5 Ocak 2015 (Pazartesi)

Transkript

1

2 5 Ocak 2015 (Pazartesi) Açılış: Cemil Bilsel Konferans Salonu/09:30-12:30 Açılış Konuşmaları Dr. Cezmi BAYRAM İstanbul Türk Ocakları Başkanı Prof. Dr. Cezmi ERASLAN AİİTE Müdürü Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN Edb. Fak. Dekanı Prof. Dr. Mahmut AK Tarih Bölüm Başkanı-Rektör Yardımcısı Prof. Dr. Yunus SÖYLET Rektörü Protokol Konuşmaları Başpiskopos Aram ATEŞYAN Türkiye Ermenileri Patrik Vekili AÇILIŞ OTURUMU SALON: CEMİL BİLSEL KONFERANS SALONU SAAT: 11:00-12:30 14:00-14:20 Dr. Yaşar KALAFAT 14:20-14:40 Saro DADYAN Osmanlı dan Bugüne Ermeni Milleti ve Patrikhane 11:20-11:40 Prof. Dr. Arzu TOZDUMAN TERZİ Patrikhane ve Çevresinde Yaşayan Ermenilerin Sosyo-Ekonomik Özellikleri Osmanlı Sarayı ile Ermeni Cemaati Arasındaki Köprü: Amiralar ve Genç Ermeniler 14:40-15:00 Yrd. Doç. Dr. Metin ÜNVER Azaryanlar: Osmanlı Devleti nin Son Döneminde Bir Ermeni Tüccar Aile Müzakere: 15:00-15:15 Çay Arası: 15:15-15:30 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 14:00-15:15 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK 14:00-14:20 İsmail YAŞAYANLAR Bir Arada Yaşama Kültürünün Zedelenmesi: 1794 Bursa Ermeni Kilisesi Yangını Örneği 14:20-14:40 Prof. Dr. Yusuf OĞUZOĞLU Oturum Başkanı: Prof. Dr. Mahmut AK 11:00-11:20 Başrahip Tatul ANUŞYAN Anadolu Türk Kültür Coğrafyası Halk Kültürü ve 1914 Öncesi Ermeni Köy Hayatı Hüdavendigar Vilayetinde Yaşayan Osmanlı Ermenilerinin Devlet ve Toplumla Yabancılaşmasının Sebepleri Üzerine Bir Araştırma ( ) 14:40-15:00 Dr. Fulya DÜVENCİ KARAKOÇ Hüdavendigar Vilayetindeki Osmanlı Ermenilerine Devletin Yaklaşımı ve Ortaya Çıkan Sorunlar ( ) Müzakere: 15:00-15:15 Çay Arası: 15:15-15:30 11:40-12:00 Prof. Dr. M. Hakan YAVUZ (ABD) Ermeni-Osmanlı İlişkilerinin Balkan Kökenleri: Etnik Temizlik ve Siyasi Korkular 12:00-12:20 Prof. Dr. Cezmi ERASLAN II. Meşrutiyetten Sevk ve İskân Kanunu na Doğu Anadolu da Devlet ve Vatandaş Müzakere: 12:20-12:30 Öğle Yemeği: 12:30-14:00 OTURUMLAR II. OTURUM (5 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 15:30-16:45 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Cezmi ERASLAN 15:30-15:50 Doç. Dr. Bülent BAKAR 15:50-16:10 Prof. Dr. Yusuf SARINAY 5 Ocak 2015 (Pazartesi) Birinci Dünya Savaşı nda Sevk ve İskân Kanunu na Giden Süreç: Osmanlı Hükümetinin Ermeni Politikaları Ermeni Tehcirinin Sebepleri 16:10-16:30 Prof. Dr. Süleyman BEYOĞLU Araplar ın Sevk ve İskânı ( ) I. OTURUM (5 Ocak 2015) Müzakere: 16:30-16:45 SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 14:00-15:15 Çay Arası: 16:45-17:00 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 15:30-16:45 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Süleyman BEYOĞLU

3 6 Ocak 2015 (Salı) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Haluk SELVİ 15:30-15:50 Prof. Dr. Tofiq MUSTAFAZADE (Azerbaycan) IV. OTURUM (6 Ocak 2015) 15:50-16:10 Prof. Dr. Musa QASIMLI (Azerbaycan) Oturum Başkanı: Prof. Dr. Nurşen MAZICI Birinci Dünya Savaşı Arifesinde Rus Diplomasisinin Doğu Anadolu da Ermenilerin Çıkarına Reformlar Yapma Yönünde Çabaları Rusya, İngiltere ve Fransa nın Osmanlı ya 1915 Yılı 25 Mayıs Tarihli Müracaatının Kabul Edilmesinde Çar Hükümeti nin Çabaları (Rusya Dışişleri Bakanlığı Dokümanları Işığında) 16:10-16:30 Dr. Mehmet PERİNÇEK Birinci Dünya Savaşı nda Çarlık Askeri Mahkemelerinin Tutanaklarında Ermeni Çetelerinin Katliam ve Yağma Politikası Müzakere: 16:30-16:45 Çay Arası: 16:45-17:00 III. OTURUM (5 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 09:00-10:15 09:00-09:20 Dr. Mehmet BİÇİCİ Osmanlı Meclis-i Mebusan ında Ermeni Mebuslar ve Faaliyetleri 09:20-09:40 Doç. Dr. Ferudun ATA Mondros Mütarekesi nden Sonra Meclis-i Mebusan da ve Ayan da Tehcir Meselesine Yönelik Tartışmalar 09:40-10:00 Tal BUENOS (ABD) Imperialism via the Church: The AngloAmerican Utilization of Christianity to Influence the Ottoman-Armenian Conflict Müzakere: 10:00-10:15 SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 17:00-18:15 Çay Arası: 10:15-10:30 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Yusuf OĞUZOĞLU SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 09:00-10:15 17:00-17:20 Prof. Dr. Haluk SELVİ Birinci Dünya Savaşı Öncesi Ermeni Sorunu İle İlgili Uluslararası Gelişmeler 17:20-17:40 Prof. Dr. Kemal ÇİÇEK Yeniköy İtilafnamesi: Reform mu Osmanlı dan Çıkış Kapısının Anahtarı mı? 17:40-18:00 Prof. Dr. İbrahim Ethem ATNUR William Haskel ve Ermenistan Yüksek Komiserliği Misyonu Müzakere: 18:00-18:15 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 17:00-18:15 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Hilmi BAYRAKTAR 17:00-17:20 Prof. Dr. Mustafa ÇOLAK Alman Diplomatik Belgelerinde Talat Paşa nın Ermenilerin Tehcir Edilmesindeki Rolü 17:20-17:40 Doç. Dr. Firdovsiye AHMEDOVA (Azerbaycan) Türk-Ermeni İlişkilerinde Rusya Etkeni 17:40-18:00 Eray BAYRAMOL Birinci Dünya Savaşı nda Rusya ve Ermeni Meselesi Müzakere: 18:00-18:15 Akşam Yemeği Oturum Başkanı: Prof. Dr. Kemalettin KUZUCU 09:00-09:20 Yrd. Doç. Dr. Ramazan Erhan GÜLLÜ Tebaa-i Sâdıka dan Hâin-i Devlet e: Osmanlı Devleti nin Son Döneminde Toplum ve Bürokraside Ermeni Tanımlamaları 09:20-09:40 Orhan SAKİN Osmanlı da Nüfus Sayımları ve Resmi Verilere Göre Tehcir Öncesi Osmanlı İmparatorluğu ndaki Ermeni Nüfusunun Miktarı 09:40-10:00 Yrd. Doç. Dr. Ali GÜLER 20. Yüzyıldan 21. Yüzyıla Ermeni Sorununa Bakmak: Osmanlı Devleti nde Ermenilerin Sosyo-Ekonomik Durumlarının Yeni Arayışlar Bakımından Değerlendirilmesi Müzakere: 10:00-10:15 Çay Arası: 10:15-10:30

