ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ TASARIMI İÇMİMARLIK

Transkript

1 Uğur Dağlı > Sayfa 3 Yerel Gündem 21: İznik ve Mardin den Ders Almak Yaşadığımız Mekanların Değişime Uğramaması Söz Konusu Edilemez HeraC Naciye Doratlı > Sayfa 4 GELENEKTEN EVRENSELE ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ TASARIMI İÇMİMARLIK KONUT VE YAŞAM Unutturulan Anlamlar ve Salamis Bay Oteli GEÇMİŞİN SESSİZ TANIKLARI KENT MİMARLIK ve TASARIM GAZETESİ 15 GÜNDE BİR YAYINLANIR 04 TEMMUZ 2010/ SAYI 10 NAZİFE ÖZAY Betül BİLGE > Sayfa 5 Yaşamın Akışkanlığı Bağlamında Konut Kağan Günçe konuk yazar: Afet Çeliker > Sayfa 6 Kent Mekani İle En İyi İlişki Kuran Kamusal Bina AL GÖZÜM SEYREYLE KENTİN TADI TUZU Şebnem Hoşkara > Sayfa 11 Tren İstasyonundan Çok Bir Botanik Bahçesini Andıran Atocha Türkan Ulusu Uraz konuk yazar: Beser O. Vehbi > Sayfa 12 Londra nın Batı Yakası Canlı kapak resmi: Ceren Boğaç olmazsa olmazları arasına giren ürünler, bazen hayatımızı kolaylaştırıp, yaşam standartlarımızı yükseltirken, bazen de hayatımıza yeni anlamlar yüklemekle kalmayıp, aynı zamanda sosyal statü göstergesi olarak imaj kazandırıp bir kimlik yüklemektedir...> S 8 GÜNCEL HABERLER YORUMSUZ FOTOĞRAFLAR S 15 <...KARİKATÜRLER Kutsal Öztürk Begüm Mozaikçi > Sayfa 13 Yerel Yönetim Seçimlerinin Ardından ENGELSİZ YAŞAM: EVRENSEL TASARIM... Toplumumuzda yer alan engellilerin sayısı küçümsenmeyecek bir orandadır. Çevremizde, bulunduğumuz ortamlarda engelli yaşam sürmek zorunda kalan insanlara sık rastlamayışımızın sebeplerinden biri de, çevrelerinin olumsuz şartlarıdır... > 910 Şebnem Hoşkara Ercan Hoşkara SORULARCEVAPLAR DOSYA V: TASARIMIN EVRENSEL İKONLARI...Hepimizin belki de farkında bile olmadan, konuk yazar: PROVOETKİNLİK ULUSLARARASI TASARIM GÜNÜNDE TASARIMIN ROLÜNÜ YENİDEN DÜŞÜNMEK > S 7 Beril Özmen Mayer CMYK > Sayfa 14

2 HAVADİS GAZETESİ EKİ / 04 TEMMUZ. SAYI 10/ EDİTÖR Naciye Doratlı Doğu Akdeniz Üniversitesi SAYFA naciye.doratli@emu.edu.tr EDİTÖR DEN... Çağdaş Görünüm Kazandırmak Mı Yoksa Esere Saygısızlık Mı? Bu gün itibarı ile belki eskimiş bir bilgi ama geçtiğimiz ay Kıbrıs gazetesinde yayınlanan bir habere dikkatinizi çekip görüşlerimi sizlerle paylaşmak istiyorum. 18 Haziran 2010 tarihli haber, Lefkoşa nın farklı noktalarındaki anıtların elden geçirilip çağdaş görünüme kavuşturulmuş olması ile ilgiliydi. Çağdaş görünümden ne kastedildiğini bu gazete haberinden önce işi gereği sık sık Lefkoşa ya giden oğlumdan duyduğumda kulaklarıma inanamamıştım, çünkü brüt betondan yapılmış olan anıtlar (Kaymaklı Şehitleri Anıtı ve Barış Anıtı) çağdaşlık adına beyaza boyanmışlardı. Anıtların çevresini çağdaş peyzaj yaklaşımları çerçevesinde düzenlenmesi anlaşılabilir ve takdir edilir ama brüt beton olarak tasarlanmış anıtların beyaza boyanmasını anlamak çok güç. Tabii eğer müellifinden izin alınarak yapılmışsa diyecek söz yok ama sorulmadan yapılmışsa bu olacak iş değil. Asıl ilginç olan, bu konu ile ilgili olarak kimsenin sesi soluğu çıkmıyor. En azından ben, ne gazetelerde ne de yerli televizyonlarda anıtlara yapılan bu yanlışlığa ilişkin olarak bir tepki göremedim. Bu tepkisizlik bu konuda bilgisiz ya da ilgisiz olduğumuzdan mı? Yoksa ülkemizde çok daha önemli sorunlar olduğu için benim gibilerin önemsediği bu ve benzeri yanlışlık hiç kimseyi ilgilendirmiyor mu? Varın siz karar verin. Yeni/Yeniden Seçilmiş Belediye Başkanlarımızın Yeni Dönemde İcraatları Sorgulamak memnun olmamak için o kadar çok neden var ki... Bunu neden dile getiriyorum? Bize verilen hizmetlerden memnun olmadan önce, haklarımıza ilişkin farkındalığı artırmaya yardımcı olmak ve yeni dönemde çağdaş kent sakinlerinin takipçisi oldukları haklarımızı hatırlatmak için. Avrupa Kentsel Şartı nı burada tümüyle anlatmak yerine, Belediyelerin icraatlarından doğrudan etkilenmekte olan Kentli Hakları na değinmekle yetineceğim. Bu haklar içinde öne çıkanlar: Kirletilmemiş, Sağlıklı bir Çevre: Hava, gürültü, su ve toprak kirliliği olmayan, doğası ve doğal kaynakları korunan bir çevre; Dolaşım: Toplu taşım, özel arabalar, yayalar ve bisikletliler gibi tüm yol kullanıcıları arasında, birbirinin hareket kabiliyetini ve dolaşım özgürlüğünü kısıtlamayan uyumlu bir düzenin sağlanması; Sağlık: Beden ve ruh sağlığının korunmasına yardımcı çevrenin ve koşulların sağlanması; Spor Ve Dinlence: Yaş, yetenek ve gelir durumu ne olursa olsun, her birey için, spor ve boş vakitlerini değerlendirebileceği olanakların sağlanması; Kaliteli Bir Mimari Ve Fiziksel Çevre: Tarihi yapı mirasının duyarlı bir biçimde restorasyonu ve nitelikli çağdaş mimarinin uygulanmasıyla, uyumlu ve güzel fiziksel mekânların yaratılması; İşlevlerin Uyumu: Yaşama, çalışma, seyahat işlevleri ve sosyal aktivitelerin olabildiğince birbiriyle ilintili olmasının sağlanması; Katılım: Çoğulcu demokrasilerde; kurum ve kuruluşlar arasındaki dayanışmanın esas olduğu kent yönetimlerinde; gereksiz bürokrasiden arındırma, yardımlaşma ve bilgilendirme ilkelerinin sağlanması; Kişisel Bütünlük: Bireyin sosyal, kültürel, ahlaki ve ruhsal gelişimine, kişisel refahına yönelik kentsel koşulların oluşturulması. tek yön çalışıyor. Şüphesiz trafiğin çok rahat akışında tek neden bu değil ama, biz sadece böyle bir sistemi uygulamayı düşünsek ve bu konuda ısrarcı olsak bugün yaşanmakta olan trafik sorununu büyük ölçüde rahatlatabiliriz. Ve bu konuda en büyük görev bence Belediyelerin. Amacım, yeniden seçilmiş Belediye Başkanları nın geçtiğimiz dönemde tümden başarısız olduklarını iddia etmek değil elbette. Ama genel