GIDA IŞINLAMASI VE UYGULAMALARI SEMİNER RAPORU

Transkript

1 ÇAY İŞLETMELERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ İŞLETME VE ÜRETİM DAİRESİ BAŞKANLIĞI GIDA IŞINLAMASI VE UYGULAMALARI SEMİNER RAPORU KUBİLAY TÜRKYILMAZ KISIM MÜDÜRÜ (Atatürk Çay ve Bahçe Kültürleri Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü) HAYDAR EROĞLU DAİRE BAŞKANI RİZE-2007

2 1. GĠRĠġ Günümüzde gıda kayıpları ve gıdalardan kaynaklanan sağlık sorunları giderek artmaktadır.gıda ıģınlaması gıdalarda bulunan mikroorganizma yükünün azaltılması ve gıdaların raf ömürlerinin uzatılması amacıyla uygulanan diğer yöntemlere alternatif bir yöntem olarak ortaya çıkmıģ ve Dünya da 50 den fazla ülkede halen uygulanmaktadır. Gıdalarda bu amaçla kullanılmakta olan Metil Bromür kimyasalının atmosfer için zararlı etkilerinden dolayı yılından sonra kullanımının yasaklanacak olması nedeniyle gıda ıģınlama yönteminin daha çok uygulama alanı bulacağı öngörülmektedir. Ülkemizde 6 Kasım 1999 tarih ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe giren Gıda IĢınlama Yönetmeliği (EK-1) ile bu yöntemin endüstriyel alanda uygulamasının önü açılmıģtır. Bu rapor, gıda ıģınlama yönteminin ülkemizde faaliyet gösteren tüm gıda sektörüne tanıtılması ve sektör çalıģanlarının uygulama hakkında yeterli teknik ve idari konularda bilgi sahibi olmasını sağlamak amacıyla Türkiye Atom Enerjisi Kurumu, Gammapak Sterilizasyon ve Arifoğlu Firmaları tarafından 22 Kasım 2007 tarihinde Ġstanbul da düzenlenen ve Genel Müdürlüğümüz tarafından görevlendirilmemiz nedeniyle katıldığımız Gıda IĢınlaması ve Uygulamaları Seminerinde verilen bilgileri kapsamaktadır. 2.SEMĠNER PROGRAMI Kayıt: Seminer için kayıtlar saat 8:30-9:15 arasında yapıldı. Seminer için kayıtlarımız tamamlandıktan sonra dağıtılan katılımcı kimlikleri ile birlikte toplantı salonuna girildi. AçılıĢ KonuĢması Seminerin programı Gamma-Pak Firması personeli Mehmet YalçıntaĢ tarafından okundu. Programın takdim edilmesinden sonra TAEK SANAEM Merkez Müdürü Dr. Ġlksen Hilal Dara açılıģ konuģmasını yaptı. AçılıĢ konuģmasında kısaca Ģu bilgiler verildi: Dünyada hızlı bir nüfus artıģı vardır. Gıda üretimindeki artıģ ise nüfus artıģ hızından azdır. Bu nedenle artan gıda açığının kapatılması için gıdaların korunması, kayıplarının azaltılması ve raf ömürlerinin uzatılması kaçınılmaz bir zorunluluktur. Gıda ıģınlama yöntemi bu nedenle büyük bir öneme sahiptir. Dünya da yaklaģık 60 ülkede gıda ıģınlama yöntemi uygulanmaktadır. Türkiye de bu ülkelerden biridir. Ülkemizde bu konuda iki adet tesis bulunmaktadır. Bunlardan birisi TAEK bünyesinde bulunurken diğeri de özel bir firma olan Gamma-Pak Sterilizasyon A.ġ. firmasındadır. Gıda ıģınlama konusunda çıkarılan yönetmelik konunun yasal bir zemine oturmasını sağlamıģ bu yönetmeliğin çıkarılmasında TAEK SANAEM büyük gayret göstermiģtir. Gıda ıģınlaması baģlıca baharat ürünleri, aromatik bitkiler ve bitkisel çaylar, et ürünleri, su ürünleri gibi gıdalarda kullanılmaktadır. Süt ve süt ürünlerinde bu yöntemin kullanılmasına izin verilmemiģtir. Birinci Oturum Birinci oturumda üç konuda sunum yapıldı. Oturum BaĢkanlığını Ankara Üniversitesi Gıda Mühendisliği Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Kadir Halkman yaptı.

3 Gıdalardaki Patojenler ve Ġndirgeme Metotları Oturum baģkanı Prof. Dr. Kadir Halkman tarafından gerçekleģtirilen bu sunumda gıdalarda bulunan baģlıca patojen mikroorganizmalar ve bunların gıdalardan temizlenme yöntemleri anlatıldı. Dünyada henüz kaç tür mikroorganizma bulunduğu kesin olarak tespit edilememiģtir. Bu sayının oldukça fazla olduğu tahmin edilmektedir. Bu kadar fazla sayıdaki mikroorganizma içerisinden sadece tanesi gıda kaynaklı bulaģmalar nedeniyle insanlarda hastalık meydana getirmektedir. Gıda kaynaklı bulaģma yoluyla insanlarda hastalıklara neden olan baģlıca mikroorganizma türleri Ģunlardır: - Campylobacter - Salmonella - Shigella - Clostr. perf. - Staph. Aureus - E.Coli O157:H7 - Yers. enterocolitica - Bacillus cerius - Vibrio - Listeria mono Dünya da ve Türkiye de gıda kaynaklı bulaģmalar nedeniyle meydana gelen mikrobiyolojik vakalar hakkındaki kayıtlar yetersiz olduğundan bu konuda yeterli istatistiksel veri elde edilememiģtir. Bu konuda en sağlıklı kayıtların tutulduğu ABD de sayı yılda 76 milyon vakadır. Bu sayının gerçek vaka sayısının % 10 unu ifade ettiği düģünülmektedir. Ülkemizde ise Hacettepe Üniversitesinde yapılana bir çalıģmada gıda kaynaklı mikroorganizma bulaģmalarıyla meydana gelen vaka sayısının yılda olduğu tahmin edilmektedir. Gıdalarda mikroorganizma yükünün azaltılması için eskiden beri çeģitli yöntemler uygulanmaktadır. Bunların baģlıcaları Ģunlardır: - Soğutma - Dondurma - Kurutma - Kimyasal Madde uygulaması ( Metil bromür) - Filtrasyon - Diğer yöntemler ( Karbondioksit uygulaması, yüksek basınç, vb) Yukarıda sayılan bu indirgeme metotları gıdaların kimyasal yapısına bağlı olarak farklı gıdalara farklı metotlar Ģeklinde ve gıdalardaki bozulma miktarını minimum seviyede tutacak tarzda uygulanmaktadır. Kimyasal madde kullanılarak mikroorganizmaların indirgenmesi yöntemi gıdalarda kalıntı bıraktığı için tüketiciler tarafından kolay kabul edilmez. Üstelik bu amaçla kullanılan baģlıca kimyasal olan metil bromürün kullanılması 2015 yılından itibaren yasaklanacaktır. IĢınlama yöntemiyle gıdalarda mikroorganizma yükünün azaltılması halen Dünya da ve Türkiye de kullanılan alternatif bir yöntemdir. Kalıntı bırakmaz. Radyasyona neden olmaz. ( Sadece Süt ve süt ürünlerinde radyasyona neden olur). Gıda üzerinde bulunan mikroorganizmaların DNA zincirlerini kırarak yok olmalarını sağlar. Bu yöntemin bozulmuģ gıdalara uygulanması yasaktır. Gıda ıģınlama yöntemi sadece iyi üretim teknikleri uygulanmıģ gıdalara yapılır. IĢınlamadan sonra HACCP kuralları uygulanarak tekrar kontaminasyonun önlenmesi gerekmektedir. Gıda ıģınlaması çeģitli amaçlar için uygulanabilir.

