4857 SAYILI İŞ KANUNUNA GÖRE KIDEM TAZMİNATI UYGULAMASI

Transkript

1

2

3 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 1 Sosyal Güvenlik ve Vergi Mevzuatı Işığında Münhasıran Mahalli İdarelere Yönelik Yargı Kararları ve Konu ile İlgili Uygulama Özelgeleri Çerçevesinde 4857 SAYILI İŞ KANUNUNA GÖRE KIDEM TAZMİNATI UYGULAMASI Kıdem Tazminatının Muhasebeleştirilmesi Kıdem Tazminatının Ödeme Belgesine Bağlanması 158 Nolu İLO Sözleşmesi Mahmut ÇOLAK S.G.K. Başkanlığı Müfettiş Mustafa ÇOLAK Maliye Bakanlığı Daire Başkanı

4 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması

5 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 3 İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ İÇİNDEKİLER KISALTMALAR TABLOLAR BİRİNCİ BÖLÜM 4857 SAYILI İŞ KANUNU NDA KIDEM TAZMİNATI BİRİNCİ KISIM GİRİŞ I-GİRİŞ 1-Tarihçe 2-Tanımı ve Hukuksal Niteliği 3-Avrupa Birliği Üye Ülkelerde Kıdem Tazminatı İKİNCİ KISIM KANUNİ DAYANAK VE ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI II-KANUNİ DAYANAK VE ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI 1- Kanuni Dayanak 2- Anayasa Mahkemesi Kararları ÜÇÜNCÜ KISIM KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANMA ŞARTLARI III-KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANMA ŞARTLARI 1-İş Sözleşmesinin İşveren Tarafından Kanunun 25/II Numaralı Bendinde Gösterilen Sebepler Dışında Feshedilmesi 2-İş Sözleşmesinin İşçi Tarafından Feshedilmesi 3-İşçinin Ölümü Nedeniyle Feshedilmesi DÖRDÜNCÜ KISIM KIDEM TAZMİNATINI GEREKTİREN GEREKTİRMEYEN UYGULAMALAR IV- KIDEM TAZMİNATINI GEREKTİREN GEREKTİRMEYEN UY-GULAMALAR 1-Mevsimlik İşlerde Kıdem Tazminatı

6 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 2-Kısmi Süreli İşlerde Kıdem Tazminatı 3-İstifa Halinde Kıdem Tazminatı 4-Askerlik Sürelerinin Borçlanmasında Kıdem Tazminatı 5-Grev ve Lokavt Halinde Kıdem Tazminatı 6-Aynı İşverene Ait İş Veya İşyerlerinde Kıdem Tazminatı 7-Kamu İşyerlerinde Kıdem Tazminatı 8-Memurlukta Kıdem Tazminatı 9-İşyerinin Değişmesinde Kıdem Tazminatı 10-Tutukluluk Süresinde Kıdem Tazminatı 11-Hastalık Halinde Kıdem Tazminatı 12-Çıraklık Döneminde Kıdem Tazminatı 13-Asgari Çalışma Yaşının Altında Kıdem Tazminatı 14-Ücretsiz İzinde Kıdem Tazminatı 15-Evlilik Nedeniyle Kıdem Tazminatı 16-Devir Halinde Kıdem Tazminatı 17-Emeklilerde Kıdem Tazminatı 18-Belediye Başkanlarının Kıdem Tazminatı 19-Ev Hizmetlerinde Çalışanın Kıdem Tazminat Hakkı 20-Tarım İşinde Kıdem Tazminatı 21-İşçi Statüsünden Sözleşmeli Personel Statüsüne Geçirilmede Kıdem Tazminatı 22-Alt İşveren (Taşeron) Açısından Kıdem Tazminatı 23-Özelleştirmede Kıdem Tazminatı BEŞİNCİ KISIM KIDEM TAZMİNATININ HESAPLANMASI V-KIDEM TAZMİNATININ HESAPLANMASI 1-Ücret eklentilerinin kıdem tazminatına esas ücrete dahil edilebilme şartları 2-Kıdem tazminatına dahil olan olmayacak ödeme çeşitleri 2.1-İkramiyeler 2.2-Jestiyon İkramiyesi 2.3-İlave Tediyeler 2.4-Bahşişler 2.5-Yemek Yardımı

