KATI YAKITLI KALORİFER KAZAN VE TESİSATI

Transkript

1 KATI YAKITLI KALORİFER KAZAN VE TESİSATI Açık Genleşme Depolu Alttan Dağıtmalı Alttan Toplamalı sıcak sulu Isıtma Sistemleri 1

2 KALORİFER ATEŞÇİLİĞİ ISITMA TESİSLERİ HAKKINDA GENEL BİLGİLER Kursun Amacı: Isıtma tesislerinin sebep olduğu hava kirliliğini azaltmak ve yakıttan tasarruf sağlamak amacıyla kalorifer kazanlarının tekniğine uygun yakılıp işletilmesidir. Kalorifer Ateşçisi Tanım Kalorifer kazanlarını, işletme kurallarına göre, güvenlik önlemlerini alarak çalıştıran, basit bakım ve onarımını yapan kişidir. Görevler 1- Kazanları kurallarına göre önlemlerini alarak çalıştırır, 2- Kazanın ve tesisatın gerekli kontrol, bakım ve basit onarımlarını yapar, 3- Kazan dairesinin düzenini ve temizliğini sağlar, 4- Kazanın ve kullanılan araçların günlük temizliğini ve bakımını yapar, 5- Çalışma yerinin düzen ve disiplinine uyar, 6- Mesleki gelişmeleri izler. Kullanılan Alet ve Malzemeler 1- Motorin, fueloil, doğalgaz, kömür, 2- Kalorifer kazanı, 3- Ateşçi küreği (foyrap küreği), 4- Tornavida ve çeşitli penseler, 5- Çeşitli anahtar takımları, 6- Yağdanlık, 7- El arabası. Hava Kirliliği ve Nedenleri: Günümüzde şehirlerde genellikle hava kirliği; 1- Arabaların eksoz gazları, 2- Sanayi ve binaların ısıtma tesislerinin bacalarından çıkan yanmış gazlar (duman) sebep olmaktadır. Yakıtın içindeki kükürdün yanması sonucu oluşan kükürt dioksit gazı ile yakıtın iyi yakılmaması sonucu duman gazları ile havaya karışan karbonlu bileşikler, is, kurum ve kül insan sağlığına zararlı olmaktadır. Bu zarar kışın rüzgârsız ve rutubetli günlerde daha çok artmaktadır. Isıtma Şekilleri: 1- Bir binada ısıtılmak istenen her odaya bir soba veya daireler için kat kaloriferi, kombi ve benzeri bir ısıtma aracı konularak yapılan ısıtma mahalli ısıtma ya da bireysel ısıtma adını alır. 2- Isıtma işinin bir merkeze konulan ısı üreteci bir araçta (kazan) elde edilen ısının tüm binaya borularla dağıtılıp, oralarda bulunan ısıtıcılarla (radyatör, konvektör vb.) odaların ısıtılmasını sağlayan sistem de merkezi ısıtma sistemi olarak adlandırılır. Isıtma Tesisleri: Merkezi ısıtma sistemleri ısı ihtiyaçlarına göre şunlardır: 1- Sıcak sulu ısıtma, 2- Kaynar sulu ısıtma, 3- Buharla ısıtma, 4- Sıcak hava ile ısıtma v.s. Isıtma Tesisinin Parçaları: Kazan: Kalorifer tesisatlarında, sistem için gerekli olan ısının üretimini sağlayan cihazlara kazan denir. 2

3 Kazan ateş mahallinde katı, sıvı, gaz yakıt yandığında yakıtın bünyesindeki potansiyel enerji ısı enerjisine dönüşür. Üretilen ısı kazanın bünyesinde bulunan ısıtıcı akışkana (sıcak veya kaynar su, buhar, kızgın yağ) nakledilir. Bünyesine ısıalan ısıtıcı akışkan tesisatta boruların içerisinden ilerler ve ısıtıcılara gider. Isıtıcılarda ısısını bırakır (kondüksiyon yoluyla) ve tekrar bünyesine ısı almak üzere kazana geri döner. Dolaşım bu şekilde devam ettikçe ısınma gerçekleşir Genellikle binaların bodrum katında bulunan kalorifer (kazan) dairelerine konulur. Büyük ve yaygın tesisatlarda bina dışında özel kazan daireleri yapılır. Kötü yapılmış ve özel duruma cevap vermekten uzak olan bir kazan, en iyi tesisatı değersiz hale getirir. Ekonomik yönden de tesisatın çalışması kazana bağlıdır. Isıtma Tesisinin Başlıca Ana Parçaları: 1- Kazan 2- Sirkülasyon Pompaları 3- By-Pass borusu 4- Brülör (sıvı yakıtlar için) 5- Gidiş-dönüş boruları 6- Radyatörler 7- Genleşme deposu Kazanların Parçaları ve Bölümleri: Ocak (Yanma Hücresi, Cehennemlik) a) Küllük b) Izgara c) Duman Boruları d) Ön Duman Kutusu (Kazan Aynası) e) Arka Duman Kutusu f) Ocak Kapağı g) Küllük Kapağı h) Baca Damperi ı) Patlama Kapağı j) Su Bağlantı Ağızları (merkezi ısıtma -1 sayfa 9) Küllük Katı yakıtlı kazanlarda yanma sonucunda meydana gelen küllerin toplandığı bölümdür. Küllükte küllerin birikmesine meydan verilmemeli sık sık temizlenmelidir. Sıvı ve gaz yakıtlı kazanlarda küllüğe gerek duyulmaz. Izgara Yanma hücresi ile küllük arasındadır. Kömürleri üstte tutar, küllerin küllüğe dökülmesine imkân verir ve yanma havasının yanma hücresine girmesini sağlar. Sıvı ve gaz yakıt yakan kazanlarda ızgaraya gerek yoktur. Duman Boruları Çelik kazanlarda içinden alev ve dumanların geçerken dışındaki suyu ısıttığı borulardır. Bunlara alev-duman borusu da denilmektedir. Duman boruları hem sıcak gazların bacaya gitmesine kanal görevi yaparlar hem de su ile temasta olan sıcak yüzeyi artırarak daha fazla ısının suya geçmesini sağlarlar. Dökme demir kazanlarda duman borusu bulunmaz, buna karşılık aynı görevi yapan duman kanalcıkları vardır. Duman kanalcıkları dilimler arasında yer alır. Ön Duman Kutusu (Kazan Aynası) Sadece çelik kazanlarda bulunur. Kazanın önündedir. Alt duman boruları ile üst duman borularını birleştiren kutudur. Aynı zamanda duman borularının temizlenebilmesine imkân verir. 3

4 Arka Duman Kutusu Üst duman borularının birleştirildiği kutudur. Duman ve gazlar buradan duman kanalı vasıtası ile bacaya gider. Dökme demir kazanlarda küçük olanlarında arka duman kutusu bulunur. Büyük olanlarında ise duman kanalı vardır. Ocak Kapağı Yanma hücresine erişilmesini sağlayan bu kapak vasıtasıyla, ateşin yakılması, kömürün atılması, oluşan cürufların dışarı alınması, yanmanın kontrolü yapılır. Bu kapak yerine iyi oturtulmalı, etrafından ocağa kontrolsüz havanın girmesine neden olacak açıklıklar bulunmamalıdır. Kapağın ortasında bulunan kelebek yardımı ile yanma hücresine girecek havanın miktarı kolayca ayarlanır. Sıvı ve gaz yakıtlı kazanlarda ocak kapağı bulunmaz, onun yerine brülör bağlantı plakası bulunur. Küllük Kapağı Katı yakıtlı kazanlarda küllüğün önünde küllük kapağı bulunur. Küllüğün temizlenmesinde ve yanma için gerekli havanın kontrollü bir şekilde yanma hücresine girmesinde küllük kapağı rol oynar. Ocak kapağında olduğu gibi yerine iyi oturmalı üzerinde hava ayar klapesi bulunmalıdır. Sıvı ve gaz yakıtlı kazanlarda küllük bulunmadığından küllük kapağı da yoktur. Baca Damperi Arka duman kutusunun bacaya çıkış borusunda yer alır. Çelik kazanlarda kazanın önüne kadar uzatılmış bir kol yardımı ile damper açılıp kapatılır. Damper plakası kapalı durumda iken bile baca borusunu tam olarak kapatmayacak şekilde yapılmıştır. Kazanın işletme durumuna göre damper açık ve kapalı tutulabilir. Damper ile baca çekişi ayarlanabilir. Patlama Kapağı Sıvı ve gaz yakıtlı kazanlarda ateşlemede meydana gelebilecek bir gecikme, yakıtın yanma hücresinde biriktikten sonra patlayarak yanmaya başlamasına yol açar. Patlama bazen tehlikeli boyutlara varabilir. Çelik kazanlarda arka tarafta, dökme demir kazanlarda yanma hücresinin üst tarafında ve önde kendi ağırlığı ile kapalı duran kapaklar vardır. Patlama anında kazanda oluşacak basınç bu kapakları açarak dışarı kaçar ve kazan korunmuş olur. Su Bağlantı Ağızları Kazan üzerinde biri üstte çıkış, biri de arkada altta olmak üzere iki bağlantı ağzı bulunur. Üstteki sıcak su veya buharın tesisata gittiği, arkadaki de tesisattan dönen sıcak suyun kazana girdiği ağızlardır. Ayrıca kazanın ön alt kısmında kazan su doldurma ve boşaltma vanaları vardır. Kazanda veya tesisatta su eksikliği meydana geldiğinde bu bağlantı yerinden kazana su basılır. Bunların dışında, kazan üzerinde kontrol ve güvenlik (emniyet) cihazlarının bağlanacağı çeşitli ağızlar bulunur. Silindirik Kazanın Kısımları 1- Duman boruları 2- Ayna sacları 3- Ön duman sandığı 4- Sökülebilir kömür kapağı: 5- Yanma kontrolü 6- Arka duman sandığı 7- Sekonder hava kanalları 8- Ateş köprüsü 9- Izgaralar Katı yakıtlı, yarım silindirik çelik kazanı Kazanların Donanım Araçları: Ateş ayar cihazı(ateş Regülâtörü) Ateş ayar cihazı, su sıcaklığına göre, küllüğe açılan hava kapağını açıp, kapayarak ateşin yanışını düzenler. Alttaki şekildeki ateş regülâtörünün (A) ile gösterilen kovan kısmı su ile temas halindedir ve kazana bağlıdır. Zincir hava kapağına bağlıdır. Cihazın içerisinde, suyun genleşmesine eşit bir sıvı mevcuttur. Su sıcaklığı arttıkça cihazın içerisindeki sıvının hacmi de büyür. Bu esnada cihazın miline basınç yapar. Zincirin bağlı olduğu mili yukarı doğru kaldırır ve küllüğe bağlı olan hava kapağını aşağı doğru düşürür. Bu suretle kazana hava girmesini önler. 4

5 Kazandaki su sıcaklığı düşünce, cihazın içindeki sıvının basıncı da düşeceğinden, hava kapağı yukarı doğru kalkar ve yanma için gerekli havanın kazana girmesini sağlar. Termometre Ağırlıklı ateş ayar cihazı Termometreler Termometre, kazan yanarken içindeki ısınmış suyun sıcaklığını gösterir. Bi-metal, civalı ve ispirtolu tipleri vardır. Kalorifer kazanlarında civalı termometreler tercih edilir. Hidrometre Tesisattaki su yüksekliğini metre su sütunu (mss) cinsinden gösteren cihazdır. Tesisat kazandan itibaren su ile doldurulur. Hidrometrenin siyah ibresi de, su yükseldikçe hareket ederek yükselir. Haberci borusundan su gelinceye dek yükselme işlemi devam eder. Siyah ibrenin durduğu rakam, tesisatın su yüksekliğini gösterir. Hidrometrenin camı çıkarılarak, kırmızı ibre siyah ibre ile çakıştırılır. Artık kırmızı ibre su yüksekliğini gösterir ve işaret durumunda kalır. Bundan sonra hidrometrenin siyah ibresinin hareketleri gözlenerek tesisattaki suyun artışı ve eksikliği kontrol edilir. Seviyenin düşmesi durumunda siyah ibre sola döner ve kırmızı ibre açığa çıkar. Kalorifer ateşçisi hidrometreden tesisata su basmasının gerekip gerekmediğini anlar. Hidrometre Termostat Kazanlarda kazan suyunun sıcaklığı ayarlanmış olduğu dereceyi geçince durduran, sıcaklık düşünce de brülörü devreye sokan kontrol elemanıdır. Buharlı tesisatta presostat kullanılır. Termostatlar 5