4 - Fitosaniteri: Böceklenmenin önlenmesi ( tahıllarda) - Saniteri: Patojen mikroorganizma yükünün azaltılması ( et ürünleri, baharat. vb) - Karantina Uygulamaları. Sunum sonrası sorulan sorulara karģı konuģmacının verdiği cevaplardan Ģu bilgiler elde edilmiģtir.: IĢınlanmıĢ gıdalar organik ürün olarak kabul edilmez. Bu nedenle ıģın görmüģ gıdalar organik ürün sertifikası alamazlar. IĢınlanacak olan gıdaların ıģınlamaya uygun Ģekilde ambalajlanması gerekmektedir. Bu nedenle ıģınlama yapılacak tesisin teknik Ģartlarına uygun ambalaj materyali kullanılmalıdır. IĢınlama etkisi sadece gıdalar üzerinde bulunan mikroorganizmalar karģı olmaktadır. Burada farklı türdeki mikroorganizmalara karģı farklı dozların uygulanması gerekmektedir. Tüm mikroorganizmalar ıģınlamadan etkilenmektedirler. Gıdaların üzerinde bulunan ve mikroorganizmalar tarafından üretilen toksik maddelere karģı ıģınlamanın bir etkisi henüz saptanmamıģtır. IĢınlama uygulamaları sadece iyi uygulama tekniklerine göre ( HACCP) üretilmiģ gıdalar uygulanır. Ürünün üretildiği tesisteki mikroorganizma populasyonunun iyi bilinmesi ve izlenmesi gerekir. Ġyi üretim uygulamalarına göre üretimi yapılmayan ve mikroorganizma yükü bu nedenle artmıģ olan gıdalarda ıģınlama yapılmaz. Ayrıca ıģınlama sterilizasyon amacıyla da kullanılamaz. Türkiye de Gıda Hijyen Standartları Bu sunum Koruma Kontrol Genel Müdür yardımcısı Prof. Dr. Nevzat Artık tarafından gerçekleģtirildi. Sunumda Ģu bilgiler verildi. Gıda hijyeni ve gıda güvenliği konusunda Tarım Bakanlığının Avrupa Birliği ile yürüttüğü müzakereler sırasında Türkiye nin çıkarları korunmakta ve bu konuda sıkı pazarlıklar yapılmaktadır. Türkiye deki gıda hijyeni ve denetimi konusundaki yasal mevzuat ve pratik uygulamalar bir çok Avrupa ülkesinin ilerisindedir. Genel Müdürlük tüm gıda sektörünü kapsayan Hijyen kılavuzları hazırlamıģtır. Siyah Çay ile ilgili hijyen kılavuzu Çay ve Aromatik Bitkiler Hijyen Kılavuzu içerisinde bulunmaktadır. IĢınlanmıĢ Gıdaların Tespiti Bu konudaki sunum TAEK, SANAEM Uygulama Bölümü Gıda Birimi personeli Gıda Mühendisi Yakup Erel tarafından yapıldı. Gıda ıģınlama iģleminin ticari hale gelmesi, ıģınlanmıģ gıdaların ticaret hacminin artması, bu konuda farklı ülkelerde farklı uygulamaların bulunması, ve tüketici talepleri nedeniyle ıģınlanmıģ gıdaların tespiti ve tespit yöntemleri önemli hale gelmiģtir. ġu amaçlarla ıģınlanmıģ gıdalar tespit edilmektedir: - IĢınlanmıĢ gıdaların ekonomik bir değer ifade etmesi - GeliĢen gıda iģleme tekniklerinin bir arada kullanılması - Etiketlemenin doğru ve açık bir Ģekilde yapılması zorunluluğu - Etikete uygunluğun denetlenmesi - Tüketicinin doğru ve yeterli bir Ģekilde bilinçlendirilmesi Gıda ıģınlaması uygulanmıģ ürünlerin tespit edilmesinde genel bir geçerliliği olan ve tüm ürünlerde uygulanabilecek bir yöntem henüz geliģtirilmemiģtir. Gıdaların kimyasal ve fiziksel yapısına bağlı olarak farklı yapıdaki gıdalara uygulanan farklı yöntemler bulunmaktadır. Bu yöntemlerin esası ıģınlama uygulanmıģ gıdaların yapısında meydana gelmiģ olan rayolitik ( ıģınlama sonucu ıģınlamaya özgü oluģan ürünler) ürünlerin tespitine dayanmaktadır. Bu tespitlerde Avrupa Standardizasyon Komitesi (CEN) tarafından benimsenen standart yöntemler kullanılmaktadır.

5 FĠZĠKSEL METOTLAR - Termoluminesans metodu ( Baharatlar, aromatik bitkiler, deniz ürünleri, sebze, meyve ve tahıllar) - UyarılmıĢ Optik Luminesans (Baharatlar, aromatik bitkiler, deniz ürünleri) - Elektron Spin Rezonans ( Kemik içeren gıdalar, taze meyve, kabuklu yemiģler, kurutulmuģ sebze ve meyveler, vb) - Viskozimetre( Karabiber, tarçın, yenibahar) - Impedans( Patates) KĠMYASAL METOTLAR - Uzun Zincirli Hidrokarbonların Tespiti ( Piliç, sığır eti, yumurta, balık, avokado) - 2-Alkil siklo butanonların tespiti (Piliç, sığır eti, yumurta, deniz ürünleri) - o-trozin tespiti ( Piliç, deniz ürünleri) - Peroksit tayini ( Piliç, sığır eti) - Gaz OluĢumu Tespiti ( DondurulmuĢ piliç) DNA METOTLARI - DNA Komet-Test ( Piliç, sığır eti, balık, deniz ürünleri, meyve ve sebzeler) - Mitokondrial DNA Tespiti ( Piliç, sığır eti, alabalık) BĠYOLOJĠK YÖNTEMLER - Çimlenme tekniği ( Sitrus meyveleri, kiraz, elma, tahıllar) MĠKROBĠYOLOJĠK YÖNTEMLER - DEFT/APC Yöntemi ( Baharatlar,aromatik bitkiler, piliç) - LAL/GNB yöntemi ( Piliç) ĠMMUNOLOJĠK YÖNTEMLER - 2-Alkil siklo butanonların tespiti ( Piliç) - Dihidrotimidin tespiti ( tahıllar) - Protein denatürasyonu ( Yumurta akı) IĢın uygulanmıģ gıdaların tespiti TAEK SANAEM laboratuarlarında yapılmaktadır. ücret karģılığında