7 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması Gıda veya Erzak Yardımı 2.7-Konut Yardımı 2.8-Vasıta (Taşıt) Ücreti 2.10-Giyecek Yardımı 2.11-Yakacak Yardımı 2.12-Çocuk Yardımı 2.13-Aile Yardımı (Zammı) 2.14-Teşvik Primi 2.15-Özendirme İkramiyesi (Teşvik İkramiyesi) 2.16-İş Elbisesi Yardımı 2.17-Öğrenim Yardımı 2.18-İşyerinde Kullanılmak Üzere Verilen Sabun ve Havlu 2.19-Yıllık İzin Ücreti 2.20-Hafta Tatili Ücreti 2.21-Ulusal Bayram ve Genel Tatil Ücreti 2.22-Fazla Çalışma Ücreti 2.23-Bayram Harçlığı 2.24-Harcırah 2.25-Ölüm, Doğum Ve Evlenme Yardımı 2.26-Vekaleten Yürütülen Görev Ücreti 2.27-SGK Primi İşveren Payı 2.28-Satış Primi 2.29-Toplu İş Sözleşmesi Gereğince Ödenen Primler 2.30-İzin Harçlığı ALTINCI KISIM KIDEM TAZMİNATININ ÖDENMESİ VI-KIDEM TAZMİNATININ ÖDENMESİ İKİNCİ BÖLÜM VERGİ MEVZUATINDA KIDEM TAZMİNATI VERGİ MEVZUATINDA KIDEM TAZMİNATI BİRİNCİ KISIM KIDEM TAZMİNATI ÖDEMELERİNİN VERGİLEME USUL VE ESASLARI I-KIDEM TAZMİNATI ÖDEMELERİNİN VERGİLEME USUL VE ESASLARI

8 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 1-GELİR VERGİSİ KANUNU UYGULAMASI A-Ödemelerin Ücret Boyutu B-İş Kanunu ile Getirilen Yasal Kıdem Tazminatı Tutarlarının Aşılması Durumu C-Emeklilik Halinde Kıdem Tazminatı Ödemelerinin Gider Yazılması Durumu D-İsteğe Bağlı Ayrılma Durumlarında, Kıdem Tazminatı Ödemelerinin Vergilenmesi E-Zamanında Ödenmeyen Kıdem Tazminatına Yürütülen Faiz Tutarının Vergilemesi F-Kıdem Tazminatı Ödemelerinin Vergi İndirimi Karşısındaki Durumu 2-VERASET VE İNTİKAL VERGİSİ UYGULAMASI 3- DAMGA VERGİSİ UYGULAMASI İKİNCİ KISIM KIDEM TAZMİNATI VE KARŞILIKLARININ MUHASEBELEŞTİRİLME İLKELERİ II-KIDEM TAZMİNATI VE KARŞILIKLARININ MUHASEBELEŞ- TİRİLME İLKELERİ 1-Kıdem Tazminatının Muhasebeleştirilmesinde Genel Esaslar A. Devlet Muhasebesindeki Temel Kavramlar B-Devlet Muhasebesinin Temel İlkeleri C- Mahalli İdareler Hesap Planının Yapısı D- Mahalli İdarelerde Kıdem Tazminatının Muhasebeleştirme İşlemleri E- Örnek Uygulamalar 2- Kıdem Tazminatı Vergilendirmesi, Muhasebesi Ve İlişik Konulardaki Yargı Kararları 2.1.Uyuşmazlık Mahkemesi Kararı 2.2. Danıştay Kararları 2.3. Sayıştay Kararları 3.Kıdem Tazminatı Vergilendirmesi İle İlgili Maliye Bakanlığı Özelgeleri

9 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 7 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DİĞER HUSUSLAR 1- ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI İLE MAHKEME NEZDİNDE KIDEM TAZMİNATI İHTİLAFLARININ ÇÖZÜMÜ SAYILI SOSYAL SİGORTALAR VE GENEL SAĞLIK SİGOR-TASI KANUNU YÖNÜNDEN KIDEM TAZMİNATI 3- KIDEM TAZMİNATININ SİGORTA ETTİRİLİP ETTİRİLEME- YECEĞİ 4- MAHALLİ İDARELER HARCAMA BELGELERİ YÖNETMELİĞİ HÜKÜMLERİNE GÖRE ÖDEME BELGESİNE BAĞLANMASI 5- İLGİLİ MEVZUAT Sayılı İş Kanunu 5.2- (158) No lu İ.L.O. Sözleşmesi:Hizmet İlişkisine İşveren Tarafından Son Verilmesinin Şartları (Haklı Fesih Sebepleri) Sözleşmesi KAYNAKÇA

10 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması KISALTMALAR a.g.e Adı Geçen Eser A.Ş. Anonim Şirket AB Avrupa Birliği BK Borçlar Kanunu DİSK Türkiye Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu DVK Damga Vergisi Kanunu E. Esas GVK Gelir Vergisi Kanunu HAK-İŞ Türkiye Hak İşçi Sendikaları Konfederasyonu HD Hukuk Dairesi HGK Hukuk Genel Kurulu ILO Uluslararası Çalışma Örgütü K. Karar Kurum Sosyal Güvenlik Kurumu md. Madde R.G. Resmi Gazete S. Sayı SGK Sosyal Güvenlik Kurumu SSİY Sosyal Sigorta İşlemleri Yönetmeliği SSK Sosyal Sigortalar Kurumu T. Tarih T.C. Türkiye Cumhuriyeti TBMM Türkiye Büyük Millet Meclisi TİS Toplu İş Sözleşmesi TİSK Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu TL Türk Lirası TÜRK-İŞ Türkiye İşçi Sendikaları Konfederasyonu Vb. Ve Benzeri VUK Vergi Usul Kanunu Y.T. Yürürlük Tarihi YHGK Yargıtay Hukuk Genel Kurulu Yrg. Yargıtay YTL Yeni Türk Lirası

