T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇANAKKALE ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇANAKKAKE İLİ TEMİZ HAVA EYLEM PLANI DESTEK SAĞLAYAN KURUMLAR

Transkript

1 T.C. ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK BAKANLIĞI ÇANAKKALE ÇEVRE VE ŞEHİRCİLİK İL MÜDÜRLÜĞÜ ÇANAKKAKE İLİ TEMİZ HAVA EYLEM PLANI DESTEK SAĞLAYAN KURUMLAR Halk Sağlığı Müdürlüğü Çanakkale Meteoroloji Müdürlüğü ÇOMÜ Çevre Mühendisliği Bölümü Çanakkale Belediye Başkanlığı, Temizlik İşleri Müdürlüğü Çan Belediye Başkanlığı Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Planın Onay Tarihi

2 ÖNSÖZ Eylem Planının amacı; İlimiz Merkez, İlçe ve Çan İlçesindeki hava kalitesi değerlerinin ölçüm istasyonlanyla tespit edilerek hava kalitesinin değerlendirilmesi, yerel ölçekte sorumlu kurum ve kuruluşların katkılarıyla alınacak önlemlerin belirlenmesi, hava kirliliğinin olumsuz sağlık etkileri ve alınacak önlemler konusunda paydaşların ve halkın bilgilendirilmesi ile eylem planının amacına ulaşmasına yönelik olarak gerekli denetim ve uygulamaların gerçekleştirilmesidir. Eylem planı kapsamında Çanakkale İl Mahalli Çevre Kurulunun Tarih ve 02 Nolu Kararının 2. Maddesi kapsamında kurulmuş olan Temiz Hava Eylem Planı Komisyonu tarafından mevcut Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonlarına ait ölçüm sonuçlan, istasyonların bulunduğu bölgedeki iklim koşullan ve istasyonların bulunduğu bölgedeki diğer kirletici etkenler göz önüne alınarak mevcut durum tespit edilmiştir. Yapılan değerlendirmeler sonucunda; Hava kirletici seviyelerinin eşik değerleri geçtiği Çan İlçesinde alınacak acil tedbirler, zamana bağlı önlemler, uygulama aşamaları, Çanakkale Merkez İlçede ise ileriki yıllarda Hava Kirliliğine etki eden parametrelerin azaltılması için gerekli önlemler ve uygulama aşamaları belirlenmiştir. Çanakkale İli Temiz Hava Eylem Planı uygun bulunmuş ve onaylanmıştır. Abdvfrrahman KUZU Çar/Belediye I aşkanı UMr (SOKMAN Çanakkale\B4\e\l ye Başkanı Bejü-fr Sıtkı DAĞ Vali a. Vali Yardımcısı Ahmet ÇINAR Çanakkale Valisi

3 İÇİNDEKİLER Sayfa No Önsöz 2 Tablo Listesi 3 Şekil Listesi 3 TABLO LİSTESİ Tablo 1 Ölçülen Hava Kirletici Parametreleri ve Koordinatları 16 Tablo 2 İstasyon Bilgileri Kuruluş Tarihleri 16 Tablo 3 Çanakkale Merkez İlçe Ortalama Aylık Ölçüm Değerleri 20 Tablo 4 Çanakkale Merkez İlçe Kış Dönemi Ölçüm Değerleri 23 Tablo 5 Çanakkale Merkez İlçe Sınır Değer İstatistik Değerleri 23 Tablo 6 Çanakkale Çan Ölçüm İstas.2013 Yılı Hava Kalitesi Sınır Değerleri ve Aşım İstatistiği 24 Tablo 7 Çanakkale Çan Ölçüm İstas Yılı Hava Kalitesi Sınır Değerleri ve Aşım İstatistiği 25 Tablo 8 Ç.kale Lapseki-Çardak Ölçüm İst Yılı Hava Kal. Sınır Değerleri ve Aşım İstat. 26 Tablo 9 Çanakkale Lapseki-Çardak Ölçüm İst Yılı Hava Kalit.i Sınır Değ. ve Aşım İstat. 27 Tablo 10 İl Geneli İstasyon Aşım Değerleri 28 Tablo 11 Kirlilik Aşım Yeri İstasyon Bilgileri 29 Tablo 12 Temiz Hava Eylem Planı Sorumlu Kurumlar 31 Tablo 13 Çan İlçesinde Kullanılacak Olan Kömür Özellikleri 33 Tablo 14 Çanakkale Merkez İlçe Uygulama Tablosu 34 Tablo 15 Çanakkale Çan İlçe Uygulama Tablosu 34 ŞEKİL LİSTESİ : Sayfa No Şekil 1 Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile İlkbahar Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik 12 Şekil 2 Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile Kış Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik 12 Şekil 3 Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile Sonbahar Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik 13 Şekil 4 Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile Yaz Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik 13 Şekil 5 Çanakkale ili Rüzgarın yönlere göre uzun yıllar ( ) esme sayıları grafiği 14 Şekil 6 Çan ilçesine ait ( ) yılları arası rüzgarın yönlere göre esme sayıları grafiği 14 Şekil 7 İl Geneli Uzun Yıllar Sıcaklık Ortalaması Grafiği 15 Şekil 8 Çan İlçesine ait Uzun Yıllar Sıcaklık Ortalaması Grafiği 15 Şekil 9 Çanakkale Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 17 Şekil 10 Çanakkale Çan İlçesi Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 17 Şekil 11 Çanakkale Lapseki Çardak Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 18 Şekil 12 Çanakkale-Merkez, İstasyon ve Çevresini Gösterir Harita 18 Şekil 13 Çanakkale-Çardak, İstasyon Ve Çevresini Gösterir Harita Kırsal Alan 19 Şekil 14 Çanakkale-Çan, İstasyon Ve Çevresini Gösterir Harita 19 Şekil 15 Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstas Yılı Hava Kal. Ölçüm Sonuçları Grafiği 20 Şekil 16 Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İst Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği 21 Şekil 17 Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İst Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği 21 Şekil 18 Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İst Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği 21 Şekil 19 Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İst Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği 22 Şekil 20 Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İst Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği 22 Şekil 21 Çan İlçesi 2013 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 24 Şekil 22 Çan İlçesi 2014 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 25 Şekil 23 Lapseki İlçesi 2013 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 26 Şekil 24 Lapseki İlçesi 2014 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 27 Şekil 25 Kirlilik Aşım Bölgesini Gösterir Harita 29 1 GİRİŞ Sayfa No 1.1 Hava Kirliliği ve Kirlilik Parametreleri Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına Olan Etkileri Temiz Hava Eylem Planının Neden Yazıldığına Dair Genel Bilgiler Temiz Hava Eylem Planı Komisyonu Üyeleri Temiz Hava Eylem Planını Hazırlayanlar Ve İletişim Bilgileri 11 3

