Sayı: Sonbahar 12/18

Transkript

1 Sayı: Sonbahar 12/18 Bir usta: Mengü Ertel Minyatürlerle Yurdun Resimleri, Yurdun Ressamları Sporda Kadın Devrimi Kazanım: ın Vahaları Nasuh Mahruki: Kentim İçin, Kendim İçin

2 02 B+ SONBAHAR

3 Cumhuriyet Türkiye dir En yüce varlığımız olan Cumhuriyet Bayramı nın 89. yılı kutlamaları kolay unutulmayacak Resmi kutlamaların kuruluğuna itibar etmeyen halk, Cumhuriyet Bayramı nı alanlarda inanılmaz bir coşku ve katılımla kutladı. Cumhuriyet kutlamalarını engellemeye çalışanların tutarsız siyasal demeçleri de bu anti demokratik uygulamaların tuzu-biberi olarak belleklerimize kazındı. yaşayanları ise, 29 Ekim 2012 akşamı, yaklaşık bin kişinin katılımıyla muhteşem bir kutlama gerçekleştirdi. Değil kaldırımlara, Barbaros Bulvarı na ve Meydanı na sığmayan kalabalıklar yeri göğü Cumhuriyet sevdasıyla inletti. Cumhuriyet in ve Atatürk Devrimleri nin kalesi ın Belediye Başkanı İsmail Ünal ise şunları söyledi; AKUT burada, Kabataş Lisesi burada, Çarşı burada, Çağdaş Yaşamı Destekleme Derneği burada, Atatürkçü Düşünce Derneği burada, Siyasi parti temsilcileri burada, Üniversite öğrencileri burada, Yollarda yürüyüp meydanlara sığmayanlar burada, Çağdaş insanlar burada, Mustafa Kemal in laik temsilcileri burada, Mustafa Kemal in devrimcileri burada, Mustafa Kemal in kurduğu Cumhuriyet e sahip çıkanlar burada, Mustafa Kemal sevdalıları burada, kentlisi burada İşte, İşte İstanbul, İşte yollara sığmayanlar İşte meydanlara sığmayanlar Bizim sloganımızı hep birlikte tekrarlayalım mı? Devrimler için sonuna kadar Çağdaş çizgimiz için sonuna kadar Mustafa Kemal için sonuna kadar Cumhuriyet için sonuna kadar Ben de sizinle sonuna kadar varım B+ SONBAHAR 03

4 Nasuh Mahruki AKUT ile Kentim İçin Kendim İçin BEŞİKTAŞ KENTLİSİ NİN DERGİSİ Sonbahar İMTİYA SA İBİ Belediyesi adına Belediye Başkanı İsmail Ünal Y NETİM YE İ Belediyesi Nisbetiye Mahallesi Aytar Caddesi Başlık Sokak No: , İstanbul YAY N T Dergi/Yaygın YAY N KU ULU Hasan Özgen, Yüksel Türkili, Görkem Kızılkayak P O E Y NETMENİ Hasan Özgen Kapak: Mengü Ertel Başkan ın lılara Mesa ı Cumhuriyet Bayramı Cumhuriyetimizi yüz binlerle kutladık Yaz Kampları Öğrenciler yaz kamplarında buluştular. Kazanım Park Kafeleri Kente kazandırılan vahalar EDİT Görkem Kızılkayak GENEL YAY N Y NETMENİ Cengiz Erdil Albüm Sabine Buchmann Minyatürlerle G SEL Y NETMEN Nadir Mutluer SO UMLU YA İ LE İ M D Ayla Çiringel YA İ LE İ Cengiz Erdil, Ayla Çiringel, Melis Baydur, Nazan Ortaç, Aybüke Sakaoğlu KOO DİNAT Melis Baydur SAY A YAP M Merve Selvi, Engin Ak KATK DA BULUNANLA Etem Çalışkan, Cengiz Kahraman, Kıymet Giray, Nesli Yalçın, Funda Demir, Ferda Çağlayan, Şenol Durmuş, Sabine Buchmann, Levent Özer, Mustafa Taha, Didem Pekün, Yalçın Çiringel, Elif Şengün, Rahim Gökmen Tezer, Gençlik ve Spor Bakanlığı, Ali Murat Hamarat OTO A LA Alaattin Timur, Erdem Aydın, Burak Kara, Şenol Kaşıkçı, Burak Görgün, Hayri Doğan, Mesut Tufan, Levent Özer, Berkay Tezcan YAP M NDR Tasarım ve Reklamcılık Tic. A.Ş. Nisbetiye Mahallesi, Birlik Sokak Akyıldız Sitesi. C Blok No: 22/6 / İstanbul Tel: BASK Promat Matbaacılık BASK TA İ İ Ekim Cumhuriyet Kazanımları Yurdu gezen ressamlar ve Yurt Sergileri. Spor da Kadın Devrimi Kadın atletlerimizin Olimpiyat başarıları Türkiye yi coşkulandırdı İçimizden biri Kor ve Ateş Yılları ile Tülay German Portre Metin Erksan Türk sinemasının düşünürü B+ SONBAHAR