11 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 9 TABLOLAR TABLO-1 AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE ÜLKELERDE KIDEM TAZMİNATI TABLO-2 SOSYAL GÜVENLİK KURUMU TARAFINDAN İŞÇİYE VERİLEN EMEKLİLİK YAZI ÖRNEĞİ TABLO-3 KAMU İDARELERİ TABLO-4 KIDEM TAZMİNATI MATRAHINA DÂHİL EDİLECEK/EDİLMEYECEK ÖDEMELER TABLO-5 KIDEM TAZMİNATI HESAPLAMA ÇİZELGESİ TABLO-6 KIDEM TAZMİNATI TAVAN TUTARLARI VE HESAPLANMASI TABLO-7 ÇALIŞMA BÖLGE MÜDÜRLÜKLERİ TABLO-8 İŞ TEFTİŞ GRUP BAŞKANLIKLARI

12 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması

13 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 11 ÖNSÖZ Kıdem tazminatı, hizmet sözleşmesi halen yürürlükte bulunan 1475 sayılı İş Kanunu nun 14 üncü maddesinde öngörülen hallerden biri ile sona eren ve bu kanunda öngörülen asgari sürenin üstünde çalışmış olan işçiye veya ölümü halinde mirasçılarına, işveren tarafından ödenen ve miktarı işçinin çalışma süresi ve ücretine göre belirlenen paradır. Kıdem tazminatı, işverene yüklenmiş, kanundan doğan kendine özgü bir ödeme yükümlülüğüdür. Devlet memurlarına ödenen emekli ikramiyesinin işçiler bakımından karşılığı, işsizlik sigortasının eksikliğini gideren bir ödeme yükümlülüğü, işçinin yıpranma karşılığı ya da geciktirilmiş bir ücret niteliğinde olduğu söylenebilirse de, ayrı ayrı bu nitelemelerin hiçbiri değil, duruma göre hepsi belkidir. 1 Kıdem tazminatının hukuksal niteliği konusunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. İleri sürülen bu görüşler; ikramiye, işsizlik sigortası, ücret, tazminat ve kendine özgü bir kurum olduğu görüşleridir. Benimsenen görüş, kendine özgü bir kurum olduğu görüşüdür. Kıdem tazminatı, belli ve alışılmış kalıpların hiçbirine girmeyen, ama çoğundan da esinlenmiş, iş sözleşmesinin sona erdiği belirli durumlarda işveren tarafından işçiye ödenmesi öngörülen, kanundan doğan kendine özgü bir kurum olarak nitelemek gerekecektir sayılı İş Kanunu nun 120 nci maddesinde tarihli 1475 sayılı İş Kanunu nun 14 üncü maddesi yürürlükte bırakılmıştır. Türk İş Hukukuna 1936 yılında 3008 sayılı İş Kanunu ile kıdem tazminatı kurumu girmiştir. 931, 1475, 1927, 2320, 2457, 2782 ve 2829 sayılı Kanunlarla değişikliğe uğrayan 1475 sayılı İş Kanunu nun 14 üncü maddesinde düzenlenen kıdem tazminatı, 854 sayılı Deniz İş Kanunu ve 5953 sayılı Basın İş Kanunu nda yer almıştır , 1957/13-10 tarih sayılı Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararında kıdem tazminatının, işçinin işyerine ve işine bağlılığının bir karşılığı olduğunu, işyerinde kazandığı kıdemle mamelekinde bir hak doğuracağını kabul etmiştir sayılı İş Kanunu nun Geçici 6 ncı maddesinde kıdem tazminatı için KIDEM TAZMİNATI FONU kurulması tekrarlanarak, bu konuda kanunun yürürlüğe girmesine kadar 1475 sayılı İş Kanunu nun 14 üncü maddesine göre işçilerin kıdem tazminatı haklarının saklı olduğu belirtilmiştir. 1 AKAR Müjdat, Gerekçeli ve çtihatl Kanunu Yorumu, Yakla m Yay nc l k, Ankara 2006

14 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması Bu çalışmada, kıdem tazminatı müessesesi özellikle kamu kurumlarında çalışan işçiler açısından, 4857 sayılı İş Kanunu, 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ve Vergi Mevzuatı yönünden irdelenmiştir. Çalışma özet yargı kararlarıyla donatılmış, kıdem tazminatının muhasebeleştirilmesine de yer verilmiştir. Bu çalışmanın kitaplaşmasında emeği geçen TBB Genel Sekreteri ve değerli üstadımız Sayın Hayrettin GÜNGÖR, Genel Sekreter Yardımcısı ve değerli üstadımız Sayın Cevdet SÖKMEN ile TBB nin fedakar çalışanlarına teşekkür eder, çalışmanın uygulayıcılara yararlı olması dilek ve temennisiyle saygılarımızı sunarız. Mahmut ÇOLAK SGK Müfettişi Mustafa ÇOLAK Maliye Bakanlığı Daire Başkanı