6 Doldurma Boşaltma Musluğu Bu musluk pirinçten yapılmış olup, kazanın alt tarafındaki doldurma boşaltma kısmına bağlanır. Bir ucunda hortum takmaya elverişli ve özel şekilde hazırlanmış rakor bulunur. Doldurma boşaltma muslukları çamur, kazan taşı gibi maddelerle tıkandığı takdirde, içerisine bir tel sokmak suretiyle temizlenir. Kazan yanarken asla su verilmemelidir. Doldurma boşaltma musluğu Kolektörler Kollektör, toplayıcı-dağıtıcı anlamındadır. Kollektör, birden fazla boruyu tek boruya toplayan veya tek boruyu birden fazla boruya dağıtan bir tesisat elemanıdır. Tesisat projesinde hesap edilen boru çaplarına uygun yapılır Bir ısıtma tesisatında kollektör gidiş ve dönüş olarak iki gruba ayrılır. Gidiş ve dönüş kollektörü, kazan giriş ve çıkış bağlantılarına göre adlandırılır. Kollektörler, kazan dairesinin uygun bir yerine monte edilir. Kolay sökülebilir bağlantı yapılmalıdır. Bu nedenle kollektör bağlantısında, ağırlıklı olarak flanşlı ve az da olsa rakorlu bağlantı kullanılır. Rakorlu bağlantı, daha çok küçük çaplı kollektörler için geçerlidir. Kollektörler sağlam bir yere tutturulmalıdır. Sistemin çalışmasından dolayı titreşimlere karşı gerekli tedbir alınmalıdır. Kollektörün yeri aydınlık ve vanalarının kolay kullanılabilir olması gerekir. By-pass By-pass, Katı yakıtlı ısıtma tesisatlarında pompanın bulunduğu kollektör grubuna bağlanır. By-pass hattı katı yakıtlı kazanlarda elektriklerin kesilmesi veya başka bir nedenle pompaların ikisinin de çalışmaması durumunda ısının yükselerek kazanın tehlike oluşturmasını önlemek için yapılır. Normal çalışma durumunda By-pass vanası kapalıdır. Pompaların çalışamaması durumunda, By-pass vanası açılarak sirkülâsyon'un tabi şekilde olması sağlanır. Böylece kazan(sistem) emniyete alınmış olur. By-pass, hemen pompa bağlantısının paraleline montaj edilir. Montajında mümkün olduğunca dönüşlerden kaçınılır. Sıvı ve gaz yakıtlı sistemlerde By-pass hattı kullanılmasına gerek yoktur. Bir ısıtma tesisatında kollektör grubu, by-pass(yan geçit), sirkülâsyon pompası, vana ve flanşlardan meydana gelir. Gidiş kolektörleri Kazan gidişine bağlanan kollektöre gidiş kollektörü, diğer bir değişle kazandan ısının binadaki ısıtıcılara (radyatör, konvektör vb.) gidecek olan suyun gidiş kolonlarına dağıldığı bölümdür. Gidiş kollektörü Dönüş kollektörü Dönüş kolektörleri Kazan dönüş borusuna bağlanan kolektöre dönüş kolektörü denir. Isıtıcılarda ısısını vererek soğumuş olan suyun dönüş kolonları vasıtasıyla kazana dönmek üzere toplandığı bölümdür. 6

7 Dolaşım Pompaları Sıcak suyun tesisatta dolaşmasını kolaylaştırır. Birisi yedekte bekler diğeri çalışır. Dönüş veya gidiş kolektörüne bağlanır. Görevi ısınan suyu normal hızda tesisatta dolaştırmaktır. Pompa Çeşitleri Devir-daim veya sirkülasyon pompası, kalorifer tesisatı suyunun hareketini hızlandırmak için kullanılır. Islak ve kuru rotorlu olarak iki tipte imal edilir. 1- Islak Rotorlu Pompa Islak rotorlu pompaların elektrik motorları suyla iç içedir. Rotor su içinde döner. Bu pompalar genellikle 70 90ºC lik kalorifer tesisatlarında kullanılır. En çok kullanılan pompa çeşididir. İkiz(çift) motorlu da yapılır. İkiz motorla devir yükseltilerek verimleri arttırılır. Islak rotorlu dolaşım pompası kesiti Islak rotorlu dolaşım pompası 2- Kuru Rotorlu Pompa Kuru rotorlu pompalar, 100 ºC üstünde çalışan ısıtma tesisatlarında kullanılır. Islak rotorluya göre daha sesli çalışır. Bu pompaların elektrik motoruyla pompa kısmı ayrı ayrıdır. Elektrik motorunun çalıştırdığı bir mil pompa fanını döndürür. Fan suya cebri hareket verir. Kuru rotorlu pompalar, bağlantılarında köşe oluşturur. Çalışırken titreşimin fazla olmasından dolayı sağlam bir zemine uygun şekilde montaj edilmeleri gerekir. Kuru rotorlu dolaşım pompası kesiti Kuru rotorlu dolaşım pompası Pompanın Çalışma Prensipleri Pompa çalıştırılır. Pompa çalıştırıldıktan sonra üzerindeki ok yönünde milin döndüğü kontrol edilir, ters dönme söz konusu ise yetkili kişi tarafından sistem elektriği kesilerek, panodan iki faz yer değiştirilip pompa yeniden çalıştırılır. Pompanın altında ve kazan çıkışındaki olması gereken pislik tutucular en az yılda bir kez temizlenmelidir. Sirkülâsyon pompaları genellikle yüzde yüz yedekli çalışmaktadırlar. Yedekli pompalar bir hafta biri, bir hafta diğeri çalıştırılmak üzere bozulmaları engellenebilir. Kolektörde pompalar üzerinde çek valf var ve çalışıyorsa pompaların vanalarını hiç kapatmaya gerek yoktur. Ancak çek valf yok ise, hangi pompa çalışıyor ise o pompanın vanaları açılır diğeri kapatılır. Elektrik kesintisinde ve benzeri durumda pompalar çalıştırılamadı ise by-pass vanası açılır. Pompalar susuz kesinlikle çalıştırılmamalıdır. Genellikle piyasada kullanılan dolaşım pompaları yağlanmaz ve yağlanması sakıncalıdır. Ancak bunun ile ilgili yetkili servislerine danışılmalıdır. Pompa Arızaları Islak rotorlu pompalar çok fazla arızalanmazlar. Bu pompalar yağlanmazlar. Kuru rotorlu pompalarda salmastradan su akışı fazla olur, o yüzden salmastraları yenilemek gerekir. Pompalar çalıştırılmadıkları zaman 7

8 millerinde sıkışma olur onun için ayda bir beş dakika çalıştırılmalıdırlar. Kuru rotorlu pompalarda salmastranın kurumaması için az damlatmalıdır. Akışkan Kesiciler ve Denetleyiciler Sürgülü (Şiber) Vanalar Akışkanın içinde yön değiştirmeden aktığı ve bir sürgü vasıtasıyle akışın kesilebildiği vana türüdür. Akışkanın her iki yönde de akabildiği ve neden olduğu basınç kaybı az olduğundan ısıtma tesisatlarında çok kullanılır. TS 3147 ye uygun üretilir. Prinç malzemeden üretilenler dişli olarak 4" e kadar dişli olarak üretilir ve şiber vana ismini alır. Döküm malzemeden üretilenler ise flanşlı olarak üretilir ve sürgülü vana olarak adlandırılır. Sürgülü vanaların volanlarının döndürülmesi klapenin yükselmesini sağlar. Dönen mil sürgü içinde bulunan vidaya sararak kalkar. Bazı sürgülü vanalarda ise, salmastra gövdesinde bulunan vida, milin yükselmesini sağlayarak açma yapar. Kapama görevi yapan klape düşey yönde konik yapılır. Klapeye yanlarında bulunan ve gövdeyle bütün olan kızaklar kılavuzluk eder. Sürgülü vana akışkana yön değiştirtmediği ve her iki uç da simetrik olduğu için suyun akışına göre bağlama yönü yoktur. Her iki ağız da her yönlü bağlanabilir. Flanşlı sürgülü vanalar, ısıtma tesisatlarında kazanların giriş ve çıkışlarında ve kolektör bağlantılarında kullanılır. Flanş, vanaların kolay sökülüp takılmasını sağlar. Pistonlu vanalari Sürgülü (Şiber) vanalar Gidiş ve Dönüş Boruları a) Ana gidiş ve dönüş boruları b) Kolon gidiş ve dönüş boruları Kolon Vanası Takma Bağlantı borusu üstüne, bir kolon vanası konması gerekir. Kolon vanası, tesisatın işletilmesinde faydalı olur. Kolonda yapılması gereken tamirat ve ilavelerde, sadece tek kolon devreden çıkartılır. Kolon vanası, boşaltmalı (pürjörlü) kosva vana tipindedir. Eğik vana da denir. Pürjör, daima kolon suyunu boşaltacak biçimde bağlanmalıdır. Vana üzerinde akış yönü bir okla gösterilir. Aşağıdaki şekilde, vananın içyapısı gösterilmiştir. 8

9 Kolon vanası(kosva valf) kesi Branşman (Bağlantı) Hattı Isıtıcı ve kolon arasında yapılan boru bağlantısına branşman borusu denir. Branşman borusu, ısıtılacak hacmin ısı kaybına göre belirlenen boru çapında çekilir. Branşman (bağlantı) borusu Branşman boruları 250 mm 'den az, 1500 mm'den fazla alınmaz. Köprü ve U bükümü gibi akışkan geçişini zorlaştırıcı dar bükümlerden kaçınılır. Gereksiz dirsek dönüşleri yapılmaz. En kısa yoldan ısıtıcıya bağlantı yapılacak şekilde hazırlanır. Branşman Boru Radyatör Vanaları Isıtıcı vanalarına radyatör vanası da denir. Pirinç ve bronz malzemeden yapılır. Isıtıcı giriş ve çıkışında akışkan kesici olarak kullanılır. Ø15 - Ø20 - Ø25 - Ø32 mm anma ölçülerinde bulunur. Radyatörler: Kazan ateş mahallinde katı, sıvı, gaz yakıt yandığında yakıtın bünyesindeki potansiyel enerji ısı enerjisine dönüşür. Üretilen ısı kazanın bünyesinde bulunan ısıtıcı akışkana (sıcak veya kaynar su, buhar, kızgın yağ) nakledilir. Bünyesine ısıalan ısıtıcı akışkan tesisatta boruların içerisinden ilerler ve ısıtıcılara gider. Isıtıcılarda ısısını bırakır (kondüksiyon yoluyla) ve tekrar bünyesine ısı almak üzere kazana geri döner. Dolaşım bu şekilde devam ettikçe ısınma gerçekleşir. Farklı yükseklikte iki ısıtıcı branşman bağlantısı 30 mm den fazla olan ısıtıcıların branşman bağlantısı 9

10 Panel ısıtıcı montajı Çelik- döküm radyatör montajı Radyatör Vanası Isıtıcıların gidiş ve dönüş ağızlarına bağlanarak ısıtıcıya giren ısıtıcı akışkanı kontrol etmekte kullanılan tesisat elemanlarıdır. Düz radyatör vanası Köşe radyatör vanaları Radyatör Vanası İç Ayarını Yapmak Radyatör vanası volanı vidasını sökünüz. Volanı vana üzerinden çekerek çıkartınız. Salmastra grubu sıkma somununu anahtarla gevşetiniz. İç ayar kanalını Şekil 1 'deki gibi tam açık konuma getiriniz. Salmastra grubu sıkma somununu sıkınız. Vananın volanını takarak vidasını sıkınız. Aynı işlemleri tekrarlayarak Şekil 2'deki gibi tam kapalı iç ayarı yapınız. Aynı işlemlerle Şekil 3'teki gibi yarım açık vana iç ayarını yapınız. Radyatör vanası iç ayarı Pürjörler (Hava Tahliye Cihazları) Su ile çalışan tüm ısıtma sistemlerinde tesisat içindeki havayı boşaltmaya yarayan açma-kapama elemanıdır. Otomatik ve elle kumandalı olur. Belli kullanım yerleri, ısıtma sistemi hattının en yüksek noktaları ve ısıtıcılardır. Otomatik hava tahliye cihazı (pürjör) Radyatör pürjörü ve anahtarı Emniyet supabı 10

11 Genleşme Deposunun Görevi Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde, su 10 C den 90 C ye ısıtıldığında hacmi ilk hacminin yaklaşık %4 ü oranında artar. Sudaki sıcaklığa bağlı bu genleşmeyi alabilmek için genleşme depoları kullanılır. Genleşme depoları aynı zamanda sistemin güvenliğini, yani basıncın yükselmemesini ve sisteme gerekli su desteği görevlerini de yerine getirir. Genleşme depoları açık ve kapalı olarak ikiye ayrılır. 1- Kapalı Genleşme Deposu Kapalı genleşme depoları otomatik kontrollü yanma sağlanan sıvı ve gaz yakıtlı sistemlerde kullanılır. Bu depolar kazan dairesinde uygun bir yere konur, böylece devamlı göz önünde oldukları gibi yerleşme ve donma problemleri de olmaz. Kapalı genleşme depoları diyaframlı veya daha büyük kapasitelerde, gaz yastıklı olarak üretilir. Sistemde mutlaka emniyet ventili ve manometre bulunmalıdır. Bu depolar dönüş hattına bağlanır, kazanla depo arasında kesinlikle açma kapama aygıtı (vana vb.) bulunmamalıdır. Kapalı genleşme deposu bağlantı şekilleri 2- Açık Genleşme Depoları Atmosfere açık kaplardır, sıcak sulu ısıtma sistemlerinde boru tesisatının en üst noktasının veya en üst noktasındaki radyatör seviyesinin daha üst noktasına yerleştirilir. Böylece tesisatın en üst noktasını oluşturur ve sistemi atmosfere açar. Sisteme, bir ucu kazan dairesinde bulunan haberci borusundan su gelinceye kadar su basılır. Kazanda genleşen su gidiş emniyet borusu vasıtasıyla genleşme deposunda depolanır. Tesisattaki su soğuduğu zaman tesisatın eksilen suyu, dönüş emniyet borusu vasıtasıyla genleşme deposu tarafından tamamlanır. Tesisatta bulunan her kazan için kapasitelerine göre ayrı ayrı genleşme deposu kullanılması daha uygundur. Yani iki kazanı, tek bir genleşme deposuna bağlamak doğru değildir. Her kazan ve genleşme deposu için gidiş ve dönüş emniyet boruları vardır. Bu emniyet boruları üzerine hiçbir kapayıcı vana konulmamalıdır. a) Dikdörtgen açık genleşme deposu bağlantısı b) Yatay ve dikey konumda genleşme deposu 11