5 Levent Duvar esimleri 4. Levent in duvarlarındaki hazineler korunacak. rt Sporun ve sanatın coşkusu Semt Muradiye ve Türkali Nüzhetiye Caddesi nin iki kanadındaki komşu mahalleler. Bir Usta Ethem alışkan ın kaleminden Men ü Ertel Grafiker desek de yapıtları resimdir Park Buluşmaları Parkları yine İstanbulluların nefes alma noktaları oldu. aberler ta gerçekleşen etkin liklerden özetler. ehber saat Bu yaz çok sıcak geçti. Güneş ve nem adeta kavurdu. Bu yaz içimiz ayrıca Olimpiyat meşalesiyle ısındı. Kadın atletlerimizin Olimpiyatlar daki başarılarıyla gururlandık. Önlerine çıkarılan engellere rağmen kadınlarımız aldıkları madalyalarla hepimizi duygulandırdı. Bu sayımızda, kadınlarımızın 1936 ya uzanan Olimpiyat serüvenini bulacaksınız. İki milli sporcumuz Esra Gümüş ve Yasemin Horasan da bizler için kadın sporcularımızın başarılarını değerlendirdi. Nasuh Mahruki yle AKUT üzerine gerçekleştirdiğimiz bir söyleşiyi de bu sayımızda bulacaksınız. Belediyesi nin afet bilinci ve eğitimini genç nesillere aktarabilmek için AKUT ile birlikte düzenlediği yaz kampı da sayfalarımızda olacak. Cumhuriyet Kazanımları bölümümüzde ise, yurdu ve yurt insanını resmetmek üzere tüm Türkiye de görevlendirilen ressamlarımızın hikâyesini aktarıyoruz. Cumhuriyet in kurucusu devrimci kadro, kalkınma hamlesini tüm hızla sürdürürken sanatı da ihmal etmiyordu. Kapımızda duyulan savaş seslerine rağmen yılları arasında sanatçılar Anadolu yu resmetmek için yüreklendiriliyor ve harcamaları devlet tarafından karşılanarak farklı kentlerde görevlendiriyorlardı. Yapılan eserler ise Yurt Sergileri başlığı altında sergilenmekteydi. Bu sergilerin serüvenini de sayfalarımızda bulacaksınız. Bu sayımızda ayrıca, Burçak Tarlası türküsüyle yüreğimizde yer edinen, Türkiye nin ilk siyasi mültecilerinden Tülay German ın hayatına yer veriyoruz; Didem Pekün ve Barış Doğrusöz ün Kor ve Ateş Yılları belgeseli üzerinden İstanbul un bazı semtleri kentin büyük uğultusu, 24 saate sığmayan hay huyu içinde kaybolmuş görünse de, sadece mahalle sakinlerine değil, günübirlik ziyaretçilerine de geçmişten kalan o kent ruhunu hissettirebilir. kentinin Muradiye ve Türkali semtleri böyle yerleşimlerdendir. Semtlerin kıyıda köşede kalan bazı tarihi yapılarının öykülerini okuyunca biraz şaşıracaksınız. Hoşça kalın... besiktasarti@besiktas.bel.tr Düzeltme Geçen sayımızın 26. sayfasında sol üst köşede bulunan fotoğraf altı bilgisinde, Vecihi Hürkuş un tayyare mühendisliği eğitimi için Almanya ya gönderilme tarihini 1937 olarak düzeltir, özür dileriz. B+ SONBAHAR 05

6 mh ri et Ba ram Sonuna kadar Cumhuriyet Fotoğraf ERDEM AYDIN, ŞENOL KAŞIKÇI, LEVENT ÖZER Cumhuriyet Bayramı nda Balmumcu da buluşan yüz binler, ellerinde meşalelerle a aktı. kenti için çok özel olan bu günü yazıyla anlatmak yerine bir fotoğraf albümüyle sizlerle paylaşmak istedik. 6 B+ SONBAHAR

7 a aş i imi i i sonuna kadar!

8 Mustafa Kemal için sonuna kadar!

9

10

11 Devrimler için sonuna kadar!

12 mh ri et i i sonuna kadar! 12 B+ SONBAHAR

13 Ben de sizinle sonuna kadar varım!

14 mh ri et ka a m ar Gaziantep Tabakhane Köprüsü - Feyhaman Duran, 1938 Y r ressam ar r resim eri Yazı KIYMET GİRAY Fotoğraf KIYMET GİRAY VE CENGİZ KAHRAMAN ARŞİVLERİ Türkiye Cumhuriyeti ni kuran kadro, 1938 yılından başlayarak ressamlarını yurdun çeşitli kentlerinde görevlendirdi. Ressamlar Anadolu yla, tablolarsa büyük kentlerde yaşayan yurttaşlarla buluştu. 14 B+ SONBAHAR

