Masallar TÜLKMENBÖDENE / TLK LE BILDIRCIN

Transkript

1 Masallar TÜLKMENBÖDENE / TLK LE BILDIRCIN Erte erte zamanda, kanatsz kular ukanda, yapraksz terekler yemi bergende, tuzsz as aslganda, tütinsiz ot yaglganda, taydn yaman at bolganda, dostm yaman yat bolganda... Sol zamanda Tülki men Bödene dos bolad. - Ezizim, toydr meni, -deydi Tülki Bödenege Bödene küyme arbad köredi em arbadfi arsna konad. - Ne elemet Bödene, - dep arabadaglar slayak bolp gadlar, Bödene onda-munda konad. Tülki yasrnp koydn etini alad. Asap toyp mayli'sann solga-onga taslap oynayd. Sol akta sand karga akaad. - Olla-talla, dosim, toydm, endi bir küldiri meni, -deydi Tülki. Bir kurtka syr savp turgan mezgilde, Bödene syrnfi basna konad. - Sen syrnd sav, -deydi kart kurtkasna, Bödenedi körip. Asa tayag man Bödenedi uraman dep, kurtkasm sogad. Tülki egi katp küledi. - Ollahy, zavklandm, endi bir korkt meni, - deydi Tülki. - Yum közindi -deydi Bödene. - Közindi a - deydi Bödene Tülkige. Üyken Nogay yol man kaz-kuv man, iyti-kus man bay köip barayatr edi. Dört iyt Tülkidifi dört yagnnan abalap tunlar. Tülki tegaran kasp kutlad. Çok çok eski zamanlarda, kanatsz kular uçarken, yapraksz aaçlar yemi verirken, tuzsuz a piirilirken, dumansz ate yaklrken, tayn kötüsü at olurken, dostun kötüsü yad olurken... O zamanlarda Tilki ile Kurt dost olur. Bir gün tilki, bldrcna "Azizim beni doyursana" der. Bldrcn üstü örtülü bir araba görür ve arabann biraz ötesine konar. - "Ne güzel bir bldrcn " diyerek arabadaki insanlar bldrcn yakalamak için dar çkarlar. Bldrcn da uçarak oraya buraya konar. Tilki de bu arada gizlenerek koyunun etini alr. yiyip doyduktan sonra yal kemii saa sola atarak oynar. O srada bir karga kemii alp kaçar. - "Dostum, vallahi tallahi güzelce doydum, imdi beni bir güldür sene" der tilki. Bldrcn, ihtiyar bir kadnn sr sap durduu bir zamanda, uçup srn bana konar. Kadnn kocas, bldrcn görünce hanmna "Sen srn sa" der. Yal adam; asa ile bldrcn vurmak isterken yanllkla asay hanmna vurur. Bu durumu gören tilki de katla katla güler. - "Vallahi çok holandm, imdi beni bir korkutsana " der tilki. Bldrcn, tilkiye "Yum gözünü " der. Bldrcn az sonra tilkiye "Aç gözünü " der. O srada Büyük Nogay adeti gereince kaz-kuusu ile, iti-kuu ile bir zengin göçüp gitmektedir. Tilki, gözlerini açt vakit havlayp duran dört itin arasnda kaldn görür. Tilki, buradan zar zor kaçarak cann kurtarr. * Tair Akmanbetov, Alal qosaq, Çerkssk, 1985 kitabndan alnmtr.

2 Korkst de1ende, nege öpke ya1p korkstasm, -deydi Tülki, mertli Bödenedi slap. - Aayman seni. - Közlerindi kan baskanma, afii keteyatr, - deydi Bödene. -Kala?-deydiTülki. Bödene up ketedi. Egiz tulpar, eki iytli, enkeyip atkan tübekli yas tülkidi öltiredi. - Yagalk ekeledim, -dep ans yas ayday manlayl kelinegin süyindiredi. BÖRDNKORLII Erte erte zamanda, harnn kz kad zamanda, dormadm avz kiyiz zamanda, kargadm avz müyiz zamanda, ba1ana avp, suv a1p, biydaydn bas kylgan zamanda, bir köpirden tokal Eski ötedi, onfi aldna tasz, ur közli Böri gad. Nogaylar aytkanlay "Böri ark bolsa da, iytke tisin rcaytar," degenge usap, Böri tisin rcaytp: - Men seni aayman - deydi Ekige. - Meni yep ne ete sin? Yibek yünim, tükli yapraktay salprap, lbrap tegaran yürimen. Artmnan bal kuyrkl, yünin tartkanda may kkan koy keleyatr, - deydi Eski. Böri, yüzine nur tögilip, Eskidi yiberedi. Uzaklamay Koy körinedi. - Men seni aayman, -deydi Böri Koyga, közlerin badraytp. - Meni asap ne etesin? Batpakka batp ton Tay yatr, -deydi Koy. - Suvk yüzin yumsaytp, silekeyin brtp: - Hayr, -deydi Böri. -Taygabarp: - Men seni aayman, -deydi. - Meni yersin, tek batpaktan gar, - deydi ton Tay Börige. "Elin bilgenin artrman, srn bilgenin srtmnan", degenge usap, Böri es etpey, Taydn artrman iyteydi. Batpaktan kat yerge kkanlay ok Tay Böridi tevip elsiz kaldrad. Karga kasma konp: - Böke - Böri sa1a ne bold? - dep sorayd. Sonda Böri: Eskidi körip yemegen, erli1ime karas, Koy di körip yemegen korlgma karas, Batpaktan tay garp basm, közim kaltrap, Yatkanma karas, -dep tolgayd. - "Korkut dediysek cierimizi yakacak kadar korkut demedik" der tilki. Mert bldrcn yakalayarak "Seni yiyeceim " der. - "Gözlerini kan m bürüdü, görmüyor musun, avc geliyor" der bldrcn. - "Hani, nerede? " der tilki. Bu arada bldrcn uçup gider. Ekiz tulpar at, iki iti ve tüfei olan bir genç, tilkiyi öldürür. Avc genç, elbise yakas için kürk getirdim diyerek ay gibi parlak yüzlü gelinini sevindirir. / KURDUN ÇLES Çok çok eski zamanlarda, hann kz kad olduunda, torbann az keçe olduunda, kargann az boynuz olduunda, engelleri aarak, sel akarken buday baann kyld bir zamanda köprünün birinden boynuzsuz bir geçi geçmektedir, onun önüne acmasz, keskin bakl bir kurt çkar. Nogaylar'in "Kurt ark olsa da, ite diini gcrdatr." dedikleri gibi kurt keçiye diini gcrdatarak: - "Ben seni yiyeceim " der. - "Beni yiyip de ne edeceksin? Yumuak yünüm, tüylü bir yaprak gibi sallana sallana, zar zor yürü yebiliyorum. Ardmdan bal kuyruklu, yününü çekince ya çkan bir koyun geliyor" der keçi. Kurt, merhamete gelerek keçiyi brakr. Aradan çok geçmeden koyun görünür. Kurt, gözlerini koyuna dikerek, "Ben seni yiyeceim" der. Koyun, "Beni yiyip de ne edeceksin?" Batakla saplanm bir doru tay var" der. Souk yüzünü yumuatp, salyasn saçarak: -"Hayrdr" der kurt. Tayn yanna vararak: - "Bene seni yiyeceim" der. Doru tay, kurda: "Beni yemesine yersin, yalnz önce beni bataktan çkar" der. "Halini bildiinin ardndan, srrn bildiinin srtndan" sözü gibi, kurt düünmeden tayn ardndan iteler. Tay, bataktan kat yere çkar çkmaz kurdu teperek halsiz hareketsiz brakr. Karga kurdun yan tarafna konup: - "Bitkin kurt, sana ne oldu? " diye sorar. Orada kurt: Keçiyi görüp yemeyen, erliime baksana, Koyunu görüp yemeyen çileme baksana, Bataktan tay çkarp bam gözümü titreterek Yatma baksana, diye iir söyler.

3 TÜYEDNÖGÜV Burn burm zamanda, yan-yanuvarlar, kurtkumrskalar edem tili men söyleytagan bolganlar. Yllarga at berileyekte yan-yanuvarlar yyladlar. - Sen kayda asgasm? - deydi 8kanga Tüye, - men ses bermesem de körinermen halkka boym man. Ayvanlardn kkrgmnan yel esedi. Sol zamanda Obrgus, yeldi tokta tp: - Kün tuvgamn birini körgenge yldn bas tiyisli, -deydi. - Tan belgesin berip, kün tuvayatrgann köremen - tögerek yakt eceyiplendirip tuvayatr, - dep kkrad 8kan Tüyedin kula1na minip. - Tüye basn bulgayd, 8kan kargp kül töbege kömiledi. Onda onn ini bolgan eken. Tüye, otka yanayatrganday bolp, tebinip, ayt dep kül töbede avnayd. Sonnan beri yl basnda - 8kan. Tüye müel yl sanavga kirmey kalad. Sonnan beri Tüye kül töbe korse ögedi, avnayd. 8kand ezip, auvn alayak bolad. Sol zattan sofi terislik etken insanga: "Tüyedey boyn, tüymedey aküm", -dep aytadlar. / DEVENN ÇÖKÜÜ Çok eski zamanlarda, bütün canllar, kurtlarkular, börtü-böcekler insan lisan ile konumaktalarm. Yllara ad verilecei bir zamanda bütün canllar bir araya toplanrlar. Deve, sçana "Sen ne ie yararsn? Ben sesimi çkarmasam da halka, boyumla görünürüm" der. Hayvanlarn barp çarmalarndan yel eser. O zaman Bayku yeli durdurarak: - Günein douunu ilk önce kim görürse, o yln ba olarak kabul edilecek, der. Sçan, devenin kulana çkarak deveye "Tan kzarmaya balyor, her taraf güzelletiriyor, günein douunu görüyorum " diye seslenir. Deve ban öyle bir sallar, sçan da zplayp küllüe gömülür. Orada sçann yuvas vardr. Deve, atee dümü gibi tepinerek sçana "Çk, çk" diyerek küllükte yuvarlanp kalr. O zamandan beri hayvan ylnn banda sçan bulunmaktadr. Deve de hayvan ylna giremeden kalmtr. O günden bu yana deve nerede bir küllük görse hemen oraya çöker, yuvarlanr. Sçan ezip, sinirini alacak olur. Bu olaydan sonra dengesiz davranan insanlar için, "Deve gibi boyun, düme gibi akln var " diye söylenir. OBIRGUSTINMANKABOLUVI / BAYKU7'UN M ANKA* OLUU Burm burm zamanda, ötirik sözdin örkeni yok, öksiz kzdn törkini yok zamanda, tangan yerde bas syl, tanmagan yerde ton syl bolgan zamanda, aydap bilmegen at öltirgende, söyley bilmegen söz keltirgende... Yan-yanuvard, kurt-kumrskad yiyip: - 8aytand ayvanga tefileyik, birge tatm yaayk, -deydi ormannm patas Arslan. Yylganlar av-uv etseler de, yigerli kars sözlerin aytpadlar. Tek Obrgus kznn kula1na bir zat sbrdayd. Em Obrgustm balas yylganlardn aldma gp: - Sagmnan at etkende, maydan ot etkende, aytan ayvanga teneler, -dedi. Sol künnen beri aytan sagmnan at ete almay, maydan ot ete almay, ayvanlardan yasrngan. Karagüs balasn Obrgustn kzma üylendireyek bolad: -Kuda bolayk, - deydi mert Karagus. - Yan-yanuvardn barmag da kzmga tiyisli tuvl, -deydi öktemsip Obrgus. -Balamd keekündiz, kirpik kakpay karaganman. Çok çok eski zamanlarda, yalan sözün dayanann, öksüz kzn kimsesinin olmad zamanda, tandk yerde ban saygl, tanmadk yerde giysinin saygl olduu bir zamanda, sürmesini bilmeyenin at öldürdüü, söylemesini bilmeyenin söz söyledii bir zamanda... Bütün canllar, kurdu kuu, börtü-böcei toplayarak: Ormanlarn padiah arslan: "7eytan hayvanlarn arasna kabul edelim, birlikte tatl bir ekilde yaayalm" der. Oraya toplananlar homurdansalar da cesaretli bir ekilde kar görülerini söylemezler. Yalnz Bayku, kznn kulana bir eyler fsldar. Baykuun balas oraya toplananlarn önüne çkarak: "8steklerden at, yadan ate çkarnca eytan hayvanlarn arasna girer" dedi. O günden beri eytan isteklerden at, yadan da ate çkaramad için hayvanlardan gizlenirmi. Karaku balasn baykuun kzyla evlendirecek olur. "Dünür olalm." der mert Karaku. "Bütün canllarn bir parma bile kzma lazm deil. Ben balama gece gündüz hiç uyumadan baktm" der gururla bayku. * manka: ksa ve kalkk burunlu ku.