12 Kazan Çeşitleri En önemli kazan çeşitleri şunlardır: 1- Yapılışlarında kullanılan malzemeye göre a) Dökme demir dilimli kazanlar b) Çelik kazanlar 2- Büyüklüklerine(ısı üretim kapasitesine) göre a) Küçük kazanlar (5 m² ye kadar) b) Normal kazanlar (5 18 m² ye kadar olanlar) c) Orta kazanlar (18 30 m² ye kadar olanlar) d) Büyük kazanlar (30 75 m² ye kadar olanlar) 3- Isı taşıyıcı (ısıtıcı akışkan) cinsine göre a) Sıcak su kazanları b) Kaynar su kazanları c) Alçak basınçlı buhar kazanları d) Yüksek basınçlı buhar kazanları e) Kızgın yağ kazanları 4- Yaktığı yakıt cinsine göre a) Katı yakıt kazanları b) Sıvı yakıt kazanları c) Gaz yakıt kazanları 5- Yanma şekline göre a) Üstten yanmalı kazanlar b) Alttan yanmalı kazanlar 6- Akışkan-duman geçişine göre a) Duman borulu kazanlar b) Su borulu kazanlar 7- Kullanılan brülör çeşidine göre (Gaz yakıtlı kazanlarda) a) Üflemeli brülörlü kazanlar b) Atmosferik brülörlü kazanlar 8- Konstrüksiyona göre a) Silindirik b) Yarım silindirik c) Prizmatik Ölçme ve Değerlendirme Şehirlerde hava kirliliğinin sebepleri aşağıdakilerden hangisidir? A) Eksoz gazları B) Kalorifer baca gazları C) Sanayi ısıtma tesisleri baca gazları D) Hepsi 2- Yakıtın içindeki kükürdün yanması sonucu oluşan kükürtdioksit gazı ile yakıtın iyi yakılmaması sonucu duman gazları ile havaya karışan karbonlu bileşikler, is, kurum ve kül aşağıdakilerden hangisine zarar vermektedir? A) İnsan sağlığına B) Hayvanlara C) Bitkilere D) Hepsi 3- Kalorifer ateşçiliği eğitimi kursunun amacı aşağıdakilerden hangisidir? A) Yakıtı tenkiye uygun olarak yakmak B) Yakıt ekonomisini sağlamak C) Hava kirliliğini azaltmak. D) Hepsi 4- Merkezi ısıtma sistemlerinde ısı üretimi kazan dairesi (kalorifer dairesi) adı verilen bir merkezde gerçekleştirilir. A) Doğru B) Yanlış 5- Merkezi ısıtma ile bölgesel (bireysel) ısıtma arasında kapsam yönünden hiçbir fark yoktur. A) Doğru B) Yanlış 6- Yapılışlarında kullanılan malzemeye göre kazan çeşitleri, dökme dilimli ve çelik kazanlar olmak üzere ikiye ayrılır. A) Doğru B) Yanlış 7- Aynı tesisatta bulunan her kazan için kapasitelerine göre ayrı ayrı genleşme deposu kullanılması daha uygundur. A) Doğru B) Yanlış 12

13 8- Aynı tesisatta bulunan birden çok kazan için tek genleşme deposu kullanılması daha uygundur. A) Doğru B) Yanlış 9- Genleşme deposu giden gidiş ve dönüş emniyet boruları vardır. Bu emniyet boruları üzerine hiçbir kapayıcı vana konulmamalıdır A) Doğru B) Yanlış 10- Genleşme deposu giden gidiş ve dönüş emniyet boruları üzerine mutlaka kapayıcı vana konulmalıdır. A) Doğru B) Yanlış 11- Aşağıdakilerden hangisi yaktığı yakıt cinsine göre kazan çeşidi değildir? A) Katı yakıtlı kazanlar B) Sıvı yakıtlı kazanlar C) Buhar kazanları D) Gaz yakıtlı kazanlar 12- Aşağıdakilerden hangisi ısı taşıyıcı (ısıtıcı akışkan) cinsine göre kazan çeşidi değildir? A) Sıcak su kazanları B) Kaynar su kazanları C) Buhar kazanları D) Sıvı ve gaz yakıtlı kazanlar 13- Izgara hangi kazanda bulunur? A) Katı yakıtlı kazanda B) Sıvı yakıtlı kazanda C) Gaz yakıtlı kazanda D) Sıvı ve gaz yakıtlı kazanda 14- Aşağıdakilerden hangisi dökme dilimli kazanların üstünlüklerinden değildir? A) Taşınması kolaydır B) Kazan, kullanma yerinde monte edilir C) Daha ekonomiktirler D) Tamir hataları dilim değiştirmekle giderilebilir 15- Kazan yanarken içindeki suyun sıcaklığını ölçen alete ne ad verilir? A) Hidrometre B) Termometre C) Manometre D) Termostat 16- Buharlı tesisatlarda kazan buhar basıncını ölçen eleman hangisidir? A) Presostat B) Ateş ayar cihazı C) Manometre D) Emniyet sifonu 17- Sıvı yakıtlı, sıcak sulu kazanlarda kazan suyunun sıcaklığı ayarlanmış olduğu dereceyi geçince durduran, sıcaklık düşünce de brülörü devreye sokan kontrol elemanına..,.sıvı yakıtlı buharlı kazanlarda, buhar basıncına bağlı olarak brülörün çalışmasını düzenleyen elemana da. denir. Noktalı yerlere sıra ile aşağıdakilerden hangisi gelmelidir? A) Presostat-Manometre B) Termostat-Manometre C) Termostat-Hidrometre D) Termostat-Presostat 18- Açık genleşme deposu tesisatın neresinde bulunmalıdır? A) Tesisatın en üst noktasında bulunmalıdır B) En alt noktada bulunmalıdır. C) Kazan üzerinde bulunmalıdır. D) Her yere konulabilir. 19- Aşağıdakilerden hangisi açık genleşme deposu için söylenebilir? A) Su deposudur. B) Yakıt deposudur. C) Tesisatın açık hava ile irtibatını sağlar. D) Hepsi. 20- Kazanda ısınarak genleşen suyu genleşme deposuna aktaran boru hangisidir? A) Gidiş emniyet B) Dönüş emniyet C) Taşma borusu D) Havalık borusu 21- Tesisattaki suyun açık hava ile irtibatını sağlamanın faydalarından biri aşağıdakilerden hangisidir? A) Tesisat susuz kalmaz. B) Suyun kontrolü sağlanır. C) Tesisat sessiz ve gürültüsüz çalışır. D) Hepsi 22- Tesisatın bütün noktalarına açık hava ile temasını sağlayabilmek için ne yapmak gerekir? A) Bütün kolonları havalık borularıyla genleşme kabına bağlamak gerekir. B) Kolon boru çaplarını iyi seçmek gerekir. C) Fazla kolon çekmek gerekir. D) Yukarıdakilerden hepsini yapmak gerekir. 23- Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde, su 10 C den 90 C ye ısıtıldığında hacmi ilk hacminin yaklaşık... ü oranında artar. Aşağıdaki boşlukları doğru sözcüklerle doldurunuz. 24- Tesisat su ile doldurulurken kazan ısıtıcı ve boru şebekesindeki hava aracılığı ile dışarı atılır. 25- Açık genleşme deposu boru şebekesinin... (çatıya) konulan bir kalorifer tesisatı emniyet deposudur. 26- Kapalı genleşme deposu.. uygun bir yere konur. 13

14 27- Sisteme, borusundan su gelinceye kadar su basılır. 28- Kalorifer suyu 4 C den itibaren sıcaklığı arttıkça hacmi de artar. Bu artan hacmi bünyesinde toplar. 29- Merkezi ısıtma sistemleri ısı ihtiyaçlarına göre çeşitlerini maddeler halinde yazınız. 30- Yakıtın yakıldığı kazan bölümü aşağıdakilerden hangisidir? A) Izgara B) Cehennemlik C) Küllük D) Ocak 31- Kömürleri üstte tutan, küllerin küllüğe dökülmesine imkân veren ve yanma havasının yanma hücresine girmesini sağlayan kazan elemanı aşağıdakilerden hangisidir? A) Küllük B) Ocak kapağı C) Izgara D) Duman boruları 32- Çelik kazanlarda içinden alev ve dumanların geçerken dışındaki suyu ısıttığı borulardır A) Ayar kolu B )Duman boruları C) Ocak kapağı D) Küllük kapağı 33- Tesisattaki su yüksekliğini metre su sütunu (mss) cinsinden gösteren cihaz aşağıdakilerden hangisidir? A) Hidrometre B) Manometre C) Termostat D) Termometre 34- Yandaki şekildeki kolektör bağlantısında ( 1 ) numaralı elemanın adı nedir? A) Şiber vana B) Küresel vana C) Pompa D) By-pass 35- Yandaki şekildeki kollektör bağlantısında ( 3 ) numaralı elemanın adı nedir? A) Manometre B) Küresel vana C) Pompa D) Kolon vanası 36- Yandaki şekildeki kollektör bağlantısında ( 4 ) numaralı elemanın adı nedir? A) Manometre B) Pistonlu vana C) Pompa D) Kolon vanası 37- Yukarıdaki şekilde görülen anahtarlar ne anahtarıdır? A) Pürjör anahtarı B) Açık ağızlı anahtar C) Vida anahtarı D) Kurbağacık 14

15 GENLEŞME DEPOLARI Yaklaşık Hesabı 1-Açık Genleşme Depoları Sıcak sulu ısıtma sistemleri genellikle 90/70 C su sıcaklığında çalışacak şekilde tasarlanır. Ortalama su sıcaklığı 80 C değerindedir. Besi suyu sıcaklığı ise 10 C olarak kabul edilir. Bu durumda sistemdeki suyun sıcaklığı 10 C ile 80 C arasında değişebilecektir. Suyun sıcaklığına da bağlı olarak özgül hacmi de değişecektir. Buna göre söz edilen sıcaklılar arasında sistemdeki su hacmi yaklaşık %3 oranında artacaktır. Bu genişleyen su hacmini toplamak üzere açık veya kapalı genleşme depoları kullanılmaktadır. Açık genleşme depoları dağıtma sisteminin en yüksek noktasına konulmaktadır [18]. Açık genleşme tankları aynı zamanda sistemi atmosfere açarak, ısıtma tesisatında basıncın atmosfer basıncının üstüne çıkmasına engel olmaktadırlar. Böylece sistemin emniyetini sağlamakta, öte yandan sistemde eksilen suyun takviyesi ve sistemde meydana gelen havanın tahliyesi işlevlerini de yerine getirmektedirler. Sistemin su takviyesi kazan yerine seviye şalteri ile genleşme deposundan yapıldığı zaman, sistemi durdurmadan sürekli su seviyesi otomatik olarak kontrol edilmektedir. Aynı zamanda kazana verilen su sıcaklığı da problem olmaktan çıkarmaktadır [18]. Genleşme deposu hacminin hesaplanmasında önce Sistemdeki Toplam Su Hacmi (V S )belirlenir. Isıtma kazanı, ısıtıcılar ve borular içindeki toplam su hacmi üretici firma kataloglarından belirlenmektedir [18]. Su hacminden sonra su sıcaklığı değişimi belirlenerek, suyun yoğunluk ve özgül hacminin sıcaklıkla değişimi çizelgesi yardımı ile genleşen su hacmi bulunmaktadır. Genleşen Su Hacmi (V g ) ile gösterilirse, 10 cm minimum su seviyesi ve üstte %40 emniyet boşluğu kabul edilerek Genleşme Kabı Hacmi (V n ) bulunmaktadır. Genel olarak (V n ) Eşitlik (2.26) te gösterildigi gibi alınmaktadır [18]. V n = 2V g (2.26) Kazan ve genleşme deposu gidiş ve dönüş güvenlik boruları ile birbirine bağlantılıdır. Güvenlik boruları kazandan genleşme deposuna doğru daima yükselen bir eğimle döşenmeli ve bu borular üzerine su geçişini önleyen vana veya geri tepme ventili bulunmamalıdır. Gidiş ve dönüş güvenlik boruları çapları Eşitlik (2.27) ve (2.28) deki gibi hesaplanmaktadır. (2.27) Burada; d g : Gidiş emniyet boru çapını (mm), d d : Dönüş emniyet boru çapını (mm), Q k : Toplam ısıl ihtiyacını (kcal/h) ifade etmektedir [18]. (2.28) Güvenlik borularının mm olarak hesaplanan çaplarına inç cinsinden standart boruların hangisinin karşılık olduğu yazılmalıdır. Gidiş ve dönüş güvenlik boruları 1 (inç) ten daha küçük olmamalıdır [18]. Gidiş ve dönüş emniyet borularından başka, açık genleşme tankı üzerinde bulunan sirkülasyon borusu genleşme tankı deposunun donmasını engellemek için kullanılır. Çapı (1/2) veya (3/4) alınabilir. Taşma borusu ise depodan taşan suların kazan dairesine iletir. Çapı en az 2 olmak üzere Gidiş Emniyet Borusu (d t ) ile aynı seçilir. Ayrıca genleşme deposunda su bulunup bulunmadığını kontrol amacı ile minimum su seviyesinden kazan dairesine (1/2) çapında bir boru indirilir. Ucunda bir musluk olan bu boruya Haberci Borusu adı verilir [29]. 2- Kapalı Genleşme Depoları Isıtma tesisatlarında açık genleşme depoları; işletme zorlukları, korozyon sorunları ve buharlaşma yoluyla su kaybına neden olması dolayısıyla uygun olmamaktadırlar. Bu sebeple kapalı genleşme depoları daha avantajlıdır. Bu depolar kazan dairesinde bulunmaktadırlar. Böylece devamlı gözaltında oldukları gibi, yerleşme ve donma problemleri olmamaktadır. Günümüz ısıtma tesisatlarında kapalı genleşme deposu kullanımı tavsiye olunur [18]. 15