15 Türkiye Cumhuriyeti nin 1930 lu yılları, tarih, sosyoloji, politika, ekonomi ve sanat dallarında kapsamlı araştırmalarla incelenip bilimsel yayınlar, kitaplar ve makalelerle ele alınması gereken bir dönemdir. Bu dönemde Avrupa, siyasi ve ideolojik kamplaşmaların ortaya çıktığı yılları yaşamakta; Almanya nasyonal sosyalizm, İtalya faşizm, Rusya Stalin döneminin komünizmiyle, İkinci Dünya Savaşı nı hazırlayan yönetim biçimleriyle idare edilmektedir. Birinci Dünya Savaşı ndan mağlubiyetlerle çıkan Türk ulusu ise, savaş sonrasının yenidünya düzeni içinde kazandığı Kurtuluş Savaşı ile bu düzende var olmayı başarmış ve ulusun yönetim biçimi cumhuriyet olarak belirlenmişti ların söylemiyle bu dönemin ülkü sü bilimsel düşünce biçiminin benimsenmesi, toplumsal yaşama yerleşmesi ve bilim dallarında çağdaş medeniyetler düzeyine ulaşılmasıdır. Ülkünün ana fikri hümanizmadır. Üzerinde sistemli olarak çalışılan ve programlar geliştirilen bu düşüncenin temeline eğitim, öğretim ve sanat yerleştirilir. Cumhuriyet henüz ilan edilmeden, 1923 yılının Ocak ayında 1. Ankara Resim Sergisi ile başlayan sanat etkinlikleri, 1926 yılında Bakanlar Kurulu kararıyla Ankara da açılmasına karar verilen Galatasaray Sergileri ile ivme kazanır. Cumhuriyet in 1. yıldönümü kutlamaları çerçevesinde Türk ressamlarının yurt dışına gönderilmelerine yönelik projelere başlatılması da, özellikle Türk resim ve heykel sanatının gelişmesine olanak sağlayan programların planlandığını ve uygulandığını kanıtlar. Genç Türkiye Cumhuriyeti nin 10. yılı kutlamalarıyla ise yeni bir dönem başlar larda Türk sanatına modernizm ve çağdaş sanat kavramlarının yerleşmesi bu program kapsamında ortaya çıkar. Reformlar, üniversiteden sanata kadar uzanan tüm alanlarda 20. yüzyılın bilime dayalı düşünce sistemiyle desteklenmektedir. Bu bağlamda, sanat dallarında da yeni ve büyük organizasyonlar hedeflenir ve uygulamaya konulur yılının 29 Ekim inde Ankara da açılan İnkılâp Sergileri ile başlayan bu program Devlet Resim ve Heykel Sergisi ve Yurdu Gezen Türk Ressamları Sergileri ni de kapsar lu yılların programlarının bu iki büyük etkinliğinin kararları Atatürk tarafından alınır ancak Devlet Resim ve Heykel Sergisi gibi Yurt Sergileri de Mustafa Kemal in ölümünden sonra gerçekleşir ve 1940 lı yılları kapsayan en önemli sanat faaliyetleri olur yılının Temmuz ayı gazeteleri Türk resim sanatı ve ressamlarını yakından ilgilendirecek olan bir sanat programını halka duyurmaktadır Mahmut Cûda Duyurulmakta olan, mühim mevzu ve müspet karar ; Yurt Resimleri ve Sergileri nin amaçlarının, hedeflerinin belirlenmiş, programlanmış olarak yapılmasıdır. 27 Temmuz 1938 tarihli CHP toplantısında Yurt içinde sanat tetkik seyahati tertiplenmesi kararı alınmıştır. Amaç ise; yurdun güzelliklerini yerinde tespit ettirmek ve sanatkârlarımızın memleket mevzuları üzerinde çalışmalarını kolaylaştırmak olarak açıklanmıştır. Katılacak olan sanatçıların seçimi, Devlet Güzel Sanatlar Akademisi ne bırakılır. Süre sonunda, illerde yapılacak olan resimlerin, seçici bir jüri incelemesine toplu olarak katılmasına karar verilir. Sanatçıların yol masraflarının ve zorunlu giderlerinin parti tarafından ödeneceği, üretecekleri yapıtlar için ise Cumhuriyet Halk Partisi Pirisi verileceği açıklanır. CHP Yönetim Kurulu, dün öğleden önce toplanarak bazı kararlar vermiştir. Bu arada memleket sanat hayatını alakadar eden mühim mevzular, müspet kararlara varılmıştır 2. Birinci yurt gezisi kapsamında gezilecek ve resimlenecek olan iller; Antalya, Antep, Bursa, Edirne, Erzurum, İzmir, Konya, Malatya, Rize ve Trabzon olarak belirlenir. 19 Ağustos 1938 tarihli gazeteler; CHP nin güzel kararı Bursa dan - Cevat Hamit Dereli Trabzon dan - Mahmut Cûda, 1938 B+ SONBAHAR 15

