KIBRIS IN FETHİ: HARİTALARDA MAĞUSA KUŞATMASI ÖZET

Transkript

1 International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p DOI Number: ISSN: , ANKARA-TURKEY KIBRIS IN FETHİ: HARİTALARDA MAĞUSA KUŞATMASI Merve Senem ARKAN ** ÖZET Doğu Akdeniz de bulunan Kıbrıs adası tarih boyunca pek çok güçlü devlet tarafından yönetildi. On altıncı yüzyılda Kıbrıs Venedik yönetimi altında Osmanlı kuşatması tehdidi ile karşı karşıyaydı. Osmanlı İmparatorluğu 1571 de Kıbrıs ı fethederek 1489 dan beri süren Venedik hâkimiyetini sona erdirdi. Kıbrıs kuşatması bir sene sürdü. Osmanlıyı zafere ulaştıran, Kıbrıs ın kaderini belirleyen ise Mağusa kuşatması oldu. Bu kuşatma ve Osmanlı-Venedik savaşı pek çok şehir haritasında resmedilmiştir. On altıncı yüzyılda, Osmanlının gücü ve Avrupa ya yönelik tehdidi yüzünden, Batı ile Doğu arasındaki savaş ilgi çekiciydi. Kıbrıs ın fethi ise gözlerin adaya çevrilmesine sebep olup, harita yapımının da artmasını sağladı. Mağusa şehir haritaları, şehir planı ve önemli yapıları hakkında bilgi vermekte, ayrıca adanın işgal ediliş biçimini ön plana çıkarıp kuşatmaları resmederek, birer tarihi kanıt halini almaktadır. Bu makalede yer alan Mağusa kuşatmasına ait üç harita da İtalyan haritacılar tarafından yapılmış olup, üçü de Mağusa kuşatmasını Avrupa bakış açısı ile vermektedir. Bu üç haritanın analiz edilmesi, Kıbrıs için dönüm noktası olan bu anları gözümüzde canlandırmakta yardımcı olmaktadır. Üç farklı haritacının resmetmiş olduğu aynı kuşatma birbirinden çok farklıdır. Haritacılar kuşatmanın farklı noktalarını resmetmiş, vurgulamış ve kuşatma hakkında bilgi vermişlerdir. Bu makale, bu üç harita ve onların Mağusa kuşatmasına bakış açısını inceleyip, kuşatmanın ve şehrin yapısının haritalara nasıl yansıdığını göstermeye çalışmaktadır. Anahtar Kelimeler: Kıbrıs kuşatması, Mağusa, Şehir haritacılığı, Kıbrıs haritaları, Osmanlı fetihleri Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir. ** Eötvös Lorand Universitesi Doktora Öğrencisi, El-mek:

2 2 Merve Senem ARKAN CONQUEST OF CYPRUS: SIEGE OF FAMAGUSTA ON MAPS STRUCTURED ABSTRACT Cyprus has been ruled by different powers in its history. As such during the Ottoman invasion in 16 th century the island was under Venetian rule. The most important city during the conquest was the port city called Famagusta which resisted the invasion for a year due to its strong fortification. The capture of the city determined the fate of the island. In retrospect, the town plans of Famagusta were published in order to illustrate the confrontation between the Venetians and the Ottomans. The urban maps of this century illustrated the cities under the Ottoman siege in detail in order to reflect the clash between the Venetians inside the city and the Ottomans surrounding them. The maps were made by Italian map makers for the European audience, where they illustrated the important moments of attacks and defences of both sides. The emphasis of these maps is that the map makers prioritize the stance of the Ottoman army to show the Islamic presence as an image to Europeans. The paper examines the European point of view towards the siege of Famagusta. It focuses on the three Famagusta siege maps and their representation of the city, the Ottoman army and the siege by the Italian map makers for their audience. These three map makers created different representations of the siege of Famagusta. The paper includes three siege maps that first one made by Giovanni Francesco Camocio as part of his famous work Isolario. Inside the city walls private and public houses were depicted, but three public buildings stand out: the palace and two churches. On the land, outside the walls, there were Ottoman troops, in the background Ottoman tents and in the foreground troops on horses, some walking and some depicted with canons, advancing on the doomed city. The different types of troops are also labelled, for example Ianiceri for Janissary or Stradioti for horsemen. Rather than giving detailed information about the city, Camocio focused on the siege and the enemy, on details of the Ottoman army. However, the mapmaker did not depict the actual line of fire and does not show