15 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 13 BİRİNCİ BÖLÜM 4857 SAYILI İŞ KANUNU NDA KIDEM TAZMİNATI BİRİNCİ KISIM GİRİŞ I-GİRİŞ 1-Tarihçe Kıdem tazminatı (ödencesi), ilk defa Fransa da işyerindeki işinden başarıyla ayrılan işçilere, işverenleri tarafından bir armağan olarak uygulanmaya başlanmıştır. Yaşlılık ve işsizlik sigortalarının bulunmadığı bir dönemde hukukumuza giren kıdem tazminatı, iş güvencesinin sağlanmadığı bir ortamda bir tür iş güvencesi aracı olarak görülmüştür. Nitekim, kıdem tazminatı, emeklilik yaşına gelmeden işten çıkarmalarda da yaşlılık sigortasının işlevini yüklenmiştir. 2 Ülkemizde ise kıdem tazminatı, 3008 sayılı İş Kanunu ile ilk kez yılında yayımlanmış ve 1 yıl sonra yılında mevzuatımıza girmiştir. Kıdem tazminatı işçinin yıllarca birikmiş emeğinin ve yıpranmasının karşılığı olmasının yanı sıra emekli ikramiyesi niteliğindedir. Kıdem tazminatı, 3008 sayılı Kanun'un yürürlüğe girdiği tarihten itibaren çeşitli tarihlerde değişikliğe uğrayarak 1475 sayılı İş Kanunu'nun 14 üncü maddesi ile en son şeklini almıştır. 2 BAYDEM R Mehmet, K dem Tazminat ve Muhasebesi, ÖYM, 2. Bask, A ustos 2001

16 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 2-Tanımı ve Hukuksal Niteliği Kıdem tazminatı, hizmet sözleşmesi kanunda öngörülen hallerden biri ile sona eren ve kanunda öngörülen asgari sürenin üstünde çalışmış olan işçiye veya ölümü halinde mirasçılarına, işveren tarafından ödenen ve miktarı işçinin çalışma süresi ve ücretine göre belirlenen paradır. Kıdem tazminatı, işverene yüklenmiş, kanundan doğan kendine özgü bir ödeme yükümlülüğüdür. Devlet memurlarına ödenen emekli ikramiyesinin işçiler bakımından karşılığı, işsizlik sigortasının eksikliğini gideren bir ödeme yükümlülüğü, işçinin yıpranma karşılığı ye da geciktirilmiş bir ücret niteliğinde olduğu söylenebilirse de, ayrı ayrı bu nitelemelerin hiçbiri değil, duruma göre hepsi belkidir. 3 Kıdem tazminatının hukuksal niteliği konusunda çeşitli görüşler ileri sürülmüştür. İleri sürülen bu görüşler; ikramiye, işsizlik sigortası, ücret, tazminat ve kendine özgü bir kurum olduğu görüşleridir. Benimsenen görüş, kendine özgü bir kurum olduğu görüşüdür. Kıdem tazminatı, belli ve alışılmış kalıpların hiçbirine girmeyen, ama çoğundan da esinlenmiş, iş sözleşmesinin 4 sona erdiği belirli durumlarda işveren tarafından işçiye ödenmesi öngörülen, yasadan doğan kendine özgü bir kurum olarak nitelemek gerekecektir. 3 AKAR Müjdat, Gerekçeli ve çtihatl Kanunu Yorumu, Yakla m Yay nc l k, Ankara sözle mesi (hizmet akdi, hizmet sözle mesi, i akdi): çi ile i veren aras nda kurulan ili ki i ili kisidir. sözle mesi, bir taraf n (i çi) ba ml olarak i görmeyi, di er taraf n (i veren) da ücret ödemeyi üstlenmesinden olu an sözle medir. sözle mesi, Kanunda aksi belirtilmedikçe, özel bir ekle tabi de ildir. 818 say l Borçlar Kanunu nun 313 üncü maddesi hükmüne göre; hizmet akdi bir mukaveledir ki onunla i çi, muayyen veya gayri muayyen bir zamanda hizmet görmeyi ve i sahibi dahi ona ücret ödemeyi taahhüt eder. Ücret zaman itibariyle olmay p yap lan i e göre verildi i takdirde dahi i çi muayyen veya gayri muayyen bir zaman için al nm veya çal m oldukça, hizmet akdi yine mevcuttur, buna parça üzerine hizmet veya götürü hizmet denir. Hizmet Akdinin Unsurlar : a) Hizmet unsuru: çi, i verene eme ini verme taahhüdünde bulunur, hizmet verme sorumlulu unu ta r. b) Ba ml l k unsuru: çi eme ini i veren emrine verir, i veren ise eme in kar l olarak ücret ödemeyi taahhüt eder. Ba ml l k unsuru k saca, i verenin denetim, gözetim, emir ve talimat yetkisini ifade eder. c) Ücret unsuru: Eme in kiras niteli i eklinde de erlendirilir. Ücretin nakdi veya ayni olarak ödenme ekli akdin niteli ini de i tirmez. d) Süre unsuru: Hizmet akdi belirli süreli yap labilece i gibi süresiz de yap labilir. Süre unsuru di er bir ifade ile, çal an n i gücünü belirli ya da belirli olmayan bir süre içinde i verenin buyru unda bulundurmas d r. Hizmet akdinde i çi ile i veren aras nda ba ml l k mevcut olup, i çi i verene ait i yerinde veya i verenin gösterece i yerde çal r. K saca, hizmet akdinde i çi üzerinde i verenin tam bir otoritesi bulunmaktad r. Borçlar Kanununda, hizmet sözle melerinin yaz l yap lmas gerekti i yönünde bir hüküm bulunmamaktad r. Hizmet sözle melerinin yaz l yap lmas Kanununun 8 inci maddesinde hükme ba lanm t r. Kanununa göre belirli süresi 1 y l veya daha uzun süreli hizmet akitlerinin yaz l yap lmas zorunlu k l nm t r. sözle mesinin süresiz yap lmas art ve zorunluluk de ildir. Hizmet akitlerinin yaz l yap lmam olmas, hizmet akdinin varl n etkilemez.

