Türkiye nin Gelecekteki Nükleer Enerji Programının Emniyetini Sağlama: Stratejik bir Nükleer Emniyet Risk Analizi

Transkript

1 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 5 Türkiye nin Gelecekteki Nükleer Enerji Programının Emniyetini Sağlama: Stratejik bir Nükleer Emniyet Risk Analizi Doruk Ergun Araştırma Görevlisi, EDAM Can Kasapoğlu Araştırma Görevlisi, EDAM Fakülte Üyesi, Girne Amerikan Üniversitesi

2 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 6 GİRİŞ 1 Türkiye nin enerji talebinin, her yıl yaklaşık yüzde 7 oranında artarak gelecek on yıl içinde iki katına çıkması beklenmektedir. Çok kısıtlı ucuz ve temiz enerji kaynaklarına sahip bir ülke olarak, Türkiye büyük ölçüde ithal enerjiye bağımlıdır. Türkiye nin tükettiği petrol ve doğalgazın neredeyse tamamı ithal edilmektedir ve Dünya Bankası verilerine göre, ülkenin toplam enerji tüketiminin yüzde 70 inden fazlası ithalat yoluyla karşılanmaktadır 2. Bu nedenle, 2012 yılında yaklaşık 60 milyar dolar olan enerji ithalatı, ülkenin mevcut cari açığının ardındaki başlıca etkenlerden birisidir. Ülke, kömür rezervlerine sahiptir; ancak bu rezervlerin büyük kısmı düşük kaliteli linyit kömüründen oluşmaktadır ve kirletici emisyon kaynağıdır. Türkiye önemli bir rüzgar ve güneş enerjisi üretim potansiyeline sahiptir, fakat bu seçeneklerin geliştirilmesinin maliyeti yüksektir ve mevcut şebeke koşulları, ülkenin enerji açığını karşılamak için yeterli miktarlarda yenilebilir enerjinin iletilebilmesine olanak vermemektedir 3. Dolayısıyla nükleer enerji, mevcut koşullar altında arz güvenliği sağlamak için elverişli bir seçenek olarak öne çıkmaktadır. Bu seçenek - finansman modeli nedeniyle özellikle Akkuyu örneğinde - kayda değer ölçüde düşük bir fiyata elektrik sağlayacak ve sera gazı emisyonlarının artışını düşürecektir. Ayrıca, nükleer santrallere ev sahipliği yapma yoluyla teknik bilgi (know-how), deneyim ve uzmanlık elde edilmesi beklentisi, Türk politika yapıcıları teşvik eden bir diğer husustur. Ankara son altmış yıl içinde nükleer enerji üretimine zaman zaman ilgi göstermiş olsa da, bu teşebbüsler politik ve ekonomik nedenlerden dolayı başarısız olmuştur. Türkiye nin mevcut yönetimi bu hedefin gerçekleştirilmesi için somut adımlar atmış ve ülke iki anlaşma imzalamıştır; bunların biri Mersin Akkuyu da dört adet VVER-1200 ünitesinin inşası için Rusya ile imzalanan hükümetler arası anlaşma, diğeri ise Sinop ta dört adet ATMEA-1 reaktörünün inşası için (Mitsubishi Heavy Industries ile Areva şirketlerinden oluşan) Japon-Fransız konsorsiyumu ATMEA ile imzalanan anlaşmadır. Türk hükümeti, Türkiye Cumhuriyeti nin kuruluşunun yüzüncü yılı olan 2023 hedeflerinin bir parçası olarak, dört adet VVER-1200 ünitesinin hepsinin ve ATMEA nın ilk ünitesinin 2023 e kadar faaliyete başlamasını hedeflemektedir. Türkiye nin nükleer düzenleyici kurumu olan Türkiye Atom Enerjisi Kurumu da (TAEK) düzenleyici bir çerçeve oluşturmaya yönelik çabalarını hızlandırmıştır; Türkiye, Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA) tarafından çıkarılanlar da dâhil olmak üzere, uluslararası nükleer güvenlik ve emniyet düzenlemelerinin istekli bir üyesi olmaya devam etmektedir 4. Bununla birlikte, nükleer santrallerin kurulması çeşitli avantajlar ve riskler doğurmaktadır. Birincisi, böyle bir gelişme, Türkiye ye enerji jeopolitiğinde bir avantaj sağlayacak ve Türkiye nin milli kapasitesini arttıracaktır. İkincisi, nükleer santraller devletlerarası savaş durumlarında ve gayri nizami çatışmalarda, yüksek değere sahip askeri hedefler oluşturacaktır. Üçüncüsü, nükleer tesislerin kasıtlı saldırılar, kazalar ya da doğal afetler nedeniyle göreceği hasarların felaket düzeyinde sonuçları olabilir. Nükleer santrallerin (NPP) işletiminde üç ana unsur kullanılır ve bu unsurlar, bu santrallerin saldırılara karşı güvenlik zaaflarının temelini oluşturur. Birincisi, enerji üretimi sürecinde kullanılan tehlikeli radyolojik ve nükleer materyallerin varlığı

3 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 7 ve yakıt döngüsü sonucunda üretilen atıktır. Nükleer tesislere, nihai olarak bir erimeye yol açacak bir sabotaj yapılmasının, nükleer tesisin etrafındaki insanlar ve çevre üzerinde muazzam bir etkisi olacaktır. Ayrıca, teröristler ve suç örgütleri tarafından böylesi tehlikeli maddelerin çalınması ve daha sonra (örneğin kirli bombalar yoluyla) kullanılması, kamu güvenliği ve ulusal güvenlik için önemli bir tehdit oluşturacaktır. Nükleer tesisleri saldırılara karşı hassas kılan ikinci operasyonel unsur, radyolojik ve nükleer materyallerin işlenmesi için gerekli kritik bilgilerdir. Askeri amaçlarla kullanılmaya uygun uranyum ya da nükleer harp başlıkları üretmek için gerekli teknik bilgiler (know-how) kadar hayati öneme sahip olmamakla birlikte, yanlış ellere geçtiğinde, bir nükleer tesisin iç işleyişi ve nükleer ve radyolojik materyallerin kullanımı ile ilgili bilgiler, gelecekte radyolojik serpinti yoluyla yapılabilecek saldırıları planlamak için kullanılabilir. Bu teknik bilgilere sahip olan kişiler, yani tesisin çalışanları ve nükleer bilim insanları, önemli ulusal varlıklardır ve bu kişilerin güvenliği, bir ülkenin bilimsel ve teknolojik ilerlemesi için çok büyük öneme sahiptir. Potansiyel saldırganlar tarafından gelecekteki saldırıların planlanmasında kullanılabilecek olmaları nedeniyle, çalışma programı, tesis planları ve güvenlik ve emniyet önlemleri gibi nükleer santrallerin işleyişi ile ilgili bilgiler de çok önemlidir. Üçüncü ve son olarak, nükleer santraller kritik ulusal altyapılardır (KUA) ve bunların işleyişindeki aksaklıklar, önemli ekonomik maliyetlere yol açabilir. Nükleer tesisler gibi yüksek değerli KUA ların korunamaması, görevdeki hükümet ve sorumlu güvenlik güçleri için siyasi maliyetler doğurabilir. Türkiye Cumhuriyeti Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı tarafından sunulan bir politika tavsiye raporunda, KUA zarar görmesi ya da yok olması toplumsal düzenin ve kamu hizmetlerinin devamlılığının sağlanmasında güçlük yaratacak; işlevlerini kısmen ya da tamamen yerine getiremediğinde vatandaşların sağlığına, güvenliğine, emniyetine ve ekonomik faaliyetler ya da hükümetin etkin ve verimli işleyişine olumsuz etki edecek yapılar olarak tanımlanmaktadır 5. Dolayısıyla, kritik ulusal altyapıların karşı karşıya kaldığı tehlikelerin kapsamlı bir değerlendirmesinin yapılması çok önemlidir. Bu, çevrelerindeki güvenlik zaaflarının ve büyük risklerin çeşitliliği nedeniyle nükleer tesisler için bilhassa geçerlidir. Bununla birlikte, hâlihazırda, konu ile ilgili olarak Türk devlet kurumları ya da sivil toplum kuruluşları tarafından yayınlanmış herhangi bir açık-kaynaklı belge mevcut değildir. Bu çalışma, Türkiye nin önerilen nükleer enerji altyapısının fiziki güvenliğine yönelik potansiyel riskler hakkında bir analiz sağlayarak bu açığı kapatmayı amaçlamaktadır. Çalışmada ilk olarak, nükleer santrallerin güvenlik zaafları analiz edilerek nükleer santrallere yönelik potansiyel tehditler genel olarak incelenecektir. Burada temel odak noktası radyolojik sabotaj, hassas ve kritik materyalin çalınması ya da saptırılması 6, içerideki kişilerden kaynaklanan tehditler ve hassas bilgilere erişilmesi üzerinde olacaktır. Siber saldırılar, hibrid saldırılar bağlamında incelenecek olmakla birlikte, söz konusu saldırılar bu çalışmanın kapsamının dışındadır. 7 Çalışmada daha sonra bölgesel eğilimler vurgulanacak ve bölgedeki devletlerin doğrudan ya da vekâleten Türkiye nin sivil nükleer programını hedef alma potansiyelleri incelenecektir. Bunun ardından çalışmada Türkiye deki aktif terör örgütleri ele alınacak ve Türkiye nin hem içinde hem de dışında faaliyet gösteren radikal sol terör örgütleri, ayrılıkçı terör örgütleri ve radikal dini motivasyonlu terör örgütleri incelenerek bunların, Türkiye nin gelecekteki nükleer altyapısına saldırma iradesine, imkâna ve kabiliyete sahip olup olmadıkları incelenecektir.