4 Karagustm kabak-kasma kan yavad. Obrgus kzm karakutan künbatar betke yasrad. Yasrgan yerin karaguska kirip bildiredi. Karagus balasn Obrgustn kz man rastrad. Arasnda hyl zaman ketedi, yaslar biri-birine avas boladlar. Obrgus kznn. Karagus ul man akl1n sezgende, yark küni karana bolad. "Oylamay söylegen - avrmay öler" de1en sos eken dep, yanp-küyip, özinifi burnn kesedi. Sorman beri Obrguska bizim halkta mafika kus dep aytlad. :YIT:NMISIKTISÜYMEVL:G: Argmak ark bold dep, tay-kunanga bergende, yi1it yarl bolad dep, om da kem körgende, kadirin bilmegen kardatan, kadirin bilgen yat yahi bolganda, as yoktm isi yok bolganda, isi yoktn as yok bolganda, bir yarl yastn iyti em msg bolpt. :yt pen Msk aykasp oynaganda, Msk y1lp art ayagm avrtad. Yarl yas Msk ayagm avrtkan yerdi kazp bir tulk altn em yüzik garad. -Ayhay seni, yatpaga kosm, aamaga asm bolsa eken, -dep yarl yas, yüzikti kolma alp köpke deyim oylayd. :innen oylangan da bir bolad, köz aldmda kos ta, as ta bar. Yarl yas yüziktin yardam man Hannm kzma da üylenedi. Bir künnin bir sa1nda oran hatmi yüzikti alp yasrnad. Yas kossz, assz kalganda, :yt pen Msk kömek eteyek boladlar. Olar Edil em Yayk suvlarm ötüp, yeti tefvizdin arg yagnnan Hand kz man birge tapadlar. Msk kand slap: - Yüzikti tappasan, seni aayman, -deydi. - Tabarman, -deydi 8kan, -tek aama, tileymen, kurmann bolaym. Han yüzikti avzma salp yatatagan bolgan. 8kan Harnn burnna kuyrgn tgad, Han ükiredi, yüzik up yerge tüsedi. Msk yüzükti alp kaad. - Min artka, -deydi :yt Mskka, -tek sak bol, yüzikti suvga tüsirip koyma. Yeti tenizdi ötip bolp, Yayk suvdan öteyatrp, yüzikti suvga tüsiredi. :yt balklardn kasnda ek-karn asap yüredi. Bir zavkl hatn balktn iin yarp:. -Yüzik taptm! - dep kkrad. :yt üredi, hatn seskenip yüzikti yerge tüsiredi. :yt yüzikti alp kaad. :yt pen Msk kars kelgen suvlardan ötip, yurtma yetpege turganda, arp uyklaydlar. Msk erte uyanp, akrm turp, yüzikti iyesine yetkeredi. Yas Mskt miri süyip, mn köteredi. Harnn kznnan öin alp, yarl kzga Karakuun tepesine kan çkar. Bayku, kzn karakutan karanlk bir yere gizler. Gizledii yeri azndan kaçrverir. Karaku balasn baykuun kz ile buluturur. Aradan bir hayli zaman geçer, gençler birbirlerini beenirler. Bayku, kznn karakuun oluna ak olduunu sezince, baykuun aydnlk günü karanlk olur. "Düünmeden söyleyen, hastalanmadan ölür" dedikleri bu imi diye yana yakla kendi burnunu keser. O zamandan bu yana bizim halkn arasnda baykua "mankaku"denilir. / 8T8N KED8Y8 SEVMEMES8 Argmak at, ark oldu diyerek, taya deitirildii bir zamanda, yiit fakir olur diyerek, zayf görüldüü bir zamanda, kadir bilmeyen kardeten, kadir bilen yabancnn iyi görüldüü bir zamanda, a olmayann iinin olmad, ii olmayann ann yok olduu bir zamanda,f akir bir gencin bir iti ve bir de kedisi varm. Bir gün it ile kedi sarma dola oynarken, kedi yklarak arka ayan incitir. Fakir genç, kedinin ayan inciten yeri kazarak bir kese altn ve bir de yüzük çkarr. Fakir genç yüzüü eline alarak, "Ayhay seni, keke yatmak için bir çadrm, yemek için de bir am olsa idi" diye uzun uzadya düünür. 8çinden geçirdii eyler hemen gerçek olur. Gözünün önünde çadr da, a da birden beliriverir. Fakir genç, yüzüün yardm ile hann kzyla da evlenir. Günlerden bir gün onun hatunu yüzüü alp kaybolur gider. Genç, çadrsz ve asz kalnca it ile kedi gence yardm edecek olurlar. Onlar, 8dil ve Yayk rmaklarn geçerek yedi denizin arka taraflarnda han, kz ile birlikte bulurlar. Kedi bir sçan yakalayarak, "Yüzüü bulmazsan, seni yiyeceim" der. "Bulacam, tek sen beni yeme, yalvarrm, kurbann olaym " der sçan. Han, yüzüü azna koyup yatmakta imi. Sçan, hann yanna yaklaarak kuyruunu hann burnuna sokar, han haprr, yüzük de uçup yere düer. Kedi de yüzüü alarak kaçar. ît kediye "Bin arkama. Yalnz dikkatli ol, yüzüü sakn suya düürme " der. Yedi denizi geçip, Yayk nehrinden geçerken yüzü- ü suya düürürler. 8t, balkçlarn yannda barsak yiyip durmaktayd. Neeli bir kadn baln içini yarnca: "Bir yüzük buldum!" diyerek barr. 8t ürür, hatun korkup yüzüü yere düürür. 8t, yüzüü alp kaçar. 8t ile kedi karlatklar sulardan geçerek, yurtlarna geri dönerlerken, yorulunca bir yerde uyurlar. Kedi, erken uyanarak hemen kalkp, yüzüü alarak sahibine ulatrr. Genç, kediyi bu yapm olduu iyilikten dolay çok sevmitir. Hann kzndan öcünü alarak fakir bir kzla evlenip güzel bir düün yapar.

5 üylenip, toy etedi. Sokrdm közine sorpa tögiledi, mankadn burnuna temeki tglad. Sonnan beri :yt Mskt korse aytan kozyd, dep aytadlar. Körün gözüne çorba dökülür, nezleli olann burnuna tütün sokulur. O zamandan beri "8t kediyi görünce eytan artar" diye söylenegelmektedir. MANKAGUSTINYAVABI / BAYKUUN CEVABI Erte erde zamanda, eski börte zamanda, buzga biyday bitken zamanda, tavga tan bitkende, tarsldatp organda, suv kaynap, kaymak bolgan zamanda, kumrska koy bolp, küntöske yaylgan zamanda, Kulardn Han yaapt. Sol Hannn hatminin aya1 yenillenedi. Han ull bolad. - Kulardn süyeginnen beik yaat, -deydi hatmi Hanga. Han öz yerinde bolgan beri kullarn akrad. Mafikagustan özgeleri beri de kelediler. Kat amlamp, Han Mankagust da ekeldiredi. - Nege buyrkt toltrmadm, -deydi Han. - Keldim, kkrk eittim de kayttm, - deydi Kus. - Ü sorav beremen, menesin tappasafi, kl mennen, bas sermen, -deydi Han. -Kee köppe, kündiz köppe? -dep sorayd Han. - Tumanl kündi de tünge tefilesem, künnen kee köp bolad, -deydi Mankagus. - Tiri köppe, öli köppe? - Yaav zavkn körmeytagan koy-baspakd da ölidey korsem, öli köp bolad. Hatn köppe, er kii köppe? - deydi Han. - Hatm köp, nege desen hatnnn tili men yürgen erdi de hatnga sanayman, -dep Mankagus kanatn kagp, up ketedi. Çok çok eski zamanlarda, keçinin itii zamanda, buzda buday bittii zamanda, dada dar bittii zamanda, tars-tars ederek biçildii bir zamanda, su kaynayp, kaymak olduunda, karnca koyun olup, günein altna yayld zamanda, kularn bir han varm. Bu Hann hanmnn aya hafiflemi, bir olu olmutur. "Kularn kemiinden beik yap" der hatunu hana. Han hakimiyeti altndaki bütün kullarn çarr. Baykuun dnda bütün herkes gelir. Han, çok sinirlenerek baykuu da alp getirtir. "Niçin buyruumu dinlemedin? " der han. "Geldim, hçkrklar iittim ve geri dönüp gittim" der ku. "Üç soru soracam, manasn bilemezsen, klç benden, ba senden " der han. "Gece mi çok, gündüz mü? " diye bir soru sorar han. "Dumanl günü de geceye denk tutarsam, günden gece daha çok olur" der bayku. "Diri mi çok, ölü mü çok? " "Yaamn zevkini görmeyen çoban da ölü gibi görürsem,ölü çok olur." "Hatun kii mi çok, er kiimi çok? " diye sorar han. "Hatun çok, neden dersen, hatunun dili ile i gören eri de hatun gibi sayarm" diyerek bayku kanadn kakp, uçup gider. MISIKKA-IKAN,YILANGA-N Erte erte zamanda, eski börte zamanda, Karatorgay kad zamanda, 8mk torgay sup zamanda, et-kyrsz ölliktin adr-budrmda bir Hannn aga ustalardn önerligi men yasalgan kemesi bolgan. - Ne zat eken bu, suvsz ölde keme yasatpaga, -dep halk selekkeleydi. Ayts kska bolsa da, aylanas hyl zaman ötedi. Duruya yüzin suv biyleydi. Han er bir yan-yanuvardan, kurtkumrskadan kemege alad. 8kan kemedi kemirip tesedi. Suv orldap a1p, Msktm üstine alad. Tetli uyksmnan bölingen Msk, kat auvlanp, 8kand salt yutad. Kemedi suvga aldrmayak bolp, Ylan ylp tesikke kiredi, Sonnan beri Msk 8kand yeydi, Ylan inge kiredi. / KEDYE SIÇAN, YILANA 8N Çok çok eski zamanlarda, keçinin itii, kara serçenin kad olduu, kanaryann örenci olduu bir zamanda, uçsuz bucaksz bir çölün dere tepesinde bir hann, aaç ustalarna yaptrlm bir gemisi varm. Halk, "Susuz çölde gemi yaptrmak nasl bir itir" diyerek bu durumu alaya alm. Hikayesi çok ksa da olsa, o söylendi bir hayli zaman olmutur. Bir zaman dünya yüzünü su kaplar. Han, her bir canldan kurttan kutan, börtü böcekten birer çiftini gemiye alr. Sçan, geminin bir tarafn kemirerek delik açar. Su, o delikten arl arl geminin içine akmaya balar. Geminin içine giren su uyumakta olan kedinin üzerine saçlr. Tatl uykusu bölünen kedi sinirlenerek sçan hemen orackta yiyiverir. Gemiyi suya aldrmamak için ylan da kvnla kvrla delie girer. O zamandan beri kedi nerde bir sçan görse yer, ylan da nerde bir delik görse girer.