us where the Ottoman troops were actually attacking; neither did he offer any information concerning the Venetian troops deployments for the defence. The only dynamic element is the burning ship in the left bottom corner of the map illustrates the event which was mentioned several times in the texts. The second siege map of Famagusta was made by Stephano Gibellino. This map is the most detailed map that gives information about the siege, the Ottoman army and the city. The map has a reference table which gives names of buildings, bastions, and gates of the city. Inside the walls is illustrated in detail, showing not only important public buildings, but also the private buildings. Outside the city, the Ottoman troops and the ships were depicted, showing the line of fire between the city and the troops. The depicted lines of the Ottoman soldiers, the earth defences, and other graphic explanations at points were labelled on the map to show where the Ottoman troops

3 Kıbrıs ın Fethi: Haritalarda Mağusa Kuşatması 3 attacked. The map combines, perhaps compresses, various important moments of the siege, attacks by the troops and ships, and also other activities such as men carrying supplies and the burning ship. The map maker presented a complete the image of the city and the siege in The last map in the paper was published by Giacomo Franco which had different representation of the siege than other two maps; it is a naïve depiction of the siege and the city. Inside the city there are few architectural structures, however, the buildings were not recognizable from their physical appearance, except for the two Venetian columns which were also depicted in Gibellino s map. The walls of the city and the citadel are represented well as is the Venetian flag flying to show the Venetian rule of the city. Inside the walls he depicted soldiers running around and outside the walls the Ottoman troops were illustrated beside the Ottoman tents, canon and other paraphernalia of war. The map clearly focused on the siege and the soldiers, not on the accurate physical reality of the city and its buildings. Even though all maps gave information about the siege and the city they are different in many ways. Camocio preferred depicting the siege without showing any action; he created image with important moments and without focusing on the inner city. On the other hand, Gibellino created detailed representation of both the inner city and the siege; not just formation and architectural structure of the inner city but also detailed explanations of the siege like; fire line between sides, or the Ottoman defences. These two maps are considered more realistic and informative than Franco s map where Franco s map was only to show the siege rather giving detailed information about it or about the city. The map makers works reflected their awareness of written documents and the experiences of eyewitnesses. The clients of the 16 th century maps were Europeans who wanted to know more about the siege and map makers depicted different stages of the siege; formation and names of Ottoman troops, the assaults, and fights between the sides. So the map makers also added their own artistry to satisfy their clients curiosity. Hence the main purpose of these maps was to inform people about sieges or battles, and so they represented the main events of their time, and became visions of the map maker and his audience. Maps became reports as map makers created detailed images. These maps provide the historical and the visual sources on the conquest of Cyprus by Ottomans. The maps played a role of telling and creating the image of what is going on in the Eastern Mediterranean Sea. Lucia Nuti also stated Visual evidence was present in maps, as a starting-point, as a source of information to be recorded from life and as a point of arrival, a mode of rendering information lifelike (1999:108). They became the visual material of starting point of three centuries of the Ottoman Empire rule and transition from Christianity to Islam on the island. These siege maps allow us to witness the turning point in history of Cyprus. Key Words: Conquest of Cyprus, Famagusta, Urban cartography, Cypriot maps, Ottoman conquests