4 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 8 Bir Nükleer Santralin ve Çevresindekilerin Fiziki Güvenliğine Giriş Amerika Birleşik Devletleri Nükleer Düzenleme Komisyonu nun (U.S. NRC) nükleer santrallerin ve materyallerin fiziki korunmasına ilişkin düzenlemesi 8 (buradan itibaren 10 CFR 73 olarak anılacaktır), nükleer tesisler için radyolojik sabotaj, nükleer materyalin çalınması ya da başka amaçla kullanılması, iç tehdit, dış saldırılar ile birlikte koordine edilebilecek kara ve bombalı araç saldırıları ve siber saldırılardan oluşan beş temel tehdit kategorisi belirlemektedir. Radyolojik Sabotaj Radyolojik sabotaj, nükleer bir santraldeki ekipmanın tasarlanmış güvenlik işlevlerini ve operatör işlemlerini engellemeyi ve söz konusu güvenlik işlevlerinin eksikliğinden kaynaklanan önemli çekirdek hasarlarına ya da radyoaktif sızıntılara yol açmayı hedefler. 9 Nükleer santraller, işletilmelerine olanak veren çok sayıda sisteme ek olarak, aşağıdaki üç temel alanda zafiyet taşımaktadır: nükleer zincirleme reaksiyon üzerindeki kontroller, zincirleme reaksiyon durduktan sonra bile sıcak nükleer yakıtın erimesini önleyen soğutma sistemleri ve son derece radyoaktif tüketilmiş nükleer yakıt için depolama tesisleri. 10 Nükleer tesisler söz konusu zaafları telafi etmek için çok sayıda güvenlik ve emniyet önlemine sahip olacak şekilde tasarlanmakla birlikte, enerji uzmanları Holt ve Andrews, 2011 Fukushima felaketini oluşturan olaylar gibi ciddi koşullar altında, reaktörü kontrol altında tutma sistemlerinin radyoaktif materyalin serbest kalmasını tam olarak durduramayacağına işaret etmektedir 11. Sabotajcılar tarafından nükleer tesise düzenlenecek bir saldırı tesisin çalışmasını uzun süre aksatabilir, ancak tesise, personele ve çevresindekilere en fazla zarara, yukarıda belirtilen üç zayıflığı oluşturan hedef kümeleri yol açacaktır. 10 CFR 73, radyolojik sabotajları ve nükleer materyalin çalınmasını önlemek için nükleer santrallerin savunulması gereken saldırganların genel özelliklerini ana hatları ile veren bir tasarıma esas tehdit (DBT) sunmaktadır. 10 CFR 73.1 e göre, tesisler, aşağıdakilere karşı savunma icra etmek için hazırlıklı olmalıdır: (i) aşağıdaki tarzların her birinde operasyon yapma yeteneğine sahip saldırgan bir kuvvet tarafından kararlı ve şiddetli bir harici saldırı, ya da şaşırtma harekatları dahil olmak üzere gizlice saldırı ya da aldatıcı harekatlar: Aşağıdaki niteliklere, yardıma ve ekipmana sahip olan, tek bir giriş noktası yoluyla saldıran tek bir grup, birden fazla giriş noktası yoluyla saldıran birden fazla grup, birden fazla giriş yoluyla saldıran bir ya da daha fazla grup ya da bir ya da daha fazla bireyin bir kombinasyonu, ya da farklı giriş noktaları yoluyla saldıran bireyler: (A) İyi eğitimli (askeri ve diğer nitelikler dahil) ve motivasyonu yüksek, ölmeye ve öldürmeye hazır, başarılı bir saldırı için gerekli spesifik ekipmanları ya da yerleri belirlemek için yeterli bilgiye sahip bireyler; (B) Bilgi sahibi kişilerden aktif (örneğin giriş ve çıkışı kolaylaştırma, alarmları devre dışı bırakma, şiddet içeren saldırıya katılma) ya da pasif yardımı (örneğin bilgi sağlama) ya da her ikisini de içeren iç yardım; (C) Elde taşınır otomatik silahlar da dahil, susturucular ile donatılmış ve etkili uzun menzilde atış sıhhatine sahip uygun silahlar; (D) Etkisiz hale getiren maddeler ile giriş için kullanmak ya da reaktörü,

5 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 9 tesisi, taşıyıcıyı ya da konteyner bütünlüğünü ya da koruma sisteminin özelliklerini başka şekilde tahrip etmek için patlayıcılar da dahil olmak üzere, elde taşınabilen ekipman; (E) Personeli ve elde taşınan ekipmanı nakletmek için kullanılabilecek kara ve deniz araçları; ve (ii) Bir iç tehdit ve (iii) Dışarıdan bir saldırı ile birlikte koordine edilebilecek bombalı bir kara aracı saldırısı ve (iv) Dışarıdan bir saldırı ile birlikte koordine edilebilecek bombalı bir deniz aracı saldırısı ve (v) Bir siber saldırı. Füzeler gibi daha karmaşık silahlar yoluyla devletler tarafından yapılabilecek saldırıların yanı sıra, teröristler tarafından gerçekleştirilebilecek kasıtlı uçak düşürme gibi eylemler yukarıdaki tasarıma esas tehdide dâhil edilmemiştir; çünkü ABD mevzuatına göre, bu tür saldırılara karşı işletme şirketi değil, devlet sorumludur. Yine de 9/11 saldırıları ABD li düzenleyicileri 25 Şubat tarihinde - özellikle B5b kısmında - nükleer santral lisans sahiplerine patlamalar ya da yangın nedeniyle tesisin büyük alanlarının kaybedilmesi ile bağlantılı durumlar altında çekirdek soğutma, kontrol altında tutma ve tüketilmiş yakıt havuzu soğutma kabiliyetlerini muhafaza etmek ya da eski haline getirmek için emniyet önlemleri geliştirmesini belirten bir emir yayınlamak zorunda bırakmıştır 15. Ayrıca sektör, 2011 Fukushima felaketinden sonra, saha dışındaki güvenli yerlere acil durum ekipmanı yerleştirerek felaket düzeyinde bir olaydan sonra bile güvenliği muhafaza etmeyi amaçlayan kendi FLEX yaklaşımını benimsemiştir 16. Dolayısıyla bugüne kadar ABD tarafından verilen tepki, en azından sektör tarafında, nükleer santral sahaları üzerinde uçuşa yasak bölgeler oluşturmak gibi koruyucu önlemlerden ziyade, (uçak çarpmaları gibi) kasıtlı saldırıların verebileceği potansiyel zararı azaltmaya ve acil durum müdahale önlemlerini güçlendirmeye odaklanmıştır. Benzer şekilde, Sinop ta inşa edilmesi beklenen ATMEA-1 üniteleri ve Akkuyu için planlanan VVER-1200 üniteleri gibi 3. Nesil Basınçlı Su Reaktörleri, reaktör binasının karşısına soğutma suyu için dizel acil durum santralleri ve pompa istasyonları konumlandırmak gibi yöntemler kullanarak, büyük yolcu uçağı çarpmalarına dayanacak şekilde tasarlanmışlardır. 17 VVER-1200 gibi 3. nesil nükleer santrallerin ayrıca, yedek sistemler ve alt-sistemlerin fiziki olarak ayrılması, tüm AC enerjinin uzun süreli kaybı durumlarında bile kullanılabilecek güvenlik sistemleri, erimiş bir reaktör çekirdeğini önemli ölçüde radyoaktif serbest kalma yaşanmadan kontrol altında tutma kabiliyeti ve yangın korumasına gelişmiş yaklaşımlar gibi ilave tasarım özellikleri ile de donatılmış oldukları öne sürülmektedir. 18 Bununla birlikte saldırganlar, diğer yöntemlerin yanı sıra yukarıda belirtilen yöntemleri arka arkaya uygulayarak nükleer santrallerde kayda değer hasara yol açabilirler. Saldırganlara karşı başarılı bir savunma, üç ana bileşeni içermelidir. Bunların ilki, CCTV kameraları, sensörler, çevre nöbetçileri ve alarm iletişim sistemleri gibi önlemleri kullanarak, yakın zamanda olabilecek ya da yeni başlamış bir saldırıyı belirleyip izlemeyi ve alarm vermeyi hedefleyen tespit bileşenidir. İkinci

6 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 10 evre, saldırganların ilerleyişini yavaşlatarak acil müdahale ekiplerine durumu değerlendirmek, gerekirse destek çağırmak, ideal bir engelleme (örneğin önceden belirlenmiş güvenli bir engelleme noktasına erişmek gibi) için gerekli koşulları yaratmak ve böylece tehdidin etkisiz hale getirilmesi olasılıklarını arttırmak için zaman kazandırmayı amaçlayan geciktirme evresidir. Bazı geciktirme unsuru örnekleri çitler, dikenli tel bariyerler, kurşun geçirmez muhafazalar ve araç bariyerleri gibi fiziki bariyerlerdir. Son evre ise, tehdidi, birçok saldırgan eylem senaryosunun yanı sıra bir tasarıma esas tehdite ve sahaya özel zayıflıklara dayanan planlara göre ele almayı hedefleyen müdahale evresidir. Bir müdahale planlanırken, müdahale eden kuvvetler bir kritik durdurma noktası (CIP), yani müdahale eden koruyucu kuvvete bir ya da daha fazla hedefi korumak için taktik ve stratejik avantaj sağlayan korunaklı bir konum ya da uzaktan çalıştırılan geciktirme ve önleme sistemleri konumu belirlemelidir. 19 Gerekli beceriye sahip ve deneyimli saldırganlar, tespit bileşeninden mümkün olduğunca uzun bir süre kaçınmaya, geciktirme süresini kısaltmaya ve müdahale önlemlerinin üstesinden gelecek karşı önlemler kullanmaya çalışacaklardır. Başarılı bir sabotaj gerçekleştirmek için, saldırganlar şaşırtmalar yapmak ve alarm sistemlerini kapatmak gibi aldatıcı yöntemler kullanabilirler; ayrıca saldırıyı yapmadan önce ülkenin istihbarat kurumları tarafından tespit edilmekten kaçınmaya çalışacaklardır. Bir saldırıdan önce, tespit ekipmanını ve alarm sistemini kapatmak için siber saldırılar ve içeriden kişiler kullanılabilir. Tesisin içi ve emniyet önlemleri hakkında bilgi sahibi olan saldırganlar her zaman hedeflerine giden en kısa yolu seçmeyebilirler; bunun yerine, tespit edilme olasılığını en aza indirgeyerek ya da CIP den kaçmalarına olanak vererek kendilerine taktik bir avantaj sağlayan yolları tercih edebilirler. 20 Gerekli imkan ve kabiliyete haiz saldırganların, birden fazla yoldan saldıran ve arka arkaya - örneğin içeriden bir kişinin yardımıyla ya da yardımı olmadan alarm sistemlerini kapatmak, çevredeki nöbetçileri uzaktan etkisiz hale getirmek, çevre güvenliğini aşmak için bombalı araçlar kullanmak, vb. gibi - çeşitli yöntemleri kullanan birden fazla saldırgandan (ya da hücreden) oluşması muhtemeldir. Saldırganlar, güvenlik güçlerinin sahadaki tesis emniyetini takviye etmek için gelirken kullanacakları güzergahlar gibi saha dışı güvenlik yardımı rutinleri hakkında bilgi sahibi olmaları durumunda, sabotaj sırasında takviye birliklerin tesise ulaşmasını engelleyebilirler. Bu nedenle, tesisteki her kritik savunma bileşeninin ve sahadaki güvenlik personeli ile saha dışındaki güvenlik personeli arasındaki iletişimin, tek bir saldırgan eylem ile etkisiz hale getirilemeyecek şekilde tasarlanması çok büyük öneme sahiptir. Akkuyu ve Sinop taki nükleer santrallerin güvenlik ve emniyet tasarımları ile ilgili ön güvenlik analiz raporları (ÖGAR), henüz Türk makamlarına sunulmamıştır. Bununla birlikte, Akkuyu nun Çevresel Etki Değerlendirme (ÇED) raporundan, planlanan güvenlik önlemleri hakkında bazı teknik bilgiler çıkarılabilir. 21 ÇED raporu, derinlemesine bir emniyet yaklaşımının tasarıma dahil edilmesinin planlandığını öne sürmektedir. Bunlar, tek bir saldırgan eylemin iletişim ve tespit sistemlerini devre dışı bırakmasını önlemek için tesis operasyonlarının her biri için otonom yardımcı sistemler tasarlanmasını, çekirdek aşırı sıcaklık ve acil durum soğutma sistemlerinde pasif güvenlik sistemlerine dayanılmasını, yangın, sel, buhar verme, füzeler ve nükleer santral boru sistemlerine karşı güvenlik ekipmanlarının birbirlerinden fiziki olarak ayrılmasını içermektedir 22. Ayrıca ÇED raporu, acil durum güç kaynağı sistemlerinin otonom yükte 72 saat, yakıt ikmali yapılması halinde ise 10 gün süreyle çalışmasını 23, böylece acil bir durumda müdahale edecek kişilere müdahalelerini koordine etmeleri ve uygulamaları için olanak verilmesini öngörmektedir. Akkuyu ÇED raporu, uçak düşmeleri ile ilgili olarak, Türk makamlarının hava