olarak bir değerlendirme yapacak olursak ve özellikle Avrupa kentlerinde gördüğümüz uygulamaları göz önünde bulundurursak, yukarıda sadece bir kısmını özetlediğim Avrupa Kentsel Şartı/ Kentli Hakları Deklarasyonu bağlamında yerleşimlerimizin çoğunda sorunlar hala daha yerli yerinde duruyor. Kaliteli bir mimari ve fiziksel çevrenin sağlanmasında en sorumlu makam Belediyeler değil mi? Yeni, çok katlı yapılara inşaat izni verilirken yürürlükteki Yasalarda öngörülen ve öngörüldüğü şekli ile zaten yetersiz olan araç park yeri sayısını bile sağlamadan, yayalara ayrılması gereken kaldırımların park yeri olarak kullanılmasına göz yumulması doğru bir icraat mı? Ulaşımla ilgili olarak birçok yerleşimde özellikle büyük kentlerimizde sorun yaşamıyor muyuz? Ağırlıklı olarak özel araca bağımlı olan ulaşımla ilgili sorunu elbette sadece Yerel Yönetimlerin uygulamaları ile çözmek mümkün değil. Ama en azından, hem ekonomik açıdan, hem insan sağlığı açısından bu sorunun çözülmesinde gerekli adımların atılması için Belediyelerin ısrarcı olması gerekmez mi? Lefkoşa, Gazimağusa ve Girne de belli güzergahlarda sadece iş çıkışı saatlerinde değil gün boyu tıkanıklık yaşanmakta. Avrupa kentlerinde tıkanıklıkları önlemek için yapılan uygulamalardan birinin yol ağının tek yön sistemine dönüştürülmesi olduğunu görüyoruz. Geçen gün, Fakülte mizin üyesi olduğu EAAE nin (European Asssociation for Architectural Education Avrupa Mimarlık Eğitimi Birliği) toplantısı için gittiğim Paris i bu açıdan okumaya çalıştım, ve gördüm ki kent merkezinde ChampsÉlysées Bulvarı hariç hemen hemen tüm ana caddeler Avrupa Kentsel Şart ında Bir kentin karakteri, onun çağdaş mimarisi ve tarihi dokusundadır. denilmektedir. Acaba Belediyelerimizin çağdaş bir kent karakteri oluşturmak için gayret gösteriyorlar mı? Ya da biz çağdaş bir kentte yaşama hakkımız olduğunun farkında mıyız? Sadece yukarıda belirttiğim kentli haklarının tümüne değinmeye kalkarsam editor sayfama sığmak olası değil. Bu nedenle, bu sayfayı okumak inceliğini gösteren herkesten haklarının takipçisi olmalarını, Belediyelerin icraatlarını sorgulayarak hakları olan çağdaş yaşam koşullarının sağlanmasında ısrarcı olmaları gerektiğini hatırlatarak yazımı tamamlamak istiyorum. Seçimi kazanmış olan Belediye Başkanlarına, bizlere çağdaş yaşam çevreleri sağlamaları yönünde başarılar diliyorum. Naciye Doratlı Önce Cumhurbaşkanlığı seçimleri, hemen ardından da geçtiğimiz hafta yapılan Yerel Seçimler derken, birbirine eklemlenen seçim dönemlerini geride bıraktık ve yirmi sekiz yerleşimin Belediye Başkanlarını seçtik. Siyaseti bir yana bırakacak olursak 28 Belediye Başkanı nın 25 nin yerini korumuş olması, seçmenlerin Belediye Başkanlarından memnun oldukları için onları bir dönem daha seçtikleri anlamına mı geliyor acaba? Eğer cevap Evet ise, demek ki bizler ya çok mütevazıyız, ya da haklarımızın neler olduğunun, Belediyelerin bizler için neler yapmaları gerektiğinin çok da farkında değiliz. Çünkü genel olarak etrafımıza baktığımızda, ne yazık ki çağdaş ve kaliteli yaşam çevrelerinde yaşamakta olduğumuzu söylemek olanaksız. Avrupa Konseyi tarafından 1992 yılında kabul edilerek ilan edilmiş bulunan 20 maddelik deklarasyon ve 13 maddelik şart ilkelerinden oluşan Avrupa Kentsel Şartı nı göz önünde bulunduracak olursak, Belediyelerin icraatlarını sorgulamak ve Mekanperest Gazete Ekibi / Soldan sağa (üst): Ceren Boğaç, Şebnem Hoşkara, Kağan Günçe. Soldan sağa (alt): Ercan Hoşkara,Begüm Mozaikci, Hıfsiye Pulhan,Naciye Doratlı, Kutsal Öztürk, Uğur Dağlı, Türkan Ulusu Uraz. MEKANPEREST HAVADİS GAZETESİ EKİ Proje Koordinatörü / Editör Naciye Doratlı. Proje Koordinatör Yardımcıları Ceren Boğaç, Uğur Dağlı, Şebnem Hoşkara. Grafik Tasarım ve Sayfa Düzeni Ceren Boğaç. Yazı İşleri Ekibi (Alfabetik) Nesil Baytin, Uğur Dağlı, Kağan Günçe, Ercan Hoşkara, Şebnem Hoşkara, Beril Özmen Mayer, Begüm Mozaikci, Kutsal Öztürk, Hıfsiye Pulhan, Türkan Ulusu Uraz. Proje Resmi Sahibi Doğu Akdeniz Üniversitesi, Mimarlık Fakültesi, Gazimağusa. Tel: , mekanperest@emu.edu.tr Yayıncı Kuruluş Havadis Gazetesi, Lefkoşa. CMYK

3 Doğu Akdeniz Üniversitesi BİR BİNA BİR MİMAR UNUTTURULAN ANLAMLAR VE SALAMİS BAY OTELİ SAYFA 03 Uğur Dağlı Bugün sayfamı 1970 li yılların dünya mimarisine adını yazdırmış, yakın geçmişimizde anlamsız bir değişim / dönüşüm / yıkım yaşamış, karakteri etkilenmiş, kimliği yok edilmiş bir binaya, yanıbaşımızdaki, hatta özgün kimliğini unuttuğumuz bir binaya yer vermek istiyorum... Salamis Bay Oteli ne... Mimaride çokca tartıştığımız kavramların başında değişim, dönüşüm, yıkım kavramları yer almaktadır. Binayı dönüştürmek her şekliyle örgütsel bir eylemdir. İster ilave yapın, ister yıkın; binayı belirli bir şekilde dönüştürdüğünüz an, içinde birçok katmanı olan tüm ilişkilere de müdahalede bulunmuş oluyorsunuz. Birçok anlamı olan binaya kurguya müdahalede ise kurgu kendi karşıt denge gücünü oluşturması gerekmektedir. Bu da kurgulayanın amaçlarını kurgunun nasıl oluştuğunu, içsel mantığının, hedeflediği güç dengesinin ne olduğunu v.s. incelemeyi gerektirir. Binanın mimarlarından İlker Kılıç ile yıllar önce gerçekleştirdiğim söyleşi sonrasında (1) Salamis bay Oteli ne ait elde ettiğim mimari öyküyü sizlerle paylaşma; tanımadığım aktörlerin hikayelerini sizlere aktarma düşüncesi bana ayrı bir heyecan verdi. Bu öyküyü yazılı hale getirdiğimde ise sonucunda mişli bir öykünün tınıları ortaya çıkmış oldu. Salamis Bay Oteli ve Mimarları Aktörlerleri Projenin esas sorumlu mimarları Philippou Philippou, yani