4 2 İLDEKİ HAVA KALİTESİ DURUMU VE TAHMİNİ 2.1 Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Verilerinin Değerlendirilmesi Mevcut Durum Ölçüm Verilerinin Alındığı Kaynaklar Meteorolojik Veriler İzleme istasyonlarının yerlerinin tanımlanması İzleme İstasyonları Bilgileri İzleme İstasyonları Resimleri İstasyonun Temsil Ettiği Varsayılan Alanın Tanımlanması İstasyonlarda Ölçülen Hava Kalitesi Verileri Ve Sınır Aşım Değerleri İzleme Verilerinin Kalite Güvence/Kalite Kontrolü Gelecek Durum Tahmini Hava Kalitesi Sınır Değerleri Aşım Durumuna İlişkin Bilgile Kirlilik Aşımının Yeri Şehir, endüstriyel veya kırsal alan tipinin tanımlanması Şehir ve Kirlik Aşım Yerinin Gösterimi Ölçüm istasyonu (harita, coğrafik koordinatlar) Kirlenen alan (km 2 ) ve kirliliğe maruz kalan nüfusun tahmini Kullanılabilir İklim Verileri İlgili Topoğrafik Veriler Kirlilik Aşım Yerinde Koruma Gerektiren Hedeflerin Tipi Hakkında Bilgi Aşımın Detaylı Bilgileri Kirliliğin Kaynağı ve Değerlendirilmesi Kirlilik kaynaklarına ilişkin yüksek sıçramaların değerlendirilmesi Kirliliğin Nedenlerinin Tanımlanması Değerlendirme için kullanılan yöntemler 30 3 ALINACAK ÖNLEMLER 3.1 Sorumlu Merciler Durum Analizi Kirliliği Azaltmak İçin Uygulanacak Projeler Veya Önlemlerin Detayları Açıklaması Çanakkale Merkez İlçede Alınacak Önlemler Isınma Başlığı Altında Sanayi Başlığı Altında Trafik Başlığı altında Çanakkale Çan İlçesinde alınacak önlemler Isınma Başlığı Altında Sanayi Başlığı Altında Trafik Başlığı altında Azaltım Önlemleri İçin Öncelikler Uygulama İçin Zamanlama Tablosu/Takvim Öngörülen Hedeflere Ulaşmak İçin Gerekli Olan Tahmini Sürenin Ve Planlanan Hava 35 Kalitesinin İyileştirilmesinin Tahmini Çanakkale İl Merkezinde Alınacak Önlemlerin Hava Kalitesine 35 Sağlayacağı Katkılar Çanakkale Çan İlçesinde Alınacak Önlemlerin Hava Kalitesine 36 Sağlayacağı Katkılar 4 SORUNLAR VE OLASI ÇÖZÜM ÖNERİLERİ 4.1 İzlemenin (yeri, veri alımı, vs.) İyileştirilmesi İçin Gerekenler Emisyon Verisi toplama oranının yükseltilmesi İçin Gerekenler Temiz Hava Eylem Planlarının Geliştirilmesi İçin Gerekenler 36 5 KAYNAKLAR 37 4

5 1. GİRİŞ 1.1. Hava Kirliliği ve Kirlilik Parametreleri: Soluduğumuz hava kalitesi sağlığımıza doğrudan etkisi olduğu herkesçe ve çağlardan beri bilinmektedir. Normal olarak havanın % 78,084 ü Azot (N 2 ), % 20,946 Oksijen (O 2 ), % 0,934 Argon (Ar), % 0,035 Karbondioksit (CO 2 ) oluşturmaktadır. Geriye kalan % 0,001 i Neon (Ne), Metan (CH4), Helium (He), Hidrojen (H2) ve Kripton (Kr) dan meydana gelmektedir. Ayrıca Atmosfer kütlesinin coğrafi konuma bağlı olarak değişmekle beraber, yaklaşık %0,25 i su buharıdır. Dolaysıyla insan sağlığını veya çevresel dengeleri bozacak şekilde havanın birleşiminin değişmesine ya da havada bulunmaması gereken maddelerin havaya karışmasına hava kirliliği denilir. Hava kirliliği, nüfusun artması, kentlerin büyümesi, endüstrinin gelişmesiyle artan oranda ve değişen içerikte etkilerini sürdürmektedir. Lokal bir kaynaktan salınan hava kirleticiler yerel etkiler gösterirken, kent merkezlerinde ise enerji tüketimi, fosil yakıt yanması, motorlu taşıtların artmasıyla hava kalitesinin bozulmasına neden olmaktadır. Bölgesel taşınımlar, asit depolanması, artan sera gazları, troposferik ozon üretimi bugün hava kirliliğinin küresel boyutlara ulaşan etkilerini ortaya koymaktadır. Trafik, ulaşım, endüstri ve ısınmadan kaynaklanan kirleticiler (antropojenik kaynaklı) hava kirliliğinin başlıcaları iken; meteoroloji, topoğrafı yapı, dispersiyon ve kimyasal dönüşüm süreçlerinin hava kirliliği ve iklim üzerindeki etkileri artık daha iyi bilinmektedir. Hava kirleticilerinin çevreye ve insan sağlığına etkilerinin zaman, mekân, etki süresi, konsantrasyon ve diğer karakteristiklerine bağlı olduğu bilinmektedir. Hava kirliliği bir yandan kalp ve akciğer hastalıklarına bağlı ölüm oranını artırırken, diğer yandan bu hastalıklara bağlı hastane başvurularını artırmaktadır. Bundan başka, hava kirliliği özellikle çocukların akciğer gelişimini olumsuz etkilemekte ve kirliliğin yoğun olduğu bölgelerde astım ve kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi kronik hava yolu hastalıkların prevalansını artırmaktadır. Hava kirliliğinin olumsuz etkileri, bir alıcı ortama ulaşması, temasta bulunması ve maruziyetin meydana gelmesi ile anlaşılabilmektedir. Bu durumda hava kirliliği etkilerinin anlaşılması için aşağıdaki özelliklerin bilinmesi gerekmektedir. Alıcı ortama ulaşan kirleticilerin doğal, fiziksel, kimyasal ve biyolojik özellikleri, Alıcı ortam özellikleri (insan, hayvan, bitki, nesli tükenmekte olan türler, tüm popülasyon veya ekosistem), Kişilerin mevcut sağlık durumu, Ekosistem şartları, Kirleticilerin kimyasal kompozisyonu ve fiziksel formu, Kirleticilerin saf veya bir karışım içinde olduğu, Organizmanın veya kişinin kirleticiye maruziyet şekli (gıda, içecek, hava veya cilt yoluyla) EPA tarafından kirleticilerin sağlık etkileri baz alınarak yapılmış bir sınıflandırmadır (198). Kriter hava kirleticiler, kabul edilebilir hava kalitesi ile sağlıksız veya kötü hava kalitesini birbirinden ayıran, konsantrasyon limitleri belirlenmiş kirleticilerdir. Bu sınır değerler belirli zaman aralıklarında insan sağlığı ve/veya çevresel etkileri göz önünde bulundurularak dış ortam havasında bulunmasına izin verilen kirletici konsantrasyonlarıdır. Bu kirleticiler için belirlenen sınır değerler farklı ülkelerde ve çevresel örgütlerde farklı değerler alabilmektedir. Kriter Hava Kirleticiler: Karbon monoksit (CO), Azot dioksit (NO 2 ), Kükürt dioksit (SO 2 ), Ozon (O 3 ), Partikül madde (PM), Kurşun (Pb) 5