7 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 11 koridorlarının Akkuyu sahası dışında hareketine izin verileceğini öne sürmektedir. 20 tonluk bir uçağın (ÇED raporunda bir Phantom RF-4E savaş uçağı örneği verilmektedir) nükleer santrallere çarpması olasılığı tesisin tasarımına dahil edilmekle birlikte, büyük ticari uçakların çarpması, tasarıma esas olayların (DBE) ötesinde bir olasılık olarak değerlendirilmiştir. 24 Ancak rapor aynı zamanda, Türkiye Atom Enerjisi Kurumu (TAEK) tarafından getirilen ön koşullarda küçük uçak, askeri uçak ve büyük ticari uçak çarpmalarının özel olarak dikkate alınmasını gerektirdiğini ve bu yöndeki çalışmaların yürütülmekte olduğunu belirtmektedir 25 - bu konuda ÖGAR da daha fazla bilgi verilmesi beklenmektedir. Ayrıca, Milli Savunma Bakanlığı tarafından yazılan ve ÇED raporunda alıntılanan bir tavsiye mektubunda, Akkuyu santralinin inşa edileceği alanın, öncelikli hava ve füze savunma bölgeleri içine dahil edileceği belirtilmektedir 26. ÇED raporuna göre, kullanılmamış yakıt depolama tesisi, tüketilmiş yakıt depolama tesisi ve pompalama istasyonları, uçak çarpmalarını dikkate alan bir şekilde tasarlanacaktır. Sabotaja ek olarak, saldırganlar, nakil halindeki radyoaktif yakıtı ve atıkları da hedef alabilirler. Bu konu aşağıdaki bölümde daha derinlemesine ele alınacak olmakla birlikte, saldırganlar, nükleer materyalleri nüfus merkezleri ya da limanlar ve havaalanları gibi stratejik öneme sahip sahalar yoluyla nakledildikleri sırada hedef almaları durumunda, önemli insani, çevresel ve ekonomik maliyetlere yol açabilirler. Bu tür hedeflerden biri, gelecekteki nükleer santrallere nükleer yakıt ve atık taşımak için kullanılabilecek olan İstanbul Boğazı dır. İstanbul, ülke nüfusunun altıda birini barındırmakta ve ülke GSYH sinin dörtte birini sağlamaktadır. 27 Ortalama olarak günde 140 gemi Boğaz dan geçmekte ve den fazla deniz aracı ise kentin Avrupa ve Asya yakaları arasında yolcu taşımaktadır. 28 Bir kazadan kaynaklanan nükleer sızıntı kentin sakinlerini, çevresini ve ekonomisini olumsuz etkileyebilir, ancak mümkün olduğunca fazla zarar vermek için tasarlanmış kasıtlı bir saldırı çok daha yıkıcı olabilir; bu nedenle Türk makamlarının bu tür bir senaryo için güvenilir önlemler almaları gereklidir. ÇED raporunda ne yazık ki İstanbul Boğazı konusunun raporun kapsamı dışında olduğu belirtilmekte ve sadece Boğaz dan hassas materyalin geçişi ile ilgili mevcut uygulamalar ve uluslararası anlaşmalardan söz edilmektedir 29. Yukarıda bahsedilen ÖGAR a ek olarak, proje şirketinin, tesisi işletmeye başlamak için bir ön gereklilik olarak bir acil müdahale planına (AMP) ihtiyacı vardır. AMP, Çevre ve Şehircilik Bakanlığının izin verdiği yetkili bir kurum tarafından hazırlanacaktır 30. Projeye göre, doğal afetler, kazalar ve sabotajların tümü kaza olarak kabul edilmektedir. Ayrıca, proje sahası 7126 sayılı Sivil Savunma Kanununa göre Hassas Bölge niteliği taşıdığından Afet ve Acil Durum, Sivil Savunma, Sabotaj, Savaş, Hasar Onarım ve Milli Alarm Planları nın hazırlanması ve onay için Mersin Valiliği İl Afet ve Acil Durum Yönetimi Müdürlüğü ne sunulması gereklidir 31. Hassas ve Kritik Radyoaktif Materyalin Çalınması ya da Saptırılması Chicago Üniversitesi ndeki Argonne Ulusal Laboratuarına göre, dokuz tane radyoaktif izotop potansiyel olarak kirli bombalar yapmak için kullanılabilir. 32 Bu izotoplar şunlardır: amerikyum-241, kaliforniyum-252, sezyum137, kobalt-60, iridyum-192, plütonyum-238, polonyum-210, radyum-226 ve stronsiyum-90. UAEA, yüksek oranda zenginleştirilmiş uranyumu, uranyum-233 ü, toryumu ve diğer plütonyum izotoplarını, özel güvenlik ve emniyet önlemleri gerektiren maddeler listesine eklemektedir, 33 ABD nin Nükleer Düzenleme Komisyonu ise ışınlanmamış karışık oksit yakıtı (MOX) dahil etmektedir. 34 Nükleer santraller yakıt olarak yaygın şekilde uranyuma dayanmaktadır, ayrıca plütonyum, MOX ve

8 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 12 toryum da kullanılabilir ve atık olarak üretilebilir; yakıt döngüsünün bir sonucu olarak sezyum-137 ve kobalt-60 gibi yüksek oranda radyoaktif maddeler de üretilir. Ferguson ve diğerleri tarafından yapılan ve yarı ömrüne, taşınabilirliğine ve yaygınlığına bağlı olarak nükleer maddelerin şiddet amaçlı kullanılabilirliğini inceleyen bir çalışmada, kobalt-60, sezyum-137, iridyum-192 ve stronsiyum- 90 ın muhtemelen teröristlerin eline geçebileceğini ve halk için büyük risk oluşturabileceğini öne sürülmektedir. 35 Başarılı bir şekilde basit nükleer silahlar yapmak ya da kullanmak bir yana, teröristlerin gerekli ekipmanları ve büyük miktarda radyoaktif materyali bulup bulamayacakları akademik ve bilimsel çevrelerde bir tartışma konusudur ve bu çalışmanın kapsamının dışındadır. Radyolojik serpinti düzenekleri (RDD) - ya da kirli bombalar - teröristlerin ve suç örgütlerinin teknik erişimi dahilinde olabilir; ancak yine de nükleer materyalin çıkarılması, depolanması ve kullanılması, terör örgütlerinin çoğunun kabiliyetlerini aşan çetin bir iş olacaktır. Yine de böyle bir saldırı olasılığının düşük olduğunu varsaysak bile, teröristlerin bir nükleer sahaya sızmayı ve bu sahadan nükleer materyal çalmayı başardıklarının halk tarafından öğrenilmesi durumunda, eylemin kendisi bile panik oluşturmak, güvenlik güçlerine olan güveni zayıflatmak ve ülkenin nükleer programı hakkında kuşkular uyandırmak için yeterli olacaktır. Bu nedenle, terör örgütlerinin terör saldırılarında radyolojik serpinti düzeneklerini kullanabilme kabiliyetlerine ve kullanıp kullanmamalarına bağlı olmaksızın, kritik radyoaktif materyallerin çalınması ya da başka amaçla kullanılması kendi başına bir tehdittir. Hırsızlığa ya da saptırmaya karşı önlemler birçok yönden radyolojik sabotajların durdurulmasına yönelik önlemler ile örtüşür, ancak bazı farklar mevcuttur. Farklılıklardan birisi, saldırganların hırsızlıktan sonra tesisi terk etme gerekliliğidir, yani hem giriş hem de çıkış yollarına ihtiyaç duyarlar. 36 Buna karşılık, sabotajcılar görevlerini yerine getirmek için ölümü göze almış olabilirler ya da operasyonlarını uzaktan gerçekleştirebilirler, dolayısıyla çıkış yollarına mutlaka ihtiyaç duymazlar. Ayrıca, bu aynı zamanda radyolojik sabotajla ilgili bir durum da olmakla birlikte, radyolojik materyalin çalınması ya da saptırılması ile ilgili tasarıma esas tehdit, radyoaktif yakıtın ve atığın taşıma sırasındaki, diğer bir deyişle saldırılara karşı en savunmasız oldukları andaki zaafının üzerinde özellikle durulmasını gerektirir. Radyolojik materyal kara, deniz ya da hava yoluyla taşınabilir. Tarihsel olarak, hava yoluyla taşıma, güvenlik riskleri nedeniyle en az tercih edilen yöntemdir, ancak emniyet ve zaman hususları dikkate alındığında bazen tercih edilen taşıma şekli olabilir. Bu çalışmadaki analiz, radyolojik materyalin Türk topraklarına gelişinden sonra ya da Türk topraklarından çıkışına kadar - yani, nükleer tesis ile kara sınırı, liman ya da havaalanı arasında - kara yoluyla nakliyesinin emniyetine odaklanacaktır, çünkü bu, teröristlerin ya da suç örgütlerinin söz konusu yüke saldırmaları için en olası güzergâhtır. Bu çalışmanın hazırlandığı sırada, tesis operatörlerinin yakıtı, atığı ve diğer kritik materyalleri Sinop nükleer santraline nasıl nakledecekleri henüz belli olmamıştır. Dolayısıyla buradaki ön analiz, kuramsal olarak muhtemel lojistik alternatiflere ve topografiye bağlı olacaktır. Akkuyu Nükleer A.Ş. web sayfasındaki bir makaleye göre, yetkili makamlar, tesisin ihtiyaç duyduğu yakıtı 37 ve ortaya çıkacak atığı deniz yoluyla taşımayı planlamaktadır; bu da deniz limanlarının kullanılmasını gerektirmektedir. Akkuyu nükleer santral sahasının 150 kilometrelik (~90 mil) yarıçapı içinde üç tane liman mevcuttur: Yeşilovacık (yaklaşık 15 km uzaklıkta), Silifke-Taşucu (~30 km), ve Mersin (~140 km). Yeşilovacık limanı halen inşaat halindedir ve bölgedeki üç termik santrale ve iki çimento fabrikasına malzeme taşımak için kullanılması planlanmaktadır. Taşucu limanının Akkuyu daki nükleer santral için bir montaj ve inşaat sahası olarak kullanılması, 38 nükleer santralin inşa aşaması sırasında