16 Kapalı genlesme kabı içeren sistemler, ancak otomatik kontrollü yanma sağlanan kazan kullanıldığı zaman mümkündür [18]. Kapalı genleşme deposu hesabı, Eşitlik (2.29) de verilmiştir. Burada; V g : Sistemde genleşen su miktarı (Lt.) V v : Başlangıç (ön) su hacmi (Lt.) P 0 : Depo ön basıncı (bar) P e : Sistem işletme üst basıncı (bar) (Litre) (2.29) Sistem İşletme Üst Basıncı emniyet ventili açma basıncından büyük olamaz. Genellikle P e = P açma - 0,5 (bar) seçilir. Emniyet ventili açma basıncı ise Kapalı Genleşme Deposu dayanım basıncının (0,5 bar) daha altında ayarlanmalıdır. Limit halde tavsiye edilmemekle birlikte, bazı hesaplarda bu değer deponun dayanım basıncına eşit alınmaktadır. Örnek: Dolayısıyla 3 bar dayanım basıncı olan bir kapalı depoda, üst işletme basıncı, dayanım basıncından 0,5 + 0,5= 1 bar daha düşük olmalıdır. Bu basınç limit halde bazı durumlarda 2,5 bar olarak da alınabilmektedir[18]. P açma açma basıncı binanın kat yüksekliğine göre seçilmektedir. Yazılımda P açma değeri; Bina yüksekligi 15 m ye kadar: Bina yüksekligi 15 m yle 30 m arasında: Bina yüksekligi 30 m yle 40 m arasında: Bina yüksekligi 40 m yle 48 m arasında: Bina yüksekligi 48 m üzerinde ise: P açma = 2,5 (bar) P açma = 3,5 (bar) P açma = 4,5 (bar) P açma = 5,5 (bar) P açma = 7 (bar) olarak kabul edilmektedir. Sonraki bölümde, TS 2164 de bulunan teknik bilgi ve hesaplama yöntemleri kullanılarak, kalorifer tesisatı projelendirmesini gerçekleştirecek bilgisayar programının içerisinde bulunan modüllerin içerikleri ve bu modüllerin kullanılmaları konuları detaylı olarak ele alınmıştır. 16

17 KALORİFER KAZANLARI YAKMA TALİMATI 1- Kalorifer Kazanına kömür ilave etmek gerektiğinde yeni kömürü yanmakta olan korun üzerine değil yanlarına yerleştirin. 2- Ateş ve küllük kapağını açmayınız, kapaklar üzerindeki klapeler vasıtasıyla hava girişini ayarlayınız ve istenilen yanmayı sağlayınız. 3- Kazan su sıcaklığını dış ortam sıcaklığına göre ayarlayıp yakışı sağlayınız. 4- Baca damperini yakışa göre ayarlayınız. 5- Geceleri kazan uyutma yöntemini uygulayınız ki ilk tutuşturma masrafınız olmasın. T.C. ANAYASASI Madde: 56- "Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir. Çevreyi geliştirmek, çevre sağlığını korumak ve çevre kirlenmesini önlemek devletin ve vatandaşın ödevidir." Binanızda kalorifer sistemi dış hava sıcaklığı 12 ºC ve altına düştüğü zaman yakılmalıdır, dış hava sıcaklığı ºC arasında olduğu zamanda ise kalorifer sistemi kısıtlı yakılmalıdır. Dış hava sıcaklığı 15 ºC ve üzerinde ise kalorifer yakılmamalıdır. Dış Hava Sıcaklığına Göre Kazan Suyu Sıcaklığı Ayarlamada Kullanılan Ortalama Değerler Dış Hava Sıcaklığı Kazan Suyu Sıcaklığı Evlerde: Oturma odaları ve salonlar yaklaşık 22 ºC, Merdiven, Mutfak, Tuvalet 15 ºC, Yatak odası 20 ºC olacak şekilde ısınma sağlanmalıdır. Fabrika ve iş hanlarındaki kalorifer tesisatları yaklaşık 15ºC 20ºC arasında yakılmalıdır. 2- Ateşçi belgesi olmayan kişilere kalorifer yaktırılması yasaktır. 3- Dökme kömür yakılmaması ve çıkan cürufların torbalanarak uzaklaştırılması gerekmektedir. 4- Her yıl baca temizliğinin ehli kişilere yaptırılması gerekmektedir. 5- Kalorifer ile ısınan her bina kalorifer teftiş defteri bulundurmak zorundadırlar. Teftiş defterinin Belediyeden temin edilmesi ve onaylatılması gerekmektedir. 6- Yukarıda tablo halinde verilen kazan suyu sıcaklıkları uygulandığı durumlarda, evlerin iç mekânlarında belirtilen değerler sağlanamadığı takdirde Teknik Yetkili Servislere danışılarak tesisatta olabilecek arızalar giderilmeye çalışılır. Tesisatla ilgili herhangi bir problem bulunamaz ise mekan içi izolasyon tedbirlerinin alınması gerekmektedir. KALORİFER ATEŞÇİSİ TAKIMLARI Katı, sıvı ve gaz yakıtlı kazanların hepsinde kullanılan (sıcak sulu, buhar vb.) yakma ve temizleme aletleri (ateşçi takımları) kullanılır. Bunlar, özellikle katı yakıtlı kazanlarda aletlerdir. 17

18 1. Kürek 2. Süngü 3. Gelberi 4. Kanca 5. Tel fırça 6. El arabası Kürek Kalorifer ateşçisinin kullanacağı kürek, kömürün etrafa saçılmadan kazan içine atılmasını sağlayacak, kazan derinliğine uygun uzunlukta sapı bulunan bir kürek olmalıdır. Süngü Yaklaşık 20 mm çapında yuvarlak çelik çubuktan yapılan süngünün bir ucu yassı veya sivri öteki ucu da elin iyice kavranmasını sağlayacak şekilde tutamaklı olur. Boyu kazanın yanma hücresi derinliğinden 1 m daha uzun olur. Kısa olursa süngüleme sırasında ateşçinin eli ateşe çok yaklaşır. Ayrıca süngüye kumanda etmek zorlaşır. Gelberi Ucuna çelik sacdan bir plaka kaynak edilmiş bir çelik çubuktan meydana gelmiştir. Kömürün yanma hücresine yayılmasında, küllükteki küllerin dışarıya çekilmesinde kullanılır. Süngüde olduğu gibi bir ucunda tutamak bulunur. Kanca Yapılışı süngününkine benzer. Ucu kanca şeklinde bükülmüştür. Yanma sırasında oluşan curufları dışarı çekmekte kullanılır. Fırça Duman borularında biriken kurumları temizlemekte silindir biçiminde yapılmış tel fırça kullanılır. Tel fırça muhtelif çaplara göre yapılmıştır. Fırça alırken, duman borusunun iç çapına uygun olanı alınmalıdır. Fırça, fırça sapına vidalanır, eskiyince yenisi ile değiştirilir. Dökme demir kazanlarda kullanılan fırçalar duman kanalcıklarının biçimlerine göre özel olarak yapılmışlardır. El Arabası Kömür ve küllerin taşınmasında kullanılmak üzere, tercihan lastik tekerlekli el arabasına ihtiyaç vardır. Çekiç veya Balyoz Çok iri kömürleri yakma büyüklüğünde kırmak için büyük bir çekiç veya balyoz kullanılabilir. Balta Odunları tutuşturmak ve yakmak için uygun büyüklüğe getirmede ağzı keskin balta kullanılmalıdır. Bunlardan başka kazanı yakacak kalorifercinin çeşitli onarımlarda kullanabilmesi için boru anahtarı, kurbağacık, pense, kontrol kalemi vb. aletler bulundurmalıdır. Kazan Taşlarının Oluşumu ve Yok Edilmesi Suda bulunan kalsiyum ve magnezyum iyonlarının suya verdiği özelliğe sertlik denir. Sert su tesisattaki boruların ve kazanın iç yüzeylerinde zamanla kireç tabakası (taşlanma, kabuk bağlama) oluşturur ve dolayısıyla kazan sağırlaşması veya körlenmesi denilen olay meydana gelir. Bu da kazanın verimsiz çalışmasına ve ömrünün kısa olmasına sebebiyet verir. Bunu ortadan kaldırmak veya azaltmak için kazana verilecek su, su yumuşatma tankından geçirilerek yumuşatılmalı ve sistemdeki su kaçakları kontrol altına alınarak kazana sık sık su takviyesi yapılmamalıdır. 18

19 KÖMÜRLÜ KALORİFER KAZANI YAKMA TALİMATI Önden Görünüş Kazanın Tutuşturulması Yandan Görünüş Yerli Linyit Kömürün Yakılmasında Uyulacak Talimat 1- Sabahın erken saatinde kazan dairesine girdiğinizde önce hidrometreden tesisatın suyunu kontrol ediniz. Eksikse, suyunu tamamlayınız. 2- Kazan duman borularını (dökme kazanlarda dilimleri) haftada iki kez kazanı yakmadan önce temizleyiniz. 3- Ateş kapağını açıp ızgaranın sağına ve soluna ve de ocağın arkasına kömür atın. Boş kalan ızgaranın üzerine bol kâğıt koyduktan sonra arkadan öne doğru odunları çatın ve tutuşturun. 4- Odunlar kömürü yakacak duruma gelince mümkün olduğu kadar parça kömürlerden birkaç kürek serperek yanan odunların üzerine atınız. 5- Serpilen kömür tutuşunca serpe kızarta tüm ızgaranın üzerinde cm. kalınlığında bir ateş tabakası elde edildikten sonra, yeni atılacak kömür dış hava sıcaklığına ve binanızın ısı ihtiyacına göre ızgaranın tamamına yayılmayıp, yarısına yastık şeklinde atılacaktır. Diğer yarısındaki alevin üzeri kapatılmayacaktır. Bu, Yastıklama Yöntemi ile yeni atılan kömürden çıkan yanıcı gazlar ızgaranın diğer yarısındaki alev ve buradan ocağa giren yakma havası ile kolayca yanma olanağını bulacak, issiz ve verimli bir yanma sağlanacaktır. 6- Kazan suyu sıcaklığı 40 C 50 C' ye ulaşınca çalıştıracağın devridaim pompasının giriş ve çıkış vanalarını açın ve pompaya yol verin. Ana vananın kapalı olup-olmadığını kontrol edin, ana vana açıksa kapatınız. 7- Devridaim pompası çalışınca kazan suyu sıcaklığı düşecektir. Dış hava sıcaklığına uygun kazan suyu sıcaklığı sağlanıncaya kadar kazanın başından ayrılmayınız. 8- İleri saatlerde yanmayı kontrol ediniz. Tekrar kömür atılmak istenildiğinde, gerekirse ateşi düzenleyin ve kömürü bu defa ızgaranın diğer yanına yastık şeklinde atın. Izgaranın bir yarısı mutlaka alevli bırakılacaktır. 19

20 Önden Görünüş Yandan Görünüş 9- Ateşin üzeri küllenmiş ve küllüğe ışık sızmıyorsa, ateşi süngüleyip düzenleyin. Ateşi düzenledikten sonra, kazanı besleyin. Gece yatmadan önce nemlendirilmiş toz kömürle ocağı bastırın ve uyutun ve yanmayı azaltın. Damperi kısın, küllük kapağını kapatın. Devridaim pompasını durdurun, ana vanayı açın. 10- Sabahın erken saatinde akşam uyuttuğunuz ocağı süngüledikten sonra, ocak içinde kalan külleri alın ve ateşin üzerine mümkün olduğu kadar parça kömür atın. Kömürler tutuşunca serpe kızarta tüm ızgara üzerinde cm. kor ateş tabakası sağlayıncaya kadar kömür atmaya devam edin. Ondan sonra ateşi ızgara düzeyine yayın. Ocağa atacağınız parça ve toz kömürü ocağın sağına ve soluna yastık şeklinde atınız ve yastıklama yöntemiyle günlük yakışa devam ediniz. İthal Kömürün Yakılmasında Uyulacak Talimat 1- Sabahın erken saatinde kazan dairesine girdiğinizde önce hidrometreden tesisatın suyunu kontrol ediniz. Eksikse, suyunu tamamlayınız. 2- Kazan duman borularını (dökme kazanlarda dilimleri) haftada iki kez kazanı yakmadan önce temizleyiniz. 3- Ateş kapağını açıp ızgaranın sağına ve soluna ve de ocağın arkasına kömür atın. Boş kalan ızgaranın üzerine bol kâğıt koyduktan sonra arkadan öne doğru odunları çatın ve tutuşturun. 4- Odunlar kömürü yakacak duruma gelince mümkün olduğu kadar parça kömürlerden birkaç kürek serperek yanan odunların üzerine atınız. 5- Serpilen kömür tutuşunca serpe kızarta tüm ızgaranın üzerinde bir ateş tabakası elde edinceye kadar mümkünse parça kömür atmaya devam ediniz. Ondan sonra ocak içinde meydana gelen kor ateşi ızgaranın hiçbir yerinde açıklık kalmayacak şekilde ızgaranın üzerine yayınız (Daha sonra ocağa atacağınız toz ve parça karışımı kömürün tam yanabilmesi için ızgara üzerinde cm. kor ateş oluşturulması şarttır). 6- Dış hava sıcaklığına ve binanın ısı ihtiyacına göre gerekli kömürü ocağın tam ortasına arkadan öne doğru Balıksırtı şeklinde atınız. Ocağın sağında ve solundaki kor ateşin üzerini kapatmayınız. 7- Kazan suyu sıcaklığı 40 C 50 C' ye ulaşınca çalıştıracağın pompanın giriş ve çıkış vanalarını açın, ana vanayı kapatın. 8- Devridaim pompası çalışınca kazan suyu sıcaklığı düşecektir. Dış hava sıcaklığına uygun kazan suyu sıcaklığı sağlayıncaya kadar kazanın başından ayrılmayın. 9- İleri saatlerde yanmayı kontrol ediniz. Ocağın sağına ve soluna süngü vurduktan sonra ateşi düzenleyin ve iki üç kürek kömürü hafif ıslattıktan sonra atınız. Ancak ocağın sağında ve solundaki kor ateşi kapatmayın. Böylece yeni atılan kömürlerin issiz ve verimli bir şekilde yakılması mümkün olacaktır. 10- Ateşin üzeri küllenmiş ve küllüğe ışık sızmıyorsa, ateşi süngüleyip düzenleyin. Ateşi düzenledikten sonra kazanı besleyin. Gece yatmadan önce nemlendirilmiş toz kömürle ocağı bastırın ve yanmayı azaltın. Damperi kısın, küllük kapağını kapatın. Devridaim pompasını durdurun, ana vanayı açın. 11- Sabahın erken saatinde akşam uyuttuğumuz ocağı süngüledikten sonra, ocak içinde kalan külleri alın ve ateşin üzerine mümkün olduğu kadar parça kömür atın. Kömürler tutuşunca serpe kızarta tüm ızgara üzerinde cm kor ateş tabakası sağlayıncaya kadar kömür atmaya devam edin. Ondan sonra ateşi ızgara üzerine yayın. Ocağa atacağınız parça ve toz kömürü Balıksırtı Yöntemi ile günlük yakışa devam ediniz. 20

