Medt Gafuri (Ufa, Ufa, )

Transkript

1 Medt Gafuri (Ufa, Ufa, ) Mecit Gafuri (Gabdilmecit Nurgalioğlu Gafurov) 20 Haziranl880 tarihinde Ufa bölgesinin Sterlitamak ilçesi Çilem Karan köyünde öğretmen ailesinde dünyaya geldi. Yedi yaşında iken doğduğu köyün mektebine, birinci yıldan sonra Üteş köyü medresesine okumaya verdiler. O vakitlerde yaşındaki öğrenci tamamen yetim kaldı. Karnını doyurabilmek için zengin öğrencilere hizmetkarlık ve el yazma kitapları tercüme ederek yaşadı. 1896'da daha büyük bir medresede okuma arzusuyla M. Gafuri yayan Ufa'ya geldi, fakat okula giremedi. İki yıl tahminen günlükçü, kara işçi, köy mektebinde muallim olarak yaşadıktan sonra, nihayet, 1898 yılında Troitsk şehrindeki "Resuliya medresesine yerleşti. Yazın tatil günlerinde zenginlere ekin biçti, milyoner Yaşevlar'da bataklık çıkarma işinde, Remiyevlerin altın madenlerinde çalıştı, Kazaklar arasına gidip çocuklar okuttu. İlk eserlerini de işte bu medresede yazmaya başladı yılında medrese düzenini tenkid için yazdığı "İşan öğrencileri adlı satirik şiir yazıp, onu öğrenciler arasında dağıttığı için, öğretmenler, eski öğrenciler ile karşılık verdiler. Çok geçmeden şâirin ilk şiirleri, poemaları Kazan'da ve Orenburg'ta kitap olarak basıldı yılında M. Gafuri Kazan'a geldi ve "Muhamme-diye medresesinde okumaya başladı yılı ihtilalini orada karşıladı. Onu destekleyerek Kazan Muhbiri gazetesinde şiirler bastırdı. Şâirin eserlerinde sosyal ahenk güçlendi yılında Ufa'ya geri dönüp "Galiya medresesinde bir yıl öğrenci, iki yıl bağımsız dinleyici olarak yaşadıktan sonra, 1909,1912 yıllarında edebî eserler yazarak yaşadı yılının ilkbaharından 1917 yılının Ekim'ine kadar şâir kardeşi Kerim-evlerin Ufa'daki "Şerik matbaasında musahhih olarak çalıştı. Bu yıllarda onun iki desteye yakın şiir ve nesir kitapları basıldı. M. Gafuri, Şubat ve Ekim ihtilalini oluşturan hisler ile sulanmış şiirler yazdı. M. Gafuri, 1928 yılında kadar tipografyada, Ufa gazete-jurnal redaksiyalarında çalıştı. Profesyonel yazma işi ile meşgul oldu. Edibin 20 yıllık sanat bayramı ile M. Gafuri'ye Başkurdistan'ın halk şâiri unvanı verildi yılında SSCB Yazarlar Birliği'ne üye olarak alındı ve aynı yıl kurulan Başkurdistan yazarlarının birinci soyuzunda idarî üye olarak sayıldı. M. Gafuri 28 Ekim 1934'te Ufa şehrinde vefat etti. Tatar ve Başkurt halklarının klasik yazarı M. Gafuri'nin eserleri çoktur. Edip gerçek mânâda iki halkın da yarattığı şâiridir. Nesir yazarı olarak da, dramaturg ve münekkid olarak kabul edilir yılında şâirin doğumunun 100. yıl kutlaması Kazan' da ve Ufa'da yapıldı. Eserleri pek çok dile tercüme edildi. ŞİİRLER SÖiMBİKE MANARASI Her binadan biyik ulıp küklerge çıkmış başın, Min bilem bildirmesin di: Ağadır küzden yesin, Bu helinnen şikayet kıldı sinin herbir taşm, - Bir zamanda sinde namaz ukıgannar han idi, Kavmi tatar hem töriknin meskeni Kazan idi, Ul vakıtnı tasvir itsek, ni güzel zaman ili! - Heb kelise urtasmda yalgızıfl kaldın niçön? İltifatın biz tatardan sin, bina, aldın niçön? Ehli islam künline sin hesreti saldın niçön? - Bir vakıtta sinde tordı ehli islam gaskeri, Şevketin bitti büginde, kalmadı minnen biri, Başkalarnın ciri buldı oşbu kön islam ciri, - Sin ömid özsefi de bizden - biz ömidni özmedik, Zahiren tüzsek te bizler - küfüibizden tüzmedik, Cahil ulgan bir zamanda kıymmetinni bilmedik, - SÜYÜMBİKE MİNARESİ Her binadan büyük olup, göklere çıkmış başın, Ben biliyorum belli etmesen de, akar gözden yaşın, Bu hâlinden şikayet etti senin her bir taşın, Bir zamanlar sende namaz kılanlar han idi, Kavmi Tatar ve Türk'ün meskeni Kazan idi, O vakti tasvir etsek, ne güzel zamandı öyle! Hep kilise ortasında yalnız kaldın niçin? İltifatın biz Tatardan sen, bina, aldın niçin? Ehli İslam gönlüne sen sen hasreti saldın niçin? Kalbimi bin parça etti şu güzel Han mescidi. Bir zamanlar sende yaşardı ehli İslam askeri Şevketin bitti bugünde, kalmadı binde biri, Başkalarının yeri oldu bugün İslam yeri, Sen ümid kessen de bizden, biz ümidi kesmedik, Zahiren dayansak da bizler, gönlümüzden sabredemedik, Câhil olduğumuz bir zamanda kıymetini bilmedik,

2 ANATILİ Üz ana tilim - minim öçin matur, in temli til, Üz tilim - üz eybirim bulgan öçin yarata künil. Şul ana tili bilen min maksudımnı anlatam. Şul anam tili bilen "bala" diler anam-atam. Şul til arkılı gıylim, uku-yazunı öyrenem, Şul til arkılı ukıp, bilip bulırmın çın adem. Min bala çaktuk "eti-eni" didim şul til bilen, Hem de enkem de mifia "bebkem" digen şul til bilen. Eli de şul til bilen ukıym, yazam hem söylesem, Şul tatar tili bilen köyliym birer köy köylesem. Hervakıt şul til bilen yazgan matur kitap ukıym, Hervakıt şul til bilen tarih ukıym, hisap ukıym. ANADİLİ Öz ana dilim, benim için güzel, en tatlı dil, Öz dilim, öz malım olduğu için yarattı gönül. Bu ana dili ile ben maksadımı anlatırım. Bu anam dili ile "bala derler anam-atam. Bu dil sayesinde ilim, okuma-yazmayı öğreniyorum, Bu dil sayesinde okuyup, bilerek olurum gerçek insan. Ben çocukluk çağımda "ata-ana dedim bu dil ile, Hem annem de bana "bebeğim dedi bu dil ile. Hâlâ da bu dil ile okuyorum, yazıyorum hem de söyleşiyorum, Bu Tatar dili ile bestemi verir, bir türkü söylesem. Her zaman bu dil ile yazılmış kitap okuyorum, Her zaman bu dil ile tarih okuyorum, hesap okuyorum. HAKIYKAT Hakıykat yuk tügil - bar nerse, ul bulgan ilik soltan, Bonn ul öste bulgan, dönyada bik zur urm totkan. Zamanalar ü tip, dönyaga insannar taralgaçtan, Ozak tormıy cir astırman kilip altın-kömiş çıkkan. Haliklar, akçanı kürgeç te, haklıknı onıtkannar, Hakıykatten sarı altınnıbik küp alda totkannar... Mine nek şul vakıttan birli haklık, akça şerrinnen Kaçıp, in saf kaliplerge kirip bik nıklı yeşringen. Ademnerden bizip, indi cesaret itmiy kürnirge, Anı söygen kişi ah-zar bilen yörip kire gürge... Gyılmas bir urınga hiçvakıt haklık bilen altm, Alar bir-birsine doşman, alamın arası salkın... Cir östinde kayçan altın biter, şunda çıgar haklık, Tügil mömkin bolarnın ikisini bir cirge cıymaklık. HAKİKAT Hakikat yok değil, var nesne, o olmuş önce sultan, Her şeyden üstündü, dünyada pek büyük bir yer tuttu. Zaman geçip, dünyaya insanlar yayılınca, Çok geçmeden yer altından gelip altın-gümüş çıkan. Halklar, parayı görünce doğruluğu unuttular, Hakikatten sarı altını pek çok önde tuttular... İşte tam o zamandan beri doğruluk, para şerrinden Kaçıp, en saf kalplere girip pek sık saklanmış. İnsanlardan bezip, şimdi cesaret etmiyor görünmeye, Onu seven kişi âh-ü-zâr ile yaşayıp giriyor mezara... Getirilmez bir yere hiç bir zaman doğruluk ile altın, Onlar birbirine düşman, onların arası soğuk... Yer üstünde ne zaman altın biter, o zaman çıkar doğruluk, Değil mümkün onların ikisini bir yere getirmek. BİR TATAR ŞEKiRTiNEN ÜZ HELiNNEN ZARLANUI Törli yaktan basmasa gam, hiçbir kişi çikmes elem. Helim yazdım totıp kalem. Min iglamıy, kim iglasın?.. Yeşim kildi utız yeşke, mömkin tügil iglamaska, Küp kaygılar kildi başka. Min iglamıy, kim iglasın? Sabak ukıp unbiş sene uşbu yavız medresede, Bilelmadımbirnerse de. Min iglamıy, kim iglasın? Uylamadım aldım-artım, buşka yattım, buşka yattım, Nadanlıkka kirip battım. Min iglamıy, kim iglasın? Unbiş sene utken gomir - unbiş sumlık yuktır höner; İndi yanam, içip zeher. Min iglamıy, kim iglasın? Garepçege birip künil ukısam da, bilmedim til; İndi helim buldı möşkil. Min iglamıy, kim iglasın? Mantıyktan min ukıp "Söllem" bilmem tagın, birni bilmem - Şunıfi öçin hesret çigem. Min iglamıy, kim iglasm? BİR TATAR ÖĞRENCİSİNİN KENDİ AHVALİNDEN ŞİKAYETİ Her taraftan basmasa gam, hiç bir kişi çekmez elem. Hâlim kalmadı tutup kalem. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Yaşım geldi otuza, mümkün değil ağlamamak, Çokkaygılar geldibaşa. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Ders alıp on beş sene bu yavuz medresede, Öğrenemedim bir nesne de. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Düşünemedim önümü-arkamı, boşa yattım, yattım, Nadanlığa girip battım. Bert ağlamayım da kim ağlasın?.. On beş sene geçti ömür, on beş kuruşluk yoktur hüner; Şimdi yanıyorum, içip zehir. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Gönlüm bitmiş sürüyüp, iki yüzüm içe çökmüş Ağlıyorum ben bugün hıçkınp. Ben ağlamayayım da kim ağlasın?.. Arapçaya verip gönül okusam da, öğrenemedim dil; Şimdi hâlim oldu müşkil. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Mantıktan ben okuyup "Söllim bilmem dahi, birini bilmem - Bunun için hasret çekiyorum. Ben ağlamayım da kim ağlasın?..

3 Ostazıma torsam karşu, doşman kürip itti açu; Anın işi gil talaşu. Min iglamıy, kim iglasın? Bizler şulay kaldık buşka, birni bilmiy bötin kışka. Ohşap kanatı yuk koşka. Min iglamıy, kim iglasın? Kuldan kitti biznin forsat, siz yeşlernifi bik ukır çak. işler harap biz tik torsak. Min iglamıy, kim iglasın? Vakit üte, vakit üte, törli heller indi yite, Millet sizden hizmet köte. Min iglamıy, kim iglasın? Bitti duşlar ömid bizde - ömid kaldı yalgız sizde, Bizler yeşbiz disegiz de. Min iglamıy, kim iglasın? Bu hurlıknı alıp iske, kirişigiz sizler işke, Aldanmağız kaz, belişke. Min iglamıy, kim iglasın? Tırısınız ülgengeçe, millet rehet kürgengeçe, Tigiz gomir sörgengeçe. Min iglamıy, kim iglasın? Tügil biznin atalar kim, tigiz tugan dehi herkim, Sizge son süzimni eyttim. Min iglamıy, kim iglasın? INKIYLYAB Dönyada torsan - kürirsin her koni bir inkıylâb, Bir koni yuvaş torır, ikinci kön kiter dulap. Dustlarınnan ayırıp, firak utına yandırır; İşlerin çuvaldırır da su kibik bolgandırır. Yörmes ul sin uylagança -bedbehette yuk sebat: "Bu fekıyrni rencitirmin iç", dimes, yuk anda yat. Yecüc ul: sina höcüm kıylır öçin açmakta yul; Sin anın yulma sed çik, sin ana İskender ul. Ul sini iskencege kıskan kibik kısar, vatar, Birvakıt tartır üzine, birvakıt çitke atar. KIZGANAM!.. Bir fekıyrnifi bir kisek ikmekke mohtac kalganın, Kış koninde kaltırap, cey könnerinde yanganm, Bar köçin sarıf itip, ülmes öçin tımanganın... Kürdisem min kaygıram da çın küfiilden kızganam. Kayvakıtta bir gaşıyknm küzlerinde yeş kürem, İhtıyarsız tamçılagan yeşni mokaddes kürem, Şul gaşıyknı yeş tügüde üzime ipteş kürem... "Ah, vafasız dönya!" - dim de şul gaşıyknı kızganam. Terbiye kıyluçısı yuk kiçkine yetim bala Yulda kürgen bir kişiden bir tiyin sorap kala, Kaltırıy, nişlerge bilmi, erli-birli kuzgala... Bu yetimnin şul avır helin kürem de kızganam... Birvakıt min kırda çakta könbatış yak sargaya, Sap-sarı, kızgılt koyaş ta zuraya, sunduk baya... Cir yözi buldı karangı, indi yaktı kön kaya?.. Ah, gomir üte!.." - dimin, utken gomirni kızganam. Ni sebeptendir yalan, urmanda koşlar sayraşa, Şatlanam, küftüm tuladır, sandugaçlar sayrasa. Şul vakıtta eylenemde barca nerse canlana... "Siz bitesiz bit!.." - dimin de min bolarnı kızganam. Şul vakit küzden çığa tegerep kömiştey yeşlerim, Sahra, urmannar, garibler - barçası ipteşlerim... Üstadıma gelsem karşı, düşman görüp öfkelendi; Onun işihep dalaşmak. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Bizler böyle kaldık boşa, birini bilmeden bütün kışa. Benzeyip kanatı yokkuşa. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Elden gitti bizim fırsat, siz gençlerin çok okuma çağı. işler harap biz dik dursak. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Vakit geçiyor, vakit geçiyor, türlü hâller şimdi geliyor, Millet sizden hizmet bekliyor. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Bitti dostlar ümid bizde -ümid kaldı yalnız sizde, Bizler genciz deseniz de. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Bu horluğu alıp akla, girişiniz sizler işe, Aldanmayınız kaz, beleşe. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Çalışınız ölenece, millet rahat görenece, Birlikte ömür sürdükçe. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. Değil bizim atalar ki, eşit doğan dahi her kim, Size son sözümü söyledim. Ben ağlamayım da kim ağlasın?.. İNKILAB Dünyada yaşarsan - görürsün her güne bir inkılâb, Bir günü yavaştır, ikinci gün gider kudurup. Dostlarından ayırıp, ayrılık ateşine yandırır; İşlerinin çoğaltır da su gibi bulandırır. Yürümez o senin düşündüğün gibi - kötü talihte yok sebat: "Bu fakiri rencider miyim hiç, demez yok onda utanma. Yecüc o: sana saldırmak için açmakta yol; Sen onun yoluna sed çek, sen ona İskender ol. O seni işkenceye kıstırmış gibi kısar, parçalar, Bazen çekip kendine, bazen dışarı atar. ACIYORUM Bir fakirin bir parça ekmeğe muhtaç kaldığını, Kış gününde titreyip, yaz günlerinde yandığını, Bütün gücünü sarfedip, ölmemek için çırpındığını, Gördü isem ben üzülüyorum da gönülden acıyorum. Bazen bir âşığın gözlerinde yaş görüyorum, Elde olmadan damlayan yaşı mukaddes görüyorum, O âşığı yaş dökmede kendime yoldaş görüyorum... "Ah, vefasız dünya! diyorum da o âşığa acıyorum. Terbiye edicisi yok küçük yetim çocuk Yolda gördüğü bir kişiden bir kuruş sorup duruyor, Titriyor, neyapacağını bilmiyor, oraya buraya gidiyor... Şu yetimin bu ağır hâlini görüyorum da acıyorum... Bir zaman ben kırda vakit gün batışı etraf saranyor, Sap-sarı, kızıl güneş de büyüyor, hemen orada batıyor... Yeryüzü öldü karanlık, şimdi aydınlığı nerede?.. "Ah, ömür geçiyor! diyorum, geçen ömre acıyorum. Ne sebeptendir kırda, ormanda kuşlar ötüşüyor, Neşeleniyorum, gönlüm doluyor, bülbüller ötse. O anda çevremde her şey canlanıyor... "Siz yok olasınız!., diyorum da ben onlara acıyorum. O zaman gözden çıkar yuvarlanıp gümüş gibi yaşlarım, Sahra, ormanlar, garibler, - hepsi yoldaşlarım...

4 Törli uylarda ütedir könnerim hem kiçlerim... Monlanam... cırlıym... şularnm hemmesin de kızganam... SARIKNI KİM AŞAG AN? Bir Avcının bir Sangı kırda kalgan, İzlep te tapmagannar - ul yugalgan. Bir-iki kön ütip kitkeç, biznin Avcı: "Büri aşagan sarıknı", - dip heber algan. Monı işitkeç, Avcı çiksiz açulandı, İrtkıçlarnm bu işine köydi, yandı. "Sarıknın üçin almıy kalmamın", - dip, Canvarlarga şuşılay dip heber saldı: "Kızgamp tora idim üzim sizni, Açulansam - kaldırmamın hiçbirigizni. Sarıgımnı kim aşagan bulsa - şunı Talep kıylam mina totıp birüvigizni!" (Avcını bile urmanda her canvar) Bu heberni işitkeçten tan kaldılar. "Avcını tizrek riza iteyik", - dip, Kineş öçin zur urınga cıynaldılar. Mecliste Tölki - kâtib, Büri - reyis, Reyis süz başlap eytti: "Bu nindi iş? Avcının Sangını kim aşadı? - Tanmayınça uşbu cirde eytü tiyiş. Şul iş öçin çakırdım min monda sizni, Açulansa Avcı kırır hemmebizni. Kim aşasa, şunı birip kotılayık, Tugrılıktan ayırmağız üzigizni. Eüvel Büri "aşamadım" didi, tandı, Tölki de tugrılıgm söylep aldı; Hemme irtkıç üzlerini safladılar, Bir yak çitte irtkıç tügil kuyan kaldı. Didi Büri: "Çitte torıp yalgız üzin, Bur kişinin küzi tösli iki kuzin. Sarıknı aşagan kişi sin tügilmi? Eytip kal, monda kilip, eytir süzin!" Kuyan miskin kurkuvmnan kaltıradı "Aşavçı min tügil", - dip çak eyte aldı. Şöbheli kişi tösli cavap birgeç, Barca irtkıç: "Aşavçı şul!.." dip avaz saldı. (Aşamıy Kuyan hiçbir vakıtta it) Eyte almadı, aşavçı min tügildir, dip. Didi Büri: "Sarık asap yörgen kişi Şuşı iken, kitirigiz beylerge cip!" Şul minutta elle kaydan cip taptılar, Kuyannın muyınına cip taktılar. "Yavızlıknın cezasın kür mine indi!" - dip, Avcının avılına ozattılar! Büri tösli irtkıçlarga kindir cihan, Herkayda zolım kürir miskin Kuyan. Zararlı bende bulıp kürinirsin, Başkalarga kıylmasan da hiçbir ziyan. Türlü düşüncelerde geçer günlerim ve gecelerim... Dertleniyorum... türkü söylüyorum... bunların hepsine de acıyorum... KOYUNU KÎM YEDİ? Bir avcının bir koyunu kırda kalmış, Arayıp da bulamadılar-o yok olmuş. Bir-iki gün geçip gidince, bizim Avcı: "Kurt yemiş koyunu, diye haber almış. Bunu işitince, Avcı çok öfkelendi, Yırtıcıların bu işine üzüldü, kızdı. "Koyunun öcünü almadan durmam, deyip, Canavarlara şöyle deyip haber saldı: "Acıyıp dururdum özüm sizi, Öfkelenirsem - bırakmam hiç birinizi. Koyunumu kim yedi ise - onu Talep ediyorum bana tutup vermesini! (Avcıyı bilir ormanda her canavar) Bu haberi işitince şaşırdılar. "Avcıyı tezden razı edelim, deyip, Meclis için geniş alana toplandılar.! Mecliste Tilki- katip, Börü- reis, Reis söze başlayıp dedi? "Bu nasıl iş? Avcının koyununu kim yedi? - Gizlemeden bu işin burada söylenmesi gerek. Bu iş için çağırdım ben buraya sizi, Öfkelenirse Avcı kırar hepimizi. Kimyediyse, onu verip kurtulalım, Doğruluktan ayırmayınız özünüzü... Evvela Börü "yemedim dedi, inkâr etti, Tilki de doğru olduğunu söyledi; Bütün yırtıcılar kendilerini temizlediler, Bir yanda dışarıda yırtıcı olmayan tavşan kaldı. Dedi Börü: "Dışarıda durup yalnız kendin, Hırsız kişinin gözü gibi iki gözün. Koyunu yiyen kişi sen değil misin? Söyle, buraya gelip, söyler sözünü! Tavşan miskin korkusundan titredi, "Yiyici ben teğil, deyip zar-zor o söyledi. Şüpheli kişi gibi cevap verince, Bütün yırtıcılar: "Yiyen bu!., diye seslendi. (Yiyemez Tavşan hiç bir zaman et) Söyleyemedi, yiyen ben değilim, diye. Dedi Börü: "Koyunu yiyen kişi Budur, getiriniz bağlamaya ip! O dakikada öyle nereden ip buldular, Tavşanın boynuna ip taktılar. "Kötülüğünün cezasını gör işte şimdi! deyip, Avcının köyüne gönderdiler! Börü gibi yırtıcılara geniştir cihan, Her yerde zâlim görür miskin tavşan. Zararlı insan olup görünürsün, Başkalarına yapmasan da hiç bir ziyan.

5 G. TUKAY VAFATINNAN SON Kötmegende kaygı saldı bizge bu könde felek: Ey söyikli ycş şagıyrkey! Sin yugaldm irterek. Tar kürip bu çikli tormışnı üzinin indi üz allasma. Kayttı "nefsi mötmeyinnin" indi üz allasma. Gali ruhin bu tüben dönyanı hiç tinsinmede. Tik büten dönyaga kitti, ul bötinley ülmedi. Ülmedin sin: çönki bu kön her tatar künlinde sin, Bitmedin sin: her kişi süzinde sin, tilinde sin... Hiçvakıtta çıkmas isten monda kıylgan işlerin, Hervakıt söyilip ukılır bar "Künil ermişlerin". Sin söyiklisin, sini şulay söye herbir tatar, Sina karşı ihtiram herbir tatar künlinde bar. Yugaluvın - bik zur avırlık, hemmebizge sin erem, Bar kişilerden de artık min cılıym, hesretlenem. YUKTIRSINLA,ALLAL (Zarıylık) Yuktırsın la, alla!.. Eğer bulsan, Sabır itmes idin bu işke, Bötin kodretinni baglap kuymas İdin cirde altın-kömişke. Kürir idin köçsiz bendelerni, Yerdem iter idin alarga, İrik birmes idin köçlilerge Köçsizlerni bolay talarga... Yeş tüktirmes idin kan aralaş, İşitir idin ah-zarlarnı. Küp kişiler içten sızlap yöriy, Bir kızganır idin alarnı... Yaratkansm halıklarnı, fekat Tigiz itip yaratalmadın, Çın mehebbet hem de şefkat nurm Tigiz itip taratalmadın!.. Bendelerin buldı çın behitsiz, Dinnerin de behit birmedi; Teglimatm uşbu könge çaklı Segadetke iriştirmedi... Hakim ittin, rabbım, cir yözine Kara köçni, altın-kömişni; Sinin goluviyetifi, kodretine Uşbu işler bir de kilişmi... Yarıy la sin üzin bik rehette, Bendelerin kan-yeş tügeler, Gomir buylarma mihnet çigip, Gazap içlerinde üleler... Kodretifi tam bulsa, bir fermanın : Citmes idimi son tıyarga, Çın-çın tatulıknı, mehebbetni Mengi urmlaştırıp kuyarga?.. Sabır itken bendelerge vegden Ahirette gayet zur-zurın; Şu vegdenniri bik az gına kıysmin Dönyalıkta kürset, aç nunfi!.. ABDULLAH TUKAY'IN VEFATINDAN SONRA Beklenmedik kaygı saldı bize bu günde felek: Ey sevgili genç şâir! Sen yok oldun erkenden. Dar görüp bu fâni hayatı kendi başına. Döndü "nefsi mutmain şimdi öz Allah'ına. Yüce ruhun bu aşağılık dünyayı hiç eşit görmedi. Sadece başka dünyaya gitti, o tamamen ölmedi. Ölmedin sen: çünkü bu gün her Tatarın gönlünde sen, Bitmedin sen: herkesin sözünde sen, dilinde sen... Hiç bir zaman çıkmaz akıldan burada yaptığın işlerin, Her zaman sevilip okunur "Gönül yemişlerin. Sen sevgilisin, seni böyle sever her bir Tatar, Sana karşı ihtiram her bir Tatarın gönlünde var. Yok olman - pek büyük ağırlık, hepimize sen kayıpsın, Herkesten çok ben ağlıyorum, hasretleniyorum. YOKSUN LA, ALLAH!.. (Yakınma) Yokdursun la, Allah!.. Eğer olsan, Sabretmez idin bu işe, Bütün kudretini bağlayıp koymaz İdin yerde altın-gümüşe. Görür idin güçsüz bendelerini, Yardım eder idin onlara, Serbestlik vermez idin güçlülere Güçsüzleri böyle talanlamaya... Yaş döktürmez idin kan karışmış, İşitir idin âh-ü-zârlannı. Çok kişiler içten sızlayıp yaşıyor, Bir esirger idin onları... Yaratansın kullarını, fakat Eşit kılıp yaratamadın, Gerçek muhabbet hem de şefkat nurun Eşit kılıp dağıtamadın!.. Bendelerin oldu çok bahtsız, Dinlerin de baht verdemi; Talimatın işte bu güne kadar Saadete eriştirmedi... Hakim ettin, rabbim, yer yüzüne Kara gücü, altın-gümüşü; Senin uliviyetine, kudretine İşte bu işler hiç de uygun değil... İyi ki sen kendin pek rahatsın, Bendelerin kan-yaş döküyorlar, Ömür boyunca mihnet çekip, Gazap içlerinde ölüyorlar... Kudretin tam olsa, bir fermanın Yetmez miydi hiç durdurmaya, Gerçek dostluğu, muhabbeti Sonsuza kadar yerleştirip bırakmaya?... Sabır eden bendelere vaadin Ahirette gayet büyük büyüğüne; Şu vaadinin pek azını kısmen Dünyalıkta göster, aç nurunu!..

6 NUR Kara kullı yavız doşman! Üziftçe şatlıgm bik zur; Sinin küzni çagıldırgan, İmiş, süngen iken bir nur. Döris, sin şatlamp köldifi Anın bir süngenin kürgeç; Karangıda oçıp yördin, Yanıp torgan çırağ süngeç. Kotıldım, dip, şuşı nurdan İçiftnen uylagansındır. Fekat aldandın, ey doşman! Bötinley sünmedi ul nur. Üzi süngen kibik bitti, Lekin ul çeçti küp yaktı; Küremsin: İndi ton ütti, Ofıktan yaktı tan attı. Bilemsiz: uşbu nur - ul kim? Anındık ul çırağ süngeç; Birip torgan idi zur yem Yugalgan Mullanur ipteş. Anı biz hiç onıtmıybız, Oluglıybız ve zurlıybız; Halıknın korbanı buldı Kaharman Mullanur dibiz. Anın isimi küflülerde Yazılgan, mengi ontılmas, Ana doşman kişilerge Gomirge yaktı kön bulmas. SELAM. Ey kaharman cyigit - tatar cyigiti! Kuva-kuva doşman yavlarm, Nek arıslan kibik, negre orıp, Yarıp çıktın Ural tavların. Çilli könde yangan ürtler kibik, Tire-yaknı kaplap yanasm; Közgi köngi totaş bolıt kibik, Sibir ilin kaplap barasıfi. Sin Gazrail buldın doşmannarga, Birem-birem alıp cannarın; igıldılar cansız kiske kibik, Taptap üttin mördar kannarın. Sarık kibik örikken doşman kaçar Sinnen kurkıp, anı kuvarsın. Cerehetten akkan kannarınnı Baykal küllerinde yuvarsın. Berekallah, cyigit, gayretine!.. Tar-mar kile doşman yavları; Alda köte sini kükrek kiyirip Kükke çıkkan Altay tavları. Arttan selam ukıy kamer kibik Nazlı, matur, sılu il kızı, Gayretinni kürip ul ilmaya, Nek şeriknın nurlı yoldızı. Batır cyigit bilen, ay, matur kız - Bolar - tugan ilnift bizegi, Selam ukıy sına, batır cyigit, Tugan ünin nazlı yöregi. NUR Kara elli yavuz düşman! Kendince şâdhğın pek büyük; Senin gözünü parlatan, Sanki, sönmüş bir nur. Doğru, sen neşelenip güldün Onun bir sönüşünü görünce; Karanlıkta uçup dolaştın, Yanıp duran nur sönünce. Kurtuldum, deyip, şu nurdan İçinden düşünüyörsündür. Fakat aldandın, ey düşman! Tamamen sönmedi o nur. Kendisi sönmüş gibi bitti, Lakin o saçtı çok aydınlık; Görüyor musun: şimdi gece geçti, Ufuktan parlak tan attı. Bilir misiniz: işte bu nur - o kim? Onunduk o nur sönünce; Verip durur idi büyük güzellik Yok olmuş Mollanur yoldaş. Onu biz hiç unutmayız, Ululuyoruz ve yüceltiyoruz; Halkın kurbanı oldu Kahraman Mollanur diyoruz. Onun ismi gönüllerde Yazılmış, ebedî unutulmaz, Ona düşman kişilere Ömüre aydınlık gün olmaz. SELAM Ey kahraman yiğit-tatar yiğidi! Kova-kova düşman askerini, Adeta arslan gibi, nâra atıp, Yarıp çıktın Ural tağlarını. Yelli günde yanan samanlıklar gibi, Yanını-yöreni kaplayıp yanarsın; Güz gününde toplanmış bulut gibi, Sibir ilini kaplayıp varırsın. Sen Azrail oldun düşmanlara, Birer-birer alıp canlarını; Yığıldılar cansız tomruk gibi, Basıp geçtin murdar kanların. Sarık gibi ürkmüş düşman kaçar Senden korkup, ant kovarsın. Cerahatten akan kanlarını Baykal göllerinde yıkarsın. Barekallah, yiğit, gayretine!.. Tar-mar gele düşman askerleri; Önde bekliyor seni göğüs kabartıp Göğe çıkan Altay dağları. Arkadan selam okuyor (ediyor) kamer (ay) gibi Nazlı, alımlı, güzel el kızı, Gayretini görüp o gülümsüyor, Tam şarkın nurlu yıldızı. Kahraman yiğit ile, ay, güzel kız- Bunlar - doğduğu yurdun süsü, Selam söylüyor sana. kahraman yiğit, Doğduğun yurdun n z l ı yüreği.

7