4 V. OTURUM (6 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 10:30-11:45 Oturum Başkanı: Doç. Dr. Sevtap DEMİRCİ 10:30-10:50 Melih DUYGULU Türk-Ermeni İlişkilerinde Müziğin Rolü 10:50-11:10 Silvart MALHASYAN Beraber Yaşama Kültürüne Katkı: Garabetyan Okulları ndan Türk-Ermeni Teali Cemiyeti ne 11:10-11:30 Dr. Erdal KILIÇ Osmanlı Toplumu ve Türkiye Cumhuriyeti nin Kültürel Yaşamında Ermeniler SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 13:30-14:45 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Zeynep TARIM ERTUĞ 13:30-13:50 Doç. Dr. Recep KARACAKAYA Birinci Dünya Savaşı Sırasında Erzurum ve Trabzon dan Göç Etmek Zorunda Kalan Müslüman Mülteciler Meselesi ( ) 13:50-14:10 Doç. Dr. Salih TUNÇ Fransız Belgelerine Göre I. Dünya Savaşında Erzurum, Trabzon ve Erzincan da Rus-Ermeni İşgali Müzakere: 11:30-11:45 Öğle Yemeği: 11:45-13:30 14:10-14:30 Doç. Dr. İrade MEMMEDOVA (Azerbaycan) SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 10:30-11:45 Müzakere: 14:30-14:45 Çay Arası: 14:45-15:00 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Hikmet ÖKSÜZ VII. OTURUM (6 Ocak 2015) 10:30-10:50 Prof. Dr. Hilmi BAYRAKTAR SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT:15:00-16:15 XIX. Yüzyılda Ermenilerin Osmanlı Devleti ni Terkinde Yerli ve Yabancı Basının Etkisi Üzerine Düşünceler 10:50-11:10 Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman BOZKURT İngiliz Yüksek Komiserliği Ermeni-Rum Şubesi ( ) 11:10-11:30 Yrd. Doç. Dr. Zeynep İSKEFİYELİ İngiltere de Ermeni Propaganda Merkezi İngiliz-Ermeni Cemiyeti Müzakere: 11:30-11:45 Öğle Yemeği: 11:45-13: li Yıllarda Ermenilerin İrevan Bölgesinde, Kars, Kağızman ve Erzurum da Yaptıkları Faaliyetler Oturum Başkanı: Prof. Dr. Mahir AYDIN 15:00-15:20 Yrd. Doç. Dr. Fikrettin YAVUZ Batı Basınının Gözünden Yıldız Suikastı 15:20-15:40 Brad DENNIS (ABD) Explaining Deterioration and Amelioration in Turkish-Armenian Relations, :40-16:00 Yrd. Doç. Dr. Bülent YILDIRIM Ermeni Komitelerinin Yurt Dışında Teşkilatlanma ve Faaliyetlerine Bulgaristan Örneği Müzakere: 16:00-16:15 VI. OTURUM (6 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 13:30-14:45 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Arzu TOZDUMAN TERZİ 13:30-13:50 Prof. Dr. Mahir AYDIN Devlete Başkaldırının Panoraması: 1893 Ermeni Ayaklanması 13:50-13:10 Prof. Dr. Kemalettin KUZUCU 1897 Bâbıâli Olayı 14:10-14:30 Doç. Dr. Nejla GÜNAY Ermeni Komitelerine İlham Veren Yer: Zeytun Müzakere: 14:30-14:45 Çay Arası: 14:45-15:00 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT:15:00-16:15 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Abdülkerim ÖZAYDIN 15:00-15:20 Prof. Dr. Halil BAL Ermenistan Cumhuriyeti nin Kuruluş Sürecinde Osmanlı Devleti ve Azerbaycan İlişkileri 15:20-15:40 Doç. Dr. Önder KOCATÜRK İkinci Meşrutiyet Döneminde İngiltere nin Ermeni Meselesine Yaklaşımı ve Siyaseti ( ) 15:40-16:00 Bayram ÇAKICI Birinci Dünya Savaşı Sırasında İsveç te Ermeni Meselesinin Gündeme Gelmesi

5 Müzakere: 16:00-16:15 Konser: 18:00-19:00 Cemil Bilsel Konferans Salonu Akşam Yemeği 10:30-10:50 Dr. Firdevs TEMİZGÜNEY 10:50-11:10 Doç. Dr. Cavid Abdullahzade 7 Ocak 2015 (Çarşamba) VIII. OTURUM (7 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 09:00-10:15 Oturum Başkanı: Doç. Dr. Mustafa BUDAK 09:00-09:20 Prof. Dr. Hikmet ÖKSÜZ/ Yrd. Doç. Dr. İsmail KÖSE Amiral Bristol un Savaş Günlükleri ve Milli Mücadele Dönemi nde Kilikya Havalisindeki Ermeni Faaliyetleri 09:20-09:40 Yrd. Doç. Dr. Ayhan DOĞAN Fransız İşgali Altındaki Maraş ta Fransız-Ermeni Mezalimi 09:40-10:00 Maxime GAUIN Strategic Threats and Hesitations: the Operations and Projects of Landing in Cilicia and the Ottoman Armenians ( ) Müzakere: 10:00-10:15 Çay Arası: 10:15-10:30 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 09:00-10:15 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Halil BAL 09:00-09:20 Prof. Dr. Musa ŞAŞMAZ İngiliz Mavi Kitapları ve Ermeni Meselesine Kaynaklığı Sorunu 09:20-09:40 Prof. Dr. Taha Niyazi KARACA İngiltere ve Ermeni Sorununun Uluslararası Boyut Kazanması Birinci Dünya Savaşı Yıllarında Osmanlı Devleti nin Ermenilerin Mallarına Yönelik Uygulamaları Uluslararası Hukuk ve Emval-i Metruke Kapsamındaki Mülkiyet Davaları 11:10-11:30 Dr. Verda Neslihan AKÜN Uluslararası Hukuk Bakımından Soykırım Suçu Müzakere: 11:30-11:45 Öğle Yemeği: 11:45-13:15 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 10:30-11:45 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Ali Fuat ÖRENÇ 10:30-10:50 Yrd. Doç. Dr. Şamil MUTLU Ermeni-Misyoner İlişkilerinde Eğitimin Rolü 10:50-11:10 Doç. Dr. Dilşen İNCE ERDOĞAN Van da İki Amerikalı Misyoner Doktor: George Raynolds (1896) ve Clarence Ussher (1915) 11:10-11:30 Yrd. Doç. Dr. Masoumeh DAEI (İran) Misyoner Teşkilatının İran ın Urmiye Şehrinde Faaliyetleri ve Ermeniler (XX. YY. Başlarından) Müzakere: 11:30-11:45 Öğle Yemeği: 11:45-13:15 X. OTURUM (7 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 13:15-14:30 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Mehmet HACISALİHOĞLU 13:15-13:35 Prof. Dr. Sulaev Imanutdin Khabibovich (Dağıstan) Reflection of the Armenian-Turkish Relations of the Beginning of the 20th Century in the Late Soviet (1980s) and Modern Russian Press 09:40-10:00 Doç. Dr. Sevtap DEMİRCİ 13:35-13:55 Dominika Maria MACIOS (Polonya) Müzakere: 10:00-10:15 Çay Arası: 10:15-10:30 13:55-14:15 Prof. Dr. Ninel OLESICH (Rusya) Osmanlı Ermenileri ve İngiltere IX. OTURUM (7 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT: 10:30-11:45 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Yusuf SARINAY Turkish-Armenian Relationship in Polish Public Opinion in Armenians in the Multinational World of the Saint Petersburg Imperial University Müzakere: 14:15-14:30 Çay Arası: 14:30-14:45

6 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT: 13:15-14:30 SALON II: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KÜTÜPHANESİ SAAT:14:45-16:00 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Mualla UYDU YÜCEL Oturum Başkanı: Prof. Dr. İbrahim Ethem ATNUR 13:15-13:35 Yrd. Doç. Dr. Ayna ASKEROĞLU ARSLAN 14:45-15:05 Prof. Dr. Nurşen MAZICI 1836 Eçmiyazdin Gregoryen Kilisesi Nizamnamesi nin Tahlili 15:05-15:25 Doç. Dr. Barış ÖZDAL 13:35-13:55 Yrd. Doç. Dr. Kürşad KARACAGİL 13:55-14:15 Arş. Gör. Mustafa TANRIVERDİ Amerika da Tek Kişilik Lobi: Vahan Cardashian ( ) Soğuk Savaş Sonrası Türkiye-Ermenistan İlişkileri Ermeni Sorunu nun Türkiye Avrupa Birliği İlişkilerine Etkileri 15:25-15:45 Yrd. Doç. Dr. Akın ÇELİK Demokrat Parti Döneminde Ermeniler ( ) Ermenilerin Tiflis teki Siyasi Faaliyetleri ( ) Müzakere: 14:15-14:30 Çay Arası: 14:30-14:45 XI. OTURUM (7 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT:14:45-16:00 Müzakere: 15:45-16:00 Çay Arası: 16:00-16:15 XII. OTURUM (7 Ocak 2015) SALON I: EDEBİYAT FAKÜLTESİ KURUL ODASI SAAT:16:15-17:30 Oturum Başkanı: Prof. Dr. Mustafa ÖZKAN Oturum Başkanı: Prof. Dr. Mehmet Ali BEYHAN 16:15-16:35 Taha AKYOL 14:45-15:05 Doç. Dr. Mustafa BUDAK 16:35-16:55 Ömer Engin LÜTEM 15:05-15:25 Yrd. Doç. Dr. Yıldız DEVECİ BOZKUŞ 16:55-17:15 Mujeeb R. KHAN (ABD) Ermeni Meselesinin Anlaşılmasında Osmanlı Arşivlerinin Yeri ve Önemi Ermeni Tarih Ders Kitaplarında Türk İmgesi 15:25-15:45 Ramazan Hakkı ÖZTAN (ABD) 1915 Effect: Implications for Methodology and Narrative-Formation of the Late Ottoman Studies Müzakere: 15:45-16:00 Çay Arası: 16:00-16:15 Ortak Acı Ermenistan ve Diaspora nın Türkiye den Talepleri WWI and The Ottoman Eastern Question as the Crucible for Contemporary Crises of Ethnic Cleansing and Humanitarian Interventionism in Eastern Europe and the Middle East Müzakere: 17:15-17:30 Kapanış Oturumu: 17:30-18:00 Akşam Yemeği