4 4 Merve Senem ARKAN Osmanlı İmparatorluğu 1571 de Kıbrıs ı fethederek 1489 dan beri süren Venedik hâkimiyetini sona erdirdi. Osmanlı ordularının adayı tamamen fethetmesi 1 yıl sürdü. Bu fetih sırasında iki önemli kuşatma gerçekleşti; ilki Lefkoşa kuşatması olup sonuç baş şehrin ele geçirilmesiydi. İkincisi de ondan daha zorlu geçen ve Osmanlıyı zafere ulaştırıp, Kıbrıs ın kaderini belirleyen Mağusa kuşatmasıydı. Bu kuşatmayı göstermek ve Osmanlı-Venedik savaşını resmetmek için pek çok şehir haritası yapılmıştır (Navari, 2003:26; Marangou, 2002:124). On altıncı yüzyılda, Osmanlının gücü ve Avrupa ya yönelik tehdidi yüzünden, Batı ile Doğu arasındaki savaş ilgi çekiciydi. Kıbrıs ın fethi ise gözlerin adaya çevrilmesine sebep olup, harita yapımının da artmasını sağladı. Mağusa şehir haritaları, adanın işgal ediliş biçimini ön plana çıkarıp kuşatmaları resmederek, birer tarihi kanıt halini almıştır. John R. Short ın belirttiği gibi Haritalar, dünyayı tarif etmek, tarihi açıklamak, eyleme yol göstermek ve olayları doğrulamak için kullanılır. Dilin kendisi gibi, haritalar da çeşitli rolleri yerine getirir ve çeşitli mesajları somutlaştırırlar (Short, 2003:9). Bu anlamda, tarihleri arasında gerçekleşen Kıbrıs kuşatması bu haritalardan takip edilebilir. Kuşatma farklı haritacılar tarafından farklı şekillerde ele alınmış ama her haritada kuşatmanın en önemli birkaç ortak anı mutlaka vurgulanmıştır. Bu haritalar ile görgü tanıkları tarafından yazılmış belgeler bu tarihi olaya ışık tutmaktadır. Yazılı metinler bu noktada büyük önem taşır, sadece kuşatma hakkında değil şehir, şehrin surları, yapısı, tarihi ve daha fazlası hakkında da bilgi verirler. Mağusa kuşatmasına ait haritalardan İtalyan haritacılar tarafından yapılmış olan üç tanesi de Mağusa kuşatmasını Avrupa bakış açısı ile vermektedir. Bu üç haritanın analiz edilmesi, Kıbrıs için dönüm noktası olan bu anları gözümüzde canlandırmakta yardımcı olmaktadır. Mağusa Kuşatması Mağusa, Kıbrıs ın doğal liman olup, Osmanlı dönemi öncesi adanın önemli ticari limanıydı (Özkul, 2013:243). Fransız arkeolog ve sanat tarihçi Camille Enlart, şehrin başarılı olmasının sebebinin bu mükemmel liman olduğunu vurgulamıştır (Enlart, 1987:210). Şehrin yapısını on altıncı yüzyılda olduğu gibi bugün de dikdörtgen şeklindeki taş surlar şekillendirmektedir, limanı ise doğu tarafına düşmektedir. Şehrin tamamını çevreleyen surlar Ortaçağda inşa edilmiş (Jeffery, 1918:101) olup etrafı hendek ile çevrilmiştir. On altıncı yüzyılda adada hüküm süren Venedikliler, Osmanlıdan gelebilecek olan saldırılara karşı Mağusa nın korunmasının artırılması için şehrin surlarını çeşitli eklentilerle güçlendirmişti. İtalyan mimar Giovanni Sanmicheli tarafından tasarlanan yeni sur için duvarlar kalınlaştırıldı, burçlar yeniden inşa edildi (Jeffery, 1918:106). Yeni yapılan surların gücü Kıbrıs ı ziyaret eden gezginler tarafından da kaleme alınmıştır; Jacques Le Saige, 1518 de Kıbrıs ziyaretinde şöyle yazmıştır Aşılmaz surlarla çevrili bir şehir görünce çok şaşırdık (Cobham, 2002:40), ayrıca Pesaro da 1563 de kale duvarları hakkında Askeri açıdan güçlendirilmiş bir şehirdir ve etrafı çift duvarla çevrili olup büyük, mükemmel ve sağlam bir kaleden yönetilmektedir (Cobham, 2002:48) demiştir. Bu güçlü duvarların en kuzeyinde şehrin iç kalesi bulunur, şehirdeki en önemli yapılardan biri olup, çoğu kez haritalarda da vurgulanmıştır. Mağusa şehri, güçlü surları sayesinde Osmanlı-Venedik savaşında önemli rol oynadı. Adadaki diğer bütün şehirler düştükten sonra Mağusa işgale bir sene dayandı. Kıbrıs ın fethi, adanın konumu nedeniyle Osmanlı için önemliydi (Akalın & Çelik, 2012: 29). Kıbrıs ın alınmasıyla Osmanlı Akdeniz ticaret yollarını kontrolü altına alabilecekti (Çakır, 2009:514). Bu nedenle Osmanlı ordusu Kıbrıs a doğru yola çıktı. Yazılı metne göre Osmanlı gemileri 1 Temmuz 1570 te Kıbrıs kıyılarında gözüktü (Cobham, 1908:90). İlk hedef adanın başkenti Lefkoşa idi, kuşatmanın ardından şehir 9 Eylül 1570 te düştü (Cobham, 1908:138). Baş şehrin işgali ve diğer şehirlerin düşmesinden sonra Osmanlı birlikleri adanın ana liman şehri olan Mağusa ya doğru ilerledi.