Philippou Kardeşler iken bungalowlar ve dış alanları kapsayan bölümün tasarımı, Mimar Stavros Economou ait ARIBA Mimarlık Bürosuna aitti. Proje ortaklığı, o dönem Kıbrıs ın en büyük mimari büroları olarak bilinen bu iki büroya aitti. Aktör 1 Birinci aktörümüz, yaşlı, tecrübeli, ada mimarisi ile çevreye ve özellikle kıyıların / sahillerin korunması konularına yönelik duyarlı Mimar Stavros tur. Proje ortağı Philippou Kardeşlerin çalışmalarını genelde espirili bir eleştiri çerçevesinde değerlendirir, onları çok başarılı ama ticari mimarlar / işadamları olarak tanımlarmış. Aktör 2 ve 3 Philippou kardeşlerden biri İngiltere de, diğeri ise Yunanistan da eğitim görmüş olmalarına rağmen o dönemde modern akımın mimarları olarak ortak bir mimari çizgi yakalamışlar. Lefkoşa nın Grivas Digenis Caddesinde yer alan bürolarının tamamen cam olan zemin katını, modern akıma ait tasarımları Kıbrıs halkına yaymak için özellikle İtalya dan ithal ettikleri modern ev ve büro eşyalarının teşhir ve satışı içinde kullanmışlar ve o dönemde kendilerine böyle bir de misyon yüklemişler yılında Kıbrıs ın en büyük ve en prestijli projesi olan Kıbrıs Bakanlık Binaları Uluslararası Mimarlık Yarışmasını, İngiltere den bir firma ile ortak olarak, Phillippou Kardeşlerin kazanmasını Makarios un yakın akrabası oldukları şeklinde yorumlayanlar da olmuş. Projenin Tasarım Süreci Salamis Bay Oteli için oluşturulan 4 kişilik ekip, projeyi 23 ay gibi kısa bir sürede, yoğun çalışma ile gerçekleştirmiş, bungalowlar ile diskotek bölümünün uygulaması ise yaklaşık bir yıl kadar sürmüş. Adaya gelen Turist sayısının birkaç yılda oldukca bir artış gösteren bu dönemde, tesislerin planlanması ve inşası konusunda yerli mimarların / mimarlık bürolarının yeterliliği / yetersizliği bir tartışma konusu iken bu zeminde ayni dönemde gerçekleştirilmekte olan Salamis Bay ile Amathus Oteli nin projeleri ciddi ve özel bir rekabet oluşturmuş. Bu bağlamda Salamis Bay Kıbrıslı mimarlar, Amathus ise Yeni Zelandalı mimarlar tarafından projelendirilmiş. Böylece o dönem çalışma grubu büyük bir gururla, Salamis Bay ın her yönüyle yerli, Kıbrıslı olduğunu, Amathus un ise her yönüyle yabancı olduğunu vurgulamaktaymışlar. Otelin ana blokları dış ülkelerden gelecek turistler için, bungalowlar ise daha çok, ailece arabalarıyla tatil yapabilecek iç turizm için tasarlanmış. Salamis Bay Oteli nin ana hedefi iç turizm ile dış turizmin, yabancılarla yerlilerin buluşacağı ve kaynaşacağı bir ortam yaratmakmış. Ayrıca bu projeye Kıbrıs adasındaki turizmin, konukseverlik misafirperverlik, temelinde gelişmesine öncülük edecek bir anlam da yüklemişler. Diskotek ise iç ve dış turistlerin buluşmasının odak noktası olarak nitelendirilmiş ve planlanmıştı. Salamis Bay Otelinin devreye konmadan isim yapması ve popularite kazanması, bu anlayışın benimsenmiş olmasındanmış. Projenin konseptindeki tonozların Salamis Harabelerindeki tonozlardan esinlenerek ve onlara atıfta bulunmak amacıyla eklenmesinin de tarihi bir anlamı olduğu vurgulanmaktaymış. Otelin Son Durumu Otele değişim(!) yapıldığı dönemde tasarımı şöyle açıklamıştı: Salamis Bay Otel de şimdi artık birçok yenilik var. Otelin basık ve havasız lobisi tarihe karışmış durumda. Gayet geniş ve çok ferah bir ortam haline getirilen yeni lobi, buram buram Akdeniz kültürünü yansıtan mimari anlayışla yeniden düzenlenmiş, denizle iç içe bir görüntü arz ediyor Casino, Salamis harabelerini çağrıştıran mimariyle yapılan sütun ve heykellerle süslenmiş Yeni mimarisi ile otel, turiste özgür bir yaşam tarzı sunuyor Düşünceler ve Sorular... Malsahibi değişik bir bina yapma hedefindeyseydi neden farklı bir yerde yeni bir inşaat gerçekleştirmedi? Tonozlu yapısı ve özgün mimari karakteri ile dünya mimarisi literatürüne girmiş bu yapıya içinde taşıdığı tüm anlamları silerek neden müdahale edildi? Kartpostallarda kalan Salamis Bay Otel in orjinal hali Otelin son durumu: Modern bir binaya yapılan anlamsız eklemeler Salamis Bay Oteli ne, yeni kullanıcılarla birlikte bugünün ihtiyaçlarına cevap verebilmek için bir takım ilaveye gereksinim duyulması, zaman süreci gözönünde bulundurulduğundan rasyonel bir gerçek olarak tanımlanabilir. Fakat bugünün ihtiyaçlarına cevap verebilmek için mimari konseptine ciddi bir şekilde saldırıda bulunmak ve binanın mimari düşüncesini değiştirmek etik bir anlayış değildir. Binanın ana mimari elemanlarından tonozun, ortadan kaldırılması (Kilise mimarisi olduğu için ki tonozun farklı mimari anlamları vardır kaldırıldığı o dönemde kulağımıza gelmişti) bina formunun ana mimari yaklaşımını yaralamıştı. Son Söz Korumacılık sadece tarihi binalar üzerinde değil şehrin simgesi durumundaki mimari değeri olan çağdaş tüm yapılar için söz konusudur. Salamis Bay Oteli, 1970 yıllarda Kırsal alanlarla Mağusa C M Y K kentinin birleştiği bir noktada çağdaş bir simge durumundaydı. Şimdi kimliğini kaybetmiş bir şekilde şehrin bir köşesinde yaşam bulmaya çalışıyor. Bina üzerine yapılan müdahale sonucunda, Bina kompleksi arasında hiçbir dil bütünlüğü bulunmamakta, anlamsız gereksiz detaylarla abartılara gidilmiştir yılların less is more az çoktur felsefesi doğrultusunda yapılan bina gerçekten yalınlığın güzelliğini taşımaktaydı. Ancak şu anda karmaşanın kötü bir çelişkisi ile karşı karşıyadır. Uğur Dağlı (1) Salamis Bay Otel inin geçmiş öyküsüne ait bilgiler, 1999 yılında İlker Kılıç ile gerçekleştiridiğim sohbet sonucuna dayanmaktadır. (2) Sözkonusu haber, Dilek Çetereisi tarafından 2 Ağustos 1999 tarihinde Kıbrıs gazetesinde yayınlanmıştır.