17 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 15 3-Avrupa Birliği Üye Ülkelerde Kıdem Tazminatı Aslında öteki ülkelerin mevzuatında kıdem tazminatı bulunmamakta veya birbirinden farklı biçimde yer almaktadır. Özellikle geniş kapsamlı bir uyum çalışması içinde bulunan Avrupa Birliği ülkeleri bile bu hususta bir uyum sağlayamamışlar ve birbirlerinden oldukça farklı düzenlemeler yapmışlardır. Ama, emeğin serbest dolaşımı çerçevesinde karşılaşılabilecek karışıklıkları ve anlaşmazlıkları ortadan kaldırabilmek için gelecekte bu hususta tam bir uyum sağlanması zorunlu olacağı gibi, Türkiye nin Birlik üyeliği için yapacağı hazırlık çalışmalarında bu hususu da göz önünde bulundurması gerekli olmaktadır. TABLO-1 AVRUPA BİRLİĞİ ÜYE ÜLKELERDE KIDEM TAZMİNATI Ülkeler İngiltere Belçika Lüksemburg İtalya Kıdem Tazminatı 2 yıl hizmetten sonra yaş için sene başına 1 haftalık ücret, 41 ve üzeri yaş için sene başına 1,5 haftalık ücret. Tavan: 20 yıllık hizmet haftalık ücretin tavanı 198 pound. Münferit fesihlerde, sadece ihbar süresine ilişkin tazminat (Eğer riayet edilmemişse); toplu fesihlerde eğer işçi işsiz kalmışsa, bir tavanla sınırlı net ücretli ise işsizlik sigortası yardımı arasındaki farkın yarısı 4 aylık bir süre için ödenir yıl hizmet : 1 aylık ücret yıl hizmet : 2 aylık ücret. 15 yıl ve fazlası hizmet : 3 aylık ücret. Her sene için, o yıl içerisinde alınmış ücretler toplamının 13.5 e bölünmesi suretiyle bulunan miktar.

18 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması Fransa Danimarka Almanya 2 yıl hizmetten sonra, sene başına aylık ücretin 1/10 u, yani 3 günlük ücret; 10 yıl hizmetten sonra her fazla yıl için ayrıca aylık ücretin 1/15 i yani 2 günlük ücret. Kıdem tazminatı kanuni veya akdi olarak mevcut değildir. Kanuni bir kıdem tazminatı düzenlenmesi yoktur. Uygulamada Sosyal Planlar sonucu, sene başında azami yarım aylık ücret olabilmektedir. İspanya 12 aylık ücretle sınırlı, sene başına 20 günlük ücret. Hollanda İrlanda Türkiye Kanunda kıdem tazminatı düzenlemesi yoktur. Uygulamada rasyonalizasyon tedbirleri ve işyeri kapanmalarında bir miktar tazminat anlaşmaları görülmektedir. Kıdem tazminatı uygulaması yoktur. Her yıl için en az 30 günlük giydirilmiş ücret. 5 Bu miktar toplu iş sözleşmeleri ile yükseltilebilmektedir. Tablo incelendiğinde, Türkiye deki kıdem tazminatı şartı ve tutarının Avrupa Birliği ülkelerinin önemli ölçüde üzerinde olduğu görülmektedir. Bu konu üzerinde yapılan tartışmalarda, Türkiye deki miktarın yüksekliği ülkemizde işsizlik sigortası uygulamasının bulunmaması ile açıklanmaktadır. Böyle bir açıklama gerçeği ifade edebilmiş olsaydı, 2000 yılında yürürlüğe giren İşsizlik Sigortası Kanunu nun uygulamaya konulmasından sonra, kıdem tazminatı ile ilgili, sözünü ettiğimiz hükümlerde ve kapsamında da bir değişiklik yapılması uygun olurdu. Son günlerde gündeme giren Kıdem Tazminatı Fonu 6 üzerindeki gittikçe sertlik kazanan tartışmalar bu değerlendirmemizde isabetsiz olmadığımızı doğrulamaktadır. 5 çinin ayl k ücretine ek olarak ödenen ikramiye, yakacak yard m, yol yard m gibi para ve para ile ölçülen menfaatlerinin tümünden olu an ücrettir say l Kanunu nun gerekçesinde k dem tazminat fonu ile ilgili olarak u cümlelere yer verilmi tir. K dem Tazminat Fonuna ili kin kanunun yürürlü e girece i

