Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı

Transkript

1 Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı Ankara Strateji Enstitüsü Rapor No: Mart 2016

2 Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı Ankara Strateji Enstitüsü Ankara Mart 2016

3 Copyright 2016 Ankara Strateji Enstitüsü Tüm Hakları Saklıdır. Birinci Baskı Kütüphane Katalog Bilgileri Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı Ankara Strateji Enstitüsü Yayınları Tasarım&Baskı: Karınca Ajans Yayıncılık Matbaacılık Dr. Mediha Eldem Sokak No: 56/1 Kızılay/ANKARA Tel: Fax: karinca@karincayayinlari.net Ankara Strateji Enstitüsü Gençlik Cad. Ordular Sok. No: 25 Anıttepe ANKARA/TÜRKİYE Tel: (0312) Faks: (0312) info@ankarastrateji.org

4 içindekiler Sunuş...5 I. OBAMA NIN ORTADOĞU POLITIKASI ILE ŞEKILLENEN ABD NIN SURIYE POLITIKASI...7 Gülsüm Boz II. AVRUPA NIN SURIYE POLITIKASI...13 Fatma Tuncay&Safiye Merve Ütnü&Kübra Çetin III. RUSYA NIN SURIYE POLITIKASINA GENEL BIR BAKIŞ...23 Onur Kuru IV. ARAP BAHARI NDAN SURİYE KRİZİ NE: SURİYE VE İRAN IN...33 DENGE POLİTİKASI Cemalettin Taşken V. SUUDI ARABISTAN IN SURIYE POLITIKASI...41 Ebru Aydın Sonuç Yerine

5

6 sunuş SUNUŞ Enerji, Doğu Akdeniz ve Ortadoğu güvenliği açısından önemli bir jeopolitik konuma sahip olan ve pek çok farklı etnik gruba ev sahipliği yapan Suriye, 2011 den bu yana 200 binden fazla insanın hayatını kaybettiği ve 12 milyon vatandaşın evinden olduğu dramatik bir iç savaşa tanıklık etmektedir. Savaşın sebeplerine bakıldığında tüm Ortadoğu ve Kuzey Afrika yı kasıp kavuran Arap Baharı nın temel dinamik olduğu görülmektedir. Tunus tan tüm bölgeye yayılan ateş 2011 yılında Suriye ye de sıçramıştı. Ancak Libya ve Mısır örneklerinde olduğu gibi çatışmaların devam ettiği Suriye de de muhalif gruplar rejim karşısında mutlak bir demokratik zafere ulaşamamıştır. Suriye de muhalif grupların kendi içinde fraksiyonlara ayrılması ve radikal örgütlerin yükselişi ülkedeki istikrarsızlığı büyük bir iç savaşa dönüştürmüştür. Suriye de denge arayışıyla birlikte bölgesel ve küresel güçler de ülkede varlıklarını giderek hissettirmeye başlamıştır. Bu güçlerin yanı sıra PYD ve IŞİD gibi devlet dışı aktörlerin söz sahibi konuma yükselmeleri de çokça bahsedildiği üzere Sykes-Picot Anlaşması nın tekrar tartışılmasına yol açmaktadır. Bu aşamada Suriye de dış aktörlerin rolünün giderek belirginleştiği görülmektedir. Bu bağlamda; hem IŞİD in güçlenmesi, İran ın P5+1 anlaşması sonucunda diplomatik zemine geri dönüşü ve Rusya nın yükselişi gibi kırılma noktalarının, hem de bölgesel (İran ve Suudi Arabistan) ve küresel (başta ABD olmak üzere Batı ülkeleri ve Rusya) aktörlerin son dönem dış politikalarının analizi ülkedeki karmaşıklığı anlamak adına bir yol haritası hükmünde olacaktır. Ankara Strateji Enstitüsü Politika Araştırmaları Merkezi tarafından hazırlanan Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı başlıklı çalışma, Suriye de 2011 den bu yana istikrarsızlığın yıkıcı bir iç savaşa dönüşmesinin nedenlerini ve gelinen noktada dış aktörlerin tutumlarını her bir ülke başlığı altında incelemektedir. Ayrıca sunulan bilgiler ve geliştirilen yorumlar ışığında Suriye deki mevcut duruma ilişkili olarak hasmane tutumların sona erdirilmesi nin yakın gelecekte kalıcı bir ateşkese evrilip evrilmeyeceği ve aktörler arasında IŞİD e yönelik mücadele adına bir iş birliği zemini oluşup oluşmayacağı hakkında öngörülerde bulunulmaktadır. Ankara Strateji Enstitüsü olarak SURİYE DE DIŞ AKTÖRLERİN DENGE ARAYIŞI başlıklı bu önemli çalışmayı kamuoyuna, politika yapıcılara ve bilim dünyasına saygı ile arz ederiz. Prof. Dr. Mehmet ÖZCAN Ankara Strateji Enstitüsü Başkanı 5

7

8 I. OBAMA NIN ORTADOĞU POLITIKASIYLA ŞEKILLENEN ABD NIN SURIYE POLITIKASI Aralık 2010 da Tunus ta başlayan Arap Baharı ayaklanmaları olarak adlandırılan gösteriler Suriye de Mart 2011 de ülkenin Dera kentinde başlamıştır. Suriye deki gösteriler kısa süre içerisinde şiddetli bir hal almış ve küresel bir soruna dönüşmüştür. IŞİD in Suriye deki iç savaş ile güç kazanması ise olayı içinden çıkılmaz bir hale dönüştürmüştür. Bu bağlamda ABD nin Suriye politikasının ele alınacağı bu çalışmada, ABD nin Suriye sorununa bakışı 2008 yılında Amerika Başkanı olan Obama nın Ortadoğu politikası çerçevesinde ortaya konulmaya çalışılacaktır. Obama nın Ortadoğu Politikası Son dönemde Obama, Ortadoğu politikasının stratejik vizyondan yoksun olduğu gerekçesi ile sıkça eleştirilmektedir. Bu eleştirilerin temelinde Obama nın başkanlık görevini devraldığında ülkenin ulusal güvenliğini sağlama adına Amerika nın Ortadoğu daki yüksek askeri ve politik yatırımlarının azaltılması gerektiğine inancı yatmaktadır. 1 Obama nın Ortadoğu politikası Amerika nın Irak ın işgali ve ekonomik krizle ilgili sorunlarla uğraştığı bir dönem içerisinde şekillenmiştir. Irak ın işgali ve terörle savaş stratejisi kapsamında Amerika ekonomik kriz içerisinde bulunduğu bir dönemde ciddi harcamalarda bulunmuştur (borçlanmaya gitmiştir). Richard Haass a göre de Afganistan ve Irak savaşları Amerika nın ekonomik kötü gidişatının iki unsurudur. 2 Çünkü Bush yönetimi Irak ve Afganistan savaşlarını finanse ederken vergileri düşürmüş ve borçlanma yoluyla bu savaşları finanse etmiştir. Ekonomik durgunluk ve savaşların devamı için alınan borçlar da Amerikan devlet borcu üzerinde büyük bir baskı oluşturmuştur yılında 6 trilyon dolar olan borç 2008 yılında 10 trilyon dolara yükselmiştir. Sadece 2008 yılında Irak ve Afganistan ın Amerika ya maliyeti 200 milyar dolar civarında olmuştur. Congressional Budget Office ın (CBO) tahminlerine göre ise yılları arasında Irak ve Afganistan savaşlarının Amerika ya maliyeti 2 trilyon dolar civarında olacaktır. 3 Ayrıca Irak savaşında 4400 den fazla Amerikan askeri hayatını kaybetmiş, 30 bin Amerikan askeri ise yaralanmıştır. 4 Obama da bu iki sebep dahilinde Amerika nın bölgedeki varlığını azaltmak istemiştir. Bir anlamda geri adım atma olan bu politika ile Amerika, müttefik ülkeleri kendi güvenlikleri için adım atmaya zorlamayı tercih etmiştir. 5 Obama göreve başladığında Amerika nın Ortadoğu daki sorumluluğunu/yükümlülüğünü dengelemeyi amaçlamaktaydı. Bu bağlamda Irak fiyaskosunun Obama yönetiminin dünya görüşünü şekillendirdiği söylenebilir. Çünkü Irak savaşı insanların ciddi acılar yaşamasına, iç savaşa, cihadizmin çok tehlikeli versiyonlarına ve İran ın bölgesel bir güç olarak ortaya çıkmasına kapı açmıştır. Obama aslında 2007 yılında Irak taki el-kaide ile savaş için Sünni aşiretlerin içerisinde yer aldığı Sahva hareketinin el-kaide yi zayıflatma konusunda başarılı olduğunu kabul etmesine rağmen siyasi krizin askeri yolla çözülemeyeceğini 7