6 Ġkinci Oturum Ġkinci oturum seminerin öğleden sonraki bölümünde yapıldı. Oturumda toplam dört sunum yapıldı. Oturum baģkanlığını 19 Mayıs Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Öğretim Görevlisi Prof. Dr. Nurcan Çetinkaya yaptı. Gıda IĢınlamasının Saniteri ve Fitoseniteri Amaçlı Kullanımı Bu sunum TAEK, SANAEM uygulama Bölümü Gıda Birimi uzmanlarından Dr. Erhan Ġç tarafından yapıldı. Sunumda Ģu bilgiler verildi. GeliĢmekte olan ülkelerin birçoğunda böceklenme nedeniyle bir çok gıda kayıpları ortaya çıkmaktadır. Hasat sonrası böceklenme nedeniyle oluģan gıda kayıpları ve kalite bozuklukları ürünlerin ticaretini de olumsuz yönde etkilemektedir. Hasat sonrası gıdalarda böceklenmenin önlenmesi için yaygın olarak kullanılan metil bromür kimyasalının ozon tabakası için zararlı bir madde olmasından dolayı Montreal protokolü ve Temiz Hava AntlaĢması kapsamında kullanılması 2015 yılında kesinlikle yasaklanacaktır. Uluslar arası organizasyonlar bu maddenin kullanımdan kalkmadan önce insan sağlığına zararlı olmayan alternatif bir uygulamanın geliģtirilmesinin Ģart olduğunu bildirmiģlerdir. Bunlardan BirleĢmiĢ Milletler çevre Programının oluģturduğu komite ( UNEP-MTOC) ıģınlamayı alternatif uygulamalardan biri olarak kabul etmiģtir. ADB, Rusya, Ġngiltere, Brezilya nın da aralarında bulunduğu 50 den fazla ülkede gıdalara zarar veren böceklerle mücadelede ıģınlama teknolojisi kullanılmaktadır. IĢınlama nedeniyle meydana gelen enerji böceklerin DNA yapılarını çeģitli geliģme dönemlerinde ( yumurta, larva, pupa vb.) etkileyerek gıdalar üzerinde geliģmelerini önlemekte ve yok olmalarını sağlamaktadır. ABD de bu yöntemin etkili olduğunun kabul edilebilmesi için uygulama yapılan böcekten hiçbir çıkıģ olmaması ve % 95 güvenlik düzeyinde %99,9968 etkinliğin gösterilmesi gerekmektedir. Yapılan pratik uygulamalarda bu etkinliğin sağlandığının ispatlanmasından dolayı özellikle tahıl ürünlerinde böceklenmenin önlenmesi amacıyla ıģınlama uygulanmaktadır. IĢınlamanın karantina amaçlı kullanımı da gittikçe artan bir uygulamadır. Meyve kalitesi açısından bakıldığında ıģınlamanın karantina amaçlı kullanılması metil bromür kimyasalına karģı iyi bir alternatiftir. Bu uygulama en iyi ve etkili Ģekilde elma, kiraz, papaya, ve üzümsü meyveler ile sitrus meyvelerinde kullanılmaktadır. Çok düģük dozlardaki ıģınlama ile bu meyvelerde bulunan meyve sinekleri ve diğer böceklerin bulaģmaları önlenebilmektedir. Bunun yanında ithalat ve ihracatı yapılan bir çok taze sebze ve meyvede zarar yapan meyve sinekleri ve diğer bazı zararlılar için tavsiye edilen ıģınlama dozları tespit edilmiģtir. Sunumun sonunda Dr. Erhan Ġç, ıģınlamanın gıdaların kimyasal yapıları üzerindeki etkileri konusunda ( proteinler, vitaminler, polifenolik bileģikler vb) araģtırmaların devam ettiğini ve bu konuda daha çok çalıģma yapılması gerektiğini bildirdi Gıda IĢınlamada Yasal Düzenlemeler ve Ticari Uygulamalar Bu sunum oturum baģkanı 19 Mayıs üniversitesi Veterinerlik fakültesi öğretim görevlisi Prof. Dr.Nurcan Çetinkaya tarafından yapıldı. Nurcan Çetinkaya uzun yıllar TAEK bünyesinde çalıģmıģ ve Türkiye de gıda ıģınlama yönteminin yasal altyapı çalıģmalarında bulunmuģ ve bu konudaki yönetmeliğin çıkartılmasında fiili olarak çalıģmıģ bir uzmandır. Prof.Nurcan Çetinkaya sunumunda Ģu bilgileri verdi. Gıda ıģınlama prensiplerinin belirlenmesi ile ilgili çalıģmalar 1940 yılında baģlamıģtır. Bu konudaki çalıģmalara geliģmiģ ülkeler 1950 yılında, geliģmekte olan ülkeler de 1960 yılında baģlamıģlardır. Ulusal ve uluslar arası yasal düzenlemeler 1980 yıllarında baģlamıģtır. Halen bu konuda ulusal yasal düzenlemelerini tamamlayamayan ülkeler bulunmaktadır.

7 Kodeks Alimentarus tarafından ıģınlanmıģ gıdalarla ilgili olarak yayınlanmıģ ve uygulanmakta olan baģlıca uluslar arası standartlar Ģunlardır. - CX STAN : IĢınlanmıĢ gıdalar için kodeks genel standardı - CX STAN , Rev :DüzeltilmiĢ- IĢınlanmıĢ gıdalar için kodeks genel standardı - CAC/RCP : Radyasyon prosesinde takip edilmesi tavsiye edilen uluslar arası kurallar - CAC/RCP Rev : DüzeltilmiĢ olan-radyasyon prosesinde takip edilmesi tavsiye edilen uluslar arası kurallar - CX STAN1-1985, Rev , Rev : PaketlenmiĢ gıdaların etiketlenmesiyle ilgili kodeks genel standardı. - CAC/RCP , Rev : Gıda hijyeninin genel prensipleri ve uygulaması konusunda uluslar arası tavsiyeler Dünyada halen yaklaģık 50 ülkede ıģınlanmıģ en az bir gıda için onay verilmiģtir. IĢınlaması yasal olarak kabul edilmiģ bir çok gıda ülkelere göre tek tek sınıflandırılarak onaylanmıģ olup bu gıdaların sayısı 40 tan fazladır (Ġngiltere, ABD, Meksika, ġili Türkiye ve Çin gıda gruplarına göre ıģınlamaya önem vermiģtir.brezilya iyi iģleme uygulamalarının (GMP) bir parçası olarak ıģınlamaya onay vermiģtir. Dünyada halen yaklaģık 200 civarında ıģınlama tesisi faaliyet göstermektedir. Avrupa Birliği ülkelerinde Avrupa Komisyonu(EC) tarafından lisanslanmıģ toplam 18 adet ıģınlama tesisi bulunmaktadır. Avrupa Birliği, üye ülkeler dıģında 5 adet ıģınlama tesisinde ıģınlanmıģ gıdaların birlik ülkelerinde ki ticaretine onay vermiģtir. Bu tesislerden bir tanesi de Gamma-Pak bünyesinde bulunmaktadır. Dünyadaki yasal uygumlalar ıģınlanmıģ gıda ambalajları üzerinde ıģınlama iģlemi yapıldığına dair ıģınlanmıģtır veya ıģınlama iģlemi uygulanmıģtır Ģeklinde uyarı bulundurulmasını zorunlu kılarken ülkemizde çıkarılan yönetmelik hem bu tür bir ifadenin hem de ıģınlamanın sembolü olan radura ambleminin (EK-2) paket üzerinde bulundurulmasını zorunlu kılmaktadır. Gıda bileģenlerinden biri için ıģınlama iģlemi uygulandığı zaman ambalaj üzerinde ıģınlama iģlemi uygulanan bileģen için ıģınlama yapılmıģtır uyarısının yazılması zorunludur. Gıda ıģınlamasında kullanılacak doz miktarı önemlidir. IĢınlama iģleminden önce gıdalara uygulanacak doz miktarının hesaplanması gerekmektedir. Doz, IĢınlanan gıdanın birim kütlesinde absorblanan radyasyon enerjisi miktarı anlamına gelmektedir. IĢınlama iģleminde doz birimi olarak kgy ( Klogrey) kullanılır. Bu IĢınlanan gıdanın 1 kg ı baģına absorblanan ortalamam radyasyon enerjisinin kilojul olarak miktarını verir.hangi gıdaya ne kadar ıģınlama iģlemi uygulayan ülkeler uygulanacak doz miktarının tespiti için teknolojik amaç terimini geliģtirmiģler ve kullanmaya baģlamıģlardır. Bu istenen sonucun elde edilebilmesi için hiçbir sınırlama olmadan gerektiği kadar dozun kullanılması demektir. Ülkemizdeki yasal mevzuat ise kullanılabilecek maksimum doz miktarını 10 kgy olarak sınırlamıģtır. Gıda IĢınlama Tesisleri ve Proses Yöntemleri Gıda ıģınlamam tesisleri ve prosesleri hakkında bilgilerin verildiği bu sunum Gamma-Pak Genel Müdürü Dr. Hasan Aklan tarafından verildi. Dünyada faaliyet halinde bulunan gıda ıģınlama ünitelerinde farklı teknolojiler kullanılmaktadır. Bu arada radyasyon kaynağı olarak ta farklı maddeler kullanılmaktadır. Bunlardan en yaygın olanları;gama ıģınları, X- ıģınları ve Elektron hızlandırıcılardır. Gamma-pak bünyesinde ıģınlama amacıyla gama ıģınları kullanılmaktadır. Gama ıģınlarının elde etmek için de Co 60 maddesi kullanılmaktadır. Genel olarak gama ıģınları tüm mikroorganizmalar üzerinde etkili olurken amaçlanan teknolojik hedef için farklı mikroorganizmalar için farklı dozlar kullanılmaktadır.