6 Kirleticiler olarak da; Partikül Madde (PM 10 ve PM 2.5 ): Havadaki partikül madde (PM) insan sağlığını etkileyen en önemli kirleticilerden biridir. Partikül boyutu ile sağlık üzerindeki olumsuz etkisi doğrusal olarak bağlantılıdır. PM nin 10 μm den büyük kısmı burun ve nazofarenkste tutulmaktadır. 10 μm den küçük kısmı bronşlarda birikirken; 1-2 mikron çapındakiler alveollerde; 0,1 mikron çapında olanlar ise alveollerden intrakapiller aralığa diffüze olmaktadır. Partikül maddelerin fiziksel özellikleri yanında, kimyasal kompozisyonu da sağlık açısından oldukça önemlidir. Partikül maddeler civa, kurşun, kadmiyum gibi ağır metaller ile kanserojenik kimyasalları bünyelerinde bulundurabilmekte ve sağlık üzerinde önemli tehdit oluşturabilmektedirler. Bu zehirli ve kanser yapıcı kimyasallar, nemle birleşerek aside dönüşmektedir. Kurum, uçucu kül, benzin ve dizel araç egzoz partikülleri benzo(a)pyrene gibi kanser yapıcı maddeler içerdiğinden bunların uzun süre solunması kansere sebep olmaktadır. Ozon (O 3 ): Ozon, atmosferin doğal bileşiminde bulunan, stratosfer tabakasında pik konsantrasyonlara ulaşan oldukça reaktif bir gazdır. Ozon suda çözünmediğinden solunum sisteminin derinliklerine ulaşarak, akciğerlerdeki olumsuz etkilerini gösterir. Troposferde antropojenik aktiviteler sonucu üretilir. Kentsel ve kırsal atmosferde NO 2 in ve güneş ışığının varlığında gerçekleşen fotokimyasal süreçlerden oluşur lerde Los Angeles atmosferinde fark edilmeye başlanmıştır. Stratosferden taşınım da yaşadığımız atmosferdeki O 3 nun artışına katkıda bulunsa da büyük oranda atropojenik kaynaklardan üretilir. Azot Oksitler (NO x ): Azot oksitler (NOx) yüksek sıcaklıklarda (1200 ºC) oluşan oldukça reaktif gazlardır. Azot oksitlerin pek çok türü renksiz ve kokusuzdur ve suda erimez. Bu nedenle üst solunum yollarında elimine edilmeden solunum yollarının en uç noktalarına kadar solunur ve buralarda olumsuz etkilerini gösterirler. Yüksek sıcaklıklarda yanma sonucu genellikle azot monoksit (NO), az miktarda da azot dioksit (NO 2 ) oluşur. Atmosfere salınan NO, oksidasyon sonucu NO 2 ye dönüşür. Atmosferde oldukça yaygın olarak bulunan NO 2, güçlü bir oksidandır. Ve partiküllerle birlikte bulunduklarında kentsel bölgelerde kırmızımsı-kahve renkli bir tabaka halinde görülebilir. NOx ler katı veya sıvı yakıtlar yüksek sıcaklıklarda yandığında oluşur. İki önemli kaynağı motorlu taşıtlar ve termik santrallerdir. Diğer endüstri tesisleri, ticari ve evsel ısıtma için yakıt tüketimi diğer NOx kaynakları arasındadır. Özellikle kentsel bölgelerde taşıt sayısındaki artışa bağlı olarak NOx konsantrasyonları da artmaktadır. Gelişmekte olan ülkelerde genel olarak SO 2 ve partikül madde azalma gösterse bile, NOx emisyonları artan taşıt sayısı ve sanayileşme nedeniyle artış göstermektedir. Kükürtdioksit (SO 2 ): Renksiz, yanmayan ve parlamayan bir gazdır. Her yıl açığa çıkan kükürt oksitlerinin yaklaşık %60 ı kömür yakılmasıyla oluşmaktadır. Özellikle kömürün yakıt olarak kullanıldığı termik santraller SO 2 emisyonunun en büyük kaynaklarıdır. Orman yangınları, volkanik faaliyetler gibi doğal kaynaklarda da bulunur. Burun ve farenkste irritasyona, ana hava yollarında spazma yol açabilir. Bu gaz suda çözündüğünden, solunum yollarında uç noktalarına ulaşmadan büyük ölçüde burun ve farenkste elimine edilir. Atmosferde sülfat aerosolleri ve partikülleri oluşturur. Bu partiküller rüzgarlarla çok uzun mesafelere taşınabilirler. Nemde çözülmesi, güneş ışığı ve bazı kimyasalların varlığında sülfirik asit oluşturur. Asit yağmurların oluşmasında önemli katkısı vardır. Karbonmonoksit (CO): Renksiz, kokusuz bir gazdır ve yakıtlardaki karbon tam olarak yanmadığında oluşur. Başlıca kaynağı içten yanmalı motorlardır (%85-95). Endüstri, odun yakılması ve orman yangınları CO emisyonlarının başlıca kaynaklarıdır. CO alveolar-kapilar membranda kolayca difyüzona uğrayarak hemoglobine bağlanarak kanda COHb oluşmasına yol açar. CO, O 2 ye oranla Hemoglobine 200 kat daha kuvvetli bağlanır. Bundan dolayı da dokulara O 2 taşınmasını engelleyerek boğulmalara yol açar. 6

7 Uçucu Organik Bileşikler (UOB): Bu sınıfa çok sayıda kimyasal girer ve 300 ün üzerinde türü bulunmaktadır. Başlıca kaynakları motorlu taşıtlar, eksoz emisyonları, kimyasal üretim yapan endüstri ve güç santralleridir. Benzen, toluen, etilbenzen, ksilen, stiren en fazla sağlık riski oluşturan türlerdir. Kısa ve uzun dönemli olumsuz sağlık etkileri vardır. Atmosferdeki UOB konsantrasyonlarını emisyonlar, buharlaşma, depolanma ve güneş ışığı varlığında fotokimyasal reaksiyon süreçleri belirler. Hidrokarbonlar: Yakıtların tam yanmaması sonucu ortaya çıkmasından dolayı CO2 ye benzerler. Fotokimyasal sise yol açtıklarında hava kirliliğini artırıcı rol oynarlar. Havadaki hidrokarbonların %60 ı kentsel bölgelerde bulunmaktadır. Normal bulundukları düzeyde toksik etkileri gösterilememiştir. Kurşun: Hava kirliliğine yol açan en önemli metaldir. Kurşunlu benzin kullanan araç motorlarından, sanayi tesislerinden, insektisidlerden, boyalardan, kömür ve çöp yakılmasından kaynaklanır. Kurşun özellikle çocuklarda daha ciddi zehirlenmelere yol açmaktadır. Anemi, zeka geriliği ve davranış problemlerine neden olması yönünden önemlidir. 1.2 Hava Kirliliğinin İnsan Sağlığına Olan Etkileri: 1950 lerden beri hava kirliliğinin insan sağlığına etkilerini gösteren kanıtlar vardır sonları 1990 larda ise yeni epidemiyolojik çalışmalarla hava kirliliğinin sağlığa etkileri gösterilmiştir. Bu çalışmalar önce ABD ve Avrupa ülkelerinde yapılmış, daha sonra pek çok ülkede de benzer çalışmalar ile sağlığın olumsuz etkilendiği gözlenmiştir. Bu çalışmalarda ölümler, hastaneye başvurular gibi sağlık göstergeleri ile havadaki kirleticilerin konsantrasyonunun ilişkisi aranmış ve her ikisinin birlikte artış veya azalış gösterdiği belirlenmiştir. Hava kirleticilerindeki günlük artışlar çeşitli akut sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Örneğin kirletici konsantrasyonunda artma astma ataklarında artışa yol açmaktadır. Kirleticilere uzun süreli maruz kalım ile sağlıkta kronik etkiler ortaya çıkmaktadır. ABD ve Hollanda'da yapılan çalışmalarda hava kirliliği olan bölgelerde yaşayanların ömrünün, kirliliğin olmadığı bölgelerde yaşayanlara göre 1-2 yıl daha kısa olduğu belirlenmiştir. Yalnızca gelişmekte olan ülkelerde havada bulunan partiküler madde ve kükürt dioksit nedeniyle yılda 500,000 kişinin öldüğü tahmin edilmektedir. Hava kirliliğinin sağlık etkisi öksürük ve bronşitten, kalp hastalığı ve akciğer kanserine kadar değişmektedir. Kirliliğin olumsuz etkileri sağlıklı kişilerde bile gözlenmekle birlikte, bazı duyarlı gruplar daha kolay etkilenmekte ve daha ciddi sorunlar ortaya çıkmaktadır (Tablo.2). Bu gruplardan biri yaşlılardır. Fizyolojik kapasitesi ve fizyolojik savunma mekanizması fonksiyonlarındaki azalma, kronik hastalıklardaki artma nedeniyle yaşlılar normal popülasyondan daha duyarlıdır, bu nedenle daha kolay etkilenmektedir. Küçük çocuklar savunma mekanizması gelişiminin tamamlanmaması, vücut kitle birimi başına daha yüksek ventilasyon hızları ve dış ortamla daha sık temas nedeniyle daha fazla riske sahip diğer bir gruptur. Yaş yapısı yanı sıra hava yolunda daralmaya yol açan hastalıklar da kirleticilere duyarlılığı artırmaktadır. Yapılan çalışmalar kirlilik arttıkça astma ve kronik obstrüktif akciğer hastalıkları (KOAH) gibi hastalıkların alevlenmelerinde artış olduğunu göstermiştir. Kalabalık yaşam, yetersiz sanitasyon, beslenme yetersizliği gibi düşük yaşam standartları da duyarlılığı etkileyen faktörlerdendir. Bu koşullarda yaşayanlar enfeksiyon hastalıkları sorunları ile karşı karşıyadır ve yetersiz sağlık hizmeti almaktadırlar. Bu nedenle hava kirliliğinin sonuçlarından daha fazla etkilenilmektedir. 7