7 Onursal Başkan Prof. Dr. Yunus Söylet Rektörü Danışma Kurulu Prof. Dr. Mahmut Ak Prof. Dr. Mehmet Saray Prof. Dr. Cezmi Eraslan Prof. Dr. Mahir Aydın Prof. Dr. Süleyman Beyoğlu Prof. Dr. Yusuf Sarınay Prof. Dr. Kemal Çiçek Prof. Dr. M. Hakan Yavuz Doç. Dr. Mustafa Budak Doç. Dr. Recep Karacakaya Bilâl N. Şimşir Düzenleme Kurulu Düzenleme Kurulu Başkanları Prof. Dr. Mustafa Özkan Prof. Dr. Cezmi Eraslan Dr. Cezmi Bayram Marmara Üniversitesi TOBB Üniversitesi İpek Üniversitesi Utah Üniversitesi Başbakanlık Osmanlı Arşivi İstanbul Medeniyet Üniversitesi Emekli Büyükelçi Edebiyat Fakültesi Dekanı Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü İstanbul Türk Ocakları Düzenleme Kurulu Üyeleri Doç. Dr. Recep Karacakaya Doç. Dr. Fatih M. Sancaktar Yrd. Doç. Dr. Abdurrahman Bozkurt Yrd. Doç. Dr. Ramazan E. Güllü Yrd. Doç. Dr. İsmail Karaca Arş. Gör. Ramazan Hakkı Öztan Sekretarya Yrd. Doç. Dr. Ramazan E. Güllü Arş. Gör. Ramazan Hakkı Öztan Bilim Kurulu Prof. Dr. Mehmet Ali Beyhan Prof. Dr. İdris Bostan Prof. Dr. Abdülkerim Özaydın Prof. Dr. Mualla Uydu Yücel Prof. Dr. Arzu Tozduman Terzi Prof. Dr. Halil Bal Prof. Dr. Zeynep Tarım Ertuğ Prof. Dr. Ali Fuat Örenç Prof. Dr. İlker Alp Prof. Dr. Hikmet Öksüz Prof. Dr. Adnan Sofuoğlu Prof. Dr. Yusuf Oğuzoğlu Prof. Dr. İbrahim Sezgin Prof. Dr. Hilmi Bayraktar Prof. Dr. İbrahim Ethem Atnur Prof. Dr. Haluk Selvi Prof. Dr. Kemalettin Kuzucu Prof. Dr. Musa Şaşmaz Prof. Dr. Taha Niyazi Karaca Prof. Dr. Nurşen Mazıcı Prof. Dr. Mustafa Çolak Prof. Dr. Mehmet Hacısalihoğlu Doç. Dr. Birsel Küçüksipahioğlu Doç. Dr. Sevtap Demirci Doç. Dr. Bülent Bakar Yrd. Doç. Dr. Bülent Yıldırım Yrd. Doç. Dr. Şamil Mutlu Yrd. Doç. Dr. Neriman Hacısalihoğlu Yrd. Doç. Dr. Metin Ünver İstanbul Medeniyet Üniversitesi Utah Üniversitesi Utah Üniversitesi Atatürk Araştırma Merkezi Trakya Üniversitesi Karadeniz Teknik Üniversitesi Hacettepe Üniversitesi Düzce Üniversitesi Trakya Üniversitesi Gaziantep Üniversitesi Atatürk Üniversitesi Sakarya Üniversitesi Marmara Üniversitesi Niğde Üniversitesi Bozok Üniversitesi Marmara Üniversitesi Gaziosman Paşa Üniversitesi Yıldız Teknik Üniversitesi Boğaziçi Üniversitesi Marmara Üniversitesi Trakya Üniversitesi

8 Yüzyıllarda Türk-Ermeni İlişkileri Sempozyumu program kaynaşma-kırgınlık-ayrılık-yeni arayışlar AÇILIŞ 5 Ocak 2015/ 09:30-12:30 Cemil Bilsel Konferans Salonu KONSER Cumhurbaşkanlığı Klasik Türk Müziği Korosu 6 Ocak 2015/18:00-19:00 Türk Musikisinde Ermeni Bestekârlar Cemil Bilsel Konferans Salonu TEBLİĞLER 5-7 Ocak 2015 Edebiyat Fakültesi Konferans Salonları KAPANIŞ OTURUMU 7 Ocak 2015/ 17:30-18:00 Edebiyat Fakültesi Kurul Odası

9 AMİRAL BRİSTOL UN SAVAŞ GÜNLÜKLERİ VE MİLLİ MÜCADELE DÖNEMİ NDE KİLİKYA HAVALİSİNDEKİ ERMENİ FAALİYETLERİ ADMIRAL BRISTOL S WAR DIARIES AND DURING TURKISH NATIONAL STRUGGLE ARMENIAN ACTIVITIES IN CILICIA Hikmet Öksüz İsmail Köse Öz Amiral Mark Lambert Bristol, Paris Barış Konferansı başladıktan hemen sonra, 1919 yılı Ocak ayı sonunda İstanbul da görevlendirildi ve kendisine aynı yılın Ağustos ayında Yüksek Komiser unvanı verildi yılı başına kadar Türkiye de görev yapan Amiral Bristol, ABD ile Türkiye arasındaki de facto (fiili) diplomasi döneminde ülkesinin en üst düzey temsilcisi olarak görev yaptı. Amiral Bristol İstanbul da görev yaptığı süre içerisinde azınlıklar kendisi ile sık sık görüşerek uzun süredir Anadolu da kurmaya niyetlendikleri devletçikleri için yardım istediler. Bristol a başvuranların başında ABD de etkin bir lobiye sahip olan Ermeniler gelmekteydi. Bristol tüm bu görüşmeleri detayları ile günlüğüne kaydetti ve Washington a raporladı. Bristol göreve başladığında Ermenilerin istedikleri yerlerin başında Klikya Bölgesi geliyordu ve Ermeni tedhiş örgütleri, Fransa nın da desteğiyle söz konusu havalideki terör eylemlerini yoğunlaştırmışlardı. Bu çalışmada Amiral Bristol un rapor ve savaş günlüklerindeki bilgiler ışığında Ermenilerin Klikya Havalisi ndeki faaliyetleri ve bu bölgeyi içine alan devlet kurma çalışmaları ele alınacaktır. Anahtar Kelimeler: Amiral Bristol, Klikya, Misyonerler, Ermeniler, Bağlaşıklar Abstract Soon after the beginning of Paris Peace Conference Admiral Mark Lambert Bristol was appointed to Istanbul, at the end of the January 1919 and in the same year on August he was granted with the title of High Commissioner. Admiral Bristol was charged in Turkey until 1927 and he was the highest USA Official to Turkey during de facto diplomatic relations between both countries. While Admiral Bristol was in Istanbul, Ottoman minorities applied to him and asked assistance to establish their so-called small states in Anatolia. Armenians were the first people asked help from Bristol whom had an active lobby in USA. Bristol wrote down all this meetings and reported to Washington. When Bristol arrived Istanbul, the most important part of Anatolia asked by Armenians was Cilicia and Armenian terror organizations due to help of France s invasion continued to work on their aim. In this paper, under the information from Bristol s reports and war diary Armenian aims to carve a small state in Cilicia and its environment will be discussed. Key Words: Admiral Bristol, Cilicia, Missionaries, Armenians, Allies Prof. Dr.; Karadeniz Teknik Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi. h.oksuz@ktu.edu.tr Yrd. Doç. Dr.; Erciyes Üniversitesi İİBF Uluslararası İlişkiler Bölümü Öğretim Üyesi. ismailkosetr@hotmail.com. 1

