CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠNĠN UYGULAMA SÜREÇLERĠNĠN ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ. YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Buket METĠN Mimar

Transkript

1 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠNĠN UYGULAMA SÜREÇLERĠNĠN ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Buket METĠN Mimar Anabilim Dalı : Mimarlık Programı : Çevre Kontrolü ve Yapı Teknolojisi EKĠM 2010

2

3 ĠSTANBUL TEKNĠK ÜNĠVERSĠTESĠ FEN BĠLĠMLERĠ ENSTĠTÜSÜ CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠNĠN UYGULAMA SÜREÇLERĠNĠN ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Buket METĠN Tezin Enstitüye Verildiği Tarih : 13 Eylül 2010 Tezin Savunulduğu Tarih : 04 Ekim 2010 Tez DanıĢmanı : Doç. Dr. Aslıhan TAVĠL (ĠTÜ) Diğer Jüri Üyeleri : Prof. Dr. Leyla TANAÇAN (ĠTÜ) Doç. Dr. Seda TÖNÜK (YTÜ) EKĠM 2010

4 ii

5 ÖNSÖZ Sürdürülebilirlik konularının yapı sektöründe tartıģılmaya baģlanması ile enerji etkin, çevreye verdiği zararlar azaltılmıģ ve kontrol altına alınmıģ yapılar tasarlamak ve inģa etmek önemli çözümler olarak kabul görmüģtür. Ne var ki yapıların çevresel sorunlar üzerindeki etkisini azaltmak, bütüncül yaklaģımlar kullanılarak geliģtirilen çözümler sayesinde mümkün olabilecektir. Bu nedenle yapıların yalnızca kullanım evresindeki çevresel etkileri için değil, etkisinin payı ne olursa olsun, her evredeki çevresel etkileri için çözümler üretilmesi gerekmektedir. Yapım süreci, süreç boyunca kullanılan doğal kaynaklar, tüketilen enerji miktarı, açığa çıkan salımlar ve yapım atıkları ile yapıların çevresel sorunlar üzerindeki etkisinde önemli paya sahip olmakla birlikte, bu etkiler göz ardı edilmekte ya da önemli oldukları düģünülmemektedir. GeliĢmiĢ ülkelerde yapım süreçlerinin Sürdürülebilir ġantiyeler kapsamında ele alınarak planlanmaya baģlandığı günümüzde, yapı sektörünün bu konuda bilinçlendirilmesi ve konunun önemine dikkatleri çekmek adına, bu konuda yapılacak çalıģmalar önem kazanmaktadır. Bu çalıģma kapsamında yapım sürecinin önemli bir kısmını kapsayan cephe kaplama sistemleri uygulama süreçlerinin çevresel etkileri araģtırılarak, yapım süreçlerinin çevresel etkileri konusuna dikkat çekilmek istenmiģtir. Tez çalıģmasına baģladığım ilk günden itibaren, her aģamada desteği, bilgi ve deneyimleri ile bana yol gösteren, cesaretlendiren, yorumlarıyla çalıģmanın ortaya çıkmasında önemli payı olan değerli hocam Doç. Dr. Aslıhan TAVĠL e, yüksek lisans eğitimim boyunca birlikte çalıģma imkânı bulduğum ve mesleğim adına önemli mesafeler kat etmemi sağlayan değerli hocalarıma, keyifli çalıģma ortamlarını, ortak heyecanları paylaģtığımız tüm arkadaģlarıma ve desteklerini hep yanımda hissettiğim aileme sonsuz teģekkürler. Sürdürülebilirlik konularının tartıģıldığı günümüzde, konuya öncekilerden farklı bir bakıģ açısıyla yaklaģmaya çalıģtığım bu çalıģmanın, bu alanda yapılacak çalıģmalar için baģlangıç olması dileğiyle Ekim 2010 Buket METĠN Mimar iii

6 iv

7 ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa ÖZET... xv SUMMARY... xvii 1. GĠRĠġ Problemin Tanımı ÇalıĢmanın Amacı ve Kapsamı ÇalıĢmanın Yöntemi Varsayım SÜRDÜRÜLEBĠLĠR GELĠġME ve YAPI ENDÜSTRĠSĠ Çevresel Sürdürülebilirlik ve Yapı Endüstrisi Yapım Sürecinde Çevresel Sürdürülebilirlik Bölüm Sonucu CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠ Malzemelerine Göre Sınıflandırma Uygulama Tekniklerine Göre Sınıflandırma Malzeme-Uygulama Teknikleri ĠliĢkisi Farklı Cephe Kaplama Sistemlerinin Uygulama Süreçleri Çelik panel AhĢap kompakt laminat panel AhĢap yalı baskı panel Tuğla kaplama Klinker karo Seramik porselen levha Porselen karo Granit kaplama Cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel Çimento esaslı yonga levha Cam Bölüm Sonucu CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠNĠN UYGULAMA SÜREÇLERĠNDE SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠNE YÖNELĠK YÖNTEM ÖNERĠSĠ Değerlendirme ve Değerlendirme Yöntemleri Değerlendirme Ölçütlerinin Belirlenmesi Süre ile ilgili ölçütler Kaynak kullanımı ile ilgili ölçütler Yapım alanı koģulları ile ilgili ölçütler Yapım atıkları ile ilgili ölçütler Değerlendirme Ölçütlerinin Önem Katsayılarının Belirlenmesi Değerlendirme Sistemi ve Çizelgeleri Bölüm sonucu v

8 5. YÖNTEMĠN UYGULANMASI Farkı Uygulama Tekniklerinin Değerlendirilmesi Konstrüksiyona vida ile tespit Askı sistem Klipsli sistem Konstrüksiyona yapıģtırma DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma Isı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma Farkı Uygulama Tekniklerinin KarĢılaĢtırılması Süre Kaynak kullanımı Yapım alanı koģulları Yapım atıkları GENEL SONUÇLAR ve ÖNERĠLER KAYNAKLAR EKLER ÖZGEÇMĠġ vi

9 KISALTMALAR LEED BREEAM CASBEE USGBC CTP OSB XPS PVDF M A K D Ç P C Ö AÖ OD ÖK T O V AS AD TD VT AS KS KY DY IY : Leadership in Energy and Environmental Design : The Environmental Assessment Method for Buildings Around the World : Comprehensive Assessment System for Building Environmental Efficiency : U.S. Green Building Council : Cam Tülü Takviyeli Polyester : Oriented Structurel Board : Extruded Polystyrene Foam Insulation : Polyvinylidene Fluoride : Metal Esaslı Cephe Kaplama Malzemeleri : AhĢap Esaslı Cephe Kaplama Malzemeleri : Kil Esaslı Cephe Kaplama Malzemeleri : Doğal TaĢ Esaslı Cephe Kaplama Malzemeleri : Çimento Esaslı Cephe Kaplama Malzemeleri : Plastik Esaslı Cephe Kaplama Malzemeleri : Cam Cephe Kaplama Sistemleri : Ölçüt : Alt Ölçüt : Olası Durum : Önem Katsayısı : Toplam Değer : Önem Katsayısı Hesaplanacak Olası Durum : Rölatif Değer : Anket Soruları ile ĠliĢki : Seçilen Olası Duruma Bağlı Olarak Alınan Önem Katsayısı Değeri : Ölçüte Bağlı Olarak Alınan Toplam Önem Katsayısı Değeri : Konstrüksiyona Vida ile Tespit : Askı Sistem : Klipsli Sistem : Konstrüksiyona YapıĢtırma : DıĢ Duvar Sıvası Üzerine YapıĢtırma : Isı Yalıtımı Levhaları Üzerine YapıĢtırma vii

10 viii

11 ÇĠZELGE LĠSTESĠ Sayfa Çizelge 2.1: Yapı endüstrisi ve binaların baģlıca etkileri Çizelge 2.2: Yapım süreci aģamaları, alt-aģamaları, girdiler ve çıktılar Çizelge 2.3: Yapım sürecinde çevresel kontrol Çizelge 4.1: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi Çizelge 4.2: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi Çizelge 4.3: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi Çizelge 4.4: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi Çizelge A.1: Malzeme-uygulama teknikleri iliģkisi Çizelge A.2: Malzeme-uygulama teknikleri iliģkisi Çizelge A.3: Malzeme-uygulama teknikleri iliģkisi Çizelge A.4: Malzeme-uygulama teknikleri iliģkisi Çizelge A.5: Malzeme-uygulama teknikleri iliģkisi Çizelge A.6: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.7: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.8: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.9: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.10: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.11: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.12: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.13: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.14: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.15: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.16: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.17: Cephe kaplama sistemleri Çizelge A.18: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi (VT) Çizelge A.19: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi (VT) Çizelge A.20: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (VT) Çizelge A.21: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (VT) Çizelge A.22: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi (AS) Çizelge A.23: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi (AS) Çizelge A.24: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (AS) Çizelge A.25: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (AS) Çizelge A.26: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KS) Çizelge A.27: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KS) Çizelge A.28: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KS) Çizelge A.29: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KS) Çizelge A.30: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KY) Çizelge A.31: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KY) Çizelge A.32: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KY) Çizelge A.33: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (KY) ix

12 Çizelge A.34: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi (DY) Çizelge A.35: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi (DY) Çizelge A.36: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (DY) Çizelge A.37: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (DY) Çizelge A.38: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi (IY) Çizelge A.39: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi (IY) Çizelge A.40: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (IY) Çizelge A.41: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi (IY) x

13 ġekġl LĠSTESĠ Sayfa ġekil 1.1: Bina yaģam döngüsü... 2 ġekil 1.2: Bina yaģam döngüsü envanteri... 3 ġekil 1.3: Yapıda farklı düzeydeki sistemler... 4 ġekil 1.4: ÇalıĢmanın süreci... 6 ġekil 2.1: Konvansiyonel bina yaģam döngüsü modeli ġekil 2.2: Yapım süreci-sürdürülebilirlik iliģkisi ġekil 3.1: Metal esaslı cephe kaplama malzemeleri ġekil 3.2: AhĢap esaslı cephe kaplama malzemeleri ġekil 3.3: Kil esaslı cephe kaplama malzemeleri ġekil 3.4: Doğal taģ esaslı cephe kaplama malzemeleri ġekil 3.5: Çimento esaslı cephe kaplama malzemeleri ġekil 3.6: Plastik esaslı cephe kaplama malzemeleri ġekil 3.7: Cam cephe kaplama sistemleri ġekil 3.8: Gizli vidalama uygulama tekniği örneği ġekil 3.9: Gizli vidalama uygulama tekniği örneği ġekil 3.10: Görünür vidalama uygulama tekniği örneği ġekil 3.11: Gömme vidalama uygulama tekniği örneği ġekil 3.12: Askı profillerine asma uygulama tekniği örneği ġekil 3.13: Malzemeye ve alt konstrüksiyona tespit edilen özel bağlantı parçaları ile asma uygulama tekniği örneği ġekil 3.14: Alt konstrüksiyona yapıģtırma uygulama tekniği örneği ġekil 3.15: Alt konstrüksiyona ankrajlarla tespit uygulama tekniği örneği ġekil 3.16: Alt konstrüksiyona kaynaklı birleģim uygulama tekniği örneği ġekil 3.17: Alt konstrüksiyona kaynaklı birleģim uygulama tekniği örneği ġekil 3.18: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma uygulama tekniği örneği ġekil 3.19: DıĢ duvar sıvası üzerine tespit edilen ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma uygulama tekniği örneği ġekil 3.20: Duvar gövdesi üzerine tespit edilen bağlantı parçalarına asma uygulama tekniği örneği ġekil 3.21: Gizli vidalama tekniği ile uygulanan çelik panel cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.22: Gizli vidalama tekniği ile uygulanan çelik panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.23: Çelik panel kenar detayı ġekil 3.24: Görünür vidalama tekniği ile uygulanan ahģap kompakt laminat panel cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.25: Görünür vidalama tekniği ile uygulanan ahģap kompakt laminat panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.26: AhĢap yapılarda kullanılan ve gizli vidalama tekniği ile uygulanan ahģap yalı baskı panel cephe kaplama sistemi katmanları xi

14 ġekil 3.27: AhĢap yapılarda kullanılan ve gizli vidalama tekniği ile uygulanan ahģap yalı baskı panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.28: AhĢap yalı baskı panel bini detayı ġekil 3.29: Tuğla cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.30: Tuğla cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.31: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan klinker karo cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.32: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan klinker karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.33: Klinker karo kenar detayı ġekil 3.34: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.35: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.36: Özel bağlantı parçaları ile asma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.37: Alüminyum askı profillerinin taģıyıcı klipslere tespit detayı ġekil 3.38: Özel bağlantı parçaları ile asma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.39: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.40: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.41: Alüminyum klipslerin yatay askı profillere tespit detayı ġekil 3.42: Klipslerle asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.43: Klipslerle asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.44: Paslanmaz çelik klipslerin T profiller üzerindeki düģey kanallara tespit detayı ġekil 3.45: Konstrüksiyona yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.46: Konstrüksiyona yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.47: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.48: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.49: DıĢ duvar sıvası üzerine askı profilleri ile asma tekniği ile uygulanan granit kaplama cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.50: Granit levhaların bağlantı parçaları ile tespit detayı ġekil 3.51: DıĢ duvar sıvası üzerine askı profilleri ile asma tekniği ile uygulanan granit kaplama cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.52: Kaynaklı birleģim kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.53: Kaynaklı birleģim kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.54: Ankrajlı tespit kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi katmanları xii

15 ġekil 3.55: Ankrajlı tespit kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.56: Alt konstrüksiyon M profili ve esnek bağlantı elemanı ġekil 3.57: Vida ve fermuar dübel ġekil 3.58: Sivri uçlu havģa baģlı vida ġekil 3.59: Borkof vida ġekil 3.60: Gömme vidalama tekniği ile uygulanan çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.61: Gömme vidalama tekniği ile uygulanan çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 3.62: Klasik yatay ve düģey kapaklı cam cephe kaplama sistemi katmanları ġekil 3.63: DüĢey taģıyıcıların döģemedeki U tipi taģıyıcılara tespit detayı ġekil 3.64: Klasik yatay ve düģey kapaklı cam cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları ġekil 4.1: Amaç hiyerarģisi ġekil 4.2: Cephe kaplama sistemi uygulama süreci ġekil 4.3: Yöntem önerisinin geliģtirilme süreci ġekil 5.1: Konstrüksiyona vida ile tespit tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi ġekil 5.2: Askı sistem tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi ġekil 5.3: Klipsli sistem tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi ġekil 5.4: Konstrüksiyona yapıģtırma tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi ġekil 5.5: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi ġekil 5.6: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi ġekil 5.7: Uygulama tekniklerinin süre ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması ġekil 5.8: Uygulama tekniklerinin kaynak kullanımı ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması ġekil 5.9: Uygulama tekniklerinin yapım alanı koģulları ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması ġekil 5.10: Uygulama tekniklerinin yapım atıkları ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması ġekil 6.1: Farklı uygulama tekniklerinin çevresel etkilerinin ölçütler bağlamında karģılaģtırılması xiii

16 xiv

17 CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠNĠN UYGULAMA SÜREÇLERĠNĠN ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK AÇISINDAN DEĞERLENDĠRĠLMESĠ ÖZET Sürdürülebilir bir yapıdan söz edebilmek, enerji kullanımının ve çevreye olan etkilerin yapının yaģam döngüsü boyunca her bir evresinde göz önünde bulundurulması ile mümkün olabilmektedir. Yapının yaģam döngüsü boyunca kullanılan enerji miktarı ve çevreye olan etkileri üzerinde tasarım aģamasında alınan kararlar, malzeme seçimi, yapım süreci ve kullanım evresi etkili olurken, yapım sürecinin çevresel sürdürülebilirliğe etkisi göz ardı edilmektedir. Yapım sürecinde çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması, her bir aģamadaki enerji ve kaynak kullanımı ile çevreye olan salımların kontrol edilmesi ile mümkün olacaktır. Bu nedenle yapım sürecinde çevresel sürdürülebilirliği etkileyen ölçütlerin sürecin her bir aģaması için belirlenmesi, sürecin bu ölçütler bağlamında planlanması ve iģleyiģinin kontrol edilmesi yapım süreçlerinde sürdürülebilirliğin sağlanması açısından önemlidir. Yapım teknikleri malzeme, araç-gereç, iģçilik ve süre girdileri ile yapım süreçlerinde kullanılan enerji miktarı, açığa çıkan salımlar ve atıklar üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu nedenle yapım süreçlerinin çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkilerini anlayabilmek için sürecin her aģamasının yapım teknikleri bağlamında ele alınarak irdelenmesi gerekmektedir. Bu tez çalıģmasında cephe kaplama sistemleri uygulama süreçleri çevresel sürdürülebilirlik açısından değerlendirilmiģtir. Malzeme endüstrisindeki yenilikler ve teknolojik geliģmeler sonucu cephe kaplama malzemeleri ve uygulama tekniği seçeneklerinin artması ve cephe sistemi uygulama sürecinin yapım süreci içerisinde büyük bir paya sahip olması nedeniyle, cephe kaplama sistemleri uygulama süreçleri çalıģma alanı olarak seçilmiģtir. ÇalıĢma dört ana aģamadan oluģan bir süreç takip edilerek geliģtirilmiģtir. Ġlk olarak literatür araģtırmaları ile yapı endüstrisi ve çevresel sürdürülebilirlik iliģkisi irdelenmiģtir. Bu aģamada bina yaģam döngüsü yaklaģımının sürdürülebilirlik bağlamında önemi ortaya konmuģtur. Daha sonra yapım sürecinde çevresel sürdürülebilirlik araģtırılarak, sürecin çevresel etkileri ve sürdürülebilirlik ölçütleri tanımlanmıģtır. ÇalıĢmanın ikinci aģamasında, firma katalogları ve web sitelerinin taranması ve literatür araģtırmaları ile cephe kaplama sistemleri analiz edilmiģtir. Malzeme ve uygulama teknikleri sınıflandırma sistematiği oluģturulduktan sonra, malzemeuygulama teknikleri iliģkisi incelenmiģtir. Daha sonra firma görüģmeleri, firma katalogları ile web sitelerinin taranması ve literatür araģtırmaları ile farklı uygulama teknikleri ile uygulanan sistemlerin uygulama süreçleri analiz edilmiģtir. Bu aģamada xv

18 firma görüģmeleri ile uygulama süreçleri araģtırılan sistemler, uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama evresi olmak üzere iki bölümde incelenmiģtir. Üçüncü aģamada cephe kaplama sistemleri uygulama süreçlerinin çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesi için bir değerlendirme yöntemi geliģtirilmiģtir. Yapım süreci ile ilgili sayısal verilerin elde edilememesi nedeniyle sözel verilere dayanan ancak farklı uygulama süreçlerinin karģılaģtırılmasına olanak sağlayacak sayısal bir yöntem oluģturulmuģtur. Literatür araģtırmaları ile değerlendirme yöntemlerinin analiz edilmesinden sonra, yöntemin oluģturulmasında kullanılmak üzere Yarar-Değer Analizi, önem katsayılarının hesaplanması için ise Churchmann ve Ackoff yöntemi seçilmiģtir. Birinci ve ikinci aģamada elde edilen veriler kullanılarak, değerlendirmede kullanılacak ölçütler süre, kaynak kullanımı, yapım alanı koşulları ve yapım atıkları olarak belirlenmiģtir. Her bir ölçüt için alt ölçütlerin ve olası durumların belirlenmesinden sonra, olası durumların önem katsayıları Churchmann ve Ackoff tarafından bireysel tercihlerin ağırlıkları için önerilen yöntem kullanılarak hesaplanmıģtır. Daha sonra her bir ölçüt için alt ölçütleri, olası durumları ve önem katsayılarını gösteren değerlendirme çizelgeleri oluģturulmuģtur. ÇalıĢmanın son aģamasında, farklı uygulama teknikleri ile uygulanan altı cephe kaplama sisteminin uygulama sürecinin değerlendirme yöntemi kullanılarak değerlendirildiği bir pilot çalıģma gerçekleģtirilmiģtir. Öncelikle her bir sistem, hangi ölçüt bağlamında daha sürdürülebilir olduğunu belirleyebilmek için kendi içinde değerlendirilmiģtir. Daha sonra tüm sistemler ölçütler bağlamında birbirleri ile karģılaģtırılmıģtır. Yapılan pilot çalıģma ile elde edilen sonuçlara bakıldığında, uygulama tekniklerinin uygulama sürecinin çevresel etkileri üzerinde malzeme ve enerji kullanımı, uygulama hızı, iģçi sağlığı ve güvenliği, malzemenin kullanım ömrü sonunda yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüģüm potansiyeline etkileri gibi ölçütlere bağlı olarak etkili olduğu gözlemlenmiģtir. Bu nedenle uygulama tekniklerinin uygulama sürecinin çevresel sürdürülebilirlik ile iliģkisi üzerindeki etkileri dikkate alınarak geliģtirilmesi gerekmektedir. Uygulama tekniklerinin geliģtirilmesinde; Daha az bileģen ve malzeme kullanımı, ĠĢçi sağlığına zarar vermeyen ve yapım süresini kısaltan bağlantı malzemelerinin kullanımı, Enerji tüketim seviyeleri düģük araç-gereçlerle uygulanması, Bakım-onarım kolaylığı sağlaması, Uygulama tekniğinin malzemelerin yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüģüm potansiyeline olan etkisi, gibi ölçütlerin önemli olduğu sonucuna varılmıģtır. Ancak uygulama tekniklerinin çevresel sürdürülebilirlik ölçütleri bağlamında geliģtirilmesi yapım sürecinde sürdürülebilirliğin sağlanmasında yeterli olmayacaktır. Bu nedenle uygulamanın malzeme ve uygulama tekniği konusunda eğitilmiģ iģçiler tarafından gerçekleģtirilmesi, uygulayıcı firmanın yapım süreci için gerekli iģçi sağlığı ve güvenliği planlarını hazırlaması ve yapım atıklarının yönetimi gibi konularda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. xvi

19 ASSESSING THE CONSTRUCTION PROCESS OF THE CLADDING SYSTEMS IN THE CONTEXT OF ENVIRONMENTAL SUSTAINABILITY SUMMARY Sustainable buildings can be achieved by considering the energy use and environmental impacts in each phase of the building life cycle. The decisions taken at the design phase, material selection, construction and use phases affect the amount of energy used throughout the life cycle of buildings and their effects on the environment. However, effects of the construction phase on environmental sustainability are not taken into account when the subject is sustainable buildings. Ensuring environmental sustainability in the construction process will be possible by controlling energy and resource use and emissions in each phase of the construction process. Therefore, criteria affecting the environmental sustainability of construction process should be set for each phase of the construction process. Planning the construction process in the context of these criteria and controlling it during the process is important for making the construction process more sustainable. Construction techniques have a significant impact on the amount of energy used in the construction process, emissions and wastes related with materials, equipment, labor and time inputs. Hence, in order to understand the affects of the construction process on environmental sustainability, each phase of the construction process should be analyzed in the context of construction techniques. In this thesis, construction processes of the cladding systems were assessed in terms of environmental sustainability. Innovation in the building material industry and technological developments has led to a widening of cladding material and construction techniques options. Additionally, construction of the cladding system has a large share in the whole construction process. Because of these cases, construction processes of the cladding systems were chosen as the study area. The study was developed by following a period of four main phases. Firstly, the relation between the construction industry and environmental sustainability was examined by literature review. In this phase, the importance of building life cycle approach in the context of sustainability was revealed. Afterwards, environmental effects of the construction process and the sustainability criteria for the construction process were defined by examining the environmental sustainability on the construction process. Then, cladding systems were analyzed by reviewing cladding system firms catalogs, websites and literature. After cladding material and construction techniques were classified, cladding material-construction techniques relations was examined. Different cladding systems constructed by using different construction techniques were analyzed with queries applied to cladding firms, review of the firms catalogs, xvii

20 websites and literature. In this phase, cladding systems examined with firm interviews were analyzed in two sections as preparation to the construction and construction phase. In the third phase of the study, an assessment method was proposed for assessing the affect of the construction processes of the cladding systems on the environmental sustainability. Because of the lack of the quantitative data related to construction process, a quantitative assessment method that based on subjective data, but allows the comparison of the different construction process was developed. After analyzing the assessment methods by literature review, Benefit-Value Analysis method was chosen for developing the method and Churchmann and Ackoff Method was chosen to calculate the weight factors of the possible conditions. The criteria were set as time, resource use, construction site conditions and construction wastes by using the data obtained in first and second phase of the study. After defining sub criteria for each of the criteria, estimated possible conditions were defined for each subcriterion in order to assess the sustainability level. Afterwards, weight factors of the possible conditions were calculated by using Churchmann and Ackoff Method which is recommended for the weight of individual preferences. Finally, assessment tables consist of criteria, sub criteria; possible conditions and weight factors were composed. In the final phase of the study, a pilot study was conducted to assess the construction process of six different cladding systems, that constructed by using different construction techniques, by using assessment method. Firstly, every system was assessed to determine its affects on the environmental sustainability according to each criterion. Then, every system was compared to each other according to each criterion. According to the results of the pilot study, it can be demonstrated that, construction techniques affect material and energy usage, installation time, worker health and safety during the construction and reuse, remanufacturing and recycling possibility of the materials at the end of their useful life. Consequently, criterion that should be considered when developing construction techniques to provide more sustainable construction processes can be listed as: Using less material and component Using fixings which do not affect worker health and reduce installation time Using equipments which require less energy for the installation Providing ease of maintenance and repair Increasing reuse, remanufacturing and recycling possibility However, developing construction techniques in the context of environmental sustainability criteria will not be sufficient in ensuring the sustainability of the construction process. In addition to these criterions, labors should be trained for the construction technique, labor health and safety plans and construction waste management plans should be taken into account during the construction process. xviii

21 1. GĠRĠġ 1.1 Problemin Tanımı Sürdürülebilir geliģme, temel çevresel, sosyal ve ekonomik servislerin, bu servislerin dağılımını etkileyen doğal, yapma ve sosyal sistemlerin yaģama yeteneğini tehdit etmeden toplumun tüm yaģama alanlarına dağıtılmasıdır [1]. Ancak tek baģına ekonomik, sosyal ya da çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması yeterli olmamaktadır. Tam ve etkin bir sürdürülebilir geliģmeden söz edebilmek için sosyal, çevresel ve ekonomik faktörler arasındaki iliģkinin anlaģılarak dengenin sağlanması ve korunması gerekmektedir. Son yıllarda sürdürülebilir geliģme konularına karģı oluģan küresel ilgi, endüstrileri sürdürülebilirlik çerçevesi içindeki konumlarını belirlemek için kendilerini değerlendirmelerine ve daha da önemlisi bu amaca katkıda bulunmak için gerekli araçları, fırsatları, stratejileri ve teknolojileri tanımlamaya zorlamıģtır [2]. Ekonomiye katkısının payı, güçlü çevresel ve sosyal etkilere sahip olması, sürdürülebilir geliģme ve yapı endüstrisi arasındaki iliģkinin önemini belirgin hale getirmektedir. [3]. Özellikle küresel çevresel sorunların artıģı ile birlikte açığa çıkan sürdürülebilir yapı ihtiyacı yapı endüstrisinin sürdürülebilir geliģme hedeflerini belirlemesinde önemli rol oynamaktadır. Yapı endüstrisi, çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması adına sürdürülebilir ve ekolojik binaların tasarım ve yapımına önem vermeye baģlamıģtır. Malzeme endüstrisindeki geliģmeler ile ekolojik yapı malzemelerinin kullanımı ve enerji etkin bina sistemleri sektörün baģlıca ilgi alanlarını oluģturmaktadır. Ekolojik yapı malzemelerinin üretimi ve kullanımının yaygınlaģtırılması ve yapı endüstrisinin bilinçlendirilmesi konusunda çalıģmalar yapılmakta, konu ile ilgili araģtırmalar devam etmektedir. Ancak, malzeme ve bileģen üretiminin optimize edilmesi ve binanın kullanım aģamasında kullandığı enerji miktarının azaltılması binanın tüm yaģam döngüsü ile iliģkili sorunların çözülmesinde yeterli değildir [4]. YaĢam döngüsü yaklaģımı sürdürülebilirliğin temelini oluģturmaktadır ve inģaat sektörünün bina yaģam döngüsünün her bir evresini göz önüne alarak sürdürülebilirlik bağlamında 1

22 hedeflerini ortaya koyması gerekmektedir. Bina yaģam döngüsü planlama, tasarım, yapım, kullanım, bakım-onarım, yenileme ve söküm aģamalarından oluģmaktadır (ġekil 1.1). Sürdürülebilirliği hedefleyen kararlar planlama ve tasarım aģamalarında tüm yaģam döngüsü evreleri göz önüne alınarak belirlenmelidir. ETKĠ BAKIM- PLANLAMA TASARIM YAPIM KULLANIM YENĠLEME ONARIM SÖKÜM DÖNGÜ ġekil 1.1: Bina yaģam döngüsü. Bina yaģam döngüsünün her bir evresinde doğal kaynakların, enerji ve su tüketiminin yanı sıra, havaya, suya ve toprağa yapılan salımlar ile çevreye verilen zarar önem kazanmaktadır (ġekil 1.2). Etkin ve tam bir sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi için, kaynak kullanımı ve çevreye olan etkiler bina yaģam döngüsünün her bir evresi için ayrıntılı olarak analiz edilmelidir. Değerlendirme, binanın tüm yaģam döngüsüne referans vermeli ve daha kısa süreli yaģam döngüleri ile karakterize edilmiģ endüstriyel ürünlerin ele alınmasında olduğu gibi sadece malzeme ve bileģenlerin yapı alanı dıģındaki üretim iģleri ile sınırlandırılmamalıdır [4]. Sürdürülebilirliğin bina yaģam döngüsünün her evresinde planlanması ve yönetilmesi ile yapma çevre kalitesi artarken, çevreye olan etkilerin ve kaynak kullanımının azaltılması mümkün olabilecektir. Bina yaģam döngüsü boyunca kullanılan enerji miktarı ve çevreye olan etkiler üzerinde büyük oranda planlama ve tasarım aģamasında alınan kararlar, malzeme seçimi ve kullanım evresi etkili olurken, yapım sürecinin sürdürülebilirliğe etkisi tam olarak bilinememektedir. Tüm yaģam döngüsü göz önünde bulundurulduğunda yapım aģaması genellikle göz ardı edilmekte ve bu durum çevresel faktörlerin yapma çevre üzerindeki etkilerini anlamada boģluklar oluģmasına sebep olmaktadır [6]. Önceki ve devam eden çalıģmalar genellikle yapımdan kaynaklanan önemli çevresel etkileri önemsemeyerek yapım aģamasını göz ardı etmiģler ve malzeme ile kullanım aģamalarına odaklanmıģlardır [6]. Yapım sürecinin çevresel etkileri, sürecin bina yaģam döngüsü içerisinde süre açısından küçük bir paya sahip olması ve toplam enerji tüketiminin küçük bir kısmına sebep olması gibi gerekçelerle göz ardı edilmektedir. Ancak diğer evrelerde olduğu gibi yapım evresinde kullanılan enerji 2

