El-İnsân ül Kâmil Sohbetlerden Şerhi

Transkript

1 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Mukaddime-Terzi Baba Şerhi 15

2 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi GÖNÜLDEN ESİNTİLER El-İnsân ül Kâmil Sohbetlerden Şerhi Necdet Ardıç İRFAN SOFRASI NECDET ARDIÇ TASAVVUF SERİSİ (90) 1

3 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi Giriş. 3 Mukaddime. 15 İşaret 23 1.Bölüm ZÂT Hakkında Bölüm İSİM Beyânında Bölüm SIFAT Hakkında Bölüm ULÛHİYYET Hakkında Bölüm AHADİYYET Hakkında Bölüm VÂHİDİYET Hakkında Bölüm RAHMÂNİYET Hakkında Bölüm RUBÛBİYYET Hakkında Bölüm AMA' Hakkında Bölüm TENZÎH Hakkında Bölüm TEŞBÎH Hakkında Bölüm FİİLLER Tecellîsi Bölüm İSİMLER Tecellîsi Bölüm SIFATLAR Tecellîsi Bölüm ZÂT Tecellîsi Bölüm HAYAT Hakkında Bölüm İLİM Hakkında Bölüm İRÂDE Hakkında Bölüm KUDRET Hakkında Bölüm KELÂM Hakkında Bölüm SEM' Hakkında Bölüm BASAR Hakkında Bölüm CEMÂL Hakkında Bölüm CELÂL Hakkında Bölüm KEMÂL Hakkında Bölüm HÜVİYYET Hakkında Bölüm ENNİYYET Hakkında Bölüm EZEL Hakkında Bölüm EBED Hakkında Bölüm KIDEM Hakkında Bölüm ALLAH'IN GÜNLERİ Bölüm SALSALATÜL CERES Bölüm ÜMMÜ'L KİTÂB Bölüm KUR'ÂN Hakkında Bölüm FURKAN Hakkında Bölüm TEVRÂT Hakkında Bölüm ZEBÛR Hakkında Bölüm İNCİL Hakkında Böl.Dünyâ Semâsına Nüzul Bölüm Fâtiha-i Kitâb Bölüm Tûr Sûresi İlk Altı Âyeti

4 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi س م الر ح من الر ح يم BİSMİLLAHİR RAHMÂNİR RAHİYM GİRİŞ Hamd ve senâ, Allah ismiyle kâim olan ecel ve a'lâ Zât a mahsûstur. O Allah, Zât'ının hakkına ve hükmüne göre her kemâl ile tecellî edicidir. O Allah, celâl beni noktasını cemâl harfleri noktasına yerleştirdi. Hem de noksansız olarak. Bu kitap zâhir ehli indinde değişik değer yargılarına tutulsa da; bizim gibi tasavvuf ehlince Kur ân dan ve hadîs-i şerîflerden sonra gelen ve İslâm ın en değerli kitaplarından bir tânesidir. Abdülkerîm Cîlî hazretlerinin gerçekten bir şâheser olarak yazdığı ve anlaşılması gerçekten zor olan ancak içerisinde çok büyük hakîkatleri barındıran bir kitaptır. İsmi İnsânı Kâmil olan bu kitabın ibâresinden anlaşılması gereken bireysel olarak kişilere mahsûs olan insân-ı kâmil değil, bütünsel olarak âlemlerin aldığı isim olan ma nâsıdır, ki bir diğer yönden bu oluşuma hakîkat-i Muhammedî denilmektedir. Bu eserde yazılı olan ma nâların anlaşılması için ilk olarak yazılı olan kelimelerin daha sonra o kelimelerin oluşturduğu cümlenin özüne nüfûz etmek gereklidir. Buraya bu kelimelerin yazılmasından maksat üzerlerinde yüklü olan ma nâları okuyuculara nakletmek içindir. O Allah, kemâl ile tecellî edicidir, bizlerin zeval olarak gördüğümüz şeyler ise bizim anlayışımızdaki eksiklikten kaynaklanmaktadır. Cenâb-ı Hakk ın kemâl ile her tecellîsi değişiktir ve bu nedenle O nu bir tek tecellîye sığdırmak mümkün değildir. Bunu yapan hem O na haksızlık etmiştir hem de O na irfâniyyetinin olmadığını göstermiştir. Biz nereye bakarsak bakalım gördüğümüz her varlık kendi kemâli üzeredir. Bizlerin yaptığı bütün değerlendirmeler ise ancak izâfîdir. Örneğin bizler için gül kokusu değerli fakat dışkı kokusu değersiz, kötü bir kokudur. Oysa Hakk ın indinde gülün kokusu ne kadar değerli ise dışkı koku da o kadar değerlidir. Celâl in içine cemâli öyle güzel monte etti ki hiçbir noksan kalmadı. Dünyâ yaşantısı içerisinde süren yaşantıda kişilere öyle bir celâl gelir ki içinde cemâl çıkar veyâ tersi öyle bir cemâl gelir ki içinden celâl çıkar. Ya nî bunlar birbirinin içerisine öyle güzel monte edilmiştir ki anlayabilene aşk olsun. 3