9 Ankara Strateji Enstitüsü, Rapor No: düşünmekteydi de olduğu gibi bugün de askeri başarının siyasi başarı ile desteklenmemesi Amerika için daha fazla askeri birlik, silah ve daha fazla yükümlülük anlamına gelmektedir. Ancak Irak tan Amerikan askerilerin çekilmesinden sonra yeniden başlayan iç savaş ve IŞİD in gelişmesinin nedeni olarak Amerika nın Irak tan çekilmesinden ziyade Maliki nin mezhepçi politikaları görülmektedir. Bu çerçevede Obama Musul un düşmesi ile Amerikan kuvvetlerini başarısız bir devlet olan Irak için IŞİD in karşısına çıkarmamıştır. Çünkü Obama Amerika yı yeni bir savaşın içerisine sürüklemek istememiştir. Bu nedenle Obama muhalifleri destekleme ve diğer aktörlere baskı yapma dışında Amerika yı Suriye deki savaştan uzak tutmuştur. Obama nın genel olarak Amerika yı içerisinde bulunduğu savaşlardan çıkarmaya ve yeni savaşlardan uzak tutma politikası izlediği görülmektedir. Aslında Obama nın bu politikasında başarılı olduğu da söylenebilir. Çünkü Obama 2008 den itibaren Irak taki Amerikan varlığını azaltmakla beraber sadece Irak ordusuna danışma hizmeti vermesi ve desteklemesi açısından bir grup askerini Irak ta bırakmıştır. Libya, Suriye ve Yemen de de bu sınırlarını korumayı başarmıştır. Ancak Obama IŞİD e karşı hava operasyonlarına başlamadan önce askeri müdahalelerden kaçınma politikasından Libya da uzaklaşmaya başlamıştır. 6 Bu bağlamda Obama terörizmle savaş politikasını Bush un politikalarına göre daha şeffaf, daha atik ve daha ilkeli ve ahlaki olacağı sözünü vermiştir. Obama Amerika nın Irak ı işgali ile bir felakete neden olan güce aşırı güvenme politikasından uzaklaşmak istemiştir. Böylece Obama terörizmle savaşını karaya Amerikan askeri konuşlandırmaktan ziyade askeri güvenlik yardımı ve istihbarat güçleri ve yoğun elektronik izlemeye dayandırmıştır. 7 Arap Baharı Obama, Asya ülkelerinin hem dünya nüfusunun çoğunluğunu barındırması hem de hızlı büyüyen ekonomileri ile dünyanın geleceğinin şekillendirilmesinde Ortadoğu ya göre daha merkezî bir konuma yükselmesi nedeniyle yeniden dengeyi sağlamak için Asya ya yönelme politikası izlemiştir. 8 Ancak Arap Baharı ayaklanmalarının başlaması ile beraber Haass ın Çoğu Amerikalı büyük Ortadoğu için bir şeyler yapmak istiyor, Amerikalı yetkililer ise bundan kaçınmanın zor olduğunu düşünüyorlardı. açıklaması Amerika nın Asya ya yönelmek istemesine rağmen Arap Baharı ayaklanmaları ile Amerika nın bölgedeki varlığının devam etmesi gerektiği inancı güçlenmiştir. 9 Sosyo-politik amaçlı gösteriler ile beraber Amerika nın bölgedeki ortakları etkilenmiş olmasına rağmen, 2014 yılında IŞİD in yükselişine kadar Amerikan çıkarları risk altında olmamıştır. IŞİD in yükselişinden itibaren ise cihatçı hareketler ve onların önceliği olan bölgenin sosyo-politik yapısını değiştirmek ABD nin doğrudan hissettiği bir tehdit olarak görülmeye başlanmıştır. Ortadoğu da stabilitenin devam etmesi Amerika nın öncelikleri arasında olmasına rağmen yerel ortakların yerel problemleri çözmesinden yana da bir politika yürütmektedir. Bu bağlamda Obama nın esasında Ortadoğu daki tüm problemleri çözmek Amerika nın işi değil. Ortadoğu daki insanlar kendi problemlerini kendileri çözmek zorundalar. açıklaması da Obama nın yukarıda açıklanan Ortadoğu politikasını özetler niteliktedir. Bu çerçevede Amerika Arap Baharı ayaklanmaları sırasında bölgedeki değişim ve demokratikleşme taleplerine destek vermiştir. Tunus ve Mısır daki gösterilere herhangi bir dış müdahalede bulunulmamıştır. Kendi halkına karşı silah kullanan Libya da ise Amerika arka planda yer almış ve NATO hava operasyonlarında bulunmuştur. Obama Libya konusundaki tutumunu 28 Mart 2011 tarihindeki şu sözleri ile açıklamıştır: Ülkemizin bu kadar çok acil sorunu varken, ABD nin dünyanın polis gücü olarak hareket etmesi beklenmemelidir Baskıcı rejimlere karşı harekete geçme yükümlülüğü yalnızca Amerika nın olmamalıdır Biz Libya da sivil halk dehşet derecesinde bir şiddete maruz kaldığı için harekete geçtik. Obama Libya daki müdahaleye dahil olmalarının sebebini sivil halka uygulanan şiddet olarak belirtmesine rağmen, Suriye de aynı şiddet durumuna karşı IŞİD ortaya çıkana kadar herhangi bir müdahaleden kaçınmıştır. Böylece Libya ve Suriye sorununda aktörlerin çıkarlarının farklı olmasının bu politika farklılığına yol açtığı da söylenebilir Suriye Ayaklanmaları Mart 2011 de Dera da başlayan Suriye deki ayaklanmalarda ise Amerika Esed in kendi halkına karşı 8

10 Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı uyguladığı şiddeti durdurması ve muhalifler ile siyasi bir diyalog başlatması çağrısında bulunmuştur. Esed in şiddeti durdurmaması üzerine ise mesele BM ye götürülmüş ancak Arap Birliği tarafından hazırlanan taslaklar bile Rusya ve Çin in vetosuna takılmış ve dünya ülkeleri Suriye konusunda ortak bir tavır belirleyememiştir. Başkan Obama Ağustos 2011 de ise halkına karşı uyguladığı şiddeti durdurmayan Esed in gitmesi gerektiğini şu sözleri ile belirtmiştir: Suriye halkının geleceği kendi halkı tarafından belirlenmeli ve Esed, onların bu yolda gitmesini engelliyor. Suriye halkının iyiliği için Esed in iktidardan çekilme vakti. 10 Şubat 2012 de ise Obama Suriye deki Amerikan diplomatlarını geri çekmiştir Ağustos 2012 de ise Obama, ABD nin Suriye ye olası bir askeri müdahalesinin Suriye de Esed in kendi halkına karşı kimyasal ya da biyolojik silahların kullanılması halinde olabileceği uyarısında bulunarak Suriye sorunundaki Amerika nın kırmızı çizgisini açıklamıştır. Ancak 14 Haziran 2013 te rejimin sarin sinir gazı dahil kimyasal silah kullandığı doğrulanmasına rağmen Obama, Ortadoğu politikası bağlamında politikasını devam ettirerek, kırmızı çizgi olarak belirttiği kimyasal silah kullanımında herhangi bir müdahale de bulunmamıştır. Bu sırada ise Rusya- Suriye arasında Suriye deki kimyasalların ülke dışına çıkarılması anlaşmasına varılmıştır. Böylece Suriye ye bir müdahale olacak mı soruları da son bulmuştur. 12 IŞİD in Ortaya Çıkışı ve Obama nın Stratejisi Ortadoğu ve Afrika daki iç savaş, mezhep gerginlikleri ve başarısız devletler terörizmin bu bölgede ve dünyanın geri kalanına da yayılmasına neden olmaktadır. Son dönemde dünya ülkelerini endişelendiren, vahşi şiddet eylemlerine sahip olan, alanları ele geçirme ve elinde tutma yeteneğine sahip, önemli finansal kaynakları olan, modern çağda Amerika yı ve diğer ülkeleri tehdit eden etkileyici stratejik sezgilere sahip olan selefi cihadist bir örgüt olan IŞİD olmuştur. IŞİD in yükselişi, Bush un terörizmle savaşının başarısızlığı ile beraber Obama nın Irak tan Amerikan askerlerini çekmesinin bir sonucunu temsil etmektedir. Bush un küresel terörle mücadelesinin yerini Obama döneminde el-kaide ve IŞİD gibi Selefi Cihadist gruplarla mücadele yani radikal aşırılıklarla mücadele almıştır. Obama nın terörizmle mücadele seçenekleri aslında Bush un yaptığı yanlışlara karşılık olarak şekillenmiştir. Bu bağlamda Obama tehlikelere karşı koymak amacı ile üç araca dayanmaktadır. Bunlardan ilki silahlı insansız hava araçlarının kullanılması- ancak droneların kullanımı sivil ölümlerin yaşanmasına neden olabilmektedir. İkincisi teröristlere karşı karada savaşan yerel gruplarla iş birliği yapmak ve Obama nın tehlikelere karşı dayandığı son araç ise elektronik izlemedir(electronic surveillance). 13 Bu bağlamda 10 Haziran 2014 tarihinde Irak ın ikinci büyük kenti olan Musul un IŞİD in kontrolüne geçmesi Amerika nın askeri politikasında bir değişikliğe gitmesine neden olmuştur. Obama Irak ordusunun IŞİD e karşı savaşında yardımcı olması için öncelikle askeri danışmanları Irak a yollamıştır. Ağustos 2014 te ise Peşmergelerin geri çekilmesi ile Hristiyanların yoğun olarak yaşadığı (50 bin) Karakuş kasabasının ve aynı zamanda Kürtçe konuşan Ezidilerin bulunduğu Sincar ın IŞİD tarafından ele geçirilmesi Amerika nın harekete geçmesine neden olan olaylardır. BM yetkililerine göre IŞİD tarafından ele geçirilen yerlerden yaklaşık olarak 200 bin göçmen daha güvenli olarak gördükleri Kürt bölgesine (Dohuk ve Erbil) sığınmış, 40 bin göçmen ise Sincar dağlarında yiyecek ve su sıkıntısı içerisinde zor şartlar altında yaşamaya çalışmıştır. Başkan Barack Obama ise Irak ta azınlıklara yönelik tehdidin artması üzerine 7 Ağustos 2014 te bir açıklamada bulunarak, Sincar ın yakınında bulunan dağılara sığınan Ezidilere yönelik bir soykırımı önlemek amacıyla sınırlı hava operasyonlarına izin verdiğini duyurmuştur. Obama, ayrıca Erbil de bulunan Amerikan personeline yönelik saldırı tehdidi durumunda hava operasyonu yapılacağını vurgulayarak, Amerika nın Irak ta yeni bir savaşa sürüklenmeyeceğini de önemle belirtmiştir. IŞİD e Karşı Koalisyon 4-5 Eylül de Galler de gerçekleştirilen NATO zirvesinde Obama IŞİD tehdidini diğer ülkelere açıklayarak bir koalisyon oluşturulması çağrısında bulunmuştur. Oluşturulacak olan koalisyon içerisinde 9