10 Giriş: Ermeni komitacılar I. Dünya Savaşı devam ederken verimli Kilikya topraklarında kurulacak bir Ermeni devleti için çalışmalarını yoğunlaştırmışlardı. Bu çalışmalar Paris Barış Konferansı esnasında daha da hızlanarak devam etmiştir. Fransızların Kilikya ve havalisini işgal etmeleri komitacı Ermenilere uzun süredir bekledikleri fırsatı da sağlamış oldu. Fransızlar daha önce Kilikya nın işgali için Kıbrıs ta bir Ermeni lejyonu oluşturmuşlar fakat daha sonra bu projeden vazgeçmek zorunda kalmışlardı. Kilikya bölgesi aynı zamanda Amerikalı misyonerlerin yoğun olarak faaliyet gösterdiği ve istasyon merkezi kurduğu bir yerdi. Bölgede çok sayıda Amerikan Misyoner teşkilatlarına bağlı okul ve kolej vardı. Kilikya da Ermeni mezaliminin en şiddetli şekilde tırmandığı saha, Saimbeyli (Haçin), Maraş, Antep tir. Her gün daha da acımasız hale gelen Ermeni mezalimleri üzerine Heyeti Temsiliye Kilikya da vakit geçirmeden Kuvayı Milliye örgütlemesine gitmek zorunda kalmıştır yılı, Anadolu daki ve Kafkaslar daki yardım çalışmaları ile Ermeni Devleti kurma girişimlerinin devam ettiği bir dönemde, Bristol Nisan ayı ortasında kalem aldığı iki haftalık raporunun Trabzon ile ilgili kısmında kayda değer bir şey bulunmadığını belirttikten sonra, Kilikya hakkında bilgi vermektedir. Haftalık raporun Kilikya ile ilgili kısmında, Fransa nın Ermenilere Fransız askeri üniforması giydirerek ve silahlandırarak kasabalara gönderdiği, Fransız üniforması içindeki Ermeni askerlerin geceleri Türklere ateş açtığı ve Türklerin de karşılık verdiği yazılmıştı. Hatalarını fark eden Fransızlar Ermeni askerleri görevden uzaklaştırmaya çalışmaktaydı. 1 Kilikya, Türkiye: Bu bölgede rapor edilecek yeni bir gelişme olmamakla birlikte, Fransızlar bir müddet önce Ermenileri askere almış ve bunlara Fransız askeri üniforması giydirmiştir. Askere alınan ve Fransız askeri üniforması giydirilen Ermeni askerler göreve gönderilmişlerdir. Bunun sonucu Fransız üniformalı askerlerin geceleri Türklere ateş etmesi ve Türklerin de onlara ateş etmesidir. Fransızlar yanlışlarını fark etmişlerdir ve askere aldıkları Ermenileri terhis etmeye çalışmaktadırlar. 2 Bristol un haftalık raporuna aldığı bu bilgi doğrudur fakat eksiktir. Mondros Mütarekesinden hemen sonra Ermeni fedailer (kamavurlar) ve Ermeni göçmenleri büyük topluluklar halinde Kilikya bölgesine gelmeye başlamışlardı. Temel amaç Kilikya havalisinde kurulacak Ermeni devleti için gerekli şartları oluşturmaktı. Daha sonra geliştirilerek Deniz den Deniz e Ermenistan olarak kurgulanacak bu projenin alt yapı çalışmaları Fransızların desteğinde yapılıyordu. Dünyanın her tarafından gelen Ermenilerden kurulan Ermeni alayına bölgede yaşayan Türkler acımasızlığı ve gözü dönmüşlüğü nedeniyle Ermeni İntikam Alayı adını vermişlerdi. 3 Fransız üniforması giyen bu Ermeniler, geceleri Türklerin evlerine saldırıyor, baskın yapıyor, yağmalıyor ve türlü mezalim işliyorlardı. Gündüz ise Türklerin de kendilerine ateş ettiklerini bahane ediyorlardı. Bristol un raporladığı hadise aslında suçu Türklere atan Ermeni propagandasının başarılı olduğunu göstermektedir. Fransız üniforması giyen Ermeni intikam tugaylarının acımasızlığı ve gözü dönmüşlüğü Robert Koleji Müdürü Calep F. Gates in Anadolu gezisi sonrası kaleme aldığı ve telgraf ile Washington a gönderilen raporunda da açıkça görülür. Misyoner olmasına rağmen ılımlı bir insan olan Gates, Ermeni çetecilere Fransız askeri üniforması giydirilmesi uygulamasının büyük bir hata olduğunu belirmiştir. 4 1 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, Report of Operations for the two Weeks Ending 13 April Part Three, Con s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, June 22, Part Three, Con s Kilikya daki Ermeni mezalimi ve intikam tugayları ile alakalı daha fazla bilgi için Bkz. Kemal Çiçek, Mili Mücadele de Adana ve Havalisi, ( ), Türk Tarih Kurumu, Ankara, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, Con , MLB-G, April, 29, s

11 Klikya Havalisinin Fransızlar Tarafından İşgal Edilmesi ve Ermeni Komitacıların Tedhiş Faaliyetleri Mondros Mütarekesi imzalandıktan hemen sonra Fransızlar ilk olarak Aralık ayında Mersin ve daha sonra Adana yı işgal ettiler. Bir yıl sonra işgal Ekim ayında Kilis e ve Maraş a doğru genişletildi. Fransız askerlerinin en büyük yardımcısı girişte de söylendiğği gibi Ermeni komitacılardı. Söz konusu işgal sonrasında Kilikya ve havalisindeki Fransız işgali ve buna bağlı Ermeni tedhiş hareketleri de engellenemez bir duruma gelmişti. 20 Aralık ta, Mehmet Bey isimli bir Türk doktor Fransız işgali altındaki Adana dan gelerek son gelişmeler hakkında Bristol a bilgi verdi. Dr. Mehmet Bey in anlatımına göre; Kilikya da Fransız işgali ile başlayan insanlık dramı artarak devam etmekteydi: Mehmet Bey adında, Adana dan bir Türk Doktor geldi. Ziyaretin amacı, Kilikya daki Fransız işgalinin sonuçlarını ortaya koymaktı. Dr. Mehmet Bey, Fransızların Türkleri bir akşam yemeğine davet edeceğini ve gidenlerin öldürüleceğini ya da ortadan kaldırılacağını söyledi. Fransızlar, eşkıyaları avlama çalışmalarında köylüleri onlara [eşkıyalara] yardım etmekle suçlamaktadırlar ve eşkıyaları bulamazlarsa köylüleri öldüreceklerdir. Halk temsilcilerinden Fransız güdümünü arzu ettikleri yönünde bir dilekçe imzalamaları istendi fakat halk bunu arzulamamaktadır. Fransızlar[,] Türk Okullarını kapattılar ve herkesin sadece Fransızca ve Ermenice öğretilen Fransız Okullarına gitmesi talimatını verdiler. Fransızların bu toprakları işgal ettiği günden bugüne vergiler dört kat artmıştır ve daha önce bir mektup için 1 kuruş olan posta ücreti 3.5 [kuruş] olmuştur. Şuanda Adana da Balkan Ülkeleri nden gelen belli sayıda Türk mülteci vardır ve bunlar için bol miktarda barınma yeri olmasına rağmen Fransızlar bu insanları şehirden dışarı sürerek, [boş yerlere] Ermenileri yerleştirmekte ve böylece bir Ermeni çoğunluk elde etmeye çalışmaktadır. Adana Bölgesinde evlerine geri dönmek isteyen Sivas, Konya ve İstanbul dan gelen Ermeniler vardır. Fakat Fransızlar bunların gitmelerine izin vermemektedir. Bölgede elbise ve tıbbi malzemeye ihtiyaç duyan çok sayıda yoksul insan vardır. Onlar, [Türkler] bizim yardım örgütlerimizden yiyecek karşılığında ilaç ve elbise almaktan memnuniyet duyacaklardır. 5 Bristol un savaş günlüğünde açıkça görüldüğü gibi işgal sonrasında Klikya havalisidne bir insanlık dramı yaşanıyordu. Sivas Kongresi karalarına uygun olarak, Heyeti Temsiliye tarafından Kilikya havalisinde Kuvayı Milliye teşkilatlanması başlatılmış ve harekât merkezi Saimbeyli yakınlarındaki Kayseri Vilayeti ne bağlı Develi İlçesi seçilmişti. 6 Kayseri nin güneyinde bulunan Develi İlçesi Saimbeyli nin de Kuzeybatısında yer alıyordu. Bu esnada, her ne kadar askeri üniformaları çıkartılsa da Fransa nın himayesi altındaki Ermeni çeteleri bölgedeki Türk halkına her türlü fenalık ve zulmü yapmaya devam ediyordu yılı sonuna yaklaşılırken Kilikya bölgesindeki çatışmalar da şiddetlendi. Ermenileri Amerikan Basın organlarını da kullanarak Güney Ermenistan olarak isimlendirdikleri Kilikya nın kendilerine ait olduğunu ispat etmeye çalışıyorlardı. Amerika daki Türk düşmanı en azılı Taşnak mensuplarından bir tanesi olan Vahan Kardaşyan, 19 Ekim 1919 tarihinde New York Times ta yayınlanan makalesinde Kilikya da Ermeni ve Türk yaşadığını, Ermenilerin iddia edildiği gibi azınlık değil çoğunluk olduğunu kaydetti. Vahan Kardaşyan a göre Ermenileri ve Türkleri bir araya getirecek bir formül Ermenilerin aleyhine olacaktı. 8 Vahan Kardaşyan ABD Kamuoyunu yanıltmak için rakamlarla oynayarak Ermeni nüfusun çoğunlukta odluğu algısı yaratmaya çalışıyordu. Oysa, Harbord ve Moseley Raporlarında belirtilen Ermeni nüfus rakamları Fransızların desteğinde yerleştirilen taşıma nüfus dahil Kardaşyan ın iddialarının çok altındaydı. 9 5 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, December 20, s Çelik, a.g.e., s A.g.e., s Vahan Cardashian, The Turks Heritage, New York Times, Ekim 2, s Harbord Raporu için bkz. İsmail Köse, Woodrow Wilson'un Ermeni Hamiliği Teşebbüsü ve Ermenistan Görevine Giden General Harbord Askeri Kurulu, Türk Dünyası Araştırmaları, S. 108, s ; Ayrıca bkz. George Van Horn Moseley, Mandatory Over Armenia, Senate, Doc. No: 281, Washington: Government Printing Office, s. 8. 3