8 Hava Kirliliği ve Risk Grupları -Bebekler ve gelişme çağındaki çocuklar -Gebe ve emzikli kadınlar -Yaşlılar -Kronik solunum ve dolaşım sistemi hastalığı olanlar -Endüstriyel işletmelerde çalışanlar -Sigara kullananlar -Düşük sosyoekonomik grup içinde yer alanlar Genel olarak havadaki kirleticilerin sağlığa etkileri şöyle özetlenebilir; -Solunum fonksiyonlarında bozulma -Solunum sistemi hastalıklarında artış -Kronik solunum sistemi hastalığı olan kişilerin hastalıklarının alevlenmesinde artış -Kronik kalp hastalığı olan kişilerin hastalıklarının alevlenmesinde artış -Kanser insidansında artış -Erken ölüm insidansında artış Çevresel hava kirliliğinin toplum sağlığı ile ilişkisi değerlendirilirken yukarıda sıralanan doğrudan sağlık etkilerinin yanı sıra içme ve sulama suyu kaynaklarının, bitki örtüsünün zarar görmesi ve mikro klima değişiklikleri nedeniyle dolaylı etkilerini de göz önünde bulundurmak gereklidir. Tüm bunların yanı sıra ortamın nem oranı, sıcaklık, sıcaklık değişim hızı, rüzgarlar ve benzeri etmenler de çevresel hava kirliliğinin sağlık sonuçları üzerinde etkili olmaktadır. İnsan sağlığını etkileyen havadaki kirletici maddeler içinde yer alan ve hava kirliliği ölçümlerinde değerlendirilen SO2 ve asılı partiküler maddelerin etkileri ayrı ayrı gözden geçirilebilir. Tüm kirleticilerde olduğu gibi bunların oluşturacağı sorunun ciddiyeti iki faktöre bağlıdır; kişi bu maddelere ne miktarda ve ne kadar süre ile maruz kalmaktadır. Kükürtdioksit (SO 2 ): 24 saatten kısa süreli maruz kalımda, inhalasyondan sonraki ilk bir kaç dakika içinde akut yanıt oluşur. Etki solunum fonksiyonlarında değişme, hırıltılı solunum ve nefes darlığı gibi semptomlarda artış şeklinde ortaya çıkar. Hem normal kişiler hem de astmatik kişiler etkilenir, ancak astımlılar en duyarlı gruptur. 24 saatin üzerinde maruz kalımda duyarlı hastalarda semptom alevlenmeleri görülür. Bu sürede yıllık ortalama değer 50 mg/m 3 günlük değer 125 mg/m 3 ü geçmeyen düşük düzeylerdeki maruz kalımda bile kalp ve solunum sistemi hastalıklarına bağlı ölümlerde tüm solunum yolu hastalıkları ve KOAH nedenli hastane başvurularında artışlar gözlenmiştir. Son çalışmalar önemli sağlık sorunu yaratacak etkilerin çok düşük düzeylerde bile gözlendiğini göstermiştir. Bunların sonuçlarına göre önerilen SO 2 düzeyi 24 saat ortalaması 125 mg/m 3, yıllık ortalaması ise 50 mg/m 3 olarak belirlenmiştir. Ancak bu eşik değerlerin altında bile sağlık sorunlarının görülebileceği akılda tutulmalıdır. Askıda Partikül Madde (PM): Sağlık üzerine etkisi partikül büyüklüğü ve konsantrasyonuna bağlıdır. PM 10 (10 m çapından küçük partiküller) ve PM 2.5 un (2.5 m çapından küçük partiküller) günlük dalgalanmalarına göre sağlık etkileri de değişir. Akut etkileri günlük mortalitede artışa, solunum sistemi hastalıklarının alevlenmesine, hastane başvurularında artışa, bronkodilatatör kullanımı ve öksürük prevalansında artışa, solunum fonksiyonlarında azalmaya yol açmaktadır. Çok düşük değerlerde bile (100 mg/m 3 den az) kısa süreli maruz kalım sağlığı etkilemektedir. PM'nin düşük değerlerde uzun süreli etkileri de mortalite ve solunum sistemi hastalıklarında artış ve solunum fonksiyonlarında azalma gibi kronik etkilere yol açmaktadır.. 8

9 Son zamanlarda yapılan çalışmalarda çok düşük düzeylerde bile sağlık sorunlarına neden olduğu belirlenmiştir. Bu nedenle hem kısa süreli hem de uzun süreli ortalama konsantrasyon için önerilen bir eşik değer yoktur. SO2 ve PM, diğer atıklara göre iki yönden farklılık göstermektedirler. Birincisi ülkemizde sadece bu iki maddenin ölçülüyor / izleniyor olması, diğeri ise termik santrallar için geliştirilmiş filtrasyon yöntemlerinin yine sadece bu iki maddeye özgü olmasıdır. Diğer bir deyişle bu iki maddenin dışındaki kirleticiler ne izlenmekte, ne de filtre edilmektedir. Oysa bu maddeler de insan ve çevre sağlığı açısından önemli etkilere sahiptirler. Ayrıca burada göz ardı edilmemesi gereken bir diğer nokta, tüm bu zararlı maddelerin birbirleriyle etkileştikleri ve ortamda birlikte bulunduklarında zararlarının arttığıdır. Dünya Sağlık Örgütü nün 1999 yılında yayımladığı Hava Kalitesi Kılavuzu na göre bu maddeler ve zararları şöyle belirtilmektedir: Azot oksitler (NOx): Kısa süreli maruziyet etkileri: Normal sağlıklı kişiler, 4,700 g/m 3 (2.5 ppm) üzerinde bir konsantrasyona maruz kaldıklarında akciğer fonksiyonlarında bir azalma görülür. 560 g/m 3 e yaklaşık 4 saat maruz kalındığında kronik obstrüktif akciğer hastalığı olanların solunum şikayetlerinin ortaya çıktığı gösterilmiştir. Aynı konsantrasyona dk. maruz kalan astım hastalarında ise çeşitli yakınmalar oluşmaktadır. Uzun süreli maruziyet etkileri: Akciğerlerde geri-dönüşlü ve geri-dönüşsüz birçok etkisi olduğu saptanmıştır. Akciğer dokusunda yapısal değişikliklere yol açabilmekte ve amfizem benzeri bir tabloya neden olabilmektedir. Düşük seviyeli konsantrasyonlara uzun süre maruz kalınması hücresel düzeyde değişikliklere yol açmaktadır. Ayrıca bakteriyel ve viral enfeksiyonlara karşı direnci düşürmektedir. Yapılan çalışmalar uzun süre azotdioksite maruz kalan çocukların solunum sistemi semptomlarında artış ve akciğer fonksiyonlarında azalış olduğunu göstermiştir. Ancak erişkinlerde benzer bir ilişki net olarak gösterilememiştir. Karbon monoksit (CO): CO alveolar, kapiller ve plasentalmembranlardan hızla geçer. Hemoglobine affinitesi oksijenden yaklaşık 250 kat daha fazladır ve hızla hemoglobine bağlanarak karboksihemoglobini (COHb) oluşturur. Düşük konsantrasyonlarda hipoksiye bağlı belirtiler oluşurken, yüksek konsantrasyonlarda yaşamsal tehlikeler ortaya çıkar. Toksik etkileri öncelikle beyin, kalp, iskelet kası ve fetüs gibi yüksek düzeyde oksijen kullanan organ ve dokularda oluşur. Koroner arter hastalığı olan hastalarda artmış COHb miktarının, angina oluşum zamanını kısalttığı, EKG değişiklikleri ve sol ventrikül işlev bozukluklarına neden olduğu gösterilmiştir. Ayrıca sigara içme ile çevre ve işyerinde CO maruziyetinin kardiyovasküler mortaliteyi artırdığı bilinmektedir. Ozon (O 3 ) ve diğer fotokimyasal oksidanlar: O 3 toksisitesi kısa dönemde akciğer fonksiyonlarında değişikliğe, solunum yollarında enflamasyona ve diğer bulgulara yol açmaktadır. Bu etkiler 160 g/m 3 lük (0.08 ppm) bir konsantrasyona yaklaşık 7 saat maruz kalan sağlıklı yetişkinlerde görülmektedir. Çocuklar ise 2 saat boyunca 240 g/m 3 O 3 e maruz kaldıklarında akciğer fonksiyonlarında azalma meydana gelmektedir. Ayrıca O 3 maruziyetinin solunum sistemi yakınmalarına bağlı hastane başvuruları ve astım hastalarının yakınmalarında artışa yol açtığı gösterilmiştir. 1.3 Bu planın Neden Yazıldığına Dair Genel Bilgiler: Bilindiği üzere, 5491 sayılı Kanunla değişik 2872 sayılı Çevre Kanunu nun Ek 6 ncı maddesinde Hava kalitesinin belirlenmesi, izlenmesi ve ölçülmesine yönelik yöntemler, hava kalitesi sınır değerleri ve bu sınır değerlerin aşılmaması için alınması gerekli önlemler ile kamuoyunun bilgilendirilmesi ve bilinçlendirilmesine ilişkin çalışmalar Bakanlıkça yürütülür. Bu 9