11 Ankara Strateji Enstitüsü, Rapor No: Türkiye, ABD, İngiltere, Fransa, İtalya, Danimarka, Polonya, Kanada, Avustralya gibi NATO üyesi ülkelerin yer alması istenmiştir. Karadan bir müdahalenin olmayacağı belirtilerek ve bunun kırmızı çizgi olduğu vurgulanmıştır. Bu grup içerisinde Arap ülkelerinin de yer alması istenmiştir. Çünkü Obama Batı ülkeleri dışında da ülkelerin destek olmasını ve Sünni çoğunluğa sahip ülkelerin bu koalisyon içerisinde yer almasını istemiştir. Bu ise Obama nın sorumluluğu diğer ülkeler ile paylaşma stratejisine uygun düşmektedir. IŞİD i Zayıflatma ve Yenme Stratejisi Obama 10 Eylül de gerçekleştirdiği ulusa sesleniş konuşmasında da IŞİD i geriletmek ve yok etme kararlılığı içerisinde olduklarını ve IŞİD e yönelik hava saldırılarının artırılacağı üzerinde durmuştur. Bu bağlamda Obama hava saldırılarının sadece Irak a yönelik olmayacağını Suriye yi de kapsayacağını belirtmiştir. Konuşmasında Obama, Irak ve Suriye de etkin olan IŞİD tehdidine karşı dört aşamadan oluşan stratejik planını ise şu şekilde sıralamıştır. 1- IŞİD e karşı hava operasyonları gerçekleştirmek, 2- Irak Güvenlik Güçleri, Peşmerge, Suriye muhalefeti gibi IŞİD ile savaşan gruplara destek vermek, 3- Örgütün mali kaynaklarının kesilmesini sağlamak, 4- Irak ta IŞİD zulmü nedeniyle zor durumda olan azınlıklara yönelik insani yardımları artırmak. 15 Eylül de ise IŞİD tehdidine karşı çözüm bulmak amacıyla 24 ülke Paris te toplanmıştır. Toplantıda IŞİD i yenmek için gereken her şeyin yapılması vurgulanmıştır. Toplantıda konuşan İngiliz Dışişleri Bakanı Philip Hammond İngiltere nin kurulması planlanan koalisyonda önemli bir rol oynayacağını dile getirmiştir. Fransa Başkanı Hollande Batı ve Arap ülkelerinin IŞİD e karşı Iraklı yetkililerin yanında olunmasını ve IŞİD ile savaşmanın zaman kaybedilemeyeceği üzerinde dururken, toplantıya davet edilmeyen İran ın dini lideri Ayetullah Hamaney ABD nin koalisyon teklifini reddettiğini belirtmiştir. Şu an 40 a yakın ülke koalisyon içerisinde yer almaktadır. 8 Ağustos 2014 tarihinde Amerikan savaş uçakları IŞİD e karşı hava operasyonu gerçekleştirirken, IŞİD i zayıflatma ve yenme stratejisi kapsamında 23 Eylül 2014 tarihinden itibaren de ABD liderliğindeki koalisyon güçleri IŞİD hedeflerini vurmaya başlamıştır. Aynı dönemde de Suriyeli muhaliflerin eğit-donat faaliyetleri kapsamında muhaliflere askeri ekipman ve eğitim verilmesi onaylanmıştır. Obama her halükarda Suriye politikası bağlamında da IŞİD ile mücadeleye önem vermiş ve Suriye deki tek çözümün siyasi dönüşüm olduğunu vurgulamıştır. Amerika nın IŞİD i zayıflatma ve yenme stratejisinin ikinci aşaması olan yerel unsurlara destek vermesi ise aslında Amerika nın yükselen cihat tehlikesi karşısında kendisi ile partner olabilecek kişilerle operasyonel yükü paylaşmak isteğinden kaynaklanmaktadır. Bu bağlamda Amerika yerel unsurlar olarak nitelediği devlet ve devlet dışı aktörler ile iş birliği içerisinde çalışmaktadır. Amerika Irak ta yerel unsurlar olarak gördüğü Irak Ordusu, Şii Milisler ve Sünni Aşiretler ile beraber hareket ederken, Suriye de ise IŞİD e karşı PYD en büyük ortağı olmuştur. PYD dışında ise Suriye de ılımlı muhalifler olarak görülen Özgür Suriye Ordusu öne çıkmaktadır. Böylece Amerika nın doğrudan çıkarları tehdit edilmiyorsa ortaklar ve müttefikler ile harekete geçerek onlarla stratejik ve operasyonel yükü paylaştığı görülmektedir. Uzun süren ve Amerika ya maliyetleri çok fazla olan Afganistan ve Irak savaşlarından sonra Obama yönetiminin Ortadoğu ya yaklaşımı tek başına angaje olmamak olarak şekillenmiştir. 14 Bu politika ise 2015 Ulusal Güvenlik Raporu nda doğrudan Amerika nın çıkarlarının etkilenmediği askeri hareketlerde/olaylarda Amerika nın müttefikleri ve partnerleri ile yükü ve başarılan sonuçları beraber paylaşmaya çalışacakları şeklinde belirtilmiştir. 15 Amerika ayrıca bölge devletleri ile de IŞİD tehdidi karşısında iş birliği yapmaktadır. Körfez ülkeleri 2012 den beri Esed rejimi karşısında Suriyeli muhaliflere yönelik eğit ve donat faaliyetleri içerisinde bulunmaktadır. 16 Devlet dışı aktörler ile iş birliği kapsamında aynı ülkeler Suriye de Özgür Suriye Ordusu nu eğit-donat faaliyetleri kapsamında eğitirken 17, Kuzey Irak ta ise Amerikan Özel Kuvvetleri Peşmerge ye destek vermekte ve eğitmektedir. 18 Kara savaşından kaçınan Obama yönetimi ağırlıklı olarak insanlı ve insansız hava gücünü kullanarak operasyonlar düzenlemektedir. Obama yönetimi silahlı drone programlarını genişleterek Ortadoğu da etkili olmak istemektedir