5 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi O ma'bûd, kendinin hamd ve senâsını kendi işiticidir. Hamd eden de, hamd da, hamd edilen de O'dur. O ma'bûd, mutlak vücûdun hakîkati ve hálk ve Hak olarak isimlendirilen hüviyyetin aynıdır. Namazda rükûdan doğrulurken söylemekte olduğumuz Rabbenâ leke l-hamd sözünü Zâhir isminden Bâtın ismine söylemektedir. Kişi beşerî sûreti i tibârı ile ya nî Hakk ın Zâhir ismi ile kendi bâtınında olan Hakk a söylemektedir. Ve tevhîd yolunda bu üç oluşum ya nî hamd eden-fâil, hamd-fiil, hamd edilen-mef ûl birleşmedikçe gerçek tevhîd olmaz. Îsevîler yollarının gereği olarak bu üç oluşuma kadar ulaşmışlar ancak birleyememişlerdir. Ahadiyyet mertebesinde Cenâb-ı Hakk ın innîyyeti ve hüviyyeti ortaya çıkmıştı. İşte bu hüviyyet vâhidiyyet mertebesine, orada rahmâniyyete, oradan rubûbiyyete, oradan melikiyyete intikal ettikçe hálk ve Hak ismi ile isimlenmeye başladı. Ve bu isimlendirilenlerin kimliği de ancak O nun kimliği idi. Âdem sûreti üzerine zâhir olan âlemin aslıdır. Kâinât kelimesinin ma'nâsıdır. Eşsiz ve benzersiz san at eserlerinin rûhudur. Her zerrede hulûl olmaksızın kemâliyle mevcûddur. Her âşikârda Cemâl yüzünün nûru parlar. Lâyık olduğu şekilde celâl sâhibi ve lâyık olduğu kemâle hâizdir. Cevherlerin ve arazların hakîkatlerinin zâtıdır. Varlığın ve yokluğun hüviyyeti, her doğurtanın-babanın ve doğanın-çocuğun benliğinin ayn ıdır. Hadîs-i Şerîfte buyrulduğu üzere; Allah Âdem i kendi sûreti üzere hálk etmiştir. Bu âlemler varlığı içerisinde ma nâları i tibârı ile ne varsa Âdem a.s ın varlığında onu meydana getirdi. Bu âlemlerin bütünü insân-ı kâmil ise bu bütünün sûretlenmiş şekli de Âdem ya nî insan dır. Bunun yanısıra kendisinde Cenâb-ı Hakk ın zâtî tecellîsi bulunduğundan büyük âlemin küçük bir sûreti gibi olan insanda âlemlerden daha büyüğü gizlidir. Kişilerin kendi bünyelerinde bulunan âdem kanalı açılmadıkça bu kelimelerin anlatmak istediklerinin anlaşılması imkânsızdır. Bunun açılabilmesi için de ilk olarak kişiye sesinin, daha sonra ma nâsının, daha sonra rûhunun, daha sonra nûrunun ulaşması lâzımdır. Cenâb-ı Hakk bu kitabını öyle bir şekilde gizlemiştir ki açık olduğu halde kapalıdır. İşte bâtın âleminde mertlik de buradadır. Bunları okumak kişileri sıkar çünkü bâtın âlemindeki mertlik kas gücü ile değil akıl gücüyle olduğundan kişi sâdece zâhir üzere bunları okursa bir süre sonra bırakır. Oysa mertlik, erlik ba zı duyguların hayâli havalandırmasına değil; Hakk yolunda bastığın yerin ne kadar sağlam olduğuna, gönül âleminde kişinin ne kadar yol aldığına bağlıdır. Benî İsrâil olduktan ya nî Mi raca doğru gece yürüyenin çocukları olduktan sonra, Tûr Dağından yükselmeye bağlıdır. Orada kişinin erkekliğini de keserler kadınlığını da keserler; oraya cinsiyyet giremez; sokmazlar. Ba zı kişilerin Ben kabirde veyâ şurada burada şunları gördüm, şu velî ile konuştum dediği gibi olan sözler bu pazarın çok çok ucuz olan eşyâlarıdır. Bu işler bilindiği gibi değildir. 4

6 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi Bizler kendimizde bulunan hakîkatleri tanıdıkça ve kendi denizimize daldıkça orada bulunan güzellikleri görürüz. Dünyânın zâhiri olarak görülen muazzam manzaraları ve canlıları dahi bize eşsiz ve benzersiz san at eserleri hakkında geniş bilgiler vermektedir. Sık sık söylendiği gibi Cenâb-ı Hakk her varlıkta o varlığın gerektirdiği kemâlat üzeredir. Yok dediğimiz şey mutlak bir şey olsa idi zâten hiç bilinmez idi çünkü yok olur idi. Bu yokluk olarak ifâde edilen şey izâfî yokluktur. Bir baba var olduğunda oğlu henüz ortada yok iken o oğul mutlak anlamda yok değil izâfî olarak yok idi. Bir süre sonra ortaya çıkınca o oğul hangi sûret ile şekillenmiş ise daha önce o yokluk dediğimiz bu zuhûra çıkan oğulun ismini almaktadır. Mesleğimiz gereği elimize kumaş getiriyorlar, biz de onları manto olarak dikiyoruz ve daha önce yok hükmünde olan o manto ortaya çıkınca, bu sefer kumaş gaybe geçiyor; her ne kadar mantonun üzerinde zâtı ile mevcût olsa da ona artık kumaş değil, manto deniliyor. Sıfatlarıyla cemâlin cemâli zuhûr etmiş, Zât'ıyla kemâlin kemâli tamam olmuştur. Sıfatlarının vecihleri sayfalarında güzellikleri âşikârdır. Ahadiyyetinin ya nî tekliğinin kayyûm oluşu ile Zât'ın kâmetlerine istikâmet çizdi. Sessizlerin lisânları O'nun ayn'ı olduğunu ifâde eder. İyi hallerin ve kötü hallerin ayn ları, O'nun ziyneti olduğuna şehâdet eder. Dikkat edersek, kemâl Zât a cemâl sıfatlarına bağlanmıştır. Kayyûm ise, kendi varlığıyla kâim olan ya nî varlığı için başkasına ihtiyâcı olmayandır. Daha evvelce yok hükmünde bâtında olanlar varlık sahasına çıktıkça bu var oluş sebepleriyle bu âlemde vücût buldukları için raksa başladılar. Sessizlerin konuşması hem bu şekilde anladığımız ma nâda vücût bulduktan sonra kelâm ile konuşmalarıdır, hem de varlık sahasında zuhûra çıkmaları onların lisânları oldu. Bu zuhûra çıkan varlık ma den ise ma deniyyet mertebesinden, bitki ise bitki mertebesinden, hayvan ise hayy mertebesinden, hele hele insan ise insân-ı kâmil mertebesinden konuşmaya başladı. Her varlığın kendi kendine ve kendi lisânından olan eşhedü sü ya nî şehâdeti vardır. İşte bu lisânla Ben şâhidim ki beni hálk eden Cenâb-ı Hakk tan başkası değildir demektedirler. İnsanlar da bu işe kendi nefisleri üzere şâhit oldular ki nefslerinde Cenâb-ı Hakk tan başka bir varlık yoktur diye. İşte bir insanın şuurlu olarak yaptığı bu şehâdet en kemâlli şehâdettir. Diğer şehâdetler ise tabiî şehâdettir. 5