10 çalışmalara ilişkin usul ve esaslar Bakanlıkça çıkarılacak yönetmelikle belirlenir. hükmü yer almaktadır. Bu çerçevede, Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi (HKDY) Yönetmeliği 06 Haziran 2008 tarihli ve sayılı Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmeliğin yürürlüğe girmesi ile 02/11/1986 tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesinin Korunması Yönetmeliği yürürlükten kaldırılmıştır. 05/05/2009 tarihli ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan Hava Kalitesi Değerlendirme ve Yönetimi Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik ile de Yönetmeliğin Ek-I A sında değişiklik yapılmıştır. Yönetmelikle mevcut hava kalitesi sınır değerlerinin 01/01/2014 tarihine kadar kademeli olarak azaltılması ve o tarihten sonra Avrupa Birliği hava kalitesi limit değerleri artı tolerans değerlerine başlanarak kademeli bir geçiş ile AB limit değerlerine uyum sağlanması hedeflenmektedir. Ayrıca, tüm Türkiye için hava kalitesi ön değerlendirme çalışmalarının tamamlanması, bölge ve alt bölgelerin belirlenmesi ve listelenmesi, ölçüm istasyonlarının kurulması, bölgesel ağ merkezlerinin oluşturulması, laboratuvar alt yapısının oluşturulması, güvenli ve kaliteli ölçüm verilerinin sürekliliğini sağlayarak raporlanacak düzeyde temininin sağlanması, yönetmelikteki kirletici emisyonlara ilişkin emisyon envanterlerinin elde edilmesine yönelik çalışmaların yapılarak hava kalitesinin değerlendirilmesi ve yönetimine ilişkin altyapının oluşturulması ve Avrupa Birliği hava kalitesi limit değerlerine uyum sürecinin başlatılması gerekmektedir. Yönetmelikte belirtilen hava kalitesi standartları yıllara göre eşit olarak azaltılarak uygulanacaktır. Bu kapsamda gerekli önlemlerin alınarak yıllık olarak azalacak limit değerlere uyulması gerekmektedir. Bu bağlamda, Yönetmelikte 2014 yılına kadar belirtilen hava kalitesi limit değerlerini ve 2014 yılından sonra AB limit değerlerini sağlamaya yönelik Temiz Hava Eylem Planlarının hazırlanması ve illerde hava kirliliğini azaltmaya yönelik uygulamaların hava kalitesi konusunda ilde çalışan ilgili kurum/kuruluşlarla görüşülüp karara bağlanması Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüklerimizden talep edilmiştir. Bu çerçevede, Valiliklerin ilgili kurum ve kuruluşlarla koordinasyon içerisinde belirtilen süre içinde limit değerlere ulaşılmasını sağlamak için ilde alınacak gerekli önlemlere yönelik yatırım programlarını ve planlamalarını Bakanlığımıza iletmeleri gerekmektedir. 2013/37 sayılı Hava Kalitesinin Değerlendirme ve Yönetimi Genelgesi kapsamında Çanakkale İl Mahalli Çevre Kurulu Kararı ile Temiz Hava eylem Planı hazırlama komisyonu oluşturulmuş ve bu rapor hazırlanmıştır. 1.4 Temiz Hava Eylem Planı Komisyonu Üyeleri ADI SOYADI GÖREVİ BİRİMİ Abdurrahman EREN Çev. Yön. Ve Den. Şb. Md. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Ahmet AÇIKALIN Zir. Yük. Müh. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Murat BADEM Endüstri Müh. Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Mustafa YILDIZ Meteoroloji Müdürü Çanakkale Meteoroloji Müdürlüğü Yrd. Doç. Dr. Sibel MENTEŞE Öğretim Görevlisi Ç.O.M.Ü Çevre Mühendisliği Böl. Burak SELÇUK Sultan ÇETİN Çevre Müh. Çevre Müh. Çanakkale Belediye Başkanlığı Çanakkale Belediye Başkanlığı Ahmet KAYA Zabıta Amiri Çan Belediye Başkanlığı Sema SANDAL Genel Sekreter Çanakkale Ticaret ve Sanayi Odası Yıldırım SOYSAL Çevre Sağlık Teknisyeni Halk Sağlığı Müdürlüğü 10

11 1.5 Temiz Hava Eylem Planını Hazırlayanlar Ve İletişim Bilgileri: ADI SOYADI BİRİMİ İLETİŞİM Abdurrahman EREN Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Ahmet AÇIKALIN Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü Murat BADEM Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü 2. İLDEKİ HAVA KALİTESİ DURUMU VE TAHMİNİ 2.1. Hava Kalitesi Ölçüm İstasyonu Verilerinin Değerlendirilmesi: Mevcut Durum: Halihazırda ilimizde 4 adet Hava Kalitesi İzleme İstasyonu bulunmaktadır. Bunlar: - Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu: Ulusal Hava Kalitesi İzleme ağı kapsamında mülga Çevre ve Orman Bakanlığınca 2004 yılında kurulmuştur. - Çan İlçesi Hava Kalitesi İzleme İstasyonu: Marmara Temiz Hava Merkezi Müdürlüğünce 2012 yılında kurulmuş olup 2013 yılı Mart ayından itibaren ölçüm değerleri kullanılmaya başlamıştır. - Lapseki Çardak Hava Kalitesi İzleme İstasyonu: Marmara Temiz Hava Merkezi Müdürlüğünce 2012 yılında kurulmuş olup 2013 yılı Mart ayından itibaren ölçüm değerleri kullanılmaya başlamıştır. Boğazdan gelen hava kirliliğinin tespiti amacıyla kurulmuş olan kırsal bir istasyondur. - İçdaş Hava Kalitesi İzleme İstasyonu: İçdaş Çelik Enerji Üretim Tersane A.Ş. tarafından Biga İlçesi, Değirmencik Köyü mevkii adresinde faaliyet gösteren entegre tesisin (çelik üretimi, enerji üretimi, kireç üretimi, liman, tersane) Hava Kalitesine olan etkisini ölçmek amacıyla kurulmuştur yılında yapılan bir protokolle Çevre ve Şehircilik Bakanlığına devredilmiştir. İlimizde Ulusal Hava Kalitesi İzleme ağına bağlı olmayan istasyon bulunmamaktadır Ölçüm Verilerinin Alındığı Kaynaklar: Temiz Hava Eylem Planında kullanılan Hava Kalitesi ölçüm verileri Merkez İlçe İstasyonu için Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağından, Çan ve Lapseki ilçe istasyonları için Marmara Temiz Hava Merkezi Müdürlüğünden alınmıştır. Çan ve Laspeki İlçesindeki istasyonlara ait veriler 2013 yılı Mart ayından itibaren İl Müdürlüğümüze gönderilmektedir. İçdaş Hava Kalitesi İzleme İstasyonu verileri protokol kapsamında Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağına bağlanmıştır. 11