23 miktarı ve açığa çıkan çevresel etkiler uzun vadede ekolojik çevreye zarar verebilmekte ve bu durum yaģam döngüsü boyunca sürdürülebilirlik yaklaģımını olumsuz etkilemektedir. MALZEME ÜRETĠMĠ MALZEME ÜRETĠMĠ Ham Madde Elde Edilmesi Ham Madde Elde Edilmesi Üretim Üretim Ürünler / Sistemler Ürünler / Sistemler Malzeme Kaynakları Malzeme Kaynakları Enerji Enerji Su Su BĠNA YAPIM SÜRECĠ BĠNA YAPIM SÜRECĠ KULLANIM / BAKIM-ONARIM KULLANIM / BAKIM-ONARIM Kullanım Kullanım Yeniden Kullanım Yeniden Kullanım Bakım Bakım Salımlar: Salımlar: Havaya Havaya Suya Suya Toprağa Toprağa SÖKÜM / YOK ETME SÖKÜM / YOK ETME Ürünler / Malzemeler Ürünler / Malzemeler Geri DönüĢüm / Yeniden Kullanım Geri DönüĢüm / Yeniden Kullanım Atık Yönetimi Atık Yönetimi ġekil 1.2: Bina yaģam döngüsü envanteri [5]. Bina yapım sürecinin birçok alt süreçten oluģan karmaģık bir yapıya sahip olması yapım sürecinin sürdürülebilirliğinin sağlanmasını zorlaģtıran en önemli etkenlerden biridir. Yapım süreci söz konusu olduğunda, göz önünde bulundurulması gereken birçok faktör vardır. Ayrıca yapım sürecinde çevresel etkilerin sayısal olarak değerlendirilmesi, yapım bilgilerinin belirsizliği sebebiyle zordur. Yaygın bir Ģekilde güvenilir veri yoktur, çünkü yapı endüstrisi salımları ya da atıkları kalıcı ve sürekli olarak rapor etmez. Yapım aģaması için yaģam döngüsü analizi hakkında yayınlanmıģ araģtırmalar sınırlıdır ve yöntem konusunda görüģ birliği ya da sayısallaģtırma henüz geliģtirilmemiģtir [6]. Bina yapım sürecinde sürdürülebilirliğin sağlanması, her bir aģamadaki enerji ve kaynak kullanımı ile çevreye olan salımların kontrol edilmesi ile mümkün olacaktır. Bu yüzden, yapım sürecinin sürdürülebilirlik üzerindeki etkilerini anlayabilmek için, yapı sistemini oluģturan her bir alt sistem için sürecin ayrıntılı olarak analiz edilmesi gerekmektedir. Sürecin her bir aģaması için girdilerin ve çıktıların tanımlanması, 3

24 çevresel sürdürülebilirliği etkileyen ölçütlerin belirlenmesi, sürecin bu ölçütler bağlamında planlanması ve iģleyiģinin sağlanabilmesi açısından önem kazanmaktadır. 1.2 ÇalıĢmanın Amacı ve Kapsamı Bir yapı sistemi, baģlıca dört sistemden meydana gelmektedir (ġekil 1.3). sistemler Ģu Ģekilde ifade edilmektedir [7]. Bu - TaĢıyıcı sistem - Yapı kabuğu - Teknik servisler - Ġç hacim Yapı Sistemi Yapı Sistemi TaĢıyıcı Sistem TaĢıyıcı Sistem Servis Sistemi Servis Sistemi Ġç hacim Ġç hacim Yapı Kabuğu Yapı Kabuğu Cephe Cephe Çatı Çatı Havalandırma Sistemleri Havalandırma Sistemleri GüneĢ Kontrol Sistemleri GüneĢ Kontrol Sistemleri Gün IĢığı Sistemleri Gün IĢığı Sistemleri Yalıtım Sistemleri Yalıtım Sistemleri Enerji Sistemleri Enerji Sistemleri ġekil 1.3: Yapıda farklı düzeydeki sistemler [7]. Yapı kabuğu, bir yapıda iç ortam ile dıģ ortamı birbirinden ayıran, iç ortamda kullanıcılar için gereksinilen konfor Ģartlarının yaratılması, sürdürülmesi ve çevresel 4

25 etmenlerin kontrolü için uygulanan yapı elemanlarıdır. Kullanıcı ihtiyaçları doğrultusunda iç ortamda belirli bir dengenin kurulması ve devamı amaçlanmaktadır. Bunun için yapı kabuğu, iç ve dıģ ortamlar arasında bir dengeleme fonksiyonu üstlenmektedir [8]. Yapı kabuğu, cephe ve çatı olmak üzere iki alt sistemden oluģmaktadır (ġekil 1.3). Cephe kaplama sistemi seçimi, malzeme endüstrisindeki yenilikler ve teknolojik geliģmeler sonucu malzeme ve yapım tekniği seçeneklerinin artması nedeniyle, bina kabuğu tasarımının karmaģık aģamalarından biridir. Bina düģey kabuğunun çevresel etkilere doğrudan maruz kalan en üst katmanı olan cephe sisteminin binanın yaģam döngüsü boyunca kendisinden beklenen performans ölçütlerini yerine getirebilmesi ve binanın sürdürülebilir olarak nitelendirilebilmesi için kullanılan cephe kaplama malzemesinin sürdürülebilir malzeme özelliklerine sahip olması kadar yapım sürecinin sürdürülebilirliğinin sağlanması da oldukça önemlidir. Bu nedenle cephe kaplama sistemleri yapım süreçleri çalıģma alanı olarak belirlenmiģtir. Sürdürülebilir geliģme kavramının ekonomik, soysal ve çevresel birçok faktörü içermesi sebebiyle çevresel sürdürülebilirlik ve yapım süreci iliģkisinin araģtırılması çalıģmanın temel amacı olarak seçilmiģtir. Yapım sürecinin yapıyı oluģturan sistemlerin her biri için ayrıntılı olarak analiz edilmesi gerekliliği sebebiyle de cephe kaplama sistemleri yapım süreçleri çalıģma alanı olarak belirlenmiģtir. ÇalıĢmada farklı cephe kaplama sistemlerinin yapım süreçlerinin analiz edilmesi ile yapım süreçlerinde sürdürülebilirliğin değerlendirilmesine yönelik bir yöntem önerisi geliģtirilmiģtir. Yapım süreci ile ilgili sayısal verilerin bulunmaması nedeniyle sürecin ayrıntılı analizi ile çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki olası etkilerinin belirlenmesi ve derecelendirilmesi ile nitel bir değerlendirme yöntemi ortaya konmuģtur. ÇalıĢmada cephe kaplama sistemleri yapım süreçlerinin sürdürülebilirlik açısından analiz edilmesi ve değerlendirilmesi ile yapım süreçlerinin çevresel sürdürülebilirliğe etkisi araģtırılmıģtır. ÇalıĢma beģ aģamadan oluģan bir süreç takip edilerek geliģtirilmiģtir (ġekil 1.4). Ġlk aģamada literatür araģtırması ile sürdürülebilir geliģme ve yapı endüstrisi arasındaki iliģki analiz edilmiģtir. Bina yaģam döngüsü yaklaģımının her bir evresinin çevresel sürdürülebilirlik ile olan iliģkisi incelendikten sonra yapım aģamasının çevresel etkileri ve çevresel sürdürülebilirliği etkileyen ölçütler araģtırılmıģtır. 5

26 Literatür AraĢtırması Çevresel Sürdürülebilirlik ve Yapı Endüstrisi ĠliĢkisinin Analiz Edilmesi Bina YaĢam Döngüsü YaklaĢımı Planlama Evresi Tasarım Evresi Yapım Evresi Kullanım Evresi Literatür AraĢtırması Çevresel Sürdürülebilirlik ve YaĢam Döngüsü YaklaĢımının Analiz Edilmesi YaĢam Döngüsü Evrelerinde Çevresel Sürdürülebilirlik Ölçütleri Bakım-Onarım Evresi Yenileme Evresi Söküm Evresi Literatür AraĢtırması Yapım Sürecinde Çevresel Sürdürülebilirliğin AraĢtırılması Çevresel Etkiler Sürdürülebilirlik Ölçütleri Literatür AraĢtırması Firma Katalogları Firma Websiteleri Cephe Kaplama Sistemlerinin Analiz Edilmesi Malzeme Sınıflandırması Uygulama Teknikleri Sınıflandırması Malzeme-Uygulama Teknikleri ĠiĢkisi Firma GörüĢmeleri Firma Katalogları Firma Websiteleri Literatür AraĢtırması Cephe Kaplama Sistemlerinin Uygulama Süreçlerinin Analiz Edilmesi Uygulama Öncesi Hazırlık Evresi Uygulama Evresi Literatür AraĢtırması Değerlendirme Yöntemlerinin AraĢtırılması Yarar-Değer Analizi Churchmann & Ackoff Yöntemi Yöntem Önerisinin OluĢturulması Değerlendirme Ölçütlerinin Belirlenmesi Alt ölçütlerin ve Olası Durumların Belirlenmesi Olası durumların Önem Katsayılarının Hesaplanması Değerlendirme Çizelgeleri Farklı Uygulama Tekniklerine Bağlı Olarak Uygulama Süreçlerinin Değerlendirilmesi Sonuç Grafikleri Farklı Uygulama Tekniklerine Bağlı Olarak Uygulama Süreçlerinin KarĢılaĢtırılması Genel Sonuçlar ġekil 1.4: ÇalıĢmanın süreci. Ġkinci aģamada çalıģma alanı olarak belirlenen cephe kaplama sistemleri literatür araģtırması, cephe kaplama firmalarının internet siteleri ve malzeme katalogları 6

27 kullanılarak analiz edilmiģtir. Ġlk olarak, cephe kaplama sistemleri malzeme ve uygulama teknikleri bağlamında sınıflandırılarak malzeme-uygulama teknikleri iliģkisi irdelenmiģtir. Daha sonra cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçleri analiz edilmiģtir. Bu aģamada her bir uygulama tekniği için uygulama sürecini analiz edebilmek amacıyla, Türkiye de bina cephelerinde yaygın olarak kullanılan cephe kaplama malzemeleri seçilmiģ ve hazırlanan anket formu kullanılarak ilgili firmalarla görüģmeler yapılmıģtır. Firma görüģmeleri yapılmayan cephe kaplama sistemleri için uygulama süreçleri, literatür araģtırması, firmaların internet siteleri ve malzeme katalogları kullanılarak analiz edilmiģtir. Dördüncü aģamada cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçlerinin çevresel sürdürülebilirliğe etkisinin değerlendirilmesi için bir yöntem önerilmektedir. Yöntemin geliģtirilmesinde Yarar-Değer Analizi ve Churchmann ve Ackoff tarafından geliģtirilen önem katsayısı hesaplama yöntemleri esas alınmıģ ve değerlendirmede kullanılacak çizelgeler oluģturulmuģtur. Birinci ve üçüncü aģamada elde edilen veriler değerlendirme yönteminin oluģturulması sırasında önemli girdiler sağlamıģtır. BeĢinci aģamada firma görüģmeleri ile elde edilen verilerle, farklı uygulama tekniklerine bağlı olarak uygulama süreçlerinin çevresel sürdürülebilirliğe etkileri öneri yöntem kullanılarak değerlendirilmiģtir. Daha sonra farklı uygulama süreçleri birbiri ile karģılaģtırılmıģ ve elde edilen sonuçlar yorumlanmıģtır. ÇalıĢma sonunda yapım süreçleri ve çevresel sürdürülebilirlik arasındaki iliģkiye dair çıkarımlar yorumlanarak genel bir değerlendirme yapılmıģtır. 1.3 ÇalıĢmanın Yöntemi AraĢtırmada kullanılan yöntemler literatür araģtırması, piyasa araģtırması ve firma görüģmeleridir. Yapım süreci-sürdürülebilirlik iliģkisi ve değerlendirme yöntemleri literatür araģtırmaları ile analiz edilmiģtir. Cephe kaplama malzemeleri ve uygulama teknikleri ile ilgili sınıflandırmalar, Türkiye de faaliyet gösteren cephe kaplama firmalarının internet siteleri ve malzeme katalogları kullanılarak yapılan piyasa araģtırması sonucu oluģturulmuģtur. Uygulama sürecine iliģkin bilgiler literatür araģtırmaları ve cephe kaplama sistemi uygulama firmaları ile yapılan görüģmelerle elde edilmiģtir. Firma görüģmeleri için açık uçlu sorulardan oluģan bir görüģme 7

28 formu (Bkz. Ek A.1) hazırlanarak görüģme yapılacak firma yetkililerinden uygulama süreçleri ile ilgili ayrıntılı veri toplanması amaçlanmıģtır. 1.4 Varsayım Sürdürülebilir yapı hedeflerinin malzeme seçimine ve kullanım sürecine yönelik olarak alınan kararlar ile sınırlandırılmaması, binayı bir ürün olarak kabul ederek tüm yaģam döngüsü evreleri ile birlikte yapım sürecinin de sürdürülebilirliğe olan etkisinin göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Ancak yapım sürecinin karmaģık ve birçok alt süreçten oluģan yapısı nedeniyle, çevre üzerindeki etkilerinin anlaģılabilmesi ve kontrol edilmesi, sürecin her aģamasının ayrı ayrı ele alınması ile mümkün olabilecektir. Bu nedenle, binayı oluģturan her yapı elemanın yapım sürecinin ayrı ayrı ele alınması sürecin sürdürülebilirliğinin sağlanmasını kolaylaģtıracaktır. Yapım sürecinin sürdürülebilirliğini ve çevre üzerindeki etkilerini belirleyen birçok etmen vardır. Yapım teknikleri bu etmenlerden biridir. Yapım süresince kullanılacak yapım teknikleri; malzeme, araç-gereç, iģçilik gibi yapım süreci girdileri üzerinde önemli etkilere sahiptir. Bu nedenle, yapım tekniklerine bağlı olarak yapım süreçlerinin çevre üzerindeki etkileri de değiģmektedir. Yapım süreçlerinin çevre üzerindeki etkilerini anlayabilmek için farklı yapım teknikleri bağlamında incelenmesi gerekmektedir. 8

29 2. SÜRDÜRÜLEBĠLĠR GELĠġME ve YAPI ENDÜSTRĠSĠ Artan çevresel sorunlar ve kaynakların yok olması ile karģı karģıya kalma tehlikesi, dünyanın insan aktivitelerinin zararlı etkilerine karģı koyma kapasitesinin sonuna geldiğinin önemli göstergeleridir. GeliĢmiĢ ülkelerin sanayileģmelerini tamamlamaları sürecinde çevreye verdiği zararları göz önünde bulundurmamaları ve doğal kaynakların yok olmasını dikkate almamaları, sorunun gün geçtikçe büyümesine sebep olmuģtur. Bu durum, ekonomik kalkınma ile birlikte çevresel ve sosyal etkilerin de göz önünde bulundurulması gereğine dikkatleri çekmektedir. Çevresel, sosyal ve ekonomik problemlerin birbirleri ile iliģkileri dikkate alınarak çözümler üretilmesi sürdürülebilir geliģmede önemli adımlar atılmasını sağlayacaktır. Sürdürülebilir geliģme, yaģam kalitesini arttırarak insanların sağlıklı bir çevrede yaģamalarını sağlamak, Ģimdiki ve gelecek kuģaklar için sosyal, ekonomik ve çevresel koģulların geliģtirilmesi olarak tanımlanmaktadır [9]. Sürdürülebilir geliģme, temel çevresel, sosyal ve ekonomik servislerin, bu servislerin dağılımını etkileyen doğal, yapma ve sosyal sistemlerin yaģama yeteneğini tehdit etmeden toplumun tüm yaģama alanlarına dağıtılmasıdır [1]. Genellikle, toplumdaki uzun süreli ekolojik, sosyal ve ekonomik büyümeye yardımcı olmak için gerekli tavır ve yargılarla ilgilenmektedir [10]. Sürdürülebilirlik, bir toplum, ekosistem ya da bunun gibi birbirini etkileyen sistemlerin, ana kaynakların yok edilmesi ile karģı karģıya kalmadan ve çevre üzerinde hasar verici önemli bir etki bırakmadan belirsiz bir gelecekte iģlevlerini sürdürebilme yeteneğidir [11]. Sürdürülebilirlik durağan bir durumdan çok, dinamik bir kavramı ifade etmektedir. Sürdürülebilirliğin bu özelliği, karar vericilerin esnek olmasını ve çevre, insan gereksinimleri ya da teknolojideki geliģmelere göre yaklaģımlarını değiģtirmede istekli olmalarını gerektirmektedir [2]. 9

30 Sürdürülebilir geliģmenin sağlanabilmesi ve devam ettirilebilmesi sosyal, ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması ile mümkün olabilecektir. Sosyal sürdürülebilirlik, mümkün olan en iyi hayata sahip olmakla ilgilidir. Ġnsanların yaģama standartlarının iyileģtirilmesi, temiz su ve yeterli gıda gibi temel ihtiyaçlara olan gereksinimin herkes için karģılanması sosyal sürdürülebilirliğin en önemli amaçlarıdır. Çevresel eģitlik, nüfus artıģı, insan sağlığı, kültürel ihtiyaçlar ve kiģisel tercihler sosyal sürdürülebilirliğin diğer önemli konularıdır [2]. Malların ve hizmetlerin üretimi, dağıtımı ve tüketimi anlamına gelen ekonomi, sürdürülebilirlik içinde önemli bir yere sahiptir. Malların ve hizmetlerin değiģiminin çevre üzerinde önemli etkilere sebep olması ekonomik sürdürülebilirlik konularının temelini oluģturmaktadır. [2]. Çevresel sürdürülebilirlik, doğal çevrenin sınırlarının kavranmasını gerektirmektedir. Çevresel sürdürülebilirliğin sağlanabilmesi için yenilenemeyen kaynakların tüketimini ve küresel ekosistemler üzerindeki etkileri azaltmak anahtar kavramlar olarak karģımıza çıkmaktadır [2]. BirleĢmiĢ Milletler Çevre ve GeliĢme Komisyonu tarafından 1987 yılında yayımlan Ortak Geleceğimiz (Our Common Future) baģlıklı raporda sürdürülebilir geliģme kavramı çevre ve geliģme tartıģmalarının merkezinde yer almıģtır [12]. Çevresel sürdürülebilirlik ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlikle birlikte sürdürülebilir geliģmenin üç önemli bileģeninden biri olmakla birlikte ekonomik ve sosyal sürdürülebilirliğin sağlanması ve sürdürülebilmesi, çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması ile mümkün olmaktadır. 2.1 Çevresel Sürdürülebilirlik ve Yapı Endüstrisi Ulusların geliģmesine katkıda bulunan yapı endüstrisi, ulaģım, tarım vb. sektörler sürdürülebilir bir geleceğe ulaģmada büyük potansiyele sahip öncü sektörlerdir [3]. Sürdürülebilir geliģmenin geliģen sosyal, ekonomik ve çevresel göstergeleri hem geliģmiģ hem de geliģmekte olan ülkelerde yüksek derecede aktif ve küresel olarak geliģmekte olan yapı endüstrisine dikkatleri çekmektedir [9]. Yapı endüstrisi, bina yapım ve kullanımı açısından küresel kaynakların aģırı tüketiminden çevre kirliliğine kadar uzanan çevresel problemlere sebep olmaktadır [10]. Yapı endüstrisinin sebep olduğu birçok durum çevresel, ekonomik ve sosyal sürdürülebilirlik üzerinde etkili olmaktadır (Çizelge 2.1). 10

31 Çizelge 2.1: Yapı endüstrisi ve binaların baģlıca etkileri [3]. Ham madde elde edilmesi ve tüketimi ile ilgili olarak kaynakların azalması Arazi kullanımı değiģimleri ve mevcut bitki örtüsünün yok edilmesi Enerji kullanımı ve ilgili sera gazı salımları Diğer iç ortam ve dıģ ortam salımları Estetik kalitenin bozulması Su kullanımı ve atık su üretimi YerleĢim bölgelerine bağlı olarak artan ulaģım ihtiyaçları Atık üretimi YozlaĢma Toplumun bozulması Uygun olmayan tasarım ve malzeme kullanımı ÇalıĢma alanlarındaki ve bina sakinleri için sağlık riskleri Çevresel Sosyal Ekonomik * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * * Ekonomiye katkısının payı, güçlü çevresel ve sosyal etkilere sahip olması, sürdürülebilir geliģme ve yapı endüstrisi arasındaki iliģkinin önemini belirgin hale getirmektedir [11]. Yapılar, enerji kullanımının %50 si, hammadde kullanımının %40 ı, ozon tabakasına zararlı kimyasal kullanımının %50 si, tarım alanları kayıplarının %80 i ve su kullanımının %50 sine sebep olmakla önemli çevresel etkilere sahiptir [13]. Ekonomik kalkınma içindeki payı ve sosyal geliģim üzerindeki etkileri önemli olmakla birlikte yapı endüstrisinin özellikle çevre üzerindeki etkileri sürdürülebilir geliģme bağlamında belirleyici olmaktadır. Son yıllarda yapı endüstrisinin doğal çevre üzerindeki zarar verici etkilerini azaltmak için nasıl geliģtirilebileceği konusuna karģı bir ilgi oluģmaya baģlamıģtır [10]. Bu ilgi sürdürülebilir tasarım kavramının ortaya çıkmasına sebep olmuģtur. Yapı endüstrisi için çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkilerin azaltılması, sürdürülebilir tasarımların geliģtirilmesi ile mümkün olacaktır. Sürdürülebilir tasarım, bir eylemin, projenin ya da ürünün, çevre ve enerji kaynaklarının sürdürülebilir kullanımı üzerindeki yaģam döngüsü etkilerinin tasarım aģamasından itibaren göz önünde tutulmasıdır [11]. Sürdürülebilir tasarımın temel prensipleri, kaynak yönetimi ve yaģam döngüsü tasarımı olarak ifade edilmektedir [14]. Sürdürülebilir bir tasarım üretebilmenin önde gelen koģullarından birisi kaynak tüketiminin azaltılması ve kaynakların etkin kullanımının sağlanmasıdır. Yapıların yaģam döngüsü boyunca kullandığı temel kaynaklar enerji, su ve yapı malzemeleridir. Kaynak yönetimi; enerjinin, suyun ve malzemelerin korunumu ile ilgilidir. Kaynakların kullanımının kontrol edilmesi ve yönetilmesi, binaların yapım ve kullanım evrelerindeki yenilenemeyen kaynak tüketiminin azaltılmasını sağlayacaktır. Binaların yapım ve kullanım aģamalarında kullanılan enerjinin geri kazanımı mümkün değildir [14]. Bu nedenle binaların enerji kullanımını azaltacak 11

32 çözümler kullanılarak tasarlanması ve inģa edilmesi gerekmektedir. Temiz su ihtiyacı ve tüketimi kontrol edilmesi gereken kaynak kullanımlarından bir diğeridir. Binaların su tüketimini azaltacak teknolojik sistemler, donanımlar vb. kullanılarak tasarlanması temiz su kaynaklarının korunumu bakımından önemli olmaktadır. Yapı malzemelerinin yönetimi ve korunumu konusunda malzemesizleģtirme (demateryalizasyon) konusu önem kazanmaktadır. MalzemesizleĢtirme, ekonomik fonksiyonların sunulması için gerekli malzemelerin miktarının azaltılması ya da endüstriyel ürünlerin üretiminde kullanılan malzemelerin kütlesinde zaman içinde oluģan azalmadır [15]. MalzemesizleĢtirme, malzeme akıģının kapalı bir döngü içinde gerçekleģmesini gerektirmektedir. Bu nedenle doğru bir demateryalizasyon doğal kaynakların çıkarılması, teknolojilerin çevre üzerindeki etkileri ve yeniden kullanım, geri dönüģüm ve yeniden üretim konularına odaklanmalıdır [15]. Sürdürülebilir tasarımlar için kaynak yönetimi ile birlikte yaģam döngüsü yaklaģımı da önem kazanmaktadır. Bina yaģam döngüsü yapıya olan talep ve gereksinim ile baģlayan planlama, tasarım, yapım, kullanım-iģletme, bakım-onarım, yenileme aģamaları ile devam eden ve binanın yok olması ile yeniden baģa dönen bir çevrimdir (ġekil 2.1). Yapıların kaynak tüketimi, atık ve salım üretimi ile ilgili sorunların yaģam döngüsü boyunca her aģamada kontrol edilmesi gerekmektedir. Ancak geleneksel bina yaģam döngüsü yaklaģımı, yapıların sürdürülebilirlik bağlamında tanımlanması ve değerlendirilmesini zorlaģtırmaktadır. Bina yaģam döngüsü için geleneksel modeli ifade eden bu yapı lineer bir süreçtir. Bu modelde yapı malzemelerinin üretimi ve mimari kaynakların yeniden kullanım ve geri dönüģümü gibi çevresel konulara değinilmeyerek, sürecin çok dar bir bakıģ açısı ile tanımlanmıģ olması modelin en büyük problemidir [14]. Lineer yaģam döngüsü yaklaģımında enerji, kaynak kullanımı ve çevresel etkilerin süreç üzerindeki etkileri göz önünde bulundurulmadığı gibi söküm aģamasından sonra atıkların yönetimi gibi konular da ele alınmamaktadır. PLANLAMA TASARIM YAPIM KULLANIM BAKIM- ONARIM YENĠLEME SÖKÜM ġekil 2.1: Konvansiyonel bina yaģam döngüsü modeli. Yapı endüstrisinde sürdürülebilir geliģmeden ve sürdürülebilir tasarımdan söz edebilmek için sürdürülebilirlik yaklaģımının lineer değil, kapalı döngüsel süreçler 12

33 olarak ele alınması gerekmektedir. Sürdürülebilir bina yaģam döngüsü yaklaģımında, lineer süreçlerde tanımlanan her bir aģama bina öncesi evresi, bina evresi ve bina sonrası evresi olmak üzere üç temel evrede ele alınmaktadır [14]. Bu yaklaģıma göre hammadde elde edilmesi, yapı malzemelerinin üretimi ve seçimi, yapının üretimi, yapının kullanımı ve geriye dönüģümü yaģam döngüsü yaklaģımının temel konularının oluģturmaktadır. Yapıların yaģam sürecini bu üç aģama için detaylı olarak analiz etmek, tasarım, yapım, kullanım-iģletme, bakım-onarım, yenileme ve söküm aģamalarının ekosistem üzerindeki etkilerinin daha iyi anlaģılmasını sağlayacaktır. Planlama ve tasarım evrelerini, döngüsel süreç yaklaģımı ile ele alan bina öncesi evre, arazi seçimi, esnek ve dayanıklı tasarım ve sürdürülebilir yapı malzemesi üretimi ve seçimi süreçlerini kapsamaktadır. Sürdürülebilir tasarım stratejisine göre yapısal tasarımının, bina yönünün, arazi üzerine etkilerin ve malzeme kullanımının araģtırılması gerekmektedir [14, 3]. Bu nedenle sürdürülebilirlik kararlarının, planlama ve tasarım evrelerinden baģlayarak belirlenmesi için karar vericiler ile tasarımcıların süreçteki rolü önemli olmaktadır. Bina evresi binanın yapım, kullanım-iģletme, bakım-onarım ve yenileme aģamalarını kapsamaktadır. Sürdürülebilir tasarım stratejisine bağlı olarak yapım ve kullanım süreçlerinin kaynak kullanımı üzerindeki çevresel etkilerinin azaltılması ve yapma çevrenin kullanıcı sağlığı üzerindeki uzun süreli etkilerinin göz önünde tutulması gerekmektedir [14]. Yapım, kullanım ve bakım aģamalarında yapım alanının çevre üzerindeki etkilerinin azaltılması, toksik olmayan malzemelerin kullanılması ve atık yönetimi konuları önem kazanmaktadır [3]. Yapım alanına olan etkilerin azaltılması yapım iģlerinin doğru planlaması ve yönetiminin yanı sıra arazinin mevcut formuna ve ekosisteme zarar verebilecek ağır araçların kullanımının engellenmesi ile mümkün olacaktır [3]. Yapım alanına olan etkiler kadar, yapım süresince yapım alanındaki etkilerin kontrol altında tutulması konuları da önem kazanmaktadır. Bu nedenle, yapım alanında çalıģan iģçiler için sağlık ve güvenlik planlaması önem kazanmaktadır. Özellikle toksik olmayan yapı malzemelerinin kullanılması iģçilerin sağlığı ve güvenliği için son derece önemlidir [3]. Yapım sırasında açığa çıkan yapım atıklarının yönetimi kaynak kullanımının azaltılması, malzemelerin yeniden kullanımı ve atıkların geri dönüģümünün sağlanması için fırsatların ortaya çıkmasında avantaj sağlamaktadır [16]. Yapım atıklarının yönetimi çevresel etkilerin 13

34 azaltılmasında kritik bir stratejidir. Geri kazanım kutuları ve geri kazanıma uygun malzemeler için yeterli depolama alanlarının ayrılması atık yönetimi açısından önemli olmakla birlikte, kaynak kullanımını da azaltacaktır [3]. Bina sonrası evre, binanın yararlı kullanım süresinin bitmesi ile baģlamaktadır. Bu evrede yapı malzemeleri ve bileģenleri diğer binalar için kaynak sağlamakta ya da doğaya geri dönüģtürülecek atıkları oluģturmaktadır [3]. Yapım atıkları dolgu alanlarındaki katı atıkların %60 ını oluģturmaktadır. Bu yüzden sürdürülebilir tasarım stratejisi yapı malzemelerinin ve yapıların yeniden kullanım ve geri dönüģümünün sağlanması ile yapım atıklarının azaltılmasına odaklanmaktadır [14]. Bina evresinin ve bina yaģam döngüsünün son evresi olan binanın söküm aģaması ve bu aģamada açığa çıkan atıklar çevre üzerinde önemli etkiler oluģturmaktadır. Sürdürülebilir yaģam döngüsü yaklaģımına göre atıkların yeniden kullanımı, yeniden üretimi ve geri dönüģümlerinin sağlanması konuları önem kazanmaktadır. Yeniden kullanılabilir malzeme bir kullanımdan ya da uygulamadan sonra orijinal formunu kaybetmeden ve daha basit parçalarına ya da bileģenlerine ayrıģtırılması gerekmeden verimli kullanımını devam ettirebilen malzemedir [17]. Binanın yeniden kullanım için uygun olmadığı durumlarda, doğramalar, donatılar vb. yapı malzemelerinin ya da bileģenlerinin baģka bir binada yeniden kullanımı atık üretiminin azaltılmasını sağlayacaktır [3a]. Geri dönüģtürülebilir malzeme, tamamen ya da kısmen daha basit parçalarına ya da bileģenlerine ayrıģtırılarak yeni bir üründe kullanılmak üzere verimli kullanımı tekrar sağlanabilen malzemedir [17]. Yapı malzemelerinin geri dönüģümünün sağlanması yapı endüstrisinin sürdürülebilirlik derecesini arttırmasını sağlayacaktır. Söküm atıklarının geri dönüģtürülmesi ile yeni ürünlerin üretilmesi yeni malzemeler üretilmesinden daha az hava ve su kirliliğine sebep olmaktadır [3]. Yeniden üretim geri dönüģümle aynı amaca sahip olmakla birlikte, yeniden üretimde malzemeler aynı fonksiyonu karģılamak üzere, orijinal form ve yapıda üretilmelidirler [17]. 2.2 Yapım Sürecinde Çevresel Sürdürülebilirlik Yapım alanında gerçekleģtirilen iģler yapım, bakım-onarım, yenileme ve söküm evrelerindeki iģleri kapsamaktadır [4]. Yapım süreci, planlama ve tasarım aģamalarından sonra gelen ve bina üretiminin gerçekleģtirildiği ilk yapım iģlerinden oluģmaktadır. Bakım-onarım ve yenileme iģleri, kullanım sırasında gerçekleģtirilen 14