19 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 17 Bilindiği gibi ülkeler arasında kıdem tazminatı uygulamaları arasında büyük farlılıklar vardır. Örneğin; Amerika Birleşik Devletleri, Danimarka, Almanya, Hollanda ve İsviçre de kıdem tazminatı uygulaması yoktur. Belçika da ise kıdem tazminatı uygulaması sadece toplu işten çıkartmalarda uygulanmaktadır. Hindistan da 1 yıllık hizmete karşılık 15 gün, Malezya da 1 yıllık hizmete karşı işçi niteliklerine bağlı olarak günlük ücret karşılığı kıdeme hak kazanmaktadır. Finlandiya da kıdem tazminatına hak kazanmak için 5 yıl çalışmak gerekmekte, kıdem tazminatı ancak 45 yaşını geçmişlerse ödenmektedir. Fransa da çalışılan her yıl için 1 aylık ücretin %10 u kadar kıdem tazminatı, çalışma süresi 10 yılı geçenlere ise aylık ücretin %16,7 si kadar kıdem tazminatı ödenmektedir. İrlanda da 41 yaşın altındakilere 1 haftalık ücret kıdem tazminatı olarak verilmekte ve buna çalışılan her yıl için yarım haftalık ücret eklenmektedir. 41 yaşın üzerindekilere ise çalışılan her yıl için 1 haftalık ücret eklenmektedir. İrlanda da da kıdeme hak kazanmak için en az 2 yıl çalışmak gerekmektedir. Avusturya da ise kıdem tazminatı sistemi farklı bir yapıdadır ve bizim açımızda da ilgi çekicidir. Çünkü Avusturya, önceleri bizimkine benzer bir kıdem tazminatı sistemine sahipken, esas olarak işçi sendikalarından gelen talep doğrultusunda sistemde 2003 yılında bir reform yapmıştır.yapılan reformla kıdem tazminatı sistemi tamamen değiştirilmiş ve kıdem tazminatlarının bir FON tarafından yönetilmesi kararlaştırılmıştır. Çalışanların kıdem tazminatları bir havuzda değil, kendileri adına açılan bir hesapta birikmekte ve değerlendirilmektedir. Böylelikle işçinin hesabında birken FONA ne devlet ne de işverenler dokunamamaktadır. İşçi, FONDA biriken parasını eğer işgücü piyasasından çıkarsa ya da emekli olunca alabilmektedir. Prim oranı ise aylık brüt ücretin %1,57 sidir. Yeni uygulama, kıdem tazminatından yararlanan sayısında yaklaşık %50 artış sağlamıştır. Avusturya benzeri bir uygulamanın, ülkemizde kayıtdışı istihdamla mücadelede de olumlu sonuçlar doğuracağı anlaşılıyor. Ayrıca KIDEM TAZMİNATI FONU, tasarruf ihtiyacı olan ülkemiz için ek bir tasarruf imkanı oluşturuyor. Sanıyorum Avusturya modeli, sosyal tarafların üzerinde tartışıp ülkemiz koşullarına göre bir uzlaşmayı sağlayacak bir öneridir. 7 tarihe kadar i çilerin k demleri için 1475 say l Kanunu nun 14 üncü maddesi hükümlerine göre k dem tazminat haklar n n sakl oldu u belirtilmi, bu i çilerin i sözle melerinin k dem tazminat na hak kazand racak ekilde sona erdi inde, sakl tutulan süreler için i sözle mesinin sona erdi i tarihteki son ücretleri üzerinden k dem tazminat n n i verence ödenmesi öngörülmü tür ( 7 ÖZDEB R Nurettin, Ankara Sanayi Odas Yay n Organ, Kas m/aral k 2009

