PSORIASIS HASTALARINDA PUVA TEDAVİSİNİN STRESLE BAŞA ÇIKMA TARZLARINA ETKİSİ

Transkript

1 A dana Num une Eğitim ve A raştırm a Hastanesi Tıp Dergisi w w w.adananum unetipdergisi.com 2013;1 (2):21-25 PSORIASIS HASTALARINDA PUVA TEDAVİSİNİN STRESLE BAŞA ÇIKMA TARZLARINA ETKİSİ THE EFFECTS OF PUVA TREATMENT ON THE WAYS OF COPING SKILLS WITH STRES IN PSORIASIS PATIENTS Yarkın Özenli1, İrem Miçozkadıoğlu2, Serhan Kapdağlı3 Adana Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Kliniği, Adana, Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri, A. D. Ankara, Çukurova Aşkın Tüfekçi Devlet Hastanesi, Dermatoloji Bölümü, Adana ÖZET Amaç Güneş ışınlarının psoriasis üzerindeki olumlu etkisi uzun yıllardan beri bilinmektedir. PUVA tedavisi sistemik psoralen (ışığa duyarlandırıcı) ile UVA'nın birlikte uygulanmasıdır. PUVA, kronik ve yaygın psöriasisli olgularda, güvenli ve etkin bir tedavi seçeneği olup, tüm dünyada yaygın olarak kullanılmaktadır. Bu çalışmada amaç, PUVA tedavisi alan bir grup psoriasis hastasında tedavinin stresle başa çıkma tarzlarına etkisini araştırmaktır. Gereç ve yöntem Çalışma prospektif bir dizaynda olup 31 PUVA tedavisi başlanacak psoriasis hastası dahil edilmiştir. Hastalara PUVA tedavisi başlamadan önce ve tedavi başladıktan 6 ay sonra stresle başa çıkma tarzlarına ölçeği uygulanmıştır. İstatistiksel analiz olarak, veriler normal dağılımda olmadığından Wilcoxon testi kullanılmıştır. Bulgular Stresle başa çıkma tarzları ölçeği alt testlerinden kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşımda tedavi sonrası istatistiksel anlamlı yükselme bulunmuştur (p<0.05). Diğer testlerden olan çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım ve sosyal destek arama için tedavi öncesi ile sonrası arasında istatistiksel fark saptanmamıştır (p>0.05). Sonuç Stres oluşturan etkenlerle psorisisin başlangıcı ve alevlenmesi arasında ilişki olduğu bilinmektedir. PUVA tedavisinin stresle başa çıkmada olumlu etkisi olduğu söylenebilir. Anahtar Kelimeler: Psoriasis, PUVA tedavisi, Stres, Stres başa çıkma ABSTRACT Objective The positive theratic effects of ultroviolet rays are well known in psoriasis patients. PUVA treatment is application of systemic psoralen plus UVA together. It is a reliable and valid treatment alternative for choronic and severe psoriasis in the world. In this study, effects of PUVA treatment regarding to ways of coping with stress are studied. 21

2 Methods Thirty-one psoriasis patients were included to study. Ways of coping skills with stress were compared before and 6 months after PUVA treatment. To assess coping skill, Ways of Coping Inventory (WCI) was used. Wilcoxan test was applied as a statistical technique. Results Among the five subtests of WCI self controlling and positive reappraisal subscales were statistically meaningful (p<0.05) after treatment. When the other subscales were examined no significant differences was shown with respect to helplessness acceping responsibility and seeking social support sub-scales. Conclusion Stressful factors are related with onset and progress of psoriasis. Results indicated that positive effects of PUVA treatment on coping with stress in psoriasis patients. Key words: Psoriasis, PUVA treatment, Stress, Ways of coping skill with stress giriş Psöriasis özellikle diz ve dirsekleri tutan, tırnaklarda deformite oluşturan kahverengimsi kırmızı