TOTAL DİŞSİZ HASTALARDA PANORAMİK RADYOGRAFİK BULGULAR BİTİRME TEZİ. Stj. Diş Hekimi Tuğba ATEŞ. Danışman Öğretim Üyesi: PROF. DR.

Transkript

1 T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ AĞIZ-DİŞ VE ÇENE RADYOLOJİSİ ANABİLİM DALI TOTAL DİŞSİZ HASTALARDA PANORAMİK RADYOGRAFİK BULGULAR BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Tuğba ATEŞ Danışman Öğretim Üyesi: PROF. DR. Yasemin BİR İZMİR-2013

2 ÖNSÖZ En değerli varlıklarım annem ve babama, sevgisiyle hayatıma ışık saçan Seçkin ÖZYAYLA ya ve bitirme tezimi hazırlamamda yardımcı olan saygıdeğer hocam Prof. Dr. Yasemin BİR e teşekkür ederim. TUĞBA ATEŞ STJ. DİŞ HEKİMİ

3 İÇİNDEKİLER: 1. GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER AMAÇ 3 3. METERYAL- METOD 3 4. BULGULAR TARTIŞMA SONUÇ ÖZET KAYNAKLAR ÖZGEÇMİŞ..21

4 GİRİŞ VE GENEL BİLGİLER Yirminci yüzyıl, dünya nüfusunun yaş yapısında meydana gelen değişim bakımından insanlık tarihinde bir dönüm noktası olmuştur. Yaşlı nüfus özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren sayısal ve genç nüfusa oransal açıdan dikkat çekici düzeyde artmıştır. Ülkemizde de yaşlı nüfusun toplam nüfus içerisindeki payı her yıl biraz daha artmaktadır. Son 20 yıl içinde yaşlı nüfusun toplum içindeki payı yüzde 4 ten yüzde 6 dolayına yükselmiştir (1). Bu durumun sebeplerinin başında ortalama insan ömründeki artış gelmektedir. Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, ağız ve diş sağlığının önemi konusundaki bilincin yeterince gelişmemesi ve hekimlerin koruyucu tedavilerden çok radikal tedavi yöntemlerine başvurması sebebiyle, atalarından daha uzun yaşayan toplumumuzda total dişsizlik hala sık gözlenmektedir. Gözle yapılan bir muayene her zaman için yeterli ve doğru sonucu yansıtmaz. Bu sorun total dişsiz bireylerde de geçerlidir. Tam protez yapımı öncesinde asemptomatik olanlar da dahil bütün dişsiz çenelerin radyografik olarak incelenmesi önerilmektedir. Yapılan araştırmalar; retansiyonlu dişlerin, kök kalıntılarının, kistlerin, tümorlerin, yabancı meteryallerin, kret seviyesindeki mental foramenlerin, anatomik varyasyonların ve atrofilerin total dişsizlerdeki varlığını belirtmektedir (2). Ayrıca kretler, preprotetik cerrahi açısından değerlendirilir. Saptanan patolojiler çeşitli kriterler açısından değerlendirildikten sonra ya çıkarılır ya da kontrol altında tutulur (3). Dişsiz hastalarda alveolar kemik rezorpsiyonu protezin tutuculuğunu, stabilizasyonunu, desteğini ve çiğneme fonksiyonunu etkilemektedir. Bu sorun en çok prostodontistleri zor durumda bırakmaktadır (4). Kemik rezorpsiyonu, kemiksel maddenin fizyolojik ya da patolojik nedenlerle kaybı olarak tanımlanır(5). Alveolar kemik rezorpsiyonu sistemik ve lokal faktörlerin 1