21 Katı Yakıtlar ve Depolanması Genelde odun ve kömür olarak adlandırılmaktadır. Katı yakacakların ısı verimi diğerlerine nazaran daha düşük olmasına rağmen ülkemizde müstakil, bireysel ve merkezi ısıtmalarda kullanılmaktadırlar. Fakat günümüzde daha çok sıvı ve gaz yakacakların kullanımı tercih edilmektedir. Genel olarak katı yakacaklar, odun, linyit kömürü, prina (zeytin posasının ve çekirdeğinin kurutulmasından elde edilir), turbo, taş kömürü ve kok kömürü, odun kömürü, briket (sıkıştırılmış) kömür olarak sayılabilir. Katı yakıtlar, kazan dairelerinde kömürlük denen yerde depolanır. Kömürlük, kömürün kazana en kısa ve rahat ulaştırılacağı şekilde tasarlanır. Rutubetli (nemli) olmamalıdır. Avantajları: Sobalı müstakil ısıtmada kolaylık sağlar. Dezavantajları: Taşınması ve depolanması zordur. Isıl verimi azdır. Duman, is ve kül miktarı fazladır. Yanma ısıtma süresi uzundur. Elle ve mekanik yükleme gerektirir. Kömürlükte (kapalı depolar) 1- Kömürlükte su sızıntısı ve rutubet olmamalıdır. 2- Kömürün depolama yüksekliği 1,5 m yi geçmemelidir. 3- Kömür içerisinde tahta, talaş veya odun kalmamalıdır. (Yanmayı çabuklaştırır.) 4- Kömürlüğün penceresi sürekli olarak açık tutulmalıdır. Pencere yoksa havalandırma tesisatı yapılmalıdır. Açık arazide 1- İstif yapılacak yerin altı tozlardan ve çamurdan temizlenmelidir. 2- Yüksekliği 1,5 m yi geçmemelidir. 3- İstifler arasında servis boşluğu bırakılmalıdır (1,5 m). 4- İstifler düzgün yapılmalıdır. (Yağmur, rüzgâr vs. gibi dış etkenlerin dağıtmaması için.) 5- İstif kenarlarına su kanalı açılmalıdır. Kömürler kızışırsa, su ile kesinlikle söndürmeye çalışılmamalı, ısınan bölgeler dışarıya alınarak havalandırılmalıdır. Sıkılan su genellikle yanmayı artıracaktır. KÖMÜR KAZANI GÜNLÜK YAKMA TALİMATI A) Mevsim Başında Yapılacak İşler 1- Tesisatın suyunu kontrol edin, eksikse tesisatın suyunu tamamlayın. 2- Hidrometrenin çalışıp çalışmadığını kontrol edin. 3- Termometrenin çalışıp çalışmadığını kontrol edin. 4- Kazan duman boruları ve gaz kanallarının temiz olup olmadığını kontrol edin. 5- Devridaim pompalarının çalışıp çalışmadığını kontrol edin. 6- Baca ve kazan temizliğini kontrol edin. B) Yanış Süresince Yapılacak İşler 1- Dış hava sıcaklığına göre kazan suyu sıcaklığını sık sık kontrol edin. 2- Yakıt yakma tekniğine uyun. (Kazana kömür atılırken Yastıklama veya Balıksırtı yönteminin uygulanması vs.) 3- Süngü zamanını geciktirmeyin. 4- Baca çekişini damperle ayarlayın. 5- Kazanda istenilen sıcaklık temin edildiğinde, sıcaklığın korunması için baca çekişini damperle ayarlayın. 6- Küllük kapağını az hava girecek şekilde ayarlayın. 7- Küllük kapağı ve damperi olmayan kazanda elde edilen sıcaklık korunmaz. Kazanlarda damper kolu ve küllük kapağı yoksa mutlaka taktırın. 21

22 8- Kazanda su eksilmesi durumunda şehir suyunun akmaması halinde, hazır tanker sulardan imbisat deposuna aktarma yapın. Sonra, kazan yakışına devam edin. Su aktarma esnasında imbisat tankına yabancı cisimlerin girmemesine dikkat edin. 9- Şehir şebeke cereyanının kesik olması halinde, devridaim pompası devreden çıkartın, ana vanayı (by-pass) açarak tabii devridaim sağlayın. C) Yanış Bitimi Sonrası Yapılacak İşler 1- Gece saat 'den sonra kazan yakışına son verin. 2- Ertesi gün için kazanda ateşin kalmasını sağlayacak şekilde ıslatılmış toz kömür ve/veya külü ateşin üzerine yorgan gibi sererek kazanı uyutun. 3- Damperle baca çekişini azaltın (1/4'e getirin). 4- Devridaim pompasını devreden çıkartın. Ana vanayı açın. 5- Güvenlik açısından kazan dairesini baştan sona kontrol edin. D) Ertesi Sabah Yapılacak İşler 1- Sabah ilk iş damperi açıp, kazan içinde sıkışmış gazların bacadan çıkışını sağlayın. 2- Küllük kapağını açıp, ocağa hava girişi temin edin. 3- Ateşçi kapağını açıp, kazana süngü vurun. Ateşi düzenleyin. 4- Sırasıyla tüm emniyet ve kontrol cihazlarını gözden geçirip, kontrollerini yapın. 5- Dış hava sıcaklığına göre kazanı besleyip (kömür atıp), günlük yakışa devam edin. KALORİFERCİ VE YÖNETİCİLERİN UYMASI GEREKEN KURALLAR 1- Kalorifer kazanları hükümet veya yerel yönetimlerce tanınan ehliyetli kişiler tarafından yakılacaktır. 2- Kalorifer, bina dışındaki hava sıcaklığı 15 C ve altına düştüğü zaman yakılacaktır. 3- Evlerde oturma odaları, yatak odası, salonlar yaklaşık 20 C; merdiven, mutfak, tuvalet 15 C 'nin üzerine çıkılmayacak şekilde ısıtma sağlanmalıdır. Fabrika ve iş hanlarında kalorifer tesisatları yaklaşık 15 C 20 C arasında yakılmalıdır. 4- Kazan dairesinde yönetici adına düzenlenmiş mutlaka bir noter tasdikli Kazan Teftiş Defteri bulundurulacaktır. 5- Kazan dairesinde kaloriferci tarafından yapılan uygulamalar, haftada bir defa yönetici tarafından denetlenecek ve denetim sonucu noksanlıklar Kazan Teftiş Defterine işlenecektir. 6- Kalorifer kazanı usulüne ve tekniğine uygun yakılacaktır. 7- Kalorifer dairesi her zaman temiz olacak; ateşçi takımları, araç-gereçler bakımlı, kullanıma hazır ve tam olacaklardır. 8- Kalorifer dairesinin mutlaka bir havalandırma penceresi olacak ve bu pencere yanış süresince açık tutulacaktır. 9- Kömürlü kalorifer kazanı haftada en az iki defa, akaryakıtla (fuel-oil'le) çalışan kazanlar ise haftada en az bir defa mutlaka temizlenecektir. Doğalgaz kazanlarının ise her ay kontrolü yapılacaktır. 10- Yönetici, kalorifer tesisatında meydana gelen arızaların giderilmesi için gereken tedbirleri zamanında alacaktır. 11- Kaloriferci, kalorifer tesisatında bozukluk varsa yöneticiye zamanında haber verecek ve en kısa zamanda noksanlıkların giderilmesine çalışacaktır. 12- Kalorifer kazanına ait baca her sezon başında mutlaka temizlenecektir. 13- Kömürlü kalorifer kazanlarında DENETİM BELGE' siz kömür yakılmayacaktır. 14- Valilik tarafından uyarı kademelerine ilişkin karar alındığında, uyarı kademelerinde önlemlere uyulacaktır. 15- Kazan dairelerinde yanıcı, patlayıcı, parlayıcı maddeler hiçbir zaman bulundurulmayacaktır. AZ KÖMÜRLE ÇOK ISINMAK İÇİN NELER YAPILMALI? 1- Kazan kapağından kaçak hava giriyorsa kaçak hava girişi engellenmelidir. Böylece yanmaya iştirak etmeyen havanın kazanı soğutması ve baca çekişindeki düşme önlenmiş olunur. 2- Kazanın ızgara aralıkları uygun ve düzgün değilse, fazla miktarda kömür yanmadan ızgaranın altına dökülerek ziyan olur ve o oranda da fazla kömür kullanılır. Kırık, dökülmüş ve ızgara aralığı uygun olmayan ızgara kullanılmamalıdır. 3- Kazana aşırı kömür yüklemeyin. Fazla kömür yüklenince/atılınca yetersiz hava sonucu kötü yanma meydana gelir. Kötü yanma sonucu hem fazla kömür tüketilir, hem de sık sık kazan temizliği hâsıl olur ve aşırı oranda hava kirliliğine neden olunur. 4- Kazan kömür atma kapağı aralıklı kalıyorsa, yani tam kapanmıyorsa; ocağa fazla miktarda soğuk hava girer, yanma bozulur, baca çekişi düşer ve dolayısıyla fazla kömür tüketilir. Bu nedenle, kazan ateşçi kapakları yanış süresince tam kapatılmalıdır. 22

23 5- Küllük kapağı istenen şekilde ayarlanmıyorsa, yanmayı kontrol etmeniz zorlaşır. Kazanın küllük kapağı yok ise, kömür tüketiminde artış olur. Küllük kapağı ayarları zamanında ve gerektiği şekilde yapılmalıdır. 6- Kazana ait kurum temizleme kapağı tam kapanmıyorsa kazan çekişi ve yanma verimi düşer. Yanış süresince kazan kurum alma kapakları mutlaka kapalı olmalıdır. 7- Kazan duman boruları (dilimli kazanlarda dilim aralıkları) haftada en az iki defa temizlenmiyorsa; üretilen ısı suya geçmeden bacadan atılmış olur. Kazan temizlikleri zamanında yapılmadığında, kazan kirli olduğunda hem çok fazla kömür tüketilir, hem de çok daha fazla hava kirliliğine neden olur. 8- Kazan ve tesisat izolâsyonu/yalıtımı bozulmuş, yıpranmış ve dökülmüş ise, kullanabileceğiniz enerjiyi ısınmak yerine havaya atmış olursunuz. Isı ve yakıt tasarrufu için her tesisatın mutlaka izolâsyonu/yalıtımı olmalıdır. İzolâsyonu/yalıtımı bozulmuş, yıpranmış ve dökülmüş olanlar onarılmalıdır. 9- Kömür atma ve küllük kapağı üzerindeki hava klapeleri iyi ayarlanmazsa, kontrol edilemeyen baca çekişi kömürünüzün boşa yanmasına yol açar, gökyüzünü ısıtmış oluruz. Tam yanma gerçekleştikten sonra mutlaka hava klapeleri ayarlanmalıdır. 10- Kazana ait duman kanallarında ve duman sandığı temizleme kapağında aralık varsa; kaçak hava, baca çekişini azaltır. Yanma bozulur ve daha fazla kömür kullanılır. Ayrıca, çok fazla zehirli baca gazları çevreye yayılır. 11- K azana ait baca yılda en az bir defa temizlenmiyorsa, kazan çekişi düşer. Tam yanma gerçekleşmez, dolaysıyla daha fazla yakıt tüketilir. Bu önlemler alındığında en az % 30 yakıt tasarrufu sağlanır. Az yakıtla çok ısınarak ekonomik kazanç elde edilmiş olunur. *** KATI YAKITLI MERKEZİ ISITMA SİSTEMLERİN ÇALIŞTIRILMASI VE BAKIMI Sistem suyunun doldurulup boşaltılması Kalorifer tesisatına su basılarak tesisatın her yerine yeterli miktarda su gitmesi sağlanır. Sistemdeki su seviyesinin kontrolü hidrometre ile yapılır. Sistemde suyun eksik olup olmadığı kontrol edildikten sonra gerekli ise sisteme su verilir. Açık genleşme deposu haberci borusundan su geldiğinde hidrometrenin kırmızı ibresini siyah ibre üzerine getiriniz, sistem su ile dolmuş demektir. Kapalı sistemlerde ise su seviyesi manometreden kontrol edilir. Sistem devreye alınmadan tesisatın kontrol edilmesi gerekir. Sistem önce su ile doldurularak, sistemdeki hava tahliye edilir. Tesisattaki bağlantı yerleri kontrol edilerek kaçak olup olmadığı tespit edilir. Kaçak yoksa uygulanan basınçta sistem 24 saat bekletilerek hidrometreden su seviyesinde düşme olup olmadığı kontrol edilir. Tekrar bağlantı yerleri gözden geçirilerek test tamamlanır. Sistem ve ısıtıcı havalarının alınması Tesisatta hava olması istenmeyen bir durumdur. Sistemin sağlıklı ve verimli çalışmasını engeller. Homojen bir ısınma olmamasına neden olur. Bu nedenlerle tesisatta hava olup olmadığı dikkatli bir biçimde kontrol yapılmalı, eğer hava var ise tahliye edilmelidir. Tesisatta bulunan hava ısıtıcıların üst kısmında toplanarak bu kısımların soğuk kalmasına neden olur. Isıtıcıların havası arka tarafındaki pürjörden yok ise ön tarafta bulunan rakor gevşetilerek tahliye edilir. Sistemdeki hava ise açık genleşme depolu sistemlerde genleşme deposundan, diğer sistemlerde ise hava tüpü veya otomatik hava tahliye elemanlarından tahliye edilir. Pürjörlü hava tahliyesi 23