8 Gıda ıģınlama iģleminde gıdaların ambalajlanması amacıyla kullanılan materyallerde önemlidir. Bu amaçla ıģınlama iģlemine dayanıklı ambalaj malzemeleri kullanılmaktadır. Genelde yapılan çalıģmalarda kullanılan ambalaj malzemesi için uygulanabilecek maksimum doz miktarları tespit edilmiģ olup bunlar Ģu Ģekildedir. Ambalaj Malzemesi Uygulanacak Maksimumu Doz(kGy) Nitro selüloz 10 Glassine paper 10 Mum kaplı karton 10 Polietilen film 10 Kraft paper (sadece un için) 0,5 Polietilen tetra fitalat film 10 Polistren film 10 Rubber hidroklorür film 10 Viniliden klorür-vinil klorür kopolimer 10 Naylon II 10 Etilen-vinil asetat kopolimer film 30 Bitkisel parģomen 60 Polietilen film 60 Polietilen tetra fitalat film 60 Naylon 6 film 60 Vinil klorür-vinil asetat kopolimer film 60 Akrilonitril kopolimer 60 Gamma-Pak firması aģağıdaki alanlarda ıģınlama iģlemi uygulamaktadır. - Medikal ürünlerin sterilizasyonu (ameliyat eldivenleri, serum setleri, iğneler vs.) - Ambalaj malzemelerinin sterilizasyonu (plastik torbalar, kağıt torbalar, plastik tüpler, ilaç ĢiĢeler, vs) - Gıdalar( baharatlar, et ürünleri, su ürünleri, aromatik bitkiler vs) - Bahçıvanlık ürünleri( toprak ve gübre karıģımları gibi) - Hayvan yiyecekleri - ArĢiv ve antikaların korunması - Ağaç ürünlerinin sertleģtirilmesi - Plastiklerin parçalanması - Hastane atıklarının mikroplardan arındırılması Gıda IĢınlamasının Uygulama ve Maliyetleri Bu sunum Gamma-pak firması yöneticilerinden Mehmet YalçıntaĢ tarafından gerçekleģtirildi. Sunumda ıģınlamanın gıda üzerindeki maliyeti ıģınlanmıģ gıdalara karģı tüketicilerin eğilimleri konusunda yapılan anket çalıģmaları hakkında bilgi verildi. Gıda ıģınlamasında amaçlanan teknolojik hedef ile maliyet konusuna dikkat edilmesi gerekmektedir. Mesela patates için çimlenmenin önlenmesi amacıyla ıģınlama uygulaması pahalı bir yöntemdir. Maliyetleri çok arttırır. Ama ülkemizde de oldukça fazla miktarda uygulanan baharatların ıģınlanması pahalı bir yöntem değildir. Bitkisel çaylarda ıģınlamanın maliyeti ykr/kg dır. Bakliyatlarda avro/ton, kuruyemiģlerde avro/ton, baharatlarda ise avro/ton dur. IĢınlama maliyetleri konusunda TAEK SANAEM Uygulama Bölümünün internette yayınlanan 2007 yılı endüstriyel ıģınlama hizmetleri fiyat listesine göre (EK-3) 0,4-0,6 gr/cm 3

9 yoğunluğundaki gıdalar için 10 kgy ve daha düģük dozlar için istenen ücretin 130 YTL/m 3 olduğu belirtilmektedir. TAEK SANEM Uygulama Bölümü fiyatlarına göre ortalama 500 volüm değerine sahip siyah çaylarda ıģınlama maliyetlerinin de yapılan hesaplamalara göre en az 75Ykr olacağı tespit edilmiģtir. Bu maliyetlere ürünün ıģınlama tesisine nakliyesi dahil edilmemiģtir. 3. SONUÇ Gıdalardaki mikroorganizma yükünün azaltılması için uygulanan ıģınlama yöntemi ülkemizde henüz yeterince tanınmamıģ ve yaygın Ģekilde kullanım alanı bulamamıģtır. Bunun nedeni bu teknolojiyi uygulayan firma sayısının az ve belli merkezlerde olmasıdır. Ayrıca ıģınlama teknolojisindeki, ıģın, radyasyon, doz gibi terimlerin halkta tedirginlik uyandırmakta ve bu nedenle ıģınlanmıģ gıdalara karģı bir çekingenlik uyandırmaktadır. Gıda ıģınlama yöntemi sunumlarda verilen bilgilere göre bu amaçla kullanılan diğer yöntemler kadar güvenli ve tüketici sağlığı açısından olumsuz hiçbir etki göstermeyen bir yöntemdir. Kalıntı bırakmaz. Uluslar arası ticarette gerekli Ģartları sağlamak koģuluyla bir engel teģkil etmez. Gıda ıģınlama yönteminin kullanılması için iyi araģtırma yapılıp gerçekten kullanılması gerekiyorsa uygulanması gerekmektedir. Gıdalardaki mikroorganizma yükünün azaltılması için baģka bir alternatif olmadığı zaman veya diğer kullanım amaçlarına göre gerekli olduğu zaman rahatlıkla uygulanabilecek bir yöntemdir. Burada uygulama sonucundaki maliyetler dikkate alınmalı ve maliyet artıģlarının pazarlamayı etkileyecek sevide olması durumunda baģka alternatifler denenmelidir. Siyah ve yeģil çay ürünleri açısından gıda ıģınlama yönteminin değerlendirilmiģ ve Ģu sonuçlara varılmıģtır. Gıda ıģınlama yöntemi iyi iģleme uygulamaları (GMP) yönteminin bir parçası olarak uygulanabilmektedir. Ġyi iģleme uygulamalarına aykırı olarak üretilen bir gıdanın mikroorganizma yükünün azaltılması amacıyla ıģınlama uygulaması yasal değildir. Çay üretiminde iyi iģleme tekniklerinin uygulanması sonucunda son üründeki mikroorganizma yükünün yok veya çok az olacağı açıktır. Çünkü bu Ģekildeki bir uygulama sonucunda son üründeki nem oranı % 2-4, su aktivitesi değeri ise 0,2-0,3 civarında olacaktır. Ayrıca üretim esnasında hijyen kurallarının ve HACCP gibi yönetim sistemlerinin uygulanması dıģardan mikroorganizma bulaģmasını minimum seviyede tutacaktır. Bu Ģekilde üründeki mikroorganizma yükü Tarım ve KöyiĢleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdürlüğü tarafından yayınlanan Mikrobiyolojik Kriterler Tebliği nin EK- 9 maddesinde belirtilen siyah çaylardaki mikrobiyolojik değerlere uygunluk sağlayacaktır.(ek-4) Yapılan literatür taramalarında siyah çayda ıģın uygulamasının kalite bileģikleri üzerindeki etkileri konusunda bilgilere de ulaģılmıģtır. Bu konuda yurt dıģında yapılan bir çalıģmada 10 kgy gama ıģını uygulanan çaylardaki TF miktarında 12 aylık süre sonunda % 7 lik bir kayıp meydana gelirken ıģın uygulanmayan çaylarda TF değerinde % 22 lik bir kayıp oluģtuğu gözlenmiģtir. ( J. Thomas, R.S.Senthil, R.Raj Kumar ve A.K.A Mandal; Induction Of Gamma Irradiation On Stability Of Stored Black Teas= Gama IĢını Uygulamasının Depolanan Siyah Çayların Stabilitesi Üzerindeki Etkileri )

10 EKLER

11 EK-1 T.C. TARIM ve KÖYĠġLERĠ BAKANLIĞI Koruma ve Kontrol Genel Müdürlüğü GIDA IġINLAMA YÖNETMELĠĞĠ Yetki Kanunu Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği Yayımlandığı R.Gazete Gıda IĢınlama Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Yayımlandığı R.Gazete Gıda IĢınlama Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik Yayımlandığı R.Gazete BĠRĠNCĠ BÖLÜM Amaç, Kapsam, Dayanak ve Tanımlar Amaç Madde 1- Bu Yönetmeliğin amacı; gıda ışınlama tesislerinin kurulması ile bu tesislere lisans verilmesini, gıda maddelerinin üretiminde kullanılan her türlü ham ve yardımcı maddeler ile mamul ve yarı mamul gıda maddelerinin tekniğine uygun olarak ışınlanmasını, ışınlanmış gıdaların tüketime arzı, denetlenme esas ve usullerini belirlemektir. Kapsam Madde 2- Bu Yönetmelik; gıda maddelerini ışınlama esas ve usulleri ile gıda ışınlama tesislerinin kuruluşları ve ışınlanmış gıdaların tüketimine ilişkin; lisans, izin,tescil, istihdam, kontrol, denetim, ithalat ve ihracata dair esas ve usulleri kapsar. Hukuki dayanak Madde 3- Bu Yönetmelik 560 sayılı Gıdaların Üretimi, Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Kanun Hükmünde Kararname nin 4,5,6,7,12,13 ve 15 inci maddeleri ile 2690 sayılı Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Kanununun 4 ve 10 uncu maddelerine dayanılarak hazırlanmıştır. Madde 4- Bu Yönetmelikte geçen; Böceklenmeyi önlemek : Gıda maddelerinde bulunan böcek yumurta ve larvalarının canlılık ve üreme faaliyetlerinin yok edilmesi veya azaltılarak etkisiz hale getirilmesini, Doz : Işınlanan gıdanın birim kütlesinde absorbladığı radyasyon enerjisinin miktarını, Dozimetri : Doz ve doz hızının kgy/saat olarak standardize edilmiş metotlarla ölçülmesini,