5 Kıbrıs ın Fethi: Haritalarda Mağusa Kuşatması 5 Osmanlı ordusu şehrin güçlü savunmasını kırmak için işgal hazırlıklarına başladı. Çoğunlukla Arsenal ve Ravelin 1 burçlarına yapılacak saldırılar için, silahlar şehir duvarının batı kısmını görecek bir şekilde yerleştirildi. Surların dışında ise birlikler hendek kazıp, ateş edebilecekleri platformlar oluşturdular. Tüm bunların yanında, burçlar altları kazılmak suretiyle zayıflatılmaya çalışıldı. Kara saldırıları dışında, denizden de gemiler şehri çevrelerken, diğer gemiler de asker ve malzeme taşıdılar. Osmanlılar Arsenal ve Ravelin burçlarına saldırmaya devam ettiler (Cobham, 1908:152-56). Günlerce iki taraf arasında çatışmalar devam etti (Mariti, 1971:179). 20 Temmuzda Türkler surların altına lağım kazıp patlatmaya devam ettiler ve bu patlamalar surlara zarar verip, Arsenal kulesinin de tamamen yıkılmasına neden oldu (Mariti, 1971:112-13). Osmanlı orduları son güçlü bir taarruzla kara ve denizden olmak üzere her yönden harekete geçti. İçerde ise 500 İtalyan askeri için yeterince yiyecek ve içeceğin kalmamasının yanı sıra, barutun da azalmasıyla, askerlerin ateş gücü de kısıtlanmıştı (Mariti, 1971:156). 1 Ağustos da işgal şehrin komutanı Marco Bragadino ile Lala Mustafa Paşa arasında yapılan ateşkes ile sona erdi (Mariti, 1971:156). Ateşkesten iki gün sonra Mustafa Paşa şehre girip Kıbrıs taki Venedik hükümdarlığına son verdi. Mağusa surlariçi planı Haritalarda Mağusa Kuşatması Mağusa nın kuşatması birçok haritada resmedilmiştir. Bunların arasında ilgi çekici olan haritalardan biri Giovanni Francesco Camocio nun haritasıdır. Camocio nun yapmış olduğu Famagusta haritası Venedik te 1571 de yapılmıştır. Camocio Kıbrıs ın Osmanlılar tarafından 1 Arsenal bugünkü Canbolat Tabya ve Ravelin Akkule Tabya veya Kara kapısıdır.

6 6 Merve Senem ARKAN fethedilmesini hem Lefkoşa nın hem de Mağusa nın şehir haritaları ile resmetmiştir, Mağusa nın bu haritası da onlardan biridir (Stylianou, 1980:43-44). Kendisi Venedik-Osmanlı savaşına odaklanmıştır. Haritada, şehir duvarları içinde özel ve halka ait yapılar resmedilirken, biri saray ve ikisi kilise olmak üzere üç yapı ön plana çıkmaktadır. Şehrin surları, burçları ve iç kale gerçeğe yakın çizilmiş ve tanımlanabilirler. Fakat geri kalan yapılar tanımlanamayıp, sadece sembolik olarak çizilmişlerdir. Şehir içindeki yapılar dışında, Camocio haritaya detaylar da eklemiştir; burçlar üzerindeki toplar gibi detaylar. Ayrıca, şehir limanı da haritadaki önemli unsurlarındandır, iç ve diş limanda gemiler de resmedilmiş, Osmanlı ve Venedik gemileri üstlerindeki sembollerle birbirinden ayrılmıştır. Osmanlı gemilerindeki yarım ay, Osmanlı hükümetini sembolize ederken, Venedik gemilerinin üstündeki aslan resmi ise Venedik azizi Aziz Mark ın amblemi olup, şehri sembolize etmektedir. Karada ise, şehir surlarının dışında Osmanlı birlikleri, arka planda çadırları, ön planda at üstünde ve yürüyen birlikler, topların başındaki askerler gibi farklı detaylara yer verilmiştir. Camocio farklı birlikleri isimlendirmiştir; Ianiceri Yeniçeri ve Stradioti atlı birlikler için kullanılmıştır. Şehir