4 SAYFA 04 GEÇMİŞİN SESSİZ TANIKLARI Naciye Doratlı YEREL GÜNDEM 21 VE LEFKOŞA SURİÇİ VE GAZİMAĞUSA SURİÇİ GİBİ TARİHİ KENTSEL ALANLARIN KADERİNİ DEĞİŞTİRMEK* Doğu Akdeniz Üniversitesi Geçtiğimiz birkaç sayılarımızda kamuözel sektörvatandaş işbirliğinin tarihi kentsel alanların canlandırılması açısından önemine değinmiştim. Bu alanların kaderini değiştirebilmek için klasik planlama yaklaşımlarının dışında, tüm başarılı örneklerde gördüğümüz yaklaşımlara, anlayışa gereksinim olduğuna dikkat çekmeye çalışmıştım. Çünkü inanıyorum ki kültür varlıkları olan daha doğrusu kültür varlıklarımızın birikimi olan Lefkoşa Suriçi ve Gazimağusa Suriçi gibi tarihi kentsel alanların kaderini değiştirmek ancak bu şekilde mümkün olabilir.konuyu biraz daha açacak olursak, Türkiye de dâhil birçok ülkedeki tarihi kentsel alanlardaki uygulamalara bakıldığı zaman, başarılı örneklerde temel yaklaşımın, geleneksel planlama yaklaşımları yerine kent işletmeciliği (urban management), koruma ve canlandırma süreçlerine kent halkının katılımı, yönetişim (governance) ve sürdürülebilirlik (sustainability) gibi uzun soluklu, bizim yaşamımızda henüz çok da yeri olmayan kavramlar çerçevesinde temellendirildiğini görüyoruz. Bunun yanında pek çok örnekte, alan ölçeğindeki korumada yerel yönetimlerin (belediyelerin), koruma ve canlandırmaya ilişkin çeşitli oluşumların ortaya çıkmasına öncülük etmekte olduğunu gözlemlemekteyiz. Bu noktadan hareketle, bugünkü sayımızda Belediyelerin inisiyatif alarak özel sektörü ve vatandaşı harekete geçirebilmesi için neler yapılabileceği konusunu dikkatinize getirmeye çalışacağım. Ama önce sizleri bazı kavramlarla tanıştırmak, bu kavramlardan haberdarsanız hatırlatmak istiyorum. Yerel Gündem 21 Dünya Çevre ve Kalkınma Konferansı (Rio, 1992) sonucunda kabul edilen ve sürdürülebilir gelişme kavramının yaşama geçirilmesine yönelik bir eylem planı niteliğindeki uluslararası belgenin (Gündem 21), yerel düzeyde öncelik taşıyan sürdürülebilir gelişme sorunlarının çözümüne yönelik uzun vadeli, stratejik bir planın hazırlanması ve uygulanması yoluyla yerel hedeflere ulaşılmasını amaçlayan katılımcı, çoksektörlü bir süreç boyunca atılması gereken adımların listesidir (Keleş, et al., 1999, p. 157). Yerel Gündem 21 pek çok ülkede 2000 i aşkın kentte uygulanmakta, yerel yönetimler halkın da katıldığı projeler başlatarak kendi kentleri için çalışmaktadır. Sürdürülebilir gelişmenin reçetesi olarak isimlendirebileceğimiz Yerel Gündem 21 in kentsel koruma ve canlandırma ile ne ilgisi var diyeceksiniz. Kültür varlığı olarak değerlerinin yanı sıra kaynak olarak değerini de düşünürsek doğrudan ilişkisi var. Bunun yanı sıra çok uzakta değil, Türkiye de Yerel Gündem 21 in çoğunlukla kentsel koruma alanlarında uygulanmakta olduğunu ve önemli başarılara imza atıldığı görmekteyiz. Konunun iyice anlaşılması için İznik ve Mardin de neler yapıldığını özetlemekte yarar görüyorum. İznik ve Yerel Gündem 21 Dört yıl önce İznik Belediyesi bünyesinde Yerel Gündem 21 Yürütme Kurulu ve bu kurul koordinatörlüğünde, kentli tarafından koza olarak isimlendirilen, 100 gönüllünün katılımı ile 10 çalışma grubu oluşturulmuş. Kültür ve sanat; kadın; gençlik; basın; turizm; anıtlar; otantik el sanatları; sponsorluk; çevre; tanıtım ve teknik işler ana temaları çerçevesinde oluşturulan bu çalışma grupları, İznik in tarihi ve kültürel değerlerinin korunması, sosyal ve ekonomik gelişmesine katkıda bulunacak projeler üzerinde çalışmaktadırlar. Hazırlanan projeler için belli bir teminat, bulunan sponsorlar yardımı ile IULA kasasına yatırılmakta, IULA aynı miktar parayı üzerine ekleyerek geri vermekte ve anında uygulamaya geçilmektedir. Uzmanların deyişiyle bu yöntemle İznik kenti 300 yıllık uykusundan uyandırılmıştır. Bu yöntemle 1990 larda dört yıl içinde yapılan uygulamalar: Ericcson sponsorluğunda, Ayasofya geçici yanmaz çadırla ve mantar sobalarla donatılmış ve Patrikhane ve Kültür Bakanlığı desteğiyle burada dünya papazları toplantısı gerçekleştirilmiştir. Bu üst: Cercis Murat Konağı/ Mardin alt: Süleyman Baba Medresesi/ İznik etkinlikle buraya gelen turistlerin sayısında artış olmuştur. Siteco sponsorluğunda kentin İstanbul Kapısı ve Yeşil Cami nin aydınlatılması yapılmıştır. Eczacıbaşı sponsorluğunda Süleyman Paşa Medresesi nin restorasyonu tamamlanmıştır. Mardin ve Yerel Gündem 21 Mardin Katılımcı Kentsel Rehabilitasyon Projesi çarpıcı bir örnektir. Özellikle proje için yapılan örgütlenmeden ders almak mümkündür. Valilik ve Belediye öncülüğünde oluşturulan 40 kişilik kent konseyinde eski ve yeni belediye başkanları, sendikacı, doktor, avukat, papaz, nakliyeci, ev hanımı, yerel sivil toplum örgütlerinin yöneticileri bulunmaktadır. Kent Konseyi ve Birleşmiş MilletlerHABİTAT, UNDP, İTÜ, GAP İdaresi, İçişleri Bakanlığı Yerel Yönetimler Genel Müdürlüğü işbirliği ile Mardin Katılımcı Kentsel Rehabilitasyon ProjesiMERDİNAR ile Mardin in ayağa kaldırılması hedeflenmektedir. Projenin koordinatörlüğünü yürüten İTÜ den Prof. Dr. Atilla Yücel proje nin özünü: C M Y K Kenti onarmak, mimarisini sürdürmek, kültürel değerleri yaşatmak, halkın katılımı, bu katılımın motivasyonu, araştırma, uygulama, bilgi ve eğitim şeklinde ifade etmiştir. Proje kapsamında gerçekleştirilmiş ve korumanın, ekonomik ve sosyal gelişme ile bir bütün olarak ele alınmasının çok güzel bir biçimde yansıtmakta olan bir uygulama olarak bir konağın restorasyonunu örnek olarak verebiliriz. Birinci derecede tarihi bir eser olan Cercis Murat Konağı, Mardin in ilk içkili lokantası olarak restore edilmekle kalmamış, burada aşçı olarak çalışanların tümü ev hanımlarından oluşturularak toplumsal gelişmeye de önemli bir katkıda bulunulmuştur. Söz konusu konakta, lokanta olarak hizmet verilmesinin yanı sıra Mardin mutfağını öğrenmek isteyen yabancı turistlere eğitim de verilmektedir. Bu da sürdürülebilir koruma adına önemli bir uygulama olarak kabul edilebilir. Özetlenecek olursa: Her iki örnekte de tarihi ve kültürel mirasın korunması hedefi ekonomik ve sosyal gelişme hedefleri ile örtüşmektedir; Halkın katılımı koruma sürecinin ayrılmaz bir parçası haline getirilmiştir; Yönetişimin iyi birer örneği sergilenmektedir; Geleneksel yaklaşımların dışında yeni stratejik yaklaşımlar söz konusudur. Biz de Yapabiliriz Burada hemen ifade edilmelidir ki bir yerde başarılı olan bir uygulamayı, olduğu gibi ya da ufak tefek değişikliklerle yerel koşullara aktarmak sanıldığı kadar kolay olmayabilir. Başka ülkelerdeki başarılı örnekleri izlemek, öğrenmek, kendi yapımıza uygun modeli geliştirmeye yalnız yardımcı olabilir demek daha doğru olur. Önemli olan ülkenin toplumsal, kültürel koşullara ve gelişme ereklerine en uygun modelin seçilip benimsenmesidir. Bu noktada Yerel Gündem 21 uygulamaları ile ilgili bir sorunu hatırlatmakta yarar vardır. Bu uygulamalar, IULAEMME (Uluslararası Yerel Yönetimler Birliği Doğu Akdeniz ve Ortadoğu Bölge Teşkilatı) tarafından koordine edilmekte olduğunu ve ambargolar nedeni ile Belediyelerimizin böyle bir uygulamaya girebilmeleri zor olduğunu göz önünde bulundurmak gerekir. Ancak mali boyutunu bir kenara koyarsak, örgütlenme biçimi, halkın katılımı bağlamında alabileceğimiz önemli dersler olduğunu düşünmekteyim. Ama galiba, böyle dersler alabilmek için kafalarımızdaki ambargoları kaldırmamız gerek. Naciye Doratlı * Bu metin, 2002 yılında, Çağdaş Kentler ve Yerel Yönetimler Sempozyumu nda sunduğum ve Bildiri Kitapçığı nda yer alan Yerel Yönetimler ve Kentsel Koruma başlıklı bildiri temel alınarak yazılmıştır. Not: 1 Sürdürülebilir gelişme: Kaynakların geleceğini tehlikeye sokmadan, ekonomik, ekolojik ve toplumsal gelişme süreçleri arasında denge sağlayan süreçtir.