12 Gıda ıģınlama : Gıda maddesinin istenilen bir teknolojik amaca ve usulüne uygun olarak yeterli bir dozda ışınlanmasını, Gıda ıģınlama tesisi : Gıdanın uygun bir ışın kaynağıyla güvenli bir şekilde ışınlanması için tasarlanmış ve lisanslanarak tescil edilmiş kaynak, donanım ve çalışma sistemlerini içeren bina ve eklerini, IĢınlama lisansı : Işınlama tesisinin tasarım, inşa ve işletilmesi için Türkiye Atom Enerjisi Kurumu nun verdiği radyasyon güvenliği uygunluk onayını, Kilo Gray (kgy) : Işınlanan gıdanın 1 kg ı başına absorblanan ortalama radyasyon enerjisinin kilojoul olarak miktarını, MeV : Milyon elektron volt enerji birimini, Mikrorganizma : Virüs, bakteri, fungus, ve paraziti, Ortalama doz : Belli kütledeki gıdanın birim hacminde dozimetrelerin yerleştirildiği noktalardaki yerel yoğunluk ve absorblanan dozların ortalamasıyla bulunan absorblanan doz miktarını ; yoğunlukça homojen gıdalarda absorblanan ortalama minimum ve maksimum dozların ortalamasını, TAEK : Türkiye Atom Enerjisi Kurumunu ifade eder. ĠKĠNCĠ BÖLÜM Gıda IĢınlama ve Radyasyon Güvenliği Gıda ıģınlama esasları Madde 5- Gıdaların ışınlanması aşağıdaki esaslara göre yapılır. a) Gıda ışınlama işlemi; gıdalarda bozulmaya sebep olan mikroorganizmalar,ve biyokimyasal olayların miktar ve faaliyetlerinin engellenmesi, azaltılması, yok edilmesi, gıdaların raf ömürlerinin uzatılması, olgunlaşma süresinin kontrolü veya müteakip işlemlerdeki istenen değişiklikleri sağlamak amaçlarından biri veya birkaçı için belirlenmiş ışınlama dozunda, uygun teknolojik ve hijyenik koşullarda yapılır. b) Işınlanacak gıda ve ambalaj materyali, 16/11/1997 tarihli ve mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği nin hükümlerine uygun olması gerekir. c) Bozulmuş gıdalar insan tüketimine sunulmak üzere ışınlanamaz. d) Işınlama işlemi öncesinde, işlem sırasında ve sonrasında Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinde belirtilen genel hijyen kurallarına uyulur. İşyeri yetkilisi ve /veya sorumlusu 9/6/1998 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliği nin işyeri sorumlulukları ile ilgili hükümlerini yerine getirir. e) Gıda ışınlamada kullanılacak ışınlama dozu, gıdanın özelliklerine ve istenen doz aralığına uygun uluslararası kabul edilebilir dozimetri yöntemleriyle gıdanın belli hacim biriminde absorblanan ortalama doz ölçülerek belirlenir.

13 f) Bu Yönetmeliğe tabi olarak kurulan tesisler radyasyon güvenliği açısından 24/7/1985 tarihli ve 85/ 9727 sayılı Radyasyon Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uymakla yükümlüdürler. IĢınlama dozu Madde 6- Gıda maddelerine uygulanacak ortalama ışınlama dozu, gıdanın özellikleri itibarıyla girdiği bir gıda grubuna uygun doz sınırları içerisinde istenen teknolojik amaca göre seçilir. Gıda gruplarına göre izin verilen ortalama doz üst sınırları Ek -1 de verilmiştir. Yeniden ıģınlama Madde 7- Nem oranı düşük hububat, bakliyat, kurutulmuş gıdalar ve benzeri gıdalarda ışınlama sonrası, böceklenme ve bulaşmaları azaltmak veya yok etmek amacıyla tekrar ışınlama yapılabilir. Yeniden ışınlama; 1 kgy civarında düşük dozlarda ışınlanmış maddelerden hazırlanmış gıdalarda başka bir teknolojik amaç için ve/veya bileşiminde % 5 den daha az ışınlanmış katkı maddesi içeren gıdalarda 6 ıncı maddeye uygun olarak yapılır. ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Gıda IĢınlamada Kullanılacak IĢın Kaynakları, Gıda IĢınlama Tesisleri, Lisans, Ġzin, Tescil ve Ġstihdam IĢın kaynakları Madde 8- Gıda ışınlama işlemlerinde aşağıdaki ışın tipleri kullanılabilir; a) Kapalı Kobalt- 60 ( Co-60 ) ve Sezyum- 137 ( Cs- 137) radyonüklit kaynaklarından yayılan gama ışınları, b) 5 MeV ve daha düşük enerjide çalışan makine kaynaklarından üretilen X-ışınları, c) 10 MeV ve daha düşük enerjide çalışan makine kaynaklarından üretilen elektronlar. IĢınlama tesisleri ve istihdam Madde 9- Gıda ışınlama tesisleri 8 inci maddedeki ışın kaynaklarından birini kullanarak, bu işin gerektirdiği teknolojik donanımla, radyasyon güvenliği ve hijyenik koşullara uygun olarak inşa edilmiş olması gerekir. Gıda ışınlama tesislerinde: a) Gıda ışınlama konusunda eğitimi TAEK tarafından onaylanmış yeterli sayıda kişilerin istihdamı zorunludur. b) Gıda ışınlama sırasındaki tüm işlem kontrol parametreleriyle dozimetrik ölçüm kayıtlarının tutulması ve muhafazası zorunludur. Lisans, izin ve tescil Madde 10- Gıda ışınlama tesisi kurmak isteyen özel ve tüzel kişiler ; a) Radyasyon Güvenliği Tüzüğüne dayanılarak çıkarılan 18/6/1994 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gama ve Elektron Demeti Işınlama Tesislerinin Güvenliği Yönetmeliğine göre TAEK den gıda ışınlama tesisi kurmak ve işletmek için lisans alır.

14 b) Bu tesis üretime geçmeden önce 10/7/1996 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıdaların Üretim ve Satış yerleri Hakkındaki Yönetmeli ğin ilgili hükümlerine göre Sağlık Bakanlığı ndan çalışma izni alır ve Sağlık Bakanlığı nın düzenleyeceği gıda işyeri siciline kaydolur. c) Alınan lisans belgesi ve çalışma izniyle birlikte tesiste kullanılacak alet ve ekipmanların isimlerini, radyasyon tipini ve dozimetri metodunu içeren bir dosya ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na gıda ışınlama izni için başvurur. Başvuru dosyası, Tarım ve Köyişleri Bakanlığından 3 ve TAEK den 3 olmak üzere 6 uzman kişiden teşekkül edecek bir komisyon tarafından incelemeye alınır, inceleme sonucu uygun bulunan tesise izin verilerek tescil edilir. Tescil edilen tesiste ışınlanacak olan gıda maddeleri 9/6/1998 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeli ğin ilgili hükümlerine göre Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ndan üretim izni alınmış olan gıdalar olması gerekir. DÖRDÜNCÜ BÖLÜM IĢınlanmıĢ Gıdaların Kalite Temin ve Belgelenmesi Kalite temini Madde 11- Kalite temini için, a) Gıdanın ışınlandığı koşulların gerekli esas, usul ve amaçlara uygun olmasını ayarlayan proses kontrol sistemi ve kontrol değerlerinin belgesi ve kayıtları tutulur, b) Işınlanmış gıda ve ambalaj materyali Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğine uygun olur, c) Işınlanacak gıdanın kalitesi ve proses icapları, ışınlama öncesinde, ışınlama sırasında ve ışınlama sonrasında istenilen teknolojik amacı sağlaması gerekir, d) Dozimetri uygulamasının uluslararası standartlara uygun olması gerekir. Belgeleme Madde 12- Işınlanan her bir parti gıda için en az iki kontrol dönemi saklanacak bir kayıt bulundurulur. Bu kayıtta: a) İşlemin parti numarası, b) Işınlama tarihi, c) Işınlanmış gıdanın miktar ve tipi, d) Işınlama sırasında kullanılan ambalaj materyali ve şekli, e) Işınlama sırasında ölçülen minimum ve maksimum doz oranları, ortalama doz ve diğer proses kontrol değerleri, f) Işınlama sırasında gözlenen normal proses koşullarından sapmalar belirtilir.