20 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması İKİNCİ KISIM KANUNİ DAYANAK VE ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI II-KANUNİ DAYANAK ve ANAYASA MAHKEMESİ KARARLARI 1- Kanuni Dayanak 1475 sayılı İş Kanunu-Madde 14-Kıdem tazminatı 8 (Değişik fıkra: /3 md.) Bu Kanuna (4857 sayılı yeni İş Kanunu ) tabi işçilerin 9 hizmet akitlerinin; 1.İşveren tarafından bu Kanunun 17 nci maddesinin II numaralı bendinde (4857 sayılı yeni İş Kanunu ndaki karşılığı 25 nci maddesinin II numaralı bendinde) gösterilen sebepler dışında, 2.İşçi tarafından bu Kanunun 16 ncı maddesi (4857 sayılı yeni İş Kanunu ndaki karşılığı 24 üncü maddesi ) uyarınca, 3.Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla, 4.Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla; 5.(Ek bent: /45 md.) 506 sayılı Kanunun 60 ıncı maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanunun Geçici 81 inci maddesine göre yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini 10 ve prim ödeme gün sayısını 11 tamamlayarak kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle, say l Kanunu nun sadece 14 üncü maddesi yürürlükte olup, di erleri yürürlükten kald r lm t r. 9 Bir i sözle mesine dayanarak çal an gerçek ki iye i çi denir. çi kavram n n unsurlar unlard r: a) Geçerli bir i ili kisinin varl, b) Herhangi bir i in yap lmas, c) Kar l k u runa çal ma, d) verene ba ml olarak çal ma. 10 Sigortal l k süresi; malullük, ya l l k ve ölüm sigortalar n n uygulanmas nda nazara al nacak sigortal l k süresinin ba lang c, sigortal n n yürürlükten kald r lm 5417 ve 6900 say l Kanunlara veya 506 say l Kanuna tabi olarak ilk defa çal maya ba lad tarihtir. Tahsis i lerinde nazara al nan sigortal l k süreleri, bu sürenin ba lang ç tarihi ile, sigortal n n tahsis yap lmas için yaz l istekte bulundu u tarih, tahsis için istekte bulunmu olmayan sigortal lar için de ölüm tarihi aras nda geçen süredir.

21 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 19 Feshedilmesi veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona erdirmesi 12 veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması hallerinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet akdinin devamı süresince her geçen tam yıl için işverence işçiye 30 günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenir. Bir yıldan artan süreler için de aynı oran üzerinden ödeme yapılır. (Değişik fıkra: /1 md.) İşçilerin kıdemleri, hizmet akdinin devam etmiş veya fasılalarla yeniden akdedilmiş olmasına bakılmaksızın aynı işverenin bir veya değişik işyerlerinde çalıştıkları süreler göz önüne alınarak hesaplanır. İşyerlerinin devir veya intikali yahut herhangi bir suretle bir işverenden başka bir işverene geçmesi veya başka bir yere nakli halinde işçinin kıdemi, işyeri veya işyerlerindeki hizmet akitleri sürelerinin toplamı üzerinden hesaplanır tarihinden, itibaren işyerinin devri veya herhangi bir suretle el değiştirmesi halinde işlemiş kıdem tazminatlarından her iki işveren sorumludur. Ancak, işyerini devreden işverenlerin bu sorumlulukları işçiyi çalıştırdıkları sürelerle ve devir esnasındaki işçinin aldığı ücret seviyesiyle sınırlıdır tarihinden evvel işyeri devrolmuş veya herhangi bir suretle el değiştirmişse devir mukavelesinde aksine bir hüküm yoksa işlemiş kıdem tazminatlarından yeni işveren sorumludur. (Değişik fıkra: /1 md.) İşçinin birinci bendin 4 üncü fıkrası hükmünden faydalanabilmesi için aylık veya toptan ödemeye hak kazanmış bulunduğunu ve kendisine aylık bağlanması veya toptan ödeme yapılması için yaşlılık sigortası bakımından bağlı bulunduğu kuruma veya sandığa müracaat etmiş olduğunu belgelemesi şarttır. İşçinin ölümü halinde bu şart aranmaz. (Değişik fıkra: /1 md.) T.C. Emekli Sandığı Kanunu ve Sosyal Sigortalar Kanununa veya yalnız Sosyal Sigortalar Kanununa tabi olarak sadece aynı ya da değişik kamu kuruluşlarında geçen hizmet sürelerinin birleştirilmesi suretiyle Sosyal Sigortalar Kanununa göre yaşlılık veya malullük aylığına ya da toptan ödemeye hak kazanan Sigortal n n fiilen çal t günlerin toplam d r. 12 Bu cümlenin Anayasa ya ayk r l ileri sürülmü se de, Anayasa Mahkemesi T., 2006/156 E., 2008/125 K. say l kararlar gere ince, Anayasa ya ayk r olmad na karar vermi tir. Söz konusu karar, tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanm t r. 13 Bu cümlenin Anayasa ya ayk r l ileri sürülmü se de, Anayasa Mahkemesi T., 2003/52 E., 2008/58 K. say l kararlar gere ince, Anayasa ya ayk r olmad na karar vermi tir. Söz konusu karar, tarih ve say l Resmi Gazete de yay mlanm t r.