9 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 13 Şekil 1: Akkuyu NGS sahası ve yakınındaki limanlar

10 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 14 yılda yaklaşık 52 geminin limanı kullanması planlanmaktadır. 39 İnşaat yükü için yardımcı olması ve nükleer yakıtın taşınması amacıyla nükleer santral sahası içine iki ilave rıhtım inşa edilmesi de planlanmaktadır. 40 Üçüncü şahısların (balıkçı tekneleri ve turistik tekneler gibi) bu iki limana ve tesis sahasının yakınındaki koylara girmeleri yasaklanacaktır. 41 İşletme aşaması sırasında, dört reaktörün her biri için yılda bir adet geminin nükleer santrale nükleer yakıt taşıması beklenmektedir Proje şirketi, ekipman ve materyalin yüzde 80 ini tesise doğrudan deniz yoluyla taşımayı planlamaktadır, kalan yüzde 20 nin ise kara yoluyla taşınması beklenmektedir, ancak nükleer yakıt ve atık transferlerinin hepsi sahadaki rıhtım kompleksi yoluyla gerçekleştirilecektir 44. Proje şirketinin kara taşımacılığı için iki ana alternatifi vardır. Şu anda Mersin limanını ya da diğer iki limanı Akkuyu sahasına bağlayan herhangi bir demiryolu mevcut değildir. Bölge dağlıktır, dolayısıyla demiryolu inşası uzun sürecek ve maliyetli olacaktır. Dolayısıyla radyoaktif materyaller, bölgedeki limanlardan ya da havaalanlarından birine vardıktan sonra kamyonlar ile nakledilebilir. 45 Herhangi bir senaryoda, kamyonların planlanan nükleer santrale ulaşmak için geçebilecekleri iki yol vardır. Bunların ilki D-400 devlet karayoludur; bu karayolu Türkiye nin Akdeniz kıyısının büyük kısmından geçmektedir ve büyük bir bölümü tehlikeli, virajlı ve Toros Dağlarının sarp kayalık bölgelerinden geçen iki şeritli bir yoldur. Kritik nükleer materyallerin mevcut durumuyla bu yoldan nakledilmesi, bir terörist tehdit olmasa dahi son derece tehlikelidir. Alternatif yol ise, 2015 başında tamamlanması beklenen Akdeniz Sahil Yolu projesidir. 46 Düzinelerce tünel ve viyadüğün inşasından sonra, yeni yol dağlardan geçecek ve seyahat mesafesini önemli ölçüde kısaltacaktır. Lojistik nedenlerden dolayı, ikinci yol birincisine tercih edilebilir; ancak potansiyel saldırganlar tarafından yol kesme noktası olarak kullanılabilecek viyadüklerin ve tünellerin sayısı da ciddi bir güvenlik zorluğu doğurmaktadır. Akkuyu ÇED raporunda ana hatları ile belirtilen plan, tesis içinde bulunan limanlara gelen yakıt sevkiyatlarının kamyonlarla nükleer santrale taşınmasını öngörmektedir, bu da yol kesme riskini önemli ölçüde düşürmektedir. 47 Bu planda, inşaat malzemelerinin büyük bir bölümü, Akdeniz Sahil Yolu projesinin bir bölümü olan Mersin-Antalya karayolu yoluyla taşınacaktır. Proje şirketi, nükleer santral sahasının çevredeki ilçelere ve karayollarına olan bağlantılarını arttırmak için yolların geliştirilmesini de planlamaktadır. Sinop taki nükleer santralin, havaalanından yaklaşık 10 km ve şehir merkezinden ve Sinop limanından 18 km uzaklıkta bulunan Abalı da inşa edilmesi planlanmaktadır. 100-km (60 mil) yarıçap içinde daha küçük limanlar bulunmakla birlikte, en yakın büyük liman, Türkiye nin en büyük limanlarından biri olan ve yaklaşık 175 km (~105 mil) uzaklıkta bulunan Samsun limanıdır. Samsun ülkenin orta kısımları ile demiryolu bağlantısına sahiptir, ancak Sinop a demiryolu erişimi yoktur. D-010 devlet karayolu Karadeniz sahilinden geçmektedir ve Abalı yı Sinop a, Samsun a ve Karadeniz e kıyısı olan diğer şehirlere bağlayan ana güzergâhtır. Bu karayolu, son on yılda yapılan yatırımların bir sonucu olarak, D-400 e kıyasla daha elverişli koşullar sunmaktadır. Yolun Abalı ve Sinop ile Sinop ve Samsun arasındaki kısımları daha az engebelidir, dolayısıyla saldırganlar için daha az sayıda dar geçit sunmaktadır. Şu anda, proje şirketi ile hükümetin nihai olarak mutabakata varacakları koşullar kesin olmaktan çok uzaktır; ancak her iki taraf, lojistik ve güvenlik nedenlerinden dolayı, Akkuyu da olduğu gibi Sinop nükleer santral tesis sahası içinde de ilave limanlar inşa edilmesini seçebilirler. Ayrıca, Türkiye de bir yakıt çubuğu tesisi kurulması olasılığı da mevcuttur. Türkçe basın kaynaklarına göre, Türkiye bu konuyu Japonya ile imzalanacak Ev Sahibi Ülke Anlaşmasına ilave etmeyi ummaktadır. 48 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız a göre, Türkiye nükleer yakıtı hala ithal etmeyi planlamaktadır, ancak

11 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 15 kendi yakıt çubuklarını üretecek ve kendi yakıt paletlerini her iki nükleer santralde kullanılacak çubuklara yükleyecektir. 49 Bu tesisin nerede bulunacağı henüz belli değildir, ancak muhtemel yakıt çubuğu üretim tesisi ve hassas radyoaktif materyalin tesis ile nükleer santraller arasında nakliyesi için benzer tasarıma esas tehdit analizlerinin yapılması gerekecektir yılı sonunda, Akkuyu santralinin inşa edileceği arazi özel güvenlik bölgesi ilan edilmiştir. Sinop nükleer santraline de benzer bir statü tanınması muhtemeldir. Bu statü nedeniyle: özel güvenlik bölgelerinde ve yine özel güvenlik bölgesi olarak ilan edilen deniz bölgesine tesis personeli, yetkili komutanlığın görevlileri ve özel izin verilen kişilerden başkası giremez, oturamaz. Nükleer santrale ait terminal tesislerin dış sınırlarından itibaren dört yüz metrelik mesafede yürütülecek her türlü teknik çalışma, ilgili bakanlıklar ve kurumların yetkili makamlarının nükleer santral yetkilileri ile mutabakatından sonra gerçekleştirilecektir. Santralin güvenlik bölgesinin dış sınırından itibaren iki yüz metreye kadar olan mesafe içerisinde yanıcı ve patlayıcı maddelerin üretimi, depolanması ve nakliyesi yasaktır. 50 Söylenenlere göre, tespit sisteminin bir parçası olarak, Türk makamları ayrıca Akkuyu nükleer santraline ve en yakında bulunan Gülnar ilçesine gelen tüm yolları da sürekli olarak izleyecektir. 51 Sistem, 4 tanesi araç ve plaka tanıma ve 8 tanesi görsel izleme için olmak üzere toplam 12 kameradan oluşacaktır. Bu sistem, yardımcı güç sistemlerini de içerecek ve kayıtları en az bir ay süreyle tutacaktır. Sistem, Gülnar daki jandarma komutanlığından idare edilecek ve jandarma veri tabanlarıyla bütünleşik hale getirilecektir. Akkuyu nükleer santralindeki güvenlik personeli, jandarma komutanlığındaki ana sistem ile bağlantılı ilave bir sunucu yoluyla görsel izleme sistemini izleyebilecektir. Bu önlemler tesisin dış tehditlere karşı güvenliğinin sağlanması için gerekli adımlardır; ancak Türk ve Rus yetkililerin içeriden kaynaklanabilecek tehditleri de dikkate almaları gereklidir. İçerideki Kişilerden Kaynaklanan Tehdit ve Hassas Bilgiler Radyoaktif materyallerin taşınması ve hassas teknolojiler hakkında - güzergah, emniyet önlemleri ve programlar gibi - bilgilere sahip olmak, saldırganların başarı şansını önemli ölçüde arttıracaktır. Bu bilgiyi elde etmenin bir yolu, içerideki kişi veya kişilerden yardım almaktır. Benzer şekilde, içerideki bir kişi, alarm ve kamera sistemlerini kapatarak, dikkatleri başka yöne çekerek ve tesisin yerleşim planları ve güvenlik önlemleri hakkında bilgiler sağlayarak sabotajcılara yardımcı olabilir. Bilgisayar sistemlerine erişime sahip içerideki kişiler, siber saldırılara olanak vermek için güvenlik duvarlarını kapatabilirler ya da diskler ya da taşınabilir bellekler yoluyla bilgisayarlara kötü niyetli yazılımlar yükleyebilirler. İçerideki kişiler, tesislere kendileri sabotaj düzenleyebilirler ya da güvenlik görevlilerini etkisiz hale getirerek süreci kolaylaştırabilirler. Daha önce kaydedilen nükleer hırsızlık ya da saptırma teşebbüsü olaylarının çoğunda, ister bu amaçla yerleştirilmiş ajanlar isterse sadece para kazanmak isteyen fırsatçı çalışanlar olsun, içerideki kişilerin aktif ya da pasif katılımı söz konusudur yılında yaşanan bir örnekte, yüzde 21 zenginleştirilmiş 1,7 kg uranyum, portal monitörlerinin kapalı olduğu bir anda çalışanlardan biri tarafından elma dolu bir pazar çantası içinde bir Rus nükleer