12 Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı IŞİD e katılmak için giden yabancı savaşçı akışını durdurmak ve IŞİD in finansal kaynaklarını kesmek de Amerika nın IŞİD in zayıflatılmasında ve yenilmesinde önem verdiği unsurlardır. Ancak bu mücadelenin işe yaramadığı görülmektedir. Çünkü IŞİD in kontrolünde olan yerlere para, mal ve yabancı savaşçı giriş çıkışı halen devam etmektedir. BMGK nin 2015 raporunda 22 bin yabancı savaşçının cihatçı örgütlere katıldığı ve bunlardan ünün ise Avrupa ve Amerika dan geldiği belirtilmiştir. Ayrıca IŞİD in ideolojisi sosyal medya aracılığı ile dünyaya yayılmaktadır. IŞİD böylece kendisini destekleyenlere ve örgüte üye olmak isteyenlere kolayca online olarak ulaşabilmektedir. IŞİD in radikal ya da aşırıcı ideolojisinin yayılması ve IŞİD e katılmaları önleme ile mücadele etme önemle ortaya çıkan Amerika nın terörizmle mücadelesi olmaktadır. 20 Bu çerçevede ise Beyaz Saray da gerçekleştirilen Radikalizm ile Mücadele Zirvesi nde(white House- Summit on Countering Violent Extremism) Şubat 2015 te üç parçalı bir plan ortaya konulmuştur. Bu plana göre radikalizmle mücadele dahilinde; terörist ideolojilerin kötülüğünü ortaya çıkarmak, teröristlerin ortaya çıkardığı politik ve ekonomik şikayetleri adres göstermek, IŞİD gibi örgütlerin üye bulabildiği yerlerde bulunan yönetimleri geliştirmek gerektiği vurgulanmıştır. Buradaki amaç aslında radikalizmi durdurmak değil, bunun yerine radikalizmin yayılmasını önlemeye çalışmaktır. IŞİD gibi örgütlerden çabuk etkilenen genç insanlara iş imkanı sağlamak, yolsuzlukla mücadele etmek ve özellikle de kız çocukları için eğitimin gelişmesine destek vermek de plan dahilindedir. Daniel Byman da bu noktada radikalizm ile savaşta tek bir yolun olmadığını belirterek bu mücadelenin ülke olarak, tarihi olarak ve kişiler olarak farklılaştığını vurgulamıştır. 21 Sonuç Obama, Bush tan iki küresel savaş ve bir ekonomik kriz devralması nedeniyle Suriye deki savaştan uzak kalması; Obama nın aslında bazı eski problemlerden ülkeyi kurtarmaya çalışırken, bir yandan da problemlere yenilerinin eklenmemesi çabasını göstermektedir. Obama, Amerika yı yeni bir kabusun içine çekmemek amacıyla karada yer almaktan kaçınarak insansız hava araçları, yaptırımlar ve müzakereler yoluyla sorunları çözmeye çalışmaktadır. Son dönemde Suudi Arabistan liderliğinde oluşturulan muhalifler ile Esed in görüşmesi için Suriye Barış görüşmelerinin başlatılması; öncelikli olarak ateşkesin sağlanması amaçlanırken, sonrasında 6 aylık bir geçiş hükümetinin kurulması ve 18 ay içerisinde de seçimlere gidilmesi gibi bir sürecin oluşturulmak istenmesi de Obama nın Suriye sorununu siyasi yolla çözmek istemesinin önemli göstergelerinden biridir. Obama askeri başarının siyasi başarı ile desteklenmedikçe kesin bir çözümün olmayacağı görüşünde. Bu nedenle bir yandan IŞİD e karşı hava saldırılarında bulunurken, diğer yandan ise Suriye de muhalifler ile Esed arasında bir barış ortamı oluşturarak IŞİD tehdidine karşı Esed in ve muhaliflerin birlikte hareket etmesini istemektedir. Obama Amerikan askerlerini doğrudan karada konuşlandırmaktan ziyade terörle mücadelesini, silahlı insansız hava araçlarının kullanılması, teröristlere karşı karada savaşan yerel gruplarla iş birliğ ve elektronik izleme yoluyla gerçekleştirmektedir. Amerika Irak ta yerel unsurlar olarak Irak Ordusu, Peşmerge ve İran Milisleri ile; Suriye de ise ılımlı muhalifler olarak değerlendirilen Özgür Suriye Ordusu ve PKK nın bir uzantısı olan PYD ile iş birliği içerisine girmektedir. Vurulacak IŞİD hedefleri bu yerel unsurlar tarafından belirlenerek ABD ye iletilmektedir. Başkan Obama doğrudan Amerikan çıkarları tehdit edilmediği müddetçe de bir müdahaleden uzak durmaktadır. Amerika nın Irak ta IŞİD e karşı hava saldırılarının IŞİD in Erbil e doğru ilerlediği bir dönemde başladığına dair iddialar da bunu göstermektedir. Çünkü Obama kimyasal silah kullanımını kırmızı çizgi olarak belirlemesine rağmen Esed in halkına karşı kimyasal silah kullandığı kanıtlandığı bir dönemde müdahalede bulunmamıştır. Sonuç olarak Obama nın Irak savaşı ve ekonomik kriz çerçevesinde şekillenen Ortadoğu politikasının ABD nin Suriye politikasını etkilediği görülmektedir. Irak fiyaskosunu yaşayan, arkasında başarısız bir devlet bırakan, binlerce askerini kaybeden ve Amerikalılarca Irak savaşının ekonomik krizi tetiklediği düşünülen bir dönemde Obama nın yeni bir maceraya sürüklenmek istemeyeceği aşikar bir durum. Ayrıca Obama nın, Irak savaşını arkalarında bırakmak isteyen Amerikan halkının ve Kongre nin genel onayını alacak şekilde başkan seçilmesi de önemle belirtilmesi gereken bir gerçek. 11

13 Ankara Strateji Enstitüsü, Rapor No: SONNOTLAR 1 March Lynch, Obama and the Middle East, Rightsizing the U.S. Role, Foreign Affairs, Cilt 94, No 5,2015, ss.18-27, articles/middle-east/obama-and-middle-east, (Erişim Tarihi 5 Şubat 2016). 2 Richard N. Haass, Yeni Amerika, Dış Politika İçeride Başlar (çev. Mehmet Talha Paşaoğlu), İstanbul, Tuti Kitap, 2014, s Tony Karon, How the Recession Could End the Iraq War, TIME, 17 Ekim 2008, time.com/time/world/article/0,8599, ,00. html, (Erişim Tarihi 5 Şubat 2016). 4 Michael Kamber ve Tim Arango, 4,000 deaths, and Handful of Images The New York Times, 26 Temmuz 2008, com/2008/07/26/world/middleeast/26censor. html?pagewanted=all&_r=0, (Erişim Tarihi 6 Şubat 2016). 5 March Lynch. (2015). a.g.e. 6 March Lynch.(2015). a.g.e. s Jessica Stern, Obama and Terrorism, Foreign Affairs, Cilt 94, No 5,2015, s foreignaffairs.com/articles/obama-and-terrorism, (Erişim Tarihi 10 Şubat 2016) 8 Richard N. Haass, The Irony of American Strategy, Foreign Affairs, Cilt 92, No 3, 2013, s , (Erişim Tarihi: 10 Şubat 2016). 9 Krieg, A. (2016).a.g.e. s Barack Obama nın 4 Yıllık Suriye Politikası, TRT Haber, 2 Ekim 2015, haber/dunya/barack-obamanin-4-yillik-suriyepolitikasi html, (Erişim Tarihi 10 Şubat 2016). 11 Suriye deki İç Savaşın Dönüm Noktaları, TRT Haber, 8 Kasım 2015, com/haber/dunya/suriyedeki-ic-savasin-donumnoktalari html, (Erişim Tarihi 12 Şubat 2016). 12 Barack Obama nın 4 Yıllık Suriye Politikası, (2015). a.g.e. 13 Jessica Stern, (2015). a.g.e. s Andreas Krieg, Externalizing the burden of war: the Obama Doctrine and US foreign policy in the Middle East, International Affairs, Cilt 92, No 1, 2016, s The White House, National Security Strategy, s Amena Bakr, Qatar runs covert desert training camp for syrian rebels, Reuters, 26 Kasım 2014, (Erişim Tarihi 15 Şubat 2016). 17 Nancy A. Youssef, Syrian Rebels describe USbacked training in Qatar, PBS Frontline, 26 Mayıs 2014, article/syrian-rebels-describe-u-s-backed-trainingin-qatar/, (Erişim Tarihi 15 Şubat 2016). 18 Joe Parkinson ve Dion Nissenbaum, US allies training Kurds on using sophisticated weaponary against Islamic State, The Wall Street Journal,21 Eylül 2014, (Erişim Tarihi 15 Şubat 2016). 19 US drone strike hits ISIS firing position in northern Iraq, NBC News, 12 Aug 2014, (Erişim Tarihi 15 Şubat 2016). 20 Stephens, Bret, What Obama Gets Wrong, Foreign Affairs, Cilt 94, No 5, 2015, s.13-16, eds.a.ebscohost.com.library.metu.edu.tr/ehost/detail/detail?sid=4aa325c d-81a6-a181db 0a0c31%40sessionmgr4001&vid=18&hid=4213& bdata=jnnpdgu9zwhvc3qtbgl2zq%3d%3d# AN= &db=bth, (Erişim Tarihi 20 Şubat 2016). 21 Stephens, Bret, (2015). a.g.e. s