7 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi Sayılarda bir olup, ezellerde ve ebedlerde azâmetiyle ferdiyyeti almıştır. Tenzîh edilmekten yana münezzeh, teşbîh ve temsilden yana mukaddestir. Ahadiyyetinde ya nî tekliğinde sayıdan yücedir, azametinde sınırların kendisini ihâta etmesinden daha âlîdir. Ne kadar, nasıl, nerede gibi ta'rîfler kendi üzerine olacak bir şey değildir. Tabi fiiller mertebesinde Cenâb-ı Hakk ın tenzîh edilmesi geçerlidir. Ancak bu kitabın muhtevâsı içerisinde ve gerçek Cenâb-ı Hakk ı tanıma yolunda O tenzîhten ve teşbîhten münezzehtir. Kişiler kendi hayâllerinde bir Rab oluştururlar, işte Rabbü l-erbâba varmak için O nu bu hayâlde oluşturulan Rabb lardan tenzîh etmek gereklidir. Bu şekilde tenzîh edildikçe bir süre sonra ne tenzîh kalıyor ne de tenzîh edilen diye bir şey kalmaktadır. Çünkü tenzîh bir eksiklik sonrası yüceltme ifâdesidir. Zâhir ilimler de bu şekilde birbirine ters gelen hükümler kişilerin karşısına gelebilir, bunların anlaşılması ise ancak yukarıya doğru çıkıp o mertebelere ulaşınca mümkün olmaktadır. Teşbîh ile ya nî benzetme ile ancak O na yaklaşmaya çalışılır yoksa teşbîh bizzât O nun kendisi değildir. İlim kendisini ihâta edemez, göz kendisini idrâk edemez. Hayâtı, hayâtın vücûdunun nefsidir. Zât'ı, sıfatlarının ötesinde kâim oluşunun aynıdır. En yüksekler ve en altlar tecellî ettiği mânevî bir aynası, evvellerin ve âhirlerin ayn ıdır. Hayy esmâsını Cenâb-ı Hakk hayvanlara vermek sûretiyle sıfatlarından bir sıfat onlara giydirmiş olmaktadır. Bizler ise onları aşağılayıp, hor görerek hiç yakışmayacak bir iş yapmaktayız. Onlara bir kötü muamelede bulunduğumuz zaman Hakk ın bir sıfatına karşı kötü muamelede bulunmuş olmaktayız. Sıfat da kendi başına bir şey olmayıp Zât a bağlı olduğundan Zât ına o kötü muameleyi yapıyoruz. Ma denler ve bitkilerde de Hayât ismi olmasına rağmen o isim zâhiri olarak hayvanlara lâyık görülmüştür. Ma denler yerde yatay olarak hayâtlarıyla sâbittir. Bitkiler de sâbit olarak kök üzerinde durmaktadırlar ve müstakil bir hareketleri yoktur. Hayvanlara gelince onlar müstakil olarak hereket edebilme kemâlindedirler. İşte bu mertebeye ulaşan varlık Hayy ism-i şerîfinin tecellîsine sâhip ve hürmet edilmesi gereken varlıklardır. Tarım işlerinde hâla dahi kullanılmakta olan ve binlerce sene de kullanılmış olan inek, öküz, manda gibi hayvanlar bütün varlıklarıyla insanlara fedâ olmuşlardır. Hayvan ismini Hayy-van diye ayırıp baktığımızda; yaşayan an ma nâsına gelmektedir. Buradan da hayât ile ânın aynılığı ortaya çıkmaktadır ya nî her ân bir hayât demektir. İnsanların canını Azrâil a.s kabzederken, hayvanların canını Cenâb-ı Hakk Ben kabzederim buyumuştur, hadîs-i şerîfte; çünkü hayat onun hayâtıdır, onu o birimden çektiğinde o hayâtı O almış olmaktadır. 6

8 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi İnsanın insanlığına et-kemik yönüyle baktığımız zaman hayvanlardan hiçbir farkımız yoktur. İnsanın farkı ve nefahtü fîhi min rûhî olarak belirtilen zâtî rûhtan kaynaklanmaktadır. İşte Âdem a.s ın yeryüzüne inmesi dünyâda hazırlanmış olan bu Hayy kalıbının içerisine bir de muhabbet varlığının konulmasıdır. İnsanın idrâk ve irfan yoluyla Allah a karşı muhabbeti vardır ki bu diğer hayvanlarda yoktur. İşte bir derviş de bu şekilde yola çıkmaya başladığı zaman bu sıfatların rabbânî ve rahmânî ve zâtî olanlarını giymeye başlamaktadır. Daha önce kendisinde mevcût olan tabî hayâtı (ya nî Hayy ismini) idrâkli bir hâle ya nî hayât-ı hakîkîye, hayât-ı ebedîye dönüştürmeye başlıyor ki âdemiyyetin başlangıç yeri burasıdır. Bunun dışında âdemî hakîkat gönül toprağına ayak basmadıkça bir insanın gerçekten irâde sâhibi olması mümkün değildir; olduğunu zannettikleri de ancak hayâlde olmuştur. Yüce kemâlin heyûlâsı, sonsuz azametinin menşeidir. İlmî vücûd dâiresinin ma'deni, eşyâdaki hayâtının sirâyet etmesidir. Eşyâyı bilmesi, her gizliyi ve âşikâr olanı idrâk edici olan görme mahallinde olmasıdır. Eşyâyı görmesi, eşyâdaki kelâmı işitmeye tecellî yeridir. Mevcûtları işitmesi ise onlarda zâtının gerektirdiği nizâmın ayn ıdır. İrâdesi, apaçık kelâmının merkezi; apaçık kelâmı, kādir sıfatının menşeidir. Bakâsı, yokluğun bâtın oluşu ile varlığın zâhir oluşundaki hüviyyettir. Ulûhiyyeti ya nî ilâhlığı, ibâdet edenin zilletiyle, Ma'bûd un ya nî İbâdet Edilen in izzetini toplamıştır. Kadir Gecesinin hakîkati de buradan kaynaklanmaktadır. Kişi o Kadir Gecesini idrâk edecek ki kelâmı oradan zuhûra gelsin. Efendimiz (s.a.v) e de Mi rac a çıktığı Kadir Gecesinden önce kendi bünyesinde yaşadığı Kadir Gecesinde İkrâ-Oku! denildi. Kişi bünyesinde zıtları ne kadar birleştirebilirse Allah (c.c) ı o kadar geniş ma nâda tanıyabilir. Burada belirtilen zillet ve izzetin birleştirilmesinin mertebelere göre değişik hükümleri vardır. Yalnız buradaki ince nokta secde edenin kendisini ayrı bir varlık olarak görüp secde etmemesidir; eğer kendisini ayrı bir varlık olarak görüp secde ederse zillet ile izzet birleşmiş olmaz, sâdece zilletini kabûl etmiş ve izzetine ulaşamamış bir halde olur. Tâbi burada bu şekilde zillete düşülmesi öte yandan kişinin gurûrunu ve kibirini üstünden atmış olduğunun da göstergesidir. Burada secdenin de hakîkati ortaya çıkmaktadır ki secde ettiğinde kul zelîl olacak, perîşan olacak, mahvolacak, yok olacak, hiç olacaktır ya nî kulluğu kalmayacaktır burada zillet denilen budur yoksa zillet denilen şey hor görülmüş, itilmiş, kakılmış anlamında olan zillet değildir. İşte bu zillet öyle bir zillettir ki asâlet zilletidir. Bunun ifâdesi de kişinin kendi varlığından orada bir zerrenin kalmamış olmasıdır ki o da ma bûdun izzetiyle şereflenmek demektir. Burada kişi artık kendi aynasında kendisini seyredecektir eğer bu ayna gerçeği göstermiyorsa yüzü tozlu demektir. Eğer aynamız temiz ise secde yaparak aynaya baktığımızda kendi azametimizi ve hakîki hayâtımızı görmemiz gereklidir. Beşeri hayâtın hayvânî hayât olduğunu ve gerçek hayâtın ilâhî hayâttan kaynaklandığını idrâk edip görmemiz gerekmektedir. 7