hakkında bilgi vermektense, Camocio kuşatmaya odaklanıp, düşman olarak resmedilen Osmanlı ordusu hakkında bilgi vermiştir. Ordu hakkındaki bu bilgilere rağmen kuşatmanın resmedilişi yine de kısıtlıdır. Örneğin; iki taraf arasındaki ateş hattı resmedilmemiştir; tam olarak Osmanlı ordularının nereye saldırdıkları ya da Venedik askerlerinin savunma bilgilerini içermemektedir. Camocio kuşatmayı iki taraf arasındaki çarpışmayı resmetmeden vermeye çalışmıştır. Haritada kuşatma sırasında gelişen olaylara da yer verilmiştir. Haritanın sol alt köşesinde yanan bir Osmanlı gemisi resmedilmiştir. Bu yanan gemi hakkında yazılı metinlerde defalarca bahsedilmiştir. Fra Angelo Calepio, 2 infilak eden Osmanlı gemisine de yazılarında yer verip, olayı şu şekilde anlatmıştır 3 Ekim günü Mehmet Paşa nın ünlü kalyonuna fıçılarla barut yüklenirken patlama oldu ve göz açıp kapayıncaya kadar kalyonu imha etti. [Bununla beraber] Bir Çektirme de ve bir Karamürsel de de başlayan yangın, donanmada tarif edilmez bir korku yarattı. Bir anda, birçok soylu genci ve bayanı havada uçarken gördük. Kıyaslanamayacak derecede üzücü bir görünümdü Büyük merakım nedeniyle, asil bir Kıbrıslı kadının barutu ateşlediğini duydum. Fakat şu da bir gerçek ki, bu kalyonda Sultan a, Mehmet Paşa ya ve Sultanın oğlu Murat a sunmak için bir kenara ayrılmış büyük sayıda yakışıklı gençler ve güzel kadınlar bulunmaktaydı. (Cobham, 2002:105) Ayrıca, haritada iki tarafın karşı karşıya geldiği an resmedilmiştir. Gruplar Turchi ve Cristiani olarak isimlendirilmiştir. Bu karşılaşma Camocio nun bir başka haritası olan Lefkoşa kuşatmasına ait haritadan alınmıştır. Bu haritasında bir grup askerin şehirden ayrılıp kuşatma başlamadan Osmanlı ordusu ile çarpıştığını anlatmaktadır. Yazılı metne göre bu olay Lefkoşa kuşatması başlamadan önce olmuştur. Fakat aynı olay bu haritada da resmedilmiştir. Haritada, yazılı metinle bazı uyuşmazlıklar olsa da, kuşatma, şehir ve Osmanlı ordusu hakkında bilgilendiricidir. 2 Lefkoşa kuşatmasında bulunan Fra Angelo Calepio ikinci tutukluğu sırasında, Mağusa işgali hakkında bilgi toplamış, Count Nestore Martinengo nun ve papaz Jacques de Lusignan ın (Jacques I, Kıbrıs, Kudüs ve Ermenistan Kralı soyundan) kuşatma hakkındaki yazılarından yararlanmıştır.

7 Kıbrıs ın Fethi: Haritalarda Mağusa Kuşatması 7 Giovanni Francesco Camocio, Famagusta, Isole famose porti, fortezze In Venetia alla libraria del segno di S. Maco içinde, Biblioteca Museo Correr, Venedik, İkinci harita Al motto Mag. Sig...Negrobon... ritratto della celebre citta di Famagosta olarak adlandırılmaktadır. Bu harita döneminin diğer haritalarından detaylı şehir ve kuşatma resmedilişi ile kendini ayırıyor. Harita Stephano Gibellino tarafından Brescia da 1571 de yapılıp, Kaptan Negrebon a adanmıştır. 