14 II. AVRUPA NIN SURIYE POLITIKASI Avrupa, Suriye iç savaşının başladığı 2011 yılında bölgedeki sorunlara karşı en başta kayıtsız kalmayı tercih ederken, takip eden yıllarda Suriye politikasında bazı değişikliklere gitmek zorunda kalmıştır. Yaşanan iç savaşta, Esed in kendi halkına karşı uyguladığı şiddet ile beraber radikal bir terör örgütü olan IŞİD in Suriye de nüfuzunu genişletmesi Avrupa ülkelerini endişelendirmiştir. Özellikle sayıları yüz binleri bulan ve hayatlarını kurtarma pahasına Suriye den Avrupa ya kaçan sığınmacılar, Avrupa ülkelerinin hâlihazırdaki Suriye politikalarını gözden geçirmeye zorlamış ve bu konuda bazı politika değişikliklerini zorunlu hale getirmiştir. Bununla birlikte Paris terör saldırılarını IŞİD in üstlenmesi, Avrupalı ülkelerin Suriye konusunda yeni politikalara yönelmesine sebep olmuştur. Uluslararası toplumun Suriye krizi için çözüm arayışı adına en son Cenevre III e kadar gelinen süreçte, uluslararası aktör olarak AB ve AB ye üye ülkelerin Suriye sorunu konusundaki tutumu önem arz etmektedir. Bu noktada AB nin önde gelen üç önemli ülkesi Almanya, İngiltere ve Fransa nın Suriye politikası bu analizde değerlendirilmiştir. AB nin Suriye Politikası AB nin Suriye ile 2000 li yıllarda Ortaklık Anlaşması çerçevesinde gelişen ikili ilişkileri, barışçıl bir şekilde başlayan gösterilere Esed rejiminin sert bir şekilde müdahale etmesiyle AB nin Suriye politikasında bazı değişiklikleri beraberinde getirmiştir. AB nin Suriye politikası aslında yaptırımlar, siyasi çözüme destek ve insani yardım başlıkları altında üçe ayrılabilir. Esed in kendi halkına karşı şiddet uygulamasıyla beraber AB, ikili taraflar arasındaki taslak şeklindeki Ortaklık Anlaşmasını durdurmuş ve Avrupa Komşuluk Politikası kapsamında Suriye hükümeti ile ikili işbirliği programlarını askıya almıştır 1. Uygulanan yaptırımlar çerçevesinde ise ilk olarak AB, 13 Suriyeli yetkiliyi yaptırım listesine almış, bu kişilere seyahat yasağı getirmiş ve kişilerin mal varlıklarını dondurmuştur. Ayrıca AB ye üye ülkelerin Dışişleri Bakanları Suriye ye silah ambargosu kararı almıştır. Bununla birlikte AB, Suriye den petrol ithal edilmesini ve Avrupalı şirketlerin Suriye nin petrol endüstrisine yatırım yapmasını yasaklamıştır. Suriye deki kriz sarmalının daha da derinleştiği 2012 yıllarında ise mal varlığı dondurulan Suriyeli kurumların sayısı 38 e, kişilerin sayısı ise 108 e çıkmıştır 2. Esed in uyguladığı şiddete karşılık olarak başlayan yaptırım kararları 2016 yılına kadar uzatılmıştır. AB, gösterilerin başladığı ilk zamanlardan bu yana uyguladığı yaptırımların yanı sıra, BM öncülüğünde bölgede siyasi bir çözümün destekçisi olmuştur. AB bu noktada, uluslararası ve Arap Birliği gibi bölgesel aktörlerin geniş çaplı katılımıyla siyasi bir geçiş sürecinin hızlandırılması gerekliliği üzerinde durmuştur. Böylece AB, BM Suriye Özel Temsilcisi Staffan de Mistura nın çabaları ile BMGK kararlarının arkasında olduğunu ve Suriye deki çatışmaların azalmasının ancak bütün Suriye halkını temsil edecek siyasi bir 13

15 Ankara Strateji Enstitüsü, Rapor No: geçiş ile mümkün olacağının altını çizmiştir 3. Dolayısıyla Avrupa Birliği, BM başkanlığında yürütülen ilki 2012 de gerçekleşen Cenevre görüşmeleri ve devamı niteliğindeki 2016 yılı Suriye Barış Görüşmelerini desteklediğini uluslararası camiaya duyurmuştur. AB Dış İlişkiler ve Güvenlik Politikasından Sorumlu Yüksek Temsilcisi Federica Mogherini yaptığı konuşmada beşinci yılını dolduran iç savaşın ardından, Suriye Barış Görüşmeleri nin bir yol haritası sunması nedeniyle Cenevre I ve II den ayrıldığını ifade etmiş 4 ve Staffan de Mistura nın siyasi çözüm arayışlarını desteklemeye devam edeceklerini bildirmiştir. AB, ayrıca Esed in 2013 yılında kendi halkına karşı kimyasal silah kullandığı iddiaları dahilinde 28 üye ülkenin Dışişleri Bakanları toplanması ile saldırılara karşı açıktan ve güçlü bir şekilde ortak bir duruş sergilemiştir 5. Bu konuda AB nin tepkisi, kimyasal silah karşıtı siyasi söylemden öteye geçememiştir. Ayrıca 2015 Kasım ayında Paris te gerçekleşen saldırılardan sonra AB ye üye ülkeler bir araya gelip IŞİD e karşı Fransa nın yanında olduklarını ve desteklediklerini bildirmişlerdir. Ancak, AB nin bu noktada desteği Birlik düzeyinde söylemsel bazda arka çıkmaktan ileri gitmemiştir. Yaşanan, iç savaş nedeniyle milyonlarca Suriyeli nin göç etmek zorunda kalması AB yi Suriye politikasında mülteci krizine eğilmeye zorlamıştır. Böylece AB, insani yardım kapsamında 3.35 milyar Euroyu iç savaş koşullarında hayatlarını devam ettiren Suriyeli halka ve çevre ülkelere sığınan mültecilere dağıtmıştır 6. Bununla birlikte Avrupa ya kadar uzanan insani kriz, AB yi çözüm adına Türkiye ile masaya oturmaya zorlamış ve kısa süre zarfında taraflar arasında Suriyeli mülteci sorunu çerçevesinde bir dizi görüşme gerçekleşmiştir. Bu bağlamda AB, Suriye politikasının önemli bir ayağını oluşturan Türkiye den sınır ve sahil kontrollerini arttırmasını, insan kaçakçılığı ile mücadele etmesini ve Geri Kabul Anlaşmaşı çerçevesinde AB ülkelerine Türkiye üzerinden göç eden ama koruma ihtiyacı olmayan mültecileri Türkiye ye geri gönderilmesini talep etmiştir. Taraflar arasında devam eden görüşmelerde gelinen en son nokta ise Türkiye kıyılarından yola çıkıp Yunan adalarına ulaşan tüm göçmenler Türkiye ye geri gönderileceği şeklindedir. Bunun karşılığında ise AB Türkiye ye gönderilen her bir Suriyeli göçmen karşılığında Türkiye den bir mülteci kabul edecek. Almanya nın Suriye Politikası Almanya, Suriye politikasında Avrupa Birliği nin diğer üyeleri gibi Suriye deki çatışmaların başlamasıyla Esed in gitmesi yönünde bir söylem geliştirmiştir. Esed in kendi halkına uyguladığı baskı ve zulüme karşılık AB nin uyguladığı yaptırımlara Almanya, AB nin lider konumundaki ülkesi olarak destek vermiştir. Yaptırımlar haricinde Almanya nın Suriye nin zamanla içine savrulduğu iç savaşa karşı tepkisi retorikten öteye geçememiştir. Öyle ki 2013 yılında Esed rejimin Suriyeli halk üzerinde kimyasal silah kullandığı ortaya çıktığında Almanya, 27 AB üye ülkesinin Dışişleri bakanlarını toplayarak AB adına ortak bir duruş sergilemede öncülük etmiş ve kimyasal silah saldırılarını kınamıştır 7. Bu noktada, Almanya Suriye politikasında G-20 zirvesindeki sessizliğini korurken önceliğini AB olarak ortak bir duruş sergileme şeklinde oluşturmuştur. Ancak Merkel in katılımcısı olduğu G-20 toplantısı sonucunda Esed in kimyasal silah kullanmasını kınayan ortak bildiriyi imzalamaması Almanya içinde eleştirilmiştir 8. Avrupa ya sayıları yüz binleri bulan mültecinin akın etmesi ve IŞİD in Suriye de sadece devlet oluşturma çabasıyla kalmayıp 2015 yılında Paris sokaklarında üstlendiği saldırılar Merkel i Suriye politikasında bazı değişikliklere gitmeye zorlamıştır. IŞİD ile mücadelede kapsamında Paris saldırılarından üç gün sonra Almanya IŞİD karşıtı koalisyonunun hava saldırılarını destekleme kararı almıştır. Ancak Almanya doğrudan IŞİD hedeflerini vurmayarak, koalisyon partnerleri Fransa, Amerika, İngiltere ve Rusya yı bölgeye göndereceği 1,200 kişilik askeri birlikle destek vereceğini bildirmiştir 9. IŞİD karşıtı koalisyona desteğin oylandığı Alman Parlamentosu nda, 445 olumlu, 145 olumsuz ve 7 çekimser oy kullanılmıştır. IŞİD karşıtı Koalisyonda yer alan partnerlerin desteklenmesi yönünde kullanılan oyların çoğu iktidardaki koalisyon partisinden gelirken; buna karşılık bazı Sosyal Demokrat partili vekillerin ve Sol Partililer hayır oyu kullanmıştır. 10 Almanya nın IŞİD mevzilerine doğrudan saldırmaması ile ilgili Almanya Federal Silahlı Kuvvetler Birliği Başkanı Andre Wüstner, IŞİD e karşı savaşılması gerektiğini ancak bunun salt askeri bir çözüm olmadığını ve stratejisiz bir saldırının sakıncalarını belirtmiştir. Wüstner in bu görüşünde, hava saldırılarının IŞİD i durdu- 14