16 Anadolu obanları - Cemal Tollu On ressamımız tablolar yapmak üzere yurt içinde dağılıyor başlıklı yazılarla çıkar. Seçimleri akademi tarafından yapılan sanatçıların adları ve gönderildikleri iller de belirtilerek Ulus Gazetesi nden duyurulur Trabzon Lisesi Resim Muallimi Saim Özeren Konya ya, Cibali Orta Mektebi Resim Muallimi Hamit Görele Erzurum a, Güzel Sanatlar Akademisi D Grubu muallimlerinden Bedri Rahmi Eyüboğlu Edirne ye, Güzel Sanatlar Akademisi D Grubu muallimlerinden Cemil Tolo Antalya ya, Güzel Sanatlar Akademisi birliğinden ressam Sami Yetik İzmir e, Güzel Sanatlar Akademisi muallimlerindenhikmet Onat Bursa ya, Feyhaman Duran Antep e, RessamMahmut C da Trabzon a, Güzel Sanatlar Akademisi Müstakil Ressamlar Birliği nden Muallim Ali Avni Çelebi Malatya ya, Güzel Sanatlar Müstakil Ressamlar Birliği nden Zeki Kocamemi Rize ye gidecektir (3). Sanatçıların, memleket güzelliklerini ve enteresan tipleri konu alan yapıtlarının, jüri seçimi sonrasında önce Ankara sonra da İstanbul da sergilenecekleri de duyurulmaktadır. Ressamlara yol masrafları dışında 300 er lira ödenek verileceği ve jürinin seçtiği resimlerin parti tarafından satın alınacağı net olarak açıklanır 4. Ressamlar, mesleklerinin ilk kez hükümet tarafından kabul görmesi ve kendilerine sanat üretimi için olanaklar sağlanması olarak değerlendirdikleri bu etkinliği benimserler ve övgüyle karşılarlar 5. Eylül sonunda bitmesi hedeflenen 1. Yurt Resimleri çalışmaları, Atatürk ün hastalığının ilerlemesi ve ölümü, ardından yeni cumhurbaşkanının belirlenme süreci nedenleriyle ertelenir. 29 Ekim 1938 tarihinde açılması hedeflenen sergi ancak 1939 yılının Şubat ayında karara bağlanır ve ilki, on ressamın on ilden yaptığı 116 resimle, 23 Mart 1939 tarihinde, Ankara Halkevi Sergi Salonu nda açılır 6. Ertesi gün, Cevdet Kerim İncedayı başkanlığında, Nafi Atıf Kansu, Reşat Nuri Güntekin, Burhan Toprak, S.Kemal Yetkin, Refik Epikman ve Malik Aksel den oluşan jüri 43 resmin satın alınmasına karar verir Ali Avni Çelebi Malatya Harici, Kerkes Dağı, Arapkir Civarı, Arapkir İçinden, Şehir İçinden, Arapkir Herzende Civarı. B. Rahmi Tunca Boyu, Arda Boyu, Arda Boyunda Eskideğirmen, Muradiye de Eski Sokak, Saat Kulesi, Gazi Mihal de Minaresiz Cami; Cemal Tollu Şehirden Bir Manzara, Akköprü Ziraat İstasyonu nda Fidanlı Bir Yol, Limanda Fırtına, Antalya Limanı, Alanya Kale İçi, Manavgat Şelalesi; Feyhaman Duran Nalbant Hasan Çavuş, Tabakhane Köprüsü, Antep te Bir Sokak; Hikmet Onat Yeşil Türbe, Çelik Palas, Yeni Kaplıca; Mahmut C da Park, Eski Tabakhanede Bir Sokak; Saim Özeren Beyşehir, Eski Konya da Bir Sokak; Sami Yetik Kapalı Havada Karataş ta Güzel Yalılar, Eşrefpaşa; Zeki Kocamemi İslampaşa Camii, Müftü Cami, Müftü Mahallesinden, Çarşı İçi, Rize den Kompozisyon ve Kavaklardan Taşlıdere resimleri satın alınır 7. Maarif Vekâleti tarafından ise, Ali Çelebi Hezenek Yolu, Şehir Harici; B. Rahmi Kirişhaneden Manzara, Tunca Köprüsü; Cemal Tollu Tophane Bahçesinden Akşam, Antalya da Ağaçlı Bir Köşe; Feyhaman Duran Gaziantep Ömeriye Camii; Hamit Görele Kümbetler, Mescit Camii; Hikmet Onat Irganda Köprüsü; Mahmut C da Kanita, Çarşı Camii; Saim Özeren Alâeddin Camii, Beyşehir Bademli Köyü; Sami Yetik Bir Sokak Bergama; Zeki Kocamemi Çay Ziraati, Küçük Ziraat adlı resimleri satın alır 8. Böylece birinci sergiden hükümet adına 60 resim satın alınmış olur. Satın alınan bu resimler, bakanlık binalarına ve Halkevi ne asılır. Yurdu Gezen Türk Ressamları etkinliğinin ikincisi, Cumhuriyet Bayramı etkinlikleri kapsamına alınır ve hemen aynı yıl içinde gerçekleştirilir. Yapılacak olan resimlerin Kemah - eref Kamil Akdik 16 B+ SONBAHAR

17 Yurdu Gezen Türk Ressamları ve Devlet Resim Heykel Sergileri... İlki vatanın kentlerini, kasabalarını, köylerini ve yaşayan insanlarını konu alan bir resimli yurt tanıtma programı; ikincisi Türk ressam ve heykeltıraşlarının ilerlemesine olanak tanıyan ve topluma tanıtılmasına önayak olan iki büyük etkinlik... Basın yayın ve toplum Cumhuriyet sergilerini gezmekte; resimleri yapılan illerin halkı kendi kentlerini, kasabalarını, köylerini ve yerel giysili halk kahramanlarını, kent sokaklarında akıp giden yaşamın izlerini görmek için başkent Ankara ya koşmakta ve sergi salonlarını doldurmaktadır. Belirlenen hedefe ulaşılmıştır. Ressamların gittikleri kentlerin meydanları, sokakları, evleri ve kahveleri resimlere yansımaya başlar ve bu resimleri yapmak için kaldıkları kentlerde kurdukları dostluklar da sergilere ziyaret olarak geri döner. Sanat-toplum-sanat eseri bağı sıkı ilişkilerle perçinlenmiş olur. Sanat eserlerinin satın alınması için hazırlanan yasalar ve yapılan teşviklerle bu sergilerde önce devlet kurumları sonra bankalar ve ardından da özel teşebbüs ve şahıslar koleksiyon yapma kazanımları elde ederler. Erciş - Tur ut aim 29 Ekim 1939 da Ankara da açılacak büyük resim sergisinde sergilenmelerine karar verilir 9. Aynı yıl Başbakan Dr. Refik Saydam ın açılış konuşmasıyla ve Maarif Vekili Hasan Ali Yücel in katılımıyla, Birinci Devlet Resim Sergisi ile aynı gün ve aynı mekânda fakat farklı bölümlerde açılmış olur. II. Yurt Sergisi kapsamında Abidin Dino Balıkesir e, Ali Karsan Bolu ya, Ayetullah Sümer Afyon a, Cevat Dereli Sinop a, Malik Aksel Sivas a, Refik Epikman Hatay a, Sabiha Bozcalı Zonguldak a, Seyfi Toray Diyarbakır a, Turgut Zaim Kayseri ye, Zeki Faik İzer Eskişehir e gönderilir. Bu sanatçıların yaptığı 101 resim, kent görünümleri, yerel yaşam, yerel giysiler ve önemlisi hükümet programı çerçevesinde gelişen sanayileşmeyi konu olarak seçer. II. Yurt Sergisi resimleri, CHP ve Maarif Vekâleti jürisi tarafından elemeye alınır. Sonuçta; Cevat Dereli birinci, Refik Epikman ikinci, Malik Aksel üçüncülüğe değimli bulunur. Yurt gezilerine katılan sanatçılara bu sergi ile birlikte derecelendirme uyarlanırken bu derecelere göre de nakit ödül verilmeye başlanır yılının ağustos ayında III. Yurt Gezisi ne gönderilen Arif Kaptan Kastamonu, Eşref Üren Yozgat, Elif Naci Samsun, Melahat Ekinci Aydın, Nurettin Ergüven Isparta, Nurullah Berk Amasya, Saip Tuna Maraş, Şeref Akdik İçel den olmak üzere toplam 87 resimle dönerler. Yapılan resim sayısı yurt gezilerinin resim üretimine ne denli hız kazandırdığını kanıtlar. III. Yurt Gezisi Sergisi 29 Ekim 1940 tarihinde, II. Devlet Resim ve Heykel Sergisi ile birarada Ankara Sergievi nde açılır. Bir ay sonra, Sergievi salonunda, İstanbul Mebusu Salah Cimcoz, Gire- Peyzaj - Malik Aksel B+ SONBAHAR 17