5 Doğu Akdeniz Üniversitesi KONUT VE YAŞAM SAYFA 05 HeraC KULLANICI İHTİYAÇ VE BEKLENTİLERİ DOĞRULTUSUNDA DEĞİŞİP DÖNÜŞEN KONUT Doğal Çevre içerisinde hızlı yapılaşan konut alanlarından bir örnek Tekrarlanan konut tiplerinden biri İnsanoğlunun ilkçağlardaki barınma ihtiyacı ile başlayan konut olgusu, günümüzde küreselleşmenin ve popüler kültürün de etkisi ile bir değişim dönüşüm süreci içerisindedir. Değişen toplumsal yapılar ve onların yaşam şartları konuta bakışı ve konut tasarımını kökten etkilemiştir. Artık konut, sadece bir barınak veya temel yaşam aktivitelerinin sürdürüldüğü mekanları içeren bir yapı değil, günümüz tüketim toplumunun farklılık, çoğulculuk ve populerlik gibi beklentilerini de karşılayan tüketim ürünlerinden biri olmuştur. Bir başka deyişle, konut artık birçok aktiviteyi birarada yapabilmeye imkan veren ve de çoğu zaman ihtiyaçtan fazlasının talep edildiği, tüketilen mekanlar dizisidir. Bu anlamda, Kuzey Kıbrıs ta konuta bakıldığında, alışılagelmiş temel fonksiyonlardan başka farklı kullanım alanlarının talep edildiği, estetik değerlerin genellikle büyüklükle ilişkilendirildiği ve de kullanıcının en az mimar kadar belirleyici olduğu tasarımlar öne çıkar. Hatta kullanıcının belirleyiciliği o kadar esastır ki, kullanım sürecinde, onun ihtiyaç ve beklentileri doğrultusunda değişmeye ve dönüşmeye mecbur kalır. Konutun, içinde yaşayan kullanıcılar gibi, yaşayan bir organizma olduğu kabul edilirse, ortaya çıkan değişim ve dönüşümün normal bir süreç olduğu kabul edilebilir. Kullanıcı ister aynı, isterse farklı olsun her konut mutlaka değişir. Yıllar boyu aynı evi kullanan aile, büyüyen çocuklar, evden ayrılan gençler, yaşlanan ebeveynlerle, sürekli bir biyolojik ve sosyolojik devinim içerisindeyken, evin kendisinin de bu doğal değişime uyum sağlamak için mimari anlamda defalarca yeniden değişmesi kaçınılmazdır. Yeter ki, ilk başta daha tasarım aşamasında iken, bu değişimi öngörecek mimari yaklaşım, bu bilinç ile alınmış kararlar ve farklı değişiklikleri mümkün kılacak esnek, uyarlanabilen, dönüştürülebilecek ve de sürdürülebilecek çözümler üretilmiş olsun. Bu bakış açısı ile 2004 yılı sonrasında ülkemizde yaşanan inşaat patlaması ve yapılan uygulamalara bakıldığında, diğer başka sorunlar gibi, konut tasarımının bu boyutu üzerinde de, pek durulmadığı gözlemlenmektedir. Özellikle, üretilmiş olan birçok konutun farklı kültür ve yaşama biçimlerinden insanlar için olduğu düşünülecek olursa, değişime imkan verecek esnek çözümlemelerin aslında işin başından beri pek önemsenmediği söylenebilir. Adada gerçekleşecek olası bir politik çözüm ve diğer Avrupa ülkelerine kıyasla uygun fiyat avantajı, bu konut alanlarını gerek yerli gerekse yabancı birçok kişi için cazip kılmıştır. Ancak, kullanıcı profilindeki çeşitliliğe rağmen, bu dönemde üretilen konutlara bakıldığında, birbirinden pek de farklı olmayan plan ve cephe tipolojileri karşımıza çıkar. Daha çok, yatak odası sayısının önemli olduğu ve bu nedenle de büyüklük leri dışında ayırt edilebilen pek de ciddi farklılıkları olmayan neredeyse tek tip konutlardır bunlar. Bu durum, her ne kadar da değişik açılardan uygulamada belirli avantajlar sağlasa da, sonradan kullanıcı tarafından talep edilebilecek birçok kaçınılmaz değişikliğin de doğal gerekçesi olur. Çoğu zaman, tasarım aşamasına katılmamış kullanıcı, yaşayacağı konut ile ilgili kendi gereksinim ve hayallerini, kullanım sürecinde iç veya dış mekanlarda yaptığı değişikliklerle gerçekleştirme yoluna gider. Hiç şüphesiz ki, yapılan degişikliklerin türü ve ölçüsü kullanım süresiyle doğru orantılı olup, mülkiyet durumu, yaş ve aile yapısı ile de ilgilidir. Mekan ekleme, birleştirme veya ayırma gibi köklü değişiklikler yanında, kimi zaman, iç mekânda malzeme, cephede renk veya doku değişiklikleri yapılır. Aslında, kullanıcı tarafından gerçekleştirilmiş olan bu değişimleri, kendi konutunu, kendi beğenileri ve talepleri doğrultusunda, benzerleri arasında farklılaştırıp özelleştirmesi, kişiselleştirmesi ve de sahiplenmesi olarak da değerlendirmek mümkündür. Böylelikle konut, bir kimlik göstergesine dönüşür kaçınılmaz olarak. Sıklıkla görülen malzeme değişimleri nin, genellikle, kullanıcıların estetik kaygı, konfor, hijyen, güvenlik ve dayanıklılık gibi beklentileri ile ilişkili olduğu düşünülür. Oturma ve yatak odalarında, duvar ve zemin yüzeylerindeki farklı renk ve dokular ile mutfaktaki, dolap yüzeylerinin farklı malzeme ve bölüntüleri içermesi daha iyi bir görüntü elde etmek ve zaten yıpranmış olan mekan donatılarını yenilemek adına yapılan değişikliklerdir. Öte yandan, dış cephede değiştirilen renk, dokulu malzemeyle kaplanan yüzeyler aracılığıyla konut birimlerinin birbirinden ayırt edilmesi amaçlanır. Dış cephede yaratılan bir başka farklılık da şüphesiz pancur kullanımıdır. Pancurun, görsel etkisinin ötesinde, hiç şüphesiz ki iklimsel konfor, güvenli bir ortam ve de mahremiyet sağlamada rolü büyüktür. Mevcut mekanların kullanım değişiklikleri olarak tanımlanabilecek fonksiyonel değişimler genellikle gereğinden fazla sayıda olan yatak odalarından birinin farklı maksatlarla kullanılmasıdır. Bu durum, özellikle ikinci ev ya da yazlıklarda çok sıklıkla görülmekle birlikte, daha da sıklıkla Kuzey Kıbrıs tan konut edinen yabancı kullanıcıların evlerinde görülür. Bu gibi konutlarda, genellikle küçük yatak odası, yemek, çalışma, veya giyinme odasına dönüşür. Mekanların bölünüp ayrılmasını, bağlantı kurulup birleşmesini veya büyümesini sağlayan mekansal değişimler ise mekanın nitel veya nicel özellikleri ile ilgili müdahalelerdir. Genellikle, açık mutfak düzenlemeleri içerecek şekilde tasarlanan bu konutlarda, mutfak ve oturma alanının bölücü elemanlarla birbirinden ayrılması, günümüzün geçerli beğeni kalıpları düşünüldüğünde, beklenmedik değişimler arasında yeralır. Kullanıcı bakış açısıyla, gerek yemek kokusu, gerekse görünüm açısından kaçınılmaz olarak değerlendirilen mutfakoturma alanı ayrımı mekansal organizasyonda sıklıkla gözlenen ciddi bir değişikliktir. Öte yandan, iç mekanların daha büyük ve ferah hissedilmesi için konut içi ile dışı arasındaki görsel ve fiziksel bağlantının artırılması en çok talep edilenler arasındadır. Bu maksatla, C M Y K dış mekanlara güçlü bağlantı sağlayan