35 yapım iģlerini oluģturmaktadır. Söküm iģleri, yapının faydalı kullanım ömrü bittikten sonra yok edilmesi sırasında gerçekleģtirilen iģleri kapsamaktadır. Bina yaģam döngüsü boyunca çevreye olan etkiler içinde yapım %15, bakım-onarım %15 ve söküm iģleri %10 oranında etkili olmaktadır [4]. Bu çalıģma kapsamında yapım sürecinin çevresel etkileri araģtırılacaktır. Yapım süreci, malzemelerin yapım alanına taģınması, depolanması, yapım alanı içindeki yükleme-boģaltmalar ve uygulama sürecini kapsamaktadır [4]. Malzemelerin taģınması, yükleme-boģaltmalar ve uygulama sürecinde kullanılan araç-gereçler ve bunlara bağlı olarak tüketilen yakıt ve enerji miktarı, yükleme- boģaltmalar ve uygulama için harcanan süre, uygulama için kullanılan iģçilik, kullanılan malzemelerin türü ve miktarı yapım sürecinin girdilerini; enerji ve ham madde tüketimi, havaya, suya ve toprağa salımlar ile atık madde üretimi ise çıktıları oluģturmaktadır (Çizelge 2.2) [4]. Çizelge 2.2: Yapım süreci aģamaları, alt-aģamaları, girdiler ve çıktılar (Pollo & Rivotti den uyarlanmıģtır). Yapım Süreci AĢamaları Alt-aĢamalar Girdiler Çıktılar Malzemelerin yapı alanına taģınması Malzemelerin yüklenmesi Malzemelerin nakliyesi Malzemelerin boģaltılması Araç-gereç kullanımı Yakıt ve enerji tüketimi Araç yükleme-boģaltma süresi ĠĢgücü/Süre Malzemelerin yapı alanı içinde taģınması Uygulama süreci Malzemelerin depolanması Malzemelerin uygulama alanına taģınması Yapı elemanına bağlı olarak uygulama alt-aģamaları Araç-gereç kullanımı Yakıt ve enerji tüketimi Araç yükleme-boģaltma süresi ĠĢgücü/Süre Araç-gereç kullanımı Yakıt ve enerji tüketimi Kullanılan malzemelerin türü ve miktarı ĠĢgücü/Süre Enerji tüketimi Ham madde tüketimi Havaya salımlar Suya salımlar Toprağa salımlar Atık madde üretimi Yapım süresinin girdi ve çıktılarına bağlı olarak kontrol edilmesi gereken çevresel faktörler ise enerji ve su tüketimi, havaya toz, zararlı gazlar vb. salımlar, atıklar, gürültü, zararlı ürünler, toprağın ve yer altı kaynaklarının korunması Ģeklinde sıralanmaktadır (Çizelge 2.3) [4]. Yapım sürecinin girdileri, çıktıları ve bunlara bağlı olarak çevreye olan etkileri göz önüne alındığında, yaģam döngüsünün tüm evreleri gibi çevre üzerindeki etkileri göz önünde bulundurularak yönetilmesi gerektiği görülmektedir. 15

36 Çizelge 2.3: Yapım sürecinde çevresel kontrol (Pollo & Rivotti den uyarlanmıģtır). Çevresel Faktörler Enerji tüketimi Su tüketimi Havaya toz, zararlı gazlar vb. salımlar Atık maddeler Gürültü Zararlı ürünler Toprağın ve yer altı kaynaklarının korunması Etki azaltıcı aktiviteler - DüĢük enerjili araç-gereçlerin kullanılması - ĠĢ makinelerinin ve araç-gereçlerin düzenli olarak bakımının yapılması - Ġçilebilir su tüketiminin azaltılması - Mümkün olan süreçlerde atık suların kullanılması - Toprak özelliklerine ve iklim koģullarına bağlı olarak uygun zamana aralıklarında toprağın nemlendirilmesi - ĠĢ makinelerinin ve araç-gereçlerin düzenli olarak bakımının yapılması - Yapım alanından ayrılan araçların tekerleklerinin yıkanması - ĠĢçi sağlığının korunması için yapım alanının her türlü güvenlik aracı ile donatılması - ÇeĢitli atıkların toplanması (ahģap, metal, cam, plastik, karıģık vb.) - Duyarlı bir kaynağa yakın alanlarda gürültülü bir süreç gerçekleģtirilecekse, gürültü azaltıcı bariyer kullanılması - Uygun olan durumlarda gürültülü süreçleri alıcılardan uzakta gerçekleģtirilmesi - Uygun olan durumlarda gürültülü makineleri ve araç-gereçleri perdelenmesi - ĠĢ makinelerinin ve araç-gereçlerin düzenli olarak bakımının yapılması - ĠĢçi sağlığının korunması için yapım alanının her türlü güvenlik aracı ile donatılması - Zararlı süreçlerin fabrikada gerçekleģtirilmesini sağlamak - Zararlı atık malzemelerin ayrı ayrı depolanması - Su Ģebekesinin düzenli olarak kontrol edilmesi - Kanalizasyon sisteminin, su depolarının ve su havzalarının düzenli olarak kontrol edilmesi - Atık maddelerin, zararlı kimyasal maddelerin, malzemelerin, makinelerin ve araç-gereçlerin durumunun kontrol edilmesi Bir binanın sürdürülebilir tasarım olarak nitelendirilebilmesi için, yaģam döngüsünün her aģamasında karģılaması gereken ölçütler, çeģitli ülkeler tarafından geliģtirilmiģ yeģil bina değerlendirme ve sertifikalandırma yöntemlerinde tanımlanmıģtır. Ancak bu yöntemlerin değerlendirme ölçütlerine bakıldığında, tasarım ve kullanım aģamalarına iliģkin ölçütlere ağırlık verildiği görülmektedir. Bu yöntemlerden en bilinenleri olan LEED, BREEAM ve CASBEE incelendiğinde, değerlendirilme için belirledikleri ölçütlerin, sürdürülebilirliğin temelini oluģturan konulara bağlı olmakla birlikte, odaklandıkları konular bakımından farklılıklar olduğu görülmektedir. Amerikan YeĢil Bina Konseyi (U.S. Green Building Council-USGBC) tarafından geliģtirilen LEED (Leadership in Energy and Environmental Design) yeģil bina değerlendirme yöntemidir. Değerlendirme için kullanılan ölçütler Ģunlardır [18]: - Sürdürülebilir alanlar - Suyun etkin kullanımı - Enerji ve atmosfer 16

37 - Malzemeler ve kaynaklar - Ġç çevre kalitesi - Ġnovasyon ve tasarım süreci - Bölgesel öncelik kredisi Tüm bu ölçütler tasarım evresinde alınan kararlar, kullanım evresi ve kullanım sonrası atıkların yönetimi konularını değerlendirirken, yapım sürecine iliģkin olarak arazi seçimi, mevcut bitki ve hayvan türlerinin korunması ve yapım atıklarının yönetimi ölçütleri değerlendirilmektedir [18]. BREEAM (The Environmental Assessment Method for Buildings Around the World) binaların çevresel etkilerini değerlendirmektedir. Bu amaçla kullandığı ölçütler Ģunlardır [19]: - Enerji (kullanım enerjisi ve CO 2), - Yönetim (yönetim politikası, iģletme, arazi yönetimi ve temini) - Sağlık ve refah (gürültü, aydınlatma, hava kalitesi gibi iç ve dıģ çevre konuları) - UlaĢım (ulaģıma bağlı CO 2 ve konuma bağlı faktörler) - Su (içeride ve dıģarıda suyun tüketimi ve etkin kullanımı) - Malzemeler (CO 2 oluģumu gibi yaģam döngüsü etkileri de dahil olmak üzere yapı malzemelerinin oluģum etkileri) - Atık (yapı kaynaklarının etkinliği ve kullanım aģamasında atık yönetimi ve azaltılması) - Arazi kullanımı (arazi tipi ve binanın etkileri), çevre kirliliği (dıģ hava ve su kirliliği) - Ekoloji (ekolojik değer, koruma ve arazinin güçlendirilmesi) BREEAM özellikle kulanım evresindeki etkilere odaklanırken, yapım sürecini yapım atıkları ve yapım alanı etkilerinin yönetimi ölçütleri ile değerlendirmektedir [20]. Japonya da yapı endüstrisi, hükümet ve akademisyenlerin iģbirliği ile 2001 yılında geliģtirilen CASBEE (Comprehensive Assessment System for Building Environmental Efficiency) binaların çevresel performanslarını değerlendirmektedir. 17

38 Bu amaçla kullandığı ölçütler Ģunlardır [21]: - Binaların çevresel kalitesi Ġç çevre kalitesi (Gürültü ve akustik, ısıl konfor, aydınlatma, iç hava kalitesi) Servislerin kalitesi (Servis gücü, kalıcılık ve güvenilirlik, esneklik ve uyum yeteneği) DıĢ çevre kalitesi (biyolojik çeģitliliğin korunması ve yaratılması, manzara ve çevre düzenlemesi, yerel özellikler ve sosyal aktiviteler) - Binaların çevreye yüklerinin azaltılması Enerji (Bina ısı yükü, doğal enerji kullanımı, bina servis sistemlerinin etkinliği, etkin iģletme) Kaynaklar ve malzemeler (Su kaynakları, yenilenemeyen kaynak kullanımının azaltılması, kirletici içeriğe sahip malzemelerin kullanımından kaçınılması) Yapı alanı dıģındaki çevre (Küresel ısınmanın, yerel çevrenin ve yakın çevrenin göz önünde bulundurulması) CASBEE, binaların çevresel performanslarını değerlendirirken kullanım evresi ile iliģkili faktörlere odaklanmıģtır ve yapım sürecine yönelik olarak özel bir değerlendirme ölçütü bulunmamaktadır. Yapım sürecinin çevresel etkilerini azaltmak için LEED, BREEAM gibi değerlendirme yöntemlerindeki ölçütlere bağlı kalmadan, bu yöntemler içinde yer almayan faktörlerin de göz önünde bulundurulması gerekmektedir [16]. Yapının sürdürülebilirlik derecesini artırmak için yapım sürecinde göz önünde bulundurulması gereken baģlıca faktörleri Kibert genel olarak Ģu Ģekilde sıralamıģtır [16]: - Yapım atıklarının azaltılması için malzeme taģıma, yükleme-boģaltma ve depolama iģlerinin geliģtirilmesi - Yüzey toprağı, kireç taģı, asfalt, beton gibi yapı malzemelerinin geri dönüģtürülerek yeni bina projelerinde kullanılması - Ürünlerin ve malzemelerin montajı sırasında gerekli önlemleri alarak, olası iç hava kalitesi problemlerini azaltmak 18

39 - Yapım atıklarının yönetimi konusunda alt-yüklenicilerin kapsamlı olarak eğitilmesi - Gelecekteki olası küf problemlerini önlemek için, yapım sürecinin her aģamasında nem kontrolünün sağlanması - Erozyon ve çökelme kontrolü için gerekli zorunlu ölçütlerin tesis edilmesi - Zemin sıkıģması ve yapı alanı içindeki ağaçların gerekli olmadığı halde yok edilmesi gibi yapım iģlerinin etkilerinin azaltılması Yapım sürecinin çevre üzerindeki etkilerini belirleyen bu faktörlerin kontrolü ve planlanması için yapılması gerekenler genel olarak Ģu baģlıklar altında toplanabilir [16]: Arazi koruma planı Malzemelerin yükleme-boģaltma ve uygulama iģleri Yapım iģlerinin etkilerini azaltma Sağlık ve güvenlik planı Yapım atıkları yönetimi Binaya olan taleple birlikte planlama evresi baģlamaktadır. Arazi seçimi, planlama evresinin ilk aģamasını oluģturmaktadır. Arazi seçimi ile birlikte çevreye verilebilecek olası zararların belirlenmesi ve kontrol altında tutulması amacı ile gerekli önlemlerin alınması için, arazi koruma planının hazırlanması gerekmektedir. Arazi koruma planı, yapım süreci boyunca çevreye olan etkilerin azaltılması ve süreç boyunca çevre ile olan iliģkilerin korunması bağlamında önemli olmaktadır. Arazi koruma planı çerçevesinde ele alınması ve planlanması gereken baģlıca konular Ģunlardır [16, 3]: Mevcut bitki örtüsü ve ağaçların korunması TaĢınması gereken ağaç ve bitkilerin uygun olan baģka bir yere (park, ulusal bahçe vb.) taģınması Değerlendirilebilecek malzemeler için depoları, geri dönüģtürülebilir malzemeler ve yapım atıklarının toplanacağı alanları ve bunlara ulaģımı, yapı iskelesi kurulumu ve depolama için uygun olmayan ve zemin sıkıģmasının önlenmesi gereken duyarlı alanları gösteren arazi ulaģım planı 19

40 Arazinin mevcut formuna ve ekosisteme zarar verebilecek ağır araçların kullanılmaması için önlemler Atık su yüzey akıģı, erozyon ve yeraltı suyu kirliliğini kontrol için önlemler Arazi içindeki yeraltı sularının yönünün değiģmesine sebep olacak kazıların yapılmaması için gerekli önlemler Yapı alanındaki mevcut temiz yüzey toprağının yeniden kullanım için korunmasına yönelik önlemler Toz, duman, koku vb. etkilerin azaltılmasına yönelik önlemler Gürültü kontrol önlemlerini, rahatsız edici ve yüksek ses seviyesine sebep olan iģleri ve süreçleri gösteren çalıģma saati çizelgelerini içeren ulusal ve yerel gürültü yönetmeliklerine uygun planlar Yapım öncesinde arazinin korunmasına yönelik önlemler alınırken, yapım sürecinde gerçekleģtirilecek yapım iģlerinin etkileri de göz önünde bulundurulmalıdır.yapım süresince gerçekleģtirilen iģler çevre ve insanlar üzerinde önemli etkilere sebep olmaktadır. Yapım sürecinin baģlaması ile malzemelerin yükleme ve boģaltma iģleri ve uygulama sırasında gerçekleģtirilen iģlerin sebep olduğu çevresel etkiler önemli olmaktadır. Malzemelerin yükleme-boģaltma iģlerinin çevre üzerindeki etkilerinde, kullanılan araç-gereçler ve iģ makinelerinin türü ile depoların konumu etkili olmaktadır. TaĢıma iģlerinde kullanılacak araç-gereçlerin kullandığı enerji türü ve buna bağlı olarak yapılan salımlar önemli olmaktadır [4]. Ayrıca yapım alanı içindeki duyarlı alanlarda taģıma ve yükleme-boģaltma iģleri için ağır iģ makinelerinin kullanımından kaçınılması ve malzemelerin kol gücü kullanılarak taģınması gerekmektedir [11]. Yapım alanı planlarında depoların yapım alanın yakın alanlarda konumlanması, malzemelerin yükleme-boģaltma ve taģıma iģlerinin azaltılmasını sağlayacaktır. Yapım sürecinin olası etkilerinin değerlendirilmesinde, tasarım aģamasında malzemelerin ve uygulama yöntemlerinin seçimine yönelik verilen kararlar belirleyici olmaktadır. Tasarım aģamasında teknoloji ve yapım seçeneklerinin ortaya konması ve çevre üzerindeki etki derecelerinin tanımlanması gerekmektedir. Yapım sürecinin etkilerini azaltmak için üzerinde durulması gereken konular Ģu Ģekilde sıralanabilir [4]: 20

41 Yapım, söküm ve geri dönüģüm süreçlerini kolaylaģtıracak teknolojik çözümlerin ve yapım tekniklerinin belirlenmesi Yapım atıklarının azaltılmasını sağlayacak teknolojik çözümlerin belirlenmesi Çevre üzerindeki etkilerine bağlı olarak kullanılacak yapım tekniklerinin belirlenmesi Yapım sürecinin çevre üzerindeki etkilerine bakıldığında, yapım öncesinde yapım iģlerinin etkilerinin göz önünde bulundurulması ve planlanmasının önemi anlaģılmaktadır. Yapım iģlerinin etkilerini azaltmanın amaçlarından birisi mevcut arazi kullanımının fonksiyonlarının ve ekolojik sistemlerin mümkün olduğunca korunmasını sağlamaktır. Yapım sürecinin fiziksel çevreye olan etkilerini azaltmak için uygulanması önerilen yöntemler Ģu Ģekilde sıralanmaktadır [16]: Yapım alanın mevcut doğal, tarihi ve kültürel özelliklerinin kayıt altına alınması ve özel koruma planlarının hazırlanması Ağır iģ makineleri için park alanlarının belirlenmesi Yapım alanı içinde trafiğe, ağır iģ makinelerinin kullanımına ve depolamaya kapalı olması gereken alanların belirlenmesi Bitki örtüsünün korunması için gerekli yöntemlerin belirlenmesi Yapım alanın temizlenmesi ve düzenlenmesinde kullanılacak yöntemlerden çevre üzerinde en az etkili olanın seçilmesi Yapım süresince yüzey suyu akıģının etkilerinin araģtırılması ve yapım sürecinden sonra taģınabilecek boru sistemleri, tanklar ya da havuzlar gibi sel suyu yönetim iģlerinin yürütülmesi Yapım iģleri, çevre üzerinde olduğu kadar insanlar üzerinde de zararlı etkilere sebep olmaktadır. Yapım alanı çevresinde yaģayan insanların, yapım iģlerinden ve yapım iģlerinin sebep olduğu gürültü, toz, duman vb. etkilerden korunması için gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Ancak, özellikle yapım alanında çalıģanlar için yapım iģlerinin etkileri çok daha zararlı olmaktadır. Bu nedenle sağlık ve güvenlik planlarının hazırlanması önemli olmaktadır. Sağlık ve güvenlik planlaması yapım alanında çalıģan iģçiler için önemli olmaktadır. Sağlık ve güvenlik planlamasının, çalıģma sırasında iģçilerin sağlığına zarar verecek aktivitelerin azaltılması ve güvenli 21

42 bir çalıģma ortamı yaratılmasını amaçlaması gerekmektedir. Bu nedenle sağlık ve güvenlik planlamasının çerçevesinde ele alınması gereken konular Ģunlardır [16, 3, 13]: Yapım alanı ile yaģama alanlarının birbirinden ayrılması ve korunması Yapım alanındaki risklerin engellenmesi, kontrol edilemeyen risklerin değerlendirilerek kaynağında kontrol edilmesi Tehlikeli yapım iģlerinin daha az tehlikeli olanlarla değiģtirilmesi Yapım alanı içinde ilk yardım, yangından koruyucu önlemler ve acil durum düzenlemelerinin sağlanması ÇalıĢanların bilgilendirilmesi ve güvenlik eğitimi almalarının sağlanması ÇalıĢanların yapım iģleri sırasında açığa çıkan toz, duman, parçacıklar ve organik uçucu bileģenleri içeren hava akımlarından korunması Yapım alanındaki kirli havanın atılması ve havalandırma iģlerinin arttırılması Organik uçucu bileģenlere sebep olabilecek yapım iģlerinin planlanması ile bunlara maruz kalabileceklerin sayısının azaltılması Yapım sırasında iģçi sağlığına zarar veren toksik yapı malzemelerinin kullanılmaması Arazi koruma planı ile sağlık ve güvenlik planları, yapım süresince çevreye ve insanlara zararlı etkilerin azaltılmasını amaçlarken, yapım sonrası çevreye olan etkilerin azaltılması da ele alınması gereken önemli konulardan bir diğeridir. Yapım sonrası çevreye olan zararlı etkilerin azaltılması yapım atıklarının kontrolü ile ilgilidir. Yapım atıkları, yapım sürecinin çevre üzerindeki etkilerini belirleyen en önemli faktörlerden biridir. Yapı endüstrisi, yapım ve söküm aģamasında açığa çıkan atıklar için dolgu alanları bulma problemi ile karģı karģıya kalmaktadır [22]. Bu durum yapım atıklarının yönetimini çevresel etkilerin azaltılmasında kritik bir strateji haline getirmektedir. Yapım atıklarının yönetimi, kaynak kullanımının azaltılması, malzemelerin yeniden kullanımı ve atıkların geri dönüģümünün sağlanması için fırsatların ortaya çıkmasında avantaj sağlamaktadır [12]. Bu nedenle yapım atıklarının yönetiminde yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüģüm özellikle üzerinde durulması gereken konular olmalıdır [17]. Atık yönetiminin baģlıca konuları, yapım alanına özel atık yönetimi planının hazırlanması ve bunun yapım 22

43 dokümanları içinde yer almasını kapsamaktadır [22]. Yapım atıkları yönetimi planı, değerlendirilebilecek malzemeler, geri dönüģüm, paketleme, tehlikeli maddeler ve diğer atık koruma önlemlerini kapsamalıdır. Bu amaçla ele alınması gereken konular Ģunlardır [16]: BaĢka bir projede kullanılarak değerlendirilebilecek malzemeler listelenmeli ve bu liste yapım dokümanları içinde yer almalıdır. BaĢka bir projede yeniden kullanılamayacak malzemeler ve ürünler için yerel taģıma araçlarının tanımlanmalı ve projede yeniden kullanılması ekonomik olarak uygun olan malzemeler listelenmelidir. Lisanslı atık toplama firmaları belirlenmeli, geri dönüģüm ve toplama maliyetleri belgelendirilmelidir. Atık toplama firması ile kabul edilebilir ve kabul edilemeyecek malzemeler konusunda anlaģılmalıdır. Geri dönüģtürülmesi ekonomik olarak uygun olan malzemeler belirlenmelidir. Geri dönüģüm için gerekli süreçler tanımlanmalıdır. Yapım süresince açığa çıkan yapım atıkları toplanarak sınıflandırılmalı ve uygun alanlarda depolanması için gerekli çalıģmalar yapılmalıdır. Geri dönüģüme uygun malzemeler için yapım alanı içinde geri dönüģüm kutuları yer almalı ve yeterli depolama alanlarının ayrılması sağlanmalıdır. Yeniden kullanım ve geri dönüģüm için ürünlerinin iadesini isteyen paketleme firmaları tanımlanmalıdır. Uygun olan durumlarda, paketleme miktarını azaltmak için üretici ve dağıtıcı firma seçenekleri belirlenmelidir. Tehlikeli atık yan ürünlerinin (boyalar, çözücüler, yağlar ve gres yağları vb.) ayrıģtırılması ve bu ürünlerin ulusal ve yerel yönetmeliklere uygun olarak yok edilmesi için süreçler geliģtirilmelidir. ÇalıĢanlar atık azaltma amaçları, malzemelerin doğru taģınması ve depolanması konularında eğitilmelidir Uygun olan durumlarda yeniden kullanılabilecek malzemeler yapı alanı 23

44 içinde kullanılmalıdır. En uygun zamanda her bir malzemenin doğru miktarda temin edilmesini ve en uygun yerde depolanmasını sağlamak amacıyla, malzemelerin sipariģi ve teslimi için tüm alt-yükleniciler ve tedarikçiler koordine edilmelidir. Bu sayede malzeme kayıpları, hırsızlık ve zararlar azaltılabilir. Yapım süreci boyunca yapım atıklarının miktarının azaltılabilmesi için tüm tarafların eğitilmesi, atık miktarının azaltılması ve geri dönüģüm konularında bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Yapım sürecinin ve yapım iģlerinin, araziye ve yapımı üstlenen iģçilerin sağlığına etkisi ve yapım süresince açığa çıkan atıkların kontrolü yapımı üstlenen ve gerçekleģtirilmesini sağlayan aktörler tarafından ele alınması gereken konulardır. Yapı iģleri yüklenici ve alt-yükleniciler tarafından gerçekleģtirilmektedir. Altyükleniciler, yapı projelerindeki en önemli gruplardan biridir. Yükleniciler günümüz yapı endüstrisinde gerçekleģtirilen iģleri üstlenmek yerine, alt-yüklenicilerin organize edilmesi ve yönetilmesi ile ilgilenmekte ve yapım iģleri alt-yükleniciler tarafından gerçekleģtirilmektedir. Bu nedenle alt-yüklenicilerin sürdürülebilir yapı projelerinin konvansiyonel yapı projelerinden farklı olduğu konusunda bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Özellikle yapım atıkları yönetimi ve iç ortam hava kalitesi planlarının nasıl hazırlanması gerektiği konularında eğitim almaları zorunlu olmalıdır. Tüm altyükleniciler yapım atıkları yönetimi planının etkin olarak kullanılabilmesi için plana katkıda bulunmalı ve tüm çalıģanlarını atıkların azaltılması ve taģınması konularında bilgilendirmelidir. Alt-yüklenicilerin katkıları atıkların azaltılmasında baģarılı olunabilmesi için önemli etkenlerden biridir [16]. Ancak, alt-yüklenicilerin eğitilmesi ve bilinçlendirilmesi yeterli olmamaktadır. Yapım süresince kullandıkları iģçileri yapım teknikleri ile ilgili olarak eğitmeleri ve yapım sırasında çevreye zararlı olabilecek süreçler hakkında bilinçli olmalarını sağlamaları da gerekmektedir. 2.3 Bölüm Sonucu Sürdürülebilir geliģmenin sağlanabilmesi için öncelikle çevresel problemlerin çözümlenmesi konusu önemli olmaktadır. Yapı sektörü çevre üzerindeki zararların büyük bir kısmına sebep olmakla suçlanmaktadır. Bu nedenle sürdürülebilir tasarımların geliģtirilmesi ve yaģam döngüsü yaklaģımı ile yapı endüstrisinin, çevre 24

45 üzerindeki olumsuz etkilerinin azaltılması konuları önem kazanmaktadır. Sürdürülebilir tasarımlardan söz edebilmek için yapının, yaģam döngüsü boyunca her aģamasında hammadde ve enerji tüketimi, çevreye ve kaynaklara etkileri, ürettiği katı atıklar ve suya, havaya ve toprağa yaptığı salımların azaltılması gerekmektedir. Bunun için çevresel etkileri göz önünde bulundurmayan geleneksel lineer yaģam döngüsü yaklaģımı yerine, sürecin çevresel etkilerini de göz önünde bulunduran sürdürülebilir yaģam döngüsü yaklaģımının kullanılması gerekmektedir. Gerçek anlamda sürdürülebilir olmaktan söz edebilmek için, yaģam döngüsü yaklaģımı ile bina yaģam döngüsünün her aģamasında çevreye olan etkilerin kontrol edilmesi gerekmektedir. Bina yaģam döngüsünün her aģamasında olduğu gibi yapım süreci de çevre üzerinde önemli etkilere sahip olmasına rağmen, sürdürülebilirlik bağlamında göz önünde bulundurulmamaktadır. Ancak, yapım sürecinin çevre ve insanlar üzerindeki etkileri araģtırıldığında, yaģam döngüsünün her aģamasında olduğu gibi yapım sürecinde de çevresel etkilerin kontrol edilmesi gerektiği anlaģılmaktadır. Yapım süreci boyunca kullanılan malzeme, araç-gereç ve iģçilik gibi temel girdiler; enerji ve kaynak kullanımı, yapım için harcanan süre ve süreç sonunda açığa çıkan atıklar ile salımlar gibi çevre üzerindeki etkilerin temel belirleyicisi olmaktadır (ġekil 2.2). GĠRDĠLER MALZEME ARAÇ-GEREÇ ĠġÇĠLĠK GĠRDĠLER ENERJĠ SU SÜRE ÇIKILAR YAPIM SÜRECĠ KATI ATIK SALIM ÜRÜN BĠNA ġekil 2.2: Yapım süreci-sürdürülebilirlik iliģkisi. Yapım süreci girdileri ve çıktıları bağlamında süreç boyunca planlanması ve kontrol edilmesi gereken etmenler genel olarak yapım süresi, yapımda kullanılan kaynak (malzeme ve enerji) miktarı, iģçiler için yapım alanı koģullarının uygun hale getirilmesi ve yapım atıklarının yönetilmesi baģlıkları altında toplanabilir. Yapım 25

46 sürecinin çevre üzerindeki etkilerinin kontrol edilebilmesi için planlama ve tasarım aģamalarından baģlayarak sürece yönelik kararların alınması ve sürecin bu ölçütler bağlamında planlanması yapım süreçlerinin çevre üzerindeki etkilerinin azaltılmasında önemli olacaktır. 26

47 3. CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠ Cephe sistemi, yapı alt sistemlerinden biri olan yapı kabuğunun düģey bileģenini oluģturmaktadır. Cephe sistemi tasarım, kullanım, taģıyıcı sistem ve bina sistemleri ile doğrudan iliģkisi olan ve yalnızca parçası olduğu yapıya ait bileģenleri etkilemekle kalmayıp, bina iç ve dıģ çevresini de etkileyen önemli bir yapı elemanıdır [23]. Yapı içindeki görsel, ısıl, hijyenik, akustik, estetik gibi fiziksel ve psikolojik kullanıcı gereksinimlerinin karģılanmasından sorumlu en önemli yapı elemanlarından biridir. Bu nedenle cephe sistemi için doğru malzeme seçimi, doğru tasarım ve doğru uygulama konuları önem kazanmaktadır. Cephe sistemi iç kaplama, çekirdek (duvar gövdesi) ve dıģ kaplama olmak üzere üç bölümden oluģmaktadır [24]. Bu çalıģma kapsamında dıģ cephe kaplama sistemleri irdelenecektir. DıĢ cephe kaplama sistemlerinde kullanılan kaplama malzemeleri ve uygulama teknikleri sınıflandırıldıktan sonra, uygulama süreçleri araģtırılacaktır. Uygulama süreçleri firma görüģmeleri ile incelenen cephe kaplama sistemleri için uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama evresi olmak üzere iki aģamada, diğer sistemler için yalnızca uygulama aģamaları açısından incelenecektir. 3.1 Malzemelerine Göre Sınıflandırma DıĢ cephe kaplama malzemeleri, dıģ duvarın dıģ yüzeyinde bulunan ve yapının dıģ atmosferle doğrudan temas eden yüzeylerini oluģturmaktadır. Doğrudan yapı dıģından (atmosferden) gelen zararlı etkilerden duvar çekirdeğini koruma görevi dıģ kaplama malzemesi tarafından karģılanacaktır. Bu nedenle kaplama malzemelerinin; Atmosferin kimyasal etkilerine dayanıklı olması, GüneĢ ıģınlarının zararlı etkilerinden bozulmaması Sıcaklık farkları dolayısıyla oluģacak genleģme ve büzülmelerden zarar görmemesi, 27

48 YağıĢ sularından bozulmaması ve suyu bünyesine almaması, Don etkisi ile bozulmaması, Ġçten gelen ve iç yüzeyde oluģan buharın dıģarıya çıkmasına engel olmaması, gibi temel özelliklere sahip olması beklenmektedir [24]. Cephe kaplama malzemelerinin karģılaması gereken bu fiziksel özelliklerin yanı sıra bina dıģ çevresinin önemli bir elemanı olması sebebiyle renk, doku, form vb. özellikleri ile estetik beklentileri de karģılaması gerekmektedir. Bu çalıģma kapsamında literatür araģtırmaları, firma katalogları ve firma internet siteleri kullanılarak yapılan incelemeler sonucu, Türkiye deki bina cephelerinde en çok kullanılan dıģ cephe kaplama malzemeleri ve sistemleri genel olarak yedi grupta toplanmıģtır. Bu gruplar Ģu Ģekilde sıralanmaktadır: o Metal esaslı cephe kaplama malzemeleri o AhĢap esaslı cephe kaplama malzemeleri o Kil esaslı cephe kaplama malzemeleri o Doğal taģ esaslı cephe kaplama malzemeleri o Çimento esaslı cephe kaplama malzemeleri o Plastik esaslı cephe kaplama malzemeleri o Cam cephe kaplama sistemleri Metal esaslı cephe kaplama malzemeleri, demir sac ve emaye sac, alüminyum, bakır, çinko, kurģun gibi yapı metalleriyle bronz, paslanmaz çelik ve pirinç gibi alaģımlardan döküm yoluyla elde edilmektedir [24]. Metal cephe kaplama malzemeleri levhalar, paneller, plaklar, kompozit paneller ve kompozit sandviç paneller halinde üretilmektedir (ġekil 3.1). Kompozit panellerin her iki yüzeyi çeģitli kalınlıklarda metalden ve arası plastik esaslı veya yüksek mineral dolgulu çekirdek malzemeden oluģmaktadır. Kompozit sandviç panellerin ise her iki yüzeyi çeģitli kalınlıklarda metalden ve arası çeģitli kalınlık ve yoğunlukta ısı ve ses yalıtım özelliğine sahip malzemeden oluģmaktadır. AhĢap esaslı cephe kaplama malzemeleri, doğal ve iģlenmiģ ahģap malzemelerden üretilmektedir. 28

49 METAL ESASLI CEPHE KAPLAMA MALZEMELERĠ Metal Levhalar, Paneller ve Plakalar Metal Kompozit Paneller Metal Kompozit Sandviç Paneller ġekil 3.1: Metal esaslı cephe kaplama malzemeleri. AhĢap cephe kaplama malzemeleri, özel reçinelerle yapıģtırılmıģ ve yüzleri fenol ya da melamin tabaka kaplı kompakt laminat paneller ve doğal ahģaptan üretilen yalı baskı paneller halinde üretilmektedir (ġekil 3.2). AHġAP ESASLI CEPHE KAPLAMA MALZEMELERĠ Kompakt Laminat Paneller Yalı Baskı Paneller ġekil 3.2: AhĢap esaslı cephe kaplama malzemeleri. Kil esaslı cephe kaplama malzemeleri, değiģik niteliklerdeki kil hamurunun presleme, ekstrüzyon ve sinterleme yöntemleriyle Ģekillendirilmesi ile üretilmektedir [24]. Tuğla kaplamalar kil; terracotta kaplamalar kil ve alüminyum hidrosilikat bileģimi olan kaolen; klinker kaplamalar kil ve kalker; porselen karolar kil ve çeģitli mineraller; seramik porselen levhalar kil, kaolen, kuvars, sodyum ve potasyum feldispat bileģenlerinden üretilmektedir. Kil esaslı cephe kaplama malzemeleri karo, panel ve plaka halinde üretilmektedir (ġekil 3.3). KĠL ESASLI CEPHE KAPLAMA MALZEMELERĠ Tuğla Kaplamalar Terracotta Karolar Klinker Karolar Porselen Karolar Seramik Porselen Levhalar ġekil 3.3: Kil esaslı cephe kaplama malzemeleri. Doğal taģ esaslı cephe kaplama malzemeleri, her türlü dıģ etmene dayanıklılığı 29