9 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi İhâta edici vasfı ile ferd olan ve vâhid ya nî bir olandır. Bundan dolayı arada ne doğuran-doğurtan, ne doğan, ne ortak vardır. Ridâsı (elbisesi) azamet ve kibriyâ; gömleği büyüklük ve izzettir. Her hareket edenle her türlü hareket ile hareket eden; her sâkinle, her türlü sükûn ile sâkindir. Bu hareket ve sükûnda, zâtî üst irâdesinin gereği olarak hulûl ya nî dışarıdan bir dâhil olma-girme yoktur. Her zâtta her türlü hálk ile zâhir; Hak ve hálk olarak her türlü ma'nâ ile vasıflanmıştır. Zâtıyla bütün zıtları topladı ve vahidiyyetiyle ya nî birliğiyle bütün sayılara kapsamdır. Bundan dolayı ferdâniyyetinde çiftlerden ve fertlerden yüce ve mukaddestir. Ahadiyyeti, türlü çoklukların tekliği, müteşeffia izdivâcların aynıdır. Münezzeh oluşundaki sâdelik, teşbîhdeki terkîbin kendisi, zâtındaki yüceliği hürmetteki izzetin hüviyyetidir. Azametini ilimler, celâlinin özünü anlayışlar idrâk edemez. Âlim O nu idrâkten aciz olduğunu i'tirâf etmiş; kâmil akıl, O'nu bitişme ve bölünmekten yana eli boş olarak idrâkten geri kalmıştır. Varlığı zorunlu olan ve olmayan dâiresi, açık sözlerin ve yapılan beyanların noktasıdır, imkân taraflarının (haricî imkân ve aklî imkân) hüviyyetidir. Cevher ve arazın, bitki ve hayvanın benliğidir. Ulvî rûhâniyyetler inişinin denizi, melekût ve mülk zirvesinin son noktası, şeytan ve hevâ düşüş yerinin hakîkati, küfür ve şirk karanlıklarının def edicisi ve yok edicisi, îmân ve idrâk beyazının nûru, hidâyet cebininin sâhibi, uzaklık ve amâ karanlıklarının gecesi, sonradan olmuşun ve kadîmin aynası, azâbın ve ni metin hüviyyetinin tecelligâhıdır. Eşyâyı ihâtası, eşyânın "ayn"ı olmasıyladır. Zât'ının künhünü ihâtadan, Zât'ı, sıfatlarını men' etmiştir. Evvelliğinin evveli, âhirliğinin âhiri yoktur. Ezelî Kayyûm dur, ebedî Bâkî dir. Onun kuvvet, kudret ve irâdesi bağlanmadıkça, vücûtta bir zerrenin hareketine imkân yoktur. Vücûdun evvelsiz başlangıcı ve nihâyetsiz sonuna nazaran, olmuş ve olacak ne varsa, hepsi kendisinin bilinenidir. Ve şehâdet ederim ki, bu ibarelerden yüce ve Zât'ı ibârelerle ve işaretle bilinmekten mukaddes olan Allah'dan başka ilâh yoktur. Burada O na delîl olsun diye yapılan her işâreti O nun hakîkatinden bir perdeyi açsın diye yazdım. Bu da ancak temsil yollu oldu. 8

10 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi O'na delîl olarak gösterilen her işâret O'nun hakikatinden uzak düşmüş ve O'na hidâyet eden her ibare O'na ulaşmaktan yolunu şaşırmıştır. O, zâtî gerekliliği dolayısıyla nefsini bilir ve zât ı ile kemâli ihâta etmiştir. Hem de yeteri kadar; varlığına ne kadar kemâl vasfı gerekirse o kadar. Yine şehâdet ederim ki, Âdemoğlu fertlerinden bir fert olmak üzere ismi çağırılan Hz. Muhammed (s.a.v.) O Allah'ın kulu ve muazzam Resûl ü ve mükerrem Nebî si ve Hakk'ın müzeyyen ridâsı, üstün bir nişânı, önde olanların öne geçeni, en doğru yoludur. Sonra o Hz. Muhammed (s.a.v), Zât aynasının tecellîgâhı, isimlerinin ve sıfatlarının müsemmâsı; Ceberût nûrlarının iniş yeri, Melekût sırlarının menzili, Lâhût hakîkatlerinin toplanma yeri, Nâsût inceliklerinin kaynağıdır. Sonra odur; Cibril'in rûhu ile üfleyen, Mîkâil'in sırrıyla lütuflar indiren, Azrâil'in kahrı ile yürüyen, İsrâfil'in cem'iyyetiyle feyizler neşreden. Yine odur; Zât taki rahmâniyyetin arşı; İsimlerin ve sıfatların kürsîsi; Sidrelerin müntehâsı; İlâhî aşîretler tahtının saçağı, ya'nî enbiyâ ve evliyâ cemâatlerine mahsûs nübüvvet kürsîsinin son noktası; Tabîiyyâtın heyûlâsı; Ulûhiyyet atlasının feleği; Rubûbiyyet ulviyyeti burçlarının mıntıkası; Teâlî ve terakkiler iftihar vesîlelerinin semâları; 9

11 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi İlim ve kavrayışın nur veren güneşi; Sonsuz kemâlât ve feyizlerin tâm dolunayı; Seçilme ve hidâyetin âlî yıldızı; İrâde harâretinin âteşi; Gayb ve şehâdetin âb-ı hayâtı; Rahmet ve rubûbiyyet nefesinin sabâ rüzgârı; Zillet ve ubûdiyyet ya nî kulluk arzının bol feyizli toprağı; Seb'-ı mesânînin ya'nî birinci derecedeki feyizler fâtihasının ve ikinci derecedeki anahtarların sâhibi; Kemâlin tâm mazharı, cemâlin ve celâlin en mükemmel gereğidir; (Şiirin Tercümesi) * * * Güzelliğin hakîkî ma nâsının aynası, ulvîliklerin mazharı, kemâlin tecelligâhı olan âb-ı hayât pınarıdır. Ezelî doğuşundan beri hiç batmayan bir güneş olup, güzellik feleğinin kutbudur. Kemâl ta'bîri altında bulunan ne kadar fazîletler varsa, onun bütün güzelliğinden dağılmış hardal tâneleridir. * * * Cenâb-ı Hak, onu ve âilesini salât ve selâmıyla dâim nurlandırılmış eylesin ve hallerini tâkip ile kâim olan ve fiilerinde ve sözlerinde onun mesleğinin vekîli olan ashâbını da bu feyze mazhar eylesin. Yine şehâdet ederim ki, Kur ân, Allah'ın kelâmı olup, hak ve hakikat O'nun barındırdığı ma'nâlardadır. Rûh-ı Emîn o Kur'ân- ı mübîni nebîlerin ve resûllerin Sonuncusunun kalbi üzerine inzâl eylemiştir ya nî indirmiştir. Yine şehâdet ederim ki, nebîler haktır, o nebîlere inmiş olan kitaplarla, şerefli sayfalar çoktur. Bunların hepsine îmân, kat î vücûd ile zorunludur. *** 10