5 tam anlaşılmayan kombinasyonları olarak karşımıza çıkmaktadır(6). Sistemik faktörlerden biri olarak düşünülen osteoporoz; kemik kimyasının kompozisyonunda bir değişiklik olmaksızın iskeletsel kütlenin azalışıdır (7). Ca kaybı veya eksikliği, hormonal eksiklik (östrojen) (8), paratiroit hormonun aşırı sekresyonu azalmış fiziksel aktivite ve bazı ilaçların kullanımı gibi pek çok etkenle oluşur (9). Bununla beraber dişsiz hastalardaki mandibular kemik rezorpsiyonu sistemik osteoporoz bulgusu olarak gösterilmiştir (10). Yapılan çalışmalarda, mandibular rezorpsiyon hızının, dişsizliğin erken devrelerinde en fazla ve dişsizlik süresi uzadıkça daha yavaş olarak devam ettiği gösterilmiştir (10,11). Protez tekniği ile rezorpsiyonun ilişkisi araştırılmış, bu ilişkinin minimal olduğu gözlenmiştir (12). Çenelere göre kret rezorpsiyonu incelendiğinde alt çenedeki kret rezorpsiyonunun üst çeneye göre fazla olduğu tespit edilmiştir (13,14). Dişsiz hastalarda hareketli protezle başarılı tedavi yapılabilmesi için protezin oturacağı doku yatağının uygunluğu önemlidir. Doku yatağının tedavi öncesinde değerlendirilmesinde radyoloji önemli rol oynar. Sıklıkla dişsiz çenelerde anomaliler klinik belirti ve bulgu vermediğinden gözden kaçırılır. Bu anomaliler kist ya da tümörleri, çeşitli nedenlerle gömülü kalmış dişleri, kök artıklarını, yabancı cisimleri içerir. Anomalilerin tespit edilmesi için hastalardan tedavi öncesinde radyografik inceleme için sıklıkla kullanılan panoramik radyografi, diş hekimliği pratiğinde birçok oral ve maksillofasiyal hastalığın tanı ve tedavi planlamasında önemlidir ve tam protez yapılmadan önce dişsiz hastaların değerlendirilmesi için gereklidir (15). 2

6 AMAÇ: Bu çalışmanın amacı dişsiz hastaların rutinde alınan panoramik radyografilerinde tespit edilen kök artıkları, gömülü diş, kist,tümör, yabancı cisimler, kret tepesine yakın mental foramen varlığı, maksiller sinüs patolojileri, gibi durumları değerlendirmektir. MATERYAL ve METOD: Çalışma, Ege Üniversitesi Oral Diagnoz ve Radyoloji Kliniği ne başvuran; 30 kadın, 26 erkek toplam 56 total dişsiz hasta üzerinde yapılmıştır. Çalışmamızda veriler SPSS (Statistical Packages fort he Social Scienses) 20.0 istatistik programında değerlendirilmiştir. Hastaların klinik bilgileri alınmış ve panaromik radyografiler üzerinden değerlendirmeler yapılmıştır. Radyografilerde kök artıkları, gömülü dişler, kist ve tümörü düşündüren radyolüsensiler ve ya radyoopasiteler, yabancı cisimler, alveol kret tepesine yakın mental foramen, maksiller sinüs patolojileri gibi durumların varlığı ya da yokluğu kaydedildi. Hastalara kaç yıldır tam dişsiz oldukları, son protezlerini ne kadar süredir kullandıkları, protezlerini kaç kez değiştirdikleri, protezle ilgili şikayetleri soruldu. Hastaların sistemik durumları öğrenildi. İntraoral ve ekstraoral muayene bulguları kaydedildi. BULGULAR: Çalışmaya katılan 56 hastanın %46 sı erkek, %54 ü kadındır. Hastaların yaş ortalaması 64±8,925 tir. Hastalar yaş aralığında yoğunlaşmıştır. Çalışmadaki en genç hasta 36, en yaşlı hasta ise 86 yaşındadır. Hastalar, ortalama 12±7,148 yıldır total dişsizdir. Hastaların cinsiyete göre yaş dağılımı yüzdesi ve sayıları Tablo 1 de gösterilmiştir. 3