50 deneylerle test edilmiģ doğal taģlardan, duvara bakan yüzleri harca iyi yapıģması için pürüzlü, dıģ yüzeyleri cilalanmıģ olarak, levhalar halinde üretilmektedir [24]. Mermer, granit, traverten, kumtaģı ve kireçtaģı kaplamalar bu guruba girmektedir (ġekil 3.4). DOĞAL TAġ ESASLI CEPHE KAPLAMA MALZEMELERĠ Mermer Kaplamalar Granit Kaplamalar Traverten Kaplamalar KumtaĢı ve KireçtaĢı Kaplamalar ġekil 3.4: Doğal taģ esaslı cephe kaplama malzemeleri. Çimento esaslı cephe kaplama malzemeleri, çimentonun çeģitli katkı maddeleri ile güçlendirilmesi ile üretilmektedir. Bu gruba giren cam elyafı ile takviye edilmiģ beton paneller alkaliye dayanıklı özel cam elyafı ile güçlendirilmiģ çimento-kum karıģımı betonun kalıplanması prekast olarak üretilirken, çimento esaslı ahģap yonga katkılı malzemeler levhalar halinde üretilmektedir (ġekil 3.5). ÇĠMENTO ESASLI CEPHE KAPLAMA MALZEMELERĠ Cam Elyafı ile Takviye EdilmiĢ Beton Paneller Çimento Esaslı Yonga Levhalar ġekil 3.5: Çimento esaslı cephe kaplama malzemeleri. Plastik esaslı cephe kaplama malzemeleri, plastik malzemelerin çok fazla türü olması ve bunlardan cephe kaplaması olarak kullanılabilenlerin sınırlı sayıda olması nedeniyle, genellikle kompozit olarak üretilmektedir. Özellikle atmosfer koģullarına, güneģ ıģınlarına dayanıklılık, eskime gibi etkiler nedeniyle ancak bazı plastik malzemeler doğrudan cephe kaplama malzemesi olarak kullanılabilmektedir [24]. Cam tülü takviyeli polyester (CTP) malzemeler, oluklu ve trapez levhalar; PVC esaslı malzemeler, yalı baskı paneller, kompozit sandviç paneller ve plakalar; polikarbonat malzemeler ile mineral ve akrilik esaslı malzemeler ise paneller halinde üretilmektedir (ġekil 3.6). 30

51 PLASTĠK ESASLI CEPHE KAPLAMA MALZEMELERĠ Cam Tülü Takviyeli Polyester Levhalar PVC Yalı Baskı Paneller PVC Kompozit Sandviç Paneller Polikarbonat Paneller Mineral ve Akrilik Polimer Esaslı Paneller ġekil 3.6: Plastik esaslı cephe kaplama malzemeleri. Cam cephe kaplama sistemleri bir alt konstrüksiyona tespit edilmiģ cam yüzeylerden ve alüminyum bileģenlerden oluģan sistemlerdir. Klasik yatay ve düģey kapaklı, strüktürel silikon, panel, yarı kapaklı ve planar (transparan) cephe sistemleri bu gruba girmektedir (ġekil 3.7). CAM CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠ Klasik Yatay ve DüĢey Kapaklı Cephe Sistemi Strüktürel Silikon Cephe Sistemi Panel Cephe Sistemi Yarı Kapaklı Cephe Sistemi Planar (Transparan) Cephe Sistemi ġekil 3.7: Cam cephe kaplama sistemleri. 3.2 Uygulama Tekniklerine Göre Sınıflandırma Cephe kaplama sistemleri, farklı uygulama teknikleri kullanılarak uygulanabilmektedir. Uygulama teknikleri cephe sisteminde kullanılacak malzemenin boyutları, formu, birim ağırlığı, alt konstrüksiyon türü, alt konstrüksiyonda kullanılacak malzemelerin türü ve boyutları, bina yüksekliği, sistemden beklenen performans ölçütleri vb. etmenlere bağlı olarak farklılık göstermektedir. Kullanılan konstrüksiyon malzemeleri ve bağlantı parçalarının boyutları ve biçimi değiģse bile uygulama tekniklerinde benzer yöntemler kullanılmaktadır. Bu çalıģma kapsamında literatür araģtırmaları, firma katalogları ve firma internet siteleri kullanılarak yapılan incelemeler sonucu, cephe kaplama sistemlerinin uygulamasında kullanılan uygulama teknikleri Ģu Ģekilde sınıflandırılmıģtır: i. TaĢıyıcı Sistem BileĢenlerine Tespit Edilen Metal/AhĢap Alt Konstrüksiyona Tespit 31

52 a. Vida ile Tespit Gizli Vidalama Görünür Vidalama Gömme Vidalama b. Asarak Tespit Alt Konstrüksiyona Tespit Edilen Askı Profillerine Asma Alt Konstrüksiyona ve Kaplama Malzemesine Tespit Edilen Özel Bağlantı Parçaları ile Asma c. YapıĢtırarak Tespit d. Ankrajlı Tespit e. Kaynaklı BirleĢim ii. Duvar Gövdesi (Yerinde Dökme/Yığma/Çerçeve) Üzerine Tespit a. YapıĢtırarak Tespit DıĢ Duvar Sıvası Üzerine YapıĢtırma DıĢ Duvar Sıvası Üzerine Tespit Edilen Isı Yalıtım Levhaları Üzerine YapıĢtırma b. Asarak Tespit Cephe kaplama malzemeleri, bina taģıyıcı sistem bileģenlerine (döģeme ve kolonlara) tespit edilen metal/ahģap alt konstrüksiyona vidalanarak, özel hazır bağlantı malzemeleri ile asılarak, yapıģtırılarak, kaynaklanarak ve ankrajlarla tespit edilebilmektedir. Alt konstrüksiyona vidalama ile tespit yönteminde, vidaların cephe yüzeyinde oluģturdukları görüntüye ve uygulama tekniğine göre gizli, görünür ve gömme vidalama olmak üzere 3 farklı teknik uygulanmaktadır. Gizli vidalama uygulama tekniği, farklı Ģekillerde uygulanabilmektedir. Bu teknikte esas olan vida baģlarının cephe yüzeyinde görünmemesidir. Alt ve üst kenarları özel olarak girintili-çıkıntılı biçimde üretilen cephe kaplama malzemesinin, üst kenarından metal/ahģap alt konstrüksiyona vidalanması ve üste yerleģtirilen 32

53 malzemenin alt yüzeyinde bulunan girintili-çıkıntılı bölgeden alttaki malzemeye sıkıģtırılması, uygulanan gizli vidalama tekniklerinden biridir (ġekil 3.8). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.8: Gizli vidalama uygulama tekniği örneği-1. Alt ve üst kenarları özel olarak çıkıntılı biçimde üretilen cephe kaplama malzemesinin, kenarlarına sıkıģtırılan kenetle metal/ahģap alt konstrüksiyona vidalanması ve diğer malzemenin kenet bölgesinden bu malzemeye sıkıģtırılması bir diğer gizli vidalama tekniğidir (ġekil 3.9). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.9: Gizli vidalama uygulama tekniği örneği-2. Görünür vidalama tekniğinde, cephe kaplama malzemeleri metal/ahģap alt konstrüksiyona vida baģları cephe kaplama malzemesi üzerinde görünecek Ģekilde vidalanmaktadır (ġekil 3.10). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.10: Görünür vidalama uygulama tekniği örneği. Gömme vidalama tekniği iki farklı Ģekilde uygulanabilmektedir. Vida baģları 33

54 malzeme yüzeyine gömülecek Ģekilde malzeme, metal/ahģap alt konstrüksiyona vidalanmakta ve vida baģları malzeme ile aynı renkte pullarla kapatılarak cephe yüzeyinde görünmemesi sağlanmaktadır. Bir diğer teknikte cephe kaplama malzemesinin köģelerinden yaklaģık 15 mm içeride kalacak Ģekilde yivler açılarak, malzeme metal/ahģap alt konstrüksiyona vida baģları yivlerin içine gömülerek vidalanmaktadır. Bu teknikte vida baģları dolgu malzemesi ile kapatılarak, cephe kaplama malzemesi üzerine sıva ve boya iģlemleri yapılmakta ve böylece cephe yüzeyinde vida baģları görünmemektedir. (ġekil 3.11). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.11: Gömme vidalama uygulama tekniği örneği. TaĢıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal/ahģap alt konstrüksiyona asarak tespit tekniği, malzemelerin alt konstrüksiyona tespit edilen askı profillerine sıkıģtırılarak asılması ve kaplama malzemesinin arka yüzeyine tespit edilen bağlantı parçasının metal/ahģap alt konstrüksiyona tespit edilen askı profillerine sıkıģtırılarak asılması olmak üzere iki farklı Ģekilde uygulanabilmektedir. Alt konstrüksiyona tespit edilen askı profillerine asma tekniğinde, cephe kaplama malzemesi metal/ahģap alt konstrüksiyona tespit edilen bağlantı parçalarına sıkıģtırılarak asılmaktadır (ġekil 3.12) PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.12: Askı profillerine asma uygulama tekniği örneği. Alt konstrüksiyona ve kaplama malzemesine tespit edilen özel bağlantı parçaları ile asma tekniğinde, cephe kaplama malzemeleri, arka yüzeylerine tespit edilen bağlantı 34

55 parçalarının, metal/ahģap alt konstrüksiyona tespit edilen bağlantı parçalarına sıkıģtırılması ile asılmaktadır (ġekil 3.13). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.13: Malzemeye ve alt konstrüksiyona tespit edilen özel bağlantı parçaları ile asma uygulama tekniği örneği. TaĢıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen alt konstrüksiyona yapıģtırarak tespit yönteminde, cephe kaplama malzemeleri arka yüzeylerine sürülen poliüretan esaslı bir yapıģtırma malzemesi ile alt konstrüksiyona yapıģtırılmaktadır (ġekil 3.14). Bu teknikte genellikle metal alt konstrüksiyon malzemeleri kullanılmaktadır. PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.14: Alt konstrüksiyona yapıģtırma uygulama tekniği örneği. TaĢıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen alt konstrüksiyona ankrajlarla tespit yönteminde, döģemelere ve tavanlara metal L tipi ankrajlar tespit edilerek alt konstrüksiyon oluģturulmakta, daha sonra cephe kaplama malzemeleri bu ankrajlara tespit edilmektedir (ġekil 3.15). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.15: Alt konstrüksiyona ankrajlarla tespit uygulama tekniği örneği. 35

56 TaĢıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen alt konstrüksiyona kaynakla birleģim tekniğinde, döģeme alınlarına metal lamalar tespit edilerek alt konstrüksiyon oluģturulmaktadır. Cephe kaplama malzemeleri arka yüzeylerine, alt ve üst bölgelerde metal lamalar yerleģtirilerek üretilmektedir. Kaplama malzemelerinin arka yüzeyindeki metal lamalar, döģeme yüzeyindeki metal lamalara kaynaklanarak tespit edilmektedir (ġekil 3.16) PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.16: Alt konstrüksiyona kaynaklı birleģim uygulama tekniği örneği-1. Bir diğer kaynakla birleģim tekniği cam cephe sitemlerinde kullanılmaktadır. DöĢeme alınlarına metal U tipi ankrajlar tespit edilerek alt konstrüksiyon oluģturulduktan sonra, düģey taģıyıcı profiller ankrajlara kaynaklanarak tespit edilmektedir. Yatay profiller düģey taģıyıcılara kaynaklanarak veya vidalanarak tespit edildikten sonra cam paneller ve kapaklar taģıyıcılara tespit edilmektedir (ġekil 3.17) PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.17: Alt konstrüksiyona kaynaklı birleģim uygulama tekniği örneği-2. Cephe kaplama malzemelerinin duvar gövdesi (yerinde dökme/yığma/çerçeve) üzerine tespit edilmesinde yapıģtırma ve askı uygulama teknikleri kullanılmaktadır. YapıĢtırarak tespit tekniğinde, cephe kaplama malzemeleri doğrudan dıģ duvar sıvası üzerine ya da dıģ duvar sıvası üzerine tespit edilen ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırılabilmektedir. DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma tekniğinde kaplama malzemeleri, kaba sıvası yapılarak Ģakülünde düzlem oluģturulmuģ cephe yüzeyine çimento esaslı 36

57 yapıģtırıcılar kullanılarak yapıģtırılmakta ve derz dolgusu uygulaması yapılmaktadır (ġekil 3.18). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.18: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma uygulama tekniği örneği. DıĢ duvar sıvası üzerine tespit edilen ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniğinde, ilk olarak dıģ duvar gövdesi üzerine kaba sıva uygulaması yapılarak Ģakülünde düzlem oluģturulmaktadır. Daha sonra ısı yalıtım levhaları çimento esaslı bir yapıģtırıcı ile yapıģtırılmaktadır. Bir gün bekledikten sonra ısı yalıtım levhaları plastik dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir. Bu aģamadan sonra sıva filesi kullanılarak ilk kat sıvası ve daha sonra ikinci kat sıvası yapılmaktadır. Son olarak cephe kaplama malzemeleri çimento esaslı bir yapıģtırıcı kullanılarak cephede derzler oluģturularak yapıģtırılmakta ve derz dolgusu uygulaması yapılmaktadır (ġekil 3.19). PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.19: DıĢ duvar sıvası üzerine tespit edilen ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma uygulama tekniği örneği. Duvar gövdesi üzerine asarak tespit yönteminde, duvar gövdesi yüzeyine bağlantı parçaları tespit edilmektedir. Cephe kaplama malzemeleri alt ve üst yüzeylerinde açılan yivlere plastik tüpler yerleģtirilerek hazırlandıktan sonra bu bağlantı parçalarına asılmaktadır (ġekil 3.20). 37

58 PLAN KESĠT GÖRÜNÜġ ġekil 3.20: Duvar gövdesi üzerine tespit edilen bağlantı parçalarına asma uygulama tekniği örneği. 3.3 Malzeme-Uygulama Teknikleri ĠliĢkisi Cephe kaplama malzemeleri farklı uygulama teknikleri kullanılarak uygulanabilmektedir. Malzeme sınıflandırmasında yer alan cephe kaplama malzemelerinin uygulanmasında kullanılabilecek teknikler Ek A.2 de gösterilmiģtir. 3.4 Farklı Cephe Kaplama Sistemlerinin Uygulama Süreçleri Bu çalıģma kapsamında cephe kaplama sistemleri uygulama süreçleri cephe kaplama sistemi uygulayıcı firmaları ile görüģmeler yapılarak ve literatür araģtırması, firma web siteleri ve kataloglarının taranması ile araģtırılmıģtır. Bu nedenle firma görüģmeleri ile uygulama süreci araģtırılan cephe kaplama sistemleri, uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama süreci olmak üzere iki aģamada, diğer sistemler ise yalnızca uygulama aģamaları bağlamında irdelenecektir. Uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama evresi aģağıda sıralanan ölçütlere bağlı olarak irdelenmiģtir: i. Uygulama öncesi hazırlık evresi a. Cephe sistemine yönelik projenin hazırlanması b. Uygulama sürecinin planlanması c. Kaynakların temini Malzeme temini ĠĢçi temini Araç-gereç temini d. ġantiye koģullarının denetlenmesi ii. Uygulama evresi 38

59 3.4.1 Çelik panel Metal panellerin kullanıldığı cephe kaplama sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal alt konstrüksiyona gizli ve görünür vidalama ile askı sistem teknikleri ile uygulanmaktadır. Vidalama uygulama teknikleri, piyasada kullanılmakta olan metal panellerin uygulanmasında en çok kullanılan yöntemlerdir. ÇalıĢma kapsamında gizli vidalama tekniği kullanılarak uygulanan çelik panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları incelenecektir (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.1 ve Ek A. 3, Çizelge A.6-M1). Bu sistem mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen metal alt konstrüksiyon, ısı yalıtım levhaları ve çelik panellerden oluģmaktadır (ġekil 3.21). ġekil 3.21: Gizli vidalama tekniği ile uygulanan çelik panel cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Çelik kutu profiller, çelik L profillerle çelik cıvatalar ve vidalar kullanılarak cephe sistemi projesindeki aks aralıklarına uygun olarak döģemelere tespit edilmektedir (ġekil 3.22). Havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için kutu profillerin boyutları, ısı yalıtım levhalarının kalınlığından fazla olacak Ģekilde seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.6-M1). 2. XPS ısı yalıtım levhaları çelik kutu profillerin arasına mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.22). 3. Gizli vidalama tekniği uygulanarak tespit edilecek çelik paneller, alt ve üst kenarlarında girinti-çıkıntı oluģturularak üretilmektedir (ġekil 3.23). Ġlk panel, üst kenarındaki çıkıntı bölgesinden çelik kutu profillere vidalanmaktadır. Üste 39

60 yerleģtirilen ikinci panel, alt kenarındaki girintili-çıkıntılı bölgeden alttaki panele sıkıģtırıldıktan sonra üst bölgesinden çelik kutu profillere vidalanmaktadır (ġekil 3.22). Mevcut duvar gövdesi 1. Alt konstrüksiyonun tespiti 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Çelik panellerin vidalanması ġekil 3.22: Gizli vidalama tekniği ile uygulanan çelik panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. ġekil 3.23: Çelik panel kenar detayı AhĢap kompakt laminat panel AhĢap kompakt laminat panellerin kullanıldığı cephe kaplama sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal alt konstrüksiyona gizli, gömme ve görünür vidalama ile yapıģtırma teknikleri ile uygulanmaktadır. ÇalıĢma kapsamında görünür 40

61 vidalama tekniği ile uygulanan ahģap kompakt laminat panel cephe kaplama sisteminin uygulama aģamaları incelenecektir (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.2 ve Ek A.3, Çizelge A.10-A3). Bu sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen metal alt konstrüksiyon, ısı yalıtım levhaları ve ahģap kompakt laminat panellerden oluģmaktadır (ġekil 3.24). ġekil 3.24: Görünür vidalama tekniği ile uygulanan ahģap kompakt laminat panel cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Özel olarak üretilen çelik profiller, çelik cıvatalar ve vidalar kullanılarak cephe sistemi projesindeki aks aralıklarına uygun olarak döģemelere tespit edilmektedir. Kat yüksekliğine bağlı olarak, gerekli olduğu hallerde duvar gövdesi üzerinde de tespit yapılmaktadır (ġekil 3.25). 2. XPS ısı yalıtım levhaları çelik kutu profillerin arasına mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.25). Isı yalıtım malzemelerinin yalnızca profiller arasına tespit edildiği bu uygulama çelik profillerden ısı köprülerinin oluģmasına neden olmaktadır. Havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için çelik profillerin boyutları, ısı yalıtım levhalarının kalınlığından fazla olacak Ģekilde seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.10-A3). 3. AhĢap kompakt laminat paneller, panel köģelerinden mm içeriden çelik profillere vidalanmaktadır. Bu uygulamada vida baģları panel yüzeyi üzerinde görünmektedir (ġekil 3.25). 41

62 Mevcut duvar gövdesi 1. Alt konstrüksiyonun tespiti 2. Isı yalıtımı malzemesinin yerleģtirilmesi 3. AhĢap kompakt laminat panellerin vidalanması ġekil 3.25: Görünür vidalama tekniği ile uygulanan ahģap kompakt laminat panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları AhĢap yalı baskı panel AhĢap yalı baskı panellerin kullanıldığı cephe kaplama sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen ahģap alt konstrüksiyona gizli vidalama tekniği ile uygulanmaktadır (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.2 ve Ek A.3, Çizelge A.10-A6). AhĢap yalı baskı paneller, genel olarak ahģap taģıyıcı sistem ile uygulanan yapıların cephelerinde kaplama malzemesi olarak kullanılmaktadır. ÇalıĢma kapsamında ahģap taģıyıcı sisteme sahip yapıların cephelerinde uygulanan yalı baskı panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları incelenecektir. Bu sistem, betonarme döģeme plağı ya da betonarme temel üzerinde, ahģap konstrüksiyon ve OSB plakalarla oluģturulan duvar gövdesi üzerine gizli vidalama tekniği ile uygulanmaktadır. AhĢap dikmeler, OSB plakalar, ısı yalıtım levhaları, nem kesici malzeme ve ahģap yalı baskı panellerden oluģmaktadır (ġekil 3.26). Uygulama aşamaları 1. Dikdörtgen kesitli taģıyıcı ahģap dikmeler çelik L profiller kullanılarak betonarme 42

63 döģeme plağa ya da temele projesinde belirlenen aks aralıklarına uygun olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.27). Bina taģıyıcı sisteminin ahģap olmadığı durumlarda, ahģap dikmeler doğrudan dıģ duvara tespit edilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.10-A6). ġekil 3.26: AhĢap yapılarda kullanılan ve gizli vidalama tekniği ile uygulanan ahģap yalı baskı panel cephe kaplama sistemi katmanları. 2. OSB plakalar, ahģap dikmelerin iç yüzeyine vidalarla tespit edilmektedir (ġekil 3.27). 3. TaĢ yünü veya cam yünü ısı yalıtım levhaları ahģap dikmelerin arasına sıkıģtırılarak yerleģtirilmektedir (ġekil 3.27). Bu uygulamada ısı yalıtım malzemeleri yalnızca profiller arasına tespit edilmesine rağmen, ahģabın ısı geçirgenlik değeri metal bileģenlere oranla çok daha düģük olduğundan önemli ısı köprüleri oluģmamaktadır. Havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için ahģap dikmelerin boyutları, ısı yalıtım levhalarının kalınlığından fazla olacak Ģekilde seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.10-A6). 4. OSB plaka, ahģap dikmelerin dıģ yüzeyine vidalarla tespit edilmektedir (ġekil 3.28). 5. AhĢap yalı baskı paneller, gizli vidalama tekniğine uygun olarak alt ve üst kenarlarında bini yapmayı sağlamak üzere girinti-çıkıntı oluģturularak üretilmektedir (ġekil 3.27). Ġlk panel üst yüzeyinden OSB plakaya vidalandıktan sonra, üste getirilen ikinci panel alttaki panelin üzerine binili olarak yerleģtirilerek üstten OSB plakaya vidalanmaktadır (ġekil 3.27 ve ġekil 3.28). 43

64 1. AhĢap dikmelerin tespiti 2. OSB plakaların dikmelerin iç yüzeyine tespiti 3. Isı yalıtımı levhalarının yerleģtirilmesi 4. OSB plakaların dikmelerin dıģ yüzeyine tespiti 5. AhĢap yalı baskı panellerin tespiti ġekil 3.27: AhĢap yapılarda kullanılan ve gizli vidalama tekniği ile uygulanan ahģap yalı baskı panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. ġekil 3.28: AhĢap yalı baskı panel bini detayı. 44

65 3.4.4 Tuğla kaplama Tuğla kaplamaların kullanıldığı cephe kaplama sistemleri, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen kanallı ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanmaktadır (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.11-K1). Bu sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanan kaba sıva, yatay oluklu ısı yalıtım levhaları ve tuğla kaplamalardan oluģmaktadır (ġekil 3.29). Uygulama sonunda derz dolgusu uygulaması yapılmaktadır. ġekil 3.29: Tuğla cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Mevcut duvar gövdesi üzerine çimento esaslı bir malzeme kullanılarak yapılan kaba sıva uygulaması ile Ģakülünde düzlem oluģturulmaktadır (ġekil 3.30). 2. Bu sistemde kullanılan XPS ısı yalıtımı levhaları, her iki yüzeyi pürüzlü ve yatay oluklu olarak üretilmektedir. Yatay oluklar yatayda taģıyıcılığı sağlarken, derzlerin düzgün olmasını da sağlamaktadır. Isı yalıtımı levhaları çimento harçla duvara yapıģtırıldıktan sonra bir gün beklenmektedir. Daha sonra dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.30). 3. Tuğla kaplamalar yatay olukların arasına arka yüzeylerine sürülen çimento harçla yapıģtırılmaktadır. Uygulama sonrasında derzler çimento esaslı derz dolgu malzemesi ile kapatılmaktadır (ġekil 3.30). 45

66 Mevcut duvar gövdesi 1. Kaba sıva uygulaması 2. Yatay oluklu ısı yalıtımı levhalarının tespiti Klinker karo 3. Tuğla kaplamaların yapıģtırılması ve derz dolgusu uygulaması ġekil 3.30: Tuğla cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. Klinker karo cephe kaplama sistemleri uygulama süreci, sistemin uygulamasını yapan bir firma ile yapılan görüģme ile uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama evresi olmak üzere iki aģamada irdelenmiģtir. i. Uygulama öncesi hazırlık evresi a. Cephe sistemine yönelik projenin hazırlanması Mimari projenin en erken aģamalarında cephe kaplama sistemine yönelik kararların verilmesi, cephe sistemi projesinin hazırlanma sürecini kolaylaģtırmaktadır. Bu nedenle, cephe kaplama sistemi projesi, malzeme sağlayıcı firma tarafından hazırlanabilmesine rağmen, mimari projeyi hazırlayan tasarım ofisi vb. tarafından hazırlanması proje aģamasında sorunların daha kolay çözümlenebilmesi açısından tercih edilmektedir. Projenin tasarım ofisi vb. tarafından hazırlandığı durumlarda, firma yapım teknikleri ve projeye uygun olabilecek malzemeler hakkında danıģmanlık görevi üstlenerek, cephe kaplama sistemine yönelik projenin son halini almasında önemli bir rol üstlenmektedir. Mimarlara, istedikleri takdirde malzeme üretici firmanın fabrikasında 2 günlük bir eğitim verilerek, cephe tasarımında 46

67 kullanabilecekleri malzemeler ve yapım teknikleri ile ilgili bilgi sahibi olmaları sağlanabilmektedir. Mimari tasarım ofisi tarafından hazırlanan cephe sistemine yönelik projenin firma tarafından onaylanmasından sonra malzeme temini ve uygulama süreci baģlatılmaktadır. MüĢteri tarafından uygulanmak istenen malzemenin ve yapım tekniğinin uygun olmadığına karar verilmesi durumunda, firma cephe kaplama sistemi projesine onay vermeyerek malzeme temini sağlamamaktadır. b. Uygulama sürecinin planlanması Cephe sistemine yönelik projenin son halini alması ve onaylanmasından sonra müģteri uygulama için firmaya ait bayilere yönlendirilmektedir. Bu aģamada firma müģteriye 3 alternatif sunarak, uygulama yapacak ekibi seçmesine olanak sağlamaktadır. c. Kaynakların temini Malzeme temini Cephe kaplama malzemeleri firmanın Çanakkale deki fabrikasında üretilerek firmanın Ġstanbul GüneĢli deki deposuna ya da doğrudan Ģantiyelerdeki depolara ulaģtırılmaktadır. Bağlantı parçaları, ısı yalıtımı malzemeleri ve yapım sırasında kullanılan araç-gereçler uygulamayı yapacak bayi tarafından temin edilmektedir. İşçi temini Firma tarafından uygulaması gerçekleģtirilen tüm sistemler için özel olarak eğitilmiģ iģçiler kullanılmaktadır. ĠĢçilere hem malzemelerin özellikleri hem de yapım teknikleri konusunda verilen eğitim, malzemelerin üretildiği fabrikada gerçekleģtirilmektedir. Eğitim sırasında iģçilere, yapım iģini gerçekleģtirebilecek seviyeye gelene kadar uygulama yapma olanağı sağlanmaktadır. Firmaya bağlı olarak uygulama yapan bütün bayilerin eğitim almıģ iģçi çalıģtırma zorunluluğu vardır. Yapım sırasında kullanılan iģçi miktarı projenin büyüklüğüne bağlı olarak değiģmektedir. Büyük boyutlu levhaların kullanıldığı uygulamalarda, malzemenin taģınabilmesi için minimum 3 iģçi çalıģtırılmaktadır. Araç-gereç temini Uygulama sırasında motorlu el aletleri ve geleneksel el aletleri kullanılmaktadır. Yapım sırasında kullanılan araç-gereçler uygulamayı yapacak bayi tarafından temin edilmektedir. 47

68 Şantiye koşullarının denetlenmesi Uygulama yapılacak Ģantiye koģulları, uygulamayı yapacak bayi tarafından denetlenerek uygulama sürecine yönelik planlar hazırlanmaktadır. ii. Uygulama evresi Uygulama evresi malzemelerin yapım alanına getirilmesi ile baģlamaktadır. Uygulama, uygulamayı yapacak bayi tarafından görevlendirilen iģçiler tarafından gerçekleģtirilmektedir. Klinker karo cephe kaplama sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal/alt konstrüksiyona askı profilleri ile asma ya da dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma teknikleri ile uygulanmaktadır. ÇalıĢma kapsamında, metal alt konstrüksiyona askı profilleri ile asma tekniği ile uygulanan klinker karo cephe kaplama sisteminin uygulama aģamaları incelenecektir (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.11-K2). Bu sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen metal alt konstrüksiyon, alt konstrüksiyona asılan klipsler, ısı yalıtım levhaları ve klinker karolardan oluģmaktadır (ġekil 3.31). ġekil 3.31: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan klinker karo cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Cephe sistemi projesindeki aks aralıklarına uygun olarak, L tipi taģıyıcı çelik ankrajlar döģeme yüzeylerine, duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlar duvar gövdesi üzerine tespit edilmektedir (ġekil 3.32). DüĢey T profillerin tespit edilebilmesi ve havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için, L tipi ankrajlar kullanılacak ısı yalıtım malzemesinin kalınlığından daha uzun boyutlarda seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.11-K2). 48

69 Mevcut duvar gövdesi 1. TaĢıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajların tespiti 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Alüminyum T profillerin L tipi çelik ankrajlara tespiti 4. T profillere klipslerin asılması 5. Klinker karoların klipslere sıkıģtırılarak asılması ġekil 3.32: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan klinker karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. 2. XPS veya cam tülü kaplı taģ yünü ısı yalıtım levhaları duvar yüzeyine plastik dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.32). 3. Üzerinde düģey delikler açılarak üretilen alüminyum T profiller, projedeki aks aralıklarına uygun olarak, bina yüzeyinden yaklaģık 10 cm uzaklıkta düģey taģıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.32). 49

70 4. Alüminyum T profiller üzerindeki deliklere alüminyum klipsler sıkıģtırılarak asılmaktadır (ġekil 3.32). 5. Klinker karolar üst kenarlarında, klipslere sıkıģtırılmasına olanak sağlayan çıkıntılı yüzeyler bulunmaktadır (ġekil 3.33). Klinker karolar, bu bölgeden klipslere sıkıģtırılarak asılmaktadır (ġekil 3.32). ġekil 3.33: Klinker karo kenar detayı Seramik porselen levha Seramik porselen levha cephe kaplama sistemleri uygulama süreci, sistemin uygulamasını yapan bir firma ile yapılan görüģme ile uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama evresi olmak üzere iki aģamada irdelenmiģtir. Uygulama öncesi hazırlık evresi bölüm te anlatıldığı gibidir. Bu bölümde sistemin uygulama evresi irdelenecektir. Seramik porselen levhaların kullanıldığı cephe kaplama sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal alt konstrüksiyona özel bağlantı parçaları ile asma, dıģ duvar sıvası ve ısı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma teknikleri ile uygulanmaktadır. ÇalıĢma kapsamında ısı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.11-K5) ve metal alt konstrüksiyona özel bağlantı parçaları ile asma tekniği (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.11-K4) ile uygulanan porselen seramik levha cephe kaplama sistemlerinin uygulama aģamaları incelenecektir. Isı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma tekniği, mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanan kaba sıva, ısı yalıtımı levhaları, ilk kat ve ikinci kat sıva, astar, seramik porselen levhalar ve derz dolgusundan oluģmaktadır (ġekil 3.34). 50