12 Bu gelişmelerden sonra 1920 yılı Şubat ayında Bristol, Misyoner Amerika Yakındoğu Yardım Örgütü (ACRN) temsilcisi W. W. Peet ile görüşerek çatışma alanındaki yardım örgütü çalışanlarının durumunu ele aldı. Bay W.W. Peet ile, Haçin de [Saimbeyli] bulunan Bayan Cold dan gelen telgrafla ilgili olarak Kilikya daki gelişmeleri ele almak üzere bir görüşme yaptık. Ona [Bayan Cold a] bir telgraf göndererek, bölgede bulunan tüm ırkların ayrım yapılmaksızın korunması için yerel makamlara başvurması ve bulunduğu yerdeki şartların tehlikeli olduğuna karar vermesi halinde oradan ayrılması talimatının verilmesini kararlaştırdık. 10 Tüm bu hadislerin içinde, misyonerlerin ve Amerikan yardım örgütlerinin Anadolu daki çalışmaları devam ediyordu. Özellikle misyonerlerin çalışma yöntemleri ve Türk halkına yaklaşımları bazen sorunlara neden olmaktaydı yılı başlarında Antep yakınlarında iki Amerikalı misyoner öldürülmüştü. Halide Edip [Adıvar] Bristol ile görüşerek durum hakkında bilgi verdi ve Mustafa Kemal in, Maraş taki Türk Kuvvetleri Komutanı na Maraş ve etrafındaki Amerikan vatandaşlarının güvenliğine dikkat edilmesi emrini verdiğini bildirdi silahlı Ermeni çeteci Milli Mücadele güçlerinin elinde bulunuyordu. Görüşmede Halide Edip, Fransızların Ermeni askerleri kullanarak bu bölgeleri işgal etmeye çalışmalarının bütün bu sorunlara neden olduğunu da belirtmişti. 11 İstanbul un işgalinin hemen öncesinde, 13 Şubat 1920 tarihinde Maraş ta Milli Mücadele güçleri ile Fransız askerleri arasında çatışmalar başlamıştı ve Bristol, Halide Edip ile görüşerek bölgedeki 20 Amerikan vatandaşının tahliyesi için yardım istedi. Hadise Fransızlara karşı çatışmada Amerikan yardım kurumu binalarının kullanılması sonucunda ortaya çıkmıştı. 12 Görüşme sonrasında Amerikalıların korunması için gerekli tedbirler alındı. Djenany Bey [Antep Mebusu Ali Cenani Bey] ve kızı Antep ve Maraş taki hadiseler ile ilgili olarak geldiler. O [Ali Cenani Bey] Antep mebusudur ve burası [Antep] onun doğduğu yerdir ve orada hatırı sayılır bir mülke sahiptir. Amerikan vatandaşlarının Antep i terk etmesine gerek olmadığı ve Türklerin onlara [Amerikalılara] bakacağını ve koruyacağını söyleyerek bana güvence verdi. Fahreddin Bey randevu ile geldi. Maraş tan alınan telgrafın bir kopyası kendisine verildi, ivedi olarak Antep ve Maraş a telgraf çekip buralardaki Amerikalılar ile ilgili bilgileri alacağını söyledi. Ayrıca, Fransız güçlerinin Maraş ı boşalttığı ve İslâhiye ye çekildiğini bildiren bir telgraf aldıklarını ve tüm Amerikalıların güvende olacağını söyledi. 13 Ali Cenani Bey den dört gün sonra Halide Edip Bristol ile görüşerek, Maraş bölgesinde bulunan Amerikalılar ile ilgili Mustafa Kemal den gelen telgrafı iletti. Halide Edip [Adıvar] Hanım, Maraş taki Amerikalılar ile ilgili bilgi vermek üzere geldi. O [Halide Edip Adıvar] Mustafa Kemal den ve Maraş taki Türk Kuvvetleri komutanından almış olduğu telgrafı okudu. Onlar [okunan telgraf] Amerikan vatandaşlarına dikkat edilmesi ile ilgili olarak verilmiş emirlerin alıntılarından oluşuyordu. Bu telgrafların bildirdiğini göre; silahlı Ermeni şuanda Türklerin elindeydi ve Amerikan vatandaşlarına dikkat edilmekte ve Türkler tarafından korunmaktaydılar. O [Halide Edip] ayrıca, Türkler bizim insanlarımıza [Amerikalılara] dikkat edeceklerini söyledilerse, sözlerini tutacakları konusunda korkunun yersiz olduğunu söyledi. O [Halide Edip] ayrıca Fransızların bu sorunu Maraş ve çevresine getirdiklerini söyledi. Onlar [Fransızlar] Ermeni askerlerle birlikte ülkeyi işgale geldiler ve onlar [bu Ermeniler] Türklere saldırarak cinayetler işledi, [Türk] kadınlarına vahşet uyguladı, tecavüz ettiler ve sonuç olarak bu karışıklık ortaya çıktı. Buna rağmen Türkler, Amerikalıları [misyonerleri] onur misafirleri olarak koruyacaklardır fakat onun O [Halide Edip in] düşüncesine göre; Türkler ve Fransızlar arasındaki bu çatışma durumu devam ederken onların [Amerikalıların Maraş tan] ayrılması daha iyi olacaktır. 14 Halide Edip in Bristol a ilettiği telgrafta da görüldüğü gibi, Mustafa Kemal ve TBMM Maraş taki gelişmeleri yakından takip ediyordu. Mustafa Kemal, 24 Nisan 1920 tarihinde 10 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, February 10, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, February 17, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, February 13, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, February 16, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, February 17, s