pencere ve kapı gibi boşlukların genişlemesi sözkonusu olmaktadır. Akdeniz iklimi ve coğrafyasının hakim olduğu bir ortamda, bu tür değişiklik ve ya beklentinin olması aslında hiç de şaşırtıcı değildir. Bu bağlamda, konutun dış görünüşünü etkileyen biçimsel değişimlere de bakıldığında, kullanıcılarda daha geniş balkonlara sahip olma isteği görülür. Neredeyse iki sandalye koyup oturulamayacak kadar küçük tasarlanmış bu balkonlar, esinti almayacak ve güneşten faydalanamayacak yönde de olurlarsa, kullanıcılar tarafından kapatılıp iç mekana dahil edilirler. Uygun konuma sahip olanlar ise, ek taşıyıcı elemanlarla desteklenip genişletilirler, ve böylelikle, zemin katta da genişleyen terasları örtmüş olurlar. Özellikle yeni yapılaşan konut alanlarında daha kolay gözlenebilen bu gibi talep ve değişiklikler bize, kullanıcı memnuniyeti ve beklentileri ile ilgili konularda bilgi verir ve ders almamıza yardımcı olur. Hayatımızda, her an bir değişim yaşanırken, yaşadığımız mekanların değişime uğramaması kuşkusuz söz konusu edilemez bir gerçektir. Bu nedenledir ki, ister özel olarak tasarlatılmış bir konutta, isterse de tek tipin tekrarından oluşan toplu konutlarda olsun kullanıcıya esnek kullanım fırsatı veren ve değişimdönüşüm potansiyeline sahip mekan organizasyonları sunulmalıdır. Ancak, bu konuda kullanıcının ne kadar bilinçli ve talepkar olduğu ya da olabileceği de ayrı bir sorunsaldır. Kullanıcının konut seçimine yönelik, farkındalık, beğeni ve tercihlerinin geliştirilmesi, sadece biz eğitimcilerin ve mimarların görevi olmamalıdır. Halide Orçunoğlu Bu yazı, 2006 yılında Doğu Akdeniz Üniversitesi Mimarlık Bölümü Yüksek Lisans programı kapsamında, Doç. Dr. Hıfsiye Pulhan yöneticiliğinde, Halide Orçunoğlu tarafından tamamlanan An Investigation on User Initiated Changes and Aspirations on Housing Complexes of Girne Region, North Cyprus başlıklı yüksek lisans tezi üzerine temellendirilmiiştir.

6 SAYFA 06 GELENEKTEN EVRENSELE MİMARİ Kağan GünÇe konuk yazar: AFET ÇELİKER YAŞAMIN AKIŞKANLIĞI BAĞLAMINDA KONUT Doğu Akdeniz Üniversitesi Mimarlık denince akla gelen ilk yapı grubu hiç kuşkusuz konutlardır. Konut insan sarmalı ile ilgili yapılan birçok çalışma vardır. Hepsinin kökeninde insan davranışlarının kaçınılmaz etkileri muhakkak ön plandadır. Geleneksel olanda da, çağdaş olanda da bu böyledir... Şengül Öymen Gür, Konut Kültürü (2000) isimli kitabında konutu, İletişim, etkileşim, mekan, zaman ve anlamın örgütlü bir örüntüsü olarak tanımlamakta ve şöyle devam etmektedir; Bir yandan ait olduğu etnik grubun karakteristiklerini, yaşam biçimini, davranış kurallarını, çevresel tercihlerini, imgelerini, zaman mekan taksonomilerini yansıtırken, öte yandan kullanıcısının özüyle ilgili imgelerini, kendini kanıtlama ve anlatma eğilimini, böylece tasarım, donatım ve biçimi ile bireyin kişilik ve ayrıcalığını yansıtır. Gelenekten Evrensele Mimari isimli sayfanın bu sayısında çok kıymetli arkadaşım Afet Çeliker i misafir ediyorum. Yaşamımızın büyük bir bölümünün geçtiği, insana ait yaşam mekanlarının en anlamlı temsilcis olan konut u, konuk yazarımızın kaleminden okumaya çalışacağız. Kağan Günçe İnsan ve mekan, o kadar ilintili ve ilişkilidir ki birbirinden ayrı düşünülemez. İnsanın doğadaki varlığı olmasa mekanlar oluşmazdı; mekan olmasa da doğa şartlarında insanın yaşamını sürdürebilmesi imkansız değil ama güç olurdu. En temel barınma ihtiyacından dolayı ortaya çıkan ve bir meslek olan mimarlık, insana işte bu noktada yaşam için ve yaşam kalitesi için gelişerek hizmet veriyor. Bu çerçeveden bakıldığında mimarlık; iklimin, topoğrafyanın, kültürün, gelenek göreneklerin ve benzeri birçok etkinin ışığında var olur, olgunlaşır ve yaşamımızı sürdürebilmemiz için gerekli her türlü mekanı yaratır. Kişisel yaşam tarzımıza uygun biçimlendirdiğimiz ve onu yuvaya dönüştürdüğümüz en önemli mekan ise konutlarımızdır. Çevresiyle birlikte, mahallesiyle sokağıyla bize ait, bizi şekillendiren en özel yerdir. Elbette mimari anlamda binaların formu, mekanların organizasyonu, işleyişi, estetik bağlamında çevreyle uyumu son derece önemlidir. Aynı zamanda kullanıcıların yaşam tarzıyla örtüşmesi, yaşam kalitesini artırması da beklenir. Winston Churchill in de dediği gibi Biz binalarımızı şekillendiririz, sonra binalarımız bizi şekillendirir. Dolayısıyla, ortaya çıkan konutlar sadece yaşadığımız bölgenin sosyal, ekonomik, kültürel ve fiziki özelliklerinin yanında gelenek, görenek, alışkanlıklar ve yaşam tarzının birlikte ele alınmasıyla gerçekleşmelidir ki sıra binalarımızın bizi şekillendirmesine geldiğinde yaşamımız daha da kaliteli bir hal alsın. Adamız farklı uygarlıkların etkisiyle çok zengin bir kültür ve bu kültürün de yansıması olarak çok çeşitli mimari eserlere evsahipliği yapmaktadır. Kıbrıs dan konut örneği Farklı zaman dilimlerinde farklı yaşam tarzları etkilerini göstermiştir. Bu sürecin günümüze kattığı zenginlik sonucunda elbette ki konutlar da nasibini almıştır. Mimari elemanlarda gözlemlenen değişim konut formunda da görülmektedir. Dolayısıyla, yaşamın nasıl sürdüğüne dair ipuçları kendini göstermektedir. Osmanlı dönemi konutlarında karakteristik özellik olarak karşımıza çıkan iç avlularla mahremiyetin ne kadar önemli bir etmen olduğu anlaşılırken, iklim koşullarından dolayı dış mekan kullanımının da konut yaşamının önemli bir ihtiyacı olduğu ortaya konulmaktadır lı yıllarda inşa edilmiş konutların ise genellikle tek katlı olup ön cephelerinde veranda diye de bilinen terasların varlığı dikkat çekmektedir. Günümüze daha da yaklaştığımızda, iki katlı konutların sayısı artarken, apartman sayısında da büyük bir artış yaşanmaktadır. Konutların iç mekanlarının dış mekanlarla ilişkisi son derece önemlidir. Özellikle iklim koşulları sebebiyle adamızda üç ayla sınırlı olmayan yaz mevsimi, dış mekan kullanımını daha da artırmaktadır. Bu sebeple, yaşanılası mekanlar için, avlular / teraslar / balkonlar konutların en sık kullanılan mekanlarından olmuştur. Yaz akşamları kapı önlerinde oturan, birbirleriyle sohbet eden insanları görmek son derece alıştığımız bir manzaradır. Bu manzarayla sokaklar, mahalleler, meydanlar insanlarla cıvıl cıvıl olur. Sadece kamusal alanlar değil, aynı zamanda konutların bulunduğu alanlarda da canlanma dış mekan