3 Marangou nun vurguladığı gibi Gibellino nun haritası Mağusa nın düşüşünü ele alan ve Kıbrıs ın fethini yansıtmakta en güvenilir kabul edilen haritadır (Marangou, 2002:117). Dönemin diğer haritalarından farklı olarak referans tablosu içerir ve bu tablo binaların, burçların ve şehir kapılarının isimlerini vermektedir. Şehrin içi ise detaylı bir şekilde resmedilmiştir; sadece önemli halk binaları değil, kişisel binalar dahi haritada gösterilmiştir. Binaların yapılarının resmedilmesi ile hem kendileri hakkında hem de şehrin yapısı hakkında bilgi verilmektedir. Ana meydanda bulunan Aziz Nikolas Katedrali, Mağusa nın en büyük ve önemli ortaçağ yapısıdır. Aziz Nikolas Katedrali Lüzinyan döneminde yapılmış ve Fransa nın Rheims kentindeki Notre Dame Katedrali ile benzerlik gösterir. Bu Katedral Kıbrıs kralının ayrıca Kudüs kralı olarak da taç giydiği yerdir (Gunnis, 1947:18; Enlart, 1987:224). Bu yapı harita üzerinde oval şekli ve iki kulesi ile seçilebilir. Haritada ayrıca diğer kilise ve saray gibi önemli binalar farklı tasarımlarla resmedilmiş ve isimleri tablo da verilmiştir. Haritada, kuşatma detaylı olarak verilmiş olup, şehrin dışında Osmanlı birlikleri ve gemileri gösterilirken, şehir ve ordu arasındaki ateş hattı da resmedilmiştir. Bunların yanında haritada yazılı metne uymayan bazı tutarsızlıklar da bulunmaktadır. Bunlardan biri saldırıların güney duvarı üstündeki Ravelin ve Arsenal burçlarına olurken, haritada ek olarak Martinengo 4 3 Haritanın sağ üst köşesinde Gibellino nun Kaptan Negrebon a yazdığı, haritanın onun için hediye olduğunu açıklayan not vardır. 4 Martinengo burcu bugünkü adı ile Tophane burcu, surlar güçlendirilirken bu burçta yenilenmiştir.

8 8 Merve Senem ARKAN burcuna da saldırıldığı gözüküyor. Ayrıca Osmanlı çadırları da harita üzerinde daha geniş bir alana yayılmış durumdadır. Haritada detaylar göze çarpar; toplardan tüten duman ve Osmanlıların yapmış olduğu topraktan savunma hattı belirgindir. Bunların yanı sıra harita farklı noktalar için açıklamalar da vermiştir. Bu açıklamalar harf verilerek, ateş hattı hakkında bilgi vermektedir; örneğin, A, B, D, E; A noktasından liman ve şehir, E noktasından ise Limasol kulesi bombalanmıştır. Bu saldırılara ek olarak Osmanlı gemileri dış limandan şehre saldırmayı sürdürmüştür, bir Osmanlı gemisi Arsenal kulesini bombardımana tutmuştur. Harita kuşatmanın önemli olaylarını ve detaylarını bir arada vermektedir; farklı noktalara olan saldırılar, askerlerin gemilerden malzeme taşıması, ya da şehir açıklarındaki yanan gemi. Camocio nun haritasındaki gibi bu haritada da yanan gemiye yer verilmiştir. F noktasıyla vurgulanan gemi için Gibellino şunları yazmıştır; Mustafa Paşa nın ağır silahlarla donatılmış gemisinde Lefkoşa dan genç oğlanlar ve soylu kadınlar vardır. Gemi alev aldı ve yangın cephaneliğe yayıldı. Korkunç bir patlama ile gemi limandaki diğer iki gemi ile battı. Bütün Mağusa bu patlama ile titredi. Haritanın detayları nedeniyle, Gibellino nun bir görgü tanığı ile çalıştığı düşünülebilir. Harita, hem kuşatma hem de şehir ile ilgili bilgi vermektedir. Şehrin yapısı, binaları, meydanları, caddeleri ile şehrin hem askeri hem dini yapısı gösterilirken, kuşatma hakkındaki açıklamalarda verdiği detaylı bilgilerle haritacı 1571 deki kuşatmanın eksiksiz bir resmini çizmektedir. Stephano Gibellino, Al motto Mag. Sig....Negrobon... ritratto della celebre citta di Famagosta, Bibliothéque Nationale, Departement des Imprimés, Venedik, 1571.