7 Yaş Erkek sayısı Erkek yüzdesi %8 %27 %37 %31 %15 %0 Kadın sayısı Kadın yüzdesi %0 %7 %46 %26 %0 %3 Toplam Toplam yüzdesi %3 %16 %43 %28 %7 %2 Tablo 1: Çalışmaya katılan hastaların cinsiyete göre yaş dağılımı yüzdesi ve sayıları Katılımcıların 20 sinde sistemik hastalık vardır. En yaygın görülen sistemik hastalık hipertansiyondur, ikinci sırayı ise Tip 2 diabet almıştır. Sistemik hastalıkların cinsiyetlere göre görülme sayısı ve yüzdesi Tablo 2 de gösterilmiştir. Erkek n(%) Kadın n(%) Toplam n(%) Sistemik hastalık varlığı 8 (31) 12 (40) 20 (36) Tablo 2: Sistemik hastalık görülme yüzdesi ve sayısının cinsiyete göre dağılımı Total Dişsizlik süresi (yıl) Erkek sayısı Erkek yüzdesi %15 %31 %27 %15 %4 %7 Kadın sayısı Kadın yüzdesi %27 %43 %10 %16 %3 %0 Toplam Toplam yüzdesi %21 %37 %18 %16 %3 %3 Tablo 3: Total dişsizlik süresinin cinsiyetlere göre dağılımı 4

8 Total dişsizlik süresinin cinsiyetlere göre dağılımı Tablo 3 te gösterilmiştir. Araştırmada diş çekimleri yeni tamamlanmış 2 hasta vardır. Araştırmadaki en uzun total dişsizlik süresi 30 yıldır. Dişsizlik süresi 6 11 yıl aralığında yoğunlaşmıştır. Kliniğimize müracaat tarihine kadar kullanılan protez sayısı dağılımı Tablo 4 te gösterilmiştir. Başvuran hastaların önemli bir yüzdesi ilk protezini hala kullanmaktadır. Kullanılan total protez sayısı Erkek Sayısı Erkek yüzdesi %7 %60 %31 %8 %0 Kadın sayısı Kadın yüzdesi %6 %63 %26 %0 %0 Toplam Toplam yüzdesi %7 %61 %28 %4 %0 Tablo 4: Kullanılan total protez sayısı dağılımı Son protezin kullanım süresi Erkek Sayısı Erkek yüzdesi %27 %42 %19 %4 %0 %4 Kadın sayısı Kadın yüzdesi %10 %50 %16 %0 %3 %0 Toplam Toplam yüzdesi %18 %46 %18 %2 %2 %2 Tablo 5: Son total protezin kullanım süresi dağılımı 5

9 Son total protezin kullanım süresi dağılımı Tablo 5 te gösterilmiştir. Dağılım 6-11 yıl arasında yoğunlaşmıştır. Bir hastanın 30 yıl boyunca protezini değiştirmemiş olması dikkat çekmektedir. Kliniğe başvurma nedenlerini sorduğumuzda hastalarımızın büyük çoğunluğunun (%65) bir semptom sonucu değil, total protezini üniversite hastanesinde değiştirme amaçlı başvurduklarını görmekteyiz. Hastaların %30 unun başvuru sebebi olan şikayetleri, panaromik radyografi bulgusuyla örtüşmüştür. %5 inin ise şikayeti radyografik bulgularla ilişkilendirilememiştir. Başvuruda şikayet varlığı ve şikayetin radyografik bulgu ile ilişkisinin dağılımı Tablo 6 da gösterilmiştir. Şikayet Panaromik Panaromik Yok radyografideki radyografideki bulguyla ilişkili bulguyla ilişkisi şikayet var olmayan şikayet var Erkek sayısı Erkek yüzdesi %15 %4 %81 Kadın sayısı Kadın yüzdesi %25 %0 %60 Toplam Toplam yüzdesi %30 %5 %65 Tablo 6: Kliniğe başvuruda şikayet varlığı ve şikâyetin radyografik bulgu ile ilişkisinin dağılımı 56 hastanın 48 inde radyografik bulgu saptanmıştır. Yüzdelik hesapta bu oran %86 ya denk gelmektedir. Fakat 36 hasta kliniğimize herhangi bir semptom nedeniyle başvurmamıştır ve bunu bildiren hastalar %65 gibi büyük bir yüzdelik dilimdedir. Hastaların %30 unda semptom ve radyografik bulgu paralellik göstermiştir. Radyografik bulgu ve semptom ilişkisi tablo 7 de gösterilmiştir. 6