18 sun Mebusu Nafi Kansu, Çoruh Mebusu Ali Rıza Eren, Maarif Vekâleti Talim ve Terbiye Azası Enver Ziya Karal, Güzel Sanatlar Umum Müdürü S. Kemal Yetkin, Matbuat Umum Müdürlüğü Turizm Müdürü Vedat Nedim Tör, Ressam Turgut Zaim ve Cevat Dereli den oluşan jüri toplanır ve gizli oyla seçim yapar. Sonuçta Halil Dikmen birinci, Arif Kaptan ikinci, Edip H. Köseoğlu üçüncü seçilir 11. Bu sergi sırasında Parti Genel Sekreterliği 3 sene içinde geziye katılan sanatçıların kendi yaptıkları krokileri ve özgeçmişleri ve resimleri ile düzenlenecek olan bir katalogun hazırlandığını duyurur yılında IV.Yurt Resimleri gezisi kapsamında görevlendirilen; Ahmet Hakkı Anlı Kütahya dan, Ali R.Beyazıt Elazığ dan, Refia Erden Ordu dan, Fahri Arkunlar Çoruh tan, Kemal Zeren Van dan, M. Selim Turan Muğla dan 12, Nusret Karaca Urfa dan (13), Sadık Göktuna Tokat tan, Sami Lim Kars tan, Salih Urallı Manisa dan yaptıkları 102 resimle dönerler. Fakat bu yıl Yurt Sergileri, Cumhuriyet bayramı kutlamaları programından çıkartılır. 31 Ekim 1941 de açılan Devlet Resim ve Heykel Sergisi nin yanında Yurdu Gezen Türk Ressamları Sergisi yoktur ve bu tarihten başlayarak da hiç olmayacaktır. Nedeni, iki sergi arasında var olduğu sayılan rekabet olarak gösterilse de, Cumhuriyet in kutlama yıldönümlerinden Anadolu kent gezilerinin yansımaları çıkartılmış ve kutlama etkinlikleri zayıflatılmış olur. IV. Yurt Gezileri Sergisi, Halkevleri nin kuruluşunun onuncu yıldönümü kutlamaları kapsamına taşınarak ve eklemlenerek 22 Şubat 1942 tarihinde açılır 14. Yurt Sergileri nin en görkemli gösterimi bu kapsam içinde gerçekleşir; yalnızca 1941 çalışmaları değil, dört yıl boyunca yapılan resimler toplu halde sergilenir. Ankara Halkevi salonları, etkinliğe katılmış olan 40 ressamı 393 resmi ile tanıtır. Düzenlenen büyük etkinlik, basının dikkati- eref Kamil Akdik Erzurum dan Kümbetler - Hamit Görele 18 B+ SONBAHAR