24 Dolaşım pompalarının kontrol edilmesi Kalorifer kazanlarında iki adet dolaşım pompası bulunur. Bunlardan birisi çalışır diğeri yedekte tutulur. Dolaşım pompaları kazan suyu sıcaklığı C iken çalıştırılır. Kazan suyu ısınmaya başlayınca çalıştıracağınız pompanın giriş-çıkış vanalarını açın ve pompaya yol verin. Suyun yedek pompanın üzerinden by-pass yapmaması için yedek pompa emiş vanasını kapatın. Pompalar önünde çek valf varsa, ana dolaşım borusu üzerindeki by-pass vana hariç diğer vanaları açık duruma getirin. Kazana giren çıkan devreler ve kolektör üzerindeki vanalar binaya su akışını engellemeyecek şekilde kesinlikle her zaman açık bulundurulmalıdır. Elektrikler kesilirse by-pass vanası açık konuma getirilir pompalar çalışırken kapatılır. Su kaçak kontrolünün yapılması Tesisat tamamen dolduktan sonra bağlantı yerleri kontrol edilir. Sızıntı olan noktalar var ise gerekli tamirat işlemleri yapılır. Eğer dikkatli bir biçimde kontrol edilmez ise tesisatta bulunan su zamanla eksilerek tehlikeli sonuçlar doğurabilir. Tesisattaki su devamlı olarak kontrol edilmelidir. Su seviyesini gösteren hidrometrede düşme görüldüğünde kazana su verilmelidir. Kazan su verirken kazan suyunun sıcaklığının 40 C veya daha aşağıda olması hortumun havasının alınması (hortumdan su akıtılarak) ve fazla tazyikle su verilmemesi hususlarına dikkat edilmelidir. Kalorifer kazan veya tesisatının su kaçaklarının olmamasına bilhassa özel dikkat sarf etmek gerekir. Kazandan veya tesisattan su alınmamalıdır. Kazana sık sık su verme mahsurludur. Suyun devamlı olarak ısınmasıyla su içerisinde bulunan tuzlar ayrılarak kazandibine yapışır yapışan bu tuzlar ısı iletimini zorlaştırır. Bu nedenle sarfiyatı artar ve randıman da düşer. Günlük Temizlik Bakımı 1- Her gün kazan dairesinin iç temizliği yapılacaktır. 2- Su sızıntıları, havalandırma arızaları anında onarılacaktır. Haftalık Temizlik Bakımı 1- Kazan dairesi haftada bir sabunlu su ve çamaşır suyu ile yıkanacak 2- Buhar kazanlarının cuma günü öğleden sonra bakımları mutlaka yapılacaktır. 3- Kazan duman boruları temizlik fırçaları ile fırçalanacak 4- Buhar vana milleri önce ince yağla sonra gresle yağlanacaktır. 5- Temizlik esnasında benzin ve mazot kullanılmayacaktır. 6- Kazan emniyet supaplarının çalışır olup olmadığı kontrol edilecek ve milleri ince yağla yağlanacaktır. 7- Pis su çukuru ve kanallarının haftada bir temizlenecek tıkanıklar giderilecektir. 8- Gevşemiş cıvata ve somunlar sıkıştırılarak arızalı olanlar değiştirilecektir. 9- Buhar vanalarının milleri devamlı yağlanacaktır 10- Vana başlarına salmastra konulacaktır 11- Kazan dairesinin genel temizliği haftalık aylık periyodik olarak yapılacaktır. Aylık Bakım İşlemleri 1- Emniyet ventilini kontrol ediniz. 2- Su seviye otomatiğini ve asgari su seviye kesme otomatiğini, en az ayda bir defa kazan su seviyesini yavaşça ve gerçekten asgari seviyeye indirerek kontrol ediniz. 3- Kazan ve kazana ait bütün sistem, boru bağlantıları, flanşlar, tutucular ve vanalardaki kaçakları ve diğer arızaları dikkatlice kontrol ediniz. Tatminkâr görülmeyen her husus not edilerek düzeltilmelidir. 4- Bütün kaçak yapan flanş ve bağlantı yerlerini sıkıştırın ve sızıntıları önleyin, gerekiyorsa yenileyin. 5- Şalter tertibatını ve otomatik sistemi bir elektrikçiye kontrol ettiriniz. 6- Ön duman sandığı kapaklarını açın ve duman borularını bir fırça ile ayda 3 4 kez temizleyiniz. Bu temizlik esnasında ön ve arka sandıklardaki ve baca bağlantı hattındaki kurumları da temizleyiniz. Yıllık Bakım İşlemleri 1- Kazanı tamamen boşaltınız. 2- Bütün el ve adam deliklerini açın. Conta yüzeylerine zarar vermeden yapışmış kalmış conta parçalarını temizleyiniz. 3- Kazanın içini temizleyin, basınçlı su ile iyice yıkayın. Kazan kireçlenme yapmışsa bunları temizleyin ve sonra iyice yıkayın. 4- Bütün aylık bakım işlemlerini yapınız. 5- Bütün yatakları yeni yağlayın. Vantilatörün, besi suyu pompalarının ve yakıt pompalarının bakımını yapınız. 6- Adam ve el deliklerini kapatın, bunlar için yeni contalar koyun. 7- Kazanı yeniden su ile doldurun. 8- Bacanızı yılda en az bir kez temizleyiniz. 24

25 Dolaşım pompalarının periyodik bakımları 1- Pompanın altında ve kazan çıkışındaki olması gereken pislik tutucular en az yılda bir kez temizlenmelidir. 2- Pompalar susuz kesinlikle çalıştırılmamalıdır. 3- Genellikle piyasada kullanılan dolaşım pompaları yağlanmaz ve sakıncalıdır. Ancak bunun ile ilgili yetkili servislerine danışılmalıdır. 4- Yeni ve uzun süre kullanılmamış dolaşım pompasının mili sudaki tortu ve kışırın etkisi ile sıkışabilir. Bu durumda şalteri kapatın. Mili tornavida ile bir iki tur döndürünüz. 5- Her pompanın şekli ve uygulaması farklıdır. Kullanma kılavuzuna bakınız. 6- Pompanın emiş ucundaki basınç yeterli olmaz ise su buhar fazına geçebilir. Bu da sistemde hava kabarcıklarının oluşmasını sağlar. Kabarcıklar sisteminizde olması gerekenden fazla titreşim ve ses yapar, performans düşüklüğü olur. Bununla ilgili kullanma kılavuzuna bakınız, sorunu çözemezseniz yetkili servise sisteminizin kontrolünü yaptırınız. Genleşme Depolarının Bakımları Genleşme depoları donmaya karşı korunmalı ve izolasyonları kontrol edilmelidir. Isıtma sezonunun sonunda gerekiyorsa içi korozyona karşı boyanmalı ve temizliği yapılmalıdır. Bağlantı borularından herhangi bir sızıntı var mı kontrol edilmelidir. Denetim ve kontrol elemanlarının kontrolleri Denetim ve kontrol elemanlarının çalışıp çalışmadıkları doğru ölçüm yaptıkları, tam açma kapama yaptıkları izlenir. Herhangi bir aksama veya yanlış ölçüm varsa bakıma alınırlar. Periyodik bakımları yapılır veya yetkili servise yaptırılır. Kazan dairesinin genel temizlikleri 1- İyi bir kazan bakıcısı için en iyi referans kazan dairesinin temizliği ve bakımlı bir kazan dairesi mahallidir. Yüksek verim sağlamak ve devamlılığı korumak yetkililerin ve kazan bakıcısının elindedir. Bunu sağlamak için gerekli bakım ve temizleme masrafları büyük değildir, uzun ömür ve hissedilir derecede yakıt tasarrufu ile kendisini fazlasıyla amorti eder. 2- Yetkililer, kazan dairesine ait olmayan eşya ve teçhizatın oradan uzak bulunmasına ve kazan dairesinin yalnız kendi gayesine uygun hizmet etmesine önem vermelidir. 3- Kazan dairesinde temiz su ve pis su bağlantı yerleri bulunmalıdır, kazan dairesinin bol su ile temizlenmesine engel olacak durum olmamalıdır. 4- Daima bakımlı olan kazan dairesi, sorunsuz ve verimli çalışır. Ölçme ve Değerlendirme Isıtıcı havasını alma musluğu aşağıdakilerden hangisidir? A) Küresel vana B) Çekvalf C) Anahtar D) Pürjör 2- Kazana su verirken kazan suyunun sıcaklığı kaç ºC civarında olmalıdır? A) 70/90 B)70/80 C) 40/50 D) 5/15 3- Elektrikler kesilirse hangi vana açık konuma getirilir? A) Şiber vana B) By-pass C)Pislik tutucu D) Kelebek vana 4- Kazanın kömür yükleme kapağı açılarak üzerine düzgün bir şekilde, kaç cm kalınlığında kömür serilir? A) cm B) cm C) cm D) cm 5- Süngü vurma işleminden sonra ızgara altına dökülen küller hangi aletle dışarı alınır? A) Gelberi B) Süngü C) Kürek D) Çekiç 6- Ocak içerisine kömür nasıl atılmalı? A) Hızlı hızlı- çok çok B) Azar azar ve sık sık C)Yavaş yavaş çok çok D) İstenilen şekilde atılabilir. 7- Aşağıdakilerden hangisi mevsim başında yapılacak işlemler ve hazırlıklardan değildir? A) Izgaralar gözden geçirilmelidir. B) Tesisatın suyu tamamlanmalıdır. C) Kazan dairesi boyanmalıdır D) Kazandan bacaya olan kısımla, baca kontrol edilmelidir. 8- Aşağıdakilerden hangisi kazan temizleme aleti değildir? A) Süngü B) Gelberi C) Tel fırça D) Kıl fırça 9- Kömürün depolama yüksekliği kaç m yi geçmemelidir? A) 1,5 m B) 2 m C)2,5 m D) 4m 25

26 10- Tam yanmada alev rengi katı ve sıvı yakıtlarda aşağıdakilerden hangisidir? A)Açık yeşil B) Açık sarı - portakal C)Mavi D) Sarı- limon 11- Yakıtların oksijen ile tepkimeye girerek ısı ve diğer yanma ürünlerinin oluşmasına ne denir? A) Isı B)Sıcaklık C) Termometre D) Yanma 12- Sıcak sulu merkezi ısıtma tesisatlarında su sıcaklığı kaç derecedir? A) 90/70 B)95/75 C)100/80 D) 110/ Kalorifer kazan suyu sıcaklığı C ye geldiğinde sirkülasyon pompası çalıştırıldığında aşağıdaki işlemlerden hangisi yapılmamalıdır? A) Yedek pompanın emiş vanası kapatılmalıdır. B) By-Pass vanası kapatılmalıdır. C) Sirkülasyon pompası emmiş vanası kapatılmalıdır. D) Sirkülasyon pompası emmiş vanası açılmalıdır. 26

27 SIVI YAKITLI KALORİFER KAZAN VE YAKAKICILARI 27

28 BRÜLÖRLER Yakıtların yakılması için gaz haline getirilip hava ile karıştırılması gerekir. Isıtma sistemlerinde yakıtı, ocağa püskürten, yanma için gerekli havayı temin eden, yakıt-hava karışımını sağlayan ve ateşlemeyi yaparak yakan yakıt yakıcılarına brülör denir. Bunun için brülörün gövdesinde, otomatik çalışma için gerekli bütün ayar, kumanda ve ateşleme donanımı da bulundurulur. A) Basınç Durumuna Göre Brülörler 1- Alçak Basınç Brülörü Görünüş ve yapım özellikleri bakımından yüksek basınçlı brülörlere benzer. Bu sıvı yakıt brülörlerinde yakıt yağı 3.000, ve bazı hallerde devirli bir milin içindeki kanaldan gönderilir. Kanalın ucunda bulunan çanağın içine gelir. Bu yağ santrifüj kuvvet tesiriyle çanağın kenarlarına savrularak küçük parçacıklara ayrılır. Çanağın mili üzerinde bir vantilatör mevcuttur. Bu vantilatörden gelen hava, püskürtme çanağının etrafından girerek yakıt yağı ile iyice karışır. Bu karışım ikinci bir vantilatörden gelen hava yardımı ile yanışa hazır duruma gelir. Yakıtı ısıtıp buharlaştırarak yakarlar. Günümüzde konutlarda pek kullanılmazlar. Bu brülörün faydaları şunlardır; 1- Kalın yağları bile ön ısıtmaya tabi tutmadan yakmak mümkündür. 2- Ayar sahaları daha geniştir. 3- Tıkanma ihtimalleri daha azdır. Alçak basınçlı brülörlerin dezavantajları da şunlardır; 1- Daha gürültülü çalışırlar. 2- Verimleri biraz daha düşüktür. 1- P 1. Püskürtme Düzeneği (Meme), 2- Türbülatör, 3- Ateşleme Elektrotları, 4- Fotosel, 5- Ateşleme Trafosu, 6- Vantilatör Rotoru, 7- Membranlı Yağ Kapatma Ventili 8- Yağ Kapatma Ventili Ayarı 9- Kumanda Basınç Ayarı 10- Kompresör Primer Hava 11- Ayar Pompası 12- Yağ Basınç Regülatörü 13- Yağ Pompası 14- Yağ Filtresi Sıvı yakıtlı alçak basınç brülör şeması 2- Yüksek Basınç Brülörü Yüksek basınçlı sıvı yakıt brülörlerinde pompa, yakıtı yüksek bir basınçla (7 20 kg/cm²) yakıt püskürtme memesinden koni biçimli zerreler kümesi halinde yanma odasına püskürtür. Vantilatör tarafından, memeyi çevreleyen büyük çaplı borudan verilen hava, yanma odasında yakıt zerreleri ile karışır. Yakıt yağı-hava karışımı memeye yakın konmuş olan, elektrik yüklü uçlar ile ateşlenir. Ateşlemeden sonra yanma kendiliğinden devam eder. Bu brülörler otomatik alev kontrolü, otomatik yanma ve durdurma donanımı gibi özelliklere sahip olduğundan, merkezi ısıtma sistemlerinde çok kullanılır. Yakıt yağının düzgün bir biçimde püskürtülmesi için, yakıtın temizliği, viskozitesi (akıcılığı) ve özgül ağırlığı önemlidir. Bu brülörler, yakıtı parçalayıp (atomize edip) basınçlandırarak yakarlar. Isıtma tesisatlarında yaygın olarak bu tür brülörler kullanılır. 28