13 TBMM nin gizli oturumunda yapmış olduğu konuşmada; Maraş olaylarından bahsederek, Fransızlar tarafından desteklenen Ermenilerin Kilikya, Maraş, Urfa havalisinde Müslüman Ahaliye yapacak oldukları tecavüzler ve katliamlar sonrası ortaya çıkacak mukabelelerden TBMM nin mesuliyet kabul etmeyeceğini ve Fransızlar ile Maraş dolaylarındaki çatışma esnasında zarar gören diğer Hristiyanların arada kaldıklarını söylemiştir. 15 Diğer Hıristiyanlar ile, özellikle bölgede bulunan Amerikalı misyonerler kastediliyordu. Sivas Kongresi kararları temelinde Bakanlar Kurulu görevi yapan Heyeti Temsiliye nin Kuvayı Milliye Birliklerini örgütleme çalışmaları bu esnada devam ediyordu ve Bağlaşıklar da İstanbul u işgal için hazırlanıyordu. Son Meclisi Mebusan tarafından 28 Ocak ta kabul edilip 17 Şubat ta ilan edilen Misakı Milli Bağlaşıkların işgal niyetlerini hızlandırmalarına neden oldu. Misakı Milli nin ilanı parçalara ayrılması planlanan Anadolu dan pay kapmak peşinde olan Ermeni ve Rumları da tedirgin etmişti. Misakı Milli nin ilanından iki gün sonra, 19 Şubat 1920 tarihinde Ermeni ve Rum Patriklerinin temsilcileri birlikte Amiral Bristol u ziyaret ettiler. Aslında, aralarında tarihten gelen çözümsüz anlaşmazlıklar olan iki patriğin bir araya gelebilmesi bile büyük bir hadiseydi. Onları birleştiren ortak amaç, kısa süre önce birlikte yaşadıkları Türklere karşı açılacak topyekün savaş niyetiydi.. Öğleden sonra, Rum ve Ermeni Patriklerinin birer temsilcisi her iki Patriğin, Bağlaşık Yüksek Komiserlerine İstanbul daki Hıristiyan nüfusun daha iyi korunmasını tavsiye edilmesi niyetini taşıyan gizli bir önerisini iletmek üzere geldi. Bu öneri, Hıristiyanların Bağlaşık Polisi gözetiminde düzenin korunabilmesi için silahlandırılmasıydı. Temsilcilere elimden geldiği kadar vurgulu bir şekilde Türkiye de daha fazla insanın silahlandırılmasına taraftar olmadığımı söyledim. Hıristiyan ırkların silahlandırılmasının talihsiz sonucu, Yunanlıların [Rumların] silahlandırıldığı İzmir [B] bölgesinde ve şuanda Kilikya da Ermenilerin Fransızlar tarafından silahlandırılmasında görülmüştü. Sonuç [silahlandırmanın sonucu] bir savaş durumunun ortaya çıkmasına ve insanların sürekli olarak öldürülmesine neden oldu. Onlara [patrik temsilcilerine] bu ülkede eğitimsiz bir halk yığını olduğunu ve bu insanların silahlandırılması ve daha az ya da hiç eğitimi bulunmayan kişiler tarafından yönlendirilmesi ile elde edilebilecek tek şeyin kargaşa ve farklı ırklar arasındaki nefreti daha da artırmak olacağı bilgisini verdim. Ayrıca, bu ülkede şuanda meydana gelen sorunlar nedeniyle suçlanabilecek diğer vicdansız, acımasız liderler tarafından bu cahil insanların da yönlendirilebileceğini belirttim. Benim fikrime göre; daha fazla insanı silahlandırmaktansa, herkesin silahsızlanması gerekiyor ve bu liderlerin [Bristol muhtemelen Rum ve Ermeni Patriğini kastediyor, metin tam açık değildir] asıl görevi ırkların arasında nefret ve daimi güvensizlik yaratmak yerine, bu ırkları bir araya toplamak ve aralarındaki sorunları gidermek olmalıdır. Temsilciler bu konuda ve tüm insanların silahsızlandırılması hususunda benimle hemfikir olduklarını söylediler. 16 Her iki Patrik temsilcisinin bu teklifi Bristol a ilettikleri tarihlerde İstanbul resmen olmasa bile fiilen işgal altındaydı ve Bağlaşık askerleri istedikleri her türlü uygulamayı yapıyorlardı. Bu nedenle, Ermeni ya da Rumlar için İstanbul da herhangi bir tehlikenin söz konusu olması mümkün değildi. Silahlanma talebinin altındaki niyet işgale yönelikti ve her ne kadar Bağlaşık karar alma mekanizmalarında söz sahibi olmasa da Bristol bu talebi olumsuz karşılamış, temsilciler mecburen Bristol a kendisi ile hemfikir olduklarını söylemek durumunda kalmışlardı. Bununla birlikte silahlanma niyetinden henüz vazgeçilmemişti. Böyle bir teklifin iki milletin en üst düzey din adamlarından gelmiş olması, ayrıca Patrikhanelerin asli görevleri olan din işlerinden ziyade siyasete bulaşma oranını göstermesi açısından da önemlidir. Bristol un da vurguladığı gibi, din adamlarının uğraşması gerekli iş, Müslüman ve Hıristiyanlar arasındaki sorunları çözmek ve nefreti azaltmak olmalıydı. Kaldı ki, birkaç yıl öncesine kadar her iki patrik de Türk idaresi altında sorunsuz bir şekilde görev yapmaktaydı. Her iki temsilcinin Bristol a başvurmadan bir buçuk ay öncesinde, 4 Ocak tarihinde New York Times ın ilk sayfasında yayınlanan bir haber dikkati çeker. Yunan Haber Ajansına dayandırılarak verilen haberde, Türklerin özellikle Trakya ile İstanbul un yakın semtlerinde 15 TBMM Gizli Celse Zabıtları, 24 Nisan 1336 (1920), Devre 1, İctima 1, C. 1. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara 1985, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, February 19, s. 1. 5

14 Hıristiyanlara saldırdığı yazıyordu. 17 Haber düzmeceydi çünkü fiilen bağlaşık işgali altında olan Trakya da ve İstanbul da Hıristiyanlara saldırılması imkansızdı, zaten böyle bir hadise de vuku bulmamıştı. Haberden anlaşıldığı kadarıyla, iki patriğin silahlanma talebi organize bir işti ve önceden planlanmıştı. Bu esnada geçmişten gelen bir alışkanlıkla misyonerlerin bir kısmı Ermeniler tarafından ortaya atılan abartılı ve kurgu iddialara sorgusuz sualsiz inanma eğilimlerini sürdürmekteydiler. 4 Mart 1920 tarihinde misyonerler W. Peet ve Dr. W. Chambers Bristol ile görüşerek Kilikya ve Maraş taki hadiseler ile ilgili olarak güvenilir bir kaynaktan bilgi aldıklarını ve Maraş ta , Kilikya da ise Ermeni nin öldürüldüğünün yazıldığını bildirdiler. Misyonerlerin güvenilir kaynak olarak belirttikleri kişi bir Ermeni ydi. İki misyoner iddiaları araştırmaya gerek görmeksizin olayı dünya kamuoyuna bildirme eğilimindeydiler. Misyonerlerin bu planı, Bristol tarafından engellendi, çünkü mektuptaki bilgilerin doğru olmadığından emindi. Bristol daha sonra kendisini ziyaret eden Amerikalı gazetecilere katliamın söz konusu olmadığını ve öldürmenin karşılıklı gerçekleştiğini söyledi. 18 Tüm bu gerçeklere rağmen, Yakın Doğu Yardım Örgütü nün (NER) 1920 yılı sonunda Senato ya sunulan Mütevelli Kurulu yıllık raporunda Maraş ve Haçin deki Ermenilerin katledildiği söyleniyordu. 19 Aslında Bristol un da gazetecilere söylediği gibi, bölgede yaşayan Türkler ile İşgalci Fransa desteğindeki komitacı Ermeniler arasında gerçekleşen çatışmada her iki taraftan da pek çok kişi hayatını kaybetmişti. Müdahale edilmemiş olsaydı olay dünya kamuoyuna daha önceki yıllarda yapıldığı gibi Türkler Ermenileri katlediyor şeklinde yansıtılacaktı. Patrik temsilcilerinin görüşmesinden birkaç hafta sonra, 1920 yılı Mart ayı başında ACRN temsilcisi W. W. Peet Bristol ile diğer bir misyoner Dr. W. N. Chambers Bristol u ziyaret ettiler. Ziyaret konusu Maraş ve çevresindeki çatışmalardı: Öğleden sonra Bay W. W Peet ve Dr. W. N. Chambers Kilikya daki gelişmeler ile ilgili olarak ziyaretime geldi. Dr. Chambers Kilikya daki gelişmeler üzerine yazmış olduğu bir mektubu sundu. Bu mektup, onun [Dr. Chambers ın] bilgilerinin güvenilir bir tanıktan elde edildiğini belirtiyordu. Bu tanığın kim olduğunu sorduğumda, bunun bir Ermeni olduğunu söyledi. Bunun üzerine onu Ermeni tanığı kabul etme gerekçesini öğrenmek için sorguladığımda, [kaynağının] güvenilir olmadığını kabul etti. Mektubunda ile Ermeni nin Maraş ta katledildiğini belirtmişti ve Kilikya da katledilen [Ermenilerin] toplam sayısının arasında olduğunu tahmin ediyordu. Ona, [Dr. Chambers a] bu bilginin güvenilir olmadığını ve kendi adı ile bu gibi beyanlarda bulunmasının büyük bir risk taşıdığını, çükü onun [Dr. Chambers ın] karakter ve şöhretinin bu olayların tamamen gerçek olgular gibi kabul edilmesini sağlayacağını ve bu durumda bunların tüm dünyada yayınlanacağını söyledim. Ona, [Dr. Chambers a] bunun sadece ırklar arasındaki nefreti artıracağını ve Ermeniler ile Müslüman olmayan ırklara büyük zarar vereceğini ve kendisinin de benim gibi bunun iyi bir sonuç elde edilmesini sağlamayacağından emin olduğunu söyledim. Görüşme esnasında Bay Peet benim görüşlerime yakınlık gösterdi. Sonunda Dr. Chambers, benim ne demek istediğimi anladığını ve haklı olduğumu düşündüğünü, mektubunda katliamlarla ile ilgili kısımları büyük ihtimalle çıkartacağını ve daha genel ifadeler kullanacağını, uygun tanıktan elde ettiği bilgileri kullanacağını söyledi. Bunun çok 17 New York Times, Turks Attacking Christians, January 4, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, March 4, s. 1-2; LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, March 22, s. 1; Buna rağmen Avrupa ve ABD deki gazetelerde Maraş ta Hıristiyanların katledildiği propagandası yapılmaktaydı. Bkz. Burnet Hershey, Kemal and the Allies Policies, New York Times, October 8, s. 49; New York Times, Eye Witness Tells How Armenians were Massacred, March 6, s. 1; Levon Marashlian Doktora tezinde bu rakamı arasında vermektedir. Marashliyan ya Bristol raporlarını hiç görmemiştir ya da bilinçli olarak görmezden gelmektedir. Bkz. Levon Marashlian, a.g.t., s. 17, Near East Relief, Annual Report of Board of Trustees of the Near East Relief Transmitted, Pursuant to Law, for the Year Ending December 31, Senate, Doc. No: 5. s. 5. 6