12 Meteorolojik Veriler: Kullanılan Meteorolojik veriler Çanakkale Meteoroloji Müdürlüğünden alınmıştır. Şekil 1-4 de sırasıyla ilkbahar, kış, sonbahar ve yaz dönemlerine ait rüzgar gülleri verilmiştir. Buna göre, İl genelinde Kuzey-kuzeydoğu lu rüzgarların birincil hakim rüzgar yönü olduğu; Güneybatılı rüzgarların da daha az sıklıkla gözlenmekle beraber, ikincil hakim rüzgar yönü olduğu görülmektedir. Şekil 1: Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile İlkbahar Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik Şekil 2- Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile Kış Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik 12

13 Şekil 3- Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile Sonbahar Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik Şekil 4- Rüzgarın Yıllık Esme Sayıları ile Yaz Mevsimi Esme Sayılarına Ait Grafik 13

14 Şekil 5 de Çanakkale iline ait uzun yıllar verilerine dayanan rüzgar gülü verilmektedir. Yine mevsimsel değişime benzer olarak uzun yıllardır Kuzey-kuzeydoğu lu rüzgarların hakim olduğu görülmektedir. Şekil 8 de Çan ilçesine ait uzun yıllar verilerine dayanan rüzgar gülü verilmektedir. Çan ilçesinde ise Kuzeydoğulu rüzgarların hakim olduğu görülmektedir. Şekil 5- Çanakkale ili Rüzgarın yönlere göre uzun yıllar ( ) esme sayıları grafiği Şekil 6- Çan ilçesine ait ( ) yılları arası rüzgarın yönlere göre esme sayıları grafiği 14

15 Şekil 7 de il genelinde yıl boyunca gözlenen ortalama sıcaklık değerleri görülmektedir. Buna göre, en soğuk ay Ocak ayı olurken; en sıcak ay ise Temmuzdur. Yıl genelinde sıcaklık ortalamalarına bakıldığında sıcaklığın ortalama değer açısından eksi değerlere düşmediği anlaşılmaktadır Şekil 7- İl Geneli Uzun Yıllar Sıcaklık Ortalaması Grafiği Şekil 8 de Çan ilçesinde yıl boyunca gözlenen ortalama sıcaklık değerleri görülmektedir. Sıcaklık değerlerinin il geneline göre birkaç derece düşük olmakla beraber, genele benzer bir değişim gösterdiği söylenebilir. Yine il geneline benzer olarak, en soğuk ay Ocak ayı olurken; en sıcak ay ise Temmuzdur. Yıl genelinde sıcaklık ortalamalarına bakıldığında sıcaklığın ortalama değer açısından eksi değerlere düşmediği anlaşılmaktadır. Şekil 8- Çan İlçesine ait Uzun Yıllar Sıcaklık Ortalaması Grafiği ( ) 15

16 İzleme istasyonlarının yerlerinin tanımlanması İzleme İstasyonları Bilgileri: Tablo-1: Ölçülen Hava Kirletici Parametreleri ve Koordinatları KOORDİNATLARI ÖLÇÜLEN HAVA KİRLETİCİLERİ İSTASYON ADI ENLEM BOYLAM PM 10 PM 2.5 SO 2 NO NO 2 NO X CO O 3 ÇANAKKALE ÇAN LAPSEKİ İÇDAŞ Tablo-2: İstasyon Bilgileri Kuruluş Tarihleri İsim Kodu TR Tür Kirleticiler İşletmeci ÇANAKKALE (Merkez) ÇANAKKALE (Çan) ÇANAKKALE (Lapseki) ÇANAKKALE (İçdaş) ÇANAKKALE1 Kentsel PM 10, SO 2 Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulusal Referans Laboratuvarı Gölbaşı ÇAN1 Kentsel PM 10, PM 2.5, SO 2, NO, NO 2, NO X, O 3 LAPSEKİ Kırsal PM 2.5, SO 2, NO, NO2, NO X, O 3 LAPSEKİ Kırsal PM 10, PM 2.5, SO 2, NO, NO 2, NO X, O 3 Marmara MTHM Marmara MTHM Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Ulusal Referans Laboratuvarı Gölbaşı Çalışmaya Başladığı Tarihleri

17 İzleme İstasyonları Resimleri: Şekil 9- Çanakkale Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu Şekil 10- Çanakkale Çan İlçesi Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 17

18 Şekil 11- Çanakkale Lapseki Çardak Hava Kalitesi İzleme İstasyonu İstasyonun Temsil Ettiği Varsayılan Alanın Tanımlanması: -Çanakkale Merkez İstasyonu Orman Su İşleri Bakanlığı III. Bölge Müdürlüğü Hizmet Binası karşısındaki lojman bahçesindedir. Çanakkale İl Merkezinde büyük sanayi kuruluşları olmamakla birlikte trafik ve ısınma kaynaklı hava kirliliği hava kalitesini etkileyen etmenler arasında sayılabilir. Şekil 12- Çanakkale-Merkez İstasyon ve Çevresini Gösterir Harita 18

19 - Lapseki İlçesi Çardak Beldesindeki istasyon kırsal alanda kurulu olup, en yakın Adatepe Köyüne 2 km, Çardak Beldesine 5,6 km mesafededir. İstasyon civarında kirliliğe etkisi olan herhangi bir sanayi kuruluşu ve yerleşim bulunmamaktadır. Şekil 13- Çanakkale-Çardak, İstasyon Ve Çevresini Gösterir Harita Kırsal Alan -Çan İlçe merkezinde bulunan Hava kalitesi İzleme İstasyonu gerek ilçe Merkezinde bulunan T.K.İ. Çan linyit İşletmesine ait açık kömür ocağı, Çanakkale Seramik fabrikasına ait seramik üretim tesisler, İlçe merkezine 6,5 km. mesafedeki 18 Mart Çan termik Santrali sanayi kuruluşları ile ısınma amaçlı kirlilik etki alanı içerisindedir. Şekil 14-: Çanakkale-Çan, İstasyon ve Çevresini Gösterir Harita 19

20 Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık İstasyonlarda Ölçülen Hava Kalitesi Verileri ve Sınır Aşım Değerleri: Tablo-3 te Çanakkale Merkez İlçe Hava Kalitesi değerlerine ait PM ve SO2 kirletici konsantrasyonları yönetmeliğe göre özellikle kış aylarında daha yüksek olduğu görülmektedir. Kükürt oksitler ve partikül madde emisyonlarında, ısınma amaçlı yakıt tüketiminin büyük bir payı vardır. Tablo-3: Çanakkale Merkez İlçe Ortalama Aylık Ölçüm Değerleri Çanakkale Merkez İlçesinin Yıllara Göre Ortalama Aylık Hava Kalitesi Ölçüm Değerleri Yıllık ortalama 2008 SO ,27 PM , SO ,83 PM , SO ,50 PM , SO ,08 PM , SO ,58 PM , SO ,75 PM ,67 Şekil 15-: Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2008 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği 20

21 Şekil 16-: Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2009 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği Şekil 17-: Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2010 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği Şekil 18: Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2011 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Grafiği 21