16 Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı ramayacağına inanması ve sadece kısa bir süre için IŞİD in gücünü kısıtlayacağını düşünmesi etkili olmuştur. Bunun yanı sıra Başbakan Angela Merkel, askeri müdahalede izlenmesi gereken stratejinin net olması gerektiği, bu tarz müdahalelerin geçmişte yaşanan tecrübelere dayanarak başarılı nitelendirilmediğine dair örneklerin mevcut olduğunu (Irak örneğinde olduğu gibi) öne sürmüştür. Böylece, Almanya nın IŞİD karşıtı hava saldırısında aktif rol oynamayı makul bir strateji olarak görmeyişi ve IŞİD in sadece askeri saldırı ve müdahale ile ortadan kaldırılamayacağı yönündeki tahmini dolayısıyla Merkel bölgede temkinli bir politika izleme yoluna gitmiştir. Bunun yanı sıra IŞİD in Paris te üstlendiği terör saldırısının bir benzerini Avrupa nın diğer şehirlerinde de gerçekleştirme ihtimali, Almanya yı doğrudan IŞİD hedeflerini vurma noktasında arka planda yer almaya zorlamıştır. Suriye politikasında Almanya yı harekete geçiren diğer önemli faktör ise mülteci krizidir. Suriye deki iç savaş dolayısıyla canları pahasına yollara düşen mültecilerin Avrupa yolculuğu Almanya nın yıllardır görmezden geldiği Suriye politikasını tekrardan gözden geçirmeye zorlamıştır. Açık kapı politikasıyla yüz binlerce mülteciye kapısını açan Merkel içeriden kendisine yöneltilen eleştirilere karşılık olarak mülteci yanlısı tutumunu askıya almıştır. 2. Dünya Savaşı ndan bu yana an ağır mülteci kriziyle karşı karşıya kalan Almanya, transit ülke konumundaki Türkiye yi krizin çözümü noktasında önemli bir partner olarak görmektedir. Bu bağlamda, Almanya Şansölyesi Merkel öncüğünde Türkiye ile mülteci krizi üzerine bir zirve gerçekleştirilmiştir. Türkiye ile varılan anlaşmayla mültecileri Türkiye sınırında tutup Avrupa ya -çoğu Almanya ya- sığınmak isteyenlerin sayısının azaltılması hedeflenmiştir. Özellikle, 2016 yılı Şubat ayında Rusya nın Halep e saldırmasının mülteci krizini daha da derinleştireceği düşünülmektedir. Suriye nin bir metropolü olan ve iç savaş dolayısıyla 250 bin nüfusu kalan Halep şehrine saldırılması yeni bir göç akınına sebep olacaktır. Almanya bu konuda göçmenlerin hayatlarını kurtarabilmeleri için sığınabilecekleri en yakın ülke konumundaki Türkiye nin sınırlarını mültecilere açması gerektiğini düşünmekte 11 ve Avrupa adına herhangi bir sorumluluk almaya çekinmektedir. Almanya dan Suriye ye Çözüm Almanya nın Suriye politikasındaki tutumu, mülteci krizinin ortaya çıkmasına kadar soğukkanlı, mesafeli bir şekilde krizin kanamasının bitmesini beklemek şeklinde tasvir edilebilir. Ancak IŞİD terörü nedeniyle Avrupa ya akın eden Suriyeli göçmenler, Almanya yı bu tutumunu değiştirmek zorunda bırakmıştır. Bir taraftan AB ye gelen mülteci sayısının yüz binleri geçmesi, diğer yandan IŞİD in AB ülkelerinde de düzenlediği saldırılar ile hiçbir AB ülkesinin güvende olmadığının görülmesi bu değişikliğin ana sebeplerini oluşturmaktadır. Almanya, Paris saldırılarına kadar silahlı kuvvet kullanma konusunda aktif olmama taraftarı olmuştur. Ancak Paris in ısrarı üzerine ve AB nin dayanışma felsefesi adına hava harekâtına destek göndermeye mecbur kalmıştır. Bunun yanı sıra Rusya nın bir oyun değiştirici olarak Esed in yanında yer alması Almanya nın hareket alanını daraltmıştır. Ukrayna ile arasında yaşadığı çatışmada olduğu gibi bu durumda da Almanya, Rusya olmadan bir çözüm üretilemeyeceği kanaatindedir. Bunun sebepleri bir taraftan Rusya nın ABD ye karşı güç gösterisinin onaylanana kadar devam etmesi, diğer taraftan ise Almanya nın, Rusya nın en büyük doğalgaz müşterilerinden birisi olmasıdır. Alman Think-Tank uzmanları Suriye krizine çözüm üretilmesi konusunda Almanya nın tüm bölgesel aktörlerin dahil olması noktasında ısrarcı olması gerektiğini düşünmektedirler. Aynı zamanda Suriye bölgesinde yaşayan sivillerin durumunu düzene çıkartacak mekanizmaların sağlanması şart. 12 Almanya ayrıca IŞİD e karşı salt savaşın yeterli olmadığı kanaatindedir. Askeri müdahalenin IŞİD in gücünün kısmen azalmasına yardımcı olabileceğini ancak terör sorununun ortadan kaldırılamayacağını düşünmektedir. Almanya için ulaşılması gereken nokta ise, çatışma taraflarının bir araya getirilip müzakere halinde barış stratejisi oluşturulması ve AB ye akın eden mülteci sorununun ortadan kaldırılmasıdır. İngiltere nin Suriye Politikası İngiltere hükümeti Suriye krizinin başladığı 2011 yılında genel olarak AB ile ağız birliği içinde bulun- 15