22 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması işçiye, bu kamu kuruluşlarında geçirdiği hizmet sürelerinin toplamı üzerinden son kamu kuruluşu işverenince kıdem tazminatı ödenir. (Değişik fıkra: /1 md.) Yukarıda belirtilen kamu kuruluşlarında işçinin hizmet akdinin evvelce bu maddeye göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirmeyecek şekilde sona ermesi suretiyle geçen hizmet süreleri kıdem tazminatının hesabında dikkate alınmaz. (Değişik fıkra: /1 md.) Ancak, bu tazminatın T.C. Emekli Sandığına tabi olarak geçen hizmet süresine ait kısmı için ödenecek miktar, yaşlılık veya malullük aylığının başlangıç tarihinde T.C. Emekli Sandığı Kanununun yürürlükteki hükümlerine göre emeklilik ikramiyesi için öngörülen miktardan fazla olamaz. (Değişik fıkra: /1 md.) Bu maddede geçen kamu kuruluşları deyimi, genel, katma ve özel bütçeli idareler ile 468 sayılı Kanunun 4 üncü maddesinde sayılan kurumları kapsar. (Değişik fıkra: /1 md.) Aynı kıdem süresi için bir defadan fazla kıdem tazminatı veya ikramiye ödenmez. (Değişik fıkra: /1 md.) Kıdem tazminatının hesaplanması, son ücret üzerinden yapılır. Parça başı, akort, 14 götürü 15 veya yüzde usulü gibi ücretin sabit olmadığı hallerde son bir yıllık süre içinde ödenen ücretin o süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle bulunacak ortalama ücret bu tazminatın hesabına esas tutulur. (Değişik fıkra: /1 md.) Ancak, son bir yıl içinde işçi ücretine zam yapıldığı takdirde, tazminata esas ücret,işçinin işten ayrılma tarihi ile zammın yapıldığı tarih arasında alınan ücretin aynı süre içinde çalışılan günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. (Değişik fıkra: /3 md.) 13 üncü maddesinde (4857 sayılı yeni İş Kanunu ndaki karşılığı 18 ve 21 inci maddelerinde) sözü geçen tazminat ile bu maddede yer alan kıdem tazminatına esas olacak ücretin hesabında 26 ıncı maddenin (4857 sayılı yeni İş Kanunu ndaki karşılığı 32 nci maddesinin ) birinci fıkrasında yazılı ücrete ilaveten işçiye 14 Yap lan i in birim say s (adet, a rl k, parça, say s, uzunluk gibi) dikkate al narak i bitimi, birim miktar ile birim ba na kararla t r lan ücret çarp larak ödenen ücrettir. 15 Bir i in sonucuna göre hesaplanarak ödenen ücrettir. Biri i in yap lmas için toptan tespit edilen ücrettir. Seri halde üretimi mümkün olmayan, birim tespitinin zor oldu u, bir süre sonunda biten i lerde, i in sonucuna göre hesaplanan ücrettir. Örne in, in aat i lerinde m 2 si 400 TL den fayans dö enmesi i i al nd nda, dö enecek alan n tam tespit edilemedi i durumlarda hesaplaman n i bitimi yap lmas gibi.

23 4857 Sayılı İş Kanuna Göre Kıdem Tazminatı Uygulaması 21 sağlanmış olan para ve para ile ölçülmesi mümkün akdi ve kanundan doğan menfaatler de göz önünde tutulur. Kıdem tazminatının zamanında ödenmemesi sebebiyle açılacak davanın sonunda hakim gecikme süresi için, ödenmeyen süreye göre mevduata uygulanan en yüksek faizin ödenmesine hükmeder. İşçinin mevzuattan doğan diğer hakları saklıdır. (Değişik : /1 md.) Bu maddede belirtilen kıdem tazminatı ile ilgili 30 günlük süre hizmet akitleri veya toplu iş sözleşmeleri ile işçi lehine değiştirilebilir. (Değişik : /1 md.) Ancak, toplu sözleşmelerle ve hizmet akitleriyle belirlenen kıdem tazminatlarının yıllık miktarı, Devlet Memurları Kanununa tabi en yüksek devlet memuruna 5434 sayılı T.C. Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine göre bir hizmet yılı için ödenecek azami emeklilik ikramiyesini geçemez. (Değişik: /1 md.) İşçinin ölümü halinde yukarıdaki hükümlere göre doğan tazminat tutarı, kanuni mirasçılarına ödenir. (Değişik: /1 md.) Kıdem tazminatından doğan sorumluluğu işveren şahıslara veya sigorta şirketlerine sigorta ettiremez. (Değişik: /1 md.) İşveren sorumluluğu altında ve sadece yaşlılık, emeklilik, malullük, ölüm ve toptan ödeme hallerine mahsus olmak kaydıyla Devlet veya kanunla kurulu kurumlarda veya % 50 hisseden fazlası Devlete ait bir bankada veya bir kurumda işveren tarafından kıdem tazminatı ile ilgili bir fon tesis edilir. (Değişik: /1 md.) Fon tesisi ile ilgili hususlar kanunla düzenlenir. 2- Anayasa Mahkemesi Kararları Birinci Karar Metni Esas Sayısı : 2006/156 Karar Sayısı : 2008/125 Karar Günü : Resmi Gazete Tarihi-Sayısı: İTİRAZ YOLUNA BAŞVURAN : İzmir 6. İş Mahkemesi İTİRAZIN KONUSU : günlü, 1475 sayılı İş Kanunu nun 14. maddesinin günlü, 2869 sayılı Yasa nın 3. maddesi ile değişti-