6 SABAN TÜB-SARI ALTIN / SABAN DB SAKI ALTIN(DIR) Burm burn zamanda, yavrn yayday yarl yi1it, yayavlap-yalpanlap bavrmal, burksgan iyisli öldi kezip anlayd. Kara enikdin kasnda onn közin aglstrp bir elemet zat kök kümbezine köteriledi. Yas yayn tartp atad. Barp karasa, yaman elge tüsedi. 8mk torgaydn balasm yaralagan eken. -Kutan akkan tetli kan yerge tamsa uv bolar, manlaydan akkan a ter yerge tamsa em bolar. - deydi. 8mk torgaydn anas. 8mk torgay duruya yüzine kuba tüs yaygan dep halk aytad. Onn yaralangan balasn yarl yas, tizine ögip, alayak bolad. Sol mezgilde balapan orakka aylanad. - Savd ok solak eter, solakt orak tok eter, -dep 8mk torgaydn anas up ketedi. Sorman beri Nogaylar okt koyp, orak alp, "Saban-tübi - sar altn" dep, yer men ker egediler. Çok çok eski zamanlarda, vücudu yay gibi olan fakir yiit, yayan-yapddak alçak gönüllülükle, tozduman kokulu çölü geze geze avlanyordu. Kara ufuun çizgisinde çok güzel bir ey onun gözünü kamatrarak gökyüzüne yükselir. Genç, yayn çekip atar. Varp görünce aknlk içinde kalr. Bir kanaryann balasn yaralamtr. "Kutan akan güzel kan yere damlarsa zehir olur, alndan akan ac ter yere damlarsa ilaç olur" der kanaryann anas. Halk, kanaryann dünya yüzüne üzüntü saldn söyler. Fakir genç onun yaralanan balasn yere diz çökerek alacak olur. O srada kuun palaz oraa dönüür. "Salam olan ok çolak eder, çola orak tok eder" diyerek kanaryann aras uçup gider. O zamandan beri Nogaylar oku brakp, ora alarak "Saban dibi, san altn " diyerek topra ilerler. EYLEC:TÜLK: / KURNAZ T8LK8 Erte erte zamanda, abzdn avz yrtk zamanda, Böri kapkanga tüsedi. Onn kasma Tülki keledi. - Yan saklavm bolaym, yav aldnda öleyim. Aytkan sözge kelsene, yardam, Tülki, etsene, - deydi Böri kaltrap. - Tilegine köre seni aman kutrarman, -deydi Tülki. - Ömirin uzak bolgr, -deydi Böri, közlerinin nur lar m yaynatp. - Kapkan kart kii, okparn süyrep keler, seni bir sogp, kapkannan bosatar, a sen kozgalma, son ol eki barna1nn arasna üllesin kstrar, temekisin ayasna alr, üllesin toltrar, sernikti ya1p tutandrp sorp baslaganda, turp kaarsn. Tülki aytkan kepte Böri kasp kutlad. - Ay, seni, -dep kapkan turalmayd. Böri Tülki men rasad. -Toydr meni, -deydi Böri. -Yahi, -deydi ol. Toy arba keleyatr edi. Tülki ölgendey yatad. - Ton yagalkka bek iygi, -dep boranl yas, yerde yatkan Tülkidi alad. Bir zamannan sofi Tülki yaym man arbadan akrm tüsedi. - Yaynd kaydan taptn, -deydi Böri. -Kölden sladm, -deydi ol. -Üyreti meni de. - Yahi, - deydi Tülki, Tükirikik avzdan yenge yetpey buzlaytagan kimlerdin birisi. Kam Çok çok eski zamanlarda, mollann aznn yrtk olduu bir zamanda, kurdun biri kapana yakalanr. Onun yanna bir tilki gelir. "Canna kurban olaym, düman önünde öleyim. Söylediim söze kulak versene, bana yardm etsene tilki!" der kurt titreyerek. "istediin ekilde seni sa salim kurtaracam " der tilki. Kurt gözlerini parlatarak "Ömrün uzun olsun " der. 7imdi kapan kuran ihtiyar adam çoman sürüye sürüye gelecek, sana ölmü mü diyerek öyle bir dokunup, seni kapandan kurtaracak, o geldii zaman sen hiç kprdama, sonra o iki parmann arasna piposunu kstrr, tütününü avucuna alr, piposunu doldurur, kibriti yakp tututurarak içmeye balaynca, kalkp kaçarsn. Tilkinin söyledii ekilde kurt kaçp kurtulur. "Ay, seni" diyerek kapan kuran adam ayaa kalkmadan kalr. Kurt, tilki ile karlar. "Beni doyursana " der kurt. "Tamam" der tilki. O srada bir düün arabas gelmektedir. Tilki, hemen ölmü gibi yere yatar. "Giysi yapmak için çok iyi olacak" diyerek dalgn genç, yerde yatan tilkiyi alr. Bir zaman sonra tilki bir yayn bal ile arabadan yavaça iner. "Yayn baln nerden buldun?" der kurt. "Gölden tuttum" der tilki. "Bana da öretsene." "Tamam " der tilki. Tükürüün azdan yere dümeden buz tuttuu

7 kölge baradlar, buzdft yark yerine Tülki Börige kuyrgm suktrad. Sav tün bayma oltrad. Balalardn tavs, iytlerdin ürgenleri Böridin kula1na alnad em ol korkp kaad, kuyrg üzilgenine de es erpeydi. Tülki, külge avnap, Börige kars gad. - Menim kuyrgmd üzdirgen Tülki, -deydi Böri,tislerinrcaytp.. - Krdn kzl tülkisi, Yaydn yalpak külkisi, Kzl tülki eyleci, Men kamtn tülkisi. Zr avanman, avanman, -deydi Tülki. - Ne bolsafi da, seni aayman, -deydi Böri. - Ma1a tiyme, - deydi Tülki, - men seni toydrarman. Tülki togaydan ton tay ekeledi. Ekevi de asaydlar. Tülkiburnmabavrd tgad: - Ay, dos, e1er aaganm burnnnan ksa, yeti ay aamay turmaga bolasn, -deydi Tülki. Böri lynanp yatp asayd, ii köbedi. Tülki ylklard körip: - Aagan burnnnan kpas - Taydn kan burnnnan gar, Böri, -dep Tülki kaad. günlerden biridir. Kaml göle varrlar. Tilki, buzun çatlak yerine kurdun kuyruunu sokturur. Kurt, bütün gece boyunca orada oturur. Yavrularn sesi, itlerin ürümeleri kurdun kulana çalnr ve o da korkup kaçar, kuyruunun koptuunu da hiç düünmez. Tilki, bir küllükte yatarken, kurt karsna çkar: "Bu benim kuyruumu koparttran tilki" der dilerini gcrdatarak kurt. "Krlarn kzl tilkisi, k ' Baharn parlak neesi, Hileci kzl tilki, Ben kamln dikiiyim, Zr deliyim, zr deliyim " der tilki. "Ne olursan ol, seni yiyeceim " der kurt. "Bana dokunma. Ben seni doyuracam " der tilki. Tilki, ormandan doru bir tay alp gelir. 8kisi birlikte tay yerler.. Tilki, burnunu hayvann cierine sokar: "Ay, dost, eer yediin burnundan çkarsa, yedi ay yemeden durabilirsin " der tilki. Kurt, inanarak durmadan yer. Karn iyice ier. Tilki, ylk çobanlarn görünce: "Kurt, yediin burnundan çkmayacak, tayn kan burnundan çkacak" diyerek kaçar. AZRAYILDIN AKINDA / AZRA8L HAKKINDA Erte erte zamanda, eski börte zamanda, tastan suv kkanda, bir künlik yolga ketkende, yeti künge as eketkende, bir Han, azrayld öltirip, acalsz kün tuvdrayak bolad. - Azrayld slaganga, - deydi Han, - bir tulk altn beremen. Bir kerip Hanga kelip: - Men Azrayld slarman, tek bes yl bolcal beriniz, -deydi. Han kartka bir tulk altn beredi. Kart üylimülkli bolad, balalardn yaav kuvanka tolad. Bir aydn bir küninde bolcal yetedi. Eyeli men amanlasp, kerip Kart: - Bas mennen, kl Hannan, -dep yollanad. Yolda albr-yulbr tefti men rasad. El-kün sorasadlar. -Men bes yl Azrayldm arkas man rahat yaadm, -deydi Kart, -endigi Harnn dembisine bar aman. - Kerip Kartt dembige yolktrmaga Han vezirlerine buyrk beredi. -Askakka as, -deydi bucr betlisi. -Otka yak,,-deydi kly közlisi. Çok çok eski zamanlarda, keçi ien zamanda, tatan su çkt zamanda, bir günlük yola gidildii vakit, yedi günlük a getirilen bir zamanda, hann biri Azrail'i öldürerek, ecelin olmad bir gün dourmak ister. "Azrail'i yakalayana bir tulum altn vereceim" der han. Bir garip, hana gelerek, "Ben Azrail'i yakalarm. Yalnz be yl zaman veriniz" der. Han, ihtiyara bir tulum altn verir. Adam, evli barkl olur. Balalarnn hayat çok iyi olur. Aylardan bir gün kendisine tannan süre dolar. Garip adam ailesi ile helalleerek, "Ba benden, klç handan " diyerek yola çkar. Yolda üstü ba yrtk prtk olan bir benzeri ile karlar. Halden ahvalden konuurlar. "Ben be yl Azrail'in sayesinde rahatça yaadm. 7imdi hann verecei ceza için gidiyorum " der adam. Garip adam cezaya çarptrmak için han vezirlerine buyruk verir. "Damgacna as " der buruuk yüzlü olan. "Atete yak" der a gözlü olan.