15 önemli bir görüşme olduğunu hissettim ve Dr. Chambers ı benim düşünce açıma getirebilmekten büyük memnuniyet duydum yılı Mart ayı içerisinde Ermeni temsilcilerinin peş peşe Amiral Bristol u ziyaret ettikleri ve Kilikya ya yapılacak bir Amerikan askeri müdahalesi için nabız yokladıkları görülür. Oysa birkaç ay öncesine kadar böyle bir talep ya da şikayet yoktu. Fransızların, daha organize hareket etmeye başlayan Kuvayı Milliye birlikleri karşısında yetersiz kalarak Kilikya nın bazı bölgelerini boşaltmaları Ermeni ilerleyişi ve Fransız askeri üniformalı intikam tugayları kamavur ve Ermeni başıbozukların yaptığı mezaliminin aksi sedalar şeklinde geri döneceği endişesini beraberinde getirmişti. Bağlaşıklardan ümitlerini kesmiş olan Taşnak ve Hınçak komitacıları Amerikan yardımının hiçbir zaman olmadığı kadar kendileri için önemli olduğunun ayrıtına vararak İstanbul da Amiral Bristol un, Washington da ise hükümet katlarının kapılarını aşındırıyor, Bristol un deyimi ile tamamen uydurma, aldatıcı propaganda ile lehlerinde kamuoyu yaratmaya çalışıyorlardı. İki misyoner Dr. Chambers ve Peet in ziyaretinden yaklaşık bir hafta sonra Türkiye deki Protestan Ermenilerin Önderi Z. A. Bezciyan randevu alarak Bristol u ziyaret etti. Görüşme konusu kaçınılmaz olarak Kilikya üzerindeydi: Öğleden sonra Z[enop] A. Bezciyan, Ermeni-Protestan Topluluğu Önderi geldi. Kendisi randevu alarak geldi ve ben de onunla Kilikya daki durumu görüşmek istiyordum. O [Bezciyan] bu bölgeyi çok iyi bilmektedir çünkü Ayıntap [Antep] de doğmuş ve buradaki Amerikan Koleji nden mezun olmuştur. O [Bezciyan] çok zeki ve görüşleri açık ufuklu bir adamdır. O, [Bezciyan] hukuk çalışmıştır ve Türk hukukunun aslında dünyanın en iyisi olduğunu, dünyada ilk geleceğini ve hatta birçok alanda bizim [Amerikan] kanunlarından bile iyi olduğunu söyledi. O, [Bezciyan] benim, Türkiye deki en önemli sorunun kanunun kötü idaresi olduğu fikrime katıldığını söyledi. Bana açık yüreklilikle, Fransızların Kilikya da Ermenilere ihanet ettiğini düşündüğünü, bununla birlikte Ermenilerin de Fransızlara katılarak ve özellikle şüphesiz Fransızların teşvik ettiği politik amaçlarına ulaşmak için çok fazla politik akıllılık yapmadıklarını söyledi. Kendisi, katliam raporlarının büyük bir abartı olduğu ve bunun büyük bir hata olduğu konusunda benimle hemfikir olduğunu söyledi. Ona, Türkiye deki sorunun en doğru çözüm şekli konusundaki fikrinin ne olduğunu sorduğumda, güçler [Bağlaşıklar ve ABD] arasındaki birliğin sağlanmasının çok önemli olduğunu ve şayet onlar bu birliği sağlayabilirlerse sorunun kolaylıkla çözülebileceğini belirtti, fakat diğer durumda bu çözüm çok zordur ve Müslüman olmayan ırklar daha büyük bir tehlike içerisinde olacaktır dedi. 21 Maraş taki çatışmalar ve Ermenilerin misyonerler desteğindeki tek yanlı propaganda faaliyetleri tüm dikkatleri Kilikya ya döndürmüştü. Amerikan medyasında yine tek yanlı haberler yayınlanıyor ve Masum (?) Ermenilerin zorla Müslümanlaştırıldığı ve Maraş ta katledildiği iddia ediliyordu. 22 Hadiseleri yakından araştırmak için Amerika nın büyük gazete temsilcileri peş peşe İstanbul a gelmekteydi. Bu gazetecilerin bazıları ile yapılan görüşme Bristol günlüklerinde şu şekilde yer alır: Öğleden sonra gazete temsilcileri, Bayan Dorian, Bay Smith ve Bay Brown geldiler. Genel durum ele alındı ve onlara Dr. Lambert in Halep ten Maraş a gidiş ve dönüş yolunda gerçekleştirmiş olduğu gezi raporunu okudum. Bu [Rapor] çok enteresan bir tanımlamaydı ve muhtemelen bütün durum üzerinde elde edilebilecek en iyi tanıktı. Bu rapor, Ermenilerin Maraş ta Türkler tarafından tek taraflı olarak katledildiklerini göstermemektedir. Hadise bir çatışmaydı ve her iki tarafta da [Türk ve Ermeni tarafında] adam, kadın ve çocuklar ayrıt edilmeksizin öldürülmüştü, Ermenilerin daha fazla zarar görmesinin nedeni Türkler kadar silahlanmış olmamalarından kaynaklanmıştı. Şüphe yok ki Fransızlar, çatışma esnasında ve daha önceki şehrin ileri gelenlerini tutuklama, Türk bayrağını 20 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, March 4, 1920; Levon Marashlian Doktora tezinde Maraş ta öldürüldüğü iddia edilen Ermenilerin sayısını arasında vermektedir. Marashliyan ya Bristol raporlarını hiç görmemiştir ya da bilinçli olarak görmezden gelmektedir. Bkz. Levon Marashlian, The Armenian Question from Sérves to Lausanne, Economics and Morality in America n and British Policies , Yayınlanmamış Doktora Tezi, University of California, s. 17, LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, March 13, s Burnet Hershey, Kemal and the Allies Policies, New York Times, October 8, s. 1; New York Times, Eye Witness Tells How Armenians were Massacred, March 6, s. 1; New York Times, Order Armenians Made Moslems, January 4, s. 1. 7

16 [gönderden] indirme ve yerli halkı provoke eden eylemleri ile ahlaki olmayan bir şekilde davranmışlardı. 23 Maraş taki hadiseler iddia edildiği gibi Türklerin Ermenileri katli şeklinde değil aksine karşılıklı çatışma esnasında olmuş ve Türkler de hayatını kaybetmişti. Bristol açık yüreklilikle bu gerçeği Amerikalı gazetecilere anlatmış ve hadiselerin gerçek yüzünü göstermişti. Oysa bu tür haberler geldiği kaynağa bakılmaksızın ya hiç yayınlanmıyor ya da gazetelerin arka sayfalarında ve dip köşelerinde dikkat çekmeyecek şekilde yayınlanıyordu. İlk sayfalardaki bilgilerden de anlaşılabileceği gibi Amerikan yardım örgüleri yarı bağımsız kuruluşlardı ve en etkin yardım örgütü misyonerlerin denetimindeki NER idi. Her ne kadar yarı bağımsız bir kuruluş da olsa, Bristol günlüklerinde NER görevlileri arasında Amerikan subaylarının da bulunduğu görülür. Bunlardan bir tanesi de Kilikya bölgesinde görevli olan Albay Coombs tu. Yakın Doğu ya Yardım [Komitesi] (NER) İdari Müdürü Albay Coombs Kilikya ya gerçekleştirmiş olduğu ziyaret ile ilgili bilgi vermek için geldi. Fransızların pratik olarak hiçbir şey yapmadığını fakat kendilerini kendi pozisyonlarında güçlendirmeye çalıştıklarını buna rağmen bölgedeki düzeni sağlamak ya da Amerikan veya Ermeni vatandaşlarını korumak için hiçbir şey yapmadıklarını söyledi. Fransızlar, Adana dan Mersin e gitmekten olan kısa demiryolunun açık kalmasını bile sağlayamamaktadırlar. Bu nedenle kendisi, Fransızların tehlikeli olacağı uyarısına ve ilk başta gitmesine izin vermemesine rağmen Adana dan Mersin e otomobil ile gitmiş. İlk olarak şehrin valisine gitmiş ve ondan hat boyunca bulunan insanları kendisinin geçeceği ve bir Amerikalı olduğu yönünde bilgilendirmesini istemiş. Vali, bu insanlar üzerinde herhangi bir kontrolü olmadığını fakat sonra yola çıkmadan önce bir gün daha beklemesini istemiş. Bu yeterliydi ve bir gün bekledikten sonra yola çıkarak sorunsuz [Adana ya] gitmiş. Fakat, yol boyunca Fransızlar tarafından yakılmış Türk köyleri ile karşılaşmış. Rapor etiğine göre; bir defasında Fransızlar zırhlı bir treni bir köprünün tamiri için göndermişler, zırhlı tren geçtikten sonra arkalarında kalan bir köprü havaya uçmuş. Albay Coombs, [Ermeni] yetimlerin Kilikya dan Kıbrıs a taşınmamasına karar verdiğini söyledi. Onun [Albay Coombs un] Kilikya da edinmiş olduğu izlenim, Ermenilerin Türkler tarafından yavaş yavaş yok edileceği şeklindedir. 24 Kilikya daki çatışmalar devam ederken, 1920 Haziran ayı ortalarında bölgede bulunan misyoner Dr. A. W. Kennedy İstanbul a gelerek Bristol ile görüştü. Bristol un günlüğündeki raporlara göre Kennedy bölge ile ilgili yeni bir bilgi getirmemişti. Görüşmede ele alınan başlıca konulardan bir tanesi de Ermeni yetimlerin Kıbrıs a nakil planıydı. Yetimlerin ve barınma yerlerinin büyük kısmı Amerikalı misyonerlerin denetimindeydi ve şiddetlenen çatışmalar yetimhanelerin güvenliğini tehlikeye sokmuştu. Bununla birlikte, yetimlerin nakledilmesi durumunda Kilikya daki Ermeni nüfusun azalacağından korkuluyordu. Çünkü ABD deki Ermeni komitacıları Kilikya da çoğunluğa sahip olduklarını ve buraların Güney Ermenistan olarak kendilerine verilmesi gerektiğini iddia ediyordu. Görüşme günlüklerde şu şekilde yer alır: Öğleden sonra, Kilikya da Büyük Şehir Belediye Başkanının [hangi şehrin belediye başkanı olduğu belirsizdir] Yardım çalışmaları ile ilgili olarak Kilikya da bulunan ve buradan İstanbul a dönen Dr. A. W. Kennedy geldi. Kendisi Kilikya daki şartlar ile ilgili olarak benim kendi vatandaşlarımdan almış olduğu bilgiler dışında işe yarayacak ek bir bilgi vermedi. Kilikya da bulunan Ermeni yetimlerinin ve diğer Ermenilerin Kıbrıs a nakledilmesine karşı olduğunu, bunun kötü bir politika olduğunu fakat Kıbrıs a nakledilmezlerse öldürülecek ya da katledileceklerse elbette bunun [Kıbrıs a gönderme işinin] yapılması gerektiğini söyledi. Ona göre bu insanların nakledilmesi yanlış bir iştir keza kalsalar bile Avrupalı güçlerin Ermenileri korumayacağı da açıktır, bu durumda tüm Ermeniler dağılacaktır ve gelişmeler muhtemelen Ermenileri öldürmeden onlardan kurtulmak için iyi bir fırsat olarak değerlendirecek olan Türkleri daha fazla terörizmde bulunmaları için tahrik edecektir. Dr. Kennedy e, bu konuda onunla tamamen aynı fikirde olduğumu ve yetimlerin Kıbrıs a nakledilmesine daima karşı olduğumu söyledim. Bay Kennedy, çok açık bir şekilde Ermenilerin ve diğer Hıristiyan ırkların korunabilmesi için ne yapılabileceğini sordu. Ona, bu ülkede kesin pek çok işin tamamen 23 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, March 22, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-I, War Diary, Confidential, May 5, s. 2. 8