17 Ankara Strateji Enstitüsü, Rapor No: muş, bu çerçevede Esed rejiminin uygulamalarını kınayarak muhaliflerin yanında yer almıştır. 13 Krizin başında Suriye hükümeti ile diplomatik ilişkilerine son veren İngiltere, Esed hükümetine kalan kanallar yoluyla barış için baskı yapmak; muhalif gruplarla bağları pekiştirmek; AB yaptırımlarını arttırarak uzlaşmayı hızlandırmak ve Arap Ligi ni desteklemeye devam etmek olarak gündemini belirlemiştir. 14 Suriye deki ılımlı muhalif gruplara destek veren İngiltere, Suriye Muhalif ve Devrimci Güçler Ulusal Koalisyonu nu (SMDK) Suriye halkının tek meşru temsilcisi olarak kabul etmiştir. 15 Bununla birlikte muhaliflerin silahlandırılmasına karşı çıkan İngiltere hükümeti, daha sonra AB nin Suriye ye yönelik uyguladığı silah ambargosu nedeniyle arzu edilmesine rağmen muhalifleri silahlandıramadıklarını ifade etmiş, ambargonun kaldırılmasından sonra ise bu ihtimali tamamen elemiştir. 16 Suriye de Esed siz bir çözümü destekleyen İngiltere, BM Güvenlik Konseyi toplantılarında bu tutumunu ortaya koymuştur. Bu toplantıların Rusya ve Çin in vetoları nedeniyle sonuç vermemesi üzerine, Suriye krizinin çözümünü hızlandırmak amacıyla Fransa tarafından kurulan Suriye nin Dostları grubuna İngiltere de katılmıştır. Krizin başından bu yana katıldığı toplantılarda İngiltere, kalıcı senaryoda Esed in yer alması fikrine şiddetle karşı çıkmıştır yılının Ağustos ayında Esed in Suriye halkı üzerinde kimyasal silah kullandığı şüphelerinin oluşmasıyla birlikte Esed e karşı hava operasyonu yapılması ihtimali uluslararası kamuoyunda gündeme gelmiştir. İngiltere Başbakanı David Cameron, Esed e karşı yürütülecek olası bir askeri koalisyona sıcak bakmış, fakat parlamentoda çoğunluk ret oyu kullanmıştır. 17 Bu sebeple içeride ve dışarıda büyük tepki toplayan İngiltere hükümeti, bölgede nüfuzunu sürdürebilmek için Esed e karşı askeri müdahale dışındaki diğer yöntemleri kullanarak, diplomatik yollardan Batı nın yürüttüğü mücadeleye destek vermeye çalışmıştır. 18 Eylül 2013 te gerçekleşen BM Güvenlik Konseyi nde İngiltere, Suriye de kimyasal silahların imha edilmesi yönünde oy kullanmış, bunun yanında muhaliflere olan desteğini sözlü olarak ifade etmeyi sürdürmüştür. IŞİD terör örgütünün uluslararası gündemi meşgul etmeye başlamasının ardından İngiltere, IŞİD e karşı kurulan uluslararası koalisyonda sınırlı da olsa yer alma kararı almıştır. İngiltere, Eylül 2014 ten bu yana IŞİD e yönelik Irak taki hava saldırılarına katılmış; Suriye deki hava saldırılarına ise keşif ve gözetleme, yakıt ikmali ve istihbarat desteği sağlamıştır. Terör tehdidinin artmasıyla birlikte İngiltere nin güvenlik politikasının önceliği IŞİD ile mücadele haline gelmiş, Irak takinin yanında Suriye deki hava saldırılarına da dahil olma konusu parlamentoda konuşulmaya başlanmıştır. 19 Özellikle Suriye de kargaşa ortamı yaratarak mülteci akınını tetiklemesi, yabancı savaşçıları bünyesinde toplaması ve Batı da terör saldırılarına hız vermesi, İngiltere nin IŞİD i önceliğine almasında en etkili faktörler olmuştur. Krizin başlangıcından bu yana İngiltere, ABD den sonra Suriye ye yönelik en kapsamlı maddi yardımı yapan ikinci ülke olmuştur. Bu çerçevede 2,3 milyar İngiliz Sterlini tutarında insani yardım dışında; muhaliflere lojistik desteğin yanında danışman ve eğitim sağlanması, Esed in kimyasal silah kullanımının engellenmesi ve krizin bölgedeki etkilerinin azaltılması amaçlarıyla 1,1 milyar İngiliz Sterlini mali destek sağlanmıştır. 20 İngiltere nin sert eleştiriler almasına neden olan mülteci krizi konusunda ise David Cameron, Schengen bölgesinin ve AB nin yeniden yerleştirme programının bir parçası olmaması nedeniyle İngiltere nin bağımsız hareket etme iradesinin bulunduğunu savunmuştur. 4 milyondan fazla sığınmacı arasında bugüne kadar yalnızca 5 bin kişiye kapılarını açan İngiltere, Eylül 2015 ten itibaren 5 yıl içerisinde 20 bin sığınmacı almayı taahhüt etmiş; sığınmacıları Avrupa dan kabul etmek yerine Türkiye, Ürdün ve Lübnan daki sığınma kamplarından doğrudan almayı tercih etmiştir. 21 Suriye de krizin başlamasından Kasım 2015 e kadar geçen süre içerisinde yaklaşık 800 İngiltere vatandaşı yabancı savaşçı olarak Suriye ye gitmiş, bunların birçoğu IŞİD veya diğer terör örgütlerine katılmış, gidenlerin yarısı ise geri dönmüştür. Suriye de kalanların yanı sıra dönenlerin bir kısmının da İngiltere ye yönelik büyük bir tehdit unsuru olduğu fikri ülkede hâkim olmuştur. Ülke içerisinde terörizme yönelik tutuklamalar her geçen yıl artmış, terör örgütüne katılanların yaşının 15 e kadar düşmesi gibi faktörler endişelerin artmasına neden olmuştur. 22 Artan IŞİD tehdidi İngiltere nin Suriye politika- 16

18 Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı sını daha ılımlı hale getirmesine de sebep olmuştur. Bu çerçevede iç savaş sonrası Suriye de Esed in yer almasına kesin olarak karşı çıkan İngiliz hükümeti, geçiş hükümetinde Esed in bulunabileceği, ancak sonraki süreçte Suriye halkının yöneticilerini seçimle başa getirmeleri gerektiği yönünde görüş bildirmiştir. 23 Rusya nın Suriye deki askeri müdahalesi, IŞİD yerine sivilleri ve Suriyeli muhalifleri hedef aldığı ve Esed hükümetine destek verdiği gerekçesiyle İngiltere hükümetince sert bir dille eleştirilmiştir. 24 Ardından gelen Paris saldırıları üzerine Fransa nın IŞİD i bitirmek için Rusya dan destek talep etmesi, Rusya nın sahnedeki rolünü kuvvetlendirmiş, bu durum İngiltere yi rahatsız etmiştir. Rusya nın hava saldırılarının bir sonucu olarak sivil kayıpların artması ve her geçen gün daha fazla Suriyelinin ülkeyi terk etmek zorunda kalmasıyla birlikte mülteci sorununun giderek büyümesi de İngiltere ile Rusya arasındaki gerginliği yükseltmiştir. 25 Gerek yabancı savaşçılar gerekse mülteci akınıyla ilgili kaygıların giderek artması nedeniyle İngiltere, Suriye deki iç savaşı bitirmeye yönelik çabalarına hız vermiştir. Özellikle Paris saldırılarından sonra IŞİD in sıradaki hedefi olma endişesi, İngiltere nin Suriye deki hava saldırılarına katılmasının kayda değer bir etkisi olup olmayacağına yönelik tartışmaları alevlendirmiştir. David Cameron, lazer güdümlü Brimstone füzelerinin hedefi tutturmadaki yüksek duyarlılığı sayesinde IŞİD hedeflerini direkt olarak bombalama kapasitesine sahip olduğunu ve bu yolla terör örgütünün kıdemli üyelerinin ortadan kaldırılabileceğini savunmuştur. 26 Aralık 2015 te parlamentodan IŞİD e karşı Suriye deki hava operasyonlarına katılma kararı çıkmıştır. Bu kararın özellikle Rusya nın müdahalesinden sonra alınmış olması, İngiltere nin Rusya karşısında bölgedeki nüfuzunu muhafaza etme ve Orta Doğu da önemli bir aktör olarak yer alma çabaları olarak da yorumlanabilir. Fransa nın Suriye Politikası Fransa nın Suriye politikası; 2011 Mart ayında başlayan Esed karşıtı gösterilere ve Esed in silahlı müdahalesine karşı Fransa nın tutumu, 2014 yılında IŞİD in Suriye de nüfuzunu arttırmasıyla Hollande ın IŞİD le mücadelesi ve son olarak 2015 Paris saldırıları akabinde Fransa nın izlediği aktif bir Suriye politikası şeklinde üç temel başlık altında incelenebilir yılında başlayan Suriye deki ayaklanmalar öncesinde, Sarkozy ve Esed ikilisi arasındaki ekonomik iş birliği 27 ve iki ülkenin geçmişten gelen tarihi bağları nedeniyle Sarkozy yönetimi Suriye krizi patlak verdiğinde tek başına askeri müdahale taraftarı olmamıştır. Ancak, 15 Mart 2011 de Suriye nin Dera kentinde başlayan ayaklanmalar karşısında, Fransa muhalifler tarafından rejimin devrilmesine destek vermiştir. Fransa her ne kadar Libya da aktif bir rol oynasa da Suriye ye herhangi bir askeri müdahaleye karşı başlangıçta çekingen davranmış ve Fransa nın desteği sadece söylemsel düzeyde kalmıştır. Suriye deki çatışmalar iç savaşa evrildiğinde Hollande, Suriye halkının temsilcisi olarak Suriye Ulusal Koalisyonu nu (Syrian National Coalition) tanıdığını bildirmiştir. Ayrıca, Fransa Şam daki büyükelçiliğini kapatma kararı almış ve büyükelçisini geri çağırmıştır. Diğer taraftan Fransa daki Suriye Büyükelçisi ve diğer Suriyeli diplomatlar persona non grata ilan edilmiştir 28. Hollande yönetimi bir yandan Esed rejimi ile diplomatik ilişkileri askıya alırken diğer taraftan muhaliflerin desteklenmesi konusunda sesini yükseltmeye devam etmiştir. Fransa, 2012 Kasım ayı itibariyle Suriye rejimine karşı savaşan muhaliflerin silah tedarik etmeleri için para yardımı yapmaya başlamıştır yılı Ağustos ayında Esed rejiminin kimyasal silah kullandığının ortaya çıkmasıyla beraber Hollande yönetimi Suriye ye müdahale gibi daha aktif bir dış politika izlenmesini istemiştir. Ancak Hollande in müdahale yanlısı tutumu Fransız Parlamentosu nda diğer parti gruplarından destek görmediği gibi Institut Français d Opinion Publique(IFOP) araştırmasına göre Fransız halkının %64 ü de Suriye ye olası bir askeri müdahaleye karşı çıkmıştır 30. Dolayısıyla, hem parlamentoda sağ ve sol cephedeki partilerin Hollande ı desteklememesi hem de Hollande ın kamuoyundan yeteri kadar destek alamaması, iktidar partisinin Suriye ye bir müdahalede bulunulması fikrinden geri adım atmasında etkili olmuştur. Bununla beraber, Obama nın Esed in kimyasal silah kullanmasına karşılık müdahale taraftarı olmaması da Fransız yönetimini askeri bir müdahale fikrinden 17