12 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi Kader hak, haşır ve neşir ile kabir arasındaki berzah aynı şekilde hak ve kabir azâbı vardır. Ve hiç şüphe yoktur ki, bir gün kıyâmet kopacak ve Cenâb-ı Hak kabirlerdeki insanları yeniden diriltecektir. Yine şehâdet ederim ki, cennet hak, cehennem hak, sırat hak, neşirler günü hak ve hesâp haktır. Yine şehâdet ederim ki, hayrı ve şerri irâde eden Allah'dır. Bozmak ve doğrultmak O'nun kudret elindedir. Hayr olan işler O'nun irâdesiyle, kudretiyle, takdîriyledir. Şer olan işleri yine O'nun irâdesiyle, kudretiyle, takdîriyle olup (lâkin rızâsıyla değildir.) Güzel fiiller O'nun te'yîdi ve hidâyetiyle, fenâ ameller O'nun kazâsıyla ise de, bunda kulun azgınlığı dâhildir. Sana isâbet eden güzellikler Hak'dan, fenâlıklar nefsindendir. Böyle ise de sen "Hepsi, Hak'tandır" de! "Ulu varlığın başlangıçsız başlangıcı O'ndan olduğu gibi, nihâyeti de, bütünüyle dönüş de O'nadır." * * * Besmele ve Cenâb-ı Hakk'a hamd ü senâ ve Resûl'üne ve ashâbına tahiyyâttan sonra, anlatacaklarımıza başlayarak derim ki: Ma'rifetullah ta'bîriyle şöhret alan "Allâh a ilim"de ve o ilimde insanın kendisiyle aynı cinsten olanlara karşı üstünlüğünde derecesi, bu husûstaki bilgisiyle doğru orantılıdır. İlâhî ilhâm ve yardıma bağlı olan hakîkî ma rifetler ya nî ilâhî bilgiler, "emîn harem"dir (Ankebût, 29/67). İnsanlar, bunun etrâfında engellerle ve oyalayıcı şeylerle dolaşıp durur. Bu ilmin sahrâları her an hatâ yapma ihtimâlleri ve ayakların kayması ile, denizleri helâk ediciler ile doludur. Bunun yolu ince kıldan daha ince ve keskin kılıcın yüzünden daha keskindir. Bu yolda sefer edenin, maksâdına ulaşabilmesi için zorlukların îcâbı olarak kavuşmaya nâil olamaması da muhtemeldir. İşte bu zorlukları düşünerek tahkîkleri açık, yakînliği ve tetkîkleri zâhir bir kitâp yazıp, bu yola sâlik olanlara, refîk-i a'lâya ulaşmak için refîkin refîki ve bu 11

13 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi talep edilen şeylere tâlib olanlara şefîkin şefîki olmasını düşünmüş idim ve demiştim ki; sâlik bunun ucu bucağı olmayan sahrâlarında ve karanlık olan menzillerinde, o kitâptaki ilâhî bilgilerin ışığıyla aydınlanarak, zorlukları kolaylaştırsın. Oysa öyle bir zamandayız ki, hakîkate cezbelenme güneşleri, mürîdlerin kalbleri semâsından kaybolmuş ve sâliklerin semâvât tasavvurlarından ayın keşfi gözden kaybolmuş; sâliklerin himmetleri zaafa uğrayarak, azîmet yıldızları batmıştır. Onun için bu denizde yüzenlerin selâmete nâil olanları çok az olduğu gibi, sonsuz sahrâlarının helâk edicilerinden kurtuluş bulanlar da nâdirdir. (Üç Beytin Tercümesi): "Bu yüce maksaddaki menzil o kadar yücedir ki, bunun yolu dehşetler ve haller ile örtülüp; o yolda siyâh mızraklar dikilmiş, yeşil süngüler ve kesici kılıçlar dizilmiştir. Ve o yolun, ba'zı yerlerinde kapıp götüren şimşek alevlendiği gibi, şiddetle esen i'tirâz kasırgaları kopmaktadır. Oysa ben yazdığım bu kitabı, doğru keşif üzerine te'sîs ettiğim gibi, içindeki mes elelerini de doğru haber ile te'yîd etmiştim. O kitâbın ismini "El-İnsânü'l- Kâmil fî Ma'rifeti'l-Evâhiri ve'l-evâil" olarak isimlendirdim. O kitâptaki tebliğleri tamamlamaya ve gerekli düzeltmeleri yapmaya başladığım zaman, hâtırıma bu mes'elenin tehlikeli bir iş olduğu ve tahkîkî meselelerin önemi ve benim bu konudaki bilgimin azlığı geldi. Bu hâtıra sebebiyle o yazdığım kitâbı parçalayarak, perîşân bir halde ve âdetâ yok denecek bir derecede, bir tarafa attım. O güneş battı, güzel yüzüne perde çekildi. Bu şekilde kitâb son derecede unutulmuş bir hâle gelerek, eser yazıldıktan sonra, haber örtülmüş oldu. Böyle bir acâip iş meydana getirdiğim için Hel etâ alel insâni hînun mined dehri lem yekun şey en mezkûrâ ya nî "İnsanın üzerine dehirden ya nî zamandan âdetâ zikredilemeyecek zamân gelmiş ve geçmiştir" ma'nâsına olan (İnsân, 76/1) âyetini okudum. Hâl lisânı, sözün latîfliği ile "Cahûn" denilen Mekke tepesiyle Safâ denilen mahalle kadar gûyâ hiç ünsiyet edecek kimse olmadığı gibi, Mekke-i Mükerreme'de de hiç bir müsâmere vukû bulmamıştır" ma'nâsına olan Sanki yoktur Cahûn ile Safâ arası Ne Mekke de yoldaşı ne seyir sefâsı Arapça beytini söyledim. 12

14 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi İşte bu şekilde kitâb ortada kalkmış ve eseri gayr-i mevcûd olduktan sonra, ilâhî ilhâm ile Hak bana kitâbın meydana çıkmasını ve beyânâtların açık ve gizli arasında olmasını emrettiği gibi, bu kitâptan genel bir fayda sağlanacağını da vaad etti. Kendisine itaât olunanın emrine uyarak, kitâbın tekrâr yazılıp düzenlenmesine başlayarak, îzâhlarda Hakk'a tevekkül edici oldum. Ey tâlib, dikkatle dinle! Alîm ismi kâsesiyle eski küpten, îmân ve teslîm ehlinin kābiliyetlerine öyle bir ilâhî şarâb döküyorum ki, kerîm olan Hayy dan olduğu için, mevcûd olanı ve yok olanı sarhoş etmeye kâfîdir. (Bu bâbtaki kasîdenin tercümesi) * * * "İlâhî aşk öyle bir şarâbdır ki, sana gecenin en karanlık zamânında güneşi gösterir. Sabâhın ışıklarıyla, yıldızlar kaybolduğu zaman, en kiiçük olan Sühâ yıldızını gösterir. Bu şarâbın vasıflarındaki ve mâhiyetindeki meziyyetleri, ifâdeden çok daha ötedir. Faydalı, kapsamlı öyle bir şarâbdır ki, insanın ömrünü kemiren zaman, bununla safâ kazanır. Bu şarâb berrâk kabarcıklarından kâselere doldurup da döndürülse, zaman onunla beraber nağmeler söyleyerek devrân eder. Bu şarâbın verdiği kalbe âit ziynetler ile ziynetlenen bir çok kadeh dostları, en büyük iş olan Allâh ın mülkünün anahtarlarını elde etmişlerdir. Nice fakîr kimseler vardır ki, bunun izzet kuşağına sâhip olmakla, vücûdda ve yoklukta servet sâhibi olarak meydana gelmişlerdir. Nice câhiller vardır ki, bu şarâbın safâ esintisini koklamakla, ilim ve hakîkate nâil olarak Îblîs in ile Âdem in mâhiyyetinden haber vermeye başlamışlardır. Nice ismi işitilmemiş kimseler vardır ki, bu şarâbın vasıflarını işitmekle, izzet ve ikrâm arşı üzerinde, şöhrete nâil olarak yükselmişlerdir. Bu şarâbın kadehlerinin sırçalarının ışığında oluşan göz, bir kimseye bakarsa, o kimsenin ömrü boyunca gaflet sürmesini gözüne çekmeyeceği muhakkaktır. Bu şarâb, salt nûr olan güneştir. Güneş değil, karanlık gecedir. Bu şarâb, çok büyük bir hayrettir ki, insana teennî ve ileriyi görme yüce usûlünü öğretir. Bu şarâb, ışığıyla her dehşetliyi altında bırakmıştır. 13