19 nin tekrar Yurt Sergileri üzerinde yoğunlaşmasına neden olur. Etkinliğin ve ressamların övgü dolu eleştirilerle tanıtımlarının yapılmasının yanında, yazarların eleştirilerinde -gerçekçi ve doğru yaklaşımlarla- yergiler de bulunmaktadır. Bu sergilere gösterilen büyük ilginin, halkın resimlerde kendilerini ve anılarını bulmalarından kaynaklandığı söylenir. Ressamların atölyenin sıcak ve rahat ortamında, natürmort ve görünüm resimleri yerine; Karabük işçileriyle birlikte ateş karşısında resim yapmaları, kent ve kasabalarda gezmelerinin anlamlı olduğu savlanır. Sanatçıların çalışma gücü ve isteği içinde oldukları ve meslekleri ile ilgili olan işlere koştukları belirtilir. Resim ve özellikle karikatürlerde izlenen yabancı etkilerin terk edilmesinin bu yolla gerçekleşeceği görüşüne, halk resmi yaratmak, benliğimize dönmek gibi savlar hedef gösterilecek ve bu yolla evrenselleşme yerine yerelleşme görüşleri filizlenmeye başlayacaktır 15. Bu övgülerin yanında, ressamların çalışma sürelerinin yetersizliği nedeniyle yaptıkları resimlerin de yetersiz oldukları eleştirilmeye başlanır. Kısa çalışma süreleri içinde yapılan resimlerde, etüt nitelikleri taşıyanlarla, gerçek resimlerin birbirlerine karışmaya başladığı vurgulanır. Ressamların iyi resim yerine, çok resim yapmayı yeğlemelerinin yanlış olduğu belirtilir Eğer maksat yalnız mahalli kıyafetleri, abideleri bir müzeci gözüyle tespit etmek olsaydı bu iş için ressam değil, fotoğrafçı göndermek daha doğru olurdu 16. Ahmet Muhip Dranas Güzel Sanatlar Dergisi ndeki uzun yazısında sanatçıları, katıldıkları yılları ve şehirleri belirler ve tek tek olumlu ve olumsuz yönleriyle eleştirir Sanatına bir yenilik katıp katmadığı kendisince bilinecektir; boyayı palette karıştırıp ezmeye bile üşeniyor, tabiatı ihmal ediyor; az hislidir; güneş ışıklarına fazla yer verilmiş; yeni buluşlar göstermez; birbirinin kopyası denecek kadar birbirlerine benzerler; daha fazla alın teri ve hislilik isterdi; baştan savma yapılmış mecmua resimlerini düşündürmektedirler; boyalarla tutulmuş notlar gibidir; minyatür dünyasından bir türlü ayrılmazlar; son zamanlarda resimlerine perspektifi ve derinliği koydu; fakat o yassılık bir türlü gitmiyor; en güzel peyzajının bir tanesinin ortasına koyduğu mavi leke; tabloya kazara mavi mürekkep dökülmüş hissini veriyor; kırık dökük gibi duran desen bu eserlere düşünülmüş ihmalin zarifliğini verir; ne dereceye kadar kendisini gayeye ulaştırdığını Allah bilir; hassasiyeti tek cepheli midir diye bir tereddüdün mevsimi henüz gelmemiştir; iptidai bir atmosfer denemesidir; özenti hissi vermesine rağmen; ince çizgiler onları biraz tezyini kılar; maksatsız bir karanlık içindedir; bu eserler ona şahsiyet verecek kudrete erişememiştir. Yeni Gelin - Nusret Karaca anlıurfa Ressamlar bu telaş dolu çalışmaya iş bulma sevinci içinde katlanırlar. Kendi deyişleriyle Bu geziler ressamlarımızın senenin yalnız birkaç ayını olsun tam bir ressam gibi yaşamalarına imkân verecektir 17. Buna karşın, o günün zor koşullarında buldukları işi kaybetmeme heyecanı içinde ödünler veren sanatçılar, acı eleştirilerle, gerçeklerle yüz yüze getirilirler. Bu cesur eleştiriler, yol gösterici ve toplumu aydınlatan açıklamalarıyla, günümüzün salt övgülere yer veren eleştirilerine yol gösterecek bir doğruluk belgesi olarak dikkatle incelenmelidir. Bu sert ve doğru eleştiriler V. Yurt Resimleri Sergisi nin gündemini hazırlar. Beşinci sergi sanatsal bir güvenceye alınacak ve bu sergiye daha önce ödül alan sanatçıların katılmaları tasarlanacaktır. Bu aşamada sanatçıların çalışmaları da yeni bir sisteme bağlanır. Geziye katılan ressamlar, en az on etüt ve boyu iki metreden fazla ve bir buçuk metreden az olmayacak kompozisyonlar üretmek zorundadırlar. Gezilere katılan ressamların etütlerini geliştirmeleri için yapacakları atölye çalışmaları için Ankara, İstanbul ve İzmir halkevleri atölyeleri hazırlanır. Yurt ezileri kapsamında resim üretilmiş ve halkla buluşturulmuştu Serginin açılışı sırasında yayınlanacak katalog için, sanatçılar kendi çizgileri olan desenlerini ve özgeçmişlerini yapıtları ile birlikte bırakacaklardır. Refik Epikman, Malik Aksel, Cevat Dereli, Eşref Üren, Turgut Zaim, Ali Çelebi ve Cemal Tollu nun desenleri, bu haberle birlikte Ülkü dergisinde de yayınlanır. Refik Epikman bu bilgileri belirttiği yazısına şu ilginç açıklama ile devam eder Konuyu seçmekte ressam serbesttir. Ancak hangi cereyana mensup olursa olsun, sanatçının vereceği eserler, çalıştığı çevrenin özelliklerini belirten yerli ve öz motiflerimizle zenginleştirilecektir (18). Bu açıklama ressamların çok da özgür olmadıklarını belgeler. Memleket resimleri düşüncesi ile belirlenen istek; yerellik, geleneksel kaynakların yinelenmesi ve partinin yurt içinde gerçekleştirdiği gelişme programlarının vurgulanması ereğini taşır. Bu kez, sık sık yetersizliği vurgulanan çalışma süresi de uzatılacaktır. Ressamlar 1942 yılında gittikleri gezilerde üç ay çalışma şansını yakalayacaktır 19. B+ SONBAHAR 19