10 Radyografik bulgu var Radyografik bulgu yok Toplam Toplam % Semptom var %35 Semptom yok %65 Toplam Toplam % %86 %14 %100 Tablo 7: Semptom ve radyografik bulgu ilişkisi Çalışmamızda saptanan radyografik bulguların yüzdesi ve kaç hastada görüldüğü tablo 8 de gösterilmiştir. En çok görülen bulgu mandibula rezorpsiyonunu ifade eden foramen mentalenin kret tepesine göçüdür. Görülme oranı %71 dir. Radyografik bulgu Hasta sayısı Yüzdesi Foramen mentalenin kret 40 %71 tepesine göçü Radyolüsent lezyon 5 %10 Maksiller sinüsün kret 5 %10 tepesine göçü Kök kalıntısı 6 %10 Gömük diş 2 %4 Radyoopak lezyon 1 %2 Tablo 8: Saptanan radyografik bulgular ve çalışma grubunda görülme yüzdesi 7

11 Şekil 1: Foramen mentale ve sinüs maksillarisin kret tepesine göçünün görüldüğü panaromik radyografi Şekil 1 de 78 yaşında erkek hastanın panoramik radyografisi görülmektedir. Hasta 25 yıldır total dişsiz olduğunu ve son protezini 15 yıldır kullandığını bildirmiştir. Her iki çene arkında da rezorpsiyon izlenmektedir. Hasta protezlerinde retansiyon ve stabilizasyon problemi yaşadığı için kliniğimize başvurmuştur. Şekil 2: Herhangi bir bulguya rastlanmamış panoramik radyografi 8

12 Şekil 2 de panoramik radyografisi görülen 52 yaşındaki erkek hasta henüz 2 ay önce total dişsiz kalmıştır. Hastanın her iki arkında da rezorpsiyon izlenmemektedir. Şekil 3: Diş çekimleri yeni tamamlanmış hastanın panoramik radyografisi Şekil 3 te çekimleri yeni tamamlanmış, 52 yaşında bir kadın hastanın panoramik radyografisini görülmektedir. Radyografide çekim boşlukları rahatlıkla izlenmekte ve rezorbe olmamış kretler dikkat çekmektedir. 9

13 Şekil 4: Foramen mentalenin kret tepesine göçünün ve mandibula sol bölgede çekim boşluklarının izlendiği radyografi Şekil 4 te panoramik radyografisini gördüğümüz 52 yaşındaki erkek hasta üst çenesinin 6 yıldır dişsiz olduğunu bildirmiştir. Sağ mandibuler bölgede dişlerini önceden kaybeden hastamızın sol mandibular bölgedeki çekimleri 1 hafta kadar önce tamamlanmıştır. Radyografiden sağ ve sol mandibular bölgedeki rezorbsiyon farkı rahatlıkla izlenmektedir. Bu bulgu bize rezorpsiyonun dişsizlikle doğrudan ilişkisi olduğunu düşündürmüştür. Şekil 5 te görülen radyografi, 7 yıl önce her iki çenesindeki dişlerini kaybeden 66 yaşındaki kadın hastamızın panoramik radyografisidir. Radyografide dikkat çeken iki çenede de eş zamanlı olarak total dişsiz kalınmış olmasına rağmen foramen mentalenin kret tepesine göçünün, sinüs maksillarisin kret tepesine göçünden daha dikkat çekici olduğudur. Bu daha önceki araştırmalarda da ifade edilen mandibulanın, maksillaya göre daha hızlı rezorbe olduğu bulgusunu doğrular niteliktedir. 10