15 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Giriş-Terzi Baba Şerhi Bu şarâb, sır olarak saklanması mümkün olmayan bir tâm dolunaydır, nûrun aynıdır. Güneşin aynı değil, güneş ayn ıdır. Işığın aynı değil, yüz değildir. Salt güzelliktir, salt güzellik değil, öperken dudakları parlatıcı olan yüzdür. Kokudur, ıtır değil; ıtırdır, koku değil; şarâptır kadehi yok. Şarâb değil, kadehin ayn ıdır. Ey kadeh dostlarım, bu kadîm küpün şarâbından içiniz, celîlü'lkadr ve azîmü'ş-şân olan emelleri elde edersiniz. Yemîn ile ricâ ediyorum, bunun kadrinin yüceliğini ihmâl etmeyin! Bunu yitirenin nasîbi, pişmanlıktan başka bir şey değildir. Bu şarâbı içmek devletine nâil olan dostlarıma o şarâb mübârek olsun ve bu tür dostlarıma, selâmeti îcâb ettiren selâmımı gönderirim." 14

16 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Mukaddime-Terzi Baba Şerhi ب س م الر ح من الر ح يم BİSMİLLAHİR RAHMÂNİR RAHİYM Mukaddime Hamd ü senâ Cenâb-ı Hakk'a mahsûs, salât ve selâm, kendisinden sonra peygamber olmayan Peygamber'e yöneliktir. Bu kitâbın yazılmasından hedeflenen maksad, Cenâb-ı Hak Teâlâ olduğu için, sırf Cenâb-ı Hak hakkında söz söyleyeceğimiz zarûrîdir. Namaz isimli kitabımızda belirttiğimiz üzere hamd ın bir çok mertebeleri vardır, burada onların îzâh edilmesi uzun süreceğinden oradan okunarak bilgi alınabilir. Ancak kısaca genel anlamda hamd iki yönlüdür. Biri hamd Allah a edilir şeklinde olan ve avâmın yaptığı hamd ve diğeri ancak Allah hamd eder şeklinde ifâde edilen Allah a mahsûs hamddır. Kul mertebesinden bakıldığında hamd teşekkür hükmündedir ve kul Rabb ına lafzî olarak hamd eder, ma nâ yönüyle hakîki hamdı etmekten âcizdir ve kul kendisini hamd etmekten tenzîh eder. Kulun hakkıyla hamd edebilmesi için hamd edilen şeyin hakîkatini mutlak şekilde ve en iyi biçimde bilmesi lâzımdır, oysa beşeriyetimiz yoluyla Allâh ın varlığını hakkıyla bilmemiz mümkün değildir. Resûlullah Efendimiz (s.a.v) den sonra peygamber gelmeyecektir çünkü Efendimiz (s.a.v) bütün hakîkatleri ortaya koyup ve gizli bir şey kalmadığından dolayı gelmesine gerek yoktur; ibârede gelmeyecek denilmesinin ma nâsı budur. Efendimiz (s.a.v) ile berâber çember tamamlanmıştır ve ikinci bir çember yoktur ki onu tamamlamak için peygamber gelsin. Hz. Âdem (a.s)dan başlayan bu seyir Resûlullah (s.a.v) Efendimiz ile sona ermiştir. Mi râc, regâib, mevlûd, kadir gecesi, ramazan bayramı, kurban bayramı hepsi Efendimiz (s.a.v) dedir. Ve bunların hepsi bir kişinin Hakk a seyir yolunda yaşaması gerekenlerdir, bunlar yaşandığı zaman ancak gerçek Muhammedî olunmaktadır. Bunların hakîkatleri yaşantıya geçirilip yaşanmadığı sürece sâdece sûrette kalınmış olunur. Bu işin şu kısmı da vardır ki onu da atlamayalım; Resûlullah Efendimiz (s.a.v) dünyâdan ayrıldı ve peygamberlik hakîkati de bitmiş değildir. Efendimiz (s.a.v) gidişi ile peygamberlik hakîkati kesilmiş olsaydı eğer dünyânın da yok olması lâzım gelirdi, çünkü bu durumda dünyânın varlığına gerek kalmazdı. Efendimiz (s.a.v) in hakîkati olan hakîkat-i Muhammediyye devâm etmektedir, bu nedenle de başka peygambere ve başka mertebeye gerek yoktur. Nebîlik kalkmıştır ancak resûllük ya nî irsâl etme devâm etmektedir ki buna velâyet denilmektedir. Peygamberler önce velî sonra nebî olmaktadırlar çünkü nebîlik velîliğin dışarıya dönük tezâhürüdür. Velîlik Cenâb-ı Hakk a yakın olma, nebîlik ise bu yakınlığın haberini dışarıya çıkarmaktır. Resûllük ise bizâtihi bu haberleri ulaşması gereken yerlere ulaştırmaktır. 15