29 1- Püskürtme Düzeneği (Meme) 2- Türbülatör, 3- Yüklü Uçlar (Ateşleme Elektrotu) 4- Fotosel 5- Yüksek Gerilim Trafosu 6- Vantilatör 7- Filtre 8- Yağ Pompası 9- Yağ Açma ve Kapama Ventili Yüksek basınçlı sıvı yakıt brülörü şeması B) Yakıt Durumuna Göre Brülörler 1- Katı Yakıtlı Brülörler Katı Yakıt Brülörleri Bu brülör daha büyük alanlarda kullanılmak üzere tasarlanmıştır. Konutların ve sitelerin merkezi ısıtma sistemlerinde ve sanayide yüksek ısı üretimi gereken yerlerde kullanılmaktadır. Brülör toz kömür, prina (zeytin posasının ve çekirdeğinin kurutulmasından elde edilmektedir) ve diğer alternatif katı yakıtları yakar. 2- Sıvı Yakıtlı Brülörler Motorin ve yağ brülörü Fuel-Oil brülörü Mavi alevli motorin brülörü Sıvı yakıt brülörü (Bu fotolar gaz brülörü) Fuel-oil çok az uçucu bir yakıt olduğundan ısıtılıp basınçlı olarak püskürtülmesi gerekmektedir. Fuel-oil No: 4 için yakıt son noktada 90 C ye kadar, fuel-oil no: 6 için yakıt son noktada 130 C ye kadar ısıtılmalıdır. Brülörlerde yakıt bar basınçla ocak içine püskürtülmelidir (brülör imalatçısı firmanın tavsiye ettiği değere göre ayarlanmalıdır). Yaklaşık olarak 1 kg fuel-oil i yakmak için 11 m³ hava gerekmektedir. Biz Hava miktarını hava fanı hava girişinde bulunan klapelerin açıklığını ayarlayarak istediğimiz miktarda tutarız. 29

30 Sıvı yakıt brülörleri, alçak ve yüksek basınçlı olarak iki çeşittir. Merkezi ısıtma sistemlerinde yüksek basınçlı olanlar tercih edilir. Brülörler, birbiriyle bağlantılı çalışan mekanik parçalardan meydana gelir. Bu parçaların brülör sistemi içinde, kendilerine göre yapması gereken görevleri vardır. Birisinde olabilecek aksaklık veya arıza durumunda, tüm sistem çalışmaz duruma gelir. 3- Gaz Yakıt Brülörü LPG ve doğalgaz yakan bu brülörler, karşı basınçlı ve atmosferik (üflemesiz) yanmaya uygun olarak imal edilirler. Doğalgaz ve LPG brülörleri 4- Çift Yakıtlı Brülörler (Sıvı-Gaz) Hem fuel-oil hem de gaz yakabilen brülörler olduğu gibi motorin ve gaz yakabilen brülörler de mevcuttur. Gazın kesilmesi halinde sıvı yakıtla ile çalışma imkânı sağlar. Kesintisiz çalışmak zorunda olan endüstriyel tesislerde tercih edilirler. Satın alma maliyetleri oldukça yüksektir. Çift yakıtlı brülörler (sıvı-gaz) Brülör Kısımları ve Görevleri 1- Sıvı Yakıtlı Brülörün Kısımları ve Görevleri Hava Klapesi Grubu: El veya servomotorla kumanda edilerek yanma hava miktarını ayarlar. Havayı emiş ağzından alır ve yanma bölgesine gönderir. Servomotor: Çift kademeli brülörlerde, yakıt miktarına uygun otomatik hava ayarını yapar. 30

31 Sıvı yakıtlı brülör ve kısımları Yağ Pompası: Yakıtı yüksek basınçla memeye gönderir. Bu pompalar dişli tipte olup az miktarda yakıta yüksek basınç verir. 1- Emme hattı 2- Geri dönüş hattı 3- Meme hattına basınçlandırılmış yakıt çıkışı 4- Manometre bağlantı yeri: İlk çalıştırma sırasında buradaki vida gevşetilerek pompanın havası alınmalıdır. 5- Bypass vidası 6- Memeden geri dönüş Sıvı yakıt pompası Brülör Motoru: Fan ve yakıt pompasını çalıştırır veya 2800 dev/dak hızda çalışırlar. Fan: Yanma için gerekli havayı sağlar. Hareketini elektrik motorundan alır. Eğimli kanatçıklar havayı alarak namluya doğru gönderir. Brülör Gövdesi: Brülör parçalarını üstünde taşır. Genellikle alüminyum dökümden yapılır. Üst Kapak: Brülör içindeki parçalara (ateşleme elektrotları ve kablolar) rahat ulaşabilmek için kullanılır. Ateşleme Kabloları: Ateşleme trafosundaki yüksek akımı, ateşleme elektrotlarına aktarır. Yüksek gerilime uygun, özel izolasyonlu (yalıtımlı) ve özel tespit uçludur. Menteşeli Tespit Flanşı: Brülörün kazana bağlanmasını sağlar. Brülör sökülmeden, sağa veya sola döndürülerek bakımı yapılır. Ateşleme Elektrotları: Yanma için gerekli elektrik arkını oluşturur. Elektrik arkı için elektriği trafodan alır. Yüksek ısıya ve gerilime dayanıklı metalden, porselen izolasyonlu yapılır. İyi bir ateşleme yapabilmesi için ayar ölçülerinin uygun yapılması gerekir. Çakmak ayar ölçüleri aşağıdaki şekilde görüldüğü gibidir. Ateşleme elektrot ölçüleri 1- İki elektrot arası 4 5 mm. kadar olmalıdır. 2- Elektrot uçları meme ucundan 3 4 mm. uzak olmalıdır. 3- Elektrotlar meme deliğinden 5 6 mm yukarıda olmalıdır. 31

32 Yanma Başlığı: Brülör alevine biçim verir. Çelik sacdan boru biçimli yapılır. Namlunun ucunda bulunur. Civatayla namluya tutturulur. Gerektiğinde sökülebilir. Türbülatör: Fanın verdiği havayı döndürerek, yakıt hava karışımının tam olmasını sağlar. Meme önünde ya da gerisinde olabilir. Paslanmaz çelik sacdan kanatlı olarak yapılır. Hava, kanatlar arasından geçerken kanatlar havanın dairesel şekilde dönmesini sağlar. Sıvı yakıt brülör meme ve türbülatörü Meme: Pompadan yüksek basınçla gelen yakıtı atomize ederek püskürtmeye yarar. Yakıt memeden çıkarken bir gramı milyon parçalara ayrılır. Memenin üstünde, saatteki yakıt püskürtme kapasitesi (3 galon gibi), basıncı (7 ata gibi) ve yakıt püskürtme açısı ( gibi) yazar. 1 Amerikan galonu = 3.8 litre ve 1 İngiliz galonu = 4.5 litredir. Pratikte bir galon yaklaşık olarak 4 litre alınır. Memenin püskürtme açısı küçük olursa, alev çapı da küçük olur. Meme açısı büyüdükçe, alev çapı büyür ve alev boyu da kısalır. Kazan yanma odasına göre meme açısı seçilir. Meme dört parçadan meydana gelir. Bunlar; meme başlığı (meme gövdesi), deflektör (yakıt yönü değiştiricisi), deflektör kovanı ve filtredir. Meme parçaları Meme Parçaları Meme başlığı: Meme parçalarını üstünde taşır. Meme gövdesi de denir. Yakıtın meme deliğinden çıkarken püskürmesini ve sisleşmesini sağlar. Deflektör: Üstünde bulunan helis kanallar aracılığıyla yakıtı inceltir ve yönlendirir. Deflektör kovanı: Deflektörü sabitler ve yakıtı deflektöre aktarır. Filtre: Yakıt içinde bulunan yabancı madde ve partiküllerin meme içine geçmesini önler. Meme Borusu: Brülör motorunun ilk hareketi sırasında yakıtın püskürtülmeden dolaştırılmasını sağlar. Aynı zamanda memeyi üstünde taşır. Solenoid Vana: Yakıt pompası ile meme arasında yeterli basıncın oluşması için yakıt yolunu kontrol eder. İlk çalışma sırasında, yakıtı devridaim ettirerek ısınmasını sağlar. Brülörün durması anında, son yakıt püskürmesini önler. Basınç fazlası yakıtı, pompa girişine geri gönderir. Solenoid vana; tek kademeli brülörlerde bir, çift kademelilerde iki tanedir. Solenoid vana, normalde açık ve kapalı olarak iki çeşittir. Tek kademeli brülörlerde, normalde açık olanı kullanılır. Çift kademelilerde ise birinci kademe normalde açık, ikinci kademe normalde kapalı konumdadır. Presostatlar Kazan içindeki basıncı belirli bir noktada tutmamızı sağlayan ve basınç sinyalini elektrik sinyaline çeviren elemanlardır. Ayarladığımız noktada kontak vererek brülörün devreden çıkmasını ve ayarladığımız fark basıncı kadar, sonra tekrar devreye girmesini sağlarlar. Sıcaklık ve basınç değerlerini hissedip ilgili cihazın kontrolünü sağlayan elemandır. Selenoid vana Presostat Brülörün enerji trafosu 32

33 Ön Isıtıcı Ayar Termostatı: Yakıt, ön ısıtıcı sıcaklığına bağlı olarak elektrikli ısıtıcıların elektrik akımını kontrol eder. Aynı zamanda yakıtın ön ısıtıcı sıcaklığı değerini kumanda beynine bildirir. Yağ Ön Isıtıcı: Yakıt yağını hızla ısıtarak yakıtın akıcılığını ve yanmasını kolaylaştırır. Ayar termostatı, alt ve üst limit termostatlarını üstünde bulundurur. Fotosel: Brülörün ilk hareketi sırasında, alevin oluşmasını ve alev oluştuktan sonra ateşleme elektrotları akımının kesilmesi için gözetleyici görevi görür. Kumanda Beyni: Brülörü belli bir programa göre çalıştırır. Brülör gövdesine bağlıdır. Termostat, fotosel, ısıtıcı, elektrik motoru ve solenoid vana beyinle irtibatlıdır. Brülör sisteminde, istenen şartlar oluşmadan brülöre yol vermez. Üstünde bulunan arıza düğmesi, brülörün arızada olduğunu haber verir. Ateşleme Trafosu: 220 volt olan şehir elektriğini voltun üstüne çıkartır ve ateşleme elektrotları için gerekli olan yüksek gerilimi sağlar. Elektrik Panosu: Brülörü çalıştırmak için üstünde; kumanda şalteri, işaret lambası, kontaktör ve sigortalar gibi elektrik elemanlarını bulundurur. Sıvı yakıt tankı boru bağlantısının yapılması Brülör Yakıt Tankları Tesisatı, Yakıt Tankının Donanımları ve Bakımları Ana Yakıt Tankı(Deposu) Isıtma tesislerinde kullanılacak yakıtın depo edildiği silindirik yâda prizmatik olarak imal edilen kaba denir. Günlük Yakıt Tankı(Deposu) Büyük tesislerde ağır fuel-oil kullanılır ve bu yakıtın akıcılığı azdır. Tesis geceleri de doldurulur ise sabahları yakıtın akması zorlaşır. Bunun için ana depo ile brülör arasına bir günlük ihtiyaca yeter büyüklükte iyi izoleli bir depo konur ve sabahları elektrik ile ısıtılarak sistem çalıştırılır. Sıvı yakıt brülör tesisatı Yakıt Tanklarının Konumuna Göre Yakıtın Brülöre Gönderilme Sistemleri Yerçekimi Sistemi Bu sistemde, ana yakıt tankı brülör seviyesinin üzerindedir. Yakıt, kendi ağırlığı ile brülöre akar. Memeden dönen fazla yakıt, pompadan tekrar tanka aktarılır. Brülör ile tank arasındaki yatay mesafe, 30 m yi aşmamalı ve tank taki yakıt seviyesi de 4 m yi geçmemelidir. Fuel-Oil tankları gerekli görülürse bir ısıtıcı ile ısıtılmalıdır. Ayrıca yakıt hattı da ısıtılabilir. 33