12 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 16 yakıt tesisinden dışarı kaçırılmıştır. 52 Nükleer sabotaja gelince, bugüne kadar bilinen en ciddi olay 1982 de Güney Afrika da yaşanmıştır; tesisin inşa aşaması sırasında içerideki bir kişi doğrudan reaktör başlarına, muhafaza binası içindeki diğer bir hedefe ve ana kontrol odası altında bir arada bulunan elektrik kablolarına yerleştirilen patlayıcıları patlatmıştır 53. Söylenenlere göre, Türk Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT), Akkuyu Nükleer Santrali nin - stajyerler ve yükleniciler dahil (4.000 Rus ve Türk) çalışanının hepsini araştıracak, güvenlik soruşturmalarını yapacak ve sabıka kayıtlarını sorgulayacaktır yılında yapılan bir çalışmada, Lee, en gelişmiş ABD koruma önlemleri ile donatılmış bir Rus işletmesinde bile, içeriye iyi yerleştirilmiş sadece beş kişinin başarılı bir hırsızlık gerçekleştirmek için yeterli olabileceğini öne sürmüştür. 55 Ayrıca, Zaitseva ve Hand e göre, içerideki kişilerin katıldığı bilinen tüm nükleer silah yapımında kullanılabilecek radyoaktif materyal hırsızlığı olaylarında, içerideki kişiler alt kademelerdeki çalışanlardır. 56 Kişilerin soruşturulması süreci tamamlandıktan uzun süre sonra bile, tesiste istihdam edilen ya da tesisi ve tesisin çok sayıda işlevini inşa eden ve işleten özel yükleniciler için çalışan kişilerin aklı çelinebilir ya da bu kişiler rüşvetle cezbedilebilir. Bu durum, MİT in ve devletin diğer güvenlik birimlerinin her zaman ihtiyatlı olması gerektiği anlamına gelmektedir. Bunn ve Sagan ın öne sürdüğü gibi, güvenlik soruşturmaları genellikle çok etkili değildir ve özellikle cebire maruz kalmaları durumunda en güvenilir çalışanlar bile içerideki tehdit oluşturan kişiler haline dönüşebilir. 57 İçerideki kişilerin saldırılara katılmaları şart değildir, ancak kritik bilgileri paylaşarak nükleer santrallerin emniyeti için benzer tehditler oluşturabilirler. 10 CFR de, aşağıda sıralananları içeren koruma önlemleri bilgilerinin korunması için spesifik gereklilikler belirtilmiştir: sahanın fiziki güvenlik planı; sahaya özel haritalar, krokiler ya da çizimler; alarm sistemi yerleşimleri; acil durum güç kaynakları; fiziki güvenlik düzenleri ve prosedürleri; güvenlik iletişim sistemleri; parola ve kilit kombinasyonları; beklenmedik durum planları; saha içi ve saha dışı müdahale kuvvetlerine ilişkin ayrıntılar; materyallerin sevkiyat programları ve diğerlerinin yanı sıra, emniyet önlemleri ve inceleme raporları hakkındaki bilgiler. 58 Akkuyu ÇED raporuna göre, tesisin inşaatı sırasında den fazla inşaat personeli istihdam edilecektir. 59 Aşağıdaki tabloda (orijinal olarak Akkuyu ÇED 60 ) görülebileceği gibi, bu sayının 2019 yılında, ilk reaktörün devreye girmesinden hemen önce en üst noktaya ulaşması, ardından dört reaktörün hepsinin tamamlanmasının planlandığı 2023 yılına kadar kademeli olarak azalması beklenmektedir - ancak bu programın gerçekleşmeme olasılığı mevcuttur. Operatörler, bu zaman dilimi içinde, her yıl bir tane reaktörü tamamlamayı ve devreye almayı planlamaktadır ve bu reaktörlerin her birinin işletilmesi için personel gerekmektedir. Tablo 1: Akkuyu daki Reaktörlerin Devreye Alınması Boyunca Kümülatif Personel Sayısı Yıl Proje Aşaması İnşaat Personeli İşletme Personeli Toplam 2018 İnşaat 12,579-12, İnşaat 12,584-12, İnşaat / İşletme 10,886 1,000 11, İnşaat / İşletme 9,090 2,000 11, İnşaat / İşletme 6,138 3,000 9, İnşaat / İşletme - 4,000 4,000

13 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / yılındaki tavan noktasında tesis sahasında bulunan kişilerin sayısı kademeli olarak düşecek olmakla birlikte, nükleer santraller - birkaç nedenden dolayı yukarıda belirtilen diğer tehditlerin yanı sıra - içerideki kişilerden kaynaklanan tehditlere karşı 2020 ile 2023 yılları arasında özellikle savunmasız olacaktır. Tesisler devreye girmeden önce, potansiyel sabotajcılar ve/veya saptırma failleri sadece tesisin işletimi ile ilgili birkaç hassas teknolojiye ve materyale erişme yeteneğine sahip olacaktır - diğer radyoaktif materyallerin yanı sıra nükleer yakıt mevcut değildir - dolayısıyla risk asgari düzeydedir. Ancak tesisler birer birer devreye girdikten sonra, saldırganlar için fırsat penceresi kayda değer ölçüde açık hale gelecektir. Tesisi işletmek için gerekli personelin (her bir reaktör için kişi) seçilmesi, taranması ve izlenmesi zorlu ancak yapılabilir bir iştir; ancak aynı işin binlerce inşaat işçisi için yapılması çok daha zor olacaktır - şu da gerçektir ki, inşaat personelinin yaratacağı temel tehdit, bilgiye erişimden ziyade hassas ekipmanlara ve materyallere fiziki erişim ile daha alakalı olacaktır. Bu durum, örneğin inşaatın genellikle birden fazla yüklenici tarafından üstlenilmesi ve bunların da inşaat aşaması boyunca zaman zaman işçileri değiştirmesi gibi ilave faktörler ile daha karmaşık bir hale gelmektedir. Diğer bazı faktörler şunlardır: deniz ve kara trafiği hacminin, sadece tesisleri işletmek için gerekli olan trafik hacminden kayda değer ölçüde daha yüksek olacak olması; her iki operasyonun aynı anda yürütmenin oluşturacağı kargaşa ve tam kapasiteye ulaşmadan önce yeni işe alınan güvenlik personelinin ve kurulan sistemlerin test edilmesi ve hazırlanması gerekliliği. Bu karmaşıklıklar, potansiyel saldırganların ve içerideki kişilerin kullanmayı isteyebilecekleri zayıflıklar oluşturabilirler. Proje şirketi, bu zorlukları düzeltmek amacıyla, inşaat personelinin çalışmaya başlayan ünitelere erişimini kısıtlamayı planladığını belirtmiştir. ÇED raporuna göre, üniteler çalışmaya başladıklarında kontrollü erişim alanlarına dönüştürülecekler ve UAEA düzenlemelerine uygun olarak fiziki güvenlik önlemleri ile korunacaklardır 61. Diğer bir tehlike, terör örgütlerinin, tesislerde çalışan nükleer bilim adamlarından nükleer teknoloji hakkında kritik bilgiler elde etmek için şiddet içeren yöntemler kullanabilecek olmalarıdır. Örneğin, hassas radyolojik materyalin güvenliği ve nakliyesi ile ilgili olarak nükleer bilim adamlarından elde edilebilecek bilgiler, teröristler tarafından gelecekte bir radyolojik serpinti düzeneği yapma teşebbüslerinde yardımcı olacak şekilde kullanılabilir. Terör ya da suç örgütleri, bunu başarmak için adam kaçırma, şantaj ve korkutma gibi nükleer emniyeti dolaylı olarak tehdit eden yollara başvurabilir. Ayrıca teröristler, nükleer santralin çalışmasını aksatmak için üst düzey tesis çalışanlarını ve nükleer bilim adamlarını öldürmeye teşebbüs edebilirler. Bu nedenle, tesis personelinin, güvenlik kuvvetlerinin ve devletteki ilgili makamların güvenliğini sağlamak için gerekli adımların atılmasına ek olarak, emniyet önlemleri tesis çalışanlarının (özellikle hassas teknolojilere erişime sahip olanların) kimlikleri, bilim adamı profilleri, emniyet protokolleri ve uygulanabilen yerlerde, üst düzey çalışanların her gün işe gidip gelmek için kullandıkları otobüslerin tarifeleri ve güzergahları gibi hassas bilgilerin, terör ve suç örgütleri tarafından erişilebilir olmamasını sağlamalıdır. Siber Güvenlik Siber saldırılar, fiziki güvenliğe odaklanan bu çalışmanın kapsamı dışında kalmaktadır, ancak siber saldırıların hibrid saldırılar düzenlemek için kullanılabileceğini belirtmek gereklidir. Siber saldırılar, destek sistemleri ve ekipmanlarının yanı sıra, nükleer santralin güvenlik, emniyet ve acil durumlara