20 essamlar Türkiye çapında varlıklarını ilk kez Yurt Ser ileri yle duyurdular İbrahim allı Sami Yetik eyhaman Duran evket Dağ ikmet Onat Kuşağı esim eyhaman Duran 1942 Yurt Resimleri gezisine 12 ressam gönderilmesi ve serginin Mayıs 1943 de açılması düşünülür 20. Sonuçta bu geziye 14 ressam katılır ve 166 resimle dönerler. Abit Elder Muş; Ali Avni Çelebi, Avni Arbaş, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Cemal Tollu, Cevat Dereli, Hamit Görel, İbrahim Çallı İstanbul dan, İlhami Demirci, Malik Aksel Denizli; Refik Epikman, Şefik Bursalı Kocaeli; Turgut Zaim Kırşehir den yaptığı resimlerle 1943 sergisine katılırlar 21. Sanatçı sayısı ile birlikte resim sayısı da artar. 6 yıl içinde 63 ile 63 ressam gönderilmesi tasarlanan etkinlik bu ereğe, 1943 Eylül ayında açılan sergide ulaşır 22. Aynı yıl, VI. Yurt Resimleri gezisine gönderilen Arif Kaptan Çanakkale, Cemal Bingöl, Halil Dikmen Erzurum, Hulusi Mercan, Mahmut C da Bitlis, Melehat Ekinci Bilecik, Nurullah Berk Tekirdağ, Saim Özeren Hakkari, Saip Tuna Kırklareli, Şeref Akdik Erzincan resimleri ile dönerler yılında bir katalog ile sanatçılar ve resimleri, Cumhuriyet Halk Partisi Resim Sergisi adı altında toplu bir sergide bir araya getirilir. Bu 6 yıllık çalışmaların genel değerlendirmesi olarak önem kazanır. Eylül ayında 675 resim Ankara Sergievi salonlarında sergilenir. Sergiden seçilen resimlerin, Ekim ayında, Manisa ve Konya halkevlerinde sergilenmeleri, Ankara ve İstanbul dışında açılan büyük sergilere örnek olması nedeniyle, çok önemlidir yılında çok partili sisteme geçiş hazırlıkları politik yarışı gündeme getirmesi nedeniyle bu etkinlik ilgi alanından çıkar, illerin resimlenerek belgelenmeleri yeni bir alanda ele alınır. 1 Ekim 1945 tarihli Ülkü Dergisi bu yeni uygulamanın sonucunu duyurur. Bu uygulamayla, mimarlar kentlerin tarihi dokusunu inceleyen projeleriyle yarışacaktır. Mimarlık Sergisi adlı bu etkinlik, 15 Eylül 1945 tarihinde, Ankara Sergievi salonlarında yapılan törenle sergilenmeye açılır Mimarlarımızın yurdun tarihini ve milli özelliklerini, sanat değerlerini açıkça belirten bu sergisi takdirle karşılanmış açıklamasını birinci seçilen çalışmayı tanıtan şu satırlar izler Sergide Anadolu Türk Mimarlığının en eski eserlerinin önemli bir kısmını bağrında saklayan Erzurum şehrinin anıtları gösterilmektedir. 37 parça eserde Erzurum şehri, büyük tarihi anıtları ve eserleri gösterilir 24. Yurt Sergileri nin amacı olan kent tanıtımları yeni bir boyut kazanırken resim çalışmaları ne olmuştur? Yeni sorular ve bakış açıları burada gündeme gelir. Sabancı Koleksiyonu resimleri arasında tarafımızdan belgelenen 1945 tarihli Konya resmi, bu yıl içinde yurt gezilerinin yapıldığını kanıtlamakta ve Ferruh Başağa nın bu gezilere katıldığını göstermektedir. Ancak ne yazık ki o yılların basınında bu konuya ayrılan yazılara rastlanmaz. Büyük umutlarla başlanan ve yedi yıl gibi uzun bir zaman dilimi içinde birçok resmin üretimine önayak olan bu etkinlik sessizce biraz da ihmal edilerek son bulur. Bu arada etkinlik, parti adına eleştiriler alır ve bu eleştirilerde ressamlara baskıcı tutumda bulunulduğu söylenir. Birinci Dünya Savaşı ndan sonra kurulan totaliter ve tek partili devletlerde olduğu gibi, bizde de devlet, sanat ve fikir hayatına müdahale ederek, her çeşit kültür çalışmasını kendi sabit ve dar görüşlü prensipleriyle hemahenk olarak yürütmek istemiştir. Halk Partisi, Anadolu ya gönderdiği ressamlara verdiği direktiflerle memleketi gerçekler ile değil, iyi taraflar ile görmelerini 20 B+ SONBAHAR