17 Hıristiyan olarak adlandırılan ırkların aleyhine olarak yapıldığını ve bunun devam etmesi durumunda, Ermenilerin diğerleri ile birlikte yok edileceklerdir. Ona, bu etkide bulunan sebep ya da sebepleri bulabilir ve ortadan kaldırabilirse bunun takip edilecek ne uygun plan olduğunu söyledim. Ona [Dr. Kennedy e] bir yıl önce 1919 Mayıs sonunda bu ülkede kısmen barış ve düzen konuşmaları vardı, fakat bu tarihten itibaren Avrupalı politikacıların mevcut şartları devam ettirmek için uğraştıklarını söyledim. Dr. Kennedy e benim fikrime göre bunun şuan ki etkiyi yaratan neden olduğunu söyledim. Aksini söyleyemediği için benimle hemfikir oldu. Dr. Kenndy, çok inançlı bir şekilde, Ermenilerin milli isteklerinin sürekli arzuladığı şekilde bu milleti geliştirmek için bağımsız bir Ermenistan devleti kurulmasını gündeme getirdi. Böyle bir hareketin ırklar arasında daha güçlü ve nefrete dayalı hisleri artıracağına inandığımı ve böyle bir plana karşı olduğumu çünkü bunun en iyi plan olduğuna inanmadığımı söyledim. Ona, Bizim Amerikan kolejlerimizin, eğitilen insanların birlikte mutlu bir şekilde yaşayabileceğini gösterdiğini, tüm ırkların Amerika da, İngiltere de ve diğer medeni ülkelerde bu şekilde yaşamasının mümkün olduğunu söyledim. Bundan farklı bir planın bu ülkedeki ırksal nefreti artıracağını ve bunun ırklar arasında süregiden bir çatışmaya neden olacağını söyledim. Ona, Türkiye deki en büyük sorunun yasanın idaresi olduğunu söyledim. Türk yasalarının iyi yasalar olduğunu ve iyi yönetildiği takdirde iyi bir idare şekli olacağını belirtti. Bu ülkedeki en büyük problemin kilise ile devletin [Şeri Hukuk ile Medeni Hukuk un] birleştirilmesi olduğu ve dini ayrılık olarak adlandırılanların aslında din adamları ve papazlar tarafından ortaya çıkartılan entrikalardan kaynaklı politik farklılıklar olduğu konusunda benimle aynı düşünüyordu. Hıristiyan kelimesinin genellikle ırkı ifade ettiğini ve insanları Hıristiyan olmadığı konusunda benimle hemfikir oldu. Sonuç olarak, Dr. Kennedy bana, kendisinin ayrı bir Ermenistan kurulması ümidi dışında genel olarak tüm konularda hemfikir olduğumuzu söyledi ve şayet bir şans verilirse Ermenilerin bir millet [devlet] kurabileceklerine neden inanmadığımı sordu. Ona, insanların yanlışlık ile doğruluk arasındaki farkı bilmediği yerde onlara çok fazla güvenim olmadığını söyledim. Bunun diğer ırklara da uygulanabilecek bir şey olduğu, yoksa olmadığı mı? cevabını verdi. Kesinlikle uygulanabileceğini ve onların [Türkiye de yaşamakta olan ırklardan bahsediliyor] büyük oranda aynı olduğunu ve bu nedenle ırkların kalitelerini ve büyük oran da cahil oldukları gerçeğini göz önüne alarak şuanda self-determinasyon ilkesinin yürürlüğe konulması için doğru zaman olmadığına inanıyorum dedim Haziran tarihli günlükte yer alan Bristol ile W. W. Peet görüşmesi, Ermeni yetimlerin zamana yayılarak Kıbrıs a nakledilmeye başladığı görülür; Sabahleyin Dr. W. W. Peet gelerek bana Kıbrıs Adasında bulunan Larnaka dan henüz almış olduğu bir telgrafı verdi. Bu telgraf Merzifon da görev yapan misyoner Dr. Wilson tarafından gönderilmişti ve Milliyetçilerin Fransa ile ateşkes süresinin bitmesinden sonra 19 Haziran da [17 Haziran olmalı] tekrar saldırıya başladığını bildiriyordu. O, [telgraf] ayrıca Fransızların Mersin in etrafındaki köyleri bombaladığını ve Adana ya gitmekte olan tren hattının kullanım dışı olduğunu bildiriyordu. O, [telgraf] bunlara ek olarak, Tarsus taki Amerikan Koleji nde görevli olan Bay ve Bayan Nilson un Çeteler tarafından ele geçirilerek tepelere [dağlara] kaçırıldığını rapor etmekteydi. Vakit geçirmeden, Tracy nin hemen Mersin e hareket ederek buradaki şartları araştırması ve rapor etmesi için emir verdim. 26 Fransızların Klikya yı Boşaltma Kararı ve Sonrasındaki Gelişmeler 30 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Türk-Fransız Ateşkes antlaşmasının süresi 17 Haziran da dolunca yeniden başlayan çatışmalara karşılık Fransızlar savaş gemileri ile Mersin etrafındaki köyleri bombalıyorlardı. Günlükte bahsedilen bombalama hadisesi bu şekilde cereyan etmekteydi. Adana ile Mersin arasındaki demiryolu hattı ise artık kullanılamaz durumdaydı. 20 Haziran tarihli Haftalık Raporda verilen bilgilere göre; Mersin de bulunan Ermeni yetimlerinin Kıbrıs a nakledilme çalışmalarının devam ettiği görülmektedir. Haftalık raporda altı çizilen diğer önemli iki husus; Milli Mücadele güçlerinin İzmir de Yunanlılara saldırmak için hazırlık yaptıkları istihbaratı iken, diğer husus Gürcistan ve Ermenistan ın her an Bolşevikler tarafından işgal edilebileceğidir. 27 Kilikya daki Ermeni yetimlerinin Kıbrıs a 25 LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-II, War Diary, Confidential, June 17, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-II, War Diary, Confidential, June 21, s LCMD, The Papers of Mark L. Bristol-II, Report of Operations for Week Ending 20 June 1920, Part Three. 9