71 ġekil 3.34: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Mevcut duvar gövdesi üzerine çimento esaslı bir malzeme kullanılarak yapılan kaba sıva uygulaması ile Ģakülünde düzlem oluģturulmaktadır (ġekil 3.35). 2. XPS ısı yalıtımı levhaları arka yüzeylerine özel ısı yalıtımı malzemesi yapıģtırma harcı sürülerek uygulanmaktadır. YapıĢtırma harcı, kaba sıva uygulamasının yapıldığı ve cephe düzleminde bozuklukların olmadığı durumda, 10x10 mm ölçülerinde taraklı mala kullanılarak uygulanmaktadır. Bu yöntem kullanıldığı takdirde taraklanan yapıģtırıcının kabuklaģmamasına dikkat edilmelidir. Cephe düzleminde cm arası bozuklukların olduğu ve kaba sıva yapılmadığı durumlarda noktasal ve Ģerit yapıģtırma yöntemi kullanılmaktadır. Bu yöntemde yapıģtırıcı, levhanın arka yüzeyine en az %40 oranında temas etmeli ve yapıģtırıcı kalınlığı 3 cm yi geçmemelidir. Yerine yerleģtirilen levhanın arkasındaki yapıģtırıcı kalınlığının cm olması gerekmektedir. Isı yalıtımı levhaların yapıģtırılmasının üzerinden 24 saat geçtikten sonra plastik dübellerle mekanik tespiti yapılmaktadır (ġekil 3.35). 3. Ġlk kat sıva uygulaması, ısı yalıtımı levhaların plastik dübellerle tespitinden hemen sonra yapılmaktadır. Homojen bir kalınlık elde etmek için 3-5 mm diģ kalınlığında taraklı mala kullanılarak uygulanmaktadır. Ġlk kat sıva üzerine sıva filesi uygulaması yapılmaktadır. Bu uygulama, sıva harcının kurumasını önlemek için iki uygulamacı tarafından yapılmalıdır. Sıva filesi 10 cm üst üste gelecek Ģekilde bindirmeli olarak uygulanmaktadır (ġekil 3.35). 51

72 Mevcut duvar gövdesi 1. Kaba sıva uygulaması 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Ġlk kat sıva + Sıva filesi uygulaması 4. Ġkinci kat sıva uygulaması 5. Astar uygulaması 6. Seramik porselen levhaların yapıģtırılması 7. Derz dolgusu uygulaması ġekil 3.35: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. 52

73 4. Ġlk kat sıva tam kurumadan ikinci kat sıva uygulaması yapılmaktadır. Bu uygulamada, sıva filesinin yerinden oynamaması ve ilk kat sıvasının içerisine gömülmemesi gerekmektedir (ġekil 3.35). 5. Ġkinci kat sıva uygulamasından üç gün sonra, kaplama yüzeyinin emiciliğini azaltmak ve yapıģma mukavemetini arttırmak için astar uygulaması yapılmaktadır (ġekil 3.35). Yüzey özelliklerine göre gerekli olduğu halde ikinci kat astar uygulaması yapılmaktadır. 6. Seramik porselen levhaların yapıģtırma iģlemine baģlamadan önce yüzey düzgünlüğü kontrol edilmektedir. Yüzeyin düģey yönde terazisinde olması gerekmektedir. Düzlemde sapmalar tespit edildiği takdirde, bunlar yeni sıva harcıyla bölgesel olarak giderilmektedir. Levhaların yapıģtırılmasına baģlamadan önce, ikinci sıranın alt noktasından yatay ve tam terazisinde yeterli uzunlukta alüminyum bir mastar bağlanmaktadır. YapıĢtırma harcı düz el malasıyla veya 4x4x4 mm tarak diģ ölçüsüne sahip taraklı malanın düz kısmıyla ortalama 5 mm kalınlığında sürülmektedir. Yerine yerleģtirilen levha, avuç içi ile bastırılarak yukarı-aģağı 2-6 mm hareket ettirilerek ilk sıkıģtırma iģlemi yapılmaktadır. Levhaların yapıģtırıcı ile iyice temas etmesini sağlamak için alt kısmı plastik esaslı olan derz malası ile dört köģesinden ve orta kısmından hafifçe vurularak sıkıģtırılması sağlanmaktadır. Uygulama bittikten 4-5 saat sonra derz dolgusu uygulaması yapılmaktadır. Derz dolgu harcı derz malası ile bastırılarak derzlere doldurulmalıdır (ġekil 3.35).Dolgu yüzeyi Ģekli bozulmayacak derecede kuruduktan sonra, kuru bir bez ile son kez temizlik yapılmalıdır. Metal alt konstrüksiyona özel bağlantı parçaları ile asma tekniği, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen düģey profillerden oluģan metal alt konstrüksiyon, düģey profillere tespit edilen metal klipsler, metal klipslere takılan EPDM fitiller, levhaların arka yüzeyine yapıģtırılan askı profilleri, ısı yalıtım levhaları ve seramik porselen karolardan oluģmaktadır (ġekil 3.36). Uygulama aşamaları 1. Cephe sistemi projesindeki aks aralıklarına uygun olarak, L tipi taģıyıcı çelik ankrajlar döģeme yüzeylerine, duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlar duvar gövdesi üzerine tespit edilmektedir (ġekil 3.38). DüĢey T profillerin tespit edilebilmesi ve havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için, L tipi ankrajlar 53

74 kullanılacak ısı yalıtım malzemesinin kalınlığından daha uzun boyutlarda seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.11-K4). ġekil 3.36: Özel bağlantı parçaları ile asma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi katmanları. 2. XPS ısı yalıtım levhaları duvar yüzeyine plastik dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.38). 3. Alüminyum T profiller projedeki aks aralıklarına uygun olarak, bina yüzeyinden yaklaģık 8-10 cm uzaklıkta düģey taģıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.38). 4. Alüminyum taģıyıcı klipsler, düģey T profil üzerine YSB vidalarla vidalanarak sabitlenmektedir (ġekil 3.38). 5. Alüminyum taģıyıcı klipsler üzerindeki fitil yuvasına EPDM fitil takılmaktadır (ġekil 3.37). ġekil 3.37: Alüminyum askı profillerinin taģıyıcı klipslere tespit detayı. 6. Seramik porselen levhalar arka yüzeylerinde, üst ve alt kenarlarına yapıģtırılan 54

75 askı profilleri ile düģey derzler 3-6 mm olacak Ģekilde taģıyıcı klipslere asılmaktadır (ġekil 3.37 ve ġekil 3.38). 1. TaĢıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajların tespiti 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Alüminyum T profillerin L tipi çelik ankrajlara tespiti 4. Alüminyum taģıyıcı klipslerin T profillere tespiti 5. EPDM fitillerin alüminyum taģıyıcı klipslere takılması 6. Arka yüzeylerine askı profilleri yapıģtırılan levhaların taģıyıcı klipslere geçerek asılması ġekil 3.38: Özel bağlantı parçaları ile asma tekniği ile uygulanan seramik porselen levha cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları Porselen karo Porselen karo cephe kaplama sistemleri uygulama süreci, sistemin uygulamasını yapan bir firma ile yapılan görüģme ile uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama 55

76 evresi olmak üzere iki aģamada irdelenmiģtir. Uygulama öncesi hazırlık evresi bölüm te anlatıldığı gibidir. Bu bölümde sistemin uygulama evresi irdelenecektir. Porselen karoların kullanıldığı cephe kaplama sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal alt konstrüksiyona askı profilleri ile asma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.12-K7), klipslerle asma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.12-K8), alt konstrüksiyona yapıģtırma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.12-K9) ve dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.12-K10) teknikleri ile uygulanmaktadır. Porselen karoların askı profillerine asma tekniği ile uygulandığı sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen düģey ve yatay profillerden oluģan metal alt konstrüksiyon, yatay profillere tespit edilen metal klipsler, ısı yalıtım levhaları ve porselen karolardan oluģmaktadır (ġekil 3.39). ġekil 3.39: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Cephe sistemi projesindeki aks aralıklarına uygun olarak, L tipi taģıyıcı çelik ankrajlar döģeme yüzeylerine, duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlar duvar gövdesi üzerine tespit edilmektedir (ġekil 3.40). DüĢey T profillerin tespit edilebilmesi ve havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için, L tipi ankrajlar kullanılacak ısı yalıtım malzemesinin kalınlığından daha uzun boyutlarda seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.12-K7). 2. XPS veya cam tülü kaplı taģ yünü ısı yalıtım levhaları duvar yüzeyine plastik 56

77 dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.40). 3. Alüminyum T profiller projedeki aks aralıklarına uygun olarak, bina yüzeyinden yaklaģık 15 cm uzaklıkta düģey taģıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.40). 1. TaĢıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajların tespiti 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Alüminyum T profillerin L tipi çelik ankrajlara tespiti 4. Alüminyum yatay askı profillerinin T profillere tespiti 5. Alüminyum klipslerin yatay askı profillere tespiti 6. Porselen karoların klipslere geçerek asılması ġekil 3.40: Askı profillerine asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. 4. Alüminyum yatay askı profilleri, düģey T profil üzerine vidalanarak sabitlenmektedir (ġekil 3.40). 57

78 5. Alüminyum klipsler projedeki aks aralıklarına uygun olarak yatay askı profillerine vidalanmaktadır. (ġekil 3.40 ve ġekil 3.41). 5. Porselen karolar, arka yüzeylerine açılan kırlangıçkuyruğu Ģeklindeki kanalların alüminyum klipslere geçirilmesi ile yatay profillere 4-8 mm derz aralıkları ile asılmaktadır. (ġekil 3.40). ġekil 3.41: Alüminyum klipslerin yatay askı profillere tespit detayı. Porselen karoların klipslerle asma tekniği ile uygulandığı sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen düģey profillerden oluģan metal alt konstrüksiyon, düģey profillere tespit edilen metal klipsler, ısı yalıtım levhaları ve porselen karolardan oluģmaktadır (ġekil 3.42). ġekil 3.42: Klipslerle asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Cephe sistemi projesindeki aks aralıklarına uygun olarak, L tipi taģıyıcı çelik ankrajlar döģeme yüzeylerine, duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlar duvar gövdesi üzerine tespit edilmektedir (ġekil 3.43). DüĢey T profillerin tespit edilebilmesi ve 58

79 havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için, L tipi ankrajlar kullanılacak ısı yalıtım malzemesinin kalınlığından daha uzun boyutlarda seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.12-K8). Mevcut duvar gövdesi 1. TaĢıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajların tespiti 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Alüminyum T profillerin L tipi çelik ankrajlara tespiti 5. Paslanmaz çelik klipslerin T profiller üzerindeki düģey kanallara tespiti 6. Porselen karoların klipslere sıkıģtırılarak asılması ġekil 3.43: Klipslerle asma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. 2. XPS veya cam tülü kaplı taģ yünü ısı yalıtım levhaları duvar yüzeyine plastik dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.43). 59

80 3. Yüzeyinde düģey kanallar bulunan alüminyum T profiller, projedeki aks aralıklarına uygun olarak, bina yüzeyinden yaklaģık 10 cm uzaklıkta düģey taģıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.43). 4. Paslanmaz çelik klipsler projedeki aks aralıklarına uygun olarak T profiller üzerindeki düģey kanallara vidalanmaktadır (ġekil 3.43 ve ġekil 3.44). 5. Porselen karolar, paslanmaz çelik klipslere sıkıģtırılarak düģey profillere 4-8 mm derz aralıkları ile asılmaktadır (ġekil 3.43). ġekil 3.44: Paslanmaz çelik klipslerin T profiller üzerindeki düģey kanallara tespit detayı. Porselen karoların konstrüksiyona yapıģtırma tekniği ile uygulandığı sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen düģey profillerden oluģan metal alt konstrüksiyon, ısı yalıtım levhaları, poliüretan esaslı yapıģtırıcı ve porselen karolardan oluģmaktadır (ġekil 3.45). ġekil 3.45: Konstrüksiyona yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları. 60

81 Uygulama aşamaları 1. Cephe sistemi projesindeki aks aralıklarına uygun olarak, L tipi taģıyıcı çelik ankrajlar döģeme yüzeylerine, duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlar duvar gövdesi üzerine tespit edilmektedir (ġekil 3.46). DüĢey T profillerin tespit edilebilmesi ve havalandırmalı cephe sistemi uygulaması yapabilmek için, L tipi ankrajlar kullanılacak ısı yalıtım malzemesinin kalınlığından daha uzun boyutlarda seçilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.12-K9). 2. XPS veya cam tülü kaplı taģ yünü ısı yalıtım levhaları duvar yüzeyine plastik dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.46). 3. Alüminyum T profiller, projedeki aks aralıklarına uygun olarak, bina yüzeyinden yaklaģık 10 cm uzaklıkta düģey taģıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.46). 4. Porselen karolar, poliüretan esaslı bir yapıģtırıcı ile düģey profillere 4-8 mm derz aralıkları ile yapıģtırılmaktadır (ġekil 3.46). 1. TaĢıyıcı ve duvar bağlantısı L tipi çelik ankrajların tespiti 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Alüminyum T profillerin L tipi çelik ankrajlara tespiti 4. Porselen karoların T profillere yapıģtırılması ġekil 3.46: Konstrüksiyona yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. 61

82 Porselen karolar, m 2 ye düģen sistem ağırlığının fazlalığı sebebiyle ısı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanamamakta, ancak dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırılarak uygulanabilmektedir (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.12-K10). Porselen karoların dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma uygulama tekniği ile uygulandığı sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanan kaba sıva, çift bileģenli çimento esaslı yapıģtırıcı ve porselen karolardan oluģmaktadır (ġekil 3.47). ġekil 3.47: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Mevcut duvar gövdesi üzerine kireç katılmaksızın çimento esaslı kaba sıva yapılarak Ģakülünde düzlem oluģturulmaktadır (ġekil 3.48). 2. YapıĢtırma için kullanılacak çift bileģenli çimento esaslı yapıģtırıcı, hava sıcaklığı +5 0 C ile C arasında iken hazırlanarak cephe yüzeyine taraklı bir mala ile sürülmektedir (ġekil 3.48). 3. Aynı anda yapıģtırıcı, porselen karonun arkasına taraklı bir mala ile sürüldükten sonra, porselen karolar cephe yüzeyine 4 mm derz boģluğu bırakılarak yapıģtırılmaktadır (ġekil 3.48). 4. YapıĢtırıcının prizini alması için bir gün bekledikten sonra, çimento esaslı bir derz dolgu malzemesi ile derz dolgusu uygulanmaktadır (ġekil 3.48). 62

83 1. Kaba sıva uygulaması 2. YapıĢtırıcının cephe yüzeyine sürülmesi 3. Porselen karoların yapıģtırılması 4. Derz dolgusu uygulaması ġekil 3.48: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan porselen karo cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları Granit kaplama Cephe kaplama sistemlerinde en çok kullanılan doğal taģ kaplamalardan biri olan granit kaplamaların kullanıldığı cephe kaplama sistemleri, malzeme ve sistem ağırlığı, bina yüksekliği vb. etmenlere bağlı olarak taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal alt konstrüksiyona askı profilleri ile asma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.13-D1), özel bağlantı parçaları ile asma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.13-D2), dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.13-D3) ve dıģ duvar sıvası üzerine askı profilleri ile asma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.3 ve Ek A.3, Çizelge A.13-D4 ve D5) teknikleri ile uygulanmaktadır. ÇalıĢma kapsamında dıģ duvar sıvası üzerine askı profilleri ile asma tekniği kullanılarak uygulanan granit cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları incelenecektir. Granit levha boyutlarının büyük olması ve bina yüksekliğinin 20 m yi geçmesi durumunda bu teknik kullanılmaktadır. Bu sistem mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen metal bağlantı parçaları, ısı yalıtım 63

84 levhaları ve granit kaplamalardan oluģmaktadır (ġekil 3.49). ġekil 3.49: DıĢ duvar sıvası üzerine askı profilleri ile asma tekniği ile uygulanan granit kaplama cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Mevcut duvar gövdesi üzerine çimento esaslı bir malzeme ile yapılan kaba sıva uygulaması ile Ģakülünde düzlem oluģturulmaktadır (ġekil 3.51). 2. XPS ısı yalıtım levhaları duvar yüzeyine plastik dübellerle mekanik olarak tespit edilmektedir (ġekil 3.51). 3. Granit levhaların asılmasında kullanılacak bağlantı parçaları, projedeki aks aralıklarına uygun olarak ısı yalıtımı levhaları üzerine ankrajlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.51). 4. Granit levhaların, alt ve üst yüzeylerinde delikler açılarak, bu bölgelere plastik tüpler yerleģtirilmektedir. Daha sonra granit levhalar, bu noktalardan bağlantı parçalarına asılmaktadır (ġekil 3.50 ve ġekil 3.51). ġekil 3.50: Granit levhaların bağlantı parçaları ile tespit detayı. 64

85 1. Kaba sıva uygulaması 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Bağlantı parçalarının tespiti 4. Granit levhaların bağlantı parçalarına asılması ġekil 3.51: DıĢ duvar sıvası üzerine askı profilleri ile asma tekniği ile uygulanan granit kaplama cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları Cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel Cam elyafı ile takviye edilmiģ beton (GRC) paneller, ısı yalıtımlı ve çelik karkaslı olarak üretilmektedir. Bu çalıģma kapsamında çelik karkaslı panellerin uygulama aģamaları irdelenecektir. Çelik karkaslı olarak üretilen cam elyafı ile takviye edilmiģ beton paneller, yerinde dökme/örme/çerçeve duvar gövdesi kullanımına gerek olmadan, doğrudan taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal alt konstrüksiyona tespit edilmektedir. Çelik karkaslı olarak üretilen paneller, döģeme ve tavanlara tespit edilen metal alt konstrüksiyona kaynakla (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.4 ve Ek A.3, Çizelge A.14-Ç1) veya döģeme ve tavanlara tespit edilen L tipi ankrajlara cıvata ve somunlarla (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.4 ve Ek A.3, Çizelge A.14-Ç2) tespit edilmektedir. Daha sonra, iç yüzeylerinde ısı yalıtımı ve iç kaplama, dıģ cephede ise derz dolgusu uygulaması yapılarak duvar gövdesi oluģturulmaktadır. Cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panellerin kaynaklı birleģim kullanılarak 65

86 uygulandığı sistem, döģeme alınlarına tespit edilen metal lamalar ve çelik karkaslı cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panellerden oluģmaktadır.(ġekil 3.52). ġekil 3.52: Kaynaklı birleģim kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. DöĢeme alınlarına çelik lamalar cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.53). 2. Çelik karkaslı cam elyafı ile takviye edilmiģ beton paneller, çelik karkaslarından çelik lamalara kaynaklanarak tespit edilmektedir (ġekil 3.53). Daha sonra paneller arasında oluģan derzler poliüretan esaslı bir malzeme kullanılarak kapatılmaktadır. 1. Çelik lamaların döģemelere cıvata ve somunlarla tespit edilmesi 2. Panellerin çelik karkaslarından çelik lamalara kaynaklanarak tespit edilmesi ġekil 3.53: Kaynaklı birleģim kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. Cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panellerin ankrajlar kullanılarak tespit edildiği 66

87 sistem, döģeme ve tavana tespit edilen metal L tipi ankrajlar ve çelik karkaslı cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panellerden oluģmaktadır (ġekil 3.54). ġekil 3.54: Ankrajlı tespit kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. Çelik L tipi ankrajlar döģeme ve tavana cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.55). 1. Çelik L tipi ankrajların döģeme ve tavana cıvata ve somunlarla tespit edilmesi 2. Panellerin çelik karkaslarından çelik L tipi ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmesi ġekil 3.55: Ankrajlı tespit kullanılarak uygulanan cam elyafı ile takviye edilmiģ beton panel cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. 2. Çelik karkaslı cam elyafı ile takviye edilmiģ beton paneller, çelik karkaslarından çelik L tipi ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmektedir (ġekil 3.55). Daha sonra paneller arasında oluģan derzler poliüretan esaslı bir malzeme kullanılarak kapatılmaktadır. 67

88 Çimento esaslı yonga levha Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemleri uygulama süreci, sistemin uygulamasını yapan bir firma ile yapılan görüģme ile uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama evresi olmak üzere iki aģamada irdelenmiģtir. ii. Uygulama öncesi hazırlık evresi a. Cephe sistemine yönelik projenin hazırlanması Uygulama öncesi hazırlık evresinin ilk aģaması olan cephe sistemine yönelik projenin hazırlanması süreci iki Ģekilde gerçekleģmektedir. Firma tarafından, cephe kaplama sistemini uygulanacağı binanın tasarımını yapan mimari ofise malzeme ve uygulama detayları ile ilgili bilgi verildikten sonra cephe kaplama sistemi uygulama projesi mimari ofis tarafından hazırlanmaktadır. Daha sonra mimari ofisin hazırladığı proje inģaat firmasında görevli mimarlar ve inģaat mühendisleri tarafından incelenerek gerekli revizyonların yapılması için tekrar mimari ofise iletilmektedir. Bu süreç proje nihai haline ulaģana kadar devam etmektedir. Cephe kaplama sistemi uygulama projesi inģaat firmasında çalıģmakta olan mimarlar ve inģaat mühendisleri tarafından da hazırlanabilmektedir. Firma iki ve üç boyutlu çizimlerden oluģan birkaç alternatif proje hazırladıktan sonra iģveren ile yapılan toplantılar sonucu uygulaması yapılacak proje seçilmektedir. b. Uygulama sürecinin planlanması Yapım sürecinin planlanmasında çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sisteminin uygulanacağı projenin boyutu etkili olmaktadır. Küçük ölçekli projelerde yapım süreci boyunca uygulanacak iģ aģamaları, iģ süreleri ve iģ takvimi firma tarafından basit bilgisayar programlarında tablolar halinde hazırlanmakta ve yapım süreci boyunca yapım alanında firma tarafından görevlendirilmiģ olan Ģantiye sorumlusu tarafından takibi sağlanmaktadır. Büyük ölçekli projelerde iģ aģamaları, iģ süreleri ve iģ takvimi ile ilgili bilgiler mevcut Ģantiye yönetimine iletilerek mevcut Ģantiye iģ programına dâhil edilmekte ve firma tarafından görevlendirilen mimar ya da inģaat mühendisi tarafından yapım sürecinin takip edilmesi sağlanmaktadır. c. Kaynakların temini Malzeme temini Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemeleri Ankara daki malzeme üretim tesislerinden temin edilmektedir. Malzemelerin Ankara dan Ġstanbul a 68

89 nakliyesi sırasında 8 dingilli kamyonlar kullanılmaktadır. Cephe kaplama malzemeleri yapım alanına ulaģtırılmadan önce firmanın Ġstanbul/Avcılar da bulunan deposunda muhafaza edilmektedir. Isı yalıtımı için kullanılan 30 mm kalınlığındaki ekstrüde polistren levhalar (XPS) ve levhaların montajında kullanılacak plastik dübeller firmanın anlaģması olan ısı yalıtım malzemeleri sağlayıcı bir firmadan temin edilmektedir. Neme karģı yalıtım, binanın bulunduğu bölge, konumu ve yağmur suyuna maruz kalma durumu tespit edildikten sonra gerekli görülüyorsa uygulanmaktadır. Nem yalıtım malzemesi kullanılacaksa üretici firmasından temin edilen yüksek sıcaklık ve basınç altında birleģtirilmiģ ve buhar geçirme özelliğine sahip polietilen lif keçe kullanılmaktadır. Derz ve köģe dolgusu olarak poliüretan esaslı derz dolgu malzemeleri kullanılmaktadır. Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemelerinin astar ve son kat boya iģlemleri için kullanılacak boyalar firmanın sahip olduğu malzeme satıģ ofisinden temin edilmektedir. Metal alt konstrüksiyon yapımında kullanılan 0.5 mm galvanize saçtan 25x80x3000 mm boyutlarındaki M profiller ve M profilin tuğla, beton vb. duvara montajı sırasında cm ye kadar yüzey hatlarını düzeltebilmek için kullanılan 0.5 mm galvanize saçtan 300 mm boyutundaki esnek bağlantı parçaları kullanılmaktadır (ġekil 3.56). ġekil 3.56: Alt konstrüksiyon M profili ve esnek bağlantı elemanı. Galvanize saçtan M profilin taģıyıcı sisteme ve monolitik gövde duvara tespiti için fischerfur serisi 8 mm çapında 120 mm uzunlukta vida ve fermuar dübel kullanılmaktadır (ġekil 3.57). ġekil 3.57: Vida ve fermuar dübel. Fuga uygulaması yapılacaksa aksesuarların M profile montajı için 5x50-60 mm sivri uçlu, havģa baģlı vidalarla yapılmaktadır (ġekil 3.58). ġekil 3.58: Sivri uçlu havģa baģlı vida. 69

90 Çimento esaslı yonga levha kaplama malzemelerinin M profillere montajı için 3.5x25 ya da 3.5x35 mm borkof vidalar kullanılmaktadır (ġekil 3.59). ġekil 3.59: Borkof vida. İşçi temini Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemi yapım sürecinde cephe kaplama malzemeleri montajında çalıģan montaj iģçileri ve montaj sonrası boyama iģlerinde çalıģan boyacılar olmak üzere iki türde iģçilik kullanılmaktadır. Cephe kaplama malzemeleri montajında çalıģan iģçiler de eğitim ve bilgi seviyelerine göre farklılık göstermektedir. Malzeme üretici firma tarafından Ankara daki tesislerde montaj eğitimi verilmiģ eğitimli iģçiler kullanılabildiği gibi, inģaat firması tarafından cephe kaplama sisteminin montajında çalıģtırılarak zaman içinde deneyim kazanmaları sağlanmıģ düz iģçiler de kullanılmaktadır. Proje büyüklüğüne göre kullanılan iģçi sayısı değiģiklik göstermektedir ancak ortalama olarak 100m 2 cephe kaplama malzemesi montajı için 1 iģçi kullanılmaktadır. Araç-gereç temini Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemi montajı için motorlu el aletleri kullanılmaktadır. Kat yüksekliğinin çok olduğu projelerde cephe kaplama malzemelerinin taģınmasını kolaylaģtırmak için elektrikli vinçler de kullanılmaktadır. Motorlu el aletleri ve küçük elektrikli vinç firma tarafından sağlanmakta, büyük elektrikli vinç kullanımı gerekiyorsa kiralanmaktadır. Vidalama için küçük elektrikli matkap, Ģarjlı elektrikli matkap, gerekli olduğu takdirde çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemelerinin kesilip düzeltilmesi için elektrikli spiral, su yalıtım malzemesinin tespiti için zımba, zemini düzeltmek için kırıcı ve darbeli matkaplar, kaynak makinesi, küçük ve büyük elektrikli vinçler kullanılmaktadır. Ayrıca seyyar mekanizma kablolar, vidalama sıkma baģları ve elektrotlar uygulamada kullanılan diğer araç-gereçlerdir. d. Şantiye koşullarının denetlenmesi Firma tarafından görevlendirilen bir kiģi çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemi yapım süreci baģlamadan önce iģçi sağlığı ve güvenliği için Ģantiye koģullarını denetlemektedir. ĠĢçiler için sağlıklı koģullara sahip konaklama yerlerinin 70

91 temin edilmesi sağlanarak kontrolü yapılmakta ve yemekhane imkânı sağlanmaktadır. Küçük ölçekli projelerde iģ güvenliği açısından özel önlemler alınmamakta ancak Ģantiye sorumlusunun denetiminde iģçilerin güvenli bir ortamda çalıģmaları sağlanmaktadır. Büyük ölçekli projelerde Ģantiye tarafından yönetilen iģçi sağlığı ve güvenliği programı cephe sistemi yapımı sırasında da geçerli olmaktadır. iii. Uygulama evresi Uygulama evresi çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemelerinin ve bağlantı parçalarının firmanın depolarından alınarak kamyonetlerle yapım alanına getirilmesi ile baģlamaktadır. Palet ayaklar içinde muhafaza edilen cephe kaplama malzemelerinin ve bağlantı parçalarının yapım alanında depolanması sırasında su ve nemden etkilenmemesi için özel önlemler alınmayarak sadece gerekli depolama alanın temin edilmesi sağlanmaktadır. Firma tarafından görevlendirilen teknik ekip tarafından Ģantiye sorumlusuna ve baģ kalfaya cephe kaplama sistemi projesi ile ilgili bilgi verildikten sonra, yapım sürecinin iģçiler tarafından projeye uygun bir Ģekilde uygulandığına emin olana kadar Ģantiyede süreç takip edilmektedir. Daha sonra yapım süreci firma tarafından görevlendirilen bir Ģantiye sorumlusu ve mevcut Ģantiye sorumlusu denetiminde devam etmektedir. Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal/ahģap alt konstrüksiyona, gizli vidalama uygulama tekniği kullanılarak uygulanmaktadır (Bkz. Ek A.3, Çizelge A.4 ve Ek A.3, Çizelge A.14- Ç4). Bu sistem, kaba sıva, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen metal alt konstrüksiyon, ısı yalıtım levhaları, çimento esaslı yonga levhalar, derz dolgusu ve boyadan oluģmaktadır (ġekil 3.60). Uygulama aşamaları 1. Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemeleri yerinde dökme/yığma/çerçeve duvar gövdesi üzerine tespit edilen metal M profillerle oluģturulan alt yapıya tespit edilmektedir. Yerinde dökme/yığma/çerçeve duvar gövdesi bina projesinin uygulamasını gerçekleģtiren yüklenici firma tarafından inģa edilip, dıģ sıvası yapılarak cephe kaplama sistemi uygulaması için hazır hale getirilmektedir (ġekil 3.61). 2. Uygulamanın ilk aģaması olarak, 30 mm kalınlığındaki XPS ısı yalıtım levhaları ĢaĢırtmalı olarak dizilerek köģelerinden plastik dübellerle m 2 ya 6 dübel gelecek 71

92 Ģekilde yerinde dökme/yığma/çerçeve duvar gövdesi üzerine tespit etmektedir. Isı yalıtım levhaları üzerine metal alt konstrüksiyon tespit edileceğinden levhalar harçla yapıģtırılmayarak sadece dübellerle tespit edilmektedir (ġekil 3.61). ġekil 3.60: Gömme vidalama tekniği ile uygulanan çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemi katmanları mm galvanize saçtan 25x80x3000 mm boyutlarındaki M profiller yatayda 600 mm düģeyde 1000 mm aralıklarla 8 mm çapında 120 mm uzunlukta fischer vida ve fermuar dübellerle ikisi döģeme, ikisi yerinde dökme/yığma monolitik gövde duvar üzerine gelecek Ģekilde ortalarından XPS levhaların ve ısı yalıtım malzemesinin üzerine tespit edilmektedir (ġekil 3.61). 4. Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemelerinin tespitine baģlamadan önce, levhaların köģelerinden 15 mm içeride vidaların gömülmesi için yer açılmaktadır. Daha sonra levhalar 3.5x25 ya da 3.5x35 mm borkof vidalarla köģelerinden M profillerin yanaklarına gömme vidalama yöntemi ile tespit edilmektedir. Cephede fuga uygulaması varsa önce fugalar 5x50 mm sivri uçlu, havģa baģlı vidalarla M profillere tespit edilmektedir (ġekil 3.61). 5. Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemelerini montajından sonra vida baģları, köģeler ve derzler poliüretan esaslı derz dolgu malzemesi ile kapatılmaktadır. KöĢelerin kapatılması için daha mukavemetli bir malzeme olan deniz tutkalı da kullanılabilmektedir. Daha sonra bir kat astar boya uygulaması yapıldıktan sonra iki kat boya uygulaması yapılmaktadır (ġekil 3.61). 72