19 Ankara Strateji Enstitüsü, Rapor No: vazgeçiren faktörlerden biridir. Fransa her ne kadar askeri müdahale planını gerçekleştiremese de 2013 yılı itibariyle sadece para yardımı yaptığı Esed karşıtı Suriyeli muhaliflere silah yardımı da yapmaya başlamıştır 31. Fransa bir yandan diplomatik ilişkileri askıya alıp muhaliflere silah takviyesinde bulunurken sivil halkı korumak ve insani yardım koridorlarının açılması için BM ye çağrıda bulunmuştur 32. Aynı zamanda, Fransa BM öncüğünde gerçekleşen Suriye deki iç savaşa çözüm arayan Cenevre görüşmelerine destek vermiştir. Bu görüşmelerde Özgür Suriye Ordusu (ÖSO) ve Suriye Ulusal Koalisyonu çatısı altında toplanan muhaliflere destek verdiğini açıklamıştır 33. Her ne kadar Suriye nin geleceğine yönelik bu görüşmelerin arkasında olsa da, Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius yılında gerçekleşen Cenevre II görüşmelerinin Suriyeli muhalifler arasındaki ciddi ayrılıklar dolayısıyla atıl kalacağını öncesinden tahmin etmiştir. Görüşmelerdeki önemli ayrılıklardan biri de Esed siz bir geçiş sürecinin mümkün olup olmadığını kapsamaktadır. Bu noktada ise Suriye krizinin baş gösterdiği 2011 yılından bu yana Avrupa daki diğer muadilleriyle kıyaslandığında Fransa Esed siz bir geçişin en güçlü savunucusu olmuştur yılında IŞİD in Rakka yı ele geçirmesiyle Fransa nın gelecekte Esed siz Suriye denklemi daha müşkül bir hale dönüşmüştür. Ancak, Hollande Suriye nin geleceğinde Esed in bir meşruiyetinin olmadığı yönündeki görüşünün arkasında durmuştur. Öyle ki, IŞİD in hakimiyetini daha da arttırdığı süreçte dahi Hollande, Le Monde ye verdiği demeçte ÖSO muhaliflerine Esed rejiminin devrilmesi için silah desteği verilmeye devam edeceği yönündeki açıklamalardan geri adım atmamıştır. 35 Bu noktada, ilk başlarda iktidardaki sosyalist cephe için IŞİD in oluşturduğu tehdit Esed ile kıyaslandığında gölgede kalmıştır. Fransa yönetimi ancak 2015 yılı Eylül ayında Amerika öncülüğünde IŞİD le mücadelede uluslararası koalisyonun bir parçası olmuş ve IŞİD hedeflerini bombalamaya başlamıştır 36. Hollande ın IŞİD e karşı hava saldırılarına dahil olup olmama konusunda yaklaşık bir yıl süren tereddüt sonrasında, böyle bir karara varmasında Suriye deki iç savaşın ağır bilançosu olarak mültecilerin Avrupa ya sığınmak zorunda kalışı etkili olmuştur. Böylece 2. Dünya Savaşı sonrasında en ağır mülteci dramıyla karşı karşıya kalan Avrupa ülkelerinden Fransa, IŞİD hedeflerini bombalamaya başlayarak Suriye politikasında IŞİD ile daha aktif bir mücadele izlemeye başlamıştır. Mülteci krizinin yanı sıra 2015 yılı verilerine göre, Fransa dan 1700 kişinin Suriye deki iç savaşa katılması ve gidenlerden 250 sinin Fransa ya geri dönüş yapması Hollande yönetiminin Suriye politikasında IŞİD e yönelmesinde tetikleyici unsurlardan bir diğeridir 37. Fransa nın IŞİD e dönük Suriye politikasında önemli bir değişim de 13 Kasım 2015 tarihinde meydana gelen Paris saldırıları sonrasında IŞİD e karşı savaş ilan edilmesiyle gerçekleşmiştir. Fransa, saldırıların akabinde IŞİD in merkezi olarak ilan ettiği Rakka ya hava saldırılarında bulunmuştur. Her ne kadar Fransa Paris saldırıları öncesinde IŞİD e karşı mücadelede uluslararası koalisyonun bir parçası olsa da, Kasım 2015 te Paris sokaklarını kana bulayan katliam sonrasında ilk defa IŞİD e karşı savaş ilan etmiştir. Böylece Fransa, Suriye de IŞİD ile mücadelede Amerika yı takip eden ülke konumuna gelmiştir. Aynı zamanda, yaşanan saldırılar sonrasında Suriye nin geleceğinin konuşulduğu Cenevre III ün temelini oluşturan Viyana görüşmelerinde Fransa katılımcılar arasında yer almıştır. Bu görüşmelerde, Dışişleri Bakanı Fabius, amaçlarından birinin IŞİD e karşı mücadelede uluslararası iş birliğini güçlendirmek olduğu üzerinde dururken 38, Esed siz bir Suriye yönündeki tutumunda ısrarcı olmaya devam etmiştir. Neticede, Paris saldırıları sonrasında Hollande yönetimi IŞİD ile mücadelede diğer ülkelere çağrıda bulunurak daha etkili ve aktif bir politika yürütme taraftarı olmuştur. Ancak, IŞİD vurgusu Fransa yı Esed siz bir Suriye geleceğinden vazgeçirememiştir. Sonuç AB bugüne kadar uluslararası krizlerde ortak bir dış politika üretme konusunda başarısız olmasıyla eleştirilmiştir. Suriye krizinde ise Esed hükümetini şiddetli bir biçimde eleştirerek ağız birliğini sağlamayı başarmış olsa da, AB nin önde gelen üyeleri olan Almanya, Fransa ve İngiltere nin somut ve etkili adımlar atma noktasında birlik içinde hareket edemediği görülmüştür. 18

20 Suriye de Dış Aktörlerin Denge Arayışı Adı geçen üç aktörün Suriye de çözüm üretme konusundaki başarısızlıklarının önemli nedenleri, ulusal çıkarlarıyla ilgili kaygıları ve yer yer iç siyasetteki engellere takılmalarıdır. Askeri operasyona sıcak bakmayan AB tarafından Suriye ye yönelik bazı yaptırımlar uygulansa da bunlar etkili olamamış, uluslararası kamuoyunda yaptırımların katılaştırılması yönünde AB ye baskı uygulanmıştır. Krizin başında Esed in iktidarı bırakması yönündeki Avrupalı devletlerin hemfikir olması, terör tehdidinin artması ve mülteci akınını da tetiklemesiyle öncelikleri IŞİD ile mücadele ya da IŞİD karşıtı koalisyonu destekleme haline gelmiştir. Üç Avrupa ülkesi Esed in Suriye nin geleceğinde, en azından geçiş sürecinde söz sahibi olup olmayacağı noktasında mutabık olamasa da, IŞİD ile mücadele Paris saldırıları ile Suriye de daha aktif politika izlemeye başlamışlardır. Son yıllarda Avrupa ülkelerinin Suriye politikalarını revize etmeye sevk eden bir diğer gerçek ise sayıları artan yabancı savaşçılardır. Özellikle terör eğitimi alıp Avrupa ya geri dönenler Batı ülkeler için ciddi tehdit oluşturmaya devam etmektedir. 19