Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları

Transkript

1

2 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Editör Doç. Dr. Ahmet ÇELİK Prof. Dr. Geylani ÖZOK Bornova - İZMİR

3 EGE ÜNİVERSİTESİ TIP FAKÜLTESİ HALK KİTAPLARI SAĞLIK SERİSİ 20 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Editör Doç. Dr. Ahmet ÇELİK Prof. Dr. Geylani ÖZOK Eylül 2012, Birinci baskı ISBN: Bu kitabın tüm yayın hakları Ege Üniversitesi ne aittir. Kitabın tamamı ya da hiçbir bölümü yazarının önceden yazılı izni olmadan elektronik, optik, mekanik ya da diğer yollarla kaydedilemez, basılamaz, çoğaltılamaz. Ancak kaynak olarak gösterilebilir. Proje Üst Yöneticileri Ege Üniversitesi Rektörü: Prof. Dr. Candeğer Yılmaz EÜ Tıp Fakültesi Dekanı: Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Yayın Yönetmenleri: Prof. Dr. Ayşenur Oktay, Prof. Dr. Tahir Yağdı Yayın Alt Kurulu Başkanı: Prof. Dr. Ufuk Çağırıcı Sağlık Kitapları Serisi Çalışma Grubu: Prof. Dr. Elvan Erhan, Prof. Dr. Mehtap Çınar, Prof. Dr. Alpaslan Çakan Koordinasyon: EÜ Tıp Fakültesi Yayın Bürosu Kapak İllüstrasyonu: Merve Evren Sayfa Tasarım: Hülya Sezgin Basım Yeri: Ege Üniversitesi Basımevi Bornova, İZMİR Tel : e-posta : bsmmd@mail.ege.edu.tr

4 Değerli Okuyucumuz; Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi; 2011 yılının sonu itibariyle 472 öğretim üyesi, 582 araştırma görevlisi, 1970 tıp öğrencisi ile yaklaşık 2000 yataklı hastanede eğitim, öğretim ve araştırma yapmakta ve sağlık hizmeti vermektedir. Bu dönemde yaklaşık ayaktan ve yatan hasta, 2300 doğum acil servis hizmeti vermesi onu ülkemizin en büyük sağlık kurumlarından birisi yapmaktadır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nin en önemli vizyon ve misyonunu toplumsal sorumluluk bilinci oluşturmaktadır. Bu bilinçle çalışan Ege Tıp topluma nitelikli ve kaliteli sağlık hizmeti vermekte; Toplum Sağlığı Hizmeti ni diğer tüm görevlerinin üzerinde tutmaktadır. Ege Tıp Endokrinoloji ve Metabolizma Hastalıkları Bilim Dalı, Türkiye de bir ilk olarak ve 10 yıldır Sağlık Halk Kongresi düzenleyerek toplum sağlığı için hizmet anlayışını gerçek bir bilgilendirme, uygulama ve deneyim paylaşımı şeklinde sürdürmektedir. Bilimsel araştırmalarla elde edilen bilgilerin kalıcılığı ve yaşama geçirilmesi; bunların başvuru kaynağı belgelere dönüştürülmesi ile sağlanır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi bu anlayışımızın bir ürünüdür. Bu seride yayınlanan kitaplarımızın önemi ve farkındalık yaratacak temel özelliği; ülkemizin önceliğinde olan güncel sağlık konuları yanında; güncelliğini yitirmiş olsalar bile, ciddi bir sağlık sorunu olduğunu düşündüğümüz konuları da ele almış olmalarındadır. Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi yazarlarının tümü Ege Tıp Fakültesi nde görev yapan ve konusunda III

5 uzman öğretim üyeleridir. Serideki kitapların konu seçimleri ve içeriklerinin hazırlanmasında birden çok bilim insanının görüşlerinin yansıtılması sağlanmıştır. Seride yayınlanan kitaplardaki grafik ve fotoğraflar çoğunlukla kurumumuzun ürünüdür. Serimizin dil editörü her kitabı sadelik ve anlaşılabilirlik yönünden incelemektedir. Neden böyle bir seriye gereksinim duyulmuştur? Sağlık konularında dolaşımda olan, kolay ulaşılan ve günlük yaşamda kullanılan bilgilerin çoğunun gerçek bilimsel bilgi olup olmadığı kaygısı, bilim insanları olarak bizleri daha da sorumlu davranmaya ve güven sarsılmasına neden olan özensizliklerden uzak durmaya sevk etmektedir. Birçok konuda doğru ve güvenilir bilginin üretimi ve yayılması üniversitelerin öncelikli görevleri arasındadır. Bu anlayıştan hareketle, Ege Tıp Halk Kitapları Sağlık Serisi yazarı olan her öğretim üyemiz, sadece uzmanı olduğu konuda kitap yazmıştır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi bu kitaplara adını, deneyimini ve saygınlığını koymuştur. Her bir yayın özenle gözden geçirilmiştir. Ülkemiz için özgün sayılabilecek böylesine kapsamlı bir seride, yine de gözden kaçırdığımız hata ve eksiklikler olabilir. Bunlar için, her zaman olduğu gibi, okuyucumuzun engin hoşgörüsüne sığınıyoruz. Katkıda bulunanlara minnet duygularımızı sunuyoruz. Saygılarımızla... Prof. Dr. Kamil Kumanlıoğlu Prof. Dr. Candeğer YILMAZ Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Ege Üniversitesi Dekanı Rektörü IV

6 Doç. Dr. Ahmet ÇELİK 1969 yılında Gaziantep'de doğmuştur. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nden 1992 yılında Tıp Doktoru olarak mezun olmuştur. Kısa bir süre Rize Pazarköy Sağlık Ocağı nda mecburi hizmet görevinde bulunduktan sonra; 1993 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı'nda asistanlık görevine başlamıştır yılında Çocuk Cerrahisi uzmanı olarak mezun olmuş, 2000 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı'nda Yardımcı Doçent olarak göreve başlamıştır. Mayıs-Aralık 2005 tarihleri arasında Alabama Çocuk Hastanesi Çocuk Cerrahisi, Birmingham AL-USA (University of Alabama at Birmingham AL-USA) merkezinde Tübitak bursu ile araştırmacı olarak görev almıştır Şubat ayında çalıştığı EÜTF Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı' na Doçent olarak atanmıştır. Halen aynı görevde aktif olarak çalışmaya devam etmektedir. Evli ve biri kız biri erkek iki çocuk babasıdır. V

7 Prof. Dr. Geylani ÖZOK 1980 yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi nden mezun olmuştur. Uzmanlık eğitimini 1986 yılında aynı üniversitenin Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalında yapmıştır. Zorunlu hizmetini Diyarbakır Devlet Hastanesinde tamamlamıştır yılında Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi ne öğretim görevlisi olarak dönmüş; 1994 yılında doçent unvanını kazanmıştır yılında profesörlüğe atanmıştır. Halen Ege Üniversitesi nde çalışmakta olan Prof. Dr. ÖZOK, 1991 yılından beri Çocuk Cerrahisi Anabilim Dalı Yanık Ünitesi sorumlu öğretim üyeliği görevini de yürütmektedir. VI

8 İÇİNDEKİLER Giriş 1 1. ÇOCUKLARDA YANIKLAR VE KORUNMA YOLLARI GENEL BİLGİLER YANIKLI OLGUYA İLK YARDIM YARA BAKIMI VE TEDAVİSİNE İLİŞKİN KONULAR YANIKLI ÇOCUKTA BESLEME YARA YERİNİN KABARMASI VE DERİ KASILMALARININ ÖNLENMESİ YANIKLA İLİŞKİLİ MALİ KONULAR YANIKLARIN ÖNLENMESİ KISA ÖYKÜLERİYLE BAZI YANIK ÖRNEKLERİ YANIKLARDAN KORUNMA BİLGİLENDİRME REHBERİ... 55