14 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 18 hazırlıklılık işlevlerini devre dışı bırakmak ya da aksatmak için kullanılabilir. Nükleer Tesislerde Bilgisayar Güvenliğine İlişkin UAEA Referans Kılavuzu na 62 göre, nükleer tesislere yapılacak siber saldırılar aşağıdakilere yol açabilir: - Bilgilere izinsiz erişim (gizlilik kaybı) - Bilgi, yazılım, donanım, vb. nin engellenmesi ve değiştirilmesi (bütünlük kaybı) - Veri iletim hatlarının bloke edilmesi ve/veya sistemlerin kapatılması (kullanılabilirlik kaybı) - Veri iletişim sistemlerine ve bilgisayarlara izinsiz giriş (güvenilirlik kaybı). UAEA kılavuzu, nükleer santralin fiziki güvenliği ile ilgili tasarıma esas tehditten önemli ölçüde değişiklik gösterebilecek siber tasarıma esas tehditlerin oluşturulması için değerli bir kaynak görevi görmektedir. Siber uzayın, şu anda taarruzi önlemlerin avantaja sahip olduğu bir alan olduğunu, oyunun kurallarının açıkça belirlenmiş olmadığını ve müdafi ve taarruzi siber kabiliyetlerin sürekli olarak geliştiğini belirtmek önem taşımaktadır. Sistemler donanım düzeyinde kurcalanabileceği ve yukarıda belirtilen şekilde gizlilik, bütünlük, kullanılabilirlik ve güvenilirlik kaybı ile sonuçlanabileceğinden, yetkili makamlar siber güvenliğin tesisin operatörleri güç düğmesine basmadan önce başladığını akılda tutmalıdır. DEVLET KAYNAKLI TEHDİTLER Giriş kısmında değinildiği gibi, nükleer santraller inşa eden ve enerji kaynaklarını çeşitlendiren Ankara nın, tehdit hesaplamalarını ve stratejik varlıklar kategorizasyonunu gözden geçirmesi gereklidir. Askeri bir perspektiften bakıldığında, planlanan nükleer santraller kurulduktan sonra yabancı kaynaklı silahlı saldırılar için yüksek değerli hedefler teşkil edecektir. Konvansiyonel açıdan, Ankara potansiyel hasımlarına karşı askeri üstünlüğe sahiptir. Türk Hava Kuvvetleri, gelişmiş bir F-16 filosuna sahip önde gelen hava kuvvetlerinden birisidir. Ankara sadece Türk hava sahasında hava üstünlüğüne sahip olmakla kalmamaktadır; aynı zamanda tanker uçak, etkili keşif sistemleri ve havadan havaya ve havadan karaya gelişmiş füzeler edinerek derinlikte taarruz imkan ve kabiliyeti kazanmaktadır. Bu varlıklar ve konseptler, Türk Hava Kuvvetleri nin, caydırıcılık yaratmasına ve olası tehditlere karşı etkin cezalandırıcı harekât kabiliyetleri kazanmasına olanak vermektedir. Ayrıca Türkiye, gelecek yıllarda satın alınacak 100 kadar F-35 uçağı ile Hava Kuvvetleri ni modernize etmektedir. 63 Ordu, Altay Ana Muharebe Tankı, Fırtına 155mm Kundağı Motorlu Obüs, T-129 Taarruz Helikopteri ve CH-47 ağır yük helikopterleri gibi en son teknolojiye sahip sistemler ile önemli bir satın alma ve üretim programından geçmektedir. 64 Ayrıca deniz kuvvetleri, Doğu Akdeniz e kıyısı bulunan devletlerin çoğu ile kıyaslandığında konvansiyonel üstünlüğe sahiptir. Dolayısıyla, askeri stratejik denge ve politik durum dikkate alındığında, Türkiye nin planlanan nükleer enerji altyapısına yönelik bir kara harekâtı, deniz harekâtı ya da amfibi operasyon ya da bir hava kuvvetleri tehdidi beklememekteyiz. Bununla birlikte, Türkiye nin hemen yanı başındaki balistik füze yayılması ve bölgesel gerilimler, planlanan nükleer enerji altyapısı için önemli bir askeri tehdit oluşturabilir. Birincisi, balistik füzeler kara harekâtı ya da birliklerin sınır bölgelerinde konuşlandırılmaları gerekmeden kullanılabileceğinden ötürü,

15 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 19 Türkiye nin konvansiyonel üstünlüklerini bir ölçüde boşa çıkarabilirler. İkincisi, Türkiye kendi başına balistik füze savunma kabiliyetine sahip değildir ve bu açığı kapatmak için halen T-Loramids adlı bir ihale üzerinde çalışmaktadır. Üçüncüsü, bir balistik füze saldırısının nispeten kısa ön uyarı süresi ve erken emarelerinin yetersizliği, planlanan kritik enerji altyapısının korunması ile ilgili olarak Ankara yı hazırlıksız yakalayabilir. Türkiye nin Gelecekteki Nükleer Enerji Altyapısına Yönelik Balistik Füze Tehdidi Türkiye, on yıllar boyunca yoğun bir balistik füze yayılması yaşayan bir bölge olan Orta Doğu ile sınır komşusudur. Ayrıca Türkiye nin iki komşusu olan İran ve Suriye, Türk nükleer santralleri için potansiyel bir tehdit oluşturabilecek balistik füze envanterlerine sahiptir. Enerji bağımlılığını azaltmaları ve Türkiye nin enerji portföyünü yeni bir seviyeye taşımaları nedeniyle, nükleer santraller Ankara nın hasımları için yüksek değerli stratejik hedefler olarak görülebilir. Suriye ve Irak taki politik-askeri durum, Tahran ile müttefiki olan Şam daki Baasçı rejim, Ankara nın bölgesel liderlik tutkusu ile bir rekabet konumuna getirmiştir. Gelecekteki bir askeri gerginlik senaryosunda, İran ve Suriye nin Türkiye nin nükleer santralleri için tehdit oluşturma potansiyelleri, aşağıda analiz edilen ve menzili, hareket kabiliyetini, sayısal avantajı, savaş başlığı seçimini, atış sıhhatini ve Ankara nın planlanan füze savunması kabiliyetlerini içeren bir dizi parametreye bağlı olacaktır. Buna ek olarak, tüm askeri harekâtlar politik bir bağlam içinde gerçekleştiğinden, Şam ve Tahran ın bu tür bir saldırı ile ilgili politik motivasyonları da önem taşıyacaktır. Daha önce belirtildiği gibi, Ankara, nükleer santraller kurarak, kritik ulusal altyapılar bakımından yüksek değerli hedefler inşa etmektedir. Bu nedenle, potansiyel devlet kaynaklı tehditleri, aşağıdaki şekilde kabiliyet-odaklı bir yaklaşım yoluyla ele almak doğru olacaktır: Menzil, Sistemler ve Savaş Başlıkları Suriye nin mevcut balistik füze menzili, Scud sınıfı füzeler (B,C ve sınırlı sayıda daha uzun menzilli D türleri) yoluyla Akkuyu yu hedeflemek için yeterli olmakla birlikte, İran ın füze envanteri, Karadeniz Bölgesi ndeki Sinop ilinde inşa edilmesi planlanan ikinci tesis de dahil olmak üzere Türkiye nin her yerini vurma kabiliyetine sahiptir. Bununla birlikte, Suriye nin Baasçı rejiminin - tabii Türkiye nin nükleer enerji projesi gerçekleştiğinde böyle bir rejim kalırsa - Sinop u vurabilmesinin yegane yolu, bu çalışmanın yazıldığı tarihte Esad rejiminin kontrolü altında olmayan sınıra çok yakın bölgelerden (savaş başlığı seçimine bağlı olarak yaklaşık 700km tahmini menzile sahip) en uzun menzilli Scud-D füzelerinin fırlatılması olacaktır. IISS in Military Balance 2014 yayınına göre, Baasçı Rejim Kuvvetleri, Scud türleri, SS-21, M-600 ( İran F-110 Fateh füzesinin Suriye versiyonu) ve bir FROG roket sistemi ile donatılmış üç karadan karaya füze tugayına sahiptir. 65 İlginçtir ki, Military Balance 2014 te, bu tugaylardan birisinin 4. Zırhlı Tümen in komutası altında olduğu belirtilmektedir. 66 Normalde, doktrin ve muharebe kuruluşu, stratejik bir füze tugayını bir zırhlı tümenin alt-birlikleri arasında görevlendirmez. Bununla birlikte, 4. Zırhlı Tümen, Baasçı rejimin muhafız birliklerinden birisidir ve devam eden iç

16 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 20 savaş sırasında yoğun olarak kullanılmıştır. Bu durum, rejimin askeri doktrini ve muharebe kuruluşu ışığında stratejik silahlarına verdiği önemi göstermektedir. Bu bakımdan, Esad rejiminin Batı yla yaptığı kimyasal anlaşmasının, Suriye nin stratejik silah envanterinin tamamını kapsamaması çarpıcıdır. Rejimin iç savaştan sonra ayakta kalması durumunda balistik füze kabiliyetlerini muhafaza etmesi güçlü bir olasılıktır. Ayrıca iç savaş, rejimin silahlı çatışmalarda füze unsurlarını kullanma isteğini kanıtlamıştır. Suriye nin silahsızlanması ile ilgili iki uyarı mevcuttur. Birincisi, deklare edilmemiş kimyasal maddelerin ve diğer kabiliyetlerin Esad ın ellerinde bırakılması riskidir. Suriye, hazırlanmamış mühimmatın yanı sıra 23 saha, 41 tesis ve ton kadar askeri amaçlı kimyasal madde ve öncül madde deklare etmiştir. Bununla birlikte muhalefet kaynakları, geri kalanı büyük ölçüde ölümcül VX maddesinden oluşan toplam kimyasal envanterin %20 sinin deklare edilmediğini, dolayısıyla el değmeden kaldığını iddia etmektedir. Ayrıca, biyolojik silahlar silahsızlanma anlaşmasına dahil edilmemiştir 67. Bu nedenle, Türkiye nin planlanan nükleer saldırılarına karşı bir Suriye balistik füze saldırısının simüle edilmesi, kitle imha silahlarını (KİS) ve konvansiyonel harp başlıklarını içeren senaryolarda farklılıklar gösterecektir. Bu çalışmada ele alınacağı gibi, Scud serisinin sorunlu atış sıhhatleri ile birlikte konvansiyonel harp başlıkları kullanılması, yüzlerce füzeden oluşan bir balistik füze salvosu gerektirecektir. Bununla birlikte, biyolojik ya da kimyasal harp başlıkları, tüm hesapları değiştirebilir. Diğer bir deyişle bu iki senaryo, nükleer enerji tesislerinin konvansiyonel harp başlıkları ile imha edilmesi olasılığı ve biyolojik ve kimyasal harp başlıkları yoluyla nükleer enerji tesislerinin kontaminasyonu ve halkın terörize edilmesi arasındaki farka işaret etmektedir. Biyolojik ve kimyasal kontaminasyon üzerine çalışmalar, bir mil karelik bir alanı kontamine etmek için 0,2 libre botulinum toksin ya da 0,02 libre şarbon sporunun yeterli olduğunu, ancak aynı ölümcül etkiyi yaratmak için libre sarin sinir gazı gerekli olduğunu göstermektedir. 68 Bu büyüklükte bir miktar, Akkuyu daki nükleer santral alanının toplam büyüklüğünün iki katını ve çekirdek nükleer enerji üretim alanının üç katını kapsayacaktır. Bir yanda, Baasçı rejimin biyo-toksinleri ve biyo-ajanları silah haline getirme seviyesi hakkında çelişkili raporlar mevcuttur. 69 Diğer yandan, kimyasal silah anlaşmasının ardından, stratejik silah açığını kapatmak amacıyla Esad ın biyolojik silah araştırma ve geliştirmeye daha fazla bel bağlayabileceği makul bir varsayımdır. Tahran ın olası balistik füze tehdidi dikkate alındığında, coğrafi uzaklık, İran ın sınır bölgelerinden fırlatılsalar bile km lik asgari gerekli menzili aşamayacak olan Şahab-1 ve Şahab-2 gibi daha kısa menzilli sistemleri yararsız kılmaktadır. Bu nedenle bu çalışmada Ankara nın, Suriye den farklı olarak, İran ın elinde bulunan daha uzun menzilli füzelerden endişe etmesi gerektiği savunulmaktadır; bu füzelerden Şahab-3, yaklaşık kg lik bir harp yükü kapasitesiyle en az km menzile sahiptir. 70 Aktarılan durum ve coğrafi parametreler sadece kullanılabilecek füzeleri sınırlamakla kalmamakta, aynı zamanda Tahran ın Fateh-110 ve Zelzal serisi gibi harekat alanı sistemlerindeki sayısal avantajına da engel olmaktadır. Türkiye nin planlanan kritik enerji altyapısını vurmayı seçmesi durumunda, Tahran ın diğer seçenekleri yaklaşık km menzile sahip Kadir-1 Füzesi ile km nin üzerinde menzile sahip yeni katı yakıtlı Siccil Füzesi olacaktır. 71 Ayrıca bu iki füze, Şahab-3 füzesinin aksine, Türkiye nin kritik nükleer enerji altyapısına İran topraklarının derinliklerinden ulaşabilirler. Bununla birlikte, yukarıda belirtildiği