kullanımlarının sayesindedir. Bundandır ki adamızın yaz geceleri güzeldir... Hep dış mekanlardan söz ettik... Halbuki, birbirinin aynı olsa bile konutların iç mekanları kullanıcılarının kimliğini, kişiliğini, ilgi alanlarını, hatta hayat duruşunu gösteren ve bundan dolayı farklılaşan alanlardır. Bu sebepledir ki konut artık kullanıcısının yuvası olur. Yaşamın süregeldiği konutlarda tüm aile bireyleriyle paylaşılan, farklı faaliyetlerin gerçekleştiği yegane mekan günlük yaşama alanlarımızdır ki, biz onlara oturma odası da diyoruz. Her kültürde varolan bu mekanların aslında ne kadar değişken ve çok boyutlu oldukları gözlemlenmektedir. Aile mahremiyetini barındıran, bireylerin kendilerini en rahat hissettikleri ve en çok yaşanılan alan olan günlük yaşama odaları konutun en sık kullanılan alanıdır. Özellikle kış mevsiminde daha içedönük bir hayat süren aile bireyleri için bir buluşma mekanıdır da aynı zamanda... Yakın geçmişte tasarlanmış birtakım konutlarda giriş kapısıyla direk ilişkide olan günlük yaşama odaları, günümüzde daha farklı çözümlerle de karşımıza çıkabiliyor. Müstakil konutlarda antreden geçtikten sonra ulaşılabilen mekanlar olabildikleri gibi, apartman dairelerinde mutfakla da ilşkiye girerek kullanıcılarını barındırıyor. Bunların ışığında adamızdaki konutlara bakıldığında günlük yaşama odaları nın dış mekanla ilişkisi gözden kaçmıyor. Kıbrıs dan konut iç mekan örneği C M Y K Müstakil konutlarda terasla ilişkilendirilen bu mekanlar, apartmanlarda daha küçük balkonlarla birlikte düşünülüyor. Yaşam, konutlarda tasarlandığı gibi birtakım odalar dahilinde sınırlandırılabilir mi? Birçok işlev için gerekli mekanlar, gece ve gündüz kullanımlarına göre tasarlanırken gerek iklimsel gerek insani diğer ihtiyaçlar çerçevesinde dış mekanlar da değer kazanıyor. Bu bağlamda, apartman dairelerinde oluşturulan küçük balkonların aslında ada insanı için pek de uygun olmadığı ortadadır. Başka bir açıdan bakıldığında ise, bu küçük balkonların zaman içinde kapalı mekanlara dahil edildikleri de gözlemlenmektedir. İhtiyaçlar doğrultusunda ve aile bireylerinin yaşamları değiştikçe bu da kaçınılmaz bir dönüşüm olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaşam, içten dışa ve dıştan içe akarak sürer. Sınırları yoktur. Bu akışkan olma hali de son derece heyecan vericidir, çünkü mimarlık mesleğinin eserleri olarak ortaya çıkan binalardan konutlar da aslında yaşamın bu akışkan olma hali doğrultusunda varlık gösterirler. Yakın çevreleri her zaman tasarım süreci dahilindedir. Sokaklar, mahalleler de bu vesileyle bir karaktere sahip olurlar. Kullanıcısının kimliği sadece kendi yuvasını değil, daha büyük ölçekte yakın çevresini de etkisi altına alır. Daha önce de bahsedilen birtakım çevresel koşullar, sosyal, ekonomik ve benzeri tüm etmenler, mimarlıktan ve onun kullanıcısı olan insandan bağımsız düşünülemez. İşte tam bu kesişmede, mimarlığın meslek olarak insan yaşamını doğrudan şekillendirmesinin büyüleyiciliği ve çevreyle insanı bir bütün olarak ortaya koyması tasarımcıları son derece heyecanlandırmaktadır. Afet Çeliker

7 Doğu Akdeniz Üniversitesi TASARIMIN EVRENSEL İKONLARI ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ TASARIMI ULUSLARARASI TASARIM GÜNÜNDE TASARIMIN ROLÜNÜ SAYFA 07 Guİta Farİvarsadrİ Diğer %90 için çalışan toplumsal sorumluluk sahibi tasarımcılar dünyamızın problemleri için pratik ve ulaşılabilir çözümler üretmekteler yılından beri 29 Haziran Dünya Endüstri Tasarımı Günü olarak kutlanmakta. Dünyanın tüm endüstri ürünleri tasarımı örgütlerinin bağlı olduğu kuruluş, ICSID (International Council of Societies of Industrial Design) bu yıl kutlamaların temasını Endüstri Tasarımı: İyileşen Bir Dünya İçin İnsanca Çözümler olarak belirledi. Bu başlık tüm tasarımcıları dünya problemleri için gerçekçi çözümler aramaya davet etmiştir. ICSID bu tema ile iki aşamalı bir poster yarışması düzenleyerek juri üyelerinin seçmiş olduğu beş posteri halk oylamasına sunmuştur. Halk oylamasıyla birinci seçilen poster bu yıl yapılan tüm kutlamalarda kullanıldı (şekil 1). tasarımlar dünya ekonomisinin çarklarının dönmesinde çok büyük bir rol üstlenmekle birlikte, bilinçsizce yapılan tüketimin dünyamıza büyük zararlar verebileceğinin bilincinde olmalıyız.tasarımın etkin olduğu çok önemli ve genellikle gözden kaçan diğer bir alan da gündelik ve hepimizin kullandığı eşyaların tasarımındadır. Her gün, her an kullandığımız bu ürünlerin de tasarımcıları vardır ve bunlar her an hayatımızı etkilemektedirler. Bu mütevazi objeler (ki çoğunun tasarımcılarının adını bile duymamışızdır) hayatımızın ayrılmaz parçaları olurlar. Yukarıda sözünü ettiğimiz tasarımların tümü hala dünya nüfusunun çok küçük bir bölümüne ulaşmaktadır. Uluslararası Gelişim Girişimleri Kuruluşun dan (International Development Enterprises) Dr. Paul Polak ın da söylediği gibi dünyanın çoğu tasarımcıları tüm çabalarını %10 luk en varlıklı kısımın Bu yazıda yukarıda sözünü ettiğimiz sergide yer alan bazı tasarım ürünlerinden örnekler verilmiştir. Bu ürünler yoksul insanların en acil ihtiyaçlarını gidermek üzere tasarlanmışlardır. 1Bamboo su pompası: Bu pompa yoksul çiftçilerin kuru mevsimde yer altı sularına ulaşmalarını sağlar. Pompa iki pedalın hareketi ile, yani insan gücüyle çalışır. Tüm parçaları yerel ve ucuz malzemeler kullanılarak, yerel demir atölyelerinde üretilebilecek şekilde tasarlanmıştır. Şu anda yalnız Bangladeş te bu pompa 1.7 milyon adet satılmıştır (şekil 2). 