8 - Kesip koy,-deydi ay yüzlisi. - Soymda körgeninizdi yoravsz-av, -dep vezirlerge Karttn teni, avznnan ot, kulagnnan pus garp yok bolad. - Men ekeldim, siz ayrldmz - deydi kerip Kart. Han, razlgn bildirip, keripke bir tulk altn beredi. Kart onp-ösip yasayd. Sol künnen beri yer yüzinde Azrayldm iyisi de sezilmeydi. KOYANNIN KULAININ AKINDA Erte erte zamanda, yahdm yahili1i könildi yasartkanda, yamannn yamanlg betti kara etkende. Sol zamanda kan msktan korkp, edemnin kula1 söz tmlap, öspey kalpt. Ne sebepten koyarnn kula1 öskeninin habar kalpt. Bir Nogay Kart, Koyan asrayd eken. - Közim, kazanga yanaspa, -deydi ol. Koyanga bir kün. Yay aydn yaynap turgan küründe, Koyan ölden arp keledi. Kazan aslayatrgan mezgilde, omn burnma elemet iyis sogad. Koyan, erinin yalap, yatad. Karana tünde Koyan, akrn ayagm basp, dört kulakl kazanga tarmasp, sütke burnm tgad. Kün közinin nurlar ölde ken yaylgan vaktta Kart: - Ey, közim, kazanga yanastnma? -deydi. - Yanaspadm, -deydi Koyan kaltrap. Kart s1p Koyarnn kulagnnan slayd, Koyarnn közleri tegeriktey aylanadlar. - Kazanga yanaspa küyesi yugar, yamanga yanaspa belei yugar, -deydi Nogayda. Ahiret azabmnan dunya nams küli, -dep Kart, Koyand blaktrad. Sozlgan kulaklarn salpratp Koyan kaad. Süyekke talasp yatrgan iytler, Koyand körip kuvp, kuyrgn üzediler. Sol künnen beri Koyarnn kulaklar sozlp, kuyrg kskarp kalgan, a edem men doslg üzilgen, kuyrgnm kesegindey irigen. Sol tuvlma ataylardn:. - Karlgatn kanatn ylan sorp yrgan. Ko yand insannan namartlk ayrgan, -dep aytatagânlar. NOGAY EM AYTAN Burn burm zamanda Edil ylgadn boymda bir kesek Nogaylar balk slap, aslk e1ip yaaganlar. Sol tuvlma ataylardn: "Edil-Yayktn a1as, Ana Edil - El a1as" - dep aytatagan. Bir kart so1an salayatrgan mezgilde: "Affedip brak" der ay yüzlü olan. Adamn bir benzeri vezirlere "Bu üç surette gördüklerinizi yorumlasanz ya" diyerek azndan ate, kulandan duman çkarp yok olur. "Ben Azrail'i alp geldim, siz anladnz." der garip adam. Han, raz olduunu bildirerek, Garip'e bir tulum altn verir. 8htiyar, mutlu bir ekilde yaar. O günden beri yeryüzünde Azrail 'in kokusu bile duyulmaz. I TAVANIN KULAI HAKKIMDA Çok çok eski zamanlarda, iyinin iyilii gönlü ferahlatrken, kötünün kötülüü yüzü karartrken... O zamanlarda sçan, kediden korktuu için, insann kula da söz dinledii için büyümeden kalm. Tavann kulann ne sebepten büyüdüü ise bilinmemektedir. Bir Nogay ihtiyar tavan besliyormu. Bir gün tavana, "Gözüm kazana yanama " der. Yaz aynn güneli bir gününde, tavan bozkrdan yorgun argn gelir. Kazan aslan bir zamanda, onun burnuna çok güzel kokular gelir. Tavan, dudan yalayp, yatar. Tavan gece karanlnda,ayan yavaça basarak, dört kulplu Kazan'a trmanp, süte burnunu sokar. Güne klarnn aydnl bozkrda her tarafa yayld bir zamanda ihtiyar: "Hey gözüm, Kazan 'a yanatn m?" der. Titreyerek, "Yanamadm " der tavan. 8htiyar, tavann kulandan skarak çeker, tavann gözleri tekerlek gibi dönmeye balar. Nogay memleketinde, "Kazan'a yanama isi bular, kötüye yanama belas bular" diye söylenilir. 8htiyar, "Ahiret azabndan dünya erefi güçlüdür" diyerek tavan saa sola atar. Tavan, uzayan kulaklarn sallayarak kaçar. Kemik için dolap duran itler, tavan görünce kovalayp kuyruunu koparrlar. O günden beri tavann kulaklar uzun, kuyruu da ksa olarak kalmtr. Ancak, insanlarla dostluu bozulmu yok olmutur. Atalarmzn, "Krlangcn kanadn ylan emip koparm. Tavan insandan namertlik ayrm" deyip durduklar bu deil mi? I NOGAY VE EYTAN Çok çok eski zamanlarda, 8dil rmann boyunda bir ksm Nogay balk tutarak, ekin ekerek yayorlarm. Atalarmzn söyleyegeldii ey "8dil, Yayk'in aas; Ana 8dil, milletin aasdr" eklinde deil miydi? Yal bir adamn soan dikip durdu$u bir zamanda,

9 - Bay bir alla, Nogay, so1and ortay aayk, - dep 8aytan yanasad. - Aytkamn bolsm! -deydi Kart. Ayts tez bolsa da, aylanas hyl zaman ötedi. So1an bek on ösedi. - Üstin alasnma, tübin alasmma? - deydi Kart. "Ozgan yl yogar betin alp, aldandm" - dep oylanp 8aytan, tübin alad. Kök gürildep, kuyp yavad. 8aytan unkrga tglad. Kart kiyimin eip astna salp oltrad. Kat yavgan yamgr tez tarkar degenge usap, yamgr tez toktayd. Tögerekti yamgr suv biylegenin em Karttn üsti kur ekenin körip, 8aytan: - :ya, sen ne sebepten kur boldn? - deydi eceyiplenip. - Meni üyret ol zamanda men sa1a elde, künde yok elemet zat berermen. 8aytan Kartka, köz salsafi krk töbedin arg ya1nda bolayatrgan zatlar körinetagan kutk beredi. Kart aytad, a 8aytan ynanmayd. Sonda 8aytan karlanp, yan auvna tüyilip uzn tayakt alp, Nogayga kska tayakt tiyedi, termede töbelesediler. 8aytann tayag garakka kabad. Nogay 8aytand tuvgan künine ökindirip, basközin sistirip, suvga blaktrad. Sol künnen beri 8aytan yer yüzine aya1n da baspayd, deydiler. AI NAMARTLIK UVDAN AI Burm burn zamanda, kzl kar yavganda, mskka müyiz bitkende, kan tüyedey bolganda... Bir ull Nogay Han tüsinde böri köredi. - Bir tulk altn beremen, -deydi ol, tüsinifl menesin tapkan edemge. Harnn vezirleri de, yylgan edemleri de eip bolmaydlar. Kakrnp - tükirinip yürgen bir Kartka kars Ylan gad: - Ay, agav, men hannn tüsinifl menesini eeyim, -deydi, - tek altnd ortak alarmz. - Söylesken kepte etermiz, -deydi Kart.. - Tüsinin menesi, -deydi, Ylan, -böri körüvi, "böridin avz yese de kan, yemese de kan" degenley, halktn börige usayag... Kart bir tulk altmd alp, sözine berk bolmayd. Arasnda syl zaman ötedi. Han tüsinde tülki köredi. Baya1 kepte menesin tapkanga Han bir tulk altn bereyek bolad. "Nogay! Zengin bir Allah, soan ortak saçalm" diyerek eytan usulca yanar. 8htiyar, "Söylediin gibi olsun!" der. Söylemesi kolay ise de soann yetimesi için bir hayli zaman geçer. Soan pek güzel yetiir. 8htiyar, "Üstünü mü alrsn, dibini mi alrsn?" der. 7eytan, "Geçen yl üst tarafn alp, aldandm" diye düünerek dibini alr. Birden gök gürüldeyip, yamaya balar. 7eytan bir çukura girer. Yal adam giysisini soyunup altna koyarak oturur. Hzl yaan yamur tez diner dedikleri gibi, yamur hemen durur. Her tarafn yamur suyu ile sland bir zamanda yal adamn üstünün kuru kaldn gören eytan ararak: "Hey sen söyle bakalm, böyle nasl kuru kaldn? Bunu bana da öret. O zaman ben sana elde-günde olmayan çok güzel bir ey vereceim." der. 7eytan, yal adama, baklnca krk tepenin arka tarafnda olup biten her eyi gösteren bir kutu verir. Yal adam bunun üzerine o yamurda nasl kuru kaldn anlatr.takat eytan anlatlanlara inanmaz. O zaman eytan kahrlanp sinirlenerek, eline uzun bir sopa alr. Nogay'in eline de ksa bir sopa geçer. 8kisi çadrn içinde kavga etmeye balarlar. 7eytann sopas çadrn tepesine taklr. Nogay, eytan doduuna piman ederek, ban gözünü iirip, suya atar. O günden beri eytan yeryüzüne ayan bile basmaz derler. / NAMERTLK ACISI ZEHRDEN ACI Çok çok eski zamanlarda, kzl kar yadnda, kedinin boynuzu çkt bir zamanda, sçann deve kadar olduu bir zamanda, Büyük Nogay hanlarndan biri düünde kurt görür. O, "Düümün manasn bilen adama bir tulum altn vereceim" der. Hann vezirleri de, bir araya toplanm olan insanlar da bu düün anlamn çözemezler. Öksürüp durmakta olan yal bir adamn karsna bir ylan çkar. Ylan, adama: "Ey aabey, ben hann düünün anlamn çözeyim. Yalnz altnlar ortak alacaz " der. Yal adam, "Tamam, konutuumuz gibi yapacaz" der. Ylan, "Hann düünde kurt görmesinin manas udur: Kurdun az yese de kan, yemese de kandr, misali gibi, bu dü, halkn kurt gibi olacan gösteyiyor " der. Yal adam bir tulum altn alarak, sözünü tutmaz. Aradan bir hayli zaman geçer. Han, bu kez düünde bir tilki görür. Önceki gibi yine bu düün anlamn bulana bir tulum altn verecek olur.