21 emrettiğinden bu ısmarlama resimlerle resim sanatı fonksiyonunu ifa etmekten uzak bırakılmıştır. Parti himayesine girmeyen müstakil ressamların çalışma imkanları her bakımdan tahdit edilip sergi açmaları güçleştirildiği, anlayışsız tenkitçilere bu ileri eserleri kötüleyici yazılar yazdırdığı için halk hizmetinde realist bir resim çığırının açılması gecikmiştir 25. Bir partinin belli komutlarla ressamlara görev vermesi elbette ki demokratik değildir; ancak bu etkinliklerin ressamların varlıklarını kabul ettirme şanslarının çok zayıf olduğu yıllarda yakaladıkları büyük bir şans olduğu yadsınamaz. Sanatçı olarak ressamlar Türkiye çapında varlıklarını ilk kez bu etkinlikler çerçevesinde yaygınlaştırır. İl il gezen sanatçılar devlet adına gönderilmiş olmanın ayrıcalığı ile gittikleri illerde dikkati çekerler ve kabul görürler. Bu arada kendi ülkelerinin gerçekleri ile yüz yüze gelirler. Bu etkinlik ressamlara, ressamca yaşama şansı verdiği için önemlidir. Folklor araştırmaları, yurt türküleri, yurt hikâyeleri ve gezi notları gibi yurt resimleri de ülkenin kentleri içinde sanat etkinliklerinin yoğun bir şekilde yaşanmasını sağlar yılı etkinlikleri kapsamı içinde; Sinekli Bakkal romanının birinci ve Yaban romanının ikinci seçilmesi de bu çalışmaların sonucudur. Hakkâri den Edirne ye uzanan topraklar üzerinde ressamlar, araştırmacılar ve yazarlar, halkla iç içe, köy köy kendi ülkelerini rahatça gezip dolaşarak çalışmışlardır. Bu güzel işbirliği ve uyum, sanatı etkin kılar. Günümüzde ise bu konuda bir başka gerçekle yüz yüze gelmekteyiz. Bu resimler nerededir? Yapıldıkları kentlerin doğal ve tarihi dokuları gibi bu resimler de kaybolmuş ya da dağılmıştır. Halkevlerinin kapatılması ile kayıtları kaybolan koleksiyon ne olmuştur? Bu makale, konu hakkında yeni tartışmalar açılmasına ve somut sonuçlara ulaşılmasına hizmet etmelidir. B+ Kaynakça 1 Kıymet Giray, Yurdu Gezen Türk Ressamları Yurt Sergileri, Türkiye de Sanat, Mayıs-Ağustos, Sayı 19, s.38-46; Kıymet Giray, Yurdu Gezen Türk Ressamları Yurt Sergileri, Türkiye de Sanat Mart Nisan 1995, Sayı 18, s Kıymet Giray, Yurdu Gezen Türk Ressamları Yurt Sergileri, Türkiye de Sanat, Mayıs-Ağustos, Sayı 19, s.38-46; Kıymet Giray, Yurdu Gezen Türk Ressamları Yurt Sergileri, Türkiye de Sanat Mart Nisan 1995, Sayı 18, s Anonim, CHP nin Güzel Kararı Ulus 19 Ağustos l938; harf hataları yazının özgünlüğüne dokunulmamak için aynen bırakılmıştır., 4 Anonim, CHP nin Güzel Kararı, Ulus, 19 Ağustos Anonim, Ressamların CHP sine Teşekkürleri, Ulus 14 10, İkinci teşrin Kasım, Anonim, Ankara Halkevindeki Resim Sergisi, Ülkü, Cilt 13, Sayı 75, 1939, s Anonim, CHP 43 Parça Tablo Satın Alacak, Ulus, 25 Mart Refik Epikman, Yurdu Gezen Türk Ressamları, Güzel Sanatlar I. İlkteşrin Ekim. 1939, s Refik Epikman, Cumhuriyet Halk Partisi nin Türk Ressamları Arasında Tertip Ettiği Yurt Gezisi, Ülkü, Eylül, l939, Cilt. XIV. Sayı 79, s.73-79, 2. Yurt Sergisi, Ankara Sergievi Salonları nda. 10 Refik Epikman, Cumhuriyet Halk Partisi nin Tertip Ettiği II. Yurt Gezisi. Güzel Sanatlar. 11 Anonim, CHP Genel Sekreterliğinin Güzel Sanatlara Yaptığı Büyük Hizmet, Ulus, 28 Kasım l Kıymet Giray, Türk Resim ve Heykel Sanatının Paris Elçisi Selim Turan T.İş Bankası Kültür ve Sanat, Sayı 20 Aralık 1993, s Kıymet Giray, Kaybolan Resimler Unutulan Görünümler ve İsimlerle Şanlıurfa, Kültür ve Sanat, Sayı 14, Haziran 1992, s Anonim, CHP Resim Sergisi, Ülkü, Cilt 2. Sayı 12. l Nisan 1942, s.9; Eşref Üren, Bir Sanat Hesaplaşması, Ülkü, Sayı 35, 1942, s M.A, Memleket Resimleri, Ülkü. 1 Nisan 1942, sayı 13, s Nusret Suman, Resim Sergisi Dolayısıyla, Ülkü, Cilt 2, 1 Nisan 1942, Sayı 13, s Nusret Suman, Resim Sergisi Dolayısıyla, Ülkü, 1942, Sayı 35, s Refik Epikman, C.H.Partisi nin Yurt İçi Ressamlar Gezisi, Ülkü, Cilt 3, Sayı 35, 1943, s Malik Aksel. 20 Yıllık Sanat Hareketleri, Ülkü, Sayı 51, 1943, s Eşref Üren,1942, s Cumhuriyet Halk Partisi Resim Sergisi Kataloğu, Arif Kaptan, Yirmi Yılda Resim, Ulus, 30 Ekim l Anonim, C.H.Partisi nin Manisa ve Konya Halkevlerinde açtığı Seyyar Yurt Sergisi. Ülkü, Sayı 97, Cilt 9, s Anonim, Ülkü, Sayı 97, Cilt 9, s S.Hakkı Esatoğlu, C.H.P ve Kültür Hayatı, Fikir ve Sanat, Sayı 4, Haziran1950, s.1, Burada sözü edilen müstakiller, yurt gezilerine katılmak istemeyen ressamlardır. Grup olarak bilinen Müstakiller değildir. Onlar sergi kapsamında yer almışlar ve bu etkinlik için övgü dolu yazılar bile yazmışlardır. İlk eçen treni seyreden köylüler - Bedri ahmi Eyüboğlu B+ SONBAHAR 21