17 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 21 gibi, füze sayısı sınırlı olacaktır. Örneğin CSIS, 2013 yılı itibariyle Kadir-1 ve Şahab-3 füzelerinin toplam sayısının arasında olduğunu, Siccil-2 füzelerinin sayısının ise daha önce tahmin edilenden çok daha düşük olduğunu rapor etmiştir. 72 Gerekli Füze Sayısı, İsabet ve Atış Sıhhati Sorunu Türkiye nin planlanan kritik nükleer enerji altyapısını hedefleyen konvansiyonel savaş başlıklı balistik füzeleri içeren bir tehdit senaryosunda, fırlatılan füzelerin sayısı iki nedenden dolayı çok önemlidir. Birincisi, çok yoğun bir füze saldırısı, öngörülen BFS (balistik füze savunması) bataryalarını iş göremez duruma getirerek (saturation) Ankara nın gelecekteki balistik füze kabiliyetlerini aşabilir. İkincisi, Suriye ve İran ın çoğunlukla Scud tabanlı füze envanteri, Scud serisinin kronik atış sıhhati sorunu ile karşı karşıyadır. Dolayısıyla, sırasıyla Akkuyu daki planlanan nükleer üretim tesislerinin ve çevresinin büyüklüğü olan hektarlık bir alanı kapsamak için, çok sayıda füze gerekecektir. Balistik füzelerin isabet doğruluğu, aşağıdaki şekilde açıklanabilecek dairesel hata ihtimaline (CEP) göre ifade edilir:...belirli bir hedef noktası için fırlatılan füzelerin yarısının düştüğü dairenin yarı çapıdır. Bu parametre, imha ihtimalinin ya da bir hedefi imha etmek için gerekli silahların sayısının hesaplanmasında yararlıdır. Ancak gelişmiş güdüm sistemlerinin etkisini değerlendirmek için farklı bir füze hatası açıklaması gereklidir, çünkü füzelerin isabet doğruluğunu etkileyen birkaç hata kaynağı vardır. Ayrıca, toplam güdüm hatası, ayrı hataların karelerinin toplamının kare köküne eşit olduğundan, toplam sistem isabetsizliği, büyük ölçüde tek bir büyük hata kaynağı tarafından belirlenir. Üç temel güdüm hatası kategorisi, fırlatma konumu doğruluğu, seyir sırasındaki hatalar ve hedef-yer hatalarıdır. 73 Türkiye nin Akkuyu daki planlanan nükleer santralini vurmayı planlayan herhangi bir devletin, soğutma suyu pompaları ve elektrik altyapısı gibi tüm ilgili tesisleri içeren 125 hektarlık bir alanı kapsayacak saldırı için planlama yapması gerekecektir. Daha yoğunlaşmış bir yaklaşım bile, çekirdek nükleer enerji üretimini hedefleyerek hedef alanı sadece 75 hektara düşürebilecektir. 74 Hava üslerinin füzelere karşı zayıflığını değerlendiren bir RAND Corporation çalışmasında, yaklaşık 95 hektarlık bir üs alanı için gerekli füze sayısı (Scud-C örneği: 2.394,4 fit bir CEP ve 241 fit öldürücü yarı çap ile) 276 olarak hesaplanmıştır. 75 Şu da gerçektir ki, bir hava üssü ile bir nükleer tesis arasında yapısal farklılıklar mevcuttur. Yine de herhangi bir devlet, Türkiye nin planlanan kritik altyapısını konvansiyonel savaş başlıkları ile vurmak için yüzlerce balistik füzeye ihtiyaç duyacaktır. Karayoluyla Taşınma Özelliği ve Yakıt Eğilimleri Suriye balistik füze cephaneliğinin tamamı ve İran balistik füze envanterinin büyük kısmı, karayoluyla taşınabilirdir. 76 Bu özellik, Türk kritik enerji altyapısına karşı potansiyel saldırıların tespit edilmesini zorlaştırmaktadır. Ayrıca İran ın Siccil-2 füzesindeki gibi katı yakıt sistemleri, fırlatma döngüsünü kayda değer ölçüde kısaltmakta ve herhangi bir önleyici saldırı seçeneğini önemli ölçüde güçleştirmektedir. 77 Karayoluyla taşınabilir füzeler, hareketli taşıyıcı-rampaların (TELAR) yerleri sürekli olarak değiştirilerek Türk misillemesinden kurtarılabilir. Bu tür bir yöntem,

18 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 22 planlanan nükleer santrallere ikinci dalga füze salvolarının icra edilmesine olanak verebilir. Türkiye nin Planlanan Füze Savunması ve Nükleer Santraller için Koruma Türkiye, bu tehditlere karşılık olarak, 2009 yılından bu yana T-Loramids adı verilen uzun menzilli bir füze ve hava savunma sistemi projesi yürütmektedir. Ankara, bu çalışmanın hazırlandığı sırada, Eurosam ın Aster-30 Block-1, Raytheon-Lockheed Martin ortaklığının Patriot PAC-3 ve CPMIEC tarafından teklif edilen tartışmalı Çin yapımı HQ-9 sistemi arasında karar verme aşamasındaydı. Bu sistemlerin farklılıklarına bakılmaksızın, Türkiye nin gelecekteki füze savunma kabiliyetleri, planlanan nükleer santrallerin korunması düşünüldüğünden birkaç anlama gelmektedir. İlk husus, füze-önleyici füze denklemidir. Açıkçası, Türkiye nin T-Loramids projesi seçenekleri - Baasçı Suriye rejiminin elindeki SS-21, Scud-B ve Scud-C ile İran ın elindeki Şahab-1, Şahab-2 ve diğer kısa menzilli sistemler gibi - taktik ve kısa menzilli balistik füzelere (KMBF) karşı etkili olacak olmakla birlikte, uzun menzilli sistemler, T-Loramids tekliflerinin önleme kabiliyetlerinin oldukça ötesine geçebilecektir. Örneğin, MBDA nın Aster-30 Block-1 e yönelik raporları göz önünde tutulursa, sistem 600 km ye kadar menzile sahip kısa menzilli ve taktik balistik füzeleri önleyebilmektedir. 78 Benzer şekilde, Patriot PAC-3 sisteminin Şahab-1 ve Şahab-2 gibi KMBF leri ve taktik balistik füzeleri önleme kabiliyetine sahip olduğu, daha uzun menzilli tehditlere karşı ise biraz kabiliyete sahip olduğu belirtilmektedir. 79 Katar ve BAE nin daha gelişmiş THAAD sistemlerini satın alma çabaları ve İsrail in Arrow programı, daha uzun menzilli balistik füzeler ve mevcut nokta savunmaları bakımından tehdit ve önleyici füze açığının açık bir kanıtıdır. Dolayısıyla, Ankara nın gelecekteki füze savunma seçenekleri planlanan kritik nükleer enerji altyapı için belirli bir ölçüde koruma sağlayacak olmakla birlikte, T-Loramids in karar aşamasının te sonuçlandırılacağı varsayıldığında, bu proje Türkiye için bir tehdit oluşturabilecek füzelerin tümü için yine de sihirli bir kesin çözüm olmayacaktır. İkincisi, T-Loramids ihalesindeki tüm teklifler nokta savunması için uygundur, yani Ankara nın nükleer santrallerin güvenliğini sağlamak istemesi durumunda, santrallerin yakınına konuşlandırılmaları gereklidir. Örneğin Patriot PAC- 3, balistik füzelere karşı, km lik bir alanı savunabilir, 80 Aster-30 Block-1 aşağı yukarı aynı savunmayı sağlayabilir, HQ-9 sisteminin ise, her ne kadar kağıt üzerinde olsa da, balistik füzelere karşı 35 km lik bir menzili olduğu belirtilmektedir. 81 Bu nedenle, planlanan füze savunma sistemlerinin konuşlandırma yerleri, bunların satın alınması kadar önem taşımaktadır. Üçüncüsü, Ankara nın T-Loramids için yapacağı seçim, Scud tabanlı sistemlere karşı savunma gerekliliklerini karşılamalıdır, çünkü Türkiye nin bölgesel güvenliği için temel tehdidi bu füzeler oluşturmaktadır. Patriot serisi, diğer iki teklife kıyasla en iyi muharebede kanıtlanmış sicile sahip olmakla övünmektedir. Aster-30 Block-1, menzil, hız ve radar kesiti bakımından Scud füzelerini taklit etmek için şu anda en uygun sistem olan İsrail yapımı Black Sparrow füzesine karşı önleme testlerini başarıyla gerçekleştirmiştir. 82 Bu başarılar iyimserlik sağlayabilecek olmakla birlikte, Suriye nin envanterindeki Scud-D ya da İran yapımı Şahab-3 gibi (çoğunlukla Kuzey Kore sistemlerine dayanan) daha uzun menzilli tehditler söz