15 Etiketleme Madde 13-16/11/1997 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği nin 9 uncu bölümünde yer alan bilgilere ilaveten etikette aşağıdaki hususların yer alması zorunludur. a) Işınlanmış gıdalar için, önceden paketlenmiş olsun veya olmasın, düzenlenecek nakliye belgelerinde ışınlama yapmasına izin verilen tesisin adı, ışınlama tarihi, ışınlama dozu ve parti numarası, b) Işınlanmış ve tüketime hazır olarak ambalajlanmış gıda ambalajı üzerinde gıdanın isminin yanında yazı ve Ek -2 de verilen şekildeki yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolü ile ışınlandığı, c) Gıda bileşenlerinden birisi ham veya çiğ iken ışınlanmış ise bileşim listesinde bu bileşenin hangi dozda ışınlandığı, d) (a) ve (b) bentlerindeki bilgilere göre yığın taşıyıcılardaki taşıma belgelerinde ışınlanmış gıda olduğu, e) Gıdaların ışınlanıp ışınlanmadığının tespiti amacıyla ışınlanacak gıdaların üstüne ışınlamayla renk değiştiren bir indikatör yapıştırılması. Depolama Madde 14- Gıda ışınlama tesislerinde depolanan ışınlanacak ve ışınlanmış gıdalar ayrı yerlerde tekniğine uygun olarak depolanır. BEġĠNCĠ BÖLÜM ÇeĢitli ve Son Hükümler IĢınlanmıĢ gıdaların teģhisi ve ıģınlama dozu tespiti Madde 15- Bir gıdanın ışınlanıp ışınlanmadığının ve uygulanan ışınlama dozunun tespiti uluslararası kabul görmüş analiz metotlarına göre TAEK laboratuarlarında veya TAEK, Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı nın müştereken belirleyeceği laboratuarda yapılır. IĢınlanmıĢ gıdaların tüketimi, ithalatı ve ihracatı Madde 16- Işınlanmış gıdaların tüketimi, ihracat ve ithalat kontrolleri sırasında 9/6/1998 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmelik hükümlerine göre uygulama yapılır. Denetim ve yaptırımlar Madde 17- Gıda ışınlama tesislerinin radyasyon güvenliği ve ışınlama proses kontrolü TAEK tarafından, 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararnamenin 4 ve 10 uncu maddeler kapsamındaki kontrolleri Sağlık Bakanlığı tarafından; 5, 7,9 ve 18 inci maddeler kapsamındaki kontroller Tarım ve Köyişleri Bakanlığı tarafından yapılır. Yürürlük

16 Madde 18- Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme Madde 19- Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı, Sağlık Bakanı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanı yürütür. EK-1 GIDA GRUPLARINDA BELĠRLĠ TEKNOLOJĠK AMAÇLARA GÖRE UYGULANMASINA ĠZĠN VERĠLEN IġINLAMA DOZLARI GIDA GRUBU Grup1-Soğanlar, kökler ve yumrular Grup 2- Taze meyve ve sebzeler (Grup 1 in dışındakiler ) AMAÇ Depolama sırasında filizlenme, çimlenme ve tomurcuklanmayı önlemek a)olgunlaşmayı geciktirmek b)böceklenmeyi önlemek (x) c)raf ömrünü uzatmak d) Karantina kontrolü Grup3-Hububat, öğütülmüş a)böceklenmeyi önlemek hububat ürünleri,kabuklu yemişler, b)mikroorganizmaları yağlı tohumlar, azaltmak baklagiller,kurutulmuş sebzeler ve c)raf ömrünü uzatmak kurutulmuş meyveler a)bazı patojenik mikroorganizmaları Grup 4- Çiğ balık, kabuklu deniz azaltmak hayvanları ve bunların ürünleri ( (x) b)raf ömrünü uzatmak taze veya dondurulmuş), c)paraziter enfeksiyonların dondurulmuş kurbağa bacağı kontrolü (xx) Grup 5- Kanatlı, kırmızı et ile bunların ürünleri ( taze veya dondurulmuş) a)bazı mikroorganizmaları azaltmak b)raf ömrünü uzatmak c)paraziter enfeksiyonların kontrolü patojenik (x) a) Bazı patojenik Grup 6- Kuru sebzeler, mikroorganizmaları baharatlar,kuru otlar, çeşniler ve azaltmak bitkisel çaylar b) Böceklenmeyi önlemek Grup 7- Hayvansal orijinli kurutulmuş gıdalar a)böceklenmeyi önlemek b)küflerin kontrolü DOZ (kgy) Minimum Maksimum (xx) (x) 0,2 1,0 1,0 2,5 1,0 1,0 5,0 5,0 5,0 3,0 2,0 7,0 3,0 3,0 10,0(xxx) 1,0 1,0 3,0

17 (x) Minimum doz düzeyi belli bir zararlı organizma için belirlenebilir. (xx) Minimum doz düzeyi gıdanın hijyenik kalitesini temin edecek düzeyde belirlenebilir. (xxx) 10 kgy in üzerindeki maksimum doz düzeyleri, gıdanın tümündeki minimum ve maksimum doz ortalaması 10 kgy i aşmayacak şekilde uygulanır. EK -2 GIDA IġINLAMA SEMBOLÜ Resmi Gazete Tarih ve sayısı : Gıda IĢınlama Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Yönetmelik MADDE 1 6/11/1999 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıda Işınlama Yönetmeliğinin Kapsam başlıklı 2 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Madde 2- Bu Yönetmelik; gıda maddelerinin ışınlama esas ve usulleri ile gıda ışınlama tesislerinin kuruluşları ve ışınlanmış gıdaların pazarlamasına ilişkin; lisans, izin, tescil, istihdam, kontrol, denetim, ithalat ve ihracata dair esas ve usulleri kapsar. Bu yönetmelik tıbbi gözetim altında steril diyet ihtiyacı duyan hastalar için hazırlanan ışınlanmış gıda maddelerini kapsamaz. MADDE 2- Aynı Yönetmeliğin Gıda ışınlama esasları başlıklı 5 inci maddesi aşağıdaki gibi değiştirilmiştir. Madde 5 - Gıdaların ışınlanması aşağıdaki esaslara göre yapılır; a) Gıda ışınlama işlemi; gıdalarda bozulmaya sebep olan mikroorganizmalar ve biyokimyasal olayların miktar ve faaliyetlerinin engellenmesi, azaltılması, yok edilmesi, gıdaların raf ömürlerinin uzatılması, olgunlaşma süresinin kontrolü veya müteakip işlemlerdeki istenen değişiklikleri sağlamak amaçlarından biri veya birkaçı için belirlenmiş ışınlama dozunda, uygun teknolojik ve hijyenik koşullarda yapılır. b) Işınlanacak gıda ve ambalaj materyali, 16/11/1997 tarihli ve mükerrer sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği nin hükümlerine ve ışınlama işlemine uygun olması gerekir. c) Işınlanmış gıdalar ile ilgili koşullar EK-3 de verilmiştir.