22 Şekil 19-: Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2012 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Şekil 20-: Merkez İlçe Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2013 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Yukarıdaki şekil-15, şekil-16, şekil-17, şekil-18, şekil-19, şekil-20 den anlaşılacağı gibi 2008 den 2013 yılına kadar Çanakkale merkez ilçede ölçülen hava kirletici seviyelerinin kış aylarında pik yaptığı görülmektedir. Kasım, Aralık, Ocak, Şubat ve Mart aylarında SO2 ve PM konsantrasyonunda artış görülmektedir yılında SO2 ve PM konsantrasyon değerlerindeki azalış doğal gaz abonelik oranındaki artış ile ters orantılıdır. 22

23 PM10 Tablo-4: Çanakkale Merkez İlçe Kış Dönemi Ölçüm Değerleri YILLARA GÖRE KIŞ DÖNEMİ HAVA KİRLİLİĞİ ÖLÇÜMLERİ AYLIK ORTALAMA DEĞERLERİ (µg/m 3 ) AYLAR EKİM KASIM ARALIK OCAK ŞUBAT MART PM 10 SO 2 PM 10 SO 2 PM 10 SO 2 PM 10 SO 2 PM 10 SO 2 PM 10 SO Tablo5: Çanakkale Merkez İlçe Sınır Değer İstatistik Değerleri Çanakkale Merkez İstasyonu Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları ve Sınır Değer İstatistiği Yıllar Yıllık Sınır Değerler (μg/m3) Yıllık Ölçülen Değerler 75,90 55,92 29,50 21,67 19,58 17,67 Yıllık Sınır Değeri Aşan Gün Sayısı Yıllar Yıllık Sınır Değerler (μg/m3) SO2 Yıllık Ölçülen Değerler 15,27 19,83 23,50 38,08 31,58 13,75 Yıllık Sınır Değeri Aşan Gün Sayısı

24 NO2 (Azotoksit) Sınır Değ. Saatlik ( 200 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık PM10 Sınır Değe 24 Saatl.( 300 µg/m3) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık SO2 (Kükürtdioksit) Sınır Değer 24 saat. ( 200 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Tablo-6: Çanakkale Çan Ölçüm İstasyonu 2013 Yılı Hava Kalitesi Sınır Değerleri ve Aşım İstatistiği Çanakkale Çan İstasyonu 2013 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları ve Sınır Değer İstatistiği Aylar Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı Yıllar 250,72 137,49 29,97 16,43 12,78 13,61 43,12 98,57 250,46 394,90 555,20 247,39 65,06 50,21 30,14 40,76 90,99 199,91 695, , Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı Yıllar 90,41 74,19 59,61 43,62 42,66 53,17 63,40 66,89 92,42 145,73 155,15 176,02 146,53 63,04 67,17 111,12 104,15 127,36 163,68 300, Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı 28,95 24,56 18,24 16,25 13,76 13,82 25,43 21,66 25,34 26,77 46,14 37,74 30,45 27,12 27,49 29,57 36,43 31,35 41,15 45, Şekil 21-:Çan İlçesi Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2013 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 24

25 NO2 (Azotoksit) Sınır Değ. Saatlik ( 200 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık PM10 Sınır Değe 24 Saatlik ( 50 µg/m3) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık SO2 (Kükürtdioksit) Sınır Değer 24 saatlik (125 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Tablo-7: Çanakkale Çan Ölçüm İstasyonu 2014 Yılı Hava Kalitesi Sınır Değerleri ve Aşım İstatistiği Çanakkale Çan İstasyonu 2014 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları ve Sınır Değer İstatistiği Aylar Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı Yıllar 399,07 318,74 253,74 118,63 51,15 18,83 857,62 577,58 475,08 257,48 131,43 32, Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı Yıllar 125,63 110,65 91,11 69,01 50,91 46,27 213,12 184,49 125,02 123,35 79,48 97, Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı 26,56 27,92 27,62 21,31 18,15 18,12 36,21 47,47 46,33 36,42 26,08 29, Şekil 22-:Çan İlçesi Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2014 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 25

26 NO2 (Azotoksit) Sınır Değ. Saatlik ( 200 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık SO2 (Kükürtdioksit) Sınır Değer 24 saatlik (200 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Tablo-8: Çanakkale Lapseki-Çardak Ölçüm İstasyonu 2013 Yılı Hava Kalitesi Sınır Değerleri ve Aşım İstatistiği Çanakkale Lapseki-Çardak İstasyonu 2013Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları ve Sınır Değer İstatistiği Aylar Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı Yıllar 7,40 6,64 7,38 5,28 5,42 5,48 8,11 6,66 7,88 4,31 17,14 14,78 16,10 9,37 8,88 11,83 17,29 19,81 18,57 27, Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı 12,41 13,07 11,02 8,38 5,89 5,77 10,14 9,68 9,88 11,72 23,18 27,39 22,52 13,32 12,36 12,37 16,56 18,60 19,44 24, Şekil 23-:Lapseki İlçesi Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2013 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 26

27 NO2 (Azotoksit) Sınır Değ. Saatlik ( 200 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık SO2 (Kükürtdioksit) Sınır Değer 24 saatlik (125 µg/m 3 ) Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık Tablo-9: Çanakkale Lapseki-Çardak Ölçüm İstasyonu 2014 Yılı Hava Kalitesi Sınır Değerleri ve Aşım İstatistiği Çanakkale Lapseki-Çardak İstasyonu 2014 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları ve Sınır Değer İstatistiği Aylar Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı Yıllar 9,42 7,43 6,69 5,85 8,67 16,05 16,11 14,28 11,35 19, Ortalama Değer Ölçülen En Yüksek Değer Günlük Sınır Değ. Aşan Gün Sayısı 16,67 11,48 12,36 10,44 9,89 9,87 32,35 21,42 22,28 20,63 17,81 17, Şekil 24-:Lapseki İlçesi Hava Kalitesi İzleme İstasyonu 2014 Yılı Hava Kalitesi Ölçüm Sonuçları Ortalama Değerler Grafiği 27

28 Tablo-10: İl Geneli İstasyon Aşım Değerleri 2012 yılı 2013 yılı 2014 yılı SO 2 PM 10 SO 2 PM 10 SO 2 PM 10 KVS KVS KVS ÇANAKKALE (24 saatlik) (24 saatlik) (24 saatlik) µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 µg/m 3 Çan Kez 1 Kez 95 Kez 123 Kez Lapseki Merkez 18 Kez İzleme Verilerinin Kalite Güvence/Kalite Kontrolü: İzleme verilerinin kalite kontrolü Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü gözetiminde sağlanmıştır Gelecek Durum Tahmini - Ölçüm istasyon verileri değerlendirildiğinde Çanakkale-Merkez ilçe hava kalitesi değerlerinin (SO 2 ve PM 10 ) yıllar bazında azalma yönünde bir eğim gösterdiği ve son yıllarda sınır değerleri aşan gün sayısının olmadığı tespit edilmiştir. - Çanakkale Lapseki-Çardak istasyon verileri yılı değerleri incelendiğinde kırsal alanda olduğu için herhangi bir Hava Kirliliği değeri tespit edilmemiştir. - Çanakkale-Çan istasyonu hava kalitesi değerleri incelendiğinde özellikle kış ayları döneminde SO 2 emisyon değerlerinin eşik değerleri aştığı ve insan sağlığını tehdit edici boyutlara ulaştığı tespit edilmiştir. Herhangi bir önlem alınmadığı takdirde, insan sağlığını tehdit edici boyutlara ulaşılması mümkündür Hava Kalitesi Sınır Değerleri Aşım Durumuna İlişkin Bilgiler: Kirlilik Aşımının Yeri : Çanakkale Çan İlçesi Şehir, endüstriyel veya kırsal alan tipinin tanımlanması: Kirlik aşım değerleri incelendiğinde % 90 oranında Şehir (Isınma) kaynaklı ve % 10 Endüstriyel Kaynaklı olduğu belirlenmiştir. 28