17 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Mukaddime-Terzi Baba Şerhi Kişilerin nebîlikten gelen bu haberlere yönelmeleri fiilî terbiyedir. Bu terbiye ile bir üst mertebeye geçilmekte ve burada resûllüğün işlevi başlamaktadır. Fiilî terbiyenin olduğu mertebe şerîat mertebesidir ve bütün müslüman olanlara dönüktür, ilerledikçe kişiler buradan tarîkat mertebesine oradan hakîkat mertebesine oradan ma rifet mertebesine doğru çıkmaktadırlar. Bu eserden beklenen Cenâb-ı Hakk ın fiilleri, isimleri, sıfatları değil zâtıdır. Tâbi ki bu ma rifetullah içerisinde fiilleri de, isimleri de, sıfatları da olacaktır ancak bunlar Allah a ma rifet dolayısıyla olacaktır. Bu eserde bu şekilde anlatılan bütün dereceler yerli yerinde konulmaktadır. Bir binâ yapılması için üst üste yığılan gereçleri nasıl ki usta bir kişi ayırıp gerekli yerlerine monte edip binânın istenilen şekilde oluşmasını sağlıyorsa, irfân ehli de aynı şekilde bu ilâhî bilgileri temelinden başlayarak gerekli yerlerine monte ederek ma rifetullah bilgisi binâsını ortaya çıkarmaktadır. Evvelâ Cenâb-ı Hakk'ın isimlerinden bahsedeceğiz. Çünkü Cenâb-ı Hakk'a delîl olan, isimlerdir. İlâhî isimlerden sonra, ilâhî sıfatlardan bahsedeceğiz. İlâhî sıfatlarda Zât'ın kemâli çeşitlenmiştir ve Hakk'ın aynalarından ilk zâhir olan ilâhî sıfatlardır. Sıfatlardan sonra zuhûrdâ ancak Zât vardır. Şu îzâha göre sıfât mertebesi, ilâhî isimler mertebesinden a'lâdır. Delîl şeksiz şüphesiz Allah ın hakîkatine ulaştıran Hâdî isminin zuhûrudur. Bu yolda ise ilk delîl hakîkat-i Muhammediyye nin Âdem ismini alan ilk mertebesidir. Cenâb-ı Hakk ın isimlerinin bilinerek, tanınması ve bunların mertebelerinin bilinmesi bu yolda çok büyük kolaylıklardandır. Kur ân-ı Kerîm de geçen ulû l-elbâb ya nî kapı sâhipleri ifâdesiyle de bu isimlerin sâhiplerine işâret edilmiştir. Cenâb-ı Hakk ın ef âlî, esmâî, sıfâtî ve zâtî isimleri vardır ya ni her mertebenin ayrı isimleri vardır. Örneğin Allah bir isimdir ancak mertebesi zâttır. Hayat, İlim, Kelâm vb. gibi olan isimler ise sıfatlara âit isimlerdir. Rezzâk gibi isimler de esmâ mertebesinde olan isimlerdir. İşte bu isimlerin mertebeleri bilindiğinde Cenâb-ı Hakk ın tanınması daha kolay olmaktadır. Bu isimler bu şekilde mertebeleri ile anlaşıldıktan sonra ancak Cenâb-ı Hakk ı hem tenzîh hem de teşbîh mertebesi i tibârıyla bilmek mümkündür. Bu şekildede tenzîh ile teşbîhi birleştirerek tevhîd olmaktadır yoksa tevhîd etmek sâdece lâ ilâhe illallah lafzını söyleyerek yapılan tevhîd kadar basit bir iş değildir. Bu isimlerin ifâde ettiği ma nâların hakîkatlerini kişi kendi bünyesinde yaşamalıdır ki bunları tahakkuk ettirebilsin ve gerçek yaşama san atı da budur. İlâhî sıfatlardan sonra, ilâhî Zât tan bahsedeceğiz. Ancak îzâhlarımız ibârelerin imkân verebildiği ölçüde olacağı gibi, îzâhlarda, sûfiyye indinde kullanılmakta olan îzâh şekline inmek zarûrî görülmüştür. 16

18 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Mukaddime-Terzi Baba Şerhi Şu kadar var ki, kitâbı okuyanların, maksadı kolay anlamaları için sözdeki önemli noktayı, söz arasında süslenmiş bir şekilde söyleyeceğiz. Bu hakîkatleri anlatmaya bizim kelimelerimizin tahammülü yoktur. Bu nedenle bu hakîkatler hafîfletilerek anlatılmaktır. Şerîat ağırlıklı yaşantıya dönük olan kişilere bu hakîkatleri eski devirlerde çok az dahi olsa açanların canlarına kastetmişlerdir. Bu kitapta bu hakîkatleri anlatmak için kullanılabilecek kelimeler en mükemmel şekilde kullanılmıştır ve ma nâ denizine dalındığında oradaki hakîkatleri kelimeler ne kadar anlatabiliyorsa o kadar anlatmaktadır. Bu husûs büyük bir ağırlığı çekmek için kalın bir cisime ihtiyaç duyulması gibidir, ince bir iplik ile ağır bir yükü çekmek mümkün değildir, ip kopar. Bizlerin de bu sûfîyye kelâmlarının özlerini bilmemiz gereklidir ki bu kitapta anlatılmak istenilenleri anlayabilelim. Zâhir ehlinin kullandığı kelimeler ile bu kitapta anlatılmak istenenleri anlamaya çalışırsak eğer hiçbir şey anlayamayız. Bu kitâpta öyle sırlara dikkât çekeceğim ki, hakîkat ilmini koyan o sırları hiç bir kitâba koymamıştır. Tabiî bu sırlar, Hakk'a ârif olmaya ve mülk ve melekût âlemine ârif olmaya bağlıdır. Mevcûd olan üstü kapalı ifâdeleri îzâh etmek, kastedilen remizleri keşfetmek mesleğimiz ise de, gerek düz yazılarımızda, gerek şiirde saklamak ile açmak arası bir beyân yolunu tutacağız. Bu hakîkatler herkesin hemen anlayabileceği şekilde bu kitaba yazılmış olsa bir çok kişi bunlara i tirâz eder ve birçok kişinin de bu yolda ayağı kayardı. Mülk âlemi Melîk ismi ile içinde bulunduğumuz bu madde âlemidir. Melekût âlemi de rûhlar âlemi denilen bâtın âlemdir. Saklamak ile açmak arası demek tenzîh etmek ile teşbîh etmek arası bir anlatım demektir. Bu şekilde anlatımlar da Hakk ın tercümanlığını yapmaktır. Bundan dolayı kitâbımızı okuyanların son derecede önem vererek derin düşünmeleri ve tefekkür etmeleri şarttır. Çünkü ba'zen öyle ma nâlar vardır ki, işâret ile veyâ üstü kapalı bir şekilde söylenmedikçe anlaşılmaz. Bu gibi ma nâlarda açık olarak maksad beyân edilse, insânî anlayış maksâdın tersine doğru kayacağından, istenenin gerçekleşmesi imkânsız olur. Bu tür beyân yolu, çok sık yapılan ince bir iştir. Meselâ "Onu gemiye yüklettik" ma'nâsına olan Ve hamelnâhu alâ zâti elvâhın ve dusur ya nî Ve onu levhâlar ve çiviler ile yapılmışa yükledik (Kamer, 54/13) âyetinde bu incelik vardır. Ve "Onu bir gemiye yükledik" demeyip de zâti elvâhın ve dusur ya nî levhâlar ve çiviler ile ya- 17