10 Baya1 Kartka Ylan tag kars bolad. - Amansnma, agav, -deydi Ylan. - 8ükir bir alla, -deydi Kart. - Harnn tüsinin menesin eeyim, -deydi Ylan, -tek altnd ortak alarmz. - Ollahy, söylesken kepte bolar, -deydi Kart. - Harnn tülki körüvi: - El arasmdag klpllg halkka kan kustrayag, -deydi Ylan. Bu yolda Kart "basnd kl kesse de, sözinnen tayma" degenge de es etpeydi, yasrnp ketedi. Üini kere Hanga tüsine koy körinedi. Ylan Kart pan tag da rasad. - Ay, Atay, men Harnn tüsinin menesin eeyim, -deydi, -tek altnd ortak alarmz. - Söylesken kepte etermen, - deydi Kart. - Harnn koy körüvi, koy man böri bir bulaktan suv ieyegi, koy arkasnda boztorgay yumrtkalagan zaman yuvklagam, -deydi Ylan. Üini tulk altn man da Kart Ylan man bölispeydi. Bir kün Kart kat avryd. Sorman son altnlar Ylanga eltedi. Tillenip kelgen Kartt körip Ylan: - Namartlgm menim uvmnan besbeter, ma1a altn kerek tuvl. "Sözine berk gül bolar, sözine osal kül bolar" - degenge usap, sen ma1a kül bolgansn, -dep Ylan inine ylp kiredi. Ayn adamn karsna ylan yine çkar. Ylan, "8yi misin aabey?" diye sorar. Adam: "7ükür bir Allah 'a " diye cevap verir. Ylan: "Hann düünün ne anlama geldiini çözeyim. Yalnz altn ortak alacaz " der. Adam, "Vallahi konutuumuz gibi olacak" der. Ylan, "Hann tilki görmesi, millet içindeki kurnazlna ve halka kan kusturacana iarettir" der. Bu kez de yal adam "Ban klç kesse de sözünden dönme" sözünü hiç düünmeden kaybolup gider. Üçüncü kere hana düünde bir koyun görünür. Ylan yal adamla bir daha karlar. "Ey atacm, ben hann düünün manasn çözeyim. Yalnz altn ortak alacaz" der. Yal adam, "Konutuumuz gibi yapacaz " der. Ylan, "Hann koyun görmesi, koyun ile kurdun bir pnardan su içeceine, koyunun arkasndaki serçe ise yumurtlama zamannn yaklatna iarettir" der. Üçüncü kere alnan bir tulum altn da adam ylanla bölümez. Bir gün adam çok hastalanr. Bundan sonra altnlar ylana götürür.. Ylan, konua konua gelmekte olan ihtiyar görünce: "Namertliin benim zehrimden besbeter, bana altn gerek deil: Sözüne sadk olan gül olur, sözüne sadk olmayan kül olur, sözü gibi, sen benim gözümde kül oldun" diyerek deliine kvrla kvrla girer. BASPAKIDIN YTL / SIIR ÇOBANININ YTL Erte erte zamanda, yarl kii ak zamanda, bay kii yask zamanda, askl yilik ankayganda, tobkl yilik tofikayganda yanmdagm algan man yakkanda, yalgz üyi oftkayganda, sol zamanda bir Nogay Han vezirleri men afilap gad. Olar tgrgan Bas pan rasadlar. Bastn kevdesi yok bolsa da, közinnen yas suvday agad, tili öyleydi: -Kevdem em hatmim azdagadm kolmda kald - deydi Bas. Harnn vezirleri Bast yerinnen de kozgap bolmaydlar. Albr-yulbr kiygene yal baspak bagp turgan eken sol akta: - Men baraman yardamga, -deydi ol. Yeti kün, yeti tün yolda bolad ol, at kanatl kustay uad. Tüp kuyga yetedi. Yas iine tüsedi, temir kapd körip, tartp üzedi. Nur yüzli, koy közli kskayakl yast körip süyinedi, em orun kula1na balalardn ylav da soglad. Azdaga avzmnan ot, kulagmnan pus garp uyklayatr edi. Çok çok eski zamanlarda, fakir kiinin ak olduu zamanda, zengin kiinin yasl olduu bir zamanda, incik kemii krldnda, topuk kemii burkulduunda, etrafndakiler yalanla yakldnda, yalnzn evi basldnda, o zamanlarda bir Nogay han veziriyle avlanmaya çkar. Onlar yerde yuvarlanmakta olan bir ba ile karlarlar. B an gövdesi olmamasna ramen gözünden sel gibi yalar akmakta, dili de konumaktadr. Kesilmi ba, "Gövdem ve hatunum ejderhann elinde kald" der. Hann vezirleri "ba" bulunduu yerden kprdaiamazlar. O srada yrtk prtk giyinmi olan bir hizmetçi buza bakp durmaktaym. O, "Ben yardm için gideceim" der. Yedi gün, yedi gece yol alr, at bir ku gibi uçar. Tüp kuyuya ular. Genç içine girer, demir kapy görünce kapy krar. Nur yüzlü, koyun gözlü kadn genel görünce sevinir. Gencin kulana balalarn alaylar da gelir. Ejderha, azndan ate, kulandan duman çkara çkara uyumaktadr.

11 - Uyklagand öltirmek yi1itlik tuvl, -deydi Nogay yas. Azdagadn kevdesine yas kamsn oynatad. Azdaga atlp turp yan-yakka karayd, yast körip, silkip yerge sogad, tizine deyim kirgistedi. Nogay yas azdagad köterip urp beline deyim kirgistedi. Basn abad, almgan kök ölenge usatad. Balalard da bosatad. Emi-atayga kevdedi em bast eketedi. Ol örmekidin maynnan deri yasap üzilgen bast kevdege oltrtad. Soga süyinip alma betli hat kiyevi men birge, hand da akrp, tenteklerin töbelestirip, sokrlarm sogstrp, aksaklarn aykastrp, üyken toy-etedi. Kuvanlar koynma symay süyinediler. Nogay genci, "Uyumakta olan öldürmek yiitlik deil" der. Genç, ejderhann gövdesine kamçsn vurur. Ejderha, atlp ayaa kalkarak etrafna baknr, genci görünce, silkeleyip yere çarpar, onu dizine kadar yere gömer. Nogay genci de ejderhay kaldrp yere çalarak beline kadar yere gömer. Ban vurur, biçilmi gök ota benzetir. Balalar da kurtarr. Otac (efsuncu) adama gövdeyi ve ban alp gider. Otac, örümcein yandan ilaç yaparak koparlan ba gövdeye oturtur. Elma yüzlü hatun güveyi ile birlikte bu duruma çok sevinirler. Han da çarp, yaramazlarn kavga ettirerek, körlerini çarptrarak, aksaklarn kucaklatrarak, büyük bir düün ederler. 8çi içlerine smaz, çok mutlu olurlar, sevinirler. KAZADAN KUTKARGAN KÖK TUYAKLI / ÖLÜMDEN KURTARAN GÖK TIRNAKLI Erte erte zamanda, eski börte zamanda, kara torgay kad zamanda, hannn kz yad zamanda, boz torgay suvda zamanda... Ull Nogay Han yaagan. Onfi takyal kzn yarak yas ayttrad. Bes tüyege altm-kümis yükletip, Han küyevin yolga salad. Hannn kz yolga gayakta, "atl betir, atsz kotr", "yolavdn kanat at", "atszlkkeripsizlik" de1en asl sözler tk dep esine tüsedi. Sol sebepten kz, ayasnnan bal yalatkan, suv ornna süt bergen Köktuyakl tulparm atasmnan tileydi. Han balasnn, yigerin ykpayd. Tüyeler ölden gp tavdn ete1ine yetkende, yarak yas, ölende avnap, karskrga aylanad em tüyelerdi asap baslayd. Köktuyakl tulpar öyleydi: - Atl üstime, -deydi ol kzga. Karskr tulpardm znnan kalmayd. - Aldm yayma uvak, artm karana tuman bolsm dep, a tara1nd tasla, -deydi tulpar. Kz tara1n taslayd. -Ald yayma uvak, art karana tuman bolad. Bir zamannan sofi karskrdft küli uluv esitiledi... - Aldm yayma uvak, artm tüpsiz teniz bolsm dep, biyalam tasla, -deydi tulpar. Kz tulpar aytkanday etedi. Zelim yerge yetediler, bolsa da karskrdm avr tnsn sezediler. - Aldm yayma uvak, artm karskr ötkisiz tegenek bolsm, - dep kannd tasla, deydi tulpar. Kz kansrn taslayd, akykatlay da karskr tegenekten ötpeydi. Soft bular kara termege kars boladlar. - Kuyrgmnan bir kl, yalmnan bir kl alarsn, otka uytarsn: ak bolsa - keikpey yetermen, kzl bolsa - keigip kelermen, -deydi tulpar. Töbedin Çok çok eski zamanlarda, keçi ien zamanda, kara serçenin kad olduu, han kznn cad olduu, boz serçenin suda olduu bir zamanda... Büyük Nogay Han ' yaarm. Onun yetikin güzel kzn yakkl bir genç istetir. Han, be deveye altn gümü yükleterek güveyini yola salar. Hann kz tam yola çkaca zamanda, "Atl olan batur, atsz olan korkak olur", "Yolcunun kanad attr", Atszhk körlüktür" sözlerini hatrlar. Bunun için kz, elinin ayasndan bal yalatt, su yerine süt verdii Göktrnakl tülpann atasndan ister. Han, balasnn gönlünü krmaz. Develer, bozkrdan çkp dan eteine gelince, yakkl genç otlakta yatarken, kz develeri yemeye balayan bir kurda rastlar. Göktrnakl tulpar seslenir: "Atl üstüme" der kza. Kurt, tülpann ardndan kalmaz. Tulpar, "Önüm apaçk, ardm kara duman olsun diyerek, saç taran frlat" der. Kz, taran yere atar. Önü apaçk, ard kara duman olur. Bir zaman sonra kurdun güçlü ulumas iitilir. Tulpar, "Önüm apaçk, ardm uçsuz bucaksz deniz olsun, diyerek aynan at" der. Kz, tülpann dedii gibi yapar. Karanlk bir yere gelirler. Ama yine de kurdun can skc nefesini hissederler. Tulpar, "Önüm apaçk, ardm kurt geçemeyen dulavrat otu olsun diyerek makasn yere brak" der. Kz, makasn brakr, gerçekten de kurt dulavrat otundan geçemez. Sonra bunlar kara bir çadrla karlarlar. Tulpar, "Kuyruumdan bir kl, yelemden de bir kl alrsn, atee tutarsn: Ak olursa, gecikmeden gelirim, kzl olursa geç gelirim " der.