14 Şekil 5: Eş zamanlı olarak her iki çenede de dişlerini kaybetmiş hastanın panoramik radyografisi Şekil 6: 9 yıldır total dişsiz hastanın panoramik radyografisi 53 yaşındaki erkek hastamız 9 yıldır total dişsiz olduğunu ve ilk protezini hala kullandığını belirterek kliniğimize başvurmuştur. Total protezlerini değiştirme 11

15 isteğini estetik sebeplerle açıklayan hastamızın panoramik radyografisinde herhangi bir bulguya rastlanmamıştır. Alt ve üst çenede razorpsiyon görülmemektedir. Şekil 7 de 58 yaşında, 8 yıldır total dişsiz olan kadın hastamızın panoramik radyografisi görülmektedir. Hastanın herhangi bir şikayeti yoktur. Radyografisinde sol üst posterior bölgedeki radix dikkat çekmektedir. Şekil 7: Sol üst maxillada izlenen radix relicta Şekil 8: Sağ mandibula bölgesinde gözlenen radyolüsent oluşum 12

16 Şekil 8 de 63 yaşında, 8 yıldır total dişsiz olan hastanın panoramik radyografisini görmekteyiz. Radyografide sağ mandibula bölgesinde oldukça geniş bir lezyon izlenmektedir. Hastanın zaman zaman ortaya çıkan uyuşma hissinden başka herhangi bir şikayetinin olmadığı belirlenmiştir. TARTIŞMA Yaşlılar üzerinde yürütülen son zamanlardaki çalışmaların çoğu, dişsiz kişilerin sayısında azalma olduğunu göstermiştir (16,17). Dünya Sağlık Örgütü verilerine göre total dişsizlik insidansı dünya genelinde %7-69 arasında tahmin edilmektedir (18). Ancak ülkemizde hala dişsiz kalma yaşı oldukça gençtir. Çalışmamızda total dişsiz kalma yaş ortalaması 52± 9,4 tür. Bu veri de ülkemizde hala ağız ve diş sağlığının gerektiği kadar önemsenmediğinin göstergesi sayılabilir. Günümüze kadar dişsiz hastalarda gömülü diş, gömülü diş kökü, kist,tümör, yabancı cisimler, kret tepesine yakın mental foramen varlığı gibi pozitif radyografi bulgularının insidansının incelendiği çok sayıda çalışma vardır (13,19,20). Edgerton ve Clark (21) tarafından yapılan bir çalışmada, dişsiz hastaların panoramik radyografilerinde bulunan anomaliler sıklıklarına göre; radyoopasiteler (%18), gömülü kökler (%8), radyolüsensiler (%3) ve gömülü dişler (%3) olarak belirtilmiştir. Çalışmamızda; radyolüsent lezyon (%10), radix relicta (%10), gömük diş (%4), radyoopak lezyon (%2) oranında tespit edilmiştir. Çalışmamızın en sık gözlenen bulgusu %71 oranında foramen mentalenin kret tepesine göçüdür. Maksiller sinüsün kret tepesine göçü ise daha az oranda izlenmektedir. Alveoler kemiklerin atrofiye olması, alt çenede mental foramenin ve üst çenede ise maksiller sinüsün kret tepesinde konumlanmasına neden olur. Çalışmalarda bu anatomik yapıların pozisyonundaki değişiklik hastaların %23.6 ve 13