29 Şehir ve Kirlik Aşım Yerinin Gösterimi: Şekil 25-: Kirlilik Aşım Bölgesini Gösterir Harita Ölçüm istasyonu (harita, coğrafik koordinatlar): Tablo-11: Kirlilik Aşım Yeri İstasyon Bilgileri KOORDİNATLARI ÖLÇÜLEN HAVA KİRLETİCİLERİ İSTASYON ADI ENLEM BOYLAM PM 10 PM 2.5 SO 2 NO NO 2 NO X CO O 3 ÇAN Kirlenen Alan (Km 2 ) ve Kirliliğe Maruz Kalan Nüfusun Tahmini : Çan ilçesinin alanı 887 km 2 olup Merkez ilçe nüfusu dir Kullanılabilir İklim Verileri : İlçede Meteoroloji Müdürlüğüne ait istasyon 2013 yılında kurulmuş olup henüz test çalışmaları devam etmektedir İlgili Topoğrafik Veriler: Çan İlçesinin toprakları genellikle engebelidir. İlçenin en büyük yükseltisi AğıDağı (983 m)'dır. En çukur yeri ise Kocabaş Çayı'nın (Tarihteki adı GRANİKOS) Biga İlçesi topraklarına geçtiği yerdir. Ovalar, su kenarlarında ve tepeler arasındadır. Karakoca Ovası, Bahadırlı Ovası, Helvacı Ovası en önemli ovalarıdır. İlçenin belli başlı tek akarsuyu vardır. Tarihi adı Granikos olan Kocabaş Çayı 90 km uzunluğundadır. Bu çay İlçenin güney kısmındaki dağlık bölümde olan Türkmen 29

30 Deresi'nden doğar. Çan-Biga İlçelerinin topraklarını sulayarak Karabiga'dan Marmara Denizi'ne dökülür. Gölcük Deresi, Dereoba Deresi, Kaz Dere, İnceçay Deresi, Yuvalar Deresi, Soğuksu (Altıkulaç) Deresi önemli kollarıdır. İlçede genellikle Akdeniz İklimi ile Karadeniz İklimi arasında geçiş iklimi hakimdir. Kuzey rüzgarları daha etkilidir. Yağışlar daha çok sonbahar, kış, ilkbahar mevsiminde görülür. En yüksek sıcaklık +38,7 C, en düşük -11,5 C'dir. İlçenin %58'i ormanlıktır. İlçe sınırları içindeki ormanlarda daha çok akçam, karaçam, köknar, meşe, kayın, gürgen, kestane ağaçları görülür. Son yıllarda dikimlerle yeni orman alanları meydana getirmektedir Kirlilik Aşım Yerinde Koruma Gerektiren Hedeflerin Tipi Hakkında Bilgi: Kirlenen alan Çan İlçe merkezi olduğu için ilçede yaşayan nüfusun tamamı koruma gerektiren hedefler arasındadır Kirlilik Aşımının Detaylı Bilgileri: Kirlilik aşımlarının tamamı kış aylarında gerçekleşmiştir. Bölgede Sanayi kuruluşları bulunmasına rağmen yaz aylarında herhangi bir kirlilik aşımına rastlanmamıştır. Ayrıca ilçe Merkezinde doğalgaz şebekesi çalışmaları devem etmektedir. Ancak ilçe merkezinde Türkiye Kömür işletmelerine ait açık kömür ocağının bulunması, ısınma amaçlı doğalgaza geçişi cazip hale getirmemektedir. Bununla birlikte 2014 yılından itibaren yıllık PM10 değerlerinin düşmesi nedeniyle 2014 yılından itibaren partiküler madde sınır değerlerinin de her ay aştığı ve PM10 kirleticisi parametresinin de önemli bir sorun olduğu görülmektedir Kirliliğin Kaynağı ve Değerlendirilmesi: Kirlilik kaynaklarına ilişkin yüksek sıçramaların değerlendirilmesi: Yüksek sıçramalar Isınmanın gerçekleştiği aylarda meydana gelmiştir Kirliliğin Nedenlerinin Tanımlanması: -Isınma amaçlı kullanılan kömürün kalitesi: İlçede üretilen kömür nedeniyle kömür kullanımının % 90 ı yerli kömürlerle gerçekleşmektedir. -Uygun olmayan yakma teknikleri: Muhtelif zamanlarda yapılan denetimlerde kazanların uygun teknikle yakılmadığı ve baca temizliklerinin düzenli yapılmadığı belirlenmiştir. -İlçe Merkezindeki Açık kömür ocağı işletmesi: İlçe merkezindeki açık kömür ocağında yağışlardan sonra kömürde yanma gerçekleşmekte ve Kükürtdioksit salınımı gerçekleşmektedir. -Bölgede faaliyet gösteren katı yakıtlı enerji üretim tesisi: İl Müdürlüğümüze gönderilen Sürekli Emisyon Ölçüm Verilerine göre santral bacasından standartların üstünde Kükürtdioksit salınımı olduğu tespit edilmiştir. -İlçe merkezindeki inşaat ve yol çalışmaları ile açık hammadde stok sahalarının bulunmasının partiküler madde sınır değerlerinin aşımına neden olduğu belirlenmiştir Değerlendirme için kullanılan yöntemler: Değerlendirmede Word Tabloları ve Excel grafikleri kullanılmıştır. 30

31 3. ALINACAK ÖNLEMLER: 3.1. Sorumlu Merciler: Tablo-12: Temiz Hava Eylem Planı Sorumlu Kurumlar SORUMLU KURUM ADI GÖREVLİ OLDUĞU MADDELER Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü İl Milli Eğitim Müdürlüğü Meteoroloji Müdürlüğü Çanakkale Belediye Başkanlığı İl Emniyet Müdürlüğü İl Jandarma Komutanlığı Çan Belediye Başkanlığı Kaleseramik Çanakkale Kale. Seramik San. A. Ş. T.K.İ Çan Linyitleri İşletmesi Müdürlüğü E.Ü.A.Ş. 18 Mart Çan Termik Santrali a b c d a a a b c e f a b b c e g c d e b b a b a a d e f g c b a b d 3.2. Durum Analizi: Mevcut durum incelemesine bakıldığında Çanakkale Merkez ilçede herhangi bir sorun tespit edilmezken Çan ilçe Merkezinde Hava kalitesi değerlerinin insan sağlığını tehdit edici boyutlara ulaşması nedeniyle bir an önce gerekli önlemlerin alınması gerekmektedir. Mevcut durumda Çan Merkez ilçedeki Hava Kirliliğinin % 90 oranında ısınma kaynaklı olduğu tespit edilmiştir Kirliliği Azaltmak İçin Uygulanacak Projeler Veya Önlemlerin Detayları Açıklaması: Çanakkale Merkez İlçede Alınacak Önlemler: Isınma Başlığı Altında: a- Merkez ilçedeki tüm resmi kurumların hizmet binası ve lojmanlarının ısıtma sistemlerinin doğalgaza çevrilmesi sağlanacaktır. b- Okullarda ve resmi binalarda değiştirilmesi gereken pencerelerin çift camlı pencerelerle değiştirilmesi sağlanacak, Resmi kurumlar, lojmanlar ve yerleşim yeri içerisinde yer alan sosyal tesislerde ısı yalıtımına öncelik verilecektir.. c- Merkez ilçede fosil yakıt kullanan konut, apartman ve siteler Belediye Başkanlığı personeli ve Çevre ve Şehircilik İl Müdürlüğü personeli tarafından denetlenerek baca temizliğinin yapılması sağlanacak ve baca gazı emisyon ölçümleri yaptırılacaktır. d- Fosil yakıtlar yerine temiz enerji kaynaklarının kullanılması, binalarda ısı kaçağının önlenmesi, pencerelerin çift camlı olması ve binalarda özellikle dıştan yalıtım yapılması hususlarının yakıt tasarrufuna katkıları konularında halkın bilgilendirilmesi sağlanacaktır. 31