93 Mevcut duvar gövdesi 1. Kaba sıva uygulaması 2. Isı yalıtımı levhalarının tespiti 3. Metal M profillerin düģey olarak tespiti 4. Çimento esaslı yonga levhaların vidalanması 5. Derz dolgusu ve boya uygulaması ġekil 3.61: Gömme vidalama tekniği ile uygulanan çimento esaslı yonga levha cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları Cam Cam cephe sistemleri, taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal bağlantı parçalarına, yatay ve düģey taģıyıcı alt konstrüksiyon bileģenlerinin ankrajlarla ve kaynaklanarak tespit edilmesi ve cam panellerin veya camlı modüllerin bu alt konstrüksiyona tespit edilmesi ile uygulanmaktadır. Klasik yatay ve düģey kapaklı sistemler gizli vidalama (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.5 ve Ek A.3, Çizelge A.16-C1), strüktürel silikon sistemler yapıģtırma (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.5 ve Ek A.3, Çizelge 73

94 A.16-C2), panel sistemler ankrajlı birleģim (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.5 ve Ek A.3, Çizelge A.17-C3), yarı kapaklı sistemler gizli vidalama (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.5 ve Ek A.3, Çizelge A.17-C4) ve planar sistemler özel bağlantı parçaları ile (Bkz. Ek A.2, Çizelge A.5 ve Ek A.3, Çizelge A.17-C5 ve C6) uygulanmaktadır. ÇalıĢma kapsamında, klasik yatay ve düģey kapaklı cam cephe sistemi uygulama aģamaları incelenecektir. Bu sistem, döģeme alınlarına tespit edilen alüminyum U tipi ankrajlar, alüminyum düģey ve yatay taģıyıcılar, camlar paneller ve alüminyum kapaklardan oluģmaktadır (ġekil 3.62). ġekil 3.62: Klasik yatay ve düģey kapaklı cam cephe kaplama sistemi katmanları. Uygulama aşamaları 1. DüĢey profillerin tespitinde kullanılacak alüminyum U tipi ankrajlar, projesindeki aks aralıklarına uygun olarak döģeme yüzeylerine tespit edilmektedir (ġekil 3.64). 2. Yatay ve düģey alüminyum profillerden oluģan grid taģıyıcı sistemin, U tipi ankrajlara cıvata ve somunlarla tespit edilmesi ile alt konstrüksiyon oluģturulmaktadır (ġekil 3.63 ve ġekil 3.64). ġekil 3.63: DüĢey taģıyıcıların döģemedeki U tipi ankrajlara tespit detayı. 74

95 3. Cam paneller kapak altı baskı profillerinin uygun yuvalarına vidalandıktan ve EPDM fitiller kullanılarak sıkıģtırılması ile sızdırmazlık sağlandıktan sonra, yatay ve düģey alüminyum kapaklar yuvalarına oturtulmaktadır (ġekil 3.64). DöĢemeler 1. Alüminyum U tipi ankrajların döģemelere tespiti 2. DüĢey ve yatay taģıyıcıların U tipi ankrajlara tespiti 3. Camlar ile yatay ve düģey kapakların tespiti ġekil 3.64: Klasik yatay ve düģey kapaklı cam cephe kaplama sistemi uygulama aģamaları. 3.5 Bölüm Sonucu ÇalıĢmanın bu bölümünde cephe kaplama sistemleri malzeme, uygulama teknikleri ve uygulama süreçleri bağlamında irdelenmiģtir. Öncelikle, Türk yapı sektöründe faaliyet gösteren cephe kaplama sistemi firmaları incelenmesi ile cephe kaplama sistemlerinde kullanılan malzemeler genel olarak metal, ahģap, kil, doğal taģ, çimento ve plastik esaslı malzemeler ile cam cephe sistemleri olarak sınıflandırılmıģtır. Kaplama malzemeleri paneller, karolar, levhalar, sandviç paneller, kompozit paneller, levhalar ve plakalar halinde üretilebilmektedir. Bu malzemelerden bazıları standart boyutlarda üretilirken, bazıları projeye göre farklı boyutlarda üretilebilmektedir. 75

96 Daha sonra, oluģturulan sınıflandırma sistematiği içinde yer alan malzemelerin uygulama teknikleri araģtırılmıģtır. Cephe kaplama malzemeleri farklı uygulama teknikleri kullanılarak uygulanabilmektedir. Kullanılan alt konstrüksiyon malzemesi ve bağlantı parçalarının biçim, boyut, tür vb. özellikleri farklı olabilmekte, ancak uygulama teknikleri benzer prensiplerle uygulanmaktadır. Bu nedenle uygulama teknikleri genel olarak taģıyıcı sistem bileģenlerine tespit edilen metal/ahģap alt konstrüksiyona vidalama, asma, yapıģtırma, ankrajlarla ve kaynakla birleģtirme; duvar gövdesi (yerinde dökme/yığma/çerçeve) üzerine yapıģtırma, duvar gövdesine tespit edilen ısı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma ve duvar gövdesine tespit edilen metal bağlantı parçalarına asma olarak sınıflandırılmıģtır. Son bölümde uygulama süreçleri, daha sonra sürdürülebilirlik bağlamında yapılacak değerlendirmede kullanılabilmesi için farklı uygulama tekniklerine bağlı olarak incelenmiģtir. Firmalarla görüģmeler yapılarak incelenen cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçleri, uygulama öncesi hazırlık evresi ve uygulama evresi olarak iki aģamada incelenirken, diğer sistemler yalnızca uygulama aģamaları bağlamında incelenmiģtir. Bu bölümde yapılan analizler sonucunda oluģturulan ve Türkiye de cephe kaplama sistemlerinde yaygın olarak kullanılan kaplama malzemeleri, bu malzemelerin genel özellikleri, piyasada yaygın olarak bulunabilen boyutları ile uygulama teknikleri, plan, kesit ve görünüģ düzeyinde uygulama prensip çizimleri ve uygulama tekniklerinin açıklandığı cephe kaplama sistemi çizelgeleri Ek A.3 te gösterilmiģtir. 76

97 4. CEPHE KAPLAMA SĠSTEMLERĠNĠN UYGULAMA SÜREÇLERĠNDE SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞĠN DEĞERLENDĠRĠLMESĠNE YÖNELĠK YÖNTEM ÖNERĠSĠ Cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçlerinde sürdürülebilirliğin değerlendirilmesi amacı ile farklı uygulama tekniklerine bağlı olarak sürecin çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri araģtırılacaktır. Bu nedenle farklı uygulama teknikleri arasında karģılaģtırma yapmaya olanak tanıyacak bir değerlendirme yöntemine ihtiyaç duyulmaktadır. Bu amaçla, öncelikle değerlendirme ve mimarlıkta kullanılan değerlendirme yöntemleri araģtırılmıģ, daha sonra değerlendirmede kullanılabilecek yöntem seçilerek öneri yöntem oluģturulmuģtur. 4.1 Değerlendirme ve Değerlendirme Yöntemleri Değerlendirmenin baģlıca görevi, tanımlanmıģ olan amaca eriģmek için gerekli alternatifleri seçmek ve bu alternatiflerin birbirleriyle olan karģılaģtırmalarını nesnel olarak yapmaktır. Değerlendirme genel olarak üç aģamada gerçekleģmektedir [25]: Değer ölçütlerinin saptanması Değer ölçütlerinin ölçülendirilmesi ve ağırlıklarının saptanması; değer ölçütlerinin değerlendirilmesi Tüm sistem değerinin saptanması Değerlendirmede kullanılabilecek yöntemlerden biri Yarar-Değer analizidir. Alternatiflerin sıralanmasıyla ilgili bir değerlendirme analizi, değer nesnesinin kullanıcıya sağladığı özne ile nesne arasında var olan kullanım değerini saptamayı amaçlıyorsa Yarar-Değer analizinden söz edilebilir [25]. Değerlendirme yönteminin oluģturulması için Yarar-Değer analizinin kullanılması halinde, öncelikle bir amaç hiyerarģisi kurularak değer ölçütleri saptanmaktadır (ġekil 4.1). Bir amaç hiyerarģisine bağlı olarak değer ölçütlerinin saptanmasından sonra, 77

98 değerlendirme yapabilmek için ölçütlere değer verilmesi gerekmektedir. Yarar-Değer analizi çok boyutlu bir değerlendirmeye olanak sağlayarak, çeģitli birimlerle ifade edilebilen yarar simgelerinin sistem içinde sağladıkları yararları boyutsuz bir değerle ifade ederek, tüm Yarar-Değer in saptanmasını gerçekleģtirebilmektedir. Yarar- Değer analizine bağlı değerlendirme yöntemlerinde boyutsuz değerlerin elde edilmesi iki türde gerçekleģebilir [25]: Sezgisel olarak Değer fonksiyonlarıyla AMAÇ ZĠNCĠRĠ UÇ AMAÇ SONUÇ ALT AMAÇ ARAÇ SONUÇ DEĞER KRĠTERĠ ARAÇ ġekil 4.1: Amaç hiyerarģisi [25]. Sezgisel veya değer fonksiyonlarına bağlı olarak yapılan bir değerlendirmede, fayda simgeleri büyüklüklerinin saptanması gerekmektedir. Büyüklüklerin saptanması ve bunlara verilen sayısal değerler değiģik skala türleriyle elde edilmektedir [25]. Nominal skalalar, herhangi bir olgunun, nesnenin var olup olmadığını göstermekte ve değerlendiricinin kategorik biçimde karar vermesini sağlamaktadır. Nominal skalalar, büyük bir oranda bilgi edinilmeden, alternatiflerin genel çizgileriyle sınıflandırılmalarına kısa bir süre içinde olanak vermektedir [25]. Değerlendirmede tercihlerin gösterilmesi salt yarar eģitliğine veya farklılığına dayanarak yapılmayıp, yarar farklılıklarının yöneliminin de belirtilmesi söz konusu ise, sıralama ile ilgili aksiyomlar esas alınarak ordinal skalalar elde edilir. Ordinal skalalar bir elemanın, hangi elemandan sonra gelmesi gerektiğini gösterir [25]. Kardinal skalalar, ölçme sonucunda bir alternatifin elde ettiği büyüklüğü ve bu büyüklükle diğer bir alternatifin eriģtiği büyüklük arasındaki farkı sayısal olarak ifade edebilmektedir. Böylece bir alternatifin salt sıralamadaki yeri değil, aynı zamanda diğer bir alternatiften veya skala üstünde yeri saptanmıģ bir sıfır noktasında uzaklığı da belirlenebilmektedir. Bu skalalarla yapılan ölçmelerde, değerler arasındaki fark her 78

99 zaman sabit kalmakta ve dolayısıyla değerlerin toplanabilirlik özelliği gerçekleģmektedir. Kardinal skalalar mimarlıkla ilgili değerlendirme en çok kullanılan skalalardır [25]. Ölçütlerin değerlendirilmesinden sonra, ölçütlere ağırlık verilmesi gerekmektedir. Ağırlıkların saptanmasında kullanılan baģlıca yöntemlerden biri aritmetik ortalama yöntemidir. Bu yöntemde, değerlendiriciler bir sistemin herhangi bir parça sistemine, toplam ağırlığa göre ağırlık vermekte ve bu değerler daha sonra toplanarak, değerlendirici sayısına bölünmekte ve parça sistemin ortak ağırlık değeri saptanmaktadır [25]. Ağırlık vermede kullanılan bir diğer yöntem, ordinal skala teģkiline dayanan çiftler mukayesesi yöntemidir. Bu yöntemde, bir alt amaç, diğer alt-amaçlarla tek tek mukayese edilerek daha önemli görülen alt-amaca 1, diğer altamaca 0 verilmektedir. Bu iģlem tüm alt amaçlar için sırayla gerçekleģtirildikten sonra, alt amaçların elde ettikleri toplam değerler, seçilen toplam ağırlık değerine göre, sayısal olarak değerlendirmede kullanılacak gerçek ağırlık değerlerine dönüģtürülürler [25]. Ağırlıkların saptanmasında, Von Neumann ve Morgenstren in geliģtirdikleri yöntem de kullanılmaktadır. Bu yöntemin en büyük özelliği salt amaçlardan beklenen yararlara göre bir tercih sıralamasını yapmak değil, aynı zamanda bu tercih sıralamasını o amaca eriģme olasılığını da göz önüne alarak yapabilmektir [25]. Ağırlıkların saptanmasında en çok kullanılan yöntemlerden bir diğeri, Churchmann ve Ackoff tarafında geliģtirilen yöntemdir. Bu yöntem, bir amaç hiyerarģisine bağlı olarak alt amaç veya değer ölçütlerinin ağırlıklarının saptanmasında kullanılabilmektedir. Bir kademede karģılaģtırılan amaçların, amaç hiyerarģisinin bir üst kademesinde ortak amaçları vardır. Bu ortak amaçlar, düğüm amacı olarak da adlandırılabilmektedir. Bireysel tercihlerin ağırlıkları için önerilen bu yöntem, aģağıdaki gibi örneklenebilir [25]: 1. Ağırlık kazanmaları söz konusu olan öğeler, ağırlığı saptayacak kiģi veya kiģilerin tercihlerine göre sıralanır. O 1 >O 2 >O 3 >O 4 2. En büyük önem taģıyan öğeye (O 1 ) geçici olarak 1.00 ağırlık değeri verilerek, diğer öğelerin ağırlıkları yukarıdaki tercihe göre, rölatif bir biçimde ve geçici olmak Ģartıyla saptanır. O 1 >O 2 >O 3 >O 4 V 1 >V 2 >V 3 >V 4 79

100 Örneğin bu değerler söyle olabilir: V 1 = 1.00, V 2 = 0.80, V 3 = 0.50, V 4 = En önemli olarak kabul edilen öğe (O 1 ) diğerlerinin toplam değerleriyle karģılaģtırılarak, bu öğenin geçici olarak saptanan değeri yeniden saptanır. V 1 > V 2 + V 3 + V 4 ifadesine göre, V 1 in yeni değeri V 1 = 2.00 olarak değiģtirilebilir. 4. Daha sonra O 2 ile O 3 ve O 4 karģılaģtırılır ve yeniden V 2 ağırlık değeri saptanır. O 2 nin ağırlık değeri olan V 2 nin yeniden düzenlenmesi, örneğin V 2 < V 3 + V 4 ifadesine göre olabilir ve böylece geçici olarak saptanan V 2 = 0.80 değeri 0.70 e dönüģebilir. Geçici olarak saptanan V 3 ve V 4 değerleri de, örneğin V 3 > V 4 ifadesine dayanarak aynen kabul edilebilir ve böylece her değer birbiriyle tutarlı hale gelmiģ olur. 5. Bu durumda, ağırlıkların saptanması tamamlanmaktadır. Fakat elde edilen değerler V j ile bölünerek normalize edilebilir. Örnekte V j = V 1 + V 2 + V 3 + V 4 = 3.50 dir. StandartlaĢtırılan yeni değerler de Ģunlardır: V 1 1 = 2.00 / 3.50 = 0.57 V 1 2 = 0.70 / 3.50 = 0.20 V 1 3 = 0.50 / 3.50 = 0.14 V 1 4 = 0.30 / 3.50 = 0.09 Toplam 1.00 Değerlendirme ölçütlerinin bir amaç hiyerarģisi içinde belirlenmesinden ve değerlendirme yapılmak istenen duruma uygun bir yöntem seçilerek ölçütlerin ölçülendirilmesi ve ağırlıklarının saptanmasından sonra, tüm ölçütleri, ölçütlerin ağırlıkları ve toplam sistem değerini gösteren değerlendirme çizelgeleri oluģturularak değerlendirme yöntemi tamamlanmaktadır. 4.2 Değerlendirme Ölçütlerinin Belirlenmesi ÇalıĢma kapsamında farklı uygulama tekniklerine bağlı olarak, cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçlerinin çevresel etkilerinin değerlendirilmesi ve karģılaģtırma yapılması amaçlanmaktadır. Bu nedenle sözel verilere dayanan, ancak sayısal değerler kullanılarak oluģturulacak bir yöntem geliģtirilmiģtir. Değerlendirme ölçütleri, bölüm 2.2 de literatür araģtırmaları ile yapım süreci ve çevresel sürdürülebilirlik iliģkisinin incelenmesi ve bölüm 3.3 te firma görüģmeleri 80

101 ve literatür araģtırmaları ile cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçlerinin irdelenmesi sonucunda elde edilen verilere bağlı olarak belirlenmiģtir. Cephe kaplama sistemleri için yapım alanı içindeki uygulama süreci değerlendirilecektir. Bu nedenle öncelikle uygulama sürecinin girdileri ve çıktıları tanımlanmıģtır. Bölüm 2.2 de yapım sürecinin temel girdileri malzeme, araç-gereç, iģçilik ve süre olarak tanımlanmıģtır. Cephe kaplama sistemini oluģturan alt konstrüksiyon malzemesi, hazır veya yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri, kaplama malzemesi, boya, sıva, derz dolgusu vb. bitiģ uygulamaları cephe kaplama sisteminin uygulanması sırasında kullanılan malzemelerdir. Uygulama sırasında kullanılan araç-gereçler, malzemelerin yapım alanında taģınmasında, yükseltilmesinde ve malzemelerin tespitinde kullanılan araç-gereçlerdir. Uygulama sırasında düz iģçi veya eğitim almıģ iģçiler kullanılabilmektedir. Uygulama sürecinin çevre üzerindeki etkilerinin azaltılması için uygulama süresinin kısaltılması konusu önem kazanmaktadır. Malzeme, araç-gereç ve iģçilik gibi uygulama sürecinin temel girdilerine ek olarak, özellikle çevre üzerinde önemli etkilere sebep olan enerji ve su kullanımı ile uygulama süresi, uygulama sürecinin diğer girdilerini oluģturmaktadır. Malzemearaç-gereç ve iģçilik olarak tanımlanan temel girdiler enerji, su kullanımı gibi kaynak kullanımları ve uygulama süresi üzerinde belirleyici olmaktadır. Uygulama süreci sonunda ürün olarak cephe kaplama sistemi oluģurken, süreç boyunca havaya, suya ve toprağa yapılan salımlar ve yapım atıkları sürecin çıktılarını oluģturmaktadır (ġekil 4.2). GĠRDĠLER ALT KONSTRÜKSĠYON MALZEMESĠ HAZIR/YERĠNDE HAZIRLANAN BAĞLANTI MALZEMESĠ KAPLAMA MALZEMESĠ KORUYUCU KATMAN MALZEMELERĠ BĠTĠġ MALZEMELERĠ ĠġÇĠLĠK GĠRDĠLER ENERJĠ SU SÜRE CEPHE KAPLAMA SĠSTEMĠ UYGULAMA SÜRECĠ ÜRÜN CEPHE KAPLAMA SĠSTEMĠ ÇIKILAR KATI ATIK SALIM ġekil 4.2: Cephe kaplama sistemi uygulama süreci. 81

102 Uygulama sürecinin temel girdileri olan malzeme, araç-gereç ve iģçilik, sürdürülebilirlik bağlamında ele alındığında; bu girdilerin kaynak kullanımını etkileyen enerji ve su kullanımı, kullanılan malzemenin miktarı, sürecin iģçi sağlığı ve güvenliği üzerindeki etkileri, uygulama süresi, uygulama sırasında yapılan salımlar ve süreç sonunda açığa çıkan katı atıklar üzerinde etkili olduğu görülmektedir. Bu nedenle cephe kaplama sistemleri uygulama süreçlerinde sürdürülebilirliği etkileyen ölçütler (Ö) malzeme, araç-gereç ve iģçilik gibi yapım süreci temel girdilerinin çevre, ekosistem, insan sağlığı ve doğal kaynaklar üzerindeki etkilerinin analiz edilmesi ile süre, kaynak kullanımı, yapım alanı koşulları ve yapım atıkları olmak üzere dört baģlık altında toplanmıģtır Süre ile ilgili ölçütler Uygulama süresi, sürdürülebilirliği belirlemede en önemli etkenlerden biridir. Uygulamayı kısa bir sürede tamamlamak çevreye olan etkileri ve enerji kullanımını azaltacaktır. Uygulama süresi ölçütünü etkileyen alt ölçütler (AÖ) konstrüksiyonun türü, bağlantı malzemesinin ve cephe kaplama sisteminin bitmiģlik düzeyi ve iģçilerin uygulamaya yönelik bilgi seviyesi olarak belirlenmiģtir. Süre ölçütünün sürdürülebilirliğe olan etkilerini belirleyen olası durumlar (OD) alt ölçütlere bağlı olarak Ģu Ģekilde sıralanabilir: Uygulama için kullanılacak konstrüksiyonun türü, bileģen sayısına bağlı olarak uygulama süresini etkilemektedir. Örneğin; mevcut duvar gövdesi kullanımı, metal/ahģap alt konstrüksiyon kullanılan sistemlere göre uygulamanın daha kısa sürede bitmesini sağlayacaktır. Metal/ahĢap alt konstrüksiyon kullanılan uygulamalarda, yatay ve düģey ya da yatay veya düģey alt konstrüksiyon kullanılması uygulama süresini etkilemektedir (Bkz. Çizelge 4.1, I-A). Hazır bağlantı malzemelerinin (ankraj, klips vb.) kullanımı uygulama süresini kısaltırken, yerinde hazırlanan bağlantı malzemesi (yapıģtırıcı, sıva vb.) kullanımı, malzemelerin kullanıma hazır hale getirilmesi için ek süre gerektirdiğinden, uygulama sürenin artmasına sebep olmaktadır (Bkz. Çizelge 4.1, I-B). Uygulamadan sonra boya, sıva, derz dolgusu vb. ekstra uygulama gerektiren sistemler, yapılacak iģin miktarını, dolayısıyla uygulama süresini arttırmaktadır (Bkz. Çizelge 4.1, I-C). ĠĢçilerin belli bir uygulama tekniği için özel olarak eğitilmesi ve deneyim kazanması ile aynı iģ düz iģçi tarafından uygulaması yapılan bir sistemle 82

103 karģılaģtırıldığında daha kısa bir sürede ve daha yüksek kalite düzeyinde tamamlanmaktadır (Bkz. Çizelge 4.1, I-D) Kaynak kullanımı ile ilgili ölçütler Global kaynakların yaklaģık %50 si inģaat sektörü tarafından tüketilmektedir (Edwards and Hyett, 2001, alıntı yapılmıģ, Sev) [3]. Tüm yapı aktiviteleri su, enerji ve malzeme gibi bazı dünya kaynaklarının bileģenlerinin kullanımı, yeniden dağıtılması ve bir araya getirilmesini içermektedir [3]. Uygulama sürecinde kaynak kullanımı su, elektrik, yakıt, iģgücü ve sistem bileģenlerine bağlı alt konstrüksiyon, bağlantı ve kaplama malzemesi ile bitiģ uygulamaları için kullanılan malzeme kullanımını kapsamaktadır. Kaynak kullanımı ölçütünü etkileyen alt ölçütler (AÖ) yapım alanındaki malzeme taģıma, yükseltme vb. iģleri, konstrüksiyonun, araçgereçlerin ve bağlantı malzemelerinin türü olarak belirlenmiģtir. Kaynak kullanımı ölçütünün sürdürülebilirliğe olan etkilerini belirleyen olası durumlar (OD) alt ölçütlere bağlı olarak Ģu Ģekilde sıralanabilir: Malzemelerin yapım alanı içinde taģınması için kullanılan araç-gereçler, iģ makineleri vb. kaynak kullanımını etkilemektedir. Konvansiyonel araçlar ve insan gücü kullanılarak taģınabilen malzemeler daha az enerji kullanımına sebep olurken, iģ makineleri ile taģınması, yükseltilmesi vb. gereken malzemeler yakıt tüketimine, dolayısıyla daha çok enerji kullanımına sebep olmaktadır (Bkz. Çizelge 4.2, II-A). Konstrüksiyonun türü kullanılan malzeme miktarını etkilemektedir. Bazı sistemler herhangi bir ek konstrüksiyon olmadan uygulanabilirken, bazı sistemler düģey ve/veya yatay konstrüksiyon ya da duvar gövdesi üzerine uygulanabilmektedir. Bu durum kullanılan malzeme miktarı ile birlikte, uygulama sırasında harcanacak enerji miktarını da arttırmaktadır (Bkz. Çizelge 4.2, II-B). Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri (yapıģtırıcı, sıva vb.), hazır bağlantı malzemeleri (ankraj, klips vb.) ile karģılaģtırıldığında hazırlanma sürecinde su, elektrik vb. kullanımı sebebiyle kaynak kullanımının artmasına sebep olmaktadır (Bkz. Çizelge 4.2, II-C). Teknolojik araç-gereçler (elektrikli el aletleri, iģ makineleri vb.), konvansiyonel araç-gereçlerle karģılaģtırıldığında yakıt ve elektrik tüketimi dolayısıyla çevreye daha çok zarar vermektedir. Özellikle çok katlı binalara yapılan uygulamalarda ya da cephe kaplama malzemesinin boyutlarının konvansiyonel yöntemlerle taģıma ve yükseltmeye elveriģli olmadığı durumlarda iģ makinelerinin kullanılması, uygulama 83

104 sırasında kullanılan enerjinin miktarını arttırmaktadır (Bkz. Çizelge 4.2, II-D) Yapım alanı koģulları ile ilgili ölçütler Yapım alanı koģulları, iģçi sağlığı ve güvenliği ile iģçilerin çalıģma performansını etkilemektedir. Yapım alanı koģulları ölçütünü etkileyen alt ölçütler (AÖ) iģçi sağlığı, iģçi güvenliği, iģçilerin çalıģma koģulları ve gürültü kontrolü olarak belirlenmiģtir. Yapım alanı koģulları ölçütünün sürdürülebilirliğe olan etkilerini belirleyen olası durumlar (OD) alt ölçütlere bağlı olarak Ģu Ģekilde sıralanabilir: Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri (yapıģtırıcı, sıva vb.) hazırlanma sürecinde ve montaj aģamasında VOC (uçucu organik bileģenler), toz vb. tehlikeli salımlar açığa çıkarması nedeniyle iģçi sağlığına zarar vermektedir (Bkz. Çizelge 4.3, III-A). ĠĢçi güvenliği planlanması ve uygulama süreci boyunca kontrol edilmesi gereken önemli bir konudur. ĠĢçiler için güvenli ve sağlıklı çalıģma koģullarının sağlanması gerekmektedir (Bkz. Çizelge 4.3, III-B). ÇalıĢma ve yapım alanı koģulları, iģçi performansını etkilemesi bakımından önemlidir. ĠĢçiler için yapım alanında gerekli tesislerin uygun koģullarda sağlanması (barınma, yemekhane vb.) iģçilerin performansını olumlu yönde etkilerken, yapılan iģin kalitesini de arttırmaktadır (Bkz. Çizelge 4.3, III-C). Gürültü kontrolü uygulama süreci boyunca göz önünde bulundurulması gereken önemli bir konudur. Yapım alanındaki gürültü sadece iģçi sağlığını etkilemekle kalmayarak, yapım alanı çevresinde yaģayan insanları da etkilemektedir. Teknolojik araç-gereç kullanımı konvansiyonel araç-gereçlere kıyasla yapım alanındaki gürültü seviyesini arttırmaktadır (Bkz. Çizelge 4.3, III-D) Yapım atıkları ile ilgili ölçütler Katı atıklar çevresel sürdürülebilirlik bağlamında ele alınması gereken en önemli problemlerden birini oluģturmaktadır. Yapı endüstrisi yapım ve söküm aģamasında açığa çıkan atıklar için dolgu alanları bulma problemi ile karģı karģıya kalmaktadır [22]. Bu nedenle yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüģüm sürdürülebilirlik bağlamında özellikle üzerinde durulması gereken konular olmalıdır [17]. Yapım atıkları ölçütünü etkileyen alt ölçütler (AÖ) yapım atıklarının yönetimi, yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüģüm olarak belirlenmiģtir. Yapım atıkları ölçütünün sürdürülebilirliğe olan etkilerini belirleyen olası durumlar (OD) alt 84

105 ölçütlere bağlı olarak Ģu Ģekilde sıralanabilir: Yapım atıklarının yönetimi yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüģüm ile ilgili iģlerin yönetimi ile ilgilidir. Atık yönetiminin baģlıca konuları, yapım alanına özel atık yönetimi planının hazırlanması ve bunun yapım dokümanları içinde yer almasını kapsamaktadır [22]. Yapım süresince açığa çıkan kâğıt, malzeme parçaları vb. katı yapım atıkları toplanarak sınıflandırılmalı ve uygun alanlarda depolanması için gerekli çalıģmalar yapılmalıdır (Bkz. Çizelge 4.4, IV-A). Yeniden kullanılabilir malzeme bir kullanımdan ya da uygulamadan sonra orijinal formunu kaybetmeden ve daha basit parçalarına ya da bileģenlerine ayrıģtırılması gerekmeden verimli kullanımını devam ettirebilen malzemedir [17]. Cephe kaplama sistemleri söz konusu olduğunda yeniden kullanım, uygulama tekniğinin malzemenin yeniden kullanım potansiyeline olan etkisi ile ilgilidir. Uygulama tekniği söküm aģamasında malzemenin daha az zarar görmesini sağlıyorsa, bu malzemeler daha sonra yeni bir sistemin yapımında kullanılabilecektir (Bkz. Çizelge 4.4, IV-B). Geri dönüģtürülebilir malzeme, tamamen ya da kısmen daha basit parçalarına ya da bileģenlerine ayrıģtırılarak yeni bir üründe kullanılmak üzere verimli kullanımı tekrar sağlanabilen malzemedir [17]. Geri dönüģüm, malzemenin orijinal form ve yapıda olmasını gerektirmez. Cephe kaplama sisteminin uygulama tekniği ve bileģenleri, geri dönüģüm potansiyelini etkilemektedir. Uygulama tekniği boya, sıva vb. ekstra uygulama gerektiriyorsa, bu malzemenin geri dönüģüm olanaklarını olumsuz yönde etkilemektedir (Bkz. Çizelge 4.4, IV-C). Yeniden üretim geri dönüģümle aynı amaca sahip olmakla birlikte, yeniden üretimde malzemeler aynı fonksiyonu karģılamak üzere, orijinal form ve yapıda üretilmelidirler (Bkz. Çizelge 4.4, IV-D). 4.3 Değerlendirme Ölçütlerinin Önem Katsayılarının Belirlenmesi Değerlendirme ölçütlerinin belirlenmesinden sonra, kardinal skala yöntemi kullanılarak ölçütler değerlendirilmiģtir. Değerlendirmede kullanılacak süre, kaynak kullanımı, yapım alanı koģulları ve yapım atıkları ölçütlerinin sürdürülebilirliğe olan etkilerini belirleyen alt ölçütler için olası durumlar, sürdürülebilirliğe katkısı olumlu yönde olacağı varsayılan durumdan, sürdürülebilirliğe katkısı en olumsuz olacağı varsayılan duruma doğru sıralanmıģtır. Böylece sürdürülebilir yapım süreçlerine ulaģmak için amaç hiyerarģisine bağlı olarak ölçütler değerlendirilmiģtir. 85

106 Değerlendirme ölçütlerinin ağırlık derecelerinin saptanmasında, Churchmann ve Ackoff tarafından geliģtirilen, bireysel tercihlerin ağırlıkları için önerilen ve kardinal skalaları gerektiren yöntem kullanılmıģtır. Her bir alt ölçüt grubu Churchmann ve Ackoff yöntemine göre eģit derecede etkili kabul edilerek, olası durumların ağırlıkları saptanmıģtır. Alt ölçütler için ikili, üçlü ve dörtlü olası durumlar tanımlanmıģtır. Bu nedenle her bir olası durum grubu için ağırlıklar hesaplanmıģtır. İkili olası durum grubu için önem katsayılarının hesaplanması: 1. Ağırlıkları saptanacak olası durumlar sürdürülebilirliğe katkı derecelerine göre sıralanmıģtır. Sürdürülebilirliğe katkısı olumlu olan olası durum O 1, sürdürülebilirliğe katkısı olumsuz olan olası durum O 2 olarak belirlenmiģtir. 2. Sürdürülebilirliğe katkısı olumlu olan olası duruma (O 1 ) 1.00 değeri verilmiģ ve diğeri için de rölatif bir değer (V) saptanmıģtır (V 1 =1.00, V 2 =0.30). 3. En önemli sayılan olası durum (O 1 ) diğer olası durum (O 2 ) ile karģılaģtırılmıģtır. V 1 =1.00>V 2 =0.30 Her değer, tüm değerlendirmelerle tutarlı hale gelmiģ ve V 1 =1.00, V 2 =0.30 olarak belirlenmiģtir. 4. Değerlendirme tamamlandıktan sonra elde edilen değerler V j ile bölünerek normalize edilmiģtir. V j =1.30 dur. StandartlaĢtırılan yeni değerler (V j ) Ģunlardır: V 1 1 =1.00/1.30=0.77 V 1 2 =0.30/1.30=0.23 Toplam 1.00 Bu hesaplamalar sonucunda iki olası duruma sahip alt ölçüt grupları için, sürdürülebilirliğe katkısı olumlu yönde olan olası durum ağırlığı 0.77, sürdürülebilirliğe katkısı olumsuz yönde olan olası durum ağırlığı 0.23 olarak hesaplanmıģ ve toplam ölçüt değeri 1 olarak kabul edilmiģtir. Üçlü olası durum grubu için önem katsayılarının hesaplanması: 1. Ağırlıkları saptanacak olası durumlar sürdürülebilirliğe katkı derecelerine göre sıralanmıģtır. Sürdürülebilirliğe katkısı en olumlu olan olası durum O 1, olumlu olan olası durum O 2 ve sürdürülebilirliğe katkısı diğerlerine göre olumsuz olan olası durum O 3 olarak belirlenmiģtir. 86