9 Kıbrıs ın Fethi: Haritalarda Mağusa Kuşatması 9 Mağusa nın fethini resmeden bir başka haritada ise Giacomo Franco tarafından 1597 yayınlanmıştır. 5 Diğer fetih haritalarından farklı olarak daha tecrübesiz bir çizimdir (Navari, 2003:123). Surlar, burçlar ve iç kale, şehrin diğer mimari özelliklerinden daha iyi ve doğru resmedilmiştir. İç kalenin üstündeki Venedik bayrağı, adada son kalan Venedik egemenliğini göstermektedir. Osmanlı ordusuyla ilgili olarak haritada ne bir sembol ne de bayrak çizilmemiştir. Surlar içindeki mimari yapılar, binalar hakkında bilgi vermek yerine, sadece sembolik olarak resmedilmişlerdir. Hangi binanın hangisi olduğu belirtilmemiş ve çizimlerinden de anlaşılmamaktadır. Şehrin içinin fiziksel özellikleri haritada verilmemiştir. Ancak, Aziz Nikolas Katedrali önündeki iki sütun doğru olarak resmedilmiştir. On altıncı yüzyıl haritalarında sütunları resmeden diğer bir haritacı ise Gibellino dur. Onun detaylı haritasına sütunları da eklemesi olağanken, Franco nun haritasında diğer binalara önem verilmezken sütunları haritaya eklemesi şaşırtıcıdır. Şehrin mimari özellikleri yanı sıra şehrin içinde Venedikli askerler dışarıda ise Osmanlı askerlerini silahları ile resmedilmişlerdir. Ayrıca surların dışında Osmanlı çadırları ve topları da kuşatma için hazır halde betimlenmiştir. Kuşatma ile ilgili olarak da haritada yazılı metinler ile uyuşmazlıklar vardır. Mesela, yazılı metinlere göre Osmanlı askerleri şehrin güney duvarına saldırdılar fakat haritada askerler açıkça şehrin batı duvarına saldırmaktadırlar. Ayrıca, deniz tarafında da olması gereken Osmanlı gemileri yerine sadece iç ve dış limanda resmedilmiş gemiler vardır fakat süren kuşatma ile ilgili değillerdir. Yanı sıra, diğer iki haritada resmedilen yanan gemi bu haritada yer almamıştır. Haritada şehrin fiziksel özellikleri, kuşatmadan daha yanlış ve özensiz resmedilmiş. Osmanlı ordusu şehrin etrafında resmedilmişse de haritadaki uyuşmazlıklar yüzünden, haritanın güvenirliğini azaltıyor. Camocio ya da Gibellino nun haritaları gibi Osmanlı ordusu hakkında da bilgi vermemekte, ama diğerleri gibi haritanın temel amacı kuşatmayı resmetmektir. Giacomo Franco, Famagosta, Viaggio da Venetia a Constantinopoli per Mare, e per Terra, et insieme quello di Terra Santa içinde, Venice, (1597 den önce) 5 Stylianou nun kitabında göre bu harita ilk olarak Raccolta da disegni di tutte le Citta et Fortezze di mare che sonno nel Viaggio da Venetia a Constantinopoli eserinde yayınlandı.

10 10 Merve Senem ARKAN Sonuç Bu üç harita 1570 ve 1571 yılları arasında gerçekleşen Kıbrıs kuşatmasını resmetmiştir. Her ne kadar üç haritada yazılı metinlerle uyuşmazlıkları olsa da üçünde de kuşatma hakkında bilgi verip önemli anlarını yansıtmaya çalışmıştır; Osmanlı ordusu hakkında verilen bilgi farklılıkları ya da yanan Osmanlı gemisinin birinde bahsedilip diğerinde eksik olması gibi değişiklikler gözlemlenmiştir. Haritacılar kuşatmanın farklı noktalarını vurgulayarak birbirinden farklı üç kuşatma resmi ortaya çıkarmışlardır. Camocio haritasında kuşatmayı hiçbir hareket eklemeden tasvir etmeyi seçmiş, Gibellino ise hem şehrin içini hem de kuşatmayı detaylı bir şekilde resmetmiştir. Bu iki harita Franco nun haritasından daha gerçekçi ve daha bilgi vericidir. Öte yandan Franco nun haritası kuşatmayı daha basit şekilde resmetmiş ve yazılı bilgi vermeksizin, kuşatmaya odaklanmıştır. Üç haritacı kuşatmayı farklı şekillerde değerlendirip resmetmiştir. Ama aslında temel amaçları olan kuşatma sırasında neler olduğunu her üçü de vurgulamıştır. Uyuşmazlıkları olsa bile daha gerçekçi olan Camocio ve Gibellino haritalarında görüldüğü gibi kuşatmanın ana