12 basna minip aykasp karayk dep aytar termedin iyesi. Tek sen hatm ekenindi bildirme, ayagnnan alp blaktrp ur, -deydi em kuymlay esip yok bolad. Ayagm, at, kolin kam etip, kz keledi. Salamn berip, termege kiredi. - Töbedin basna mineyik, konak, ne bar eken dumyada karayk deydi konakbay. Töbedin basma minediler. Aykaskanda, kz termedin iyesin bulgap yerge urad. Kld uytad, ak bolad, tulpar keikpey keledi. Aksay ylgadfi kasma yetkende: - Men ölemen, on. sanmd kesersin, karnmd yarp, iine kirersin, -deydi tulpar. - Kaytip kolim barar eken, seni soyma1a, ull beleden meni kutkardm, -deydi kz, köz yaslarn tögip. - Aytkanmd etpesefi, muradna yetpessin, - deydi Köktuyakl tulpar em yglad. Kz tulpard soyad, sann kesip, karnn yarp iine kirip uyklayd. Erten turp karasa, termede oltr, yannda eki bala da oynap yatrlar. Balalar man oynap kz, hyl zaman yasayd. Bir kün aksamda bir kesek esker körinedi. - Nagaakay, -dep eki bala yuvrp gadlar. Han edemleri men kzn izlep kkan eken. Kzn körip süyinedi. Kz habarm basmnan zma deyim aytad. - "Yorga - yüzge, tulpar - mmga tiyisli" de1en ak söz, "yahi tulpar - yan tirevi" de1en tuvra söz, -deydi Han. - "Yahilik et te suvga tasla, balk biler, balk bilmese halk biler." Sorman berbetin ylkdm yahili1in halk mutpayd eken. HATIN BELE - TÖTE YALA Erte erte zamanda, kargadn avz müyiz zamanda, bir tnlkta, bir kynlkta, bir bolgan, bir bolmagan devdiler munavday zat bir elde... "Köfiili bostn - tili bos" degenge usap, bir tiline iye bolmagan mecbin edem yaagan eken. - Hatrnn tilinnen a zat dumya yüzinde yok, -deydi mecbin edeninin dos, oga bir yolgsp, habar kurganda. - Menim hatmim tili men ne etip bolayak ti? - deydi mecbin edem maktanp. Yaman söz tez yaylar degendey,yanma-yan erinin aytkan sözi harnna tez yetedi. Bir kere ol pien alganda, üyilip turgan balkka kars keledi. Mecbin edem süyinip balklard hatmna ekeledi de: Çadrn sahibi, "Tepenin bana çkp, oturarak çevreyi seyredelim" der. "Yalnz sen hatun olduunu sezdirme, ayandan alp tutarak vur" der. Sonra Tulpar, oradan rüzgâr gibi esip yok olur. Ayan at, elini kamç ederek kz gelir. Selamn verip, çadra girer. Ev sahibi, "Konuk! Tepenin bana çkalm. Dünyada ne varm görelim." der. Tepenin bana çkarlar. Oturduklar vakit, kz çadrn sahibini yuvarlayp yere çalar. Kl atee tutar, ak olur, tulpar gecikmeden gelir. Aksay deresinin yanna gelince tulpar; "Ben öleceim, sa budumu kesersin, karnm yarp içine girersin" der. Kz, gözyalar dökerek; "Seni kesmeye nasl elim varr ki? Beni büyük bir beladan kurtardn" der. Göktrnakl Tulpar, "Söylediimi yapmazsan, muradna ermezsin" der ve yklr. Kz, tülpar yüzer, budunu kesip, karnn yararak içine girip uyur. Sabahleyin kalkp baksa, çadrda oturmaktadr, yannda da iki çocuk oynamaktadr. Kz, çocuklarla oynayarak, hayli zaman yaar. Bir gün akam vakti bir bölük asker ortaya çkar. 8ki çocuk, "Amca!" diyerek koturup çkar. Han, adamlaryla kzn aramaktaym, kzn görünce sevinir. Kz, olan biteni bandan sonuna kadar anlatr. Han, "Yorga at, yüz kiiye; tulpar at bin kiiye gereklidir" diyen güzel sözü, "8yi tulpar, can direidir" diyen doru sözü hatrlatr. "8yilik et de suya at, balk bilir; balk bilmezse halik bilir." O günden beri halkylknn iyiliini unutmamtr. KADININ BELASI KURU 8FT8RA Çok çok eski zamanlarda, kargann aznn boynuz olduu bir zamanda, bir rahatlkta, bir zorlukta, bir varm, bir yokmu derler böyle bir ey hiçbir memlekette... "Gönlü bo olann dili botur" misali bir zaman diline sahip olamayan ahmak bir adam varm. Ahmak adamn dostu, bir gün bu adamla karlap konuurken, "Dünya yüzünde kadnn dilinden daha ac bir ey yoktur" der. Ahmak adam gururlanarak, "Benim hanmm dili ile ne yapabilir ki? " der. Kötü söz tez yaylr dedikleri gibi, hemen kocasnn söyledii sözler hanmna yetiir. Bir keresinde o, ot biçerken bir arada birkaç balk bulur. Ahmak adam sevinerek balklan hanmna alp gelir. Hanmna,

13 - Aksam tüskene kuvrarsm, -dep buyrad oga. Tenleri men mecbin üyine keledi: - Balk kuvrdmma? -dep hatnnnan sorayd. - Sen balk ekelgensinme? -deydi eyleci tili men hatim. eri. - Pien alganda ekelgenmen, -deydi kaarlanp - 8ölde balk bolmas, -deydiler tenleri em özleri bu akldan avskan bolarma, dep oylanadlar. - Balk kayda bolad? - dep mecbin edemnen bir teni sorayd. - Kölde, -dep yavaplayd anav da. - Akl kaytp keldi, -dep tenleri süyinip, üylerine kaytadlar.. Hatim kuvrlgan balkt aldrna salp: - Balklard ölge men eketkemen, -deydi. Sol zamanda mecbin töte-beleden a zat yok ekenligin anlayd. Sorman beri "hatn bele - töte yala" dep el avznda aytlad. "Akam olunca kzartrsn" der. Akam vakti ahmak adam arkadalar ile birlikte evine gelir. Hanmna, "Baliklan kzarttn m?" diyerek sorar. Hanm, kurnaz bir ekilde; "Sen balk m alp geldin?" der. Kocas sinirlenerek: "Ot biçerken bulduum balklar var ya..." der. Arkadalar, kendi aralarnda bu akln kaybetmi olabilir mi? " diye düünürler ve: "Bozkrda balk olmaz" derler. Ahmak adama, arkadalarndan biri: "Balk, nerde olur? " diye sorar. O anda adam: "Gölde olur" diye cevap verir. Arkadalar: "Akl geri geldi" diye sevinerek evlerine dönerler.. Sonra hanm kzartlan balklar önüne koyarak: "Balklar bozkra ben alp gitmitim " der. O zaman ahmak adam, kuru iftira belasndan daha ac bir eyin olmadn anlar. O günden beri milletin aznda "Kadnn belas kuru iftiradr" diye söylenegelmektedir. YAHILIKKA-YAHLK / MÜGE YLK Erte erte zamanda, eski börte zamanda, bir Nogay Han kat marazdan tösek tartp yatad. Emsi atay, marazdn bavm eip: - Kzl kuyrkl, altn yalml yaynnm may em, -deydi. - Tefüzdi ast-üstinnen avdarp, kzl kuyrkl, altn yalnl yaynd tavp ekel, -dep Han yalgz ul Musaga buyrk beredi. Küren atka yer salp, Musa kuyskann kskartt, ayln bek tartt, ak almat kolga alp, kt balkt izlep. Aras uzak ketpey, Han sav bolad em ul al yolga ketkenge kaygrad...-.-f ;>.F,_,/..---F. : F >.., Müsadifi ylmma kzl kuyrkl, altn yalnl yayn tüsedi, onfl yaz1 iyiydi yaymga. "Ecel yetse, yas öler, küni yetse kart öler" -dep suvga yiberedi, Musa kaytp keledi, atasn aman-esen körip süyinedi. Tek süyini kayg man bölinedi. Saydr kart bolgan isti Hanga bes kosp yetkeredi. Han uln yurttan kuvad. Dertli Musa "Dav köpirdin" kasnda Asa de1en teni men tamsad, kaygs man bölisedi. Sofi olar, ötpek alp bir-birine ant etediler, kazangan baylgm ten bölme1e. Eki yas, tar sokpak pan yürip, ken arba yolga tüsip, bir yurtka kelediler. Sol yurttm hannn kzn hatn etip algan edem bir kee yaamay ölip gatagan bolpt. Çok çok eski zamanlarda, keçi ien zamanda bir Nogay Han ' çok kötü bir hastalktan yataa düer. Otac (efsuncu) Ata, hastaln çaresini bulup: "Kzl kuyruklu, altn renkli yayn balnn ya çaredir" der. Han, biricik olu Musa 'ya: "Denizin altn üstüne getirerek, kzl kuyruklu, altn renkli yayn bularak alp gel" diye buyruk verir. Musa, kahverengi ata eyer vurarak ipini sktrr, kolan iyice çeker, ak elmas eline alarak bal aramaya çkar. Aradan çok fazla zaman geçmeden Han iyileir ve olu uzak yola gittii için üzülür, kayglanr. Musa 'nn ama kzl kuyruklu, altn renkli yayn bal düer. Musa'nn kaderi yayna baldr. "Ecel gelirse, genç ölür; günü gelirse ihtiyar ölür." diyerek yayn suya brakr. Musa, geri dönüp gelir, atasn sa salim görünce sevinir. Yalnz onun sevinci üzüntü ile bölünür. Ylan dilli sinsi bir ihtiyar, Musa'nn yayn denize salarken söylediklerine biraz daha yalan yanl sözler ekleyerek Han 'a yetitirir. Han, olunu yurttan kovar. Dertli Musa, "Dav köprüsünün" yannda Asa adnda bir arkada ile tanr, üzüntüsünü onunla paylar. Sonra onlar, kazandklarn eit bir ekilde bölümek için, bir ekmek alarak birbirlerine yemin ederler. 8ki genç dar sokaklardan geçip, geni yollara düüp, bir yurda gelirler. O yurdun hannn kzn hatun olarak alan