kuru papullerle seyreden kronik bir deri hastalığıdır. Histopatolojik olarak bazal hücre proliferasyonunda artış ve epidermal hiperplazi bulunur. Psöriasis yoğun araştırmalara karşın günümüzde henüz nedeni bilinmeyen hastalıklar arasındaki yerini korum aktadır (1). Sistemik enfeksiyonlar ilaçlar, soğuk ve duygusal stresler gibi pek çok etken hastalığı şiddetlendirebilir (2). Birçok çalışmada çevresel, ruhsal, fiziksel stres etkenlerinin hastalığın alevlenm esinde ve başlamasında önemli bir ilişki olduğu gösterilmiştir (1,3). Psöriasiste tedavi seçenekleri arasında topikal tedaviler, fototerapiler, sistem ik tedaviler bulunmaktadır (4). Oral ya da topikal psoralen ve UVA (PUVA) tedavisi, başta psoriasis olmak üzere birçok dermatolojik hastalıkta başarıyla kullanılmaktadır. PUVA'nın etki mekanizması henüz tam olarak aydınlatılm am ıştır. Klinik deneylerin başarılı sonuçlarının artm ası araştırm acıları bilinen a n tip ro life ra tif etk ile rin in d ışında başka immünsupresif ve immünmodulatuar etkinliği olduğu konusuna doğru yöneltm iştir (5). Psöriaisiste PUVA tedavisinin hastalardaki p sik o lo jik e tk ile ri az say ıd a çalışm ad a gösterilmiştir (6). Bu çalışmada amaç, PUVA tedavisi alan bir grup psöriasis hastasında tedavinin stresle başa çıkma tarzlarına etkisini araştırmaktır. YÖNTEM Çalışm aya Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi A dana A raştırm a ve U ygulam a H astanesi Dermotoloji Kliniğine başvuran ve psöriasis tanısı alarak PUVA tedavisi başlanması planlanan 31 hasta alınmıştır. Hastalara çalışma hakkında bilgi verilerek yazılı onayları alınmıştır. Çalışmaya psikiyatrik tanı alarak psikotrop ilaç alanlar, alkol ve madde bağımlılığı tanımlananlar ve başka fiziksel kronik hastalığı olanlar (örn:diabetes m ellitus, Hiper tansiyon gibi) alınmam ıştır. Hastalara PUVA tedavisi başlamadan önce ve tedavi başladıktan 6 ay sonra Stresle Başa Çıkma T a rzla rı Ö lçeği (SB TÖ ) u y g u lan m ıştır. Araçlar Veriler, araştırm acılar tarafından hazırlanan Görüşme Formu ve Stresle Başa Çıkma Tarzları Ö lçeği (SBTÖ ) kullanılarak toplanm ıştır. G örüşm e Form u: Bireyi tanıtıcı bilgilerin bulunduğu görüşme formu, konu ile ilgili literatür taranarak araştırmacılar tarafından hazırlanmıştır. Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ): Folkman ve Lazarus tarafından Başa Çıkma Yollan Envanteri olarak geliştirilen 4 lü likert tipi bir ölçektir. Ölçeğin 30 maddelik formunun Türkçe geçerlik ve güvenirlik çalışması Şahin ve Durak (1995) tarafından yapılmıştır. Şahin ve Durak ölçeğin kendine güvenli yaklaşım (K.G.Y.), çaresiz yaklaşım (Ç.Y.), boyun eğici yaklaşım (B.E.Y.), iyimser yaklaşım (İ.Y.) ve sosyal destek arama (S.D. A.) olm ak üzere toplam 5 faktörden oluştuğunu bulmuşlardır. Ölçeğin 8.,10.,14., 16., 20., 23., 26. maddeleri K.G.Y.; 2, 4., 6.,12., 18. maddeleri İ.Y.; 3., 7., 13., 15., 21., 24. maddeleri Ç.Y.; 5., 7., 13., 15., 21., 24. maddeleri B.E.Y.; 22

3 Adana Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi 2013; 1(2) ve 1., 9., 29., 30. maddeleri ise S.D.A. maddeleridir (7). Verilerin değerlendirilmesi, SPSS 16.0 paket programı kullanılarak yapılmıştır. İstatistiksel analiz olarak, v e rile r norm al dağılım da olmadığından non-parametrik W ilcoxon testi kullanılmıştır. Değerlendirmelerde anlamlılık düzeyi o larak p< 0.05 kabul e d ilm iştir. BULGULAR H astaların yaşları arasında olup yaş ortalaması 32.78±11.51 olarak belirlenmiştir. H asta grubun % 65 kadınlar ( k/e: 20/11) oluşturmuştur. Eğitim düzeyi ortalaması 9.11±6.50 bulunmuştur. Stresle başa çıkma tarzları ölçeği alt testlerinden kendine güvenli yaklaşım tedavi öncesi 18.03±4.49, tedavi sonrası 20.50±4.26 olup fark istatistiksel olarak anlamlı bulunmuştur (p<0.05). İyimser yaklaşım tedavi öncesi 12.15± 2.50 ve tedavi sonrası 13.71±3.13 bulunmuştur. Bu sonuçlara göre tedavi öncesi ve sonrası arasında istatistiksel farka rastlanmıştır (p<0.05) Diğer testlerden olan çaresiz yaklaşım, boyun eğici yaklaşım ve sosyal destek arama için tedavi öncesi ile sonrası arasında istatistiksel fark saptanmamıştır (p>0.05). Tablo 1 de tüm veriler ve istatistiksel analiz bulunmaktadır. Tablo 1. Hasta grubunun tedavi öncesi ve tedavi sonrası Stresle Başa Çıkma Tarzları Ölçeği (SBTÖ) sonuçlan ve istatistiksel karşılaştırılması SBTÖ n ajttestkri 31 Tedavi öncesi Tedavi sonrası z P Kendine güvenli yaklaşım 1803± ± Çaresiz yaklaşım 14.62± ± Boyun, eğici yaklaşım 1496± ± lyimseryaklaşım 1215± ± Sosyal destekarama 1175± ± TARTIŞMA PUVA Parrish ve Fitzpatrick 1974 yılında oral psoralen alımından sonra güçlü UV dalgaları uygulam alarının psoriasiste etkili olduğunu kanıtlam ışlardır. P soriasiste PU V A 'nın ilk kullanım a girişi topikal PUVA uygulamaları şeklinde olmuştur (8,9). Bu çalışmada sistemik PUVA tedavisi uygulanmıştır. PUVA nın en önemli endikasyonu psoriasistir (9). PUVA'nın etki mekanizması henüz tam olarak aydınlatılamamıştır (10). Bilinen antiproliferatif etkilerinin dışında gecikmiş tip hipersensitivite reaksiyonu ile ilgili olan T hücreleri ve Langerhans hücreleri üzerine olan baskılayıcı etkileri nedeniyle immünsüpresif etkileri ve antienflamatuar etkileri tanımlanmıştır (11,12). Psoriasis etiyopatogenezi tam olarak a y d ın latılmamış olsa da etyopatogenezde immunolojik, otoimmün ve genetik faktörler suçlanmaktadır. Stres oluşturan etkenlerle hastalığın başlangıcı ve alevlenmesi arasında ilişki olduğu bilinmektedir. Psoriasis, psikolojik olaylarla ilgisi belirlenmiş fakat bu yönü de en çok çalışılıp, tartışılan, psikosomatik bir deri hastalığıdır (13,14). Bu bağlantı çift yönlü olup, başlangıç ve alevlenmelerinde ruhsal faktörlerin etkisi genel kabul gören bir özellik olmakla birlikte aynı zam anda derilerinde var olan b elirtilerin kendilerinde yarattığı kozmetik bozukluk anksiyete ve depresyon gibi psikolojik bozukluklara neden olmaktadır (15). Psoriasiste ruhsal faktörlerin etkisi % bulunmuştur (16,17). Hastalar genelde hastalığın alevlenmesinde stres faktörlerini işaret etmektedir. Stres kaynağının büyük bir stres olması gerekmez. H afif stresörlerin uzun süre devam etmesi de etkileyebilmektedir. Hastada uzun süren şekil bozukluğu hafif ama uzun süren strese örnek teşkil eder niteliktedir (18). Yapılmış olan bir çalışm ada 127 psoriasis olgusunu inceleyerek, stresle belirtileri alevlenen grubun, kişisel olarak daha bağımlı olduğu, kızgınlık duygularını ifade etme zorluğu ve başkaları tarafından onaylanma ihtiyacı gibi özgün kişilik 23

4 özelliklerine sahip oldukları bildirilmiştir (17). Şu ana kadar yapılan çalışm alarda tedavi seçeneklerinin stresle baş etmede ne derece rolü olduğu yeterince araştırılmamıştır. Bu çalışmada PUVA tedavisi alan bir grup psoriasis hastası stresle baş etme tarzları açısından tedavi öncesi ve altı aylık tedavi sonrası değerlendirilmiştir. Tedavi sonrası kendine güvenli yaklaşım ve iyimser yaklaşımda önemli bir yükselme olduğu g ö z le n m iştir. D iğ er alt a la n la rd a fark bulunmamıştır. Biz hastalık nedeni ile uzun süren şekil bozukluğunun tedavi ile iyileşmesinin iyimser ve g ü v e n li y a k la ş ım d a e tk ili o ld u ğ u düşüncesindeyiz. Çalışmamızın bazı kısıtlılıkları bulunmaktadır. Kısıtlılıkları arasında vaka sayısının yetersizliği ve tek bir psikom etrik test kullanılm asıdır. Hastaların depresyon ve anksiyete değerlerinin b ilin m em esi e k sik lik olarak sa y ıla b ilir. Sonuç olarak bu çalışmada PUVA tedavisi alan bir grup psöriasis hastasında tedavinin stresle başa çıkma tarzlarına etkisini araştırılmıştır. PUVA tedavisinin stresle başa çıkmada olumlu etkisi olduğu söylenebilir. 24

5 KAYNAKLAR Barker JN. Pathogenesis of psoriasis. J Dermatol 1998; 25: Kanton SD. Stress and psoriasis. Cutis 1990; 46: Farber EM, Nall L. Psoriasis: stres-related d ise a se. C utis 1993; 51: Onsun N. Psoriasis Tedavi yöntemleri ve algoritmik yaklaşım. Türkderm 2008; 42: U k şa l Ü. P U V A K o m p lik a s y o n, Kontrendikasyon ve Tedavi İzlemi. XV. Prof.D r. A. Lütfü TAT Sim pozyum u. Anakonular - l. T Klin J Dermatol, 2002: Edström DW, Linder J, W ennersten G, Brismar K, Ros AM. Phototherapy with ultraviolet radiation: a study of hormone parameters and psychological effects. J Eur Acad Dermatol Venereol 2010; 24: Şahin NH, Durak A. Stresle başa çıkma tarzları ölçeği: üniversite öğrencileri için uyarlanm ası. T ürk P sik o lo ji D ergisi 1995;10: Hönigsmann H, Szeimies RM, Knobler R, Fitzpatrick TB, Pathak MA, W olff K. Photochem othreapy and photodynam ic therapy. In: Fitzpatrick's Dermatology in General Medicine (Ed. Freedberg IM, Eisen AZ, W olff K, Austen KF,Goldsmith LA, Katz SI, Fitzpatrick TB). Fifth Edition, M c Graw H ill, N ew york, 1999: Bilen N. Dar Band UVB ve Topikal PUVA. XV. Prof.Dr.A. Lütfü TAT Simpozyumu. Ana konular - l. T Klin J Dermatol 2002: Soyuer Ü. PUVA. Xl. Prof. Dr. Lütfü TAT Simpozyumu. Deri ve Zührevi HastalyTlarda Yenilikler. Ankara, 5-8 Ekim 1993: Lauharanta J. Photochem othreapy. Clin Dermatol 1997;15: Danno K. PUVA threapy: current concerns in Japan. Journal of Dermatological Science 1999; 10: Koblenzer CS: Psychosomatic concepts in dermatology. A dermatologistpsychoanalyst's viewpoint. Arch Dermatol 1983;119: Panconesi E. Psychosom atic factors in derm atology: Special perspectives for application in clinical practice. Psychocutaneous DiseasesDerm atologic Clinics 2005;23: A ydem ir EH, Sukan MY. P soriasiste psikosomatik faktörler, psikolojik durum ve Psoriasisli hastaya yaklaşım. Türkderm 2008; 42: A l Abadie MS, Kent GG, Gawkrodger DJ: The relationship between stress and the onset and exacerbation of psoriasis and other skin conditions. Br J Dermatol 1994;130: Gupta MA, Gupta AK, Haberm an HF: Psoriasis and psychiatry: An update. Gen Hosp Psychiatry 1987;9: Fortune DG, Richards HL, Griffiths CEM. Psychologic factors inpsoriasis: Consequences mechanisms and interventions. Psychocutaneous Diseases Dermatologic Clinics 2005;23: Y azışm a adresi: Yarkın ÖZENLİ Adana Numune Eğitim ve Araştırma Hastanesi, Psikiyatri Kliniği Tel: ozyarkin@ gmail.com Not: Çalışma 10. Ulusal Konsultasyon-Liyezon Psikiyatrisi Kongresinde Poster olarak sunulmuştur. Sunum tarihi ve yeri: Ekim 2010, Erzurum, Türkiye 25