PANEL KALIPÇI (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 12UY0050-3

Transkript

1 PANEL KALIPÇI (SEVİYE 3) YETERLİLİK KODU: 12UY HAZIRLAYAN YUSUF ŞAHİNER İnşaat Teknik Öğretmeni 1

2 İÇİNDEKİLER 1.GİRİŞ BETONARME KALIP PLANLARI PANEL KALIP YAPIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN ÖNLEMLER Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Panel Kalıp Yapımı Sırasında Kullanılan Giysi ve Güvenlik Araçlar Şantiyelerdeki İnşaat Alanlarındaki Risk Unsurları ve Gerekli İkazlar Güvenlik ve Sağlık İşaretleri Yasak İşaretleri Uyarı İşaretleri Emredici İşaretler Acil Çıkış ve İlkyardım İşaretleri Şantiyede ve İnşaat Sahasında Uyulması Gereken Kurallar.12 4.PANEL KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER Panel Kalıp Yapımında Kullanılan Araçlar Panel Kalıp Yapımında Kullanılan Gereçler.15 5.BETONARME KALIP ÇEŞİTLERİ Yapımında Kullanılan Malzemelere Göre Kullanım Amacına Göre Fonksiyonlarına Göre PLANIN ZEMİNE UYGULANMASI İp İskelesi İş sırası Takibi Binalarda İp İskelesi Yapımı BETONARME KALIPLARDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR KALIP SÜRESİ.25 2

3 9.PANEL KALIP İSKELESİ PANEL KALIPLAR Yapılarda Panel Kalıplar Temel Kalıpları Perde Beton Kalıpları Kolon Kalıpları Kiriş Kalıpları Döşeme Kalıpları Panel Kalıbın Kurulması Panel Kalıbın Sökülmesi Kaynaklar.35 3

4 1. GİRİŞ Dünyada ve ülkemizde, yüzyılımızda insan ihtiyaçlarından birini karşılayan inşaat sektöründeki uygulamalarda hızlı bir şekilde gelişmektedir. Gelişen teknoloji inşaat üretim yöntemlerini de değiştirmiştir. Geleneksel yöntemlerden vazgeçilmesine neden olmuştur. Günümüzde, büyük boyutlu yapılar inşa edilmeye başlanmıştır. Bu yapılarda da farklı sistemler kullanılmaktadır. Bunlardan biri olan betonarme yapı sistemleridir. Bu sitemin üretiminde de teknolojik gelişmeler kullanılmaktadır. Kalıp; taze betonu istenilen şekil ve boyutlara sokmak, betonda yüzey düzgünlüğünü sağlamak, kendisini taşıyacak duruma gelene kadar betonu desteklemek için tasarlanan geçici bir yapı olarak tanımlanmaktadır.(1) Betonun dökümünden itibaren sertleşerek istenilen dayanımı kazanmasına kadar geçen süre içinde onu taşıyan ve şekil almasına yardım eden elamanlara kalıp denir.(2) Kalıp; Betonarme yapılarda taşıyıcı elamanların, şeklini alabilmesi için beton harcının şekil alması ve betonun kendini taşıyabilmesi için kullanılan geçici yapı sistemidir. Kalıplar betonarme sistemler için oldukça önemlidir çünkü kalıplar sayesinde betonarme yapıların gerekli boyut ve şekillere sahip olması sağlanır. Kalıplar, taze betonun ağırlığını, beton basınçlarını ve beton dökümü sırasında ortaya çıkacak olan ilave yükleri de taşırlar.(3) Günümüzde beton teknolojilerindeki gelişmeler sonucunda betonarme yapı elamanları daha narin ve daha detaylı teşkil edilebilmektedir. Bu durumda da kaba inşaat maliyetlerinde kalıba düşen pay dolayısıyla kaba inşaatın % 27 sini oluşturmaktadır.(2) 2. BETONARME KALIP PLANLARI Kalıp planları; avan proje olarak adlandırılan ön proje ve uygulamaya esas teşkil edecek olan uygulama projeleri şeklinde olmak üzere iki aşamada hazırlanır. Uygulama projeleri; 4

5 Mimari, a) Vaziyet planı b) Kat planları c) Kesitler d) Görünüşler e) Detaylar Betonarme a) Temel aplikasyon planları b) Temel kalıp planları c) Temel donatı planları d) Kolon aplikasyon planları e) Kolon kalıp planları f) Kolon donatı planları ve Tesisat a) Elektrik tesisatı planı b) Sıhhi tesisat planı c) Isıtma tesisatı planı Projelerinden oluşur. Burada kalıpçının kullanacağı planlar, uygulama planları içerisinde yer alan kalıp planlarıdır. Yapılacak olan kalıbın kusursuz ve amacına en uygun şekilde yapılabilmesi için kalıp planlarının iyi okunması gerekir. Aşağıda bir betonarme kalıp planı örneği verilmiştir.(4) 5

6 Betonarme bina projesi kalıp örneği (1) 3. PANEL KALIP YAPIMINDA İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNE İLİŞKİN ÖNLEMLER Genel olarak çalışma hayatımızın tamamında olabileceği gibi panel kalıpçılığı mesleğinin icra edilmesi esnasında karşılaşılabilecek olan bazı sorunlar ve iş kazaları gerek insanî ve toplumsal bakımdan, gerekse ekonomik bakımdan çok önemli bir sorun teşkil eder. Uluslararası Çalışma Örgütünün (ILO-International Labour Organization) tespitlerine göre kazaların, genellikle yalnızca 2 si korunması mümkün olmayan kazalar olup, 98 i genel olarak korunulması mümkün olan kazalardır. Bu bakımdan iş sağlığı ve güvenliğine ilişkin olarak alınması gereken önlemlerin bilinmesi ve uygulanması büyük önem arz etmektedir. İş sağlığı ve iş güvenliği konusunda yapılması gereken çalışmaları aşağıdaki başlıklar altında toplayabiliriz; a) Çalışanlara sağlıklı bir ortam sunulması, b) Çalışanların, çalışma koşullarının olumsuz etkilerinden korunması, c) İş ve işçi arasında mümkün olan en iyi uyumun sağlanması, d) Çalışma alanlarındaki risklerin tamamen ortadan kaldırılması veya bu mümkün olmuyorsa, risklerin en düşük seviyeye düşürülebilmesi, e) Oluşabilecek maddi ve manevi zararların ortadan kaldırılması ve f) Çalışma veriminin artırılması. Buradan hareketle, iş yerinde alınabilecek önlemleri; kişisel davranışlarla birlikte; 6

7 a) Kişisel koruyucu donanım (KKD) kullanımı, b) Risk unsurları ve ikazlar, c) İlkyardım, Gibi ana başlıklar altında sıralamamız mümkündür. 3.1 Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Panel kalıpların hazırlanması, montajı, sökümü, bakımı ve muhafazası esnasında çalışanları, sağlık ve güvenliği etkileyebilecek olan risk veya risklere karşı korumak amacıyla, çalışan tarafından giyilmesi, kullanılması, takılması veya tutulması gerekli olan, tüm alet, araç, gereç ve cihazlara kişisel koruyucu donanım adı verilir. Şantiye ortamında yapılan diğer çalışmalarda olduğu gibi panel kalıp yapım işinin de gereği olarak bazı giysi ve emniyet araçlarının (Kişisel Koruyucu Donanım) kullanılması gerekmektedir sayılı İş Kanunu gereğince inşaat işleri, özellikle iskeleler ve yerden yüksek çalışma platformların üstünde, altında veya yakınında yapılan işler, kalıp yapımı ve sökümü, montaj ve kurma işleri, iskelede çalışma ve yıkım işlerinde bazı giysilerin kullanımı zorunlu tutulmaktadır Panel kalıp yapımı sırasında kullanılan giysi ve güvenlik araçları İş eldiveni ; Eldivenler eli veya elin herhangi bir yerini tehlikelere karşı koruyan kişisel koruyucu bir donanımdır. Aynı zamanda ön kol ve kolun bir bölümünü de koruyabilir. Çalışanlar iş yaparken eldiven giymek zorundadır. Eldiven seçimi ve kullanımı sırasında aşağıdaki hususlar göz önünde bulundurulmalıdır; - Eldiven giyilecek el temiz olmalıdır. - Kullanılacak eldiven, ele uygun ölçülerde olmalıdır. - Kullanılacak eldiven eli terletmemelidir. - Eldiven giyilmeden önce delik, yıpranma ve yırtık olup olmadığı kontrol edilmelidir. - Bulaşık eldiveni kullanılmamalıdır. 7

8 Muhtelif eldivenler Baret-Kasklar ; Çalışma sırasında veya iş hazırlığı esnasında veya şantiye ortamında, başa bir cismin düşmesi, çarpması veya başın bir yere vurulması vb. tehlikelere karşı kullanılan kişisel koruyucu donanımdır. Genellikle İnşaat işlerinde çalışanlar kullanır. Ayrıca şantiyelere ve inşaat alanlarına ziyaret amaçlı gelenlerde baret veya kask giymek zorundadır. Muhtelif baretler (4) İş ayakabısı; Çalışırken ayakları, başta üzerine gelebilecek darbelere karşı olmak üzere herhangi bir ağır malzeme düşmesi riski ve çivi batma riskine karşı kullanılan (ayağa giyilen) kişisel koruyucu donanımdır. Özellikle ezilmelere karşı parmakları koruyan metal uçlu koruyuculu ayakkabılar giyilmelidir. Muhtelif iş ayakkabıları Reflektif yelek; İnşaat işlerinde, vinç ve iş makinaları ile yapılan çalışmalarda işaretçi ile operatör arasında iletişim sağlamaya yarayan, genellikle gündüz görüşü kolaylaştırmak için renkleri, turuncu veya kırmızı fosfor file örgü kumaştan yapılan, önünde ve arkasında geceleri ışık yansıtan şeritler bulunan ve kolsuz yapıldığı için iş elbisesi üzerine giyilen yelek. 8

9 Reflektik yelek Göz ve Solunum Yolu Koruyucular: Gözlükler; Gözlükler; gözleri zararlı ışınlardan, çeşitli yabancı maddelerden ve darbelerden korumak için kullanılan kişisel koruyucu donanım araçlarıdır. İnşaat işlerinde genellikle günlük hayatta kullanılan gözlüklerden daha sağlam ve ısıya karşı daha dayanıklı olan gözlük türleri kullanılır. İş gözlükleri Toz ve gaz maskeleri; İnşaat işlerinde çalışanları solunum, sindirim, sinir sistemlerinde hastalık veya tahribat yapabilecek olan zararlı tozlara karşı korumak amacıyla kullanılan koruyucu kişisel donanımdır. Maskeler, soluduğumuz havadaki parçacıkları filtreleyerek tehlikeli maddeleri temizler. Ayrıca toz zerreciklerini, metal zerreciklerini, sisi, dumanı solunum havasından filtre ederek kullanan kişiye temiz hava sağlar. Bunlar çeyrek, yarım ve tam yüz maskeleridir. Muhtelif toz maskeleri 9

10 Muhtelif gaz maskeleri Yağmurluk; Çalışanı yağmurdan ve ıslak ortamın zararlarından korumak amacıyla kullanılan koruyucu donanımdır. Yağmurluk ve yelek (4) İş elbisesi; İnşaat işlerinde, kişisel elbiselerin yerini alan ve çalışanları bir veya daha fazla tehlikeye karşı korumak amacıyla giyilen iş önlükleri, tulum, kaynakçı önlüğü, ısı ve alev vb.den koruyucu elbiselerdir. İş Elbiseleri 10

11 Emniyet kemeri; Özellikle yüksek yerlerde çalışanların düşmeye karşı emniyetini sağlamak veya muhtemel düşmelerde hasar almadan kurtulabilmelerini sağlamak için kullanılan koruyucu donanımdır. Emniyet kemerleri İş iskelesi; İnsan boyunun ulaşamayacağı yüksekliklere ulaşabilmesini sağlayan, yapılacak işin durum ve özelliklerine göre, çeşitli yüksekliklerde yapılan ve üzerinde çalışanın rahat çalışma yapabilmesini sağlamak ve düşmeni önlemek amacıyla en az 60 cm ölçüsüne sahip gezinme ve basma yeri ile en az 90 cm yüksekliğinde korkuluğa sahip yapı elemanıdır. İlk yardım dolabı; İnşaat alanları ve şantiyelerde meydana gelebilecek her türlü kaza ve yaralanmalardaki ilk yardım sırasında kullanmak üzere, inşaat mahallinin rahatlıkla ulaşılabilecek bir yerinde bulundurulacak olan ve içerisinde aşağıdaki ilaç ve malzemelerin bulundurulması gereken yardım dolabı. İlk yardım dolabında bulunması gereken ilaç ve malzemeler: - Amonyak, - Hind yağı - Karbonat veya karbonatlı su (antiseptik madde olarak) - İpeka şurubu (kusturucu olarak) - Tentürdiyot - Yarayı soğuk veya sıcak tutmak için lastik torba - El feneridereceli kap (dezenfektan eriyikleri oranına göre hazırlayabilmek için) - Çeşitli yara ve yanık merhemleri - Damlalık - Vücut ateşini ölçmek için derece - Aspirin - Diş ağrısını dindirici ilaç - Ateş düşürücü şurup veya fitiller - Makas (gaz bezi ve sargı bezi kesmek için) - Değişik büyüklükte pensler - Bir kutu çengelli iğne - Değişik ebatlarda hazır gaz ve sargı bezleri - Değişik ebatlarda flasterler (yara bantları).(4) 11

12 İlk yardım çağırma 112 Çok ciddi yaralanma veya sağlık sorunlarının ortaya çıkabileceği durumlarda, sağlık ekibinin yardım için çağrılmasında kullanılmak üzere bilinmesi gereken telefon numarasıdır. 3.2 Şantiyelerde inşaat alanlarındaki risk unsurları ve gerekli ikazlar Güvenlik ve sağlık işaretleri Özel bir amaç, faaliyet veya durumu işaret eden levha, renk, sesli ve/veya ışıklı sinyal, sözlü iletişim ya da el kol işareti yoluyla iş sağlığı ve güvenliği hakkında bilgi veren, tehlikelere karşı uyaran ya da talimat veren işaretleri () Yasak işaretleri Tehlikeye neden olacak veya tehlikeye maruz bırakacak bir davranışı yasaklayan işaret (4) Uyarı işaretleri Bir tehlikeye neden olabilecek veya zarar verecek durum hakkında uyarıda bulunan işaretler (4) Emredici işaretler Şantiyelerde veya İnşaat alanlarında herhangi bir tehlike veya zarara neden olabilecek durum ve davranışlarla ilgili olarak uyarıda bulunan işaretler (5). 12

13 3.2.5 Acil çıkış ve ilkyardım işaretleri Acil çıkış yolları, ilkyardım veya kurtarma ile ilgili bilgi veren işaretlerlerdir.(4). 3.3 Şantiyede ve inşaat sahalarında uyulması gereken kurallar a) Şantiyede veya inşaat sahasında gerekli güvenlik donanım kontrolü yapılmalı ve inşaat süresince şantiyede ihtiyaç duyulabilecek iş güvenliği malzemelerinin muhtemel sayıları belirlenerek temin edilmelidir. b) Gerekli görülmesi halinde, şantiyede ilk kez işe başlayacak farklı nitelikteki çalışanlara, şantiyede uyulacak/uygulanacak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili eğitim verilmeli veya eğitim programı hazırlanmalıdır. c) İnşaat -Çalışma alanında ilgisiz kişilerin bulunması engellenmelidir. d) Şantiyede veya inşaat sahasında kullanılacak araç ve iş makineleri ile ilgili olarak gerekli güvenlik önlemlerinin mevcut olup olmadığı ve makinelerin çalışabilecek durumda olup olmadıkları kontrol edilmeli veya kontrol edilmesi sağlanmalıdır. e) Kullanılacak alet ve ekipmanlarda kaza riskine karşı gerekli ikaz edici levhaların bulunmasına dikkat edilmelidir. f) İşin gerektirdiği çalışma alanını belirlenmeli, çalışma alanının temiz ve düzenli olması sağlanmalıdır. g) Yapılacak işle ilgili olarak, işe uygun özelliklerde ve işin gerektirdiği bilgi ve beceriye sahip ekip veya ekiplerin oluşturularak gerekli iş dağılımının yapılması. i) Çalışma alanında bulunan atıkların uzaklaştırılması sağlanmalıdır. j) Şantiyeye asılacak iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili uyarı levhalarının çeşidi, sayısı belirlenerek temin edilmelidir. k) İnşaatın ilerlemesine paralel olarak iş sağlığı ve güvenliği uyarı levhaları planlanan yerlere monte edilmeli veya monte edilmesi sağlanmalıdır. 13

14 l) İnşaat süresince şantiyede ihtiyaç duyulacak iş sağlığı malzemesi ve yardımcı teçhizatın çeşidi, miktarı, konulacağı yer, muhafaza şekli ve temin edilmesi ile ilgili esaslar belirlenmelidir. m) Acil durumlarda, en yakın hastane, karakol, jandarma, itfaiye, ambulans hizmetlerinin gecikilmeden alınabilmesi için, telefonları kolay görülebilecek yerlere yazılmalı ve ilgili elemanlar bu konuda ayrıca bilgilendirilmeli veya bilgilendirilmeleri sağlanmalıdır.(4) 4. PANEL KALIP YAPIMINDA KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER 4-1 ARAÇLAR Anahtar takımı; Çekiçler; Elektrik uzatma kablosu ; Koruyucu baret; 14

15 Elektrikli breyz ve testere ; Metre,lazerli metre ve kot alma ; Mıknatıslı şakül ve lazerli gönyeleme ; Testere ; Speral taşlama-kesme ; 15

16 4-2 GEREÇLER Çivi- vida; İnşaat kalıp tahtalarının çakılmasında, ahşap parçaların birbirlerine tutturulması, eklenmesi vb. işlerde kullanılan çelik malzemedir. Kalıpta genel olarak 6'lık( 6 cm) ve 10'luk (10 cm) kullanılmaktadır. 6'lık tahtalarda, 10'luk ise 5*10 ve 10*10 larda kullanılmaktadır). Kolon aplikasyonlarında, betona ızgaraların tutturulması için beton çivileri kullanılır.(6) Tij (Tıe-Rot Takım) ve Tij Somunu (Kalıp Bağlantı Cıvatası ve Somunu):Perdekolon ve kiriş kalıplarının iki yüzeyindeki panoların tespitinde kullanılabilecek endoğru çözümdür. Kullanımı çok pratik ve rahattır.15 ton kopma mukavemetine dayanıklı ürünlerdir.(6) Kalıp bağlantı cıvatası ve somunu (Kilit Çiroz): Kolon- perde gibi elemanların iki yüzünü birleştirmek amacı ilekullanılan bir nevi kilittir. Perde kilidi de denmektedir. Kullanımı şöyledir: Perde ikiyüzü arasına bir elektrik borusu geçirilir ve bunun içinden 6,8 lik inşaat demirigeçirilir bu demirin iki ucuna takılan çirozlar kolları vasıtasıyla iki taraftansıkıştırılarak perde istenilen kalınlığa gelince bırakılır ve kilitleri vasıtasıyla sabitlenir.sökerken de kilitleri açılır ve kolayca çıkartılır.perde kolon ve kiriş kalıplarının ikiyüzeyindeki panoların tespitindekullanılabilecek en doğru çözümdür.kullanımı çok pratik ve rahattır.15 ton kopmamukavemetine dayanıklı ürünlerdir 16

17 Kalıp kelepçesi: Çirozların değişik bir tipidir. Aynı amaçla kullanılır. 6, 8, 10 mm inşaat demirleri ile kullanılırlar. Tutucu dişler sertleştirilmiştir. Yaylar nitelikli çeliktendir. Fırın boyalı veya çinko kaplamalıdır. Teleskopik dikme direk; Kurulması, sökülmesi, taşınması kolaydır. Döşeme kalıbı uygulamalarında, kalıp altı desteği olarak kullanılır. Açık ve kapalı mekanizmalı olarak iki tipte ve çeşitli ebatlarda imalatı yapılmaktadır. Teleskoplar kalas (kereste) sarfiyatını sona erdirmiş, inşaatçımıza uzun vadede çok kâr sağlamıştır. İnşaatlarınıza Avrupa standardında güvenliği ve ekonomiyi getirir. Kolay kurulumuyla inşaatın yapım süresi içinde büyük kolaylık sağlamaktadır. Korozyona karşı antipas boyalı olarak imalatı yapıldığından uzun ömürlüdür. İsteğe bağlı daldırma galvaniz uygulaması yapılmaktadır. Farklı tipte kiriş altı mahya kafaları imalatı yapılmaktadır. Çeşitli uygulamalar için değişik (4 yollu, uzun U, standart U, düz, düşer) başlık tipleri vardır. Değişik kotlarda çalışmak üzere ayarlanabilir. Dikmeler, kanal ve perde payandası olarak da kullanılabilir. Yüksek irtifalı kalıp kurulumunda 3 ayaklı sehpa yardımı ile dikmelerin dik durması sağlanır. 17

18 Teleskopik dikme ve parçaları 18

19 Teleskopik dikme uygulamaları 19

20 Kolon Kelepçesi: Kolon kanatlarının açılmasını engellemek için kullanılır. Kuşak görevi yapar. Kalıp yüzeyleri büyük alanlı fabrikasyon levhalar olup yüzeyleri ve kenarlarına özel sıvı emdirilmiş çok katlı prese kalıp yüzeyleri (plywood) kullanılır. Plywood (Beton Kontraplağı); Bu malzemelerin yüzeyleri polimer membran kaplanmış veya suya dayanıklı özel polimerik tutkallarla sıkıştırılarak üretilmiştir. Söz konusu kontrplak malzeme, filmli beton kalıp kontrplağı veya filmsiz beton kalıp kontraplağı şeklinde üretilmektedir. Kontraplak yüzeyinde film tabakası olarak özel reçine vardır. Kalınlıkları 18 mm (13 katman), 21 mm (15 katman), en ve boy ölçüsü 125x250 cm,122x244 cm dir (Resim 2.13). Filmsiz kontrplakların kalınlıkları 3,.., 9, 12, 15, 18,.,40 mm,en ve boy ölçüleri ise 122x244 cm, 125x250 cm ve 152,5x152,5 cm dir. Malzeme, betonun hem görüntüsünde hem de fiziksel özelliklerinde iyileşmeler sağlamaktadır. Filmli plywood Fenolik film kaplı beton kontrplağı ismi ile de geçen plywood, perde kolon vb. kalıp sistemlerinde beton yüzeyine gelen noktalarda kullanılır. Plakalar halinde olduğu gibi, çelik karkasların yüzeyinde monte edilerekten panolar halinde de kullanılır. 20

21 Hafif fakat yüksek dayanımlı, Rahat kullanımlı, Çevre dostu, Uygulaması geniş alanlara sahip bir malzemedir. Plywood ağaç tabakalarından oluşan bir paneldir. Plywood çok iyi mekanik dayanıklılığa sahip olmasına karşın hafif bir malzemedir. Katman sayısı genelde tek sayı olacak şekilde üretilir. Dış katmanlar genellikle panelin uzun ölçüsüne paralel yöndedir. Birbirini izleyen katmanlar birbirine dik olacak şekilde yapıştırılır. Bu üretim şekli dayanımı artıran, vibrasyonla oluşacak şok etkilere karşı koyan bir yapıdır. Betonun yapışmaması için ayırıcı maddeler kullanılmalıdır. Ayırıcılar her zaman çok ince bir şekilde uygulanmalı ve gerekli olduğunda kauçuk bir silgi veya bez ile tekrar düzeltilmelidir. Kalıplar söküldükten hemen sonra tekrar temizlenmelidir. Zaman zaman kalıp elemanları (plywood) çok yağlanmaması için bir deterjanla temizlenmelidir. Aynı zamanda her beton dökümünden önce beton dökümü sonucunu etkilememesi için plywood oluşmuş ve olabilecek kirlere karşı temizlenmelidir (örneğin çiçek tozu, toz vs.). Şantiyede malzemeleri depolarken hepsinin düzenli olarak iyi korunması veya aynı derecede açıkta tutulmasına dikkat edilmelidir. Birbirine yakın sonuçlar elde edilmesi her bir elemanın plywoodun aynı iklimde bulunması ile mümkündür. Beton kontra plakları, kenar yüzeyleri akrilik boyalı olarak piyasada bulunur. Kesilir kesilmez, kesilen kenarların hemen yalıtılmasına dikkat edilmelidir. Beton kontra plakları, en yüksek ihtiyaçları karşılayan ve kolayca çalışılabilen (testere, çivi vs.) bir paneldir.(6) Çelik Pano sistemleri; Sabit ve hareketli kalıp üretim yöntemlerine uygun olan metal kalıplar, çelik ve alüminyumdan yapılır. Bu kalıplar ile kolon, kiriş, duvar, döşeme ve çatı elemanları ile tüm yüzeysel taşıyıcılar yapılabilir. Çelik kalıplar sıva gerektirmeyen, düzgün, pürüzsüz beton yüzeyler elde etmek için idealdir. Montajı ve sökülmesi son derece kolaydır. Yaklaşık kez kullanılabilir. Dış karkas 5 mm, yüzey 3mm A1 kalite Ereğli çelik sac kullanılır, dış karkas yüksekliği 60 mm dir.(7) (8) 21

22 Plastik Kalıp sistemleri Tekrar kullanılabilme özelliği olan plastik kalıp sistemi düzgün yüzeylerde kullanılan yeni bir üründür. Söz konusu plastik kalıplar, yüksek yoğunluklu polietilen kalıplardan, kalıpları birbirine bağlayan kalıp elemanlarından ve kilitleme kelepçelerinden oluşur. Özel yüzey şekli veren kalıp elemanı Polyester Panel Kalıp Polyester panel kalıpların beton gören yüzeyleri fiberglas, konstrüksiyonu çeşitli delik lamalardan oluşmuş panolardır. (6) 5.BETONARME KALIP ÇEŞİTLERİ Betonarme kalıpları; kalıp taşıyıcı sistemleri (kalıp iskeleleri), kalıp yüzeyleri ve birleştirme-bağlama elemanları olmak üzere üç ana unsurdan oluşur. Kalıpların fonksiyonlarını tam olarak yerine getirebilmeleri ve beton dökümü ve kalıba dökülmüş olan taze betonun mukavemetini kazanması için gerekli süre zarfında herhangi bir olumsuzluk yaşanmaması için bu üç ana unsuru oluşturan elemanların fonksiyonlarını en iyi şekilde yerine getirmeleri şarttır. Betonarme kalıp sistemleri genel olarak; - Geleneksel kalıp sistemleri, - Endüstriyel kalıp sistemleri Olmak üzere iki ana gruba ayrılmakla birlikte; yapımında kullanılan malzemelere ve kullanım durumlarına göre de: 22

23 5.1. Yapımında Kullanılan Malzemelere Göre - Ahşap kalıplar, - Çelik kalıplar, - Plastik kalıplar, - Beton kalıplar, - Karma kalıplar, 5.2 Kullanım durumlarına göre; Kalıcı kalıplar, Takılır-Sökülür kalıplar, Hareketli kalıplar, olmak üzere sınıflandırmamız mümkündür.(4) 5.3. Fonksiyonlarına göre kalıplar; A-Klasik Kalıp Sistemleri B-Endüstriyel Kalıp Sistemleri B-1-Panel Kalıp Sistemleri B-1-1-Ahşap ve Ahşap esaslı Kalıp B-1-2-Metal Kalıplar B-1-3-Plastik esaslı Kalıplar B-2-Tünel Kalıp B-2-1-Yarım Tünel Kalıp B-2-2-Tam Tünel Kalıp B-3-Prefabrike Elaman Kalıp B-3-1-Masalı Kalıp B-3-2-Münferit Kalıp (6) 6. PLANIN ZEMİNE UYGULANMASI Tapu sicil muhafızlığına müracaat edilerek, bir teknisyen tarafından arsanın köşeleri zeminde belirtilmiş ve bu köşelere beton içine gömülü çivi başları gömülerek köşelerin kaybolmamasını sağlanır. 23

24 Böylece köşe noktaları bilinen arsa üzerine yapının uygulanabilmesi için yapı hattını yani yapının sokak çizgisinin bilinmesi gerekir. İmar durumuna uygun olarak düzenlenmiş olan durum planında ki ölçülere göre kadastro memurlarınca yapılacak ölçmelerle yapının bir köşeni ve yapı hattı zemine kazıklarla tespit edilir. Yapının diğer köşeleri yapı hattına ve tespit edilen köşeye göre bulunarak buralarda birer kazık çakılır. Yapının dört köşesi belirlendikten sonra sıra plandaki temel ve beden duvarlarının arsa üzerine taşınmasına gelir, bu işleme aplikasyon veya ip iskelesi denir. 6.1 ip iskelesi yapılırken iş sırası takibi - Köşe kazıklarının üst köşelerine birer çivi çakılır. Çiviler birbirlerine ip ile bağlanılarak. - Binamız ister yığma ister betonarme olsun usta veya kalfa yolun tretuvar kotuna, yapının (+,-) artı, eksi kotunu parselimizin bir köşesine dikilen 5x10 veya 10x10'luk sağlamlaştırılmış latanın üzerine hortumlu su terazisi ile taşır. Bu işlemi mühendisler çok bina gruplarının kodlanmasında optik aletlerle yaparlar Binalarda ip iskelesi yapımı; Parselimizde temizlik ve tesviye kazısına gerek varsa önce onu yaparız. Projemize göre parsel çizgilerinden faydalanarak binamızın köşe kazıklarını çakarız Binamızın dış hatlarını ip ile çevreleriz. 24

25 Bina kenarından 1 ila 1.5 metre uzağında, temel açılacak her yere kazıklar çakılarak, üzerlerine terazisinde üst kısmı düzgün olan 5xl0'luklar köşelerde iki taraflı diğer kısımlarda yalnız temel olan kısımda çakılır. Binanın dış çizgisine göre temel kazılacak kısımlar belirlenir. Çakılan 5/10 luklar üzerine testere ile çentik atılır. Veya çivi çakılarak yapılır. Sırası ile taş duvarların geldiği yerleri ve gerekirse tuğla duvarların geldiği yerler, bu çakmış olduğumuz iş iskelesi üzerinde tespit edilir. Çalışmaya başlandığı zaman ilk önce temel yerlerinin ipleri çekilir. Kazı çalışması bittikten ve temel betonu döküldük-ten sonra saç duvar içinde aynı çalışmalar yapılır. Betonarme projelerinin uygulanmasında; Bina oturma alanını 1-1,5 m dışındaki mesafede yapılmış olan kazı içerisine, kesintisiz çerçeve kazıklar yardımıyla dolanır buna telerö denir. Telerö üzerinde yapının aksları işaretlenir ve numaralandırılır. Aks noktalarına ip in bağlanabileceği işaretler yerleştirilir. Telerö üzerinde temel çeşitlerine bağlı olarak işaretlemeler yapılır ve ipler çekilir. Ölçü kontrolleri yapıldıktan sonra, ipleri kesişim notalarında şakul yardımı ile zemine işaretlemeler yapılır. Zemine işaretlenmiş yerlere temel kalıp planları yapımına başlanır. Betonarme binalarda temel aksları (eksenleri) ip iskelesi üzerine işaretlenir. Bu ip iskelesi bodrum tavan döşemesi yapılana kadar bozulmaz.(3) 25

26 7. BETONARME KALIPLARINDA DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR 1- Beton Kalıbı üzerine gelen yükleri ve sarsıntıları karşılayacak şekilde sağlam yapılmalıdır. 2- Beton dökülmeden önce, kalıp içi iyice temizlenmeli. 3- Beton dökülmeden önce ve dökülürken kalıp ile ölçüler iyice kontrol edilmelidir. 4- Kalıp yüzeyleri, betonun kalıba yapışma ve beton içindeki suyun kalıp tarafından emilmesi önlenir. 5- Kalıba dökülen beton/prizini aldıktan sonra kalıp söküleceğinden, kalıbın kolay sökülür ve yapılır olması gerekir. 6- Bir kat kalıbını sökmeden üst katın kalıbının kuruduğu hallerde katlarda dikmeler üst üstte getirilmelidir. 7- Kalıp defalarca kullanılacağı düşünülerek dikkatle yerleştirilmeli ve muntazam sökülmesi gerekir. 8- Kalıp masrafı inşaat masrafını arttıracağı için, bir kalıptan azami derecede istifade edilmelidir. 9- Kalıplama işini daha kolay yapabilmek için paneller yerde veya tezgah üzerinde makinalardan da istifade ederek projesine göre hazırlanıp zamandan tasarruf edilir. 10-.Kalıp söküldükten sonra kalıntıları temizlenip tekrar kullanılana kadar düzgünce ebatlarına göre ayrı ayrı istif edilmelidir.(3) 8. KALIP SÜRESİ Beton döküm işi bitimi ile kalıp sökümü arasında geçecek süre kalıp süresidir. Bu süre kullanılacak çimentonun cinsine, betonun kalitesine, su çimento oranına betonarme yapının; cinsine, etkilerine, büyüklüğüne ve hava şartalarına göre değişir. En Düşük sıcaklıklarda aşağıdaki kalıp alma süreleri uygulanır. Çabuk sertleşen portland 2 gün 4 gün 8 gün sıcaklık derecesi +5C olan elverişli hava şartları altında ve normal kalıp sistemlerinin kullanıldığı yerlerde genel olarak, Özel durumlarda büyük açıklıklı ve büyük boyutlarda yukarıdaki süreler iki katna çıkarılabilir. Kayan ve yürütülebilen kalıplar veya benzeri metodlarla kullanıldığı, beton vibrasyonla sıkıştırıldığı taktirde cetvelin verdiği süreler 1 ila 2 gün kısaltılabilir. Sertleşme sırasında hava don yaparsa kalıp süresi don yapan günler kadar uzatılmalıdır. 26

27 9. PANEL KALIP İSKELESİ Kalıp iskeleleri genelde ahşap malzemeden (direkler, yatay destekler ve diyagoneller kullanılarak) yapılmaktadır.ancak, günümüzde giderek takma-sökme işlemlerinde kolaylık sağladığı ve iş güvenliği açısından daha güvenilir sonuçlar verdiği için metal dikmeler ve iskeleler kullanılmaktadır. (1) Metal iskele sistemlerinde kolay kurma ve sökmenin sağladığı,emek tasarrufunun sağlandığı, iş güvenliği açısından da olumlu sonuçlar vermektedir. Bu avantajlarının yanında yüksek döşemelerin yapımında iş iskelesi sistemi, kalıp iskeleleri kullanılmaktadır. Bu iskelelerin malzeme kesitleri ve özellikli malzemelerden yapılmaktadır. 10. PANEL KALIPLAR Metal iskele(9) Bilindiği gibi kalıplar bir takım hesaplamalar sonucunda geliştirilen kalıp projelerine uygun olarak yapılmak durumundadır. Ancak günümüzde çok farklı özellikler arz etmeyen betonarme yapı elemanlarının kalıplanmasında kullanılan geleneksel kalıplarda kabullenilmiş yaklaşık kesit ve boyutlar mevcuttur.(1) Yapıların değişik yerlerinde kullanılan kalıplar ayrı ayrı özellikler gösterdiği için değişik şekillerde yapılırlar. Panel kalıplar, uygulamalarında klasik kalıp sistemi iskelesine, paneller monte edilerek uygulandığı gibi endüstriyel panel kalıplarda kullanılmaktadır. Endüstriyel kalıplarda, taşıyıcı kirişleri özel olarak yapılmış, değişkenliği olabilen, çok amaçlı panel kalıplardır. Ayrıca beton yüzeye temas eden metal esaslı paneller, özel olarak tasarlanmış, çerçeve destekli ve farklı boyutlarda üretilen panel kalıplardır. İnşaatların küçük veya büyüklüğüne göre çeşitli şekillerde üretilmiş panel kalıplar kullanılmaktadır. 27

28 Yapıların değişik yerlerinde kullanılan kalıplar ayrı ayrı özellikler gösterdiği için değişik şekillerde yapılırlar. Bu nedenle kalıpların inşaatta kullanıldıkları yerlere göre sınıflandırılıp incelemek gerekir. Projesine uygun olarak yada standart, metal veya ahşap esaslı panel kalıplar, temel ölçüsüne uygun kanat panelleri kullanılarak teşkil edilirler. Çeşitli firmaları ürettikleri, özellikli kalıplar ile rijitliği sağlanmaktadır. Panel kalıp sistemlerinde firmaların geliştirdikleri kalıplar yapıların özelliklerine göre olup, kendilerine göre de sistem geliştirmişler ve kodlamışlardır. Panel kalıplar, yapıların üretiminde her noktasında ve ölçüsünde kullanılabilmektedir. Panel kalıplarla birlikte, daha düzgün beton yüzeyleri ve hızlı üretim mümkün kılınmıştır YAPILARDA PANEL KALIPLAR Projesine uygun olarak yada standart, metal veya ahşap esaslı panel kalıplar, temel ölçüsüne uygun kanat panelleri kullanılarak teşkil edilirler. Yapıların değişik yerlerinde kullanılan kalıplar ayrı ayrı özellikler gösterdiği için değişik şekillerde yapılırlar. Bu nedenle kalıpların inşaatta kullanıldıkları yerlere göre sınıflandırılıp incelemek gerekir Temel Kalıpları Betonarme münferit temellerin yalnız yan yüzeyleri ile üst kısmının etrafına yapılan kalıptır. Bazen temellerin arası 30x30 veya 30x40 cm boyutunda bağlantı kirişleri ile bağlandığından, bu kirişlerin yan kanatlarında kalıp yapmak gerekir. Meyilli kısımlar için kalıba gerek yoktur. Mala ile meyil verilir. Üst kısmının kalıbı ise alt kısmın betonu dökülüp bir miktar sertleştikten sonra yapılır. (3) Yapıyı zemine oturtan temel, ayakların kalıpları en basit teşkil edilen kalıplardır. Yükseklikleri ve görünen yüzleri az olduğundan, daha az itina ile yapılırlar. Çeşitli şekilleri vardır. Duvar temelleri mütemadi olduğundan sadece iki karşı yüzü için kalıp yapılır. Kalıp genelde dikdörtgen kesitlidir. Projesine uygun olarak, yükseklikleri hazırlanan panel kalıplar, dışarda dıştan içe doğru hazırlanır. Kalıp için, boy kirişler uzatılır, paneller monta edilir. Uygulama noktasında da aksa göre yerleştirilir ve sonra, destek (L) kullanılarak takviyeler yapılır. Yapı temelleri, plak ve perde sistemi olduğunda, metal yüzey, metal çerçeve ahşap esaslı yüzey veya özel ahşap kirişli ahşap esaslı kalıplar kullanılmaktadır. Kalıp panelleri, çeşitli ölçülere getirilmesinde çeşitli birleştirme parçaları kullanılmaktadır. Metal çerçeveli ahşap esaslı paneller, ölçüsüne uygun çerçeveleri tezgahta panelleri vidalanması ile kalıp elamanları üretilmektedir PERDE BETON KALIPLARI Yapı üretiminde düşey taşıyıcıların perde beton olarak yapıldığında, ahşap kirişli perde betonu panel kalıpları kullanılmaktadır. Ahşap kirişli panel kalıplar tek parça halinde yüksek perde betonu yapılabilmektedir. Ahşap kirişlerin uzatılması, kafesteki boşluk içine geçerek çabuk ve basit biçimde bağlanır. Birleştirilen kirişler uzatma elamanı ve elle sıkılan somunlarla bağlanır.(peri vario) Ahşap kirişli panel kalıp uygulaması, ölçülere ve gelen yüke bağlı olarak çelik kuşaklar üzerine ahşap kirişler monte edilir ve kirişler üzerine ahşap esaslı paneller 28