107 2. Sürdürülebilirliğe katkısı olumlu olan olası duruma (O1) 1.00 değeri verilmiģ ve diğer olası durumlar için de rölatif değerler (V) saptanmıģtır (V1=1.00, V2=0.70, V3=0.40). 3. En önemli sayılan olası durum (O 1 ) diğerlerinin tümü ile karģılaģtırılarak bir tercih yapılmıģtır. O 1 diğerlerine (örneğin O 2, O 3, ve O 4 e) tercih edildiği için V 1 >V 2 +V 3 ifadesine göre V 1 in değeri yeniden ayarlanmıģtır. (2) deki değerlere göre; V 1 =1.20, V 2 =0.70, V 3 =0.40 olarak belirlenmiģtir. 4. Daha sonra O 2 ile O 3 karģılaģtırılmıģ, böylece her değer, tüm değerlendirmelerle tutarlı hale getirilmiģtir. V 2 =0.70>V 3 =0.40 V 1 =1.20>V 2 =0.70>V 3 = Değerlendirme tamamlandıktan sonra elde edilen değerler V j ile bölünerek normalize edilmiģtir. V j =2.30 dur. StandartlaĢtırılan yeni değerler (V j ) Ģunlardır: V 1 1 =1.20/2.30=0.52 V 1 2 =0.70/2.30=0.30 V 1 3 =0.40/2.30=0.18 Toplam 1.00 Bu hesaplamalar sonucunda üç olası duruma sahip alt ölçüt grupları için, sürdürülebilirliğe katkısı en olumlu olan olası durum ağırlığı 0.52, sürdürülebilirliğe katkısı olumlu olan olası durum ağırlığı 0.30 ve sürdürülebilirliğe katkısı olumsuz olan olası durum ağırlığı 0.18 olarak hesaplanmıģ ve toplam ölçüt değeri 1 olarak kabul edilmiģtir. Dörtlü olası durum grubu için önem katsayılarının hesaplanması: 1. Ağırlıkları saptanacak olası durumlar sürdürülebilirliğe katkı derecelerine göre sıralanmıģtır.sürdürülebilirliğe katkısı en olumlu olan olası durum O 1, olumlu olan olası durum O 2, sürdürülebilirliğe katkısı diğerlerine göre daha az olan olası durum O 3 ve sürdürülebilirliğe katkısı olumsuz olan olası durum O 4 olarak belirlenmiģtir. 2. Sürdürülebilirliğe katkısı olumlu olan olası duruma (O 1 ) 1.00 değeri verilmiģ ve diğer olası durumlar için de rölatif değerler (V) saptanmıģtır (V 1 =1.00, V 2 =0.80, V 3 =0.60, V 4 =0.30). 3. En önemli sayılan olası durum (O 1 ) diğerlerinin tümü ile karģılaģtırılarak bir 87

108 tercih yapılmıģtır. O 1 diğerlerine (örneğin O 2, O 3, ve O 4 e) tercih edildiği için V 1 >V 2 +V 3 +V 4 ifadesine göre V 1 in değeri yeniden düzenlenmiģtir. (2) deki değerlere göre; V 1 =1.80, V 2 =0.80, V 3 =0.60, V 4 =0.30 olarak belirlenmiģtir. 4. Sonra O 2 ile O 3 karģılaģtırılarak yeni ayarlamalar yapılmıģtır. V 2 >V 3 +V 4 ifadesine göre V 2 nin değeri yeniden düzenlenmiģtir. (3) deki değerlere göre; V 1 =1.80, V 2 =1.00, V 3 =0.60, V 4 =0.30 olarak belirlenmiģtir. 5. Daha sonra O 3, O 4 ile karģılaģtırılmıģtır. Saptanan değerler V 3 >V 4 ifadesini sağlamaktadır. 6. Son olarak tüm değerler birbirleri ile karģılaģtırılmıģ ve V 1 >V 2 +V 3 +V 4 ifadesine göre V 1 in değeri yeniden düzenlenmiģtir. V 1 =2.00, V 2 =1.00, V 3 =0.60, V 4 =0.30 olarak belirlenmiģ, böylece her değer, tüm değerlendirmelerle tutarlı hale gelmiģtir. 7. Değerlendirme tamamlandıktan sonra elde edilen değerler V j ile bölünerek normalize edilmiģtir. V j =3.90 dır. StandartlaĢtırılan yeni değerler (V j ) Ģunlardır: V 1 1 =2.00/3.90=0.51 V 1 2 =1.00/3.90=0.26 V 1 3 =0.60/3.90=0.15 V 1 4 =0.30/3.90=0.08 Toplam 1.00 Bu hesaplamalar sonucunda dört olası duruma sahip alt ölçüt grupları için, sürdürülebilirliğe katkısı en olumlu olan olası durum ağırlığı 0.51, sürdürülebilirliğe katkısı olumlu olan olası durum ağırlığı 0.26, sürdürülebilirliğe katkısı diğerlerine göre daha az olan olası durum ağırlığı 0.15 ve sürdürülebilirliğe katkısı olumsuz olan olası durum ağırlığı 0.08 olarak hesaplanmıģ ve toplam ölçüt değeri 1 olarak kabul edilmiģtir. 4.4 Değerlendirme Sistemi ve Çizelgeleri Alt ölçütleri etkileyen olası durum grupları için ağırlıkların hesaplanmasından sonra, değerlendirmede kullanılmak üzere, ölçütleri (Ö), her bir ölçütü etkileyen alt ölçütleri (AÖ), her alt ölçütün sürdürülebilirliğe etkisini belirleyen olası durumları (OD), olası durumların önem katsayılarını (ÖK) ve toplam alt ölçüt değerini (T) gösteren değerlendirme çizelgeleri oluģturulmuģtur (Çizelge 4.1, 4.2, 4.3 ve 4.4). 88

109 II. KAYNAK KULLANIMI I. SÜRE I. SÜRE I. SÜRE Çizelge 4.1: Süre ile ilgili değerlendirme çizelgesi. Ö AÖ OD ÖK T A. KONSTRÜKSĠYON TÜRÜ B. BAĞLANTI PARÇASININ BĠTMĠġLĠK DÜZEYĠ C. CEPHE KAPLAMA SĠSTEMĠNĠN BĠTMĠġLĠK DÜZEYĠ D. ĠġÇĠ EĞĠTĠMĠ I. Konstrüksiyon yok II. Duvar gövdesi (yerinde dökme/örme/ çerçeve) III. Duvar gövdesi + Alt konstrüksiyon (yatay ya da düģey) IV. Duvar gövdesi + Alt konstrüksiyon (yatay ve düģey) I. Hazır bağlantı malzemeleri (ankraj, klips vb.) II. Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri (yapıģtırıcı, sıva vb.) III. Hazır bağlantı malzemeleri + Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri I. Ekstra uygulama gereksinimi yok (derz dolgusu, boya vb.) II. Ekstra uygulama gereksinimi var (derz dolgusu, boya vb.) I. EğitilmiĢ iģçi kullanımı II. Düz iģçi kullanımı Çizelge 4.2: Kaynak kullanımı ile ilgili değerlendirme çizelgesi. Ö AÖ OD ÖK T A. I. Konvansiyonel araçlar ve insan gücü MALZEMENĠN 0.77 kullanılarak taģınması, yükseltilmesi vb. YAPIM ALANI II. Elektrikli araçlar, iģ makineleri kullanılarak 1 ĠÇĠNDE TAġINMASI 0.23 taģınması, yükseltilmesi vb. B. KONSTRÜKSĠYON TÜRÜ C. BAĞLANTI PARÇASININ TÜRÜ D. ARAÇ-GEREÇLERĠN TÜRÜ I. Konstrüksiyon yok II. Duvar gövdesi (yerinde dökme/örme/ çerçeve) III. Duvar gövdesi + Alt konstrüksiyon (yatay ya da düģey) IV. Duvar gövdesi + Alt konstrüksiyon (yatay ve düģey) I. Hazır bağlantı malzemeleri (ankraj, klips vb.) II. Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri (yapıģtırıcı, sıva vb.) III. Hazır bağlantı malzemeleri + Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri I. Konvansiyonel el araçları II. Konvansiyonel el araçları + Elektrikli el araçları III. Konvansiyonel el araçları + Elektrikli el araçları + ĠĢ makineleri Ö: Ölçüt, AÖ: Alt ölçüt, OD: Olası durum, ÖK: Önem katsayısı, TD: Toplam değer

110 IV. YAPIM ATIKLARI III. YAPIM ALANI KOġULLARI Çizelge 4.3: Yapım alanı koģulları ile ilgili değerlendirme çizelgesi. Ö AÖ OD ÖK T A. ĠġÇĠ SAĞLIĞI B. ĠġÇĠ GÜVENLĠĞĠ C. ĠġÇĠLERĠN ÇALIġMA KOġULLARI D. GÜRÜLTÜ KONTROLÜ I. Havaya salım yok (VOC, toz vb.) II. Havaya salım var (VOC, toz vb.) I. Güvenlik önlemi yönetimi var II. Güvenlik önlemi yönetimi yok/yetersiz I. ĠĢçiler için tesisler var (yemekhane vb.) 0.77 II. ĠĢçiler için tesisler yok/yetersiz (yemekhane vb.) 0.23 I. ĠĢ makinesi kullanımı yok II. ĠĢ makinesi kullanımı var Çizelge 4.4: Yapım atıkları ile ilgili değerlendirme çizelgesi. Ö AÖ OD ÖK T A. YAPIM ATIKLARININ YÖNETĠMĠ B. YENĠDEN KULLANIM C. GERĠ DÖNÜġÜM D. YENĠDEN ÜRETĠM I. Atık yönetim planı var II. Atık yönetim planı yok 0.23 I. Yapım tekniği malzemelerin yeniden kullanımı için uygun II. Yapım tekniği malzemelerin yeniden kullanımı için uygun değil I. Yapım tekniği malzemelerin geri dönüģtürülmesi için uygun II. Yapım tekniği malzemelerin geri dönüģtürülmesi için uygun değil I. Yapım tekniği malzemelerin yeniden üretimi için uygun II. Yapım tekniği malzemelerin yeniden üretimi için uygun değil Ö: Ölçüt, AÖ: Alt ölçüt, OD: Olası durum, ÖK: Önem katsayısı, TD: Toplam değer Bölüm Sonucu Cephe kaplama sistemi uygulama süreçlerinde çevresel sürdürülebilirliğin değerlendirilmesi amacı ile bir yöntem önerisi geliģtirilmiģtir. Cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçlerinde sürdürülebilirliği etkileyen ölçütler (Ö) literatür araģtırmaları ve firma görüģmelerinden elde edilen verilere dayanarak belirlendikten sonra, her bir ölçüt için sürdürülebilirliğe olan etkilerini belirleyecek alt ölçüt (AÖ) 90

111 grupları ve her alt ölçüt grubu için olası durumlar (OD) belirlenmiģtir (ġekil 4.3). FĠRME GÖRÜġMELERĠ LĠTERATÜR ARAġTIRMALARI CEPHE KAPLAMA SĠSTEMĠ UYGULAMA SÜRECĠ GĠRDĠLERĠNĠN TANIMLANMASI MALZEME ARAÇ- GEREÇ ALT KONSTRÜKSĠYON MALZEMESĠ BAĞLANTI MALZEMELERİ KAPLAMA MALZEMESĠ KORUYUCU KATMAN MALZEMELERĠ BĠTĠġ UYGULAMALARI TAġIMA, YÜKSELTME VB. ĠÇĠN UYGULAMADA KULLANILANLAR ĠġÇĠLĠK EĞĠTĠM ALMIġ ĠġÇĠ LĠTERATÜR ARAġTIRMALARI UYGULAMA SÜREÇLERĠNĠN ÇEVRESEL ETKĠLERĠNĠN TANIMLANMASI SÜRE DÜZ ĠġÇĠ ENERJĠ KULLANIMI UYGULAMA SÜRECĠ GĠRDĠLERĠNĠN ÇEVRESEL ETKĠLER ĠLE ĠLĠġKĠLERĠNĠN TANIMLANMASI SU KULLANIMI MALZEME KULLANIMI SALIMLAR YAPIM ATIKLARI YARAR-DEĞER ANALĠZĠ YARAR-DEĞER ANALĠZĠ CEPHE KAPLAMA SĠSTEMĠ UYGULAMA SÜREÇLERĠNDE ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠK ÖLÇÜTLERĠNĠN TANIMLANMASI HER BĠR ÖLÇÜT ĠÇĠN ALT- ÖLÇÜTLERĠN TANIMLANMASI GÜRÜLTÜ SÜRE KONSTRÜKSĠYON TÜRÜ BAĞLANTI PARÇASININ BĠTMĠġLĠK DÜZEYĠ CEPHE KAPLAMA SĠSTEMĠNĠN BĠTMĠġLĠK DÜZEYĠ ĠġÇĠ EĞĠTĠMĠ MALZEMENĠN YAPI ALANI ĠÇĠNDE TAġINMASI HER BĠR ALT-ÖLÇÜT ĠÇĠN ÇEVRESEL SÜRDÜRÜLEBĠLĠRLĠĞE ETKĠLERĠNE BAĞLI OLARAK OLASI DURUMLARIN TANIMLANMASI KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI KONSTRÜKSĠYON TÜRÜ BAĞLANTI PARÇASININ TÜRÜ ARAÇ-GEREÇLERĠN TÜRÜ ĠġÇĠ SAĞLIĞI ĠġÇĠ GÜVENLĠĞĠ ĠġÇĠLERĠN ÇALIġMA KOġULLARI CHURCHMANN & ACKOFF YÖNTEMĠ OLASI DURUMLARIN ÖNEM KATSAYILARININ HESAPLANMASI YAPIM ATIKLARI GÜRÜLTÜ KONTROLÜ YAPIM ATIKLARININ YÖNETĠMĠ YENĠDEN KULLANIM YENĠDEN ÜRETĠM YARAR-DEĞER ANALĠZĠ DEĞERLENDĠRME ÇĠZELGELERĠNĠN OLUġTURULMASI GERĠ DÖNÜġÜM ġekil 4.3: Yöntem önerisinin geliģtirilme süreci. Ölçütler, alt ölçütler ve olası durumların belirlenmesi ve değerlendirilmesinde kardinal skala yöntemi kullanılarak amaç hiyerarģisine dayanan bir sistem oluģturulmuģtur. Olası durumların önem katsayılarının (ÖK) hesaplanmasında 91

112 Churchmann ve Ackoff tarafından geliģtirilen ve bireysel tercihlerin ağırlıkları için önerilen yöntem kullanılmıģtır. Bu yöntem yardımıyla sürdürülebilirlik üzerindeki olası etkiler sıralanarak, her birine sayısal değer verilebilmektedir. Önem katsayılarının hesaplanabilmesi için öznel değerler kullanılmıģ ve ağırlıkların hesaplanması sırasında en pozitif etkiyi yaratan olası durumun en yüksek değeri alacağı öngörülmüģtür. Her bir alt ölçüt grubunun etki derecesi eģit kabul edilerek, ikili, üçlü ve dörtlü grupların her biri için olası durumların önem katsayıları hesaplanmıģtır. Böylece farklı cephe kaplama sistemlerinin, farklı uygulama teknikleri bağlamında uygulama süreçlerinin sürdürülebilirliğe olan etkilerini belirlemek ve karģılaģtırma yapabilmek için öznel değerlere dayanan sayısal bir değerlendirme yöntemi oluģturulmuģtur. Değerlendirme sonunda her ölçüt grubu için, değerlendirmede kullanılmak üzere, alt ölçütleri, olası durumları ve önem katsayılarını gösteren değerlendirme çizelgeleri oluģturulmuģtur. 92

113 5. YÖNTEMĠN UYGULANMASI ÇalıĢmanın son bölümünde, Bölüm 4 te önerilen değerlendirme yöntemi kullanılarak, cephe kaplama sistemlerinin uygulama süreçlerinin çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkilerinin araģtırılmasına yönelik bir pilot çalıģma yapılmıģtır. ÇalıĢmada değerlendirilen örnekler, farklı uygulama tekniği ile uygulanan ve uygulama süreçleri firma görüģmeleri ile elde edilen verilerle Bölüm 3 te analiz edilmiģ sistemler arasından seçilmiģtir. Değerlendirme iki aģamalı olarak gerçekleģtirilmiģtir: 1. Her sistem kendi içinde değerlendirilmiģtir. 2. Sistemler birbirleri ile ölçütler bağlamında karģılaģtırılmıģtır. 5.1 Farklı Uygulama Tekniklerinin Değerlendirilmesi ÇalıĢma kapsamında altı farklı uygulama tekniği ele alınmıģ ve bu sistemlerin uygulama süreçlerinin çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri değerlendirme yöntemi kullanılarak araģtırılmıģtır. Değerlendirilen uygulama teknikleri Ģunlardır: Konstrüksiyona vida ile tespit Askı profillerine asma Klipslerle asma Konstrüksiyona yapıģtırma DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırılan ısı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma Uygulama süreçlerinin değerlendirilmesinde, firma görüģmeleri ile uygulama süreçlerine iliģkin elde edilen veriler kullanılmıģtır. Değerlendirme çizelgelerinde her bir sistem için, alt ölçütler için uygun olası durumların seçilmesi ile her bir sistemin ölçütler bağlamında aldığı toplam önem katsayısı değerleri saptanmıģtır. Daha sonra 93

114 alt ölçütler için en iyi kabul edilen olası durumun, sürdürülebilirliğe etkisinin en olumlu olacağı varsayımı ile her bir alt ölçüt için hesaplanan en büyük değerlerin toplanması en büyük toplam ölçüt değerleri belirlenmiģtir. Buna göre, Süre ölçütünün alabileceği en büyük değer; =2.57 (Bkz. Bölüm 4.4, Çizelge 4.1), Kaynak kullanımı ölçütünün alabileceği en büyük değer; =2.32 (Bkz. Bölüm 4.4, Çizelge 4.2), Yapım alanı koģulları ölçütünün alabileceği en büyük değer; =3.08 (Bkz. Bölüm 4.4, Çizelge 4.3), Yapım atıkları ölçütünün alabileceği en büyük değer =3.08 (Bkz. Bölüm 4.4, Çizelge 4.4), olarak belirlenmiģtir. Her bir sistemin ölçütler bağlamında aldığı toplam değerler, toplam ölçüt değerleri kullanılarak yüzdelik değerlere dönüģtürülmüģ ve elde edilen sonuçlar grafiklerle ifade edilerek yorumlanmıģtır Konstrüksiyona vida ile tespit Konstrüksiyona vida ile tespit, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen düģey metal profillerden oluģan bir alt konstrüksiyona çimento esaslı yonga levhaların vidalanarak tespit edildiği bir uygulama tekniğidir (Bkz. Bölüm ). DüĢey metal profillerin taģıyıcı sisteme ve duvar gövdesine tespiti için vidalar ve fermuar dübeller, çimento esaslı yonga levhaların düģey metal profillere tespiti için borkof vidalar kullanılmaktadır. Uygulama sonrası çimento esaslı yonga levhalar üzerinde, vida baģlarının gömülmesi için açılan alanlar, köģeler ve derzler poliüretan esaslı bir derz dolgu malzemesi ile kapatılmaktadır. Uygulamada düz iģçiler kullanılmaktadır. Uygulama sırasında elektrikli el araçları kullanılmaktadır. Malzeme, uygulama sırasında insan gücü ve konvansiyonel araçlar kullanılarak taģınabilecek boyutlarda ve ağırlıktadır. Havaya salım yaparak iģçi sağlığına zarar veren sıva ve derz dolgu malzemesi gibi yerinde hazırlanan malzemeler kullanılmaktadır. Firma, iģçiler için gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlamaktadır. GörüĢme yapılan firma, yapım atıklarının kontrolü ve yönetimi konusunda özel bir çalıģma yapmamaktadır. 94

115 Çevresel Etki Değeri (%) Uygulama sürecine iliģkin elde edilen verilere bağlı olarak değerlendirme çizelgelerinde, her bir alt ölçüt grubu için, uygun olası durum seçilerek, uygulama sürecinin her bir ölçüt için aldığı toplam ağırlık değeri saptanmıģtır (Bkz. Ek A.4). Buna göre askı sistem uygulama süreci; o Süre ölçütü için 0.79 (Bkz. Ek A.4, Çizelge A.18), o Kaynak kullanımı ölçütü için 1.40 (Bkz. Ek A.4, Çizelge A.19), o Yapım alanı koģulları için 2.54 (Bkz. Ek A.4, Çizelge A.20), o Yapım atıkları ölçütü için 0.92 (Bkz. Ek A.4, Çizelge A.21), toplam önem katsayısı değeri almıģtır. Bu değerler yüzdelik değerlere dönüģtürüldükten sonra elde edilen sonuçlar ġekil 5.1 de gösterilmiģtir KONSTRÜKSĠYONA VĠDA ile TESPĠT % 60.3 % % 30.7 % ġekil 5.1: Konstrüksiyona vida ile tespit tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi. Konstrüksiyona vida ile tespit; yapım alanı koģulları bağlamında en olumlu etkiye sahipken, yapım atıkları bağlamında en olumsuz etkiye sahiptir. Sonuçları belirleyen olası durumlar aģağıda sıralanmıģtır: Alt konstrüksiyon için düģey metal alt konstrüksiyon kullanılmaktadır. Bu nedenle alt konstrüksiyon için kullanılan bileģen sayısının az olması uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Ölçütler SÜRE KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI YAPIM ATIKLARI Hazır (vida) ve yerinde hazırlanan (derz dolgusu, sıva) bağlantı malzemelerinin birlikte kullanımı uygulama süresini ve kaynak kullanımını arttırmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu, sıva ve boya uygulamaları yapılması uygulama süresini ve kaynak kullanımını arttırmaktadır. Uygulama için düz iģçi kullanımı uygulama için gerekli sürenin artmasına sebep ve 95

116 doğru ve kalite düzeyi yüksek uygulamalar yapılmasına engel olabilmektedir. Çimento esaslı yonga levha cephe kaplama malzemesinin yapım alanı içinde taģınması, yükseltilmesi vb. iģler konvansiyonel araçlar ve insan gücü kullanılarak yapılabilmekte, bu da kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulamada elektrikli el araçları kullanılması, araç-gereçlerin çalıģması için gerekli elektrik, yakıt vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Uygulamada yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin kullanılması VOC (uçucu organik bileģenler), toz vb. salımlara sebep olması nedeniyle yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumsuz yönde etkilemektedir. Firmanın iģçi güvenliği ile ilgili gerekli önlemleri alması ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Gürültü seviyesinin artmasına sebep olacak iģ makinesi kullanımının olmaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firma yapım atıklarının yönetimi ile ilgili çalıģmalar yapmamaktadır. Konstrüksiyona vida ile tespit, uygulama sonrası derz dolgusu, sıva ve boya gibi ek iģlemler yapılması sebebiyle malzemelerin yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyellerini olumsuz yönde etkilemektedir Askı sistem Askı sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen yatay ve düģey metal profillerden oluģan bir alt konstrüksiyona porselen karoların hazır bağlantı malzemeleri kullanılarak asıldığı bir uygulama tekniğidir (Bkz. Bölüm 3.4.7). Alt konstrüksiyon bileģenlerinin taģıyıcı sisteme ve duvar gövdesine tespiti için ankrajlar, düģey metal profillerin ankrajlara tespiti için cıvata ve somunlar, yatay metal profillerin düģey metal profillere tespiti için vidalar, porselen karoların alt yapıya tespiti için ise metal bağlantı parçaları kullanılmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu vb. ekstra uygulama yapılmamaktadır. Uygulamada malzeme özellikleri ve uygulama tekniği konusunda firma tarafından eğitilmiģ iģçiler kullanılmaktadır. Uygulama sırasında elektrikli el araçları kullanılmaktadır. Malzeme, uygulama sırasında insan gücü kullanılarak taģınabilecek boyutlarda ve ağırlıktadır. Havaya salım yaparak iģçi sağlığına zarar veren malzemeler kullanılmamaktadır. Firma, iģçiler için gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını ve 96

117 Çevresel Etki Değeri (%) yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlamaktadır. GörüĢme yapılan firma, yapım atıklarının kontrolü ve yönetimi konusunda özel bir çalıģma yapmamaktadır. Uygulama sürecine iliģkin elde edilen verilere bağlı olarak değerlendirme çizelgelerinde, her bir alt ölçüt grubu için, uygun olası durum seçilerek, uygulama sürecinin her bir ölçüt için aldığı toplam önem katsayısı değeri saptanmıģtır (Bkz. Ek A.5). Buna göre askı sistem uygulama süreci; o Süre ölçütü için 2.14 (Bkz. Ek A.5, Çizelge A.22), o Kaynak kullanımı ölçütü için 1.67 (Bkz. Ek A.5, Çizelge A.23), o Yapım alanı koģulları için 3.08 (Bkz. Ek A.5, Çizelge A.24), o Yapım atıkları ölçütü için 2.54 (Bkz. Ek A.5, Çizelge A.25), toplam önem katsayısı değeri almıģtır. Bu değerler yüzdelik değerlere dönüģtürüldükten sonra elde edilen sonuçlar ġekil 5.2 de gösterilmiģtir. 120 ASKI SĠSTEM % 83.9 % 72.6 % 100 % ġekil 5.2: Askı sistem tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi. Askı sistem; yapım alanı koģulları bağlamında en olumlu etkiye sahipken, kaynak kullanımı bağlamında en olumsuz etkiye sahiptir. Sonuçları belirleyen olası durumlar aģağıda sıralanmıģtır: 0 Alt konstrüksiyon için yatay ve düģey metal alt konstrüksiyon kullanılmaktadır. Bu nedenle alt konstrüksiyon için kullanılan bileģen sayısının fazlalığı uygulama süresini ve kaynak kullanımını arttırmaktadır. Hazır bağlantı malzemesi (ankraj, klips, vida) kullanımı uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Ölçütler SÜRE KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI YAPIM ATIKLARI 97

118 Uygulama sonrası derz dolgusu, boya vb. uygulamalara gereksinim olmaması uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulama için eğitimli iģçi kullanımı uygulama için gerekli sürenin kısalmasını sağlarken, daha az iģgücü ile doğru ve kalite düzeyi yüksek uygulamalar yapılmasını sağlamaktadır. Porselen karo cephe kaplama malzemesinin yapım alanı içinde taģınması, yükseltilmesi vb. iģler konvansiyonel araçlar ve insan gücü kullanılarak yapılabilmekte, bu da kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulamada elektrikli el araçları kullanılması, araç-gereçlerin çalıģması için gerekli elektrik, yakıt vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Sistemin hazır bağlantı malzemeleri ile uygulanması VOC (uçucu organik bileģenler), toz vb. salımlara sebep olmaması nedeniyle yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firmanın iģçi güvenliği ile ilgili gerekli önlemleri alması ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Gürültü seviyesinin artmasına sebep olacak iģ makinesi kullanımının olmaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firma yapım atıklarının yönetimi ile ilgili çalıģmalar yapmamaktadır. Askı sistem, söküm aģamasının daha kolay olması ve malzemelere daha az zarar vererek sökümün gerçekleģtirilebilmesi gibi sebeplerle malzemelerin yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyellerini olumlu yönde etkilemektedir Klipsli sistem Klipsli sistem, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen düģey metal profillerden oluģan bir alt konstrüksiyona porselen karoların hazır bağlantı malzemeleri kullanılarak asıldığı bir uygulama tekniğidir (Bkz. Bölüm 3.4.7). Alt konstrüksiyon bileģenlerinin taģıyıcı sisteme ve duvar gövdesine tespiti için ankrajlar, düģey metal profillerin ankrajlara tespiti için cıvata ve somunlar, porselen karoların alt yapıya tespiti için ise metal klipsler kullanılmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu vb. ekstra uygulama yapılmamaktadır. Uygulamada malzeme özellikleri ve uygulama tekniği konusunda firma tarafından eğitilmiģ iģçiler kullanılmaktadır. Uygulama 98

119 Çevresel Etki Değeri (%) sırasında elektrikli el araçları kullanılmaktadır. Malzeme, uygulama sırasında insan gücü kullanılarak taģınabilecek boyutlarda ve ağırlıktadır. Havaya salım yaparak iģçi sağlığına zarar veren malzemeler kullanılmamaktadır. Firma, iģçiler için gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlamaktadır. GörüĢme yapılan firma, yapım atıklarının kontrolü ve yönetimi konusunda özel bir çalıģma yapmamaktadır. Uygulama sürecine iliģkin elde edilen verilere bağlı olarak değerlendirme çizelgelerinde, her bir alt ölçüt grubu için, uygun olası durum seçilerek, uygulama sürecinin her bir ölçüt için aldığı toplam ağırlık değeri saptanmıģtır (Bkz. Ek A.6). Buna göre askı sistem uygulama süreci; o Süre ölçütü için 2.21 (Bkz. Ek A.6, Çizelge A.26), o Kaynak kullanımı ölçütü için 1.74 (Bkz. Ek A.6, Çizelge A.27), o Yapım alanı koģulları için 3.08 (Bkz. Ek A.6, Çizelge A.28), o Yapım atıkları ölçütü için 2.54 (Bkz. Ek A.6, Çizelge A.29), toplam önem katsayısı değeri almıģtır. Bu değerler yüzdelik değerlere dönüģtürüldükten sonra elde edilen sonuçlar ġekil 5.3 de gösterilmiģtir. 120 KLĠPSLĠ SĠSTEM % 86 % 75 % 100 % ġekil 5.3: Klipsli sistem tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi. Klipsli sistem; yapım alanı koģulları bağlamında en olumlu etkiye sahipken, kaynak kullanımı bağlamında en olumsuz etkiye sahiptir. Sonuçları belirleyen olası durumlar aģağıda sıralanmıģtır: 0 Ölçütler SÜRE KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI YAPIM ATIKLARI Alt konstrüksiyon için düģey metal alt konstrüksiyon kullanılmaktadır. Bu nedenle alt konstrüksiyon için kullanılan bileģen sayısının az olması uygulama süresini ve 99

120 kaynak kullanımını azaltmaktadır. Hazır bağlantı malzemesi (ankraj, klips, vida) kullanımı uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu, boya vb. uygulamalara gereksinim olmaması uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulama için eğitimli iģçi kullanımı uygulama için gerekli sürenin kısalmasını sağlarken, daha az iģgücü ile doğru ve kalite düzeyi yüksek uygulamalar yapılmasını sağlamaktadır. Porselen karo cephe kaplama malzemesinin yapım alanı içinde taģınması, yükseltilmesi vb. iģler konvansiyonel araçlar ve insan gücü kullanılarak yapılabilmekte, bu da kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulamada elektrikli el araçları kullanılması, araç-gereçlerin çalıģması için gerekli elektrik, yakıt vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Sistemin hazır bağlantı malzemeleri ile uygulanması VOC (uçucu organik bileģenler), toz vb. salımlara sebep olmaması nedeniyle yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firmanın iģçi güvenliği ile ilgili gerekli önlemleri alması ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Gürültü seviyesinin artmasına sebep olacak iģ makinesi kullanımının olmaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firma yapım atıklarının yönetimi ile ilgili çalıģmalar yapmamaktadır. Klipsli sistem, söküm aģamasının daha kolay olması ve malzemelere daha az zarar vererek sökümün gerçekleģtirilebilmesi gibi sebeplerle malzemelerin yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyellerini olumlu yönde etkilemektedir Konstrüksiyona yapıģtırma Konstrüksiyona yapıģtırma, mevcut duvar gövdesi üzerine tespit edilen düģey metal profillerden oluģan bir alt konstrüksiyona porselen karoların yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri kullanılarak yapıģtırıldığı bir uygulama tekniğidir (Bkz. Bölüm 3.4.7). Alt konstrüksiyon bileģenlerinin taģıyıcı sisteme ve duvar gövdesine tespiti için ankrajlar, düģey metal profillerin ankrajlara tespiti için cıvata ve somunlar, 100

121 Çevresel Etki Değeri (%) porselen karoların alt yapıya yapıģtırılması için ise poliüretan esaslı yapıģtırıcılar kullanılmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu vb. ekstra uygulama yapılmamaktadır. Uygulamada malzeme özellikleri ve uygulama tekniği konusunda firma tarafından eğitilmiģ iģçiler kullanılmaktadır. Uygulama sırasında elektrikli el araçları kullanılmaktadır. Malzeme, uygulama sırasında insan gücü kullanılarak taģınabilecek boyutlarda ve ağırlıktadır. Havaya salım yaparak iģçi sağlığına zarar veren yerinde hazırlanan malzemeler kullanılmaktadır. Firma, iģçiler için gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlamaktadır. GörüĢme yapılan firma, yapım atıklarının kontrolü ve yönetimi konusunda özel bir çalıģma yapmamaktadır. Uygulama sürecine iliģkin elde edilen verilere bağlı olarak değerlendirme çizelgelerinde, her bir alt ölçüt grubu için, uygun olası durum seçilerek, uygulama sürecinin her bir ölçüt için aldığı toplam ağırlık değeri saptanmıģtır (Bkz. Ek A.7). Buna göre konstrüksiyona yapıģtırma uygulama süreci; o Süre ölçütü için 1.87 (Bkz. Ek A.7, Çizelge A.30), o Kaynak kullanımı ölçütü için 1.40 (Bkz. Ek A.7, Çizelge A.31), o Yapım alanı koģulları için 2.54 (Bkz. Ek A.7, Çizelge A.32), o Yapım atıkları ölçütü için 2.00 (Bkz. Ek A.7, Çizelge A.33), toplam önem katsayısı değeri almıģtır. Bu değerler yüzdelik değerlere dönüģtürüldükten sonra elde edilen sonuçlar ġekil 5.4 de gösterilmiģtir % 72.7 KONSTRÜKSĠYONA YAPIġTIRMA % 82.5 % 65 % Ölçütler SÜRE KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI YAPIM ATIKLARI ġekil 5.4: Konstrüksiyona yapıģtırma tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi. Konstrüksiyona yapıģtırma; yapım alanı koģulları bağlamında en olumlu etkiye sahipken, kaynak kullanımı bağlamında en olumsuz etkiye sahiptir. Sonuçları 101

122 belirleyen olası durumlar aģağıda sıralanmıģtır: Alt konstrüksiyon için düģey metal alt konstrüksiyon kullanılmaktadır. Bu nedenle alt konstrüksiyon için kullanılan bileģen sayısının az olması uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Hazır (ankraj, cıvata, somun) ve yerinde hazırlanan (yapıģtırıcı) bağlantı malzemelerinin birlikte kullanımı uygulama süresini ve kaynak kullanımını arttırmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu, boya vb. uygulamalara gereksinim olmaması uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulama için eğitimli iģçi kullanımı uygulama için gerekli sürenin kısalmasını sağlarken, daha az iģgücü ile doğru ve kalite düzeyi yüksek uygulamalar yapılmasını sağlamaktadır. Porselen karo cephe kaplama malzemesinin yapım alanı içinde taģınması, yükseltilmesi vb. iģler konvansiyonel araçlar ve insan gücü kullanılarak yapılabilmekte, bu da kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulamada elektrikli el araçları kullanılması, araç-gereçlerin çalıģması için gerekli elektrik, yakıt vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Uygulamada yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin kullanılması VOC (uçucu organik bileģenler), toz vb. salımlara sebep olması nedeniyle yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumsuz yönde etkilemektedir. Firmanın iģçi güvenliği ile ilgili gerekli önlemleri alması ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Gürültü seviyesinin artmasına sebep olacak iģ makinesi kullanımının olmaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firma yapım atıklarının yönetimi ile ilgili çalıģmalar yapmamaktadır. Konstrüksiyona yapıģtırma tekniği ile uygulanan cephe kaplama malzemelerinin söküm aģamasının daha zor olması ve söküm aģamasında malzemelerin zarar görmesi gibi sebepler, malzemelerin yeniden kullanım potansiyellerini olumsuz yönde etkilerken, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyelleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip değildir. 102

123 5.1.5 DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma sistem, porselen karoların mevcut duvar gövdesi üzerine, yapım alanında hazırlanan yapıģtırıcı malzeme ile yapıģtırıldığı bir uygulama tekniğidir (Bkz. Bölüm 3.4.7). Uygulama sonrasında, yapım alanında hazırlanan malzeme ile derz dolgusu uygulaması yapılmaktadır. Uygulamada malzeme özellikleri ve uygulama tekniği konusunda firma tarafından eğitilmiģ iģçiler kullanılmaktadır. Sistem konvansiyonel el araçları ve elektrikli el araçları kullanılarak uygulanabilmektedir. Malzeme, uygulama sırasında insan gücü kullanılarak taģınabilecek boyutlarda ve ağırlıktadır. Ancak bu teknikte porselen karoların m 2 ye düģen birim ağırlığının fazlalığı nedeniyle dıģtan ısı yalıtımı uygulaması yapılamamaktadır. Havaya salım yaparak iģçi sağlığına zarar veren malzemeler (yapıģtırıcı, derz dolgu malzemesi) kullanılmaktadır. Firma, iģçiler için gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlamaktadır. GörüĢme yapılan firma, yapım atıklarının kontrolü ve yönetimi konusunda özel bir çalıģma yapmamaktadır. Uygulama sürecine iliģkin elde edilen verilere bağlı olarak değerlendirme çizelgelerinde, her bir alt ölçüt grubu için, uygun olası durum seçilerek, uygulama sürecinin her bir ölçüt için aldığı toplam ağırlık değeri saptanmıģtır (Bkz. Ek A.8). Buna göre askı sistem uygulama süreci; o Süre ölçütü için 1.56 (Bkz. Ek A.8, Çizelge A.34), o Kaynak kullanımı ölçütü için 1.63 (Bkz. Ek A.8, Çizelge A.35), o Yapım alanı koģulları için 2.54 (Bkz. Ek A.8, Çizelge A.36), o Yapım atıkları ölçütü için 0.92 (Bkz. Ek A.8, Çizelge A.37), toplam önem katsayısı değeri almıģtır. Bu değerler yüzdelik değerlere dönüģtürüldükten sonra elde edilen sonuçlar ġekil 5.5 te gösterilmiģtir. DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma sistem; yapım alanı koģulları bağlamında en olumlu etkiye sahipken, süre bağlamında en olumsuz etkiye sahiptir. Sonuçları belirleyen olası durumlar aģağıda sıralanmıģtır: Sistemin doğrudan mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanması, bileģen sayısını azalttığından uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri (yapıģtırıcı, derz dolgusu vb.) kullanımı yapım süresini ve su, elektrik vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu uygulaması yapılması uygulama süresini ve 103

124 Çevresel Etki Değeri (%) kaynak kullanımını arttırmaktadır. Eğitimli iģçi kullanımı, uygulama için gerekli sürenin kısalmasını sağlarken, daha az iģgücü ile doğru ve kalite düzeyi yüksek uygulamalar yapılmasını sağlamaktadır. ġekil 5.5: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi. Porselen karo cephe kaplama malzemesinin yapım alanı içinde taģınması, yükseltilmesi vb. iģler konvansiyonel araçlar ve insan gücü kullanılarak yapılabilmekte, bu da kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulamada elektrikli el araçları kullanılması, araç-gereçlerin çalıģması için gerekli elektrik, yakıt vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Yerinde hazırlanan bağlantı malzemesi kullanımı VOC (uçucu organik bileģenler), toz vb. salımlar sebebiyle iģçi sağlığına zarar vermekte ve yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumsuz yönde etkilemektedir. Firmanın iģçi güvenliği ile ilgili gerekli önlemleri alması ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Gürültü seviyesinin artmasına sebep olacak iģ makinesi kullanımının olmaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firma yapım atıklarının yönetimi ile ilgili çalıģmalar yapmamaktadır. YapıĢtırma tekniği ile uygulanan cephe kaplama malzemelerinin söküm aģamasının daha zor olması ve söküm aģamasında malzemelerin zarar görmesi gibi sebepler, malzemelerin yeniden kullanım potansiyellerini olumsuz yönde etkilerken, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyelleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip değildir % 60.7 DIġ DUVAR SIVASI ÜZERĠNE YAPIġTIRMA % 70.2 Ölçütler % 82.5 % 29.8 SÜRE KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI YAPIM ATIKLARI 104

125 5.1.6 Isı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma Isı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma sistem, porselen karoların mevcut duvar gövdesi üzerine yapıģtırılan ısı yalıtım levhaları üzerine, yapım alanında hazırlanan yapıģtırıcı malzeme ile yapıģtırıldığı bir uygulama tekniğidir (Bkz. Bölüm 3.4.6). Uygulama sonrasında, yapım alanında hazırlanan malzeme ile derz dolgusu uygulaması yapılmaktadır. Uygulamada malzeme özellikleri ve uygulama tekniği konusunda firma tarafından eğitilmiģ iģçiler kullanılmaktadır. Sistem konvansiyonel el araçları ve elektrikli el araçları kullanılarak uygulanabilmektedir. Malzeme, uygulama sırasında insan gücü kullanılarak taģınabilecek boyutlarda ve ağırlıktadır. Havaya salım yaparak iģçi sağlığına zarar veren malzemeler (yapıģtırıcı, derz dolgu malzemesi) kullanılmaktadır. Firma, iģçiler için gerekli güvenlik önlemlerinin alınmasını ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlamaktadır. GörüĢme yapılan firma, yapım atıklarının kontrolü ve yönetimi konusunda özel bir çalıģma yapmamaktadır. Uygulama sürecine iliģkin elde edilen verilere bağlı olarak değerlendirme çizelgelerinde, her bir alt ölçüt grubu için, uygun olası durum seçilerek, uygulama sürecinin her bir ölçüt için aldığı toplam ağırlık değeri saptanmıģtır (Bkz. Ek A.9). Buna göre askı sistem uygulama süreci; o Süre ölçütü için 1.44 (Bkz. Ek A.9, Çizelge A.38), o Kaynak kullanımı ölçütü için 1.51 (Bkz. Ek A.9, Çizelge A.39), o Yapım alanı koģulları için 2.54 (Bkz. Ek A.9, Çizelge A.40), o Yapım atıkları ölçütü için 0.92 (Bkz. Ek A.9, Çizelge A.41), toplam önem katsayısı değeri almıģtır. Bu değerler yüzdelik değerlere dönüģtürüldükten sonra elde edilen sonuçlar ġekil 5.6 da gösterilmiģtir. Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma sistem; yapım alanı koģulları bağlamında en olumlu etkiye sahipken, süre bağlamında en olumsuz etkiye sahiptir. Sonuçları belirleyen olası durumlar aģağıda sıralanmıģtır: Sistemin doğrudan mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanması, bileģen sayısını azalttığından uygulama süresini ve kaynak kullanımını azaltmaktadır. Yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri (yapıģtırıcı, derz dolgusu vb.) kullanımı yapım süresini ve su, elektrik vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Uygulama sonrası derz dolgusu uygulaması yapılması uygulama süresini ve kaynak kullanımını arttırmaktadır. 105

126 Çevresel Etki Değeri (%) ISI YALITIMI LEVHALARI ÜZERĠNE YAPIġTIRMA % 82.5 % 65 % % ġekil 5.6: Isı yalıtımı levhaları üzerine yapıģtırma tekniği uygulama sürecinin ölçütler bağlamında çevresel etkisi. Eğitimli iģçi kullanımı, uygulama için gerekli sürenin kısalmasını sağlarken, daha az iģgücü ile doğru ve kalite düzeyi yüksek uygulamalar yapılmasını sağlamaktadır. Porselen karo cephe kaplama malzemesinin yapım alanı içinde taģınması, yükseltilmesi vb. iģler konvansiyonel araçlar ve insan gücü kullanılarak yapılabilmekte, bu da kaynak kullanımını azaltmaktadır. Uygulamada elektrikli el araçları kullanılması, araç-gereçlerin çalıģması için gerekli elektrik, yakıt vb. kaynak kullanımını arttırmaktadır. Yerinde hazırlanan bağlantı malzemesi kullanımı VOC (uçucu organik bileģenler), toz vb. salımlar sebebiyle iģçi sağlığına zarar vermekte ve yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumsuz yönde etkilemektedir. Firmanın iģçi güvenliği ile ilgili gerekli önlemleri alması ve yapım alanında iģçiler için uygun tesislerin bulunmasını sağlaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Ölçütler SÜRE KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI YAPIM ATIKLARI Gürültü seviyesinin artmasına sebep olacak iģ makinesi kullanımının olmaması yapım alanı koşullarını iģçiler açısından olumlu yönde etkilemektedir. Firma yapım atıklarının yönetimi ile ilgili çalıģmalar yapmamaktadır. Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma tekniği ile uygulanan cephe kaplama malzemelerinin söküm aģamasının daha zor olması ve söküm aģamasında malzemelerin zarar görmesi gibi sebepler, malzemelerin yeniden kullanım potansiyellerini olumsuz yönde etkilerken, potansiyelleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip değildir. yeniden üretim ve geri dönüşüm 106

127 Çevresel Etki Değeri (%) 5.2 Farklı Uygulama Tekniklerinin KarĢılaĢtırılması ÇalıĢma kapsamında değerlendirilen uygulama teknikleri birbirleri ile karģılaģtırılarak, uygulama süreçlerinin, uygulama tekniklerine bağlı olarak çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri araģtırılmıģtır. Ölçütler bağlamında yapılan karģılaģtırma ile süre, kaynak kullanımı, yapım alanı koģulları ve yapım atıkları bağlamında uygulama tekniklerinin çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki etkileri değerlendirilmiģtir Süre Cephe kaplama sistemi uygulama süreçlerinin uygulama tekniklerine bağlı olarak çevresel etkileri süre ölçütü bağlamında karģılaģtırıldığında, klipsli sistem (KS) en olumlu etkilere sahipken, askı sistem (AS) ikinci, konstrüksiyona yapıģtırma (KY) üçüncü, dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (DY) dördüncü, ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma (IY) beģinci sırada yer almıģ ve konstrüksiyona vida ile tespitin (VT) en olumsuz etkilere sahip uygulama tekniği olduğu belirlenmiģtir (ġekil 5.7) SÜRE % 83.9 % 86 % 72.7 % 60.7 % 72.7 % 30.7 Uygulama Teknikleri VT AS KS KY DY IY ġekil 5.7: Uygulama tekniklerinin süre ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması. VT: Konstrüksiyona vida ile tespit, AS: Askı sistem, KS: Klipsli sistem, KY: Konstrüksiyona yapıģtırma, DY: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma, IY: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma Sonuçları belirleyen durumlar aģağıda sıralanmıģtır: KS, alt konstrüksiyon için yalnızca düģey metal alt konstrüksiyon kullanılması, hazır bağlantı malzemeleri kullanılarak tespit edilmesi, ekstra uygulamalara gereksinim olmaması ve eğitim almıģ iģçiler tarafından 107

128 uygulanması sebebiyle, karģılaģtırılan uygulama teknikleri içinde en kısa uygulama süresine sahip teknik olduğu belirlenmiģtir. AS, yatay ve düģey metal alt konstrüksiyon kullanılarak uygulanması sebebiyle, KS den daha uzun uygulama süresine sahip olmaktadır. KY, KS gibi yalnızca düģey metal alt konstrüksiyon kullanılarak uygulanmasına rağmen, yerinde hazırlanan bağlantı malzemesi kullanılarak uygulanması sebebi ile KS ve AS den daha uzun uygulama süresine sahiptir. DY, doğrudan mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanmasına rağmen, yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin kullanılması ve uygulama sonrası derz dolgusu uygulaması yapılması sebebi ile diğer tekniklerden daha uzun uygulama süresine sahiptir. IY, doğrudan mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanmasına rağmen, hazır ve yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin birlikte kullanılması, ısı yalıtımı uygulaması sebebiyle bileģen sayısının DY ye göre daha fazla olması ve uygulama sonrası derz dolgusu uygulaması yapılması sebebi ile diğer tekniklerden daha uzun uygulama süresine sahiptir. VT, alt konstrüksiyon için yalnızca düģey metal alt konstrüksiyon kullanılmasına rağmen hazır ve yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin birlikte kullanılması, uygulama sonrası derz dolgusu, sıva ve boya gibi ekstra uygulamalar yapılması sebebiyle en uzun uygulama süresine sahip teknik olduğu belirlenmiģtir Kaynak Kullanımı Cephe kaplama sistemi uygulama süreçlerinin uygulama tekniklerine bağlı olarak çevresel etkileri kaynak kullanımı ölçütü bağlamında karģılaģtırıldığında, klipsli sistem (KS) en olumlu etkilere sahipken, askı sistem (AS) ikinci, dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (DY) üçüncü, ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma (IY) dördüncü sırada yer almıģ; konstrüksiyona vida ile tespit (VT) ve konstrüksiyona yapıģtırma tekniklerinin (KY) en olumsuz etkilere sahip uygulama teknikleri oldukları belirlenmiģtir (ġekil 5.8). Sonuçları belirleyen durumlar aģağıda sıralanmıģtır: KS, alt konstrüksiyon için yalnızca düģey metal alt konstrüksiyon kullanılması, hazır bağlantı malzemeleri kullanılarak tespit edilmesi, ekstra 108

129 Çevresel Etki Değeri (%) uygulamalara gereksinim olmaması, malzemelerin insan gücü ve konvansiyonel araç-gereçler kullanılarak taģınabilmesi ve konvansiyonel ve elektrikli el araçları ile uygulanması sebebiyle karģılaģtırılan uygulama teknikleri içinde en az kaynak kullanımına sahip teknik olduğu belirlenmiģtir % 60.3 KAYNAK KULLANIMI % 72.6 % 75 % 60.3 % 70.2 % Uygulama Teknikleri VT AS KS KY DY IY ġekil 5.8: Uygulama tekniklerinin kaynak kullanımı ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması. VT: Konstrüksiyona vida ile tespit, AS: Askı sistem, KS: Klipsli sistem, KY: Konstrüksiyona yapıģtırma, DY: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma, IY: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma AS, yatay ve düģey metal alt konstrüksiyon kullanılarak uygulanması sebebiyle, KS den daha fazla kaynak kullanımına sahip olmaktadır. DY, doğrudan mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanmasına rağmen, yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin kullanılması ve uygulama sonrası derz dolgusu uygulaması yapılması sebebi ile diğer tekniklerden daha fazla kaynak kullanımına sahiptir. IY, doğrudan mevcut duvar gövdesi üzerine uygulanmasına rağmen, hazır ve yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin birlikte kullanılması, ısı yalıtımı uygulaması sebebiyle bileģen sayısının DY ye göre daha fazla olması ve uygulama sonrası derz dolgusu uygulaması yapılması sebebi ile diğer tekniklerden daha fazla kaynak kullanımına sebep olmaktadır. KY, KS gibi yalnızca düģey metal alt konstrüksiyon kullanılarak uygulanmasına rağmen, hazır ve yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin birlikte kullanılması sebebiyle en fazla kaynak kullanımına sahip olan tekniklerden biri olduğu belirlenmiģtir. VT, alt konstrüksiyon için yalnızca düģey metal alt konstrüksiyon 109

130 Çevresel Etki Değeri (%) kullanılmasına rağmen hazır ve yerinde hazırlanan bağlantı malzemelerinin birlikte kullanılması, uygulama sonrası derz dolgusu, sıva ve boya gibi ekstra uygulamalar yapılması sebebiyle en fazla kaynak kullanımına sahip olan tekniklerden biri olduğu belirlenmiģtir Yapım Alanı KoĢulları Cephe kaplama sistemi uygulama süreçlerinin uygulama tekniklerine bağlı olarak çevresel etkileri yapım alanı koģulları ölçütü bağlamında karģılaģtırıldığında, askı sistem (AS) ve klipsli sistem (KS) tekniklerinin en olumlu; konstrüksiyona vida ile tespit (VT), konstrüksiyona yapıģtırma (KY), dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (DY) ve ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma (IY) tekniklerinin ise en olumsuz etkilere sahip uygulama teknikleri oldukları belirlenmiģtir (ġekil 5.9) % 82.5 YAPIM ALANI KOġULLARI % 100 % 100 % 82.5 % 82.5 % Uygulama Teknikleri VT AS KS KY DY IY ġekil 5.9: Uygulama tekniklerinin yapım alanı koģulları ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması. VT: Konstrüksiyona vida ile tespit, AS: Askı sistem, KS: Klipsli sistem, KY: Konstrüksiyona yapıģtırma, DY: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma, IY: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma Sonuçları belirleyen durumlar aģağıda sıralanmıģtır: AS ve KS iģçi sağlığına zarar veren yerinde hazırlanan bağlantı malzemeleri kullanımı olmaması, uygulama yapan firmanın iģçi güvenliği ile ilgili önlemleri alması, uygulama alanlarında iģçiler için gerekli tesislerin bulunmasını sağlaması ve uygulama sırasında gürültü yaratacak iģ makinelerinin kullanılmaması sebebiyle yapım alanı koģullarını en olumlu etkileyen teknikler oldukları belirlenmiģtir. VT, KY, DY ve IY iģçi sağlığına zarar veren yerinde hazırlanan bağlantı 110

131 Çevresel Etki Değeri (%) malzemeleri kullanımı sebebiyle yapım alanı koģullarını en olumsuz etkileyen teknikler oldukları belirlenmiģtir Yapım Atıkları Cephe kaplama sistemi uygulama süreçlerinin uygulama tekniklerine bağlı olarak çevresel etkileri yapım atıkları ölçütü bağlamında karģılaģtırıldığında, askı sistem (AS) ve klipsli sistem (KS) en olumlu etkilere sahipken; konstrüksiyona yapıģtırma (KY), dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (DY) ve ısı yalıtım levhaları üzerine (IY) yapıģtırma teknikleri ikinci sırada yer almıģ; konstrüksiyona vida ile tespitin (VT) ise en olumsuz etkilere sahip uygulama tekniği olduğu belirlenmiģtir (ġekil 5.10) % 82.5 YAPIM ATIKLARI % 82.5 % % 29.8 % 29.8 % Uygulama Teknikleri VT AS KS KY DY IY ġekil 5.10: Uygulama tekniklerinin yapım atıkları ölçütü bağlamında çevresel etkilerinin karģılaģtırılması. VT: Konstrüksiyona vida ile tespit, AS: Askı sistem, KS: Klipsli sistem, KY: Konstrüksiyona yapıģtırma, DY: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma, IY: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma Sonuçları belirleyen durumlar aģağıda sıralanmıģtır: AS ve KS uygulamalarını gerçekleģtiren firmanın atık yönetimi ile ilgili özel bir çalıģması bulunmamaktadır. Ancak bu uygulama teknikleri söküm aģamasının daha kolay olması ve malzemelere daha az zarar vererek sökümün gerçekleģtirilebilmesi gibi sebeplerle malzemelerin yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyellerini olumlu yönde etkilemektedir. KY uygulamasını gerçekleģtiren firmanın atık yönetimi ile ilgili özel bir çalıģması bulunmamaktadır. Ancak bu uygulama tekniği, söküm aģamasının daha zor olması ve söküm aģamasında malzemelerin zarar görmesi gibi sebeplerle, malzemelerin yeniden kullanım potansiyellerini olumsuz yönde 111

132 etkilerken, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyelleri üzerinde olumsuz bir etkiye sahip değildir. VT, DY ve IY uygulamalarını gerçekleģtiren firmanın atık yönetimi ile ilgili özel bir çalıģması bulunmamaktadır. Ayrıca harçlı birleģim uygulaması ve uygulama sonrası derz dolgusu, sıva ve boya gibi ek iģlemler yapılması sebebiyle malzemelerin yeniden kullanım, yeniden üretim ve geri dönüşüm potansiyellerini en olumsuz yönde etkileyen uygulama teknikleri olduğu belirlenmiģtir. 112

133 6. GENEL SONUÇLAR ve ÖNERĠLER Küresel ısınma, yenilenemeyen kaynakların tüketimi, salımlar gibi çevresel sorunların artıģı, çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması adına gerekli önlemlerin alınması zorunluluğuna dikkatleri çekmiģtir. Özellikle bu sorunların büyük bir kısmına sebep olan yapı endüstrisi, sürdürülebilir yaģam alanlarının oluģturulması zorunluluğu ile karģı karģıya kalmıģtır. Bu amaçla sürdürülebilir tasarımlarla binaların çevre üzerindeki olumsuz etkilerini azaltma yönünde önemli adımlar atılmaya baģlanmıģtır. Ekolojik yapı malzemelerinin ve kullanım sürecinde kaynak tüketimini azaltmaya yönelik enerji etkin bina sistemlerinin kullanıldığı sürdürülebilir binalar tasarlanmaya ve üretilmeye baģlanmıģtır. Ancak tam ve etkin bir sürdürülebilirlikten söz edebilmek için bina yaģam döngüsü boyunca her evrede sürdürülebilirlik stratejilerinin belirlenmesi gerekmektedir. YaĢam döngüsünün süre açısından büyük bir kısmını kapsayan kullanım evresi, kullanıcılar için gerekli konfor koģullarının sağlanması için kullanılan kaynak miktarı ve buna bağlı olarak gerçekleģen salımlar nedeniyle, yaģam döngüsü boyunca çevreye verilen zararların önemli bir kısmına sebep olmaktadır. Ancak yalnızca kullanım evresinde değil; yapım, bakım-onarım, yenileme ve söküm evrelerinde gerçekleģtirilen yapım iģleri sırasında da çevreye verilen zararların azaltılması ve kontrol altında tutulması gerekmektedir. Yapım iģlerinde kullanılan malzeme, araçgereç ve iģçilik gibi yapım süreci girdileri, yapım evresinde kullanılan kaynaklar ve enerji miktarı ile açığa çıkan salımlar ve katı atıklar gibi önemli çevresel etkiler üzerinde belirleyici olmaktadır. Ancak çevresel sürdürülebilirlik ve yapı endüstrisi iliģkisini ele alan çalıģmalarda, yapım evresi ve yapım iģlerinin gerçekleģtirildiği diğer tüm evreler, kullanım evresine oranla bina yaģam döngüsü boyunca daha az süreyi kapsamaları gibi gerekçelerle göz ardı edilebilmektedir. Bu tür bir yaklaģım, sürdürülebilirlik bağlamında yanlıģ olmakla birlikte, bu bakıģ açısı ile tasarlanan ve üretilen binaların sürdürülebilir binalar olarak tanımlanması da doğru olmamaktadır. 113

134 Yapımla ilgili enerji kullanımı, salımlar, atıklar gibi yapım sürecinin çevresel etkilerinin kayıt altına alınmaması ve yapım süreci ile ilgili sayısal verilerin olmaması, sürecin çevresel etkilerinin belirlenmesini zorlaģtırmaktadır. Ancak yapım süreci girdilerinin çevresel etkilerle iliģkilerinin tanımlanması ile sayısal veriler olmadan da sürecin çevre üzerindeki olumsuz etkileri belirlenerek, bu etkilerin azaltılması ve kontrol altında tutulması sağlanabilmektedir. Yapım süreci girdilerini belirleyen en önemli etmen ise yapım teknikleridir. Yapım tekniklerine bağlı olarak malzeme, araç-gereç, iģçilik ve süre gibi yapım süreci girdilerine bağlı olarak, sürecin çevre üzerindeki etkileri tanımlanabilmektedir. Yapım süreçlerinin birçok alt süreçten oluģması sebebiyle, bu çalıģma kapsamında yapım süreçlerinin çevresel etkileri cephe kaplama sistemleri uygulama süreçleri için geliģtirilen yöntem önerisi ile araģtırılmıģtır. Değerlendirme yöntemi kullanılarak yapılan pilot çalıģma ile altı farklı uygulama tekniğine bağlı olarak uygulama süreçlerinin çevresel etkileri değerlendirilmiģ ve uygulama süreçlerinin çevresel sürdürülebilirlik üzerindeki olası etkileri üzerinde uygulama tekniklerinin etkisi araģtırılmıģtır. Pilot çalıģma kapsamında değerlendirilen uygulama tekniklerinin uygulama süreçleri üzerindeki çevresel etkileri ölçütler bağlamında karģılaģtırıldığında, klipsli sistemin (KS) tüm ölçütler bağlamında en olumlu etkilere sahip uygulama tekniği olduğu belirlenmiģtir (ġekil 6.1). Konstrüksiyona vida ile tespitin (VT) ise tüm ölçütler bağlamında en olumsuz etkilere sahip uygulama tekniği olduğu belirlenmiģtir (ġekil 6.1). Yapılan pilot çalıģma ile elde edilen sonuçlara bakıldığında, Bölüm 5.2 deki bulgularda da değinildiği üzere; Süre ölçütü bağlamında en sürdürülebilir uygulama tekniği klipsli sistem (KS) tekniğidir. Kaynak kullanımı ölçütü bağlamında en sürdürülebilir uygulama tekniği klipsli sistem (KS) tekniğidir. Yapım alanı koģulları ölçütü bağlamında en sürdürülebilir uygulama teknikleri askı sistem (AS) ve klipsli sistem (KS) teknikleridir. Yapım atıkları ölçütü bağlamında en sürdürülebilir uygulama teknikleri askı sistem (AS) ve klipsli sistem (KS) teknikleridir. 114

135 Çevresel Etki Değeri (%) Süre ölçütü bağlamında en olumsuz etkilere sahip uygulama tekniği konstrüksiyona vida ile tespit (VT) tekniğidir. Kaynak kullanımı ölçütü bağlamında en olumsuz etkilere sahip uygulama teknikleri konstrüksiyona vida ile tespit (VT) ve konstrüksiyona yapıģtırma (KY) teknikleridir. Yapım alanı koģulları ölçütü bağlamında en olumsuz etkilere sahip uygulama teknikleri konstrüksiyona vida ile tespit (VT), konstrüksiyona yapıģtırma (KY), dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (DY) ve ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma (IY) teknikleridir. Yapım atıkları ölçütü bağlamında en olumsuz etkilere sahip uygulama teknikleri konstrüksiyona vida ile tespit (VT), dıģ duvar sıvası üzerine yapıģtırma (DY) ve ısı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma (IY) teknikleridir. Uygulama teknikleri tüm ölçütler bağlamında karģılaģtırıldığında, bir tekniğin bir ölçüt bağlamında olumlu etkilere sahipken, diğerleri ölçütler bağlamında olumsuz etkilere sebep olabildiği belirlenmiģtir (ġekil 6.1). 120 UYGULAMA TEKNĠKLERĠNĠN ÇEVRESEL ETKĠLERĠ VT AS KS KY DY IY Uygulama Teknikleri SÜRE KAYNAK KULLANIMI YAPIM ALANI KOġULLARI YAPIM ATIKLARI ġekil 6.1: Farklı uygulama tekniklerinin çevresel etkilerinin ölçütler bağlamında karģılaģtırılması. VT: Konstrüksiyona vida ile tespit, AS: Askı sistem, KS: Klipsli sistem, KY: Konstrüksiyona yapıģtırma, DY: DıĢ duvar sıvası üzerine yapıģtırma, IY: Isı yalıtım levhaları üzerine yapıģtırma Yapılan pilot çalıģma ile elde edilen sonuçlara bakıldığında uygulama tekniklerinin uygulama süreci üzerinde malzeme ve enerji kullanımı, uygulama hızı, iģçi sağlığı ve 115