14 Sol sebepten orun kzn e bir insan da es etpeydi. Yaslar hanga baradlar. - Men alaman, -deydi Musa. - Yok, ben üylenemen, -deydi Asa. Han, tayagn berip. "Asa-Musa" dep kollarnnan slattrad. - KimnifL koli üstinnen kelse kz somk bolayak, -deydi. Sorman beri halk arasnda "Asa-Musa" dep te aytlp keledi. Kz Musaga buyrad. Toy tarkagan son, Musa harnn kz man özinifi bölmesine barad. Asa olardn terezesinifi tübinde oltrad. Tan belgisin bergende, sak kulaklarna ylarnn sldav salmad. Asa yland kl pan eki böledî, bas beti kzdn avzma ylp kiredi. "Yat elde pata bolgannan, öz elinde baspak bolgan da artk" -dep, Musa kuvlgan yurtna kaytpaga oylanad. Krk arbaga mülk pen altn tiyep, yaslar yolga tüsediler. "Dav köpirdin" kasnda baylgm ten tefi etip bölediler. -Ne kald, ne kald. -Kz kald. On kolmnan Musa, sol kalnnan Asa slap, ortasnnan böleyek bolganda, kz korkp ylap okganda, iinnen ylarnn kalgan kese1i de gad. - Mine endi bu alal kosak, hayrm kör, -deydi Asa, -Men baya1 yayn man, yahlkka-yahlk dep, yardamga kelgenmen, -dep, balkka aylanp, ylgaga atlad. Musa ata yurtna barad, ylay ylay atasnn közleri sokr bolgan eken. Süyingenlikten Harnn közleri alad. Musa, ata yurtna iye bolp, onp-ösip yaap kalad. adam bir gece yaamadan ölürmü. Bunun için onun kzn hiçbir insan e olarak düünmezmi. Gençler, hann yanna varmlar. Musa, hana: "Ben, kzn alacam " der. Asa: "Hayr, ben evleneceim " der. Han, sopasn uzatarak "Asa-Musa" diye çarp elleri ile tutturur. "Kimin eli daha üst taraftan tutarsa kz onun olacak" der. O zamandan beri halk arasnda hep "Asa-Musa" diye söylenmektedir. Kz, Musa'ya nasip olur. Düün daldktan sonra, Musa, Hann kzyla kendi odasna gider. Asa, onlarn penceresinin altnda oturur. Tan belirmeye balarken, kulaklarna bir ylann sesi gelir. Asa, ylan klç ile ikiye böler, ylann ba taraf kzn azna girer. Musa, "Yad elde padiah olmaktansa, kendi elinde çoban olmak daha iyidir" diyerek kovulduu yurduna dönmeyi düünür. Gençler, krk arabaya mal-mülk ve altn yükleyerek yola düerler. "Dav köprüsünün" yannda bütün mallarn eit bir ekilde bölerler. "Ne kald, ne kald." "Kz kald." Sa kolundan Musa, sol kolundan Asa tutup, tam ortasndan bölecekleri zaman, kz korkarak alayp barnca, içinden ylann kalan bölümü de çkar. Asa: "8te imdi bu helal bir etir, hayrn gör" der. Ben, yakalayp da sonra suya saldn yaynm. 8yilie iyilik diyerek yardma gelmitim, deyip tekrar balk olup dereye atlar. Musa, ata yurduna varr. Atasnn gözleri alaya alaya kör olmutur. Sevinçten Han'n gözlen açlr. Musa, atayurduna bey olup, mutluluk içinde yaayp gider. NEPS:ZKURTKA /ÖZLÜKADIN Erte erte zamanda, hannn kz kad zamanda, kara torgay yad zamanda, buzga biyday bitkende, tavga tan bitkende, tarsldatp organda, kaptn aviz kiyiz zamanda, kargadm avz müyiz zamanda, kart pan kurtka yaagan. Kurtka baylardn kiyimlerin yuvad, kol tiyirmenin tartad. "Kartlk keldi, kü tayd" de1ende, Kart anlavn koyp saz balktan koldan kelgenin yasap yasayd. - Bir aydn küninde, böri közli Kurtka Kartn aga ekelmege yiberedi. Kart ormanga barad, bir onl terekti körip, abayak bolad. - Meni appa, aytkanfid etermen, -deydi Terek. Çok çok eski zamanlarda, hann kz kad iken, kara serçe cad iken, buzda buday biterken, dada dan biterken, gürültüyle biçilirken, çuvaln az keçe iken, kargann az boynuz iken, ihtiyar bir adamla, ihtiyar bir kadn yaarm. Kadn, zenginlerin giysilerini ykar, el deirmenini çekermi. Adam ise "8htiyarlk geldi, güç gitti" denilen bir zamanda avcl brakp, elinden geldii kadaryla balçktan eyalar yaparak yaarm. Aylardan bir gün, kurt gözlü kadn, kocasn aaç alp gelmesi için gönderir. Adam ormana varr, salam bir aaç görüp, kesecek olur. Aaç: "Beni kesme, istediini yaparm " der.

15 Karttn töbe a tik turad. Sofi esin yiyip: - Yakkanday otm kerek edi, -deydi tamasaga kalgan Kart. - Azbarmda otm bolar, deydi zavkl Terek. Kart erten turp karasa, akykatlay da, karaldsmda otm üyilgen. - Butaklar yinike, savlay tegenek, kold trnayd, -dep Kurtka söylenedi. - Astofiralla, sabr bol, ne eteyim, Terektin bergeni sol, kabil et, deydi kavdragan Kart. - Un tile, -deydi Kurtka, kutrgan tavs man Kartna, silkine berip. Kart ormanga barad, Terektin yapraklar sargayp, butaklar salpragan. - Yahi, -deydi Terek, Kurtkadn buyrgn eitken son. Tan kzarp atkanda: - Kar yavgan, -deydi Kurtka. Kart barp karasa, un eken. Olar kaplarn unga toltradlar. - Altm-kümisi kerek, -dep Kurtka Kartm ktayd. Ol amalszdan ormanga barad. Terektin yapraklar azayp, butaklar tüsin yoygan eken. - Yahi, -deydi Terek, Kurtkadn buyrgn eitken son. Kurtka uyanp, közin ap karasa, termedin ii altm-kümiske tolgan. Bir uvs ta kaldrmay, Kurtka altm-kümisti yasrtad. Tek ne payda - yatp uyk tappayd, közine körinedi. - Halk bilse, ekevimizdi de öltirer, -deydi Kurtka Kartna. - Terekke ayt, bizden edem korkataganday etsin. Kart ormanga barad. Endigisi terektin yap raklar beline deyim tüsken eken. - Yahi, -deydi Terek, Kurtkadm buyrgn eitken son, tömen bolp. Tan olpan küle berip batkanda, Hatm-tülkige, Kart-ayuvga aylanad. '.yi: ^KÎ^M IV^Ö mr\î; ; ; «i Adamn birden saçlar dikleir. Sonra akln bana toplayp, dalp giden adam: "Yakacak kadar odun gerek idi" der. Mutlu aaç: "Avlunda odun olacak" der. Adam, sabahleyin kalkp baknca, gerçekten de avlusunda odunun yl olduunu görür. Kadn: "Budaklar incecik, bütünüyle denek, elimi kolumu çiziyor" diye söylenir durur. Zayflam olan adam: "Estafurullah, ya sabr, ne edeyim, aacn verdii bu! Kabul et" der. Kadn, kocasna barp silkinerek: "Un iste" der. Adam ormana varr, aacn yapraklar saranp budaklan sarkmtr. Aaç, kadnn buyruunu iittikten sonra: "Tamâm, olur" der. Tan kzarp atarken, kadn: "Kar yam " der. Adam, varp baksa, kar deil un olduunu görür. Onlar kaplarn un ile doldururlar. Kadn, kocasn, "Altn, gümü gerek" diye sktrr. Adam çaresizlikten yine ormana gider. Bu kez aacn yapraklan azalp, dallan düerek yok olmutur. Aaç kadnn buyruunu iittikten sonra: "Tamam, olur" der. Kadn uyanp, gözünü açp bir baksa, çadrn içi altn-gümü ile dolmutur. Kadn, bir avucunu bile brakmadan altn-gümüün hepsini gizler. Yalnz, ne fayda, yatnca uyuyamaz, bütün altn gümü gözünün önüne gelir. Kadn, kocasna: "Halk örenirse, ikimizi de öldürür" der. Aaca söyle, insanlar bizden korkar hale getirsin. Adam, ormana varr. Artk aacn yapraklar beline kadar dümütür. Aaç, kadnn buyruunu iittikten sonra, süzülerek, "Tamam,olur" der. Sabah yldz gülümseyerek batarken, kadn tilkiye, adam da ayya dönüür. ALALKOSAK / HELAL E7 Burn burm zamanda, iyttin kuyrgm keskende koy bolganda, krk atl ölgende, krk dosl aman kalganda, baydn tösegi is zamanda, yarldn tösegi kis zamanda... Ü yas yi1it öldi kezip barad. Kara töbege yetkende, katar-katar kuvlar kün közin kaplap uadlar. Çok çok eski zamanda, itin kuyruunu kesince koyun olduu zamanda, krk atl öldüünde, krk dostlu sa kaldnda, zenginin döei çirkin olduu, fakirin döei güzel olduu bir zamanda... Üç delikanl bozkr gezip durmaktadr. Onlar kara 'tepeye ulatklarnda katar katar kuular günein yüzünü kaplayp uçmaktadr. Gençlerden birisi:

16 . - Ah, mende bolsa eken, -deydi yaslardn birevi, -yal-külige de soyar edim. Ü terektin kasnda kara-ala koylar körediler. - Mende bolsa eken bu koylar, -deydi ekinisi, - dunyada en de yumart bay bolar edim. Son yaslar; tüyedin, ylkdn, yemi bavdn, bakadn kasnnan ötediler. Üinisi bir söz de aytpayd. Bir kuydn yannda, yal alp turgan mezgilde: - Kuvatlarm, yolda ne kördiniz? - deydi ak sakall Kart yanap kelip. - Kesek-kesek ak kuvlar kördim, -deydi bir yas. Kart tayag man yerdi sogad, tögerek yakt ak kuvlar biyleydiler: - Eket,-deydi Kart. Ekinisi yatkan yerinnen up turad da: - Sansz koylar,-deydi. Kart tayag man yerdi sogad. Koylard körip yastn közleri yrtlp ketkendey bolad. - Sa1a ne kerek, balam? -deydi Kart yüzin sypap. - Baylk kerek tuvl, alal kosak izleymen, -deydi üini yas. - Vas seni, balam! - deydi özelenip Kart. - Ü alal kasak yer yüzinde, ekevi-erde, üinisinifi tanda toy bolayak. Toyga barp, nedi bolsa da söylersin, han balas yanp-küyip, arlakka minip: Yumarttm sözine tnlamanz, aanz, atlannz! -dep kkrar. Aaganday zatm yok, halkka süyek kaptrp koygansm, e1er men toy etsem, yemi pen etermen, dep aytarsfi sen. - E1er sen toyd yemi pen etsen, hatnmd sa1a berermen. - dep han balas karlanp aytar. - Han balas aytpas, aytsa, sözinnen kaytpas. - Sol zamanda men tayak pan yerdi sogarman, köz aldmda yemi bolar. Ak sakall Karttn aytkanm etip, yas yi1it alal kosagm alp, otavma eketedi. Bir aydn bir küninde, hatmi ton tigedi. Sol tond yas krk buzavl syrga avstrad, krk buzavl syrd iyerli-yüvenli argmakka beredi, on da yamga, yamd - kamga, kamd - yatakka beredi. Bir köpirdin kasnda yel esip, yatak ta ylgaga tüsedi. Beri zatt da körip turgan sevdeger: "Ah, keke bu kuular benim olsayd. Hizmetçiye bile keserdim " der. Biraz ötede üç aacn yannda kara-ala koyunlar görürler. 8kincisi: "Bu koyunlar benim olsa, dünyada en cömert zengin ben olurdum " der. Sonra gençler, devenin, ylknn, meyve balarnn, bahçelerinin yanndan geçerler. Üçüncüsü hiçbir söz söylemez. Bir kuyunun yannda, dinlenip dururlarken, ak sakall bir ihtiyar yanap gelerek: "Koçlarm, yolda ne gördünüz?" der. Gencin biri: "Bölük bölük ak kuular gördüm " der. 8htiyar, daya ile yere vurur, her taraf ak kuular kaplar. 8htiyar: "Alp git" der. 8kincisi, yatt yerden frlayp kalkarak, "Saysz koyunlar" der. 8htiyar, daya ile yere vurur. Koyunlar görünce, gencin gözleri yerinden çkp gidecekmi gibi olur. 8htiyar, yüzünü okayarak: "Sana ne gerek, balam?" der. Üçüncü genç: "Zenginlik gerek deil, helal bir e aryorum" der. 8htiyar endielenerek: "Vay, seni balam!" der. Yeryüzünde üç tane helal e var. 8kisi kocada, üçüncüsünün sabahleyin düünü olacak. Düüne varnca, ne düünürsen onu söyleyeceksin. Han balas telalanarak, üst kata çkp: "Cömerdin sözüne kulak vermeyiniz, yiyiniz, eleniniz!" diye barr. Yiyecek bir eyin yok, halka kemik vermisin, eer ben bir düün yapsam, yiyecekle yaparm" diye söyleyeceksin. Han balas sinirlenerek: "Eer sen düünü yiyecekle yaparsan hatunumu sana vereceim. Han balas konumaz. Konuursa da sözünden dönmez" der. 8te o zaman ben dayak ile yere vuracam, göz önüne yiyecekler serilecek. Delikanl, ak sakall ihtiyarn söylediini yapp helal eini alarak otana götürür. Aylardan bir gün, hatunu bir giysi diker. Genç, o giysiyi krk buzal bir sra deiir.. Krk buzal sr, eyerli-dizginli bir argmak ata verir, onu da bir kepenee; kepenei kamçya; kamçy bir yataa verir. Bir köprünün yannda yel esince, yatak da rmaa düer. Bütün her ey i gören bir tüccar:

17 - Bi-i, buslmannn balas! Hatnn üyindi y1ar, -deydi. - Bir söz de aytpas, -deydi yi1it. - E1er hatrm kars söylemese, arbamd, bererrnen, -deydi sevdeger. Yas yi1it hatmna kelip: SÜ *.-UU'^MIO vm t\^r;z - Tond-krk buzavl syrga berdim, -deydi. - Yahi, sütim yok edi, -deydi hatmi. - Om da iyerli-yüvenli argmakka berdim. - Yayav yürgeninnen atl bolgann da artk, - deydi hatmi, davsn da türlendirmey. - Argmaktdayamga. - Yavn-amda suv bolmassm, -deydi. - Yamd-kamga. - Kamd da er kisige kerek zat. - Kamd-yatakka, yatak ta suvga ketti, -deydi yas. - Kaygrmas, buyrtpagan son, -deydi hatmi, yüzinin nurn yanay tp. - "Ofigan hatm-kazna" de1en sos eken, -dep sevdeger, arbasm kaldrp ketedi. Yaslar bayp, omp-ösip yasaydlar. Kuvlar balalap, koylar kozlap turgan zamanda, ak sakall Kart albr-yalbr bolp yaslard smap gad. Katarkatar kuvl yaska keledi. Yas, Kartka salamm da bermeydi. - Dofuz bol, -deydi ak sakall Kart kaya1 man yerge sogp. Sansz koyl yaska keledi. - Koz yas, koy yark, kokar soysak, bizge yazk, -dep ol msgm soydrad. - :yt bol, -deydi ak sakall Kart, tayag man yerge sogp. Alal kosakl yaska keledi. Olar oru köterip alp, köp süyip sylaydlar. Tan kzarp atad, albr-yalbr Kart avrp gad. - Ne zat em bolar eken kastana? -deydi yas. - Baladn kan,-deydi Kart. - Onft yaras tm, -dep yas, hatminin kolnnan balasn alp gayatrganda Kart: - Anannm ak süti alal eken, balan bavrmda kartaysn birin mn bolsn, -dep tayak pan yerge sogp, özi yok bolad. Sonnan beri yi1ittin alal kosag man, biri eki bolp, yaac, bereketli bolad. "Aklsz müslümann balas! Hatunun, evini bana ykacak" der. Genç: "O, bir söz bile söylemez " der. Tüccar: "Eer hatunun kzmazsa, arabam vereceim" der. Delikanl hatununa gelip: "Giysiyi, krk buzal bir sra verdim " der. Hatunu: "8yi, sütüm de yoktu" der. "Onu da eyerli-dizginli argmak ata verdim." Hatunu, sesini deitirmeden: "Yaya yürümektense, atl olduun daha iyidir" der. "Argmakat da kepenee.." Hatunu: "Yamur-yata slanmazsn" der. "Kepenei, kamçya..." "Kamç da er kiiye gerekli bir eydir." Genç: "Kamç yataa, yatak da suya gitti" der. Hatunu nur yüzüyle: "Üzülme, nasip olmadktan sonra..." der. Tüccar: "Düünceli kadn, hazinedir" dedikleri buymu diyerek arabasn brakp gider. Gençler zenginleip, geliip büyüyerek yaayp gitmektedirler. Kuularn yavrulayp, koyunlarn kuzulayp durduu bir zamanda, ak sakall ihtiyar üstü ba yrtk bir ekilde gençleri snamaya çkar. Katar katar kuusu olan gencin yanna gelir. Genç, ihtiyara selamn bile vermez., Ak sakall ihtiyar dayayla yere vurarak: "Domuz ol!" der. Saysz koyunu olan gencin yanna gelir. O: Kuzu körpe, koyun gösterili, koç kessek bize yazk diyerek kedisini kestirir. Ak sakall ihtiyar dayayla yere vurarak: "8t ol" der. Helal ei olan gencin yanna gelir. Onlar, ona hürmet edip, çok severek sayg gösterirler. Tan kzarp atar, üstü ba eski püskü olan ihtiyar hastalanr. Genç: "Acaba, hastalna ne çare olur? " der 8htiyar: "Balann kan" der. Genç: "Onun yaras hafif" deyip hatununun elinden balasn tam alp çkarken ihtiyar: "Anann ak sütü helal imi. Balan, barnda ihtiyarlasn. Birin-bin olsun deyip dayak ile yere vurup, yok olur. O günden beri gencin helal ei ile birlikte biri iki olarak, hayat bereketli olur.

18 KANAGATSIZ KOSAY / KANAATSZ KOSAY Yah körgenin, yaman bergenin aytkanda, yahidm dos, yamannm kas köp bolganda, aya1 yaman at tepkende, avz man iyt kapkanda... Sol zamanda öksiz kalgan köse Kosay öldi kezip keleyatrgan bolgan. Ü töbedin kasnda ol bir iytten yavrm kalakt tartp alp dorbasna salad. Keke tabagan ol bir yurtka keledi. Kosay konak bolgan üyde kazanga et salnp tun eken. Ol kazanga yavrn kala1n taslayd. Et pisken son: - Etimdi asapsnz, -deydi Kosay, yalasn ya1p, -betiniz yok, kur süyekti ekeldiniz. Üy iyesi, konslarnnan uyalp, Kosayga tokl beredi. Kosay ketedi em baka yurtta konak bolgan üyi de of toklsn sarayga yiberedi. Tün ortasnda Kosay toklsn, etin kömip, kann yeti koydn avzma yagad. Tan belgisin bergen mezgilde: -Yalgz toklmd koylarnzga aatp, uyalmaysz, -deydi. "Yapalak korsen, atp al, yamannan basnd satp al", -degenge usap, üy iyesi yetti koym berip, yanlan ataktan basn kutkarad süytip, ol baka yurtta, yeti koyd berip, öli kz alad. Son Kosay bir Harnn toynda öli kzd tiri kzga, tiri kzd al ögizge avstrad. Ögizge minip, Kosay: Yavrm kalakka tokl, Toklga-yeti koy,. Yeti koyga - öli kz, Öli kzga - tiri kz, Tiri kzga - al ögiz, - deydi. Sorman berberin kanagatsz kösege "Aldar Kosay" dep el avznda aytlad. iyi, gördüünü; kötü, verdiini söylediinde; iyinin dostu; kötünün düman çok olduunda; aya kötü at teptiinde, az ile it kaptnda... O zamanlarda öksüz kalan köse Kosay, bir gün bozkrdan dolanp gelmekteymi. O, üç tepenin yanna gelince bir itin azndan kürek kemiini alarak torbasna koyar. O, akama doru bir yurda gelir. Kosay'n misafir olduu evde Kazan 'da et piirümekteymi. Kosay, torbasndaki kürek kemiini de et pien Kazan'in içine atar. Et, pitikten sonra, Kosay yalan söyleyerek: "Etimi yemisiniz. Yüzünüz olmad için kuru kemii getirmisiniz " der. Ev sahibi komularndan utanarak, Kosay'a bir toklu verir. Kosay, baka bir yurda daha urar. Misafir olduu evde toklusunu ala brakr. Gecenin ortasnda Kosay, toklusunu kesip, etini gömerek, kann yedi koyunun azna sürer. Tan aannca: "Bir tek toklumu koyunlarnza yedirip, utanmaz msnz?" der. "Bayku görürsen,atp kurtul. Kötüden, ban satp kurtul" sözünün misali, ev sahibi yedi koyununu Kosay'a vererek,bu kötü namdan ban kurtarr. Kosay yine baka bir yurtta misafir olur. Misafir olduu yerlerde yedi koyunu verip, ölü bir kz alr. Sonra Kosay, Han'n birinin düününde ölü kz diri kza, diri kz ihtiyar bir öküzle deitirir. Kosay, öküze binerek: Kürek kemiine, toklu, Tokluya yedi koyun, Yedi koyuna ölü kz, Ölü kza diri kz, Diri kza ihtiyar öküz, der. O günden bu tarafa halk kanaatsiz köseye "Hileci Kosay" demektedir. YOLAVIDIN YAVABI / YOLCUNUN CEVABI Birev aytad bolgan dep, birev aytad bolmagan dep, men estikenimdi aytaman... Bir Nogay Han vezirleri men anlap gad, bolsa da kökten kus, ya yerden ayvan kars kpayd). Han yan auvm tabad. Kara-Töbedin sol kabrgasmnan yolav körinedi. - Yolavdan auvmd alarman, -dep Han oylayd. Vezirleri Yolavd slap Harnn aldma ekelediler. Biri olmu diye söyler, biri olmam diye söyler, ben iittiimi söylerim... Bir Nogay Han' vezirleri ile avlanmaya çkar. Gökyüzünde bir tek ku görmezler. Yerde de bir tek hayvanla karlamazlar. Bu duruma Han 'in can çok sklr. Kara-tepenin o taraftan bir yolcu görünür. Han: "Yolcudan sinirimi alacam" diye düünür. Vezirleri, yolcuyu yakalayp Han 'm önüne alp gelirler.

19 - Yumak beremen, epesen-basnd kesermen, -deydi Han. - Yahi, solay da bolsm, -deydi yigerlenip Yolav. -Tesik tav kayda? - deydi Han. - Tesik tav kzl töbedin astnda, örmetli Han, - dep yavap beredi Yolav. Han, Yolavdfi sözin anlamayd. Yolav kurcnnnan yuvrt kuylgan tar avzl ölmekti vezirge tuta di. Ol simiredi. Bes argmak de1eni - bes barmag, kzl töbe de1eni - tili, tesik tav de1eni - tamak eken. Han: "Bilmece soracam, çözemezsen ban keseceim " der. Yolcu, cesaretli bir ekilde: "Tamam, öyle olsun " der. Han: "Delik da nerede? " der. Yolcu: "Delik da, kzl tepenin altndadr yüce Han " diye cevap verir. Han, yolcunun sözünü anlamaz. Yolcu, heybesinden yourt koyulan dar azl çömlei vezire tutar. O, itahla içer. Be argmak at dedii, be parma, kzl tepe dedii dili, delik da dedii, boazym.