noktaları takip edilip doğrulanabilir. On altıncı yüzyıl haritalarının alıcıları ise kuşatma hakkında daha fazla bilgi isteyen Avrupalılardır, bunun için de haritacılar kuşatmanın farklı anlarını bir arada resmetmişlerdir. Haritacılar yazılı metne bilgilerini yansıtıp, görgü tanıklarının deneyimlerinden yararlandılar ve bunların üstüne kullanıcıların merakını gidermek için kendi sanatsal yorumlarını kattılar. Bu haritaların yapılma amaçlarından biri de kuşatmalar ve savaşlar hakkında bilgi vermektir ve bunun için haritacılar dönemin önemli olaylarını resmetmiştir de Kıbrıs taki Venedik-Osmanlı savaşı ise on altıncı yüzyıl Kıbrıs şehir haritalarını belirleyen olay olmuştur. Haritalar bu olayın raporu haline gelmiştir. Bu haritalar Kıbrıs ın fethinin tarihi ve görsel kaynaklarıdır. Tarihle yakından ilişkili olan haritalar tarihin detaylarını ve farklı bakış açılarını yansıtırlar. Lucia Nuti nin vurguladığı gibi Görsel kanıt haritalarda sunulmaktadır, bir başlangıç noktası olarak, hayattan alınmış bilgi kaynağı olarak ve varış noktası olarak, bir gerçek gibi olan bilgiyi çeviri yöntemi olarak (1999:108). On altıncı yüzyılda İtalyan kuşatma haritaları, değişen gücün, 300 yıllık Osmanlı hükümdarlığının başlangıç noktası ve de Kıbrıs ın Hıristiyanlıktan Müslümanlığa geçip Osmanlı İmparatorluğu nun bir parçası olmasının görsel materyali oldu. KAYNAKÇA AKALIN, D. & ÇELİK, C. (2012). XIX. Yüzyılda Doğu Akdeniz de İngiliz-Fransız Rekabeti ve Osmanlı Devleti, TURKISH STUDIES- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: , Volume 7/3, Summer 2012, ANKARA-TURKEY, Doi number: s COBHAM, C. D. (1908). Excerpta Cypria: Materials for a History of Cyprus. Cambridge: Cambridge University Press. COBHAM, C. D. (2002). Excerpta Cypria dan Mağusa Yazıları, Ata Atun (Çev.). Mağusa: Samtay Vakfı Yayınları. ÇAKIR, İ. E. (2009). İnebahtı (Lepanto) Savaşı ve Osmanlı Donanmasının yeniden inşası üzerine bazı bilgiler, TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: , (Prof. Dr. Ahmet Buran Armağanı), Volume 4/3 Spring 2009 ANKARA/TURKEY, Doi number: s

11 Kıbrıs ın Fethi: Haritalarda Mağusa Kuşatması 11 ENLART, C. (1987). Gothic Art and the Renaissance in Cyprus. Londra: Trigraphy Ltd. GUNNIS, R. (1947). Historic Cyprus: A guide to its town and villages, monasteries and castles. Londra: Methuen & Co. Ltd. JEFFERY, G. (1918). A description of the historic monuments of Cyprus, Lefkoşa: William James Archer, Government Printer, At the Government Printing Office. MARANGOU, A. (2002). The harbours and ports of Cyprus, Lefkoşa: Laiki Group Cultural Center. MARITI, G. (1971). Travels in the Island of Cyprus, Londra: Zeno. NAVARI, L. (2003). Maps of Cyprus: from the collections of the Bank of Cyprus Cultural Foundation. Lefkoşa: Bank of Cyprus Cultural Foundation. NUTI, L. (1999). Mapping Places: Chorography and Vision in the Renaissance. Denis Cosgrove (Ed.), Mappings içinde (s ). Great Britain: Reaktion Books Ltd. ÖZKUL, A. E. (2013). Osmanlı İdaresinde Kıbrıs Adasında Faaliyet Gösteren Konsoloslar ve Faaliyetleri ( ), TURKISH STUDIES- International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: , (Prof. Dr. Ahmet Buran Armağanı), Volume 8/2, Winter 2013, ANKARA-TURKEY, Doi Number: s SHORT, J. (2003). The world through maps: a history of cartography, New York: Firefly Books. STYLIANOU, A. & J. (1980). The history of the cartography of Cyprus, Lefkoşa: Cyprus Research Centre. Citation Information/Kaynakça Bilgisi ARKAN, M.S., Kıbrıs ın Fethi: Haritalarda Mağusa Kuşatması, - International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, p. 1-12, ISSN: , DOI Number: ANKARA-TURKEY

12 12 Merve Senem ARKAN