18 d) Ortalama absorblanan doz EK-4e göre hesaplanır. e) Gıda ışınlaması ile aynı amaçla uygulanacak olan herhangi bir kimyasal işlem, gıda ışınlaması ile birlikte kullanılamaz. f) Bozulmuş gıdalar insan tüketimine sunulmak üzere ışınlanamaz. g) Işınlama işlemi öncesinde, işlem sırasında ve sonrasında Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliğinde belirtilen genel hijyen kurallarına uyulur. İşyeri yetkilisi ve /veya sorumlusu 9/6/1998 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliğin işyeri sorumlulukları ile ilgili hükümlerini yerine getirir. h) Gıda ışınlamada kullanılacak ışınlama dozu, gıdanın özelliklerine ve istenen doz aralığına uygun uluslararası kabul edilebilir dozimetri yöntemleriyle gıdanın belli hacim biriminde absorblanan ortalama doz ölçülerek belirlenir. ı) Bu Yönetmeliğe tabi olarak kurulan tesisler radyasyon güvenliği açısından 24/7/1985 tarihli ve 85/ 9727 sayılı Radyasyon Güvenliği Tüzüğü hükümlerine uymakla yükümlüdürler. MADDE 3- Aynı Yönetmeliğin Yeniden ışınlama başlıklı 7 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Madde 7- Nem oranı düşük hububat, bakliyat, kurutulmuş gıdalar ve benzeri gıdalarda ışınlama sonrası, böceklenme ve bulaşmaları azaltmak veya yok etmek amacıyla tekrar ışınlama yapılabilir. Yeniden ışınlama; 1 kgy civarında düşük dozlarda ışınlanmış bileşenlerden hazırlanmış gıdalarda başka bir teknolojik amaç için ve/veya bileşiminde % 5 den daha az ışınlanmış katkı maddesi içeren gıdalarda 6 ncı maddeye uygun olarak yapılır. Maksimum ışınlama dozunu aşmamak kaydı ile birden fazla ışınlama yapıldığı durumlar da bu işlem yeniden ışınlama anlamı taşımaz. MADDE 4- Aynı Yönetmeliğin Lisans, izin ve tescil başlıklı 10 uncu maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Madde 10- Gıda ışınlama tesisi kurmak isteyen özel ve tüzel kişiler; a) Radyasyon Güvenliği Tüzüğüne dayanılarak çıkarılan 18/6/1994 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gama ve Elektron Demeti Işınlama Tesislerinin Güvenliği Yönetmeliğine göre TAEK den gıda ışınlama tesisi kurmak ve işletmek için lisans alır. b) Bu tesis üretime geçmeden önce 10/7/1996 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıdaların Üretim ve Satış yerleri Hakkındaki Yönetmelik in ilgili hükümlerine göre Sağlık Bakanlığı ndan çalışma izni alır ve Sağlık Bakanlığı nın düzenleyeceği gıda işyeri siciline kaydolur. c) Çalışma iznine ait başvurular Sağlık Bakanlığı ndan 3 ve TAEK den 3 olmak üzere 6 uzman kişiden teşekkül edecek bir komisyon tarafından incelemeye alınır, inceleme sonucu uygun bulunan tesise çalışma izni verilir. d) Alınan lisans belgesi ve çalışma izniyle birlikte tesiste kullanılacak alet ve ekipmanların isimlerini, ışınlama tipini ve dozimetri metodunu içeren bir dosya ile Tarım ve Köyişleri Bakanlığı na gıda ışınlama izni için başvurur. Başvuru dosyası, Tarım ve Köyişleri Bakanlığından 3 ve TAEK den 3 olmak üzere 6 uzman kişiden teşekkül edecek bir komisyon tarafından incelemeye alınır, inceleme sonucu uygun bulunan tesise izin verilerek tescil edilir.

19 Tescil edilen tesiste ışınlanacak olan gıda maddeleri 9/6/1998 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliğin ilgili hükümlerine göre Tarım ve Köyişleri Bakanlığı ndan üretim izni alınmış olan gıdalar olması gerekir. MADDE 5- Aynı Yönetmeliğin Belgeleme başlıklı 12 nci maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Madde 12- Işınlanan her bir parti gıda için en az 5 yıl saklanacak bir kayıt bulundurulur. Bu kayıtta; a) İşlemin parti numarası, b) Işınlama tarihi, c) Işınlanmış gıdanın miktar ve tipi, d) Işınlanacak gıda maddesinin yüzde bileşimi, e) Işınlama sırasında kullanılan ambalaj materyali ve şekli, f) Işınlama sırasında ölçülen minimum ve maksimum doz oranları, ortalama doz ve diğer proses kontrol değerleri, g) Işınlama sırasında gözlenen normal proses koşullarından sapmalar, h) Işınlama işlemini talep eden kişi veya kuruluş, belirtilir. MADDE 6 - Aynı Yönetmeliğin Etiketleme başlıklı 13 üncü maddesi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. Madde 13-16/11/1997 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Türk Gıda Kodeksi Yönetmeliği nin 9 uncu bölümünde yer alan bilgilere ilaveten etikette aşağıdaki hususların yer alması zorunludur; a) Işınlanmış gıdalar için, önceden paketlenmiş olsun veya olmasın, düzenlenecek nakliye belgelerinde ışınlama yapmasına izin verilen tesisin adı, ışınlama tarihi, ışınlama dozu ve parti numarası verilir. b) Tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine sunulacak ışınlanmış ürünlerde, Işınlanmıştır veya Işınlama İşlemi Yapılmıştır ifadesinin yanında Ek-2 de verilen yeşil renkli uluslararası gıda ışınlama sembolünün kolayca görünebilir şekilde etiket üzerinde bulunması zorunludur. Dökme olarak satılan ışınlanmış ürünlerde bu ifadeler ve şekil ürünün ismi ile birlikte ürünün bulunduğu kabın üzerinde veya yanında bulunan satış etiketinde yer almalıdır. c) Işınlanmış ürün gıda maddesinde bileşen olarak yer alıyorsa, bileşen listesinde Işınlanmıştır veya Işınlama İşlemi Yapılmıştır ifadesi yer almalıdır.

20 Dökme olarak satılan gıda maddesinde, ışınlanmış ürün bileşen olarak kullanılıyorsa bu ifadeler ürünün ismi ile birlikte ürünün konduğu kabın üzerinde veya yanında bulunan satış etiketinde yer almalıdır. d) Gıda maddesi içinde gıda bileşeni birden fazla bileşenden oluşuyorsa ve bu bileşenler ışınlanmış ise gıda maddesine direk eklenen bileşen son üründe % 25 in altında dahi olsa Işınlanmıştır veya Işınlama İşlemi Yapılmıştır ifadesi bileşen listesinde yer almalıdır. e) Tüketiciye ve toplu tüketim yerlerine ulaşmayan ürünlerde; ışınlanmamış bir gıda maddesinin içerdiği gıda ve bileşenlerin her ikisi de ışınlama işlemine tabi tutulmuş ise Işınlanmıştır veya Işınlama İşlemi Yapılmıştır ifadesi yer alır. Ayrıca ışınlama yapılan tesisin adı, adresi veya gıda işyeri sicil numarası belirtilir. f) Işınlanmış gıda maddeleri ile ilgili belgelerde gıdanın ışınlandığına dair bilgiler yer almalıdır. g) Gıda bileşenlerinden birisi ham veya çiğ iken ışınlanmış ise içindekiler bölümünde verilirken bu bileşenin yanında hangi dozda ışınlandığı belirtilir, h) (a) ve (b) bentlerindeki bilgilere göre dökme gıdaların taşınmasında kullanılan taşıma belgelerinde ışınlanmış gıda olduğu bildirilir, ı) Gıdaların ışınlanıp ışınlanmadığının tespiti amacıyla ışınlanacak gıdaların üstüne ışınlamayla renk değiştiren bir indikatör yapıştırılması gereklidir. MADDE 7 - Aynı Yönetmeliğin Işınlanmış gıdaların tüketimi, ithalatı ve İiracatı başlıklı 16 ıncı maddesine aşağıdaki ikinci fıkra ve bentler eklenmiştir. Bunun yanı sıra ışınlanmış bir gıdanın ithalatı için aşağıdaki kurallara uyulmalıdır: a)işınlama işlemine tabi tutulan gıda maddeleri bu Yönetmelikte belirtilen koşulları sağlamalıdır. b) Işınlama yapmış olan tesisin isim ve adresini gösteren belgeler ve 12 nci maddede belirtilen kayıtta yer alan bilgiler diğer belgeler ile birlikte sunulmalıdır. MADDE 8 Aynı Yönetmeliğe, bu Yönetmeliğin 3 ve 4 nolu ekleri ilave edilmiştir. MADDE 9- Aynı Yönetmeliğe Avrupa Birliğine uyum başlığı altında 17 nci madde eklenmiş ve diğer maddeler buna göre teselsül ettirilmiştir. Avrupa Birliğine uyum Madde 17 Bu Yönetmelik 1999/2/EEC sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile ilgili Üye Ülkelerin Kanunlarının Yaklaştırılması ve 1999/3/EEC sayılı Işınlanmış Gıda ve Gıda Bileşenleri ile ilgili Komisyon Listesinin Oluşturulması üzerine Avrupa Parlamentosu ve Konsey Direktifleri baz alınarak Avrupa Birliğine uyum çerçevesinde hazırlanmıştır. Geçici Madde 1-Halen faaliyet gösteren ve bu Yönetmelik kapsamında yer alan ürünleri üreten ve satan işyerleri 2 yıl içinde bu Tebliğ hükümlerine uymak zorundadır. Bu süre içinde gerekli düzenlemeleri yapmayan işyerleri ve satış yerlerinin faaliyetine izin verilmez. Bu işyerleri hakkında 560 sayılı Kanun Hükmünde Kararname hükümlerine göre yasal işlem yapılır. Yürürlük