34 Yakıt tankı tesisatı ve bölümleri 1. Ana Tank 2. Günlük Tank 3. Pot Isıtıcı 4. Vana 5. Fuel-Oil Filtresi 6. Yakıt Pompası 7. Çek Valf 8. Su Tahliye Musluğu Emiş Sistemi Ana tank, brülörden aşağı seviyede ise, yakıt pompa vasıtası ile çekilir. Bu durumda yakıt tankı, brülörden 2 m den daha aşağı olmamalıdır. Brülör ile yakıt tankı arasındaki yatay mesafe, bu sistemde 5 m yi geçmemelidir. Bu sistem emniyetsiz olduğundan, arızaya daha fazla neden olabilir Pompalama Sistemi Ana tank seviyesi brülörden 4,5 m den daha fazla aşağıda ise, brülör pompası emiş yapamaz. Bu durumda araya ilave bir pompa konur. Ring Sistemi Büyük sistemde kullanılır, günlük tanktan bir pompa ile emilen yakıt, filtreden geçirilerek ısıtıcıya basılır. KALORİFER KAZAN VE TESİSAT BACALARI BACALAR Bacalar doğal çekişli ve zorlanmış çekişli olarak ikiye ayrılır. Yanma için gerekli havanın emilmesi ve yanma ürünlerinin kazanda duman yollarında istenilen hızda dolaştırılması bacada yaratılan doğal çekişle sağlanıyorsa, buna doğal çekişli baca adı verilir. Burada çekişi yaratan kuvvet sıcaklık farkı dolayısı ile oluşan yoğunluk farkıdır. Zorlanmış çekişli bacalarda ise çekme kuvveti bir emiş fanı ile oluşturulur. Doğal çekişli kalorifer kazanları, baca açısından dört grupta toplanır. 1- Kömür Kazanları: Yakma havası emilmesi; kazandaki, bağlantı kanallarındaki ve bacadaki dirençlerin karşılanması baca çekişi ile gerçekleşir. 2- Alçak Basınçlı Üflemeli Brülörlü Kazanlar: Kazandaki, bağlantı kanlarlındaki ve havadaki dirençler baca çekişi ile karşılanır. 3- Yüksek Basınçlı Üflemeli Brülörlü Kazanlar: Bağlantı kanallarındaki ve bacadaki dirençler baca çekişi ile sağlanır. 4- Atmosferik Brülörlü Doğal Gaz Kazanları: Sadece gaz akış emniyetinden sonraki bağlantı kanalı ve bacadaki dirençler baca çekişi ile karşılanır. Duman Bacaları ve Tasarım Prensipleri Genel Olarak Duman Bacalarından Beklenilen Özellikler Şöyle Özetlenebilir: 1- Bacanın kesiti yeterli ve ısı direnci yüksek olmalıdır. Diğer bir anlatımla duman gazlarının bacadan geçerken soğumaması ve yoğuşmaya neden olmaması gerekir. Bunun için de bacalar mümkün olduğu kadar iç mekânlardan geçirilmeli, dış duvarlarda yer almamalıdır. Böylelikle çatıya kadar ısı izolasyonuna gerek kalmaz, sadece çatıdan sonra ısı yalıtımı yapılır. 2- Bacayı oluşturan malzeme ısıl gerilmeleri karşılayacak nitelikte olmalıdır. Baca içindeki kurum yanmalarına ve baca dışındaki olası yangınlara karşı da dayanıklı olmalıdır. 3- Bacalardan gaz kaçakları olmamalıdır. 4- Baca yüzeyleri pürüzsüz olmalıdır. 5- Bacanın yüksekliği ve çapı uygun seçilmelidir. Baca, kazanda tam yanmanın sağlanması ve en yüksek ısı kapasitesine erişilebilmesi için çok önemli bir yapı elemanıdır. Kazanlarda yanmadan sonra meydana gelen duman gazlarının dışarıya atılmasında kullanılan düşey kanaldır. Hem yanma sonucunda meydana gelen gazları bina dışına taşımak, hem de bu sırada yeterli oksijenin kazanın yanma hücresine emilmesini sağlamak gibi iki önemli görevi vardır. Bacası uygun büyüklükte ve yükseklikte olan binalarda kazanların tam bir verimle yakılabilmeleri mümkün olur. Kâgir, betonarme ve sacdan imal edilirler. Bacalar zamanla kurum dolar, kesit alanı daralır, çekiş azalır, yangın tehlikesi artar. Bunu önlemek için bacaların zaman zaman temizlenmeleri doğru olur. Temizlenme sıklığı kazanın tam yanmasına veya eksik havalı yanmasına bağlı olarak değişiklik arz eder. 34

35 Baca Çeşitleri Bacalar doğal çekişli ve cebri çekişli olarak ikiye ayrılır. Yanma için gerekli havanın emilmesi ve yanma ürünlerinin kazanda duman yollarında istenilen hızda dolaştırılması bacadaki doğal çekişle sağlanıyorsa, buna doğal çekişli baca adı verilir. Burada çekiş oluşturan kuvvet sıcaklık farkı, dolayısıyla oluşan yoğunluk farkıdır. Cebri çekişli bacalarda ise çekme kuvveti bir emiş fanı ile oluşturulur. Bacalar, daire, kare veya dikdörtgen kesitli olarak yapılırlar. Daire kesitli olanlar dikdörtgen ve kare kesitli olanlara tercih edilirler. Bacanın dikdörtgen kesitli yapılması gerekiyorsa mümkün olduğu kadar kareye benzer olmasına dikkat edilmelidir. Bacaların Çekme Şartları Yanma veriminin yüksek, ısıtma maliyetinin düşük olması ve çevre sağlığının korunması bakımından, bacaların yapılışı ve bağlantıları önemlidir. 1- Baca yüksekliği arttıkça çekişi de artar. Kazan dairesinin bodrum katta bulunması bacanın yüksekliğinin artması sonucunu da doğurur. 2- Baca gazları yoğunluğu ile dış havanın yoğunluğu arasındaki fark arttıkça çekiş de artar. 3- Baca içerisine hava sızması önlenmelidir. 4- Bacalar kalorifer tesisatı projesinde belirtilen kesitlerde, kesit alanı korunmak suretiyle, hem içi hem de dışı hava geçişine imkân vermeyecek şekilde, ince sıva ile düzgün sıvanmalı ve kesinlikle pürüzsüz olmalıdır. 5- Bacalar mümkün olduğu kadar yön değiştirmeyecek şekilde ve meyilli yapılmamalıdır. 6- Meyil ve yön değiştirmenin zorunlu olduğu hallerde ise, yön değiştirmede yatayla açı en az 60 olmalıdır. 7- Bacalar komşu yüksek binanın, çekişi bozan etkisini azaltmak amacıyla, bu binalardan en az 6 m uzakta bulunmalıdır. 8- Bacalar, teknik bir zorunluluk olmadıkça binanın dış duvarlarına konulmamalıdır. Binanın iç duvarlarına ve birbirlerine bitişik yapılırlarsa hem soğumaları gecikir, hem de baca ısısından bina faydalanmış olur. 9- Baca duvarlarının et kalınlığı bir tuğladan az olmamalı ve baca duvarı yapımında delikli tuğla ve briket kullanılmamalıdır. Bacalar deliksiz tuğla ile örülmelidir. 10- Kalorifer kazan bacalarına soba, şofben vb. bağlantısı yapılmamalıdır. 11- Her kazanın ayrı bir duman bacası olmalı, birden fazla kazan aynı bacaya bağlanmamalıdır. Zorunlu olarak bir bacaya birden fazla kazan bağlanması halinde her kazanın çıkışında bir duman klapesi konulmalıdır. 12- Baca dışındaki hava soğudukça baca daha iyi çeker. Sıcak havalarda baca çekişinin azalması genellikle bundandır. 13- Bacada bina içine veya dışına açılan delik veya çatlak asla bulunmamalıdır. 14- Baca ağzı rüzgârın meydana getireceği artı basıncın etkisinden kurtarılmalıdır. Bunun için bacanın ağzı, bina çatı mahyasından en az 50 cm yüksekte bulunmalıdır. Bacanın bina çatı mahyasına göre konumu 15- Bacaların alt kısmına, çelik sacdan hava sızdırmayacak şekilde, contalı bir temizleme kapağı yerleştirilmelidir. 16- Zamanla kurum dolarak baca kesiti daralabilir. Bu durumu önlemek için bacalar zaman zaman temizlenmelidir. 35 Temizleme kapağı

36 17- Duman kanallarına aynı malzemeden dirseklerle dönüş yaptırılır. Dirsekler aynı kesitli ve geniş dönüş yapacak şekilde olmalıdır. Asla 90 lik keskin dirsek konulmamalıdır. 18- Yatay duman kanalları, bacaya en az 5, genelde 10 yükselen bir eğimle bağlanmalı ve uzunluğu hiç bir suretle baca yüksekliğinin 1/4 ünü aşmamalıdır. Bacaların Temizlikleri Bacalar zamanla kurum dolar, kesit alanı daralır, çekişi azalır, yangın tehlikesi artar. Bunu önlemek için bacaların belirli periyotlarla temizlenmeleri gerekir. Bacalarda uygun yerlerde temizleme ve kontrol kapağı bulunmalıdır. Bacaların en üstünde sistem içine ters rüzgârların ve yoğun yağmur suyunun girmesini engelleyecek tarzda bir baca şapkası kullanılmalıdır Standart Baca Temizleme Standart baca temizlemede baca iç yüzeyi fırça kullanılarak temizlenir. Güçlü, iyi filtre edilen vakumlu aletle kazana girmesi muhtemel kurum ve kreosote gibi maddeler emilir. Bu tür temizleme kurum temizliği için etkilidir. Kreosote tortuları temizliği için normaldir. Baca içindeki sır (cila) tortularını bu metotla temizlemek pek mümkün değildir. Mekanik Temizleme Mekanik temizlemede, tel fırçalar veya elektrik motoru ile hızla döner özel zincirle kullanılır. Mekanik temizleme sert kreosoteleri veya sır (cila) tortuları temizlemek için sık sık kullanılır. Mekanik temizleme profesyonel baca temizleme ekipleri tarafından kullanılır. Mekanik aletlerin uygun kullanılmaması çalışanlara ve bacaya zarar verir. Kimyasal Temizleme Baca temizleyicileri mekanik temizleme yerine veya mekanik temizleme ile birlikte kimyasal temizlemeyi yapabilir. Spesifik kimyasallarla kreosote ve cila (sır) yoğun depositesi gevşetilerek çözünür hale geçirilir. Kimyasal temizleme, eğitilmiş profesyonel temizleyiciler tarafından yapılmalıdır. Duman kanalının bacaya bağlanışı Atık doğal çekişli gaz bacaları yapılış şekli olarak üç ana gruba ayrılır: 1- Adi Bacalar: Tek kolon halinde zeminden çatıya kadar yükselen, birden fazla birimin kullanabileceği şekilde tasarlanmış bacalara adi baca denir. Bu tip bacalara doğalgaz cihazlarının bağlanması yasaktır. Eski yapılarda görülen bu baca şekli artık kullanılmamaktadır. Kullanılması da tavsiye edilmemektedir. 36

37 Adi Baca Şönt Baca Müstakil Baca 2- Şönt (Ortak) Bacalar Zeminden çatıya kadar yükselen ana baca ve buna bağlanan her birime ait branşmanlardan meydana gelen bacaya ortak (şönt) baca denir. Bu tip bacalara doğalgaz cihazları bağlamak sakıncalıdır. 3- Müstakil (Ferdi) Bacalar Sadece bir birimin kullanımına göre tasarlanmış, tek kolon halinde hitap edeceği birimden çatıya kadar yükselen bacalara müstakil baca denir. Bacalı her türlü cihazın bağlanabileceği en ideal bacadır. Minimum etkili baca yüksekliği 4m olmalıdır. YANGIN Yangınla Mücadele Donanımları ve Çalıştırılması A-Sınıfı Yangınlar Bina çatısı ahşap, kumaş, odun, kömür, ot gibi doğal örtülerden çıkan yangınlar olup, söndürülmesinde çok maksatlı abc sistemli kuru kimyevi tozlu veya sulu yangın söndürme cihazları kullanılacaktır. A-Sınıfı Yangınlar:(Soğutma) Su, su esaslı cihazlar, kuru kimyevi tozlu cihazlar kullanılır. Yangın söndürme Kazan dairesinde en az 1 adet 6 kg lık çok maksatlı kuru kimyasal tozlu yangın söndürme cihazı ve büyük kazan dairelerinde en az 1 adet yangın dolabı bulundurulmalıdır. Katı yakıtlı kazan dairesi ve kömürlük yangınları A-sınıfına dâhildir. Kömürlük, kazan dairesine bitişik, taban kodu elle veya stokerle yükleme ve boşaltmaya elverişli olarak tesis edilir. Kömür rahat taşınabilmeli ve cüruf kolay atılabilmelidir. Kömürlük alanı TS ye göre 1.5 m kömür yüksekliği esas alınır. Yangın söndürücü Söndürücü Maddeler Su: Ateşi söndüren maddeler arasında en önemlisi sudur. Su özellikle A-tipi yangınlar için (katı) mükemmel bir söndürücüdür. Kum: Yanıcı maddelerin oksijenle ilişkisinin kesilerek söndürülmesinde kullanılır. Kullanma anında kumun yanıcı maddeyi tamamen örtmesi sağlanmalıdır. Karbondioksit Gazı (CO 2 ): Yanan maddenin üzerini kaplayan karbondioksit (CO 2 ) gazı yanıcı maddeyi oksijensiz bırakarak yangının söndürülmesi olayıdır. Genellikle çelik tüplerde basınç altında sıvı halde tutulur. Bu gazla açık alanlarda ve hava akımının olduğu yerlerde yangının söndürülmesi oldukça zordur. 37