19 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Mukaddime-Terzi Baba Şerhi pılmışa denilmiştir. Bu âyette Ve onu levhâlar ve çiviler ile yapılmış gemiye yükledik denilmiş olsa, levhâlardan yapılmayan başka gemi varmış gibi bir düşünce meydana gelir. Bu yola giren kişilerin yol almaya başlamadan önce kendilerini yoklamaları ve bu yoldaki hakîkatlere ulaşmak için kendilerinde yıkmaları gereken şartlanmaları kontrol etmeleri lâzımdır. Kişilerin bünyesine yerleşmiş olan eski hayâtına âit şartlanmalar binâsı yıkılmadan bu yoldaki hakîkatler binâsını yapmak mümkün değildir. Bu yeni yapılan binâ ise ilim binâsıdır. Kişi eski hayâtına âit hayâli bilgilerden arınmaya başladıkça hakîkatlere ulaşma yolunda hakkıyla yapılacak derin düşünme ve tefekkür taşlarıyla bu ilim binâsını oluşturmaya başlar. Bu şekilde yapılan derin düşünme ve tefekkür taşları kişide başka düşüncelerin etkisi altında kalmadan sâf şekilde bu binâyı oluşturur. Her insan bir şekilde herhangi bir konu hakkında fikir yürütebilmektedir ve birinin fikri diğeri tutmayabilir çünkü önyargılı düşünceler ve bireysel cüz i akıl ile mes eleye bakılmıştır. Hakîkat yolundaki sâlim düşünceye ulaşmak için ise küllî akıldan uzanan bir ip gereklidir. Küllî akla yönelen salt düşüncenin oradan aldığı ilhâm ve bilgilerle ancak dengeli ve düzgün bir sonuç elde edilmektedir. Kişilerin yaşadıkları hayat süreci içerisinde kendilerinde bir takım oluşumlar meydana gelmiştir ve bünyesinde sâbitlenmiştir. İlâhî hakîkatler bu durumdaki bir kişiye sert bir şekilde aktarılırsa eğer orada büyük depremlere yol açar ve bu da âni yıkıma sebep olur ki istenen bu değildir; bu kişilerdeki yıkımın yavaş yavaş yapılması lâzımdır ki ağır tahrîbatlar oluşmasın. Kişilerin ayağının kayması demek, henüz kendisinde tam olarak yerleşmemiş ilâhî hakîkatler karşısında şüpheye ve vesveseye düşmesidir. Bu durumda bu kişi eski bulunduğu hâlini de kaybeder ve daha aşağılara düşer. Bu halden sonra ise kişinin Allâh ı bulması imkânsız olur. Bizler herbirerlerimiz vücût olarak bir Nûh un gemisi hükmündeyiz. Levhâlardan kasıt vücûdumuzdaki deridir. Çiviler ise kemiklerimizdir. Ve buna yüklenmiş olan Nûh (a.s) ın hakîkatidir. Ben, bu kitâbımı okuyanlardan şunu istirhâm ve ricâ ederim ki, benim bu kitâbımda belirttiğim ne kadar bahisler var ise, o bahisler Kur'ân-ı Kerîm ve hâdîs-i şerîfler ile te yid edilmiştir. Şâyet kitâbımı okuyanın anlayışına göre Kur'ân'a veyâhud hâdîslere aykırı bir şey ortaya çıkarsa, okuyan bilsin ki, anladığı ma'nâ, kendi anlaması yönündendir; yoksa benim îzâh için kastettiğim murâdım yönünden değildir. Bu gibi husûslarda, okuyan zâtın hakikatin anlaşılmasına kendisi için açılım hâsıl oluncaya kadar, yâhud Allâh ın kitabından veyâ te yid edilmiş hadîslerden delîlini buluncaya kadar, o ma'nâ ile amel etmeyerek, teslîmiyeti de elden bırakmamalıdır. 18

20 El-İnsân ül Kâmil -Abdülkerîm Cîlî Mukaddime-Terzi Baba Şerhi Bu gibi husûslarda inkârı terk edip teslîm olmanın faydası, hakîkati bilmeye ulaşmaktan mahrûm olmamak içindir. Bu bir kesin husûstur ki, bizim ilmimizden bir şey inkâr eden kimse, inkârı devâm ettikçe, ilmimize ulaşmaktan mahrûmdur. Ve bu konuda idrâk için başka bir yol yoktur. Hattâ, ilk anda inkâra sapmakta mutlak mahrûmluğa uğramasından bile korkulur. Onun için îmân ve teslîmden başka ma'rifet yolu yoktur. Ve kitâbımızı okumaya rağbet eden kimse bilmelidir ki, Kur'ân ile, hâdîsler ile te yîd edilmeyen her ilim dalâlettir; fakat onun te yîdini ve delîlini okuyanın bulamaması noktasından değil. Bu ilimde öyle mühim bahis vardır ki, Allah ın kitâbı ile hâdîsler ile te yîdlidir; fakat senin isti'dâd kudretin onu anlamaktan, seni engellemiştir. Onu kendi himmetinle idrâk etmeye gücün yetmez. Bu nedenle, Allâh ın kitâbı ile yâhud hadîs ile o bahis te yîd edilmemiştir zannedersin. Bunun için yukarıda belirttiğimiz şekilde selâmet yolu, teslîmiyet ve inkâr yoluna sapmamaktır. İlâhî lütuf sana yardımcı oluncaya kadar sabredersin. Kişilerin bu kitâpta okudukları ve âyet-i kerîme veyâ hadîs-i şerîflere ters olduğunu zannettikleri husûslar okuyanların kendi zanlarından kaynaklanmaktadır çünkü eserin sâhibinin o ters olduğunu zannettiği ibâre ile gerçekte ne anlatmak istediğini anlamamıştır. Bu konularda Cenâb-ı Hakk okuyan kişilerin kendilerine has bir şekilde o konuyla ilgili bir kapı açılmadıkça da anlaşılmasına imkân yoktur, bu nedenle bu kitâbı okuyanların belirtilen husûslar hakkında inkârda bulunmayıp Cenâb-ı Hakk kendilerine bir kapı açana kadar diretmeleri ve araştırma yapmaları lâzımdır. Kim ki birşeyi inkâr ederse onun hakîkatini anlamaktan yana mahrûm kalır, ancak inkâr etmeyerek araştırmaya devâm ederse alıcı olduğunu göstermiş olmakla o kapı ona açık kalmaktadır. Kişide kābiliyet olmasına rağmen eğer faaliyete geçirmez ise bu da o ilmi anlamasına engel olur. Vahdet ilmini kişinin kendi kudretiyle anlamaya gücü yetmez çünkü küllî akıldan bir işâret gelmesi ve kişiyi yukarıya çekmesi gereklidir. Bu yolda olan ba zı kişiler biraz birşeyler öğrendikten sonra artık ben geri kalan yolu kendi aklımla giderim diyerek yolda kalmaktadırlar. Çünkü kendi akıllarıyla ulaştıkları sonuçlar işin hakîkatine aykırı sonuçlara ulaştırır ve hakîkatte olması gerekeni inkâr edenler, kabûllenemezler. Kişilerin bulundukları yeryüzünün aşağıda oluşu i tibârıyla çok çok yükseklerde olan bu hakîkatleri ancak hayâlî bir şekilde oraya çıktık zannıyla anladıklarını zannetmeleri inkârlarına yol açar. Şurası da sâbit bir hakîkattir ki, senin kalbine gelen ilim, üç yönden dışarı değildir. İlk yön: İlâhî söyleşmedendir. Rabbânî hâtıra, yâhud melekî hâtırdan kalbine gelen, o söyleşme türündendir. Bu söyleşme o şekilde olur ki, ne reddine, ne de 19