9

10 Giriş Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Çocukluk döneminde görülen yaralanmaların önemli bir kısmını yanık yaralanmaları oluşturmaktadır. Meydana gelen yaralanma hem çocuk hem de aile için çok ağırdır. Ayrıca kozmetik açıdan sonuçların tatmin edici olmaması ciddi bir problem oluşturmaktadır. Tüm bu nedenlerle yanık yaralanmasının önlenmesi daha da ön plana çıkmaktadır. Yanık oluş mekanizmaları ve nedenlerinin bilinmesi yanıkları önlemede kuşkusuz büyük faydalar sağlayacaktır. Yanıklar çocuklarda genellikle ev ortamında gerçekleşmekte olup bunların çoğunluğu değişik tedbirlerle önüne geçilmesi olası yaralanmalardır. Bu kitap genel olarak çocukluk çağında yanık yaralanmasını ele almakta, konuyu sorularla derinleştirmekte ve örneklemektedir. Konunun olabildiğince anlaşılır olmasına özen gösterilmiştir. Bu çalışmanın hedeflenen kitleye yardımcı olması en büyük temennidir. Bu kitabın hazırlanmasında öncülük eden Ege Üniversitesi Dekanlığı na, hazırlık aşamasında desteklerini esirgemeyen EÜTF Çocuk Cerrahisi AD Öğretim Üyeleri, araştırma görevlileri ve çalışanlarına, resimlerde mankenlik yapan oğlum Mustafa Ozan, eşim Sevinç ve kızım Elif Dilan a teşekkür ederim. Hiç kimsenin, özellikle de çocuklarımızın asla yanmaması dileğiyle..

11 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 2

12 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları 1. ÇOCUKLARDA YANIKLAR VE KORUNMA YOLLARI Çocuklar, yanık için önemli bir risk grubunu oluşturmaktadırlar. Yanıklar, önlenebilir yaralanmaların önemli bir kısmının nedenidirler. Amerika da yanık ve yangınlardan ölüm, kaza sonucu ölümlerin en sık 5 nedeninden birisidir ve her yıl 1-1,5 milyon insanın yaralanmasına neden olmaktadır. Bu yaralanmaların yarısı çocuklarda görülmektedir ve bunların çoğu 4 yaşın altındadır. Amerika da her gün 0-19 yaş grubunda 435 çocuk acil serviste yanık ve ilişkin nedenlerle tedavi olmakta ve bunlardan ikisi ölmektedir. Küçük çocuklar daha çok haşlanma, büyük çocuklar ise temas yanıklarıyla yaralanmaktadırlar. Türkiye de sağlıklı veriler olmamakla beraber yılda ortalama yanık olgusunun hastanede tedavi edilecek düzeyde geniş yanık yaralanması ve bunlardan yaklaşık 200 ölüm sayısı hesaplanabilmektedir. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Çocuk Cerrahi Anabilim Dalı Yanık Ünitesi ne her yıl ortalama çocuk yanık hastası yatırılarak tedavi edilmektedir. Doğaları gereği çocuklar öğrenme merakları, tehlike bilincinin gelişmemiş olması gibi nedenlerle her türlü yaralanmaya olduğu gibi yanık yaralanmasına da açıktırlar. Hepimiz için en güvenli ortam olan evlerimiz çocuklar için tuzaklarla doludur ve en tehlikeli ortam mutfaklardır. Haşlanmaya bağlı yanıklar (sıcak sıvılar veya buhar) küçük çocuklar arasında en sık yanıkla oluşan yaralanmaların etkeni iken alev yanıkları daha büyük çocuklarda daha sıktır. Tüm çocuklar ayrıca, temas, elektrik ve kimyasal yanıklar açısından da risk altındadırlar. 3

13 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 Yanıklar en ağrılı ve sakat bırakıcı yaralanmalardır ve genellikle çok uzun süren iyileştirme, deri greftlemeleri (yama), ağrılı fizik tedavi süreçleri gerektirirler, hastayı ömür boyu süren fizik ve psikolojik sarsıntıyla baş başa bırakabilirler. 2. GENEL BİLGİLER Vücudumuzu örten derinin ne tür işlevleri vardır? Deri ve derinin işlevleri: Deri dokusu, insan organizmasındaki en büyük hacimli organdır. Çocuklarda yaşla değişmekle birlikte ortalama bir erişkinde yaklaşık 1,2-2,3 m 2 lik bir yüzeyi kaplar. Vücudun dış yüzeyini kaplayan derinin birçok başka görevi de vardır. Doğumdan itibaren kalınlaşmaya başlayan bu organ 40 yaşından sonra yavaş yavaş incelir. Deri, yüzeyden derine sırasıyla epidermis ve dermis adı verilen iki tabakadan oluşur. Dış yüzeydeki epidermis 5 katman halindedir ve değişik alanlarda farklı kalınlıklardadır (Şekil-1). Şekil-1. Derinin Katmanları 4

14 Derinin başlıca işlevleri: Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Koruyucu bariyer (ışık, mikroorganizmalar, incinme). Isı ve sıvı düzenlenmesi (damarsal yapılar, terleme). Duyusal Fonksiyonlar (ısı, kaşınma, ağrı, basınç). İmmünolojik Fonksiyonlar (bakteri, allerjik yanıt). Vitamin D Üretimi. Kişisel tanım ve tanınma üzerindeki rolleri. Çocukların yanık yaralanmalarına özgü farklı özellikleri nelerdir? Küçük çocuklar daha ince deriye sahip olmaları nedeniyle daha düşük sıcaklıklarda dahi derin yanık yarasına maruz kalabilmektedir. Küçük ve özellikle 4 yaş altındaki çocuklar tehlikeyi anlayamazlar, çevrelerini kontrol etme yetenekleri yoktur, yaşamı tehdit edici yanık durumundan kaçabilme yetenekleri yetersizdir ve yanığın oluşturduğu fiziksel stresi tolere edemezler. Yanık nedir, nedenleri nelerdir, ne kadar sıklıkta görülür? Yanık yaralanmasının tanımı, yaygınlığı ve nedenleri: Yüksek ısı, aşırı soğuk veya kimyasal etkiler ile deri bütünlüğünün bozulması sonucu yanık meydana gelir. Amerika Birleşik Devletleri nde yılda 2 milyon civarında yanık olayı meydana geldiği, bunların kadarının hastanede tedavi gördüğü ve yılda üzerinde 5

15 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 yanığa bağlı ölüm ortaya çıktığı bildirilmektedir. 9 yaş altı çocuklarda travmaya bağlı ölümlerde yanık, trafik kazalarının ardından ikinci sırada yer alır. Ülkemiz koşullarında çeşitli merkezlerce çocukluk çağına özgü oranlar bildirilmiştir ancak, bu merkezlerin durumuna göre farklı sonuçlar ortaya çıkmıştır. Ege Üniversitesi Tıp Fakültesi Anabilim Dalı Yanık Ünitesine her yıl ortalama arasında yanıklı çocuk yatırılarak tedavi edilmekte olup bu sayının genel çocuk cerrahisi yatışına oranı yaklaşık / düzeyindedir. Ancak ayaktan veya poliklinikten izlenen hasta sayıları buna dâhil değildir. Genel olarak bakıldığında yüksek risk grubunu oluşturan çocuklarda yanık nedeniyle hastaneye yatırılan çocuk sayısı 4,4/ sayısıyla Kuzey Amerika da en az, 10,8/ ile Afrika da en yüksek düzeydedir. Avrupa, Ortadoğu ve Asya da bu oran 8/ civarındadır. Çocukluk çağında görülen yanık olgularının önemli bir kısmını 0-4 yaş arası çocuklar oluşturmaktadır. Dünyada çeşitli merkezlerde belirtilen 0-4 yaş arası yanık oranları tüm çocuk yanıklarının %33-52 si arasında değişmektedir. Bu yanıkların %75 e ulaşan bir oranda haşlanma yanığı olduğu bildirilmektedir. Haşlanma yanıklarını alev yanıkları izlemekte ve 5 yaş sonrası, özellikle 13 yaş üzerinde öne çıkmaya başlamaktadır. Kliniğimizde yapılan bir analizde 288 hastanın verileri de benzer şekildedir (yaş ortalaması= 4,2±4,2 (0-18y) yıl) (Şekil-2). 6

16 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Şekil-2. Hastaların Yaş Dağılımı. Erkek çocukları biraz daha fazla yanmakta, sosyoekonomik düzey düştükçe yanık sıklığı artmaktadır. Yanıklar nedenlerine göre bakıldığında haşlanma yanıkları (sıcak su, kahve, süt, buhar vb. teması), alev yanıkları, flaş yanıkları (patlayıcı maddelerin oluşturduğu ısı dalgasıyla), temas yanıkları (sıcak metaller, plastik, cam malzeme, kömür vb ile temas), elektrik, kimyasallar vb. ile oluşan özel bazı yanıklar olarak alt başlıklar görülecektir.. Haşlanma yanıkları: 60 C sıcaklıktaki sıvıya 3 saniye maruz kalma, 69 C sıcaklıktaki sıvıya 1 saniye maruz kalma sonucunda derin dermal yanıklar meydana gelebilir. Çocuklarda en sık yanık şeklidir ve etken genellikle sıcak su, çay, yağ veya yiyeceklerdir (Şekil-3). 7

17 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 Meraklı çocukların etrafta dolaştığı ev-mutfak ortamında sıcak sıvıların fazlasıyla bulunduğu, sık kullanılan otomatik ısıtıcılarda hazırlanmış kahvenin 82 C sıcaklığında olduğu düşünülürse bu yanıkların sık görülmesi garipsenmeyecektir. Sıcak sıvılarla olan yanıklar her yaşta görülebilirler ancak tüm haşlanma yanıklarının %60-75 inin 4 yaş altındaki çocuklarda görüldüğü saptanmıştır (Şekil-2). Sıcak sıvılar kıyaslandığında sıcak su ile yağ arasında fark var mıdır? Sıcak su ve sıcak yağla yanma arasında belirgin fark vardır. Sıcak yağ yanıkları daha yüksek oranda tam kat yanık oluştururlar. Çocuklar daha çok sıcak sıvı veya yağları içeren kapları kendilerine çekerek üzerlerine dökülme şeklinde yanarlar. Erişkin veya büyük çocuklarda ise çoğunlukla sıcak sıvıları içeren kapları yanlış tutma sonucu yanma oluşur. Alev yanıkları: İkinci sıklıkta görülür, genellikle derin yanıkla sonuçlanır, havayolu hasarlanması ve duman solunması riski çok önemlidir (Şekil-3). Çünkü yanık tedavisi sırasında solunma hasarının varlığı günümüz koşullarında ciddi yara enfeksiyonunun da önünde, ölüm riskini arttıran bir etken olarak kabul edilmektedir. Yangınlara bağlı yanıklar ve ilgili konular Çocuklar ne sıklıkta yangınlardan etkilenmektedirler? Amerika da her 158 dakikada bir kişi yangınlar nedeniyle ölmekte ve her 31 dakikada bir herhangi bir kişi bu 8

18 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları nedenle yaralanmaktadır. Bu konuda da ülkemizde yeterli veri yoktur, kliniğimiz yanık ünitesine yangın veya alev yanığı nedeniyle 4 yıllık sürede 17* çocuk yatırılarak tedavi edilmiştir. Bunlardan 11 hasta oyun sırasında üzerini tutuşturma 6 hasta ise evde çıkan yangın sonucu yanmıştır (Şekil-3). * Şekil-3. Yanık Nedenleri. Yangınlar en sık nerelerde görülmektedir? Yanma potansiyeli olan, yakıcı ve yanıcı maddelerin bir arada olduğu her ortamda yangın çıkabilir, ancak ev ortamı, özellikle mutfaklar bu bileşenlerin sık bulunduğu yerlerdir. Yangın çıkmasa da alevle yanıklar yine bu ortamlarda sık olabilmektedir. Ev yangınlarının çoğunluğu yemek pişirme sırasında oluşmaktadır. *Alev başlığı altında parlama yanıkları da vardır gerçek alev veya yangın sayısı 17 çocuktur. 9

19 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 Yangınlar ve ilişkili yaralanmalarda hangi gruplar risk altındadır? 4 yaş altı çocuklar, kırsal kesimde yaşayanlar, uygun olmayan yetersiz ev koşulları olan ortamlarda yaşayanlar başlıca risk gruplarını oluşturmaktadır. Özellikle kış ayları risk faktörlerinin başında gelmektedir. Yangınların etkilediği kişilerde ayrıca bir risk var mıdır? Her 5 yangın ölümünden 4'ünün ev yangınları sonrasında oluştuğu saptanmıştır. Ancak ölümlerin çoğu yangının neden olduğu yanık yarasından çok oluşan sıcak dumanın solunması veya zehirli gazlardan olmaktadır. Flaş (parlama) yanıkları: Doğal gazların, propan ve diğer yanıcı sıvıların patlaması ile oluşan flaş yanıkları, geniş cilt alanlarını kapsar ve beraberinde üst hava yollarında önemli termal hasar olabilir. Temas yanıkları: Sıcak metaller (ütü, ızgara, vb.), plastik, közlenmiş kömür gibi sıcak nesnelere değerek oluşan bu yanıklar, sınırlı bir alanda ancak derin yanıklardır. Kış aylarında soba ile ısınan evlerde yaşayan çocuklarda sık rastlanır. Ayrıca ütü ile temas da sık bir nedendir. Temas yanıkları ile karşılaşıldığında çocuk istismarının bir göstergesi olabilir. Elektrik yanıkları: Ülkemizde şehir elektriği 220 volttur. Priz, ütü, kurutma makinesi kordonu vb. ile temasla oluşan elektrik yanıkları düşük voltajlı olduğunda yaşamı tehdit eden boyutlara genellikle ulaşmaz. Daha az rastlanan yüksek voltajlı elektrik (> 1000 volt) yanıkları çok ciddi sonuçlar doğurmaktadır. Büyük elektrik yanıkları 10

20 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları devrenin tipi, amperaj, voltaj, direnç miktarı, temas süresi, havadaki nem oranı ve elektrotların büyüklüğüne ve tipine bağlı olarak ağır sorunlara yol açabilir. Beraberinde elektriğin giriş bölgesinde oluşturduğu dış hasara bağlı oluşan ark yanıkları olduğundan, giriş çıkış bölgelerini bulmak zor olabilir. Elektrik yanıkları çocuk yanıklarının %3-5'ini oluştururlar. Ülkemizde ev ortamında oluşan düşük voltajlı elektrik yanıkları genellikle önemli sorun oluşturmadan iyileştirilebilmektedir ancak bize özgü önemli sorunlardan birisi ev balkonlarına yakın geçen yüksek voltajlı hatlara balkonlar aracılığıyla çocukların bazen oyun, bazen merakla, bazen kazayla yaptıkları temas sonucu gelişen yüksek voltaj yanıklarıdır. Bu hastalarda önemli organ kaybı ve sakatlıkları olabilmektedir. Kimyasal yanıklar: Güçlü asit veya alkalilerle olur. Güçlü alkaliler arasında; kalsiyum, sodyum, potasyum, amonyum hidroksitler sayılabilir. Bunlar asitlere göre daha ağır hasara neden olurlar. Asit yanıklarına örnek; hidroklorik, sülfürik, nitrik, fosforik, asetik asitlerle olan yanıklar verilebilir. Asitlerle olan yanıklar genellikle daha sınırlıdır. Yanığın ciddiyeti nasıl anlaşılır? Yanık derinliğinden kastedilen nedir? Yanık derinliği: Etkilenen deri katmanlarına göre yanık derinliği belirlenir, bunun için derecelendirme tabiri kullanılır ve bu derecelendirme de derinin tümüyle kaybedilip kaybedilmemesine göre yapılır. En yaygın kullanılan sınıflandırma 3 derece üzerinden yapılan sınıflandırmadır (Şekil-4). 11

21 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 Şekil-4. Yanık derecesinin deri katmanlarındaki izdüşümü. Birinci derece yanıklar: En hafif yanıklardır. Tipik örneği güneş yanıklarıdır (Resim-1a). Klinik önemi olmayıp, ağrı kesicilerle ağrı tedavisi yapılması yeterlidir. İkinci derece yanıklar: Derinin tümüyle kaybedilmediği kısmi kalınlıktaki yanıklardır. Dermisin bir kısmı (incinmiş olsa da) yaşamını sürdürebilmektedir. Ancak, gelişebilecek bazı komplikasyonlar (enfeksiyon vb.) ya da yetersiz tedavi gibi nedenlerle, daha derin yanıklara dönüşebilirler. İkinci derece yanıklar yüzeysel ve derin olmak üzere ikiye ayrılır: 1. İkinci derece yüzeysel yanıklar: Epidermis (derinin en üst tabakası) hasara uğramıştır. Dermisin (ikinci tabaka) üst katmanlarında da hasar bulunabilir. İçi su toplamış değişik boyutlu kabarcıklarla karakterizedir (Resim-1b). Yaradaki şişkinliğin sinir uçlarına yaptığı bası nedeniyle ağrı şiddetlidir. Ortalama 2 haftada iz bırakmadan iyileşirler. 12

22 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları 2. İkinci derece derin yanıklar: Dermisin de büyük bir kısmı hasara uğramıştır (Resim-1c). Sinir uçlarının bir kısmı yandığından, ağrı 2 derece yüzeysel yanıklardaki kadar şiddetli değildir. Yaradaki ölü doku (eskar) kalındır. İyileşmeye kaynaklık edecek yapıların büyük bir kısmı harap olduğundan iyileşme geçtir ve 3 haftadan daha uzun sürer. İyileşme geç olduğundan, genellikle skar (yara iyileşmesi sonrası nedbe dokusu) bırakarak iyileşirler. Bu yüzden sıklıkla deri nakli işlemleri ile iyileştirilmeleri gerekir. Üçüncü derece yanıklar: Derinin tamamen hasara uğradığı tam kalınlıktaki yanıklardır. Sinir uçları tamamen yandığından ağrısızdır. Yarayı iyileştirecek herhangi bir yapı kalmadığından, yara kenarlarından iyileşme sağlayacak bazı çok küçük yanıklar dışında, yaranın iyileşme şansı yoktur. Üçüncü derece yanıklar, eskar eksizyonu (kesilerek çıkarılması) ve deri nakilleriyle (otogreft) iyileştirilir. Resim-1a. Birinci derece yanık (güneş yanığı). 13

23 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 Resim-1b. İkinci derece yüzeysel yanık (su toplamış kesecikler). Resim-1c. İkinci derece derin yanık (soyulmuş deri tabakası altından beyazlamış alanlar, yüz ifadesi ağrılı). 14

24 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Yanık sonrası iz kalır mı, hangi yanıklar bunun için risklidir? Genellikle iyi bakılmış, tedavisi sırasında sorun yaşanmamış 1. derece ve 2. derece yüzeysel yanıklar en geç 2 haftada iz bırakmadan iyileşebilirler. Bunun dışında kişisel faktörlerin de etkin olmasıyla birlikte diğer yanıklar değişik düzeylerde iz bırakabilirler. Yanıklı bir hastanın hastanede yatıp yatmayacağına nasıl karar verilir? Yanık şiddeti nedir? Yanık şiddeti: Yanığın, geçirilen travmanın şiddetine göre sınıflandırılması, olgunun ayaktan mı yoksa yatarak mı tedavi edileceğine karar vermede kolaylık sağlar. Çocuklarda yanık travmasının şiddetine göre sınıflandırılması Tablo-1 de gösterilmiştir. Burada temel iki bileşen olup birincisi derinlik, ikincisi yanan alanın toplam vücut yüzeyindeki yüzdesidir. Yanık genişliği ne demektir? Ne anlamı vardır? Çocuklarda vücut yüzey alanı ağırlığına oranlandığında erişkine göre belirgin yüksektir. Yüzey alanının fazlalığı tedavi planlamasında önemli bir konudur. Bu yüzden etkilenen alanın yüzey alanına yüzdesi şeklinde ifadesi yapılır. Bu amaçla kullanılan bazı formüller (dokuzlar kuralı, el avuç ayası kuralı, lund-browder çizelgesi vb.) aracılığıyla yanık yüzey alanı hesaplanır ve bu da hastadaki yanık yarasının ciddiyetinin önemli belirteçlerinden birisi olarak tedavi planında kullanılır. 15

25 EÜ Tıp Fakültesi Halk Kitapları Sağlık Serisi ~ 20 Tablo-1. Çocuklarda yanığın şiddetine göre sınıflandırılması. Küçük yanıklar 2. %10 ve altındaki yanıklar. 3. %2 ve altındaki yanıklar. Orta yanıklar 2. %10-20 arasındaki yanıklar. 3. %2-10 arasındaki yanıklar. Büyük yanıklar 2. %20 den büyük yanıklar. 3. %10 dan büyük yanıklar. Ayrıca; derinliği ve genişliği ne olursa olsun, altta sıralanan yanıkların hepsi büyük yanık olarak kabul edilir. Yüz, göz, kulak, el, ayak ve genital bölge yanıkları. Duman inhalasyonu (solunması) olan olgular. Elektrik yanıkları. Komplike yanıklar (kırık, kafa travması, vb. ile birlikte). Riskli olgular (akciğer hastalığı, kanser, diyabet, psikiyatrik bozukluk gibi ek hastalığı olanlar). Küçük yanıklar ayaktan tedavi edilebilir. Orta ve büyük yanıkların hastaneye yatırılarak tedavi edilmeleri gerekir (Resim-2, 3). Olgunun yatırılacağı hastanede yanık tedavisi konusunda uzmanlaşmış personel ile yeterli araç ve gereç bulunmalıdır. 16

26 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Resim-2. Aleve bağlı yüz yanığı (yatmalıdır). Resim-3. Sıcak su ile her iki ayakta haşlanma yanığı (yatmalıdır). 17

27 Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları Not: 63

28 Yayımlanmış Kitaplarımız Hipertansiyon Osteoporoz (Kemik Erimesi) Düşmeler ve Önlenmesi Obezite Meme Kanseri Cerrahisine Bağlı Lenfödem

29 Yayımlanmış Kitaplarımız Kan Yağları ve Kalbimiz Her Yaş İçin Spor ve Sağlık Diyabetik Ayak Sağlıklı Beslenme Varis

30 Yayımlanmış Kitaplarımız Göğüs Ağrısı, Kalp Krizi, Aspirin Kullanımı Herediter Anjioödem Kanın Pıhtılaşmasını Önleyen İlaçlar ve Kalbiniz, Atriyal Fibrilasyonlu Yaşam Kalp Yetersizliği ile Yaşamak, Kalp Pili İle Yaşamak, Kalp İlaçlarını Nasıl Kullanalım Kalp Hastalığında Cinsel Yaşam/Şeker Hastalığı/ İnme Teşhis ve Ameliyatsız Tedavi

31 Yayımlanmış Kitaplarımız Mitral Kapak Sarkması Nedir? Koroner Arter Baypas Ameliyatınız, Kalp Kapağı Ameliyatınız Damar Sertliği ve Risk Faktörleri Guatr ve Tiroid Hastalıkları Diyabetim ve Ben Çocuklarda Yanık ve Korunma Yolları

32 Yayıma Hazırlanan Kitaplarımız Sünnet Çocuklarda Fıtık ve İnmemiş Testis Sağlığımız ve Genetik Uyku Bozuklukları ve Tedavi Yaklaşımları Şaşılık ve Tedavisi

33