19 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 23 konusu olduğunda, Blue Sparrow gibi daha gelişmiş simülasyonlar ile başka testler yapılması gerekecektir. 83 Aster-30 serisinin gelecek modifikasyonları ve Aster-30 Block-1 NT, Blue Sparrow testleri için uygun olabilir. 84 Bununla birlikte, Türkiye başlangıçtaki Aster kararını ve Block-1 NT için bir yükseltmeyi seçse bile, km nin üzerinde menzile sahip balistik füzeler yine de bir tehdit oluşturabilir. 85 Ayrıca, Çin yapımı HQ-9 sisteminin testleri, diğer iki rakibinin testleri kadar şeffaf değildir. Patriot serisinin aksine, Çin yapımı sistem gerçek bir muharebede hiç kullanılmamıştır. Bu nedenle, Türkiye nin Çin teklifini tercih etmesi durumunda, yukarıda belirtilen belirsizlikler ilave sorunlar doğuracaktır. Türkiye nin füze savunma kabiliyetleri, daha geniş kapsamlı NATO füze savunma kalkanı bağlamında dikkate alınmalıdır. Kuzey Atlantik İttifakı, entegre bir (komuta, kontrol, iletişim, bilgisayar, bilgi ve istihbarat) yoluyla savunma kabiliyetlerini arttırabilir. Bu çerçevede, atmosfer dışı (örneğin SM-3) ve atmosfer içi (örneğin Patriot PAC-3) önleyici füzelere ek olarak uydu, kara ve deniz tabanlı radarlar ve sensörler (AN/TPY-2, Smart-L, AN/SPY-1 gibi), çok katmanlı bir sevk ve idare içinde kullanılır. 86 Bu füze savunması yaklaşımının kilit noktası, düşman bir füzenin uçuş yolu hakkında kesin bilgi sunarak önleme doğruluğu sağlayan gelişmiş bir önleme ağına olanak veren entegre hareket tarzıdır. Aster ve Patriot serileri, bu entegre NATO sistemindeki son savunma katmanlarıdır. Dolayısıyla, Ankara nın Çin yapımı sistemi seçmesi durumunda, Türkiye, bu seçeneğin Müttefikler tarafından kesinlikle kabul edilmediğini görerek kendi füze savunması varlıklarını NATO füze kalkanına entegre edemeyecektir. 87 Son olarak, hem Türkiye nin ulusal füze savunma projesinin hem de NATO füze kalkanının zaman çizelgesi, nükleer santralin korunmasını etkilemektedir. Türkiye nin 2014 ya da 2015 yılında bir sistem hakkında karar vermesi durumunda, ilk üniteleri 2019 ya da 2020 de almaya başlayacaktır. Bu zaman çizelgesi, ülkenin nükleer enerji altyapısı için uygundur, çünkü santrallerin yaklaşık olarak aynı dönemde devreye girmeleri planlanmıştır. NATO füze kalkanı programı, bu bakımdan iyimserlik sağlamaktadır. Gerçekten de, Aegis sistemine ve SM-3 önleyici füzelere sahip ilk BFS kabiliyetli güdümlü füze destroyeri, 2014 başında Rota daki İspanyol deniz üssünde konuşlandırılmıştır. Akdeniz de düzenli devriyeler yapmak üzere dört tane harp gemisinin konuşlandırılması planlanmaktadır. 88 Romanya ve Polonya daki kara tabanlı sistemlerin - Avrupa Phased Adaptive Approach konseptinin üçüncü aşamasını belirleyecek olan - konuşlandırılmasının sırasıyla 2015 ve 2018 de tamamlanması beklenmektedir. 89 Balistik füze tehdidinden ayrı olarak, Türkiye nin nükleer santrallerinin korunması değerlendirilirken seyir füzeleri de dikkate alınmalıdır. Teorik olarak, bu sistemler iki şekilde tehlikelidir. Birincisi, seyir füzeleri, isabetli güdüm sistemlerine sahip insansız hava araçlarıdır ve genel olarak nispeten daha düşük harp yükü kapasitelerine rağmen balistik füzelerden daha hassastır. İkincisi, seyir füzeleri düşük irtifalarda uçabildikleri, dolambaçlı yollar izleyebildikleri, araziden faydalanabildikleri ve bir hedefe farklı yönlerden yaklaşabildikleri için, bu füzelerin uçuş yolları savunmayı zora düşürebilir. 90 Türk Hava Kuvvetleri nin havadan havaya muharebedeki üstünlüğü dikkate alındığında, hava platformlarından fırlatılan bir seyir füzesi tehdidi ile daha uzun bir süre başa çıkılabilir. Gelişmiş güdüm ve sevk gücü gerekliliklerinden dolayı seyir füzelerinin pahalı sistemler olması nedeniyle, Türkiye nin güvenlik çevresindeki savunma ekonomisi eğilimlerinin izlenmesi gereklidir.

20 Türkiye de Nükleer Enerji ve Emniyeti / 24 Teorik olarak seyir füzeleri, hava savunmasını ve yüksek riskli hedefleri vurmak için bir çatışmanın başlangıç aşamasında kullanılırlar. 91 Bu nedenle, Türkiye ye yönelik potansiyel seyir füzesi tehditleri, bir balistik füze tehdidi senaryosu ile bağlantılı olarak ele alınmalıdır; bu senaryoda, hava ve füze savunma sistemlerine seyir füzeleri ile yapılan saldırıları, kritik altyapıya karşı balistik füze salvoları izleyecektir. Bu noktada, Türkiye nin nükleer santrallerine yönelik gelecekteki seyir füzesi tehdidine ilişkin iki ana husus mevcuttur. Birincisi, Suriye ve İran, su üstü platformlardan ateşlenebilen ve gemisavar seyir füzelerini teorik olarak kara hedeflerine taarruz ve KİS atış vasıtası olarak kullanılmak üzere modifiye edebilirler. 92 Tahran kısa bir süre önce, km menzile sahip yeni bir seyir füzesi olan Meshkat ın geliştirildiğini beyan etmiştir. 93 İlginçtir ki, 2005 yılında Tom Warner, Financial Times gazetesi için Ukrayna dan İran a ve Çin e Kh-55 seyir füzeleri için gizli bir silah transferi hakkında bir makale kaleme almıştır. 94 Bildirilen Meshkat sistemi bir Kh-55 modifikasyonu ise, ki muhtemelen öyledir, bu gelişme yeni endişelere yol açacaktır, çünkü Kh-55 nükleer başlık taşıyabilen bir atış vasıtasıdır. 95 Hem Patriot sisteminin 96 hem de Aster-30 Block-1 97 in testler sırasında seyir füzelerini önleyebildikleri söylenmektedir. Missile Threat, Çin yapımı HQ-9 sisteminin de seyir füzesi önleme kabiliyetlerine sahip olduğunu belirtmektedir. 98 Bununla birlikte, daha önce belirtildiği gibi seyir füzeleri, füze savunmaları için ciddi sorunlar oluşturmaktadır; bu nedenle, gerçek muharebe sonuçları test sonuçlarından ve bilgi formlarında belirtilen teknik hususlardan farklılık gösterebilir. Seyir füzesi tehdidi konusunda diğer bir seçenek, aktif stratejilerdir. Uçuş halindeki seyir füzelerinin önlenmesi yerine, bu füzelerin platformları, ilgili tesisleri ve stokları, önleyici bir tarzda imha edilebilir. 99 Böylesi bir askeri strateji, derin taarruz kabiliyetine, yeterli istihbarata, emniyet mesafeli mühimmata, uygun platformlara, operasyonel güvenlik için SEAD (düşman hava savunmasının durdurulması) önlemlerine ve potansiyel su üstü platformlarını korumak için iyi koordine edilmiş hava-deniz muharebe kabiliyetlerine bağlı olacaktır. Türkiye nin böyle bir hareket tarzına uygun güç unsurları şu anda olabilecek en iyi durumda değildir, ancak geleceği ümit vericidir. Birincisi, Türk Hava Kuvvetleri gelecek birkaç on yıl içinde 100 kadar F-35 JSF ye (Müşterek Taarruz Uçağı) sahip olacaktır. 100 İkincisi, Ankara 2006 yılından bu yana kendi ulusal satha atılan seyir füzesi olan SOM u üretmek için çaba harcamaktadır. 101 Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumuna (TÜBİTAK) ve bu kurumun Savunma Sanayii Araştırma ve Geliştirme Enstitüsüne (SAGE) göre, bu füze şu anda 180 km lik bir menzili aşmaktadır, düşman hava savunmalarından kaçınabilmektedir ve F-35 JSF ye entegre edilecektir. 102 Bu nedenle askeri açıdan, F-35 ile SOM un bir platform-akıllı mühimmat kombinasyonu, düşman komuta ve kontrolünü, yer tesislerini, su üstü platformlarını, uçak hangarlarını ve füze depolama tesislerini uzak mesafelerden hedeflemek için fazlasıyla yeterli olacaktır. Üçüncüsü, Türk Hava Kuvvetleri, derin taarruz seçeneklerini ve görevde kalma sürelerini arttırmak için savaş uçaklarına havada yakıt ikmali yapabilen bir KC-135R 103 tanker uçak filosuna sahiptir. Ayrıca Türkiye, on adet A400M ağır nakliye uçağı satın alma sürecindedir. Bu alım, 2018 yılında tamamlanacaktır. Öncelikle bir ağır nakliye unsuru olarak kullanılmakla birlikte, Airbus şirketi A400M nin tanker uçak görevi görmek üzere hızla konfigüre edilebileceğini bildirmektedir. 104 Son olarak Türkiye, operasyonel güvenliği arttırmak amacıyla, AGM-88 anti-radar füzeleri ile donatılmış bir SEAD filosuna (151 inci filo) 105 sahiptir. 106