2 Hayat Kamışı (LifeStraw) Her gün dünyamızda çoğu çocuk, 6000 kişi kirli su kullandığı için ölüyor. LifeSraw (hayat kamışı) Gana, Nijerya, Pakistan gibi 5 Her Çocuğa bir Laptop 100 dolarlık laptop, gelişmekte olan ülkelerde yaşayan çocuklara hizmet etmek için tasarlanmış bir eğitim aracıdır. Devletler bu laptopu kendileri alırlar ve ülkedeki okullara dağıtırlar. Bu ürünün milyonlarcası şimdiden bir çok devlet tarafından satın alınmıştır (şekil 6). Şekil 6: Her çocuğa bir laptop Konsept: Nicholas Negroponte Tasarımcı: Yves Béhar, fuseproject (Martin Schnitzer ve Bret Recor ile)) (Kaynak: wac?id=4376) 6 PermaNet Afrika kıtasında milyonlarca kişinin ölümünden sorumlu Malerya sivri sinekleri ile yaşayan insanlar için üretilen bu haşarelere karşı cibinlik 20 kere yıkansa bile 4 yıla kadar tüm sivri sinekleri öldürmekte veya uzak tutmaktadır. Şekil 1: Uluslararası Endüstri Tasarımı Günü posteri (Kaynak: education/gallery/category197.htm) Şekil 2: Bamboo su pompası Tassarımcı: Gunnar Barnes, Nepal (Kaynak: Şekil 3: LifeStraw Tasarımcı: Torben Vestergaard Frandsen (Kaynak: calendar.walkerart.org/canopy.wac?id=4376) Şekil 4: Kap içinde kap soğutucusu Tasarımcı: Mohammed Bah Abba (Kaynak: wac?id=4376) Şekil 5: Q Drum Tasarımcı: P. J. and J. P. S. Hendrikse (Kaynak: walkerart.org/canopy.wac?id=4376) Bu yılın tasarım günü teması ile ilişkili tasarımı ve tasarımcıların rolünü tartışma zamanının geldiğine inanıyorum. Tasarımcılar çeşitli alanlarda, farklı amaçlara ve kullanıcılara hizmet etmek üzere tasarım yaparlar. Genellikle medyada karşımıza çıkan tasarımlar tanınmış tasarımcıların ürettikleri ve çok kısıtlı sayıda, gelir düzeyi yüksek bir kısıma hitap eden ürünlerdir. Bu ürünlerin bir kısmı tasarım dünyasının öncüleri olarak tasarımın güncel çizgisini belirlemekte ve dolayısıyla bu alan için önem kazanmaktadırlar. Bir başka deyişle, bu tasarım ürünleri yeni teknolojiler, üretim teknikleri, malzemeler kullandıkları ve var olanlardan farklılaşan bir anlayışla tasarlandıkları için tasarım dünyasında yeni ufuklar açarlar. Bunun yanısıra, bazı tasarım ürünlerinin de yeni modalar yaratmak ve tüketimi teşvik etmek üzere üretildiğini söylemek mümkündür. Özellikle giyim ve aksesuar alanlarında bu tür tasarım yaklaşımlarına sıkça rastlanmaktadır. Tabii ki bu yaklaşım biçimi sadece bu alanlarla sınırlı değildir. Moda olgusu bir çok diğer alanda da görülür. Bunlara örnek olarak beyaz eşya, araba, telefon gibi ürünleri gösterebiliriz. Bu Şekil 6: Her çocuğa bir laptop Konsept: Nicholas Negroponte Tasarımcı: Yves Béhar, fuseproject (Martin Schnitzer ve Bret Recor ile)) (Kaynak: kullanacağı ürünlerin ve hizmetlerin geliştirilmesi için kullanırlar. Polak a göre geri kalan %90 a ulaşmak için tasarımda devrim gereklidir. Dünyamızda yaşayan nüfusun yaklaşık %90 ı her an bizim elimizin altında olan ürünler ve hizmetlere ulaşamıyor. İnsanların çoğu yemek, temiz su, sağlık hizmetleri, eğitim, ulaşım ve barınaktan yoksun yaşamaktadırlar. Dünyamızda bazı tasarımcılar medyada daha az görünen ancak oldukça önemli bir uğraş vermektedirler. Bu tasarımcılar tasarım güçlerini yoksulluk ve çaresizlik içinde yaşayan büyük çoğunluğunun hizmetinde kullanıyorlar. Bu tasarımlar çok iddiali ve görsel olarak ayrıcalıklı tasarımlar olmamakla birlikte tasarıma bakış açımızı değiştirmek açısından çok büyük bir rol oynamaktadırlar. Bu tasarımları yapmak için tasarımcılar problemi bire bir yaşayan insanlarla beraber olup, onlarla beraber, onların karşılayabilecekleri maliyetlerle, basit ve pratik tasarımlar yapmaktalar. Bu tasarımlardan bazıları Smithsonian s CooperHewitt National Design Museum tarafından düzenlenen Öteki %90 için Tasarım (Design for the Other 90%) sergisi ve kitabı ile dünyaya sunuldu. Şekil 7: PermaNet Tasarımcı: Vestergaard Frandsen (Kaynak: org/canopy.wac?id=4376) bir çok ülkede kullanılan ve kirli suyu temiz suya çeviren kişisel bir su arıtma aracıdır (şekil 3). 3 Kap içinde Kap Soğutucusu Tamamen çevreci bir yaklaşım ve çok düşük maliyetle üretilen kap içindeki kap soğutucusu, içi içe konulmuş ve arası kum ve su ile doldurulmuş iki çömlekten oluşur. Su buharlaşırken ısıyı içerdeki kaptan almakta ve bu da kap içerisindeki meyve ve sebzeleri taze tutmaktadır. Böylece çiftçiler mahsüllerini daha uzun bir zaman taze tutabilir ve pazarda satışa sunabilirler. Bu soğutucu şu anda bir çok Afrika ülkesinde kullanılmaktadır (şekil4). 4 Q Drum Dünyada milyonlarca insan temiz su kaynaklarından kilometrelerce uzakta yaşar. Yeterli miktarda suyu yaşadıkları yere taşımak oldukça zahmetlidir. Q Drum bu suyu kolayca taşımak üzere tasarlanmıştır. Ürün şu anda Afrika nın pek çok kırsal bölgesinde kullanılmaktadır (şekil 5). C M Y K Şekil 8: Jaipur ayak ve diz altı protezi Tasarımcıalr: Master Ram Chandra Sharma ve Dr P. K. Sethi (Kaynak: calendar.walkerart.org/canopy.wac?id=4376) PermaNet, bir çok Afrika ve Asya ülkesinde Malerya ya karşı çok etkin bir araç olarak kullanılmaktadır (şekil 7). 7 Jaipur Ayak ve Diz Altı Protezi Düşük maliyetli, sağlam ve suya karşı dayanıklı Jaipur protezi yerel bir zanaatkar ve bir ortopedi cerrahının ortak ürünüdür. Ayağın doğal hareklerine izin veren bu protez ayak, yerel üretim teknikleri ile üretilmekte ve şimdiden Afganistan, Bangladeş, Honduras, Nijerya, Nepal, ve Sudan gibi bir çok ülkede bir milyona yakın kişi tarafından kullanılmaktadır (şekil 8). Yukarıda sözü edilen tasarım ürünleri, toplumsal sorumluluk taşıyan tasarımcıların çabalarının yalnızca küçük bir bölümünü temsil ediyor. Tasarımın herkesin hayatını daha iyiye doğru değiştireceği günlere ulaşmak umuduyla... Guita Farivarsadri Kaynaklar: Smithsonian Institution (2007), Design for the Other 90%, NewYork:CooperHewitt, National Museum htm

8 08 ENDÜSTRİ ÜRÜNLERİ TASARIMI Nazİfe Özay Doğu Akdeniz Üniversitesi SAYFA TASARIMIN EVRENSEL İKONLARI 2O. yy tüm dünyayı derinden etkileyen politik olayları, hızla gelişen teknolojileri ve bunlara paralel olarak değişen yaşam biçimleri, sosyokültürel yapı, ihtiyaçlar ve tabii ki tasarım ve tasarımcıları ile tarihte önemli izler bırakmıştır. Bugün hepimizin belki de farkında bile olmadan, olmazsa olmazları arasına giren ürünler, bazen hayatımızı kolaylaştırıp, konforumuzu ve yaşam standartlarımızı yükseltirken, bazen de hayatımıza yeni anlamlar yüklemekle kalmayıp, aynı zamanda sosyal statü göstergesi olarak imaj kazandırıp bir kimlik yüklemektedir. Eski dönemlere baktığımızda bir tasarımın ne kadar başarılı olduğu onun işlevi, dayanıklılığı ve estetik değeri ile alakalı iken, değişen zaman ve paralelinde gelen gelişmelerle beraber ürünün ne kadar konforlu (ergonomik), tarz ve hatta güncel, popüler ve moda olduğu ile alakalı olmaya başlamıştır. Değişen Alışveriş Alışkanlıklarımız... Günümüzde alışveriş küçük dükkanlardan, beyaz eşyadan, giyime, bahçe mobilyasından, ekmeğe bir çok ürün yelpazesini bir arada sunan büyük mağazalara, bir başka deyişle hipermarketlere taşınmıştır. Bu mağazalarla birlikte gelişen ürün reyonları, bize bir ürünün birçok çeşidini bir arada bulma olