ISSN YEREL TARİH DERGİSİ ÖZEL MUHAFAZA KUTULARI İÇİNDE

Transkript

1 Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk ün Kuşadası na ilk ziyareti 9 Şubat 1924 günü gerçekleşmiştir. Heyet, Selçuk üzerinden gelirken Atatürk ün isteği üzerine bu virajda durmuş ve Kuşadasını seyretmiştir. Adı daha sonra Gazibeğendi olarak anılan bu bölgede şimdi Korumar Oteli bulunmaktadır. Devlet Hastanesi önünde oluşturulan yeni Gazibeğendi alanı hemen hemen aynı görüş açısına sahiptir.1924 yılında Gazibeğendi den bakıldığında görünen Kuşadası manzarası. kuyeta@kuyeta.org YEREL TARİH DERGİSİ ÖZEL MUHAFAZA KUTULARI İÇİNDE Yerel Tarih Dergisi nin tüm sayıları özel muhafaza kutuları içinde satışa sunulmaktadır. Özel muhafaza kutusu ve eksik sayıları edinme adresi: Ege Mahallesi Uğur Apaydın Sokak No:6, Club Oliva Ergül Apartmanları B Blok, Daire 4 Kuşadası / AYDIN Tel: Faks: dahili:16 ISSN D erginiz Yerel Tarih 7.yaşına girdi. Her geçen sayıda içeriği ve yazar kadrosu genişleyen dergi Kuşadası nın olduğu kadar yakın çevresinin de araştırmacılarına sayfalarında yer vererek bölgesel yayın organı olma yolundadır. Yayına ilk başladığımız günden itibaren yanımızda olan destekleyenlerimize teşekkürlerimizi sunuyoruz. Ulu önder Mustafa Kemal Atatürk ün Kuşadası na gelişinin 90. yılı törenlerle kutlandı. Yazarımız Dr Ali Alkış törende yaptığı geniş kapsamlı bir Atatürk ve Cumhuriyet değerlendirmesi ile büyük takdir topladı ve uzun uzun alkışlandı. 90 yıl önce Atatürk ü karşılayarak Kuşadası adına çiçek takdim eden Kuvayi Milliye kahramanı Çam Mehmet in kızı İkbal Özçam ile ilgili anıyı büyük bir onur ve gururla kızı Işık Erkal Melhem anlattı, editörümüz Nail Topal kaleme aldı. Kervansaray ın müze yapılması çabalarının sürdüğü ve derginiz Kuyeta nın 7. yayın yılında, yazarımız Turan Kutucuoğlu ve edebiyatçı Hürriyet Gazetesi duayen yazarı Doğan Hızlan ın müzecilik ve yerel tarih çalışmalarının önemini anlatan köşe yazılarını okuyucularımızla paylaşıyoruz. Kuşadası ndan bir portre köşemizde Sütçü İbrahim i (Övünç) Mustafa Dinçoğlu nun anlatımı ve ailesinden intikal eden belgeleri ile bir kere daha saygı ile yad ediyoruz. Mustafa Veli, uzun bir rahatsızlık döneminden sonra tekrar sağlığına kavuştu. Kuşadası nın Şubat 1974 gündemini özlediğimiz yorumları ile yayınlıyoruz. Diana Heykellerinin başlarını çalan teğmen William Francis Lynch in Kuşadası anılarını yazarımız Sedat Onar ın değerlendirmeleri ile ibretle okuyoruz. Selçuk ta öğretmenlik yapan yazarımız Ali Can, Kuşadası Arşiv belgeleri üzerindeki çalışmalarını sürdürüyor. Efes kazıları ile ilgili belgelerin yayınlanması sürerken, Maraş valisi Kalender Paşa nın Kuşadası nda sona eren ilginç yaşam öyküsü dergimiz sayfaları arasında. Değerli araştırmacı yazarımız Dr Ali Alkış a acil şifalar diliyor ve Kuşçubaşı Eşref kitabını bölümler halinde yayınlamayı sürdürüyoruz. Editörümüz Nail Topal ın Mahmut Esat Bozkurt ile ilgili derlemelerini yayınlamayı sürdürüyoruz. Rosetta Taşı ile ilgili yayınımız, genel kültür açısında büyük ilgi gördü. İkinci bölümünü yayınlıyoruz. Ekodosd un başlattığı Latmos Milli Park Olsun kampanyası genişleyerek devam ediyor. Pek çok yerleşim yerinde okunan bildiriyi ve destekleyenlerin listesini yayınlıyoruz. KUŞADASI YEREL TARİH ARAŞTIRMALARI GRUBU Adına Sahibi ve Sorumlu Müdür Ali Ergül Yayın Kurulu Ali Ergül, Müjgan Şavkay, Mustafa Veli, Belma Özgün, Dr. Ali Alkış, Dr. Ayşe Şerifoğlu, Mustafa Dinçoğlu, Av. Kaya Egel, Ali Hüseyin Torun, Sedat Onar, Yrd. Doç. Dr. Eralp Osman Çolakoğlu, Arif Çıkıcı, Özer Kayalı, Ata Şakrak, Ali Can Editör Nail Topal Grafik-Tasarım Nilüfer Saçar Nisa Hukuk Danışmanı Av.Nail Özazman Tercüme (İng-Frs) Duygu Sayra Ergül Redaksiyon; Nail Topal, Sedat Onar, Duygu Sayra Ergül, Alp Ergül İletişim Ege Mahallesi, Uğur Apaydın Sokak Club Oliva ERGÜL Apartmanları B Blok Kat:1 D:4 Kuşadası - AYDIN Tel: Ali Ergül: kuyeta@kuyeta.org www. kuyeta.org Dağıtım Pazarlama Ergül Turizm Gıda Maddeleri Ltd. Şti. Baskı Yeri Yeniyol Matbaası 1145/1 Sk. No: 50/A Yenişehir - İZMİR Tel: Faks: yeniyolmat@hotmail.com Sayı 62 Yıl 7 1

2 Ben Buradayım Ey Tarih Şubat 1974 te Kuşadası Mustafa Veli Mavi İnsan Yılbaşında mandalina yedik Bundan on dört yıl önce Halkın Sesi Gazetesi nde yazdığım bir yazı sevgili okuyucu. Hem o yazıyı hem de bu yılbaşı gecesini sizinle paylaşmak istedim. Yani 2013 ü 2014 e bağlayan geceyi. Bu yıl sevgili dostum Belma Özgün ile birlikte yeni yılı Hilton Double Tree Otel in arkasındaki restore edilen eski Tabakhane binalarının birinde karşıladık. Konsept muhteşemdi. Arka binaların birini taverna(faros), birini Latin Salonu, birini meyhane yapmışlar. Ben ısrarla Yunan müziğini çok sevdiğim Faros Taverna ya gidelim dedim. Üstelik Yunanlı bir şarkıcı da vardı. Giderken ne yiyeceğimizi bilmiyordum. Sormadım bile menüde ne var diye. Ama giderken her yılbaşı gecesi olduğu gibi aklımda Yılbaşında mandalina yedik adlı yazım vardı. Acaba bu yıl da mandalina mı yiyecektik? Neyse o yazıya geçelim. Çünkü Ada Sesi Gazetesi nin sayfaları beni bekliyor kırk yıl önce Şubat ayında neler olduğunu yazmam için. İlkokuldayken yılın sonlarına doğru en çok korktuğum ev ödevi şuydu: Yılbaşında neler yaptınız? Sırf bu yüzden yılsonu gelsin istemezdim. Çünkü maddi durumumuz iyi değildi. Ve bizim evde de çoğu evde olduğu gibi değişik bir şey olmaz. Sıradan bir gece yaşanırdı Yılbaşı gecesinde. Hiçbir zaman evimize Ren Geyiğine binmiş Noel Baba gelmez ve bacadan içeriye hediye atmazdı çoraplar içinde. Hiçbir zaman yılbaşı ağacı dikmedik salonun ortasına süslü püslü. Bırakın Noel ağacını teneke sobamızı yakmak için bile düzgün kesilmiş odunlarımız olmadı. Yılbaşı sofrası diye içi kestaneli hindi dolmamız hiç olmadı. Aile fertleri birbirlerine hiç yılbaşı hediyesi vermedi. Eee bunlar olmayınca yoksul bir ailenin ilkokul öğrencisi ne yazar ödevine? Başlardım ben de o geceyi anlatmaya; yılbaşında evde oturduk. Mandalina yedik. Portakal yedik. Elma yedik. Başka ne yaptık? Ödev olduğu için uzun uzun bir şeyler yazmak isterdim ama aklıma hiçbir şey gelmezdi. Ne yaptık da ne gelsin zaten. Tıkanıp kalırdım. Radyo dinledik. Radyo şarkılar çaldı, eğlendik. Aman Allahım ne kadar kısa bir ödev oldu, öğretmenden zayıf alacağım diye kahrolurdum. Etrafımdakilerden de bu konuda hiçbir yardım görmedim. Çünkü onlar da benim gördüğümü görüyorlardı. Acaba bu yılbaşı yıllar sonra sofrada hangi yiyecekleri görecektim? Faros Taverna ya girmeden, ben Şubat 1974 ayının olaylarına gireyim. Sonra yediğimi içtiğimi yazarım. Üstelik araya Yılbaşında Mandalina Yedik adlı yazımın paragraflarını da katarak. 1 Şubat 1974, Cuma. HALK EĞİTİM FAALİYETLERİ BÜYÜK İLGİ İLE KARŞILANDI Bütün daire amirlerinin köylere gidip köyün sorunları ile yakından ilgilenmeleri köylüler arasında memnuniyet yarattı. Aydın İli Halk Eğitimi Planlama ve İşbirliği Kurulunca hazırlanıp il ve ilçelere bağlı bütün köyleri içine alan halk eğitimi faaliyet programının bir bölümü 28 Ocak 1974 akşamı ilçemize bağlı Soğucak Köyü nde yapılmıştır. Halk eğitimi faaliyetlerine İlçemiz Halk Eğitim Memuru Osman Göçekli nin öncülüğü ile Kaymakamımız İsmail Güzeliş in başkanlığında müftülük, ziraat teknisyenliği, veterinerlik, ilköğretim müdürlüğü gibi dairelerle birlikte vilayetten gelen ilgililerde iştirak etmiştir. Programda köy kalkınması, beslenme, sağlık, tarımın geliştirilmesi ve halkın inançlı, birlik ve beraberlik içinde olması üzerine filimler gösterilmiş, aydınlatıcı bilgiler verilmiştir. Köyde yeterli suyun bulunmadığı, tohumluk buğday temin etmekte sıkıntı çektiklerini, imam hatip kadrolarının olmadığı bu yüzden köy gençlerinin ekseriyetle dini bilgi ve inanç yönünden noksan yetiştikleri yönünde dertlerini ortaya koyan Soğucak köylüleri bir halk adamı olarak kaymakam İsmail Güzeliş i ve bütün daire ilgililerini aralarında görmekten büyük memnuniyet duyduklarını belirtmişlerdir. Ne kadar güzel. Okuyunca aklıma Cumhuriyet in ilk yılları geldi. İdealist öğretmenler ve devlet görevlilerinin köylülerimi aydınlatma istekleri ve bu konuda yaptıkları çalışmalar. Eğitim ışığının sıcaklığını duydum gözlerimde ve gözlerim yaşardı. İLÇEMİZE GELEN TURİST SAYISINDA ARTIŞ VAR Deniz yoluyla 1973 te ilçemize gelen turist sayısı dır. Bu rakam 1972 de de kalmıştır. Konaklama tesislerinde önceki yıl 300 bin adet turistin kaldığı halde 1973 te kişiye yükselmiştir. Bankalarda bozdurulan döviz miktarı1972 de 40 milyon,1973 te 70 milyon liradır. İhtiyacı karşılamak için yatak sayısı 5575 e çıkarılmıştır. Ev pansiyonlarına verilen kredi miktarı ilçemizde TL olup bu miktar 1974 yılında arttırılacaktır. Önümüzdeki sezonda ise gelecek turist sayısının geçen yıla oranla iki misli artacağı tahmin edilmektedir. Daha çok artsın. Güzel Kuşadası na daha çok turist gelsin. SÖMESTR TATİLİ 2 ŞUBAT CUMARTESİ GÜNÜ BAŞLIYOR Tatil 17 Şubat Pazar günü sona erecek ve pazartesi günü eğitim öğretim 2. yarıyılı başlayacaktır. Eyvah şimdi de Sömestr Tatilinde Ne Yaptınız ödevi yazılacak. Keşke o yıl Sömestr Tatilinde ailecek Hawaii Adaları na gittik diye yazsaydım. Öğretmen kızar mıydı acaba? 5 Şubat 1974, Salı. TURİZM KOMİTESİ İLK DEFA TOPLANDI Toplantıda 1974 de yapılması acil olan işler için kararlar alındı. İlçemiz Turizm Komitesi 28 Ocak 2

3 Pazartesi günü Kaymakam İsmail Güzeliş in başkanlığında yılın ilk toplantısını yaparak 1974 yılı için yeni kararlar almıştır. Alınana kararlarda şu konular yer almaktadır. İlçemizde ciddi bir şekilde sivrisinekle mücadele yapılması: Ulaştırma, Sağlık ve Turizm Bakanlıklarının işbirliği sağlanarak ilaçlamanın sürdürülmesi ve Pamucak tan Sümerbank Kampına kadar dere, kör kuyu ve caddelerin ilaçlama sahası içine alınması, turistik tesis sahiplerinin de belediyeye katkıda bulunmalarının temin edilmesi. İlçemizin Türkiye nin en gelişmiş turistik bölgesi olması nedeniyle yaz aylarında nüfusun artması ve mesken sahalarının genişlemiş olmasından ilk yardım ve sağlık işlerinin tam yürütülmesi için ilk yardım arabası(ambulans) temininde Sağlık Bakanlığında temasların sürdürülmesi. Belediyece kurulacak bir ekip tarafından bilumum otel, motel, gazino, restoran ve eğlence yerlerinin fiyat kontrolünün yapılmasında belediye ile işbirliği yapılması. İkinci beş yıllık kalkınma planında yer alan ilçemizin içme suyu ve kanalizasyonunun İller Bankasınca kısa bir süre içerisinde bitirilmesi için Turizm Bakanlığı ile temasa geçilmesi. İlçemizin enerji sıkıntısının giderilmesi, Nisan ayı içinde garson ve aşçı yetiştirmek için kurs açılması, Kuşadası-Çamlık yolu, sahildeki kaldırımların tamamlanması için ilgili mercilerle temasta bulunmak. Tarihi ileride tespit edilecek Kuşadası festivalinin yapılması konuları prensip olarak karara bağlanmıştır. Turizm Bürosu Şefi Erdoğan İstanköylü 1974 yaz sezonunda Kuşadası nın turist istilasına uğrayacağını ve işlerin bir an önce tamamlanmasının memleket ve ilçemizin büyük yararına olacağını ifade etmiştir. Güzel Kuşadası artık Turizm i daha bilinçli yapar hale geliyor. Kolay gelsin. KÜÇÜKYAĞCI EKMEK FİYATLARI ÜZERİNE AÇIKLAMA YAPTI Açıklama şöyle: Toprak Mahsulleri Ofisi nin ilçemize vermiş olduğu un 150 tondan 130 tona indirilmesi nedeniyle ekmek ihtiyacımız büyük bir problem haline gelmiş bulunmaktadır. Fakat bunun üzerine belediyemizin almış olduğu yeni tedbir ve kararla bundan böyle ekmek aynı kalitede kalmak şartı ile 520 gramdan 550 grama yükseltilerek 125 kuruştan satılacak ve bundan böyle ilçemizde ekmek sıkıntısı olmayacaktır. Belediyemizce ekmeğin gramaj ve fiyatlarında yeni ayarlamalar yapılmasına rağmen halkımız ekmeğin tam pişkin çıkmayıp yarı hamur halde bulunduğundan şikâyet etmektedir. Ekmeğin en başta gelen besin maddelerinden biri olması dolayısıyla belediyemizin bu konu ile ilgilenmesi beklenmektedir. Güzel Kuşadası nda ekmekler bozulmasın. AYDIN BASKET VE VOLEYBOL TAKIMLARI İLÇEMİZ TAKIMLARI İLE MAÇ YAPACAK. İlçemiz Gençlikspor voleybol ve basketbol takımları 9 Şubat Cumartesi günü Aydınspor voleybol ve basketbol takımları ile ilçemiz lise sahasında birer maç yapacaklardır. Ayrıca Aydınspor futbol takımı budan böyle çalışmalarını ilçemiz stadında yapacaktır. Güzel Kuşadası na spor da yakışır. Bir de yüzme takımının temeli atılsaydı!.. 8 Şubat 1974, Cuma. TÜRKMEN MAHALLESİ Nİ SU BASTI Uzun bir kuraklıktan sonra arkasından gelen bol yağışlar büyük memnuniyet yaratmıştır. Diğer taraftan uzun süren yağışlar neticesinde ilçemizin Türkmen Mahallesinde kanalizasyon hatlarının tamamlanmamış olması nedeniyle birçok ev su baskınına mahsur kalmıştır. Su baskınına uğrayan vatandaşlar yağmur devam ederse evlerinin büyük hasar göreceğinden endişe duymaktadırlar. Umarım evler zarara uğramaz. İnsanlar evlerindeki suları boşaltırken ben Yılbaşında mandalina Yedik adlı yazıma devam edeyim. Oysa okul kitabında ne güzel tasvir edilirdi yılbaşı gecesi. Çeşit çeşit yiyeceklerin olduğu bir masa. Tam ortasında nar gibi kızarmış bir hindi. Mumlar. Etrafında ağzı kulaklarına varmış neşe içinde eğlenen aile fertleri. Noel Baba nın bacadan attığı hediyeler. Evin kapısının önünde Ren geyiklerinin çektiği kızak. Her yer kar altında bembeyaz. Çamurlu yollarımıza inat saf bir beyazlık içinde her şey. Ve ben hep o resmin içine girmek isterdim daha iyi bir ev ödevi hazırlamak için. Hiçbir zaman da iyi bir yılbaşı ödevi hazırlayamadım. İLÇEMİZDE TÜTÜN PİYASASI 11 ŞUBAT PAZARTESİ GÜNÜ AÇILACAK Tütün müstahsilinin bu sene fiyatlardan memnun kalacağı sanılıyor. Ege ekici tütün piyasasının açılması nedeniyle ilçemizde de tütün piyasası 11 Şubat Pazartesi günü saat 8.00 de açılacaktır. Tekel memuru Yalçın Dalar; ilçemizde balya arasında tütün bulunduğunu fiyatların piyasa açılmazdan kısa bir süre önce açıklanacağını, tekelin müstahsile destekte bulunacağını ve alım satım işleminin bir günde bitebileceğini, müstahsilin bu seneki durumdan memnun kalacaklarını ifade etmişlerdir. Gümrük ve Tekel bakanı Mahmut Türkmenoğlu nun ilçemize gelmesi beklenmektedir. Ali Doğan 3

4 Ben Buradayım Ey Tarih Tütün balyaları taşınırken Güzel Kuşadası nın sokakları tütün kokularıyla dolacak. Allah üreticinin yüzünü güldürsün. Ve iki küçük başlıkta bir nişan bir de ayrılık haberi: Mehmet Urgancı ve Nihal Lale nişanlanmış; terzi Ali Doğan meslek hayatını İsviçre de devam ettirmek üzere 13 Şubat Çarşamba günü Kuşadası ndan ayrılacakmış. Emek göçü. Ne mutlu. Hayırlı olsun 11 Şubat 1974, Salı. TEKEL İN TÜTÜN ALIMINA HIZLI GİRMESİYLE İLÇEMİZDE PİYASA ÇOK HAREKETLİ GEÇİYOR: TEKEL İN BAŞ FİYATI 24 LİRA İlçemizde piyasa çok hareketli geçiyor. Tekelin başfiyatı 24 lira. Tütün müstahsili piyasadan son derece memnun. İlçemizde tütün piyasası dün saat 8.00 de tekel eksperi Aykut Gündüz ve Tekel memuru Yalçın Dalar ın yönetiminde açılmıştır. Halkın güçlük çekmemesi için mubayaa işlemlerine kütüphane salonunda başlanmış ve orada devam edilmektedir. Başfiyatı 24 TL olan tütün piyasasında alım satım işleri çok hareketli geçmişti. İlk günde satılamayan çok az tütün kalmıştır. Sevinçleri daim olsun güzel Kuşadası nın tütün üreticilerinin. İLÇEMİZDE ORKESTRA KURULDU İlçemizde yeni kurulan Martılar ismini alan orkestra halkımız tarafından memnunluk ve takdirle karşılanmıştır. Orkestra şefi böyle bir topluluğu nasıl teşekkül ettirdiklerini şöyle anlatmıştır. Akşamları işimizden ayrıldıktan sonra kahve köşelerinde vakit öldürmek bizleri sıkıyordu. Beş altı arkadaş böyle bir iş için karar verdik. Çok büyük imkânsızlıklar içinde çalıştık. Ama azmimizden vazgeçmedik. Şimdide muvaffak olduk. Halkımıza ve çevremize faydalı olabilirsek bu bizi daha çok memnun edecek ve azmimizi arttıracaktır. İşte Martılar orkestrası topluluğu bu kısır Martılar Orkestrası ve Nuri Koyunsev imkânlar içinde doğdu. Martılar ilk defa halkın huzuruna geçtiğimiz cumartesi akşamı kütüphane salonunda çıkmışlardır. Güzel Kuşadası nın ilk orkestrası. Artık çağdaşlaşmaya bir adım daha attık. 15 Şubat 1974, Cuma. BELEDİYE MECLİSİ BU AKŞAM TOPLANIYOR Toplantıda belediye ve işletmeler idaresi bütçeleri karara bağlanacak. Geçen yıl TL olan Belediye Bütçesi ile TL lık İşletmeler İdaresi Bütçelerinde artış olacağı sanılmaktadır. Belediye bütçesi TL artışla TL, İşletme İdareleri bütçesi de TL olarak onaylandı. Güzel Kuşadası na hayırlı olsun. TURİZM MEVSİMİNİN YAKLAŞMASIYLA ESNAF HAZIRLIKLARINI ARTTIRDI Satış yerlerinin vitrinlerine sezon için yeni şekiller vermeye başlayan esnaf 74 den çok ümitli olduklarını belirtmişlerdir. Turist taşıyan gemiler geçen yıla oranla ilçemize daha fazla sefer yapacaklardır. Ülkeye en fazla turistik dövizi kazandıran Akdeniz Turizmin gemi sayısında bu senen %30 oranında artış olacaktır. Geçen yıl bütün limanlara gelen 376 gemi ile birinci sırayı işgal eden Akdeniz Turizmin bu yılki gemi sayısının 475 olduğu öğrenilmiştir. Bu gemilerden 286 sı ilçemiz limanına geldi. Bu sen de 350 gemi gelecektir. Öte yandan turistik konaklama tesislerinin eylül sonuna kadar rezervasyonu yapılmamış yatak sayısı bulunmadığı da ilgililer tarafından belirtilmiştir. Turizm ne güzel başlayacak. Her şey çok güzel olsun. Bakalım benim yazı ne alemde? Belki o günlere dayanıyor yılbaşı gecesini kutlamamak isteğim. Yılbaşı gecesi hiçbir şey yapmak istemiyorum. Basit sıradan bir gece olsun istiyorum. Yollarda dolaşmak istiyorum. O gecenin hiçbir özelliği olsun istemiyorum. Ah keşke bu aklımla ve yaşadıklarımla ilkokulda olsaydım, böyle bir ödeve şöyle başlamak isterdim: Ah öğretmenim önemli olan yılbaşı gecesini eğlenerek geçirmek değil, geçen yılda ne yaptım sorusuna verdiğim cevapta yaratımlarımın çok olmasına sevinmemdir. Eğer o yıl kendim için ve yaşadığım toplum için bir şeyler yapabildimse ve gelecek yılda planlarım, hayallerim varsa ağzıma hindi dolması değsin istemem. Çünkü faydalı olmanın verdiği tat hiçbir yemekte bulunmaz. 19 Şubat 1974 Salı Bu arada haberin altında bir doğum ilanı var. Yıllar sonra tanıyacağım Uğur Özay ın doğum ilanı. İzmir Özel Sağlık Hastanesi nde dünyaya gelmiş. Kendisi değerli yazar Mahmut Özay ve Naci Akdoğan ın torunları oluyor. Allah uzun ömürler versin. Benim Yılbaşında Mandalina Yedik yazısı da devam ediyor. Okuyalım sevgili okuyucu. Ve daha sonra sıralardım ders kitabındaki yılbaşı gecesini tasvir eden resmin yanlışlarını. Hangi dinle eğitiliyoruz ki başka bir dinin geleneğini bize öğretmeye çalışıyorsunuz diye sorardım. Gaz lambasıyla yaşanan odalarda onca mumun yakılmasının masraf olup olmayacağını sorardım. Kaç tane çam ağacı kaldı ki onları da kesip bir gece için boşuna ziyan edelim diye sorardım. Hele insanlar yakacak 4

5 odun dahi bulamazken. Biz batı hayranlığını bu fotoğraflarla bu resimlerle kazandırmaya çalışıyoruz topluma ama toplum iki arada bir derede kalmış durumda. Yazık olmuyor mu bu küçücük beyinlere diye sorardım. Ve ben eğer öğretmen olsaydım böyle bir ödev hiç vermezdim. Bilirdim benim gibi çoğu ailenin yılbaşında mandalina yediğini. Sonra? Elma yediğini. Ya da hiçbir şey yiyemediklerini. Artık insanların bile hayallerini bile yediklerini. Yiyecek umutlarının olmadığını. Geçim sıkıntısı yüzünden sabah evden bir bardak çay içemeden okula gelen öğrencilerin olduğunu. O yüzden böyle bir ödev vermezdim. Yeni yılda hiç olmazsa mandalinalar tükenmesin!.. Yazım burada bitiyor. Biraz sert olmuş. On dört yıl öncesine göre yılbaşında hakkında da fazla bir şey bilmiyormuşum. En azından dini bir gecenin değil, gelecek yeni yılın ilk gününü karşılamak olduğunu. Birkaç yıldır da gönülsüz de olsam otellerin salonlarında kutluyorum. Bakalım bu yıl neler yiyeceğim? Mandalina olacak mı sofrada? 22 Şubat 1974, Cuma. KUŞADASI FESTİVALİ NİN GÜNÜ BELLİ OLDU Çalışmalarını aralıksız sürdüren Turizm Komitesi Kaymakam İsmail Güzeliş başkanlığında toplanarak 1974 yılında düzenlenecek festival tarihini Haziran olarak tespit etti. Festival tarihi ve programı bir rapor halinde Turizm Bakanlığına bildirilmiştir. Belediye festivale TL maddi destek verecektir. Ortaklaşa güzel bir festival olsun güzel Kuşadası nda. SAHİL YOLU YENİDEN ASFALTLANIYOR Önümüzdeki günlerde ilçemiz sahil yolu Kısmet Otel den Güvercinada ya kadar asfaltlanacak. Asfaltlama işi belediye ve karayollarının işbirliği ile sürdürülecek olup, sahil yolu bittikten sonra şehir içinde su ve kanalizasyon şebekesi hafriyatı bittikten sonra Sağlık ve Kahramanlar Caddesinden başlanıp daha sonra diğer cadde ve sokaklarda devam edecektir. Bitmedi bu asfaltlama. DR. ŞENYILMAZ MUAYENE AÇTI Bir süre önce ilçemizde vazifeye başlayan Hükümet Tabibimiz Doktor Şenol Şenyılmaz eski Belediye Binasında muayenehane açmıştır. Kısa zamanda sempatik ve gayretli Dr. Şenol Şenyılmaz çalışmaları ile halkımızın sevgisini kazanan Şenyılmaz mesaisinin dışında da günün her saatinde halkımıza daha çok hizmet edebilmek ve Kuşadası na daha fazla faydalı olabilmek gayreti ile muayenehane açtığını ifade etmektedir. Şenyılmaz a hayırlı olsun der, işlerinde başarılar dileriz. Yeni yıl da hayırlı olsun. 26 Şubat 1974, Salı. SATILAN TÜTÜNLERİN TAMAMI AY SONUNA KADAR TESLİM ALINIYOR!.. Müstahsile paraları tamamen ödeniyor. Teslim alınan tütünler fabrikalara derhal sevk edilecek. Hayırlısı olsun. Emeğinin karşılığını almak ne güzel bir şey. Satılan her balya alın terini, yaz gece yarılarında kırılan tütünleri, çardakta her gün yenilen salataları, belki bir acı çayı barındırıyor. Kolay değil tütün toplaması. Bir daha ki sene de tütün emekçilerinin yüzleri gülsün. ESNAFLARIN GAYRETLİ ÇALIŞMALARIYLA BİZİM SOKAK AĞAÇLANDIRILDI Bizim sokağın sakinleri cumartesi-pazar tatilinden istifade ederek sokaklarını ağaçlandırmışlardır. Sokakta bulunan esnafın her biri tuğla, toprak ve ağaç fidanı temin ederek sokağın kenarını bir nizama sokmuşlardır. Belediyede onların bu örnek hareketine yardımcı olmuştur. Ne mutlu. Her şeyi yerel idareden beklememek lazım. Birlikten kuvvet doğar. Sevgili okuyucu gelelim bu yıl yeni yıla nasıl girdiğime, neler yediğime. Belma Özgün ile Faros Taverna ya vardık. Yerimiz arkadaki servis kapısının önüydü. Yani cereyanda kaldım. Ön kapı ile arka kapı arası. O yüzden Ocak ayında hep hastaydım. Yunanlı şarkıcı İstanbul dan gelmiş. Yaşlı bir bey. Eğlenen sadece bizdik. Bir ara yanımıza geldi, İstanbul da gece hayatında eski insanların olmadığından yakındı. Kuşadası nda da aynı dedim. Bu arada masadaki menüde olan yiyecekleri yazayım. Tapas menü: kalın zeytinyağlı yaprak sarma, cacıki, fasulye plake (Bombay büyük atom fasulyelerinden), ot tabağı, karışık ev tipi turşu, somon, çiroz, patlıcan salata, tulum peyniri, beyaz peynir, zeytinli hamsi marine, midye dolma. Hepsinden tattım şeftali suyu eşliğinde. Biz oynarken ara sıcaklar geldi. Mücver(puf şeklinde olmalı). Menüde böyle yazıyor. Puf şeklinde olmazsa yenmeyecek gibi. Ciğer tava (yaprak ciğer soğan eşliğinde). Muska böreği (ısırgan otlu). Hepsini yedim. Salata: Grek salata (domates, biber, kırmızı soğan, üzerine küp şeklinde beyaz peynir, kekik, limon, sirke, siyah zeytin, marul olmamalı)marul olsa Grek salata olmayacak demek. Yarısını yedim. Ana yemek: Hindi Tandır, Kestaneli Pilav eşliğinde iki parça aldım. Tıkandım. Keşke başlangıçlardan az yeseydim. Tatlı. Ev yapımı baklava, küçük shot bardağında sakızlı muhallebi. Hepsini yedim. Zaten azıcıktı ikisi de. Dişimin kovuğuna girmedi. Meyve, ayva dilimleri. Yemedim. Gece işkembe çorbası. Yemedim çok toktum. Bir ara fotoğrafçı Noel Baba kıyafetli biriyle geldi. Ben kız çocuğu zannettim. Göğüsleri de büyüktü. Hiç Noel Baba ya benzemiyordu. Göğüslerini sıktım. Bilhassa kabartmışlar, şişman görünsün diye. İçinde cılız bir oğlan çocuğu. Fotoğraf çekilirken belini kavrayınca anladım. Bir gecelik iş. Ve saat 01:30 gibi mekandan ayrıldık. Dikkat ettin mi sevgili okuyucu. Mandalina yoktu. Bu yılbaşı gecesi mandalina yemedik. Ama 17 Şubat ta ayakkabı kutularında milyon dolarları götürenler ülkeyi yemeye devam ettiler Ocak ayında da Şubat ayında da. Paralel yılbaşılar kutladılar. Daha önce yazdığım gibi hiçbir şey olmadı. Herkes dışarı salındı. Bakalım Mart ayında daha neler yenecek? Mandalina olabilir mi? 5

6 Kuyeta Haber Dr. Ali Alkış ATATÜRK'ÜN KUŞADASINA GELİŞİNİN 90. YILI KUTLANDI Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün Kuşadası na gelişinin 90. Yıldönümü, 9 Şubat 2014 Pazar günü Gazibeğendi de düzenlenen törenlerle kutlandı. Kuşadası Kaymakamı Muammer Aksoy, Kuşadası Belediye Başkanı M. Esat Altungün, Garnizon Komutanı Ferhat Aslan, Kuşadası Cumhuriyet Başsavcı Vekili Tuğrul Ayyıldız, daire amirleri ve siyasal parti temsilcileri ile öğretmenler, öğrenciler ve çok sayıda yurttaşın da katıldığı tören, Atatürk ün Kuşadası na ilk adımını attığı yer olan Gazibeğendi de gerçekleştirildi. Saygı duruşu ve İstiklal Marşı nın söylenmesinden sonra, Kuşadası Yerel Tarih Dergisi yazarı Dr. Ali Alkış, Atatürk ün Kuşadası na yaptığı geziler hakkında bilgi verdi. Yağan yağmura ve hastalığına aldırmaksızın ve konuşmasını yarıda kesmeden tamamlayan Dr. Ali Alkış, dakikalarca alkışlandı. Dr. Alkış: Hasta yatağımdan kalkıp geldim, bu mutlu günde Atamızı anmaya, anlatmaya. Burada sizin karşınızda, bu anlamlı günde bulunmaktan onur duyuyorum dedi. Dr. Alkış ın konuşmasından sonra, Kuşadası Belediye Başkanı M. Esat Altungün söz aldı. Altungün, Atatürk'ün 1924 yılında Kuşadası nı ilk gördüğü yere Gazibeğendi Tepesi adını veren Belediye Meclisi üyeleri arasında, Fevkiye Temel adlı bir kadının bulunduğuna dikkat çekti. Siyasette daha fazla kadının yer alması gerektiğini ifade etti. Kuşadası kaymakamı Muammer Aksoy da günün anlam ve önemini belirten konuşmasında, 90 yıl önce Büyük Önder Atatürk ün Kuşadası nı seyrederek çok beğendiğini ifade ettiği bu noktanın Gazibeğendi adıyla adına yaraşır bir şekilde düzenlenmiş olması,örnek bir çalışmadır ve takdire şayandır, diye konuştu. Öğrencilerin folklor gösterilerinden sonra, İbramaki sanatevinde Filatelist Arsan Savaş Arpacıoğlu tarafından Atatürk ve Cumhuriyet Pulları sergisi ziyarete açıldı. Akşam Şef Oğuz Karlı yönetiminde Kuşadası Belediyesi Türk Sanat Müziği Korosu tarafından, Kuşadası Belediye Meclis Salonu nda, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk ün sevdiği şarkıları seslendirdi. Kuşadası Kaymakamı Muammer Aksoy Halk Dansları Gösterisi Atatürk Pulları Sergisinin Açılışı Not: Haber ve fotoğraflar Ege Havadis Gazetesinden yararlanılarak hazırlanmıştır. 6

7 ULU ÖNDERİN KUŞADASINA GELİŞİ VE AİLEMİZİN GURUR ANILARI Anı: Işık Erkal Melhem, Derleyen: Nail Topal Dedem Çam Mehmet Efe yi çok küçük yaşlardayken kaybettim. Onu yakından tanıma şansım olmadı. Ancak annem İkbal Özçam Erkal dan yaşamım boyunca onun kahramanlık hikâyelerini dinledim. Dedem Çam Mehmet Efe, Teğmen Zekai Kavur, Yörük Ali Efe ve Cafer Efe ile birlikte Aydın, Söke ve Kuşadası Kuvayı Milliye Cephesinde önemli çalışmalar yapmışlardır. Dedem Söke ve Kuşadası Kuvayı Milliye örgütlerinde istihbarat çalışması yapmıştır. Bu görevi yaparken Yörük Ali Efe, Teğmen Zekai Kavur, Cafer Efe ve Steloni Hüseyin Bey ile eşgüdüm içinde yürütmüşlerdir. Bunun yanı sıra eylemleri ve soygunları ile bölge halkını bezdiren yerli Rum eşkıyalar da cezalandırılmıştır. Annem İkbal Özçam Erkal, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün Kuşadası na ilk gelişini her zaman aynı heyecanı ve duyguları yaşayarak ve gözleri dolarak bizlere anlatmıştır. 9 Şubat 1924 tarihinde Atatürk ün Kuşadası na gelişinin onun yaşamında çok ayrı ve seçkin bir yeri vardır. O zaman küçük ve şirin bir yerleşim yeri olan Kuşadası, Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün gelişi için seferber olmuştur. Halk ve yetkililer o büyük insanı en güzel ve kusursuz bir biçimde karşılama telaşına düşmüşlerdir. Yörenin Kuvayı Milliyesi nde kilit adlardan biri olan Çam Mehmet Efe nin kızı olan annem İkbal Özçam Erkal a Gazi Mustafa Kemal Atatürk e bir buket çiçek sunma görevi verilir. İkbal Erkal Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Kuşadası na eşi Latife Hanım, İzmir Milletvekili Mahmut Esat Bozkurt ve Kazım Karabekir Paşa ile gelmişlerdir. Latife Hanım, kilot pantolon ve siyah ceket; Atatürk de spor bir elbise giymişlerdir. Annem İkbal Özçam, okul giysileri içinde, Hükümet Konağı önünde taşıdığı bir buket çiçeği Gazi Mustafa Kemal Atatürk e sunmuşlardır. Annem çiçek buketini Atatürk e sunarken şu sözleri söylemiştir: Hoş geldiniz! Hoş geldiniz! Vatanın muhterem gözbebeğine hoş geldiniz! Şu ufacık köyümüzü ihya ettiniz, şeref verdiniz. Var olunuz hamiyetli Paşa Hazretleri! Bu naçiz buketimi arkadaşlarım namına takdim eder ve lütfen kabulünü istirham ederim efendim. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, annemin verdiği çiçeği alır, onun başını okşar, Latife Hanım da annemin yanaklarını öperek sevgilerini ifade ederler. Annem son nefesinde bile kendisini sakinleştirmek için çocukluğunda okuduğu bu söylevi okuyarak rahatlıyordu. Annem İkbal Özçam, çocukluğunda yaşadığı bu olayı yaşamı boyunca onur ve gururla bizlere ve çevresine anlatmıştır. Taşıdığı bu onur ve gururun sorumluluğunu da yaşamı boyunca yerine getirmiştir. Ne büyük rastlantıdır ki aynı gün, 9 Şubat 1924, öğleden sonra Gazi Mustafa Kemal Atatürk ün Söke yi ziyaretlerinde, halka seslendikleri Söke Jaletepe İlkokulu önünde babam Naim Erkal (Fehimakis) Atatürk e yaklaşarak ellerini öpme onuruna erişmiştir. Babam bu anı, yaşamı boyunca onur ve gururla anlatırdı. Annem İkbal Özçam Erkal ve babam Naim Erkal, Cumhuriyet ailesini temsil etmiş örnek bir çiftti. Çocuklarını da Atatürk ün izinde, Atatürk ilke ve devrimleri doğrultusunda büyüttüler. Bugün bizler; Çam Mehmet Efe nin Atatürkçü torunları olarak çocuklarımızı ve torunlarımızı aynı yol ve doğrultuda yetiştirmekteyiz. İkbal Erkal (Özçam) - Nail Erkal Kuşadalı Kuvayı Milliye Kahramanı Çam Mehmet 7

8 Köşe Yazısı YEREL TARİH ÇALIŞMALARININ KUŞADASI İÇİN ANLAM VE ÖNEMİ Turan KUTUCUOĞLU Ekonomist ve Öğr. Görevlisi Geçmişi bilmeden geleceği şekillendiremeyiz. Kuşadası nın Tarihsel ve toplumsal değerlerini büyük bir özveriyle tarihin karanlıklarından bugüne taşımak bir bilinç ve sevda işidir. Kolay bir iş değildir aslında bu. Yerel tarih çalışmalarını yürüten, destek veren herkes bu büyük vizyonu üstlenmişlerdir. Bu tür çalışmalar şehrin gelişmesinde ve değişmesinde önemli katkılar sağlayacaktır. Ayrıca, kültürel ve tarihi değerlerin bu güne taşınması yenilikçi ve yaratıcı bir kültürün oluşturulmasında yararlı olacaktır. Günümüzde artık her şehrin güçlü bir kimlik kazanımı için sağlam bir kent kültürünün oluşturulması gerekir. İşte yerel tarih dergisindeki bu çalışmalar Kuşadası için bir kültürel zenginlik kazanımıdır ve aynı zamanda geleceğe bir yatırımdır. Bizden sonra gelecek kuşaklar bu aydınlık yollarda daha hızlı adımlar atıp yürüyeceklerdir. Bu kazanımlar aynı zamanda yenilikçi ve yaratıcı kadroların oluşmasında yardımcı olacaktır. Bu şehrin tüm kaynaklarının turizme elverişli hale getirilmesi çalışmalarında Yerel Tarih dergisinin katkısı her geçen gün daha iyi anlaşılmaktadır. Ayrıca, Yerel Tarihin Kuşadası ndaki eski ve tarihi yapıların ortaya çıkarılması için ciddi çalışmalar yaptığı aşikârdır. İşte bu yapıların turizmin beklentilerine uygun hale getirilmesi Kuşadası için çok önemlidir. Aslında gözden kaçmış ve unutulmuş bazı tarihi eserlerin de ele alınarak turizme kazandırılması Yerel Tarih çalışmalarının önemini ortaya koymaktadır. Tüm bu çalışmalar büyük bir özveriyle yapan Yerel Tarih grubu arkadaşlarımın çalışmaları bu bakımdan takdire şayandır. Kuşadası kimliğini üstlenmiş ve benimsemiş bu arkadaşlarımı ne kadar övsem azdır. Çünkü onlar Yerel Tarih çalışmalar ile geçmişe yapılan bir yolculukla özümüzü ve geçmişimizi hatırlamamızı ve anlamamızı sağlıyorlar ve eminim ki taşıdığımız bu bilinç ve sevda Kuşadası nın yarınlara hazırlanmasında yararlı olacaktır. Yerel Tarih Dergisinin 7.yılını kutluyorum. Kuşadası nın varlığına değer katan çalışmalar ile onu bugünlere getirenlere de derin takdir duygularımı ve teşekkürlerimi kendi adıma ve bir Kuşadalı olarak Adamız adına sunuyorum. KUŞADASI YEREL TARİH DERGİSİ 2008 Şubat ayından itibaren her ay düzenli yayınlanan Kuşadası Yerel Tarih Dergisi 7. yaşına girdi. İlk günden itibaren emeği geçen yerel tarih araştırmacılarına, destekleyenlerimize ve siz değerli okuyucularımıza en içten teşekkürlerimizi sunuyoruz. 8

9 Ulusal Basından Seçmeler KENT MÜZELERİNİN VE YEREL TARİH ÇALIŞMALARININ ÖNEMİ(*) Doğan HIZLAN Edebiyatçı-Yazar ÇEKÜL tarafından hazırlanan Yerel Kimlik** dergisini okudum. Tarihi Kentler Birliği nin çalışmaları konusunda bilgi sahibi oldum. Dergide kentlerin gelişme, kimliklerini sergileme konusundaki çalışmaları öğrendim. ÇEKÜL Vakfı Başkanı ve TKB Danışma Kurulu Başkanı Prof. Dr. Metin Sözen, Belirlenen Hedeflere Hızla Ulaşılıyor başlıklı yazısını şöyle noktalıyor: Özetle söylenebilecek son söz, araştırmalardan başlayan, düzeyli tasarım-uygulamalarla yaşama geçen ülkemizin doğal tarihsel mirası artık çok yönlü destek beklemektedir. Bunu bugüne kadar tutarlı götüren TKB nin üye belediyelerini içtenlikle kutlamak, hepimizin ortak görevidir. Derginin bu sayısında Urfa ile ilgili değerlendirme yazıları yer alıyor. Bey Kapısı nda bir kültür merkezi ve müze başlıklı yazıda, Urfa kültürünün belirgin türü olan müziği ile ilgili karakteristik bölümlemeler yer alıyor. Urfalı müzisyenlerin canlandırmaları sergileniyor. Tarih Boyunca Urfa da Müzik, Sanat ve Müzik Sanatı, Sıra Gecesi bölümlerine ayrılmış panolarda ziyaretçilere kentin müzikal kültürü tanıtılıyor. Müze Kasım 2013 ten itibaren İbrahim Tatlıses Müzik Müzesi adıyla hizmete girmiş. Bu tür çalışmalara önem verdiğimi ve mümkün olduğunca okurlarımla paylaştığımı belirtmeme gerek yok. Yakın zamanda İbrahim Ersaraç ın kitabı hakkında yazdığım yazıdan sonra Mustafakemalpaşa Kültür ve Sanat Derneği nden ilgiyle okuduğum bir kitap aldım: Mustafakemalpaşa Belde ve Köylerinde Yaşam adını taşıyor kitap. Her beldenin de bu tür çalışmalar yapması, tanınmaları için gerekiyor. AKDENİZ Tanıtım ve ÇEKÜL Vakfı işbirliği, Tarihi Kentler Birliği ve Avrupa Tarihi Kentler Birliği nin katkılarıyla Antalya da düzenlenen YAPEX Restorasyon Fuarı nda kent müzeleri konuşulmuş. Ben gittiğim her kentte, her beldede müzeleri gezerim. Bursa da kent müzesini gezdim, başarılı bir müze. Birçok önemli kişi de buraya önemli eşyayı armağan ettiler. Bu kişilerden biri de Prof. Dr. İnci Enginün dü. Kent müzesinin gelene orayı tanıtan en önemli mekân olduğunu söylemek gereksiz. Yalnız bu tür müzeler değil, oranın sanayisine, ticaretine ait mekânların da müze yapılması sağlanmalı. Yurtdışına çıktığımda, özellikle savaş dönemlerinde, silah yapmak için kullanılan yerler bugün birer kültür evine dönüştürülmüş. Bizde saraylar dışında bu tür müzeler ne yazık ki yok. Yerel müzeler yalnız eşyayı değil, o kentin önemli kişilerinin aile albümlerini de içermeli. Bursa da eski Merinos fabrikasını da Bursa ya gittiğimde gezdim. Ordu da bir özel müzede hem Ordu yu hem Orduluların eski ailelerinin fotoğraflarını gördüm. Müzelerin başka işlevleri de var, yerel tarihin yazılmasında malzeme gereksinimini karşılarlar. Yerel tarihler yazılmadan -sık sık tekrarladığım gibiulusal tarihi doğru verilere dayandırarak yazmak mümkün değil. TARİHİ KENTLER BİRLİĞİ NİN bu çalışmalarının bütün kentleri, beldeleri kapsamasını diliyorum. Kervansaray Kuşadası'na vakfedilmeli ve müze yapılmalıdır. (*) Hürriyet Gazetesi 8 Ocak 2014 (**) Yerel Kimlik, Ekim-Kasım-Aralık, Sayı 36 9

10 Tarihin İçinden SÜTÇÜ İBRAHİM (Övünç) Mustafa Dinçoğlu Yerel Araştırmacı Yazar Herkes ona İbrahim Amca derdi. O Kuşadası nın İbrahim amcasıydı. Kısa boylu, şişmanca, kumral saçlıydı. Her zaman gülerdi. Kuşadası eşrafından SÜTÇÜLER lakaplı ailenin en büyüğü olup bazı mahalle ve köylerde sünnetçi İbrahim Efendi ve bazı mahalle ve köylerde Doktor İbrahim olarak bilinir saygı görürdü. Doktora ulaşımın zor olduğu yıllarda Kuşadası halkına şifa dağıtırdı. Kiminin dişini çeker, kiminin iğnelerini saat gözetmeden yapardı. Toplayıp kuruttuğu otlarla yaptığı çeşitli ilaçlarla birçok hastalığı tedavi ederdi. Ayrıca iyi bir dişçi olduğu ve çok kişinin dişini yaptığı söylenirdi (M.1894) Girit doğumlu Ali oğlu İbrahim olarak Türkmen Mahallesi 11 nolu hanede kayıtlı görünmektedir. O zamanki lakabı MURAPUTAKİ dir. Hatıralarında; Girit te tıp eğitimi aldığını, iyi derecede Fransızca bildiğini, savaş başlayınca tahsilini bırakıp orduya katıldığını, orduda bahriyeli ve sağlıkçı olarak görev yaptığını, terhisinden sonra bir müddet İstanbul Gureba Hastanesinde Alman doktorlarla çalıştığını, mübadele ile Kuşadası na yerleşen ailesinin yanına döndüğünü ve önceleri Kuşadası ndaki Giritlilerin doktorluğunu yaptığını ve kısa süre sonra Helvacızade Hasan Efendi nin küçük kızı ile evlendirilip bu aileye iç güveysi olarak girdiğini, kayınvalidesinin karşı çıkması nedeniyle tahsiline devam edemediğini anlatmıştır. Barbaros Caddesi nde (eskiden Tayyare Caddesiydi) Kervansaray a yaslanmış üç katlı bir evi vardı. Evin arkası kervansarayın içine açılırdı. Eşi Sıdıka Hanım manifaturacılık yapardı. Şimdiki Barbaros Caddesi nde büyük bir dükkânı vardı. Tüm çarşı ona Abla diye hitap ederdi. Kadınların sokağa çıkmaya korktuğu o günlerde Sıdıka Hanım kendini tüm esnafa kabul ettirmiş ve saygı görmüştü. Tüm esnaf kendisine ABLA diye hitap ederdi. Bir kızı da Özel İdare de memurdu. O dükkân hala ailenin elindedir. İbrahim Amca nın inekleri ve keçileri vardı. Sütünü kendi sağar, kendi satardı. Evinin arkasındaki kervansaray bölümünde bulunan mandırasında yoğurt, tere-yağı ve kaymak üretir ve pazarlardı. Kuşadası nın sokaklarında, sabahları elinde süt güğümü ile sütünü satarken süt verdiği evlere şifa da dağıtırdı. Ev hanımları ondan çekinmez onu bir kardeş ve aileden biri gibi görürler sağlık tavsiyeleri alırlardı. Ondan süt alan ev hanımı kapıya bir sandalye çıkarır onu oturtur, ona derdini söylerdi. İbrahim Amca da hiç telaş etmez, karşısındakini iyice dinler, neler yapması gerektiğini sabırla anlatır elindeki ilaçlardan verirdi. İbrahim Amca sütçülüğü, sırf insanlarla yüz yüze görüşebilmek, onların dertlerini dinlemek ve dertlerine deva olabilmek halkına yakın olmak ve onlara şifa dağıtmak için severek yaptığını söylerdi. Hizmetleri karşılığında bir kuruş para almaz ve hediye de kabul etmezdi. İbrahim Amca diplomalı bir sünnetçiydi. Sayılıp sevildiği için çoğu sünnetlere çağrılır, hasat zamanları toplu sünnetler de yapardı. Yaptığı toplu sünnet törenleri için takdir belgeleri almıştı. Evindeki sandığında birçok tıbbi alet edevat ve küçük şişelerde özenle kurutulup saklanmış otlar ve bu otları ezmek toz haline getirmek için kullanılan ayrı renklerdeki mermer havanlar, tokmaklar, eski Türkçe defterler, şırıngalar, iğneler, ameliyat iplikleri, pensler, dişçi kerpetenleri, neşterler kulak temizleme şırıngaları 60 yaşından vefatından sonra torunlarına oyuncak olarak kalmıştır. Bu değerli Kuşadalı büyüğümüzü saygı ve rahmetle anıyoruz. Ruhu şad mekanı cennet olsun. Sütçü İbrahim in Kervansaray duvarına bitişik evi 10

11 BELGELER Osmanlıca dan çevirme: Ali Can "hanım halama bir hatıra olmak üzere takdim ederim." "Yadigar olsun diye mühim bilirim. Unutmazsan beni tasvirli ruhumu daima görmek istersin. 12 Eylül 340 (12 Eylül 1921) Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye Nezaret-i Celile-i Maarif-i Umumiyye Mekatib-i Rüşdiye Şahadatnamesi Kuşadası Mekteb-i Rüşdiyesi tarafından Ali Ağa zade İbrahim efendiye verilen 29 Cemaziyelahir 327 (18 Temmuz 1909) tarihli diploma. Muallim-i evvel tarafından tanzim edilen diplomada İbrahim efendinin tüm derslerinde (Kuran-ı kerim tecvid- 10, Ulum-ı Diniyye-9, Ulum-ı Ahlak-10, Sarf- Osmani ve kıraat ve imla-9, hal-ı hareket-8, İmla ve Kıraat-10, Arabi-9, Farsi-10, Malumat-ı Ziraiyye-10, Hesab-4, Hendese-6, Coğrafya-10, Tarih-9, Hıfzısıhhi-8, Resim-7, Hüsn-i hat-10) üstün başarı göstererek "Aliyy-ül a'la (en yüksek derece) ile mezun olduğu görülmektedir. Sütçü İbrahim in Kuşadası Rüştiye Mektebi Diploması 11

12 Osmanlı Arşivinde Kuşadası-Selçuk OSMANLI ARŞİVLERİNDE EFES KAZILARI - 6 Ali Can Tarih Öğretmeni - Efemerist BEO, 1449 / Ayaslug da [Selçuk, İzmir] yapılan kazılarda ortaya çıkarılan eserlerden sadece Avusturya Sefiri tarafından seçilenlerin Viyana ya gönderilmesine izin verildiği halde şimdiye kadar Müze-i Hümayun a bir tek eser bile bırakılmadığı, bulunan tüm eserlerin Viyana ya götürüldüğü, elde sadece kazılarda bulunan ve nakl edilen eserlere ait bir listenin bulunduğu, bu yıl çıkarılan eserlerin de tamamının götürülmek istendiği ve Müze-i Hümayun un bu yıl olsun hakkının çiğnenmemesi gerektiği hakkında, Müze-i Hümayun Müdürlüğü nden Maarif Nezareti ne gönderilen yazı. 24 Ağustos 1314 / 5 Eylül

13 BEO, 1443 / ve 3 Ayaslug da [Selçuk, İzmir] yapılan kazılarda ortaya çıkarılan ve Viyana ya gönderilen eserler hususunda Viyana Asar-ı Atika Cemiyeti nden gelen yazıda, bulunan eserlerin ancak küçük bir kısmının Viyana ya gönderildiği, eserlerin büyük kısmının Müze-i Hümayun a teslim edilmek üzere bölgede bırakıldığı, bunlar üzerinde incelemelerin devam ettiği, bunlar hakkında bir kitap hazırlandığı, eserlerin bir kısmının zaten İzmir deki Müze-i Hümayun memuruna teslim edildiği, teslim edilen eserler arasında bir Roma lahiti, bir pervaz ve üç parça kabartma olduğu, bunların İzmir Mekteb-i İdadi avlusunda bulunduğu, Ayaslug da [Selçuk, İzmir] bırakılan eserler arasında ise beyaz mermerden parçalar, alaca mermerden sütunlar, kare şeklinde sütunlar ve sütun başları, boğa başları, arslan heykeli, kabartmalı taşlar ve mezartaşları gibi yüzlerce parça bulunduğunun bildirildiği hakkında, Avusturya Sefareti nden Hariciye Nezareti ne gönderilen yazı. 16 Ocak

14 Gezginlerin Kaleminden Kuşadası / 29 Bir yeri seyyah gözüyle gezmek herkesin yapabileceği bir şey değildir. Turistlere benzemezler. Öyle üstünkörü bakıp geçmek lügatlerinde yoktur. Bir yer hakkında hem seyahatlerinden önce hem de seyahatleri esnasında devamlı okurlar. Gördükleri her yeni bitkiyi, taşı, böceği, insanı, akarsuyu okudukları ile mukayese eder, analiz eder, ondan sonra not almaya başlarlar. Kelimelerle gördükleri her hususun adeta fotoğrafını çekerler, hissederler; heyecan duyup, mutlu olurlar. Kanlarında kaşif geni vardır. Ufkun ötesini, dağın ardını, ırmağın derinliklerini merak ederler. Gördükleri her yeni şey onları coşturur. Bıkmazlar, yorulmazlar, usanmazlar; her yeni hususun seyahatlerine yeni bir kapı açtığına inanırlar. Teğmen William Francis Lynch de bu seyyahlardan biri. Aslında bahriyeli subayı. Aynı zamanda akıllı ve bilgili bir hırsız. Gezdiği yerlerdeki tarihi eserleri çalmakta bir sakınca görmeyen ve bunu bir marifetmiş gibi kitabında anlatan batı ahlakının ikiyüzlü bir temsilcisi. Ama içindeki seyyah ruhu hem askerliğinin hem de hırsızlığının önünde. Kitabının her satırında bunu yakalayabiliyorsunuz. Teğmen Lynch Amerika Birleşik Devletleri donanmasının bir subayı yılları arasında yaşamıştır. Subaylık kariyerine çeşitli gemilerde DİANA HEYKELLERİNİN BAŞLARINI ÇALAN BİR HIRSIZLIK ŞEBEKESİ LİDERİ TEĞMEN WİLLİAM FRANCİS LYNCH sedatonaranea@hotmail.com Sedat Onar Araştırmacı Kitabın Adı : Narrative of the United States Expedition to the River Jordan and the Dead Sea (Birleşik Devletler Kaşif Grubunun Ölü Deniz ve Ürdün Nehri ne Dair Anlattıkları) Yazar : William Francis Lynch Yayınevi : Blanchard and Lea., Philadelphia Kitabın Basım Tarihi : 1852 başlamış, daha genç yaşta ve Teğmen rütbesinde iken ABD donanmasının USS Poinsett gemisine komutan olmuştur. ABD Deniz Hidrografi Dairesi teğmen Lynch teki kâşif ruhunu öğrenince bir seyahat planlar. O sıralar dünya denizlerinde yeni yeni bayrak dalgalandırmaya ve gücünü sergilemeye başlayan ABD için bu seyahatten amaçlanan gidilecek olan bölgelerdeki hammadde kaynaklarını ve ticareti yapılabilecek hususları tespit etmek; kendine müttefik olabilecek olan yönetimlerin analizlerini yapmak ve kutsal topraklar ile ilgili en son durumu öğrenebilmektir. Seyahat kapsamında: Türkiye, Suriye, Filistin ve Ürdün vardır. Bahriyelilerden hemen 16 kişilik bir ekip oluşturulur. USS Poinsett gambotuyla 1846 yılının Kasım ayında Amerika dan yola çıkılır. Akdeniz de çeşitli limanlara uğradıktan sonra 17 Şubat 1847 tarihinde İzmir e gelirler. İzmir den İstanbul a giderek Sultan II. Mahmut tarafından kabul edilirler. İstanbul da gerekli gözlemlerini tamamlarlar ve tekrar İzmir e dönerler. Kendilerine bir gezi planı yaparlar. USS Poinsett ganbotuyla İzmir Limanında ayrılarak ilk önce Sakız Adası na uğrarlar. Oradan Pamucak önlerine geldiklerinde kendileri bir kayıkla karaya çıkarak Efes ve Selçuk u gezerler, ganbotları Kuşadası Limanına geçer. Selçuk tan kiraladıkları atlarla Efes i gezdikten sonra Kuşadası na doğru yola çıkarlar. William Francis Lynch in Efes ten yola çıktıktan sonraki Kuşadası ile ilgili anlatımları şöyledir Antik kentin önünde uzanan 3 mil büyüklüğünde bir alanı kaplamış çalılarla dolu ovayı direkt olarak geçebilmek için farklı bir yoldan gitmeye karar verdik. Her yere yayılmış fundalıklar ve ılgın kümeleri arasında ova boyunca ekilmiş tarlalar uzanıyordu. Cayster in (Küçük Menderes)kolları ovada yılankavi dolambaçlarla kendine Kitap Kapağı 14

15 bir istikamet bulmuştu. Türkler bu yılankavi şekle Menderes diyorlar, bu yüzden Cayster in Türkçe adı Küçük Menderes tir. Bu ırmak alüvyonlarıyla bu ovayı doldurmadan önce Efes bir liman kentiydi. Pliny e göre nehrin buranın kıyı şekillerini değiştirdikçe buranın ismi de sürekli değişmiştir. Truva Savaşı sırasında burasının ismi Alope, daha sonra Ortygia, Morgas, Ephesus olmuştur. Şimdi ise Ayasuluk tur. Ova Cayster Nehrinin özellikle kış sezonunda taşkınlar ve seller oluşturması sonucunda getirdiği alüvyonların çökmesi ile oluşmuştur. İçinden son derece sığ ve önemsiz bir dere akan Efes in denizden üç mil uzaklıktaki bir dağ yamacına inşa edilmiş olması aslında bana olasılık dışı gözüküyor. Cayster Nehri Scala Nuova Körfezi ni her geçen yıl biraz daha doldurmaktadır. Şimdiki nesil de dahil olmak üzere mevcut sakinleri karanın denizin alanına maddi olarak tecavüz ettiğini kabul etmiş durumdadırlar. 18 Mart, Cumartesi: Dün harabelerin geri kalanını ziyaret etmek maksadıyla gerekli hazırlıkları yapıyorken, vali beni çağırdı, hemen gittim. Beni yanındaki divana oturttu ve nargile, şerbet ve kahve ikram ederek cömertçe ağırladı. Bugün geri döndük. Vali simsiyah sakal ve bıyıklarıyla asil görünümlü bir İstanbul beyefendisi idi. Mavi renkteki askeri frakını giymiş, başındaki kırmızı fesin etrafını bir türban gibi saran renkli bir yemeni dolamıştı. Valinin nargile taşıyıcısı uzun yeşil bir elbise giymişti. Birçok Türk te gördüğümüz gibi hareketsizlikten bu da çok şişmandı ve elbise üzerinde bir yunus balığının üzerinde durduğu gibi duruyordu. Vali bizim deniz araç, gereç ve William Francis Lynch-Portre silahlarımızdaki ilerlememizi merak etmiş ve O na denizciliğimiz hakkında bilgi aktarmıştım, O da memnun olmuştu. Öğleden sonra Rum sosyetesinden bazıları gemimizi ziyarete geldi. Erkekler kabadayıvari giyinmişti. Kadınlar ise aynı bizim kadınlarımız gibi iyi giyinmişti. Ancak elbiseler vücutlarına tam olarak oturmamış, her yerleri belli oluyordu. Elbiseleri göz alıcı olmasına rağmen temiz gözükmüyordu. Elleri kirli olmasına rağmen, bileklerine takmış oldukları bilezikler eski tapınaklar kadar muhteşem gözüküyordu. Herhalde bunlar Demetrius un işçilerinin soyundandı. Bir yortu kutlar gibi sevinçli idiler. Daha sonra limana indiler. Eski adıyla Neapolis olan Scala Nuova kasabasında yaklaşık 10 bin kişi yaşıyor. Buradaki elli Rum ve on iki Ermeni aile dışında bütünüyle yerli Türklerden oluşuyor.. Bu küçük yerden her yıl kg. buğday ihraç edilmektedir. Her kilo 60 libre demektir. Bu limandan bir de önemli miktarda düşük nitelikli mısır ihraç ediliyor. Bizim Amerikan bayraklı teknemiz bu limana giriş yapan ilk Amerikan teknesi; bizim ticaret yapan Amerikan bandıralı gemilerimiz bu limana niye uğramaz ki? Burası ile yapılacak ticarette kazançlı çıkacaklarına hiç kuşkum yok. Yeni Dünyadan Efes harabelerine ilk gelen ziyaretçiler olduğumuza eminim. Kasabanın yetkililerinin kasabanın savunulması konusunda herhangi bir kaygıları yok. Zira, şehir çepeçevre surlarla çevrilmiş, surlarda kuleler yapılıp içleri toplarla güçlendirilmiş. Biz burada muhteşem St.John Kilisesinden bir kitabe, Diana Tapınağından iki mermer Diana başı, ilaveten Yunan sikkeleri bulduk ve yanımıza aldık. 19 Mart, Pazar. Rüzgâr hafifti ve biz yavaşça ilerliyorduk. İkerya ve Sisam Adalarının arasındaki Forni boğazında dualarımızı okuyarak Patmos diye bilinen adaya doğru seyir halindeydik. William Francis Lynch ve keşif ekibi Türkiye den ayrıldıktan sonra Suriye, Filistin ve Ürdün e giderler. Buralarda kapsamlı incelemelerde bulunurlar. Tarihe bir not düşmesi açısından şunu da belirtmeden geçmek olmaz. Dünya tarihinde ilk defa bu keşif grubu Ölü Deniz in deniz seviyesinden aşağıda olduğunu bilimsel ölçümlerle ortaya koymuştur. Bir de kendi anlattıklarından da anlaşılacağı gibi ülkemizden ele geçirdikleri mermer Diana başlarını, sikkeleri çalarak ülkelerine götüren bir keşif grubudurlar. Gerçi bizim ülkemizin insanı bugün bile Bizim Diana ile Efes ile ilgimiz yok, bunlar bizim atalarımızın bıraktıkları değil, isteyen istediği şeyi alıp götürsün. Hatta bunları konu yapıp günümüz insanına anlatmanın bir yararı olmaz. dese bile bana göre bu topraklarda olan her ağaç, her taş nasıl bizimse, Efes de, Anea da bizimdir. En azından 1000 yıldan beri 15

16 Arşivden Seçmeler MARAŞ VALİSİ KALENDER PAŞA'NIN KUŞADASINDA SON BULAN ÇİLELİ YAŞAM ÖYKÜSÜ Ali Can Tarih Öğretmeni - Efemerist Kendi yakınlarının bulunduğu bir yerde adaletli olmak ve devletin gücünü temsil etmek belki de ateşten bir gömlek giymekti ki paşayı yakan da o ateşti. Her hayatın celsesinde bir kadıdır meddah Anlatır Osmanlı nın hikayatını Anlatır bir yeniçeri ağzından Ol hikayesi işte gürzüyle sahraya akan En uzun kolun ve sevmekten ve ölmekten bezginlerin külliyatını ve tamam eylenir cümlesi derler ki bir meddah anlatmıştır tarihtir tahkiyesi Sultan I. Abdülhamid zamanı (saltanatı ) III. Mustafa nın öldüğü gün, sarayda yapılan cülus töreniyle Abdülhamid i tahta oturttular. 22 Ocak 1774 te III. Mustafa nın cenaze alayı yapıldı. Yeni padişah Abdülhamid, cephedeki Sadrazam ve Serdar-ı Ekrem Muhsinzade Mehmed Paşa ya bir ferman göndererek görevine devam etmesini bildirdi. 27 Ocak 1774 te Eyüp Sultan da kılıç kuşanma töreni yapıldı. Osmanlı-Rus Savaşı nın devam ettiği, ordunun seferde olduğu, İstanbul da kıtlık yaşandığı sıkıntılı zamanlardı. Bambaşka bir Osmanlı coğrafyasında, Maraş ta, yeni gelişmeler olmaktaydı. Maraş doğumlu olan Kalender Bey, şehrin ileri gelenlerinden Beyazıt oğlu Abdullah Bey in damadıdır. Maraş Sancağında Andırın, Yenicekale ve Camustil civarının mültezimi olan Beyazıt oğulları, aynı zamanda topladıkları vergiler karşılığında asker beslemekteydiler. Kalender Bey, III. Selim in Osmanlı tahtına oturduğu yıllarda ( ), ilk kez Akka Kalesi önündeki kahramanlığı ile karşımıza çıkmıştır. (1799) Napolyon Bonapart komutasındaki Fransız ordusu, Akka taraflarına ilerlemeye başlamıştı. Akka kalesi civarında şiddetli çarpışmalar yaşanmaktaydı. Savaş esnasında Maraş valisi İsmail Paşa, korkaklık ve sebatsızlığından dolayı komuta ettiği askerlerin mağlup olmasına sebep olmuştu. İsmail Paşa, bu mağlubiyetten sonra Adana valisi Şerif Paşa ve Rakka valisi Hüseyin Paşa ile birlikte askerin ihtiyacını karşılamak üzere hazineden kendisine teslim edilen parayı da alarak savaş bölgesinden kaçmıştı. Bunun üzerine Sadrazam Yusuf Paşa kaçan bu komutanlar için idam fermanı çıkartmış, yakalandığı yerde kellelerinin kesilerek - ibret-i alem olsun diye- savaş meydanına, askerlerin önüne getirilmesini emretmişti.(ağustos 1800) Kalender Bey in de asıl hikayesi aslında buradan sonra başlamaktadır. Hiçbir rütbe talep etmeden sefer-i hümayun a katılarak kahramanca savaşan Kalender Bey in bu cesur tavrı ve Akka kalesi önündeki mücadelesi Sadrazam Yusuf Paşa nın dikkatini çekmiştir. Neticede Fransızlar 1801 yılında Mısır'ı terk etmek zorunda kalmıştır. Akka Kalesi önündeki kahramanca tavrından dolayı Kalender Bey 1801 Temmuz unda İstanbul a padişah III. Selim in huzuruna davet edilmiştir. Huzurda Mir-i miran rütbesi ile taltif edilerek yapılan törende paşalık hil ati giydirilmiştir yılında yapılan bu tören Kalender Paşa nın idarecilik hayatında bir dönüm noktası olmuştur. Bu başarıdan sonra Kalender Paşaya Maraş valiliği yolu açılmıştır. Haziran 1802 tarihi itibariyle Maraş Sancağı Kalender Paşaya tevcih kılınmıştır. Kalender Paşa artık Maraş valisidir. Balkanlarda bir süredir devam eden problemler sonucu 1806 yılında Osmanlı-Rus savaşı tekrar başlamıştır. Sefer-i hümayun için valilere yapılan Napolyon Akka Kalesi önlerinde çağrı neticesinde Kalender Paşa da yapılan çağrıya uyarak ordusuyla birlikte Osmanlı-Rus savaşına katılmak üzere Balkanlar a hareket etmiştir. Balkanlara savaşa giden Kalender Paşa 1812 yılında Tuna boylarında Rus ordusuna esir düşmüştür. Aynı yıl savaş sona ermiş, Bükreş anlaşmasıyla Sırplara özerklik verilmiştir. Paşanın esaret dönemi boyunca 20 kişilik haremi (ailesi ve hizmetçileri) Edirne de ikamet etmişler, bu süre zarfında bütün aile efradının ihtiyaçları ile birlikte hayvanlarının yiyeceklerine kadar her şey devlet hazinesinden karşılanmıştır. Savaş sonrası esaretten kurtulan Kalender Paşa Tuna dan İstanbul a gelmiştir. İstanbul da adamları ve yakınları için Beyazıt Camii civarında on han odası ile 40 adet at için ahır kiralanması emri üzerine ihtiyaç olunan mekânlar kiralanarak paşanın hizmetine verilmiştir. İstanbul da kaldıkları 23 günde masraf olarak çıkan para da hazinenin kasasından ödenmiştir. Kendisi ve haremi için ise boğazda Baba Yalısı civarındaki sıra yalılardan biri olan Yusuf Agâh Efendi yalısı emrine verilmek suretiyle taltif edilerek bir müddet burada istirahatları sağlanmıştır. Balkanlardaki maceralı bir dönemden sonra tekrar Maraş valiliği görevine dönen Kalender Paşa bölgenin ağır 16

17 yükü ile baş başa kalmıştır. Kalender Paşa nın damadı Mürsel oğlu Haydar Bey idam fermanlı bir eşkıyadır. Bunun yakalanması işi Kalender Paşa ya verilmiştir. Ancak Kalender Paşa bu idamdan yana değildir ve bu işi durmadan savsaklamaktadır. Bu arada İstanbul da II. Mahmut tahta çıkmış ve yeni bir dönem başlamıştı. II. Mahmut un emri üzerine Sadrazam Hurşit Paşa tarafından yapılan tahkikat sonucunda Maraş valisi Kalender Paşanın ihmali görülmüş ve Maraş dışına bir yere sürgün edilmesi hakkında ferman yazılmıştır. Ankara da ikamete mecbur edilen Kalender Paşa nın taraftarları padişahın bu kararını kabullenmek istemiyorlardı. Maraş içlerinde ve çevresinde olaylar durulmuyor, hükümet adına görev alan hiç kimse tanınmıyordu. Yeni gelen vali yaptırdığı bir tahkikat neticesinde Ankara da sürgün olarak kalan eski vali Kalender Paşa nın Ankara dan Maraş ın işlerine karıştığını tespit etmişti. Aşiretler ve Maraş ın Beyazıtlı halkı Ankara ile sürekli haberleşmekte idi. Hüseyin Paşa sadarete bir yazı göndererek durumu tüm açıklığı ile anlatmış ve Kalender Paşa nın daha uzak bir yere sürülmesini rica etmiştir. Bunun üzerine padişah II. Mahmut gönderdiği ferman ile Kalender Paşa nın adalardan her hangi birine sürülmesini emretmiştir. Kaderin bir cilvesi olmalı ki Rodos Adasına sürgün olmaktan kurtardığı kimseler yüzünden Kalender Paşa nın kendisi Rodos a sürülecektir. Ankara ya geldikten beş ay sonra ağustos 1819 da ailesi ve kapu halkıyla birlikte Rodos a gelen Kalender Paşa yaptığı bunca hizmetten sonra kendisine reva görülen bu sürgünden hiç de hoşnut değildir. Kalender Paşa yı Rodos a götüren sebep, belki de içinde bulunduğu taassup duygusu idi. Memleketindeki yakınlarına ve aşiret boy beylerine karşı duygusal yaklaşımı, onların tavır ve tutumları karşısında devletin kudretini ortaya koyamaması bu sonu hazırlamıştı. Kalender Paşa memleketinde valilik yapmanın zorluklarını omuzlarında taşımaktaydı. Kendi yakınlarının bulunduğu bir yerde adaletli olmak ve devletin III. Selim( ) gücünü temsil etmek belki de ateşten bir gömlek giymekti ki paşayı yakan da o ateşti. Kalender Paşa Maraş gibi denizden yüksek, havası kuru ve dağlık bir ortamdan rutubetin bol olduğu deniz havasından dolayı Rodos a bir türlü alışamaz ve sürekli hastalanır. İçinde bulunduğu şartları bir yazı ile sadarete bildiren paşa, durumumun padişaha iletilmesi üzerine Rodos adasına geldikten yaklaşık altı ay sonra aynı şartlarla İzmir e ikamete mecbur edilir. İzmir de münasip bir konağa yerleştirilen paşaya bin kuruş da maaş bağlanır. Kuşadası mubayaacısı( satın alma sorumlusu-mal müdürü) Mustafa Ağanın sadarete yolladığı bir raporda Sisam muhafızı İlyas-zade Ahmet Ağa nın işini iyi yapamadığı, sahillerin muhafazası eğer İzmir de ikamet eden Kalender Paşaya verilirse buraların daha da güvenli olacağı belirtilmektedir. Mustafa Ağanın yaptığı bu teklif sadaret tarafından da uygun bulunur. Bunun üzerine Kalender Paşa yüz elli bin kuruş maaşla ve elinden alınan vezareti de tekrar uhdesine verilerek Kuşadası Muhafızı olarak tayin edilir. İzmir de kaldığı müddetçe haremi ve kapı halkıyla birlikte sevgi ve saygı duyulan Kalender paşa yeni maceralara doğru yelken açmak üzere Kuşadası na doğru yola çıkar. İzmir halkının Kalender Paşanın haremi ve kapısı halkından oldukça memnun olduğunu İzmir Kadısı Ahmet Lütfi Efendinin İstanbul a gönderdiği rapordan anlamaktayız. Kadı Efendinin bu yazısı belki de Kalender Paşanın hükümet nezdinde azalan itibarının tazelenmesi anlamına da gelmekteydi. Oldukça sevinçli görünen paşa, kendisine tekrar verilen vezirlik rütbesiyle birlikte yeni görevi için sadarete bir teşekkür mektubu yollamayı ihmal etmeyecektir. İzmir den toparlanıp Kuşadası na gelen Paşa, burada münasip bir konağa yerleşerek 27 Eylül 1820 tarihinde görevi teslim alarak muhafaza işlerine başladığını bir yazı ile sadarete bildirir. Kalender Paşa hemen civar bölgelerdeki asayişsizliği ortadan kaldırarak güvenliği sağlama yönünde çalışmalara başlamıştır. Bu arada Girit te isyanlar çıkmış ve Hanya da şiddetli çarpışmalar olmaktadır. Hanya muhafızı Lütfullah Paşanın buradaki huzursuzluğu bastıramaması ve bir kısım uygunsuzluğu üzerine, Kalender Paşa Hanya muhafızlığına tayin edilir. Paşa bu aralar hastadır ve sağlığı bu yer değişikliğine elverişli değildir. Yorgun beden artık bu yükü kaldıramayacak haldedir. Hanya muhafızlığına tayini çıktığı halde görev yerine gidemeyen Kalender Paşa 28 Kasım 1821 de Kuşadası nda vefat eder. Bir buçuk yıllık sürgün hayatı ve yaklaşık 14 aylık muhafızlık görevinden sonra paşa artık ebedi istirahatgahına kavuşmuştur. Devlette usul gereği ölen vezirlerin mallarına devlet tarafından el konularak hazineye kayd edilmektedir. Kalender Paşanın Maraş ta külliyetli miktarda malı vardır. Kuşadası ve Maraş taki muhallefatının sayım ve deftere kaydı için kapıcıbaşı Baba Paşa Silahtarı Mehmet Ağa görevlendirilir. Kalender Paşadan boşalan yere hemen Mustafa Reşit Paşa tayin edilir. Kalender Paşanın Kuşadası ndaki ailesinin hali pek de iç açıcı değildir. Belki de zamansız gelen ölüm onları hiç beklemedikleri bir durumla karşı karşıya bırakmıştır. Haremi Reşit Paşaya müracaat ederek içinde bulundukları durumun hiç iyi olmadığını ve bu konuda kendilerine yardımcı olunmasını rica etmiştir. Reşit Paşa, Kalender Paşanın kapı halkını ve askerlerini ortada bırakmayarak sahiplenmiş ve yanında görevlendirerek bir ahde vefa örneği göstermiştir. Hükümete de merhum paşanın hareminin hallerinin çok kötü olduğunu ve merhamete muhtaç bir halde bulunduklarını, İstanbul a mı yoksa vatanları olan Maraş a mı gönderilmesi hususunda bir emir gönderilmesini rica eder. Reşit Paşanın kendisine tahsis edilen yüz bin kuruş bu kadar insana bakmaya kafi gelmemektedir. Kendisine de yetecek miktar para tahsis edilmesini isteyen Reşit Paşa, Kalender Paşanın haremini, gelecek olan emir sonrasında İstanbul a ya da memleketleri olan Maraş a göndermek için gerekli hazırlıkları yapmaktadır. Mustafa Reşit Paşanın tahriratı Bâb-ı âli şura toplantısında ele alınmış, Kalender paşanın hareminin acil ihtiyaçları için on bin kuruş verilmesine ve vatanları olan Maraş a yollanmasına karar verilmiştir. Böylece Kalender Paşanın ölümünden dört ay sonra haremi için Maraş a dönme kararı verilmiştir. 17

18 Özel Araştırma Ben Teorisyen Değil Eylem Adamıyım... KUŞÇUBAŞI EŞREF SENCER Dr. Ali Akış BALKAN SAVAŞLARI VE KUŞÇUBAŞI Bölüm - 9 Bu harp sonrası Balkanlarda yeni özgür 2 devlet kurulmuştur. Bölgede Rusların etkisi de artmıştır. 1,5 milyon insan göç etmiştir. Öldürülenlerin hesabı yoktur. İstatistikî verilere göre kişi katledilmiş, 1,5 milyon insan kayıptır kilometrekare arazi kaybedilmiştir. 1. Romanya, Karadağ ve Sırbistan ın egemenliği Osmanlı hükümetince tanınmıştır. 2. Bulgaristan ın Osmanlı ya vergi vermesi kararlaştırılmıştır. Bulgaristan da imtiyazlı bir prenslik oluşturulmuştur. 3. Bulgaristan ın sınırları Osmanlı ve Ruslar tarafından çizilecek ve prensini halk seçecektir. 4. Osmanlı Ordusu Bulgaristan dan çekilecek eski kaleler yıkılacaktır. 5. Bulgaristan da güvenlik ve düzeni korumak için Osmanlı ve Rus devleti tarafından belirlenecek bir Bulgar ordusu kuruluncaya kadar iki yıl için Rus askeri Bulgaristan da kalacaktır. Bulgaristan ın vereceği vergi Osmanlı, Rus ve Avrupa devletleri tarafından kararlaştırılacaktır 6. Girit Adası nda 1868 buyrultusu uygulanacaktır. 7. Rusya nın, istediği ruble harp tazminatı Osmanlı Devleti tarafından ödenecektir. İsterse, Rusya bunun rublesini af edecek buna mukabil Kars, Batum, Doğu Beyazid Rusya ya bırakılacaktır 8. Boğazlar Rus gemilerine ve tarafsız ülkelerin gemilerine açık bulunacaktır. Bu antlaşmaya İngiltere başta olmak üzere Avrupa devletleri kendilerinin amaçlarına ters düştüğü ve Rus nüfuzunun bu bölgede artmaya başladığını düşünerek itiraz etmişler ve Berlin de yeni bir antlaşma istemişlerdir. Bu arada İngiltere yi kendi tarafına çekmek isteyen Abdülhamit onlarla 4 Haziran 1878 de bir savunma antlaşması yapmış ve Rusların yeni bir saldırısı olursa sözüm ona Osmanlı ya yardım edecekleri vaadini alarak Kıbrıs Adası nı İngilizlere devretmiştir. Bu ada, şehit verdiğimiz bu ada, Sterlin karşılığında İngilizlere adeta bir şehide 1 sterlin karşılığı sözde kiralanmıştır, aslında satılmıştır. Zaten daha sonra İngiltere hem vaadinden vazgeçmiş hem de Kıbrıs ı ilhak etmiştir. Parayı da ödememiştir. Şimdi bu harpte galip ve kazançlı çıkan kimdir? Bize göre Osmanlıdan başka her devlet. Türkiye de uzun yıllardan beri bazı yayın organlarında, Abdülhamit taraftarlarının; onu büyük hakan diye tanıtarak büyük başarılar kazanan büyük bir devlet adamı olarak, hükümdarlığı zamanında, bir karış toprak kaybetmeyen hakan olarak gösterme gayretine giriştiklerine şahit olmaktayız.. Bugün bile bu tip yayınlara rastlanmaktadır. Herkesin fikrine saygı duyarız ama tarihimizi iyi incelediğimiz zaman, hiç de bu methiyeye laik olacak bir durumu ve bir karış toprak vermemiştir sözlerine, insanı inandıracak bir tabloyu görmüyoruz ve bu laflara inanmak gelmiyor içimizden doğrusu. Biraz sonra okuyacağınız satırlarda göreceğiz ki onun zamanında bütün balkanlar, (Teselya dahil), adalar, Girit elden çıkmış para karşılığı -olarak Kıbrıs İngilizlere verilmiş, İngilizler sonra adayı geri vermemişler. Parayı da ödememişlerdir. Acaba Abdülhamit 18

19 biz mi yanlış tarih okuyoruz diye düşünüyor insan. Peki, başka ne yapılabilirdi sözüne cevap verebilmek muhakkak ki zor. Fakat hal böyle iken ucuz kahramanlık, zeki, akıllı, büyük hakan sözleri de pek geçerli sayılamaz gibi geliyor insana. İşte Balkan Savaşları başlarken Osmanlı da durum böyleydi. Şimdi geliyoruz ana konumuzu teşkil eden Balkan Savaşlarına: Balkan Savaşları derken yıllarında cereyan eden savaşları anlıyoruz. Bu savaşlar iki etapta cereyan etmiştir. Birincisinde, Bulgarlar Osmanlı yı mağlup ve perişan etmişler İstanbul Çatalca ya kadar dayanmışlardır. İstanbul un düşmesi an meselesi haline gelmiş. Kuleli Askeri Lisesi bile işgale uğramasın diye boşatılmıştır. Başımızda büyük Padişah Abdülhamit! Vardır! İkincisi ise buna karşı yapılan ve Edirne nin geri alınışı ile ilgili olan savaşlardır. Bazı kitaplar bunları bir ve ikinci Balkan Savaşları olarak isimlendirmektedir. Birinci etapta Bulgarların Çatalca ya kadar geldikleri ve Osmanlının mağlup ve perişan olduğu savaşları; ikinci etapta ise hükümete rağmen tıpkı Trablus ta olduğu, gibi Enver Bey, Kuşçubaşı, kardeşi Sami Beyler, Süleyman Askeri, Fuat Balkan, Hüsamettin Ertürk ve diğer mahalli teşkilatların büyük başarı kazandığı, fakat sonu Trablus gibi çok hazin biten muharebeleri, Teşkilat-ı Mahsusa nın gösterdiği başarılar sonucu Şarki Trakya Türk Cumhuriyeti nin kuruluşunu, yaşayışını ve yıkılışını ele alacağız. 1. Balkan Harbi sırasında süratle yok olmaya doğru yuvarlanan memleketin nasıl idare edildiğini ve tıpkı Trablus taki gibi acıklı sonuçlarını birlikte görecek ve zaten bu harplerden sonra, bütün Balkanların elimizden buz gibi kayıp gittiğini, onu takiben Birinci Dünya Harbi felaketini ve Osmanlı nın tarih sayfasından silinmesi sonucunu, getirdiğini göreceğiz. Bu yılların bir bölümünde Padişah Abdülhamit, bir bölümünde ise İttihat ve Terakki hükümeti vardır. Eğer tam bu sırada, Atatürk ortaya çıkmamış, İstiklal Harbi ve modern Türkiye kurulmamış olsa idi, bugün dünyada olmayacak ve belki de bunları Kuşçubaşı konuşamayacaktık. Anadolu da Türklük bile ortadan kalkacaktı. Anlayana sivrisinek ince saz, anlamayana davul zurna az misali. Tanrı, bir taraftan yıkılan Osmanlı Devleti nin acısını, yeni Türkiye nin kurulmasıyla çıkartmış, böylelikle sefaletimizi unutturmaya çalışmıştır. Ancak zafer kazanmak ne kadar önemli ise zaferden sonra kazanılanı korumak da o kadar önemli ve zordur. Kazandıklarımızı muhafaza etmek, başarıya, insani, ilmi ve teknolojide modern anlamda yenilerini eklemek ve bu memleketi o büyük insanın gibi muasır medeniyet seviyesine ulaştırma, kötü günleri unutmadan her Türkün, bu topraklarda yaşayan, ırkı, cinsi, inancı kim olursa olsun ben Türküm diyen tüm vatandaşlarımızın ülküsü olmalıdır. Memleketi yönetenlerin, her birinin yabancı bir ülkeye kaçıp devleti ve halkı sahipsiz bırakmanın ne demek olduğunu işgale uğrayan İstanbul, İzmir ve Ege halkı herhalde en iyi bilenlerdendir. Bulgarların Çatalca ya dayandığı sıralarda fedai gurubu subayları ve refakatindekiler; bundan önceki bölümlerde izah edildiği gibi çöllerde çarpışıyorlardı. Balkan Savaşı ndan Kaçanlar İstanbul da 19