21 MADDE 10- Bu Yönetmelik yayımı tarihinde yürürlüğe girer. Yürütme MADDE 11- Bu Yönetmelik hükümlerini Tarım ve Köyişleri Bakanı, Sağlık Bakanı ve Türkiye Atom Enerjisi Kurumu Başkanı yürütür. EK-3 GIDA IġINLAMA ĠÇĠN GEREKLĠ KOġULLAR 1)Gıda ışınlaması sadece aşağıdaki durumlarda uygulanabilir. A- Teknolojik olarak bir ihtiyaç mevcut ise, B- Sağlık için bir tehlike oluşturmuyorsa ve önerilen koşullarda gerçekleştiriliyorsa, C- Tüketici menfaatleri için uygun ise, D- Bu işlem, iyi üretim veya tarım uygulamalarının yada hijyen uygulamalarının yerini alamaz. 2)Gıda ışınlama sadece aşağıdaki amaçlar için kullanılabilir. A- Patojen mikroorganizmaların azaltılması ile gıda kaynaklı hastalıkların azaltılması, B- Bozulmaya neden olan mikroorganizmaların yok edilmesi ve çürümenin önlenmesi veya geciktirilmesi ile gıda maddelerinin bozulmasının azaltılması, C-Filizlenme, çimlenme ve olgunlaşma ile oluşabilecek gıda maddesi kayıplarının azaltılması, D-Bitki yada bitkisel ürünlere zarar veren organizmaların gıda maddesinden uzaklaştırılması. EK-4 ORTALAMA ABSORBLANAN DOZ HESAPLAMALARI 1.DOZĠMETRĠ Genel Ortalama Soğrulan Doz: 10 kgy veya daha az bir genel ortalama doz ile işlem görmüş gıdaların sağlık yönünden güvenli olduklarının belirlenmesinde; belirli bir doz aralığındaki radyasyonun yol açtığı tüm radyokimyasal etkilerin doz ile orantılı olduğu varsayılır. Genel Ortalama doz ( D ) malzemenin toplam hacmi üzerinden alınan aşağıdaki integral ile tanımlanır:

22 Burada; M :işlem gören örneğin toplam kütlesi, p :(x, y, z) noktalarındaki yerel yoğunluk, d :(x, y, z) noktalarındaki yerel absorblanan doz, dv:dx, dy, dz; gerçek durumlarda hacim kesrini gösteren son derece küçük hacim elemanı. Genel ortalama doz, homojen ürünler veya yığın ürünlerin homojen görünür yoğunluğu için, ürünlerin tüm hacmi boyunca, stratejik veya gelişigüzel noktalara yeterli sayıdaki dozimetrelerin dağıtılması ile belirlenebilir. Bu yolla belirlenen doz dağılımından hesaplanan doz değeri, genel ortalama soğurulan doz dur. Ürün üzerindeki doz dağılım eğrisinin şekli iyi bir şekilde belirlenmiş ise, minimum ve maksimum doz noktaları bilinir. Bir seri ürün örneği üzerindeki bu iki noktanın (minimum ve maksimum doz noktaları) doz dağılımının ölçümlendirilmesi, genel ortalama dozun tahmininde kullanılabilir. Bazı durumlarda, ortalama minimum doz (D min) ve ortalama maksimum doz (D mak) değerlerinin ortalama değeri, genel ortalama dozun iyi bir tahmini olur. Bu durumlarda; 2. ĠġLEMLER 2.1. Radyasyon tesisinde bulunan belirlenmiş sınıftaki gıda maddelerinin rutin olarak ışınlanmasından önce ürün hacmi üzerinde doz ölçümleri yapılarak minimum ve maksimum doz noktaları belirlenir. Bu validasyon ölçümleri, ürün yoğunluğu ve geometrisindeki değişimler göz önüne alınarak uygun sayıda (3-5) gerçekleştirilmelidir Ürün geometrisinin veya ışınlama şartlarının değiştirilmesi durumlarında ölçümler tekrarlanmalıdır İşlem sırasında, doz limitlerinin aşılmadığını güvence altına almak için rutin doz ölçümleri yapılmalıdır. Ölçümler dozimetrelerin, minimum ve maksimum doz noktalarına veya bir referans noktaya yerleştirilmeleri ile yapılmalıdır. Referans noktadaki doz, minimum ve maksimum doz ile kantitatif olarak ilişkili olmalıdır. Referans nokta, ürün üzerinde veya içerisinde doz değişimlerinin düşük olduğu uygun bir yerde olmalıdır.

23 2.4. Rutin doz ölçümleri her partide ve üretim süresince düzenli aralıklarla gerçekleştirilmelidir Akışkan, paketlenmemiş malzemelerin ışınlandığı durumlarda minimum ve maksimum doz yerleri belirlenemez. Böyle durumlarda bu doz uç değerlerinin ( D min ve D mak ) belirlenmesi için tesadüfi dozimetre örneklemesi ile tespit edilir Doz ölçümleri kabul edilmiş dozimetre sistemleri kullanılarak yürütülmelidir ve ölçümler birincil standartlara göre izlenebilir olmalıdır Işınlama süresince aşağıda belirtilen tesis parametreleri kontrol edilmeli ve sürekli kayıt edilmelidir. radyonüklit tesisleri için; -ürün taşıma hızı veya radyasyon alanında geçen süre -kaynağın doğru pozisyonda olduğunu gösteren bilgi hızlandırıcı tesisler için; -tesisin ürün taşıma hızı ve enerji seviyesi -elektron akımı ve tarayıcı genişliği bilgileri Resmi Gazete Tarih ve Sayı: Gıda IĢınlama Yönetmeliğinde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik MADDE 1-6/11/1999 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Gıda Işınlama Yönetmeliği nin 11 inci maddesinin (b) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiş ve maddeye aşağıdaki (e) bendi eklenmiştir. b) Işınlanacak gıdalar ile temas eden madde ve malzemelerin ışınlamaya uygun olması, e) Bu Yönetmelik kapsamında faaliyette bulunan tesislerin üretim koģullarının, Gıdaların Üretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair Yönetmeliğin 9 uncu maddesinin (a) ve (b) bentlerinde belirtilen usul ve esaslara uygun olması, MADDE 2- Aynı Yönetmeliğin 15/10/2002 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan değişik 12 inci maddesinin (f) bendi aşağıdaki şekilde değiştirilmiştir. f)işınlama işleminin Ek- 3 e uygun olarak yapılan kontrolünde, dozimetrik kontroller ve kayıtlarında; limitler, en düşük ve en yüksek değerler, absorblanan doz ve iyonlaştırıcı radyasyon tipi,