17 %42 sinde rapor edilmiştir (19,22). Ardakani ve arkadaşlarının yaptığı çalışmada ise en sık tespit edilen bulgu kret tepesine yakın maksiller sinüstür (%68.2) (15). Albandar ve arkadaşları, mandibular kemik hacmindeki kaybın yaşla doğru orantılı olduğunu saptamıştır (23). Albandar ve arkadaşları(23), Schei ve arkadaşları kemik kaybının fizyolojik olduğunu ve yaşla doğru orantılı olduğunu belirtmiştir(24).atwood ve Joy ise çalışmalarında rezorpsiyon ile yaş arasında bir ilişki saptamamıştır(13). Yeşil ve Parkinson rezorpsiyon hızının dişsizliğin ilk dönemlerinde daha fazla olduğunu göstermişlerdir(25,14). Atwood ve Coy, alveolar kemik yüksekliği kaybında cinsiyet faktörünün önem taşımadığını savunmaktadır(13). Gedik ve arkadaşları da aynı sonuca ulaşmıştır(26). Çalışmamızda kemik kabının; yaşla, cinsiyetle ve dişsizlik süresiyle ilişkisi incelenmemiştir. Fakat uzun süredir dişsiz olan hastalarımızın çoğunlukta olması (ortalama 12±7,148 yıl), çalışmamızda alveolar rezorpsiyon bulgularının bu kadar büyük oranda (%71) gözlenmesine sebep olarak düşünülebilir. Total dişsiz hastalardan kontrol amaçlı panoramik radyografi alınmasının gerekliliği tartışılmaktadır. Bir yandan, yöntemin hastayı gereksiz radyasyona maruz bırakacağı düşünülürken; diğer yandan total dişsiz hastalardan rutin olarak alınan radyografilerdeki pozitif bulgu insidansı yapılan çalışmalarda azımsanmayacak kadar yüksek bulunmuştur. Çalışmamızda da herhangi bir şikayeti olmayan hastalardan alınan radyografilerde çeşitli bulgulara rastlama oranı oldukça yüksektir. Bu nedenle asemptomatik olarak kliniğe başvuran hastalardan da kontrol amaçlı panoramik radyografi alınmasının yararlı olacağı düşünülmektedir. Total protez yapımından önce, çeneleri radyografilerle değerlendirme alışkanlığının olmamasının nedenleri başında hastayı radyasyonun zararlı etkilerinden korumak olabilir. Ancak, yapılan çalışmalar, dişsiz çenelerin radyografik 14

18 incelemesinin diagnostik yararının radyasyonun oluşturduğu zarardan fazla olduğunu göstermiştir (19,27). Scandrett(28), tüm ağız periapikal, okluzal ve panoramik radyografilerin dişsiz çenelerin incelenmesi açısından karşılaştırdığı çalışmasında; periapikal radyografilerin en etkili yöntem olduğunu, panoramik ve okluzal radyografilerde bulguların sırayla %25 ve 56 sının atlandığını rapor etmiştir. Bununla birlikte, bu konuda en çok tercih edilen yöntem panoramik radyografidir. Bu teknikle minimal radyasyon dozu ile tek film üzerinde her iki çene görüntülenir, genelde uygulanması kolaydır, hasta tarafından intraoral tekniklere göre daha iyi tolere edilebilir. Ancak, panoramik radyografilerdeki detay istenen düzeyde değildir. Bu sebeple panoramik radyografilerde tam olarak tanımlanamayan bir yapıya rastlandığında bölge İntraoral tekniklerle görüntülenerek incelenmelidir(29) 15

19 SONUÇ Araştırmamız göstermiştir ki; total dişsiz hastalarda semptom olmamasına rağmen panoramik radyografide bulguya rastlanma oranı oldukça yüksektir. En sık rastlanan bulgu foramen mentalenin kret tepesine göçüdür. Hastalar, ağızlarındaki gömük dişler ve gömük diş köklerini bilmediklerini ifade etmiştir. Çalışmamızda radyolüsent oluşumlara da %10 oranında rastlanmıştır. Hastaların sağlığını korumak ve total protezin başarı sınırlarının bilinmesi için asemptomatik hastalarda da panoramik radyografi alınmasının yararlı olduğu düşünülmüştür. 16

20 ÖZET Ülkemizde total dişsizlik hala sıklıkla gözlenen bir problemdir. Total dişsizlerin rutin olarak radyografi alınması, hastaların gereksiz radyasyona maruz kalmasına sebep olacağı düşüncesi ile tartışma konusudur. Çalışmamıza katılanların %65 i semptomsuz olarak kliniğimize başvurmuştur. Radyografik bulgu ile ilişkili olmayan şikayet bildiren hastalar çalışmamızın %5 ini oluşturmaktadır. Buna karşın çalışmamızda %86 oranında radyografik bulgu saptanmıştır. 30 hastada radyografik bulguya rastlanılırken bu hastalarda herhangi bir semptom görülmemiştir. En sık gözlenen radyografik bulgu foramen mentalenin kret tepesine göçüdür. Bu da mandibular alveolar kretin rezorpsiyonunu gösterir. Bu bulgu total protezin başarısını çok fazla etkiler. Hastanın total protez kullanırken hangi zorluklarla karşılaşacağını öngörebilmemiz açısından biz hekimler için de önem taşır. Gerekirse hasta preprotetik cerrahiye yönlendirilir. Görülme sıklığına göre diğer bulgular; maksiller sinüsün kret tepesine göçü, radyolüsent lezyonlar, radix relicta, gömük diş, ve radyoopak lezyonlardır. Bu bulguların atlanması hastaların sağlık durumunu bozabilecek sonuçlar doğurabilir. Hastaların ağız, çene ve diş sağlıkları hakkında tam bilgiye sahip olabilmek için inspeksiyon yetersiz kalmaktadır. Bu nedenle sıklıkla radyografi alınmaktadır. Bu durum total dişsiz hastalar için de geçerlidir. Bizim çalışmamızda elde edilen bulgulara ve daha önce bu konuda yapılmış çalışmalara bakılarak; rutin olarak panoramik radyografi alınmasının sağladığı yararlar, radyasyonun sağlayacağı düşünülen zararlarından daha büyüktür. 17

21 KAYNAKLAR: 1. Dikmenoğlu N. Yaşlılık Döneminde Meydana gelen Fizyolojik Değişiklikler. İçinde: Temel Geriatri Gökçe-Kutsal Y, Aslan D, Editörler, Ankara: Öncü Basımevi, 2007: s Garcia RI, valacovic rw, chauncey HH. Longitidunal study of the diagnostik yield of panoramik radiographs in aging edentuous men. Oral surg. Oral med. Oral patol 1987;63; Matteson SR. Radiographic guidelines for edentulous patients. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod. 1997;83(5): Akgünlü F, Kansu Ö: Panoramik radyograflarda alveolar kemik yüksekliğinin saptanması. Ege Diş hekimliği fakültesi Dergisi 1996;17: Çalıkkocaoğlu S:Tam protezler, Cilt 1, Doyuran Matbaası, İstanbul, Duymuş YZ: Dişsiz hastalarda mandibular kemik yüksekliğinin incelenmesi. Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg. 1998: 8(2) Toshihiro Hirai, Tsutomu Ishijima, Yoshiko Hashikawa, and Toshihiko Yajima: The Journal of Prosthetic Dentistry 1993: (69) Duymuş YZ: Dişsiz hastalarda mandibular kemik yüksekliğinin incelenmesi. Atatürk Üniv. Diş Hek. Fak. Derg. 1998: 8(2) 25-28) ve androjen azlığı 9. Schachtele CF, Rosamond WD, Harlander SK: Diet and aging: Current concerns related to oral health.gerodontics 1985: H. Devlin, Ferguson: Alveolar ridge resorption and mandibular atrophy.a review of the role of local and systemic factors,br Dent J 1991 ;170: Karaağaçlıoğlu, L: Dişsiz Ağızlarda Mandibular Kemik Yüksekliği Kaybı ve Mandibular Açı Değişimlerinin Yaş ve Dişsizlik Sürelerine Göre Değerlendirilmesi. AÜ Diş. Hek. Fak. Der. 1991: 18 (1.2.3) :

22 12. Brehm TW, Abadi BJ, patients response to variations in complete denture technique. Part 4: Residualridge resorption-cast evulation. J Prosthet Dent 1980; 44 (5); Atwood DA, Coy WA clinical,cephelometric and densitometric study of reduction of residual ridges.j Prosthet Dent Parkinson CF,Similarities in resorption patterns of maxillary an mandibular ridges. J Prosthet Dent 1978;39(6): Ardakani FE, Navab Azam AR. Radiological findings in panoramic radiographs of Iranian edentulous patients. Oral Radiol 2007; 23: Hugoson A, Koch G, Bergendal T, Hallonsten A.L, Slotte C, Thorstensson B, Thorstensson H. Oral health of individuals aged 3 80 years in Jönköping, Sweden in 1973, 1983, and II. Review of clinical and radiographic findings. Swedish Dental J 1995;19: Osterberg T, Carlsson GE, Sundh V, Mellström D. Number of teeth a predictor of mortality in 70-year-old subjects. Community Dent Oral Epidemiol 2008;36(3): Felton DA. Edentulism and comorbid factors. J Prosthodont 2009;18(2): Jones JD, Seals RR, Schelb E. Panoramic radiographic examination of edentulous patients. J Prosthet Dent 1985;53(4): Masood F, Robinson W, Beavers KS, Haney KL. Findings from panoramic radiographs of the edentulous population and review of the literature. Quintessence Int 2007;38(6):e Edgerton M, Clark P. Location of abnormalities in panoramic radiographs of edentulous patients. Oral Surg Oral Med Oral Pathol 1991;71(1):

23 22. Soikkonen K, Ainamo A, Wolf J, Xie Q, Tilvis R, Valvanne J, Erkinjuntti T. Radiographic findings in the jaws of clinically edentulous old people living at home in Helsinki, Finland. Acta Odontol Scand 1994;52(4): Albandar JM, Rise J, Abbas DK: Radiographic quantitication of alveolar bone level changes.acta Odontol. Scand., 1987:45(1 ): Tallgren A. Continuing reduction of the resdual alveolar ridges in complate denture wearers. J Proshtet Dent 25. Yeşil,Dişsiz hastalarda mandibular kemik yüksekliğinin incelenmesi Atatürk Üni. Dişhekimliği Fak. Derg. Cilt:8 Sayı:2 Sayfa Dr. Gedik Dr Tufan ve arkadaşları; Mandibular rezorpsiyonun yaş ve dişsizlik düresi ile ilişkisinin araştırılması, Cumhuriyet Üniversitesi Dişhekimliği Fak. Der. Cilt3, Sayı 2, Keur JJ. Radiographic screening of edentulous patients: sense or nonsense? A risk-benefit analysis. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1986;62(4): Scandrett FR, Tebo HG, Quigley MB, Miller JT. Radiographic examination of the edentulous patient. Differences in number and location of root fragments. Oral Surg Oral Med Oral Pathol. 1973;35(6): Gratt BM. Panoramic radiography. In: Goaz PW, White SC. Oral Radiology Principles and Interpretation. 3 rd ed. Mosby, 1994;

24 ÖZGEÇMİŞ 1990 da Balıkesir in Gönen ilçesinde doğdum. İlköğretimimi Gönen Şehit Rahmi İlköğretim Okulu nda tamamladım. Lise eğitimimi Gönen İdris Tabak Anadolu Lisesi nde bitirdim yılında Ege Üniversitesi Diş Hekimliği Fakültesi ni kazandım. 21

25 T.C. EGE ÜNİVERSİTESİ DİŞHEKİMLİĞİ FAKÜLTESİ AĞIZ-DİŞ VE ÇENE RADYOLOJİSİ ANABİLİM DALI TOTAL DİŞSİZ HASTALARDA PANORAMİK RADYOGRAFİK BULGULAR BİTİRME TEZİ Stj. Diş Hekimi Tuğba ATEŞ Danışman Öğretim Üyesi: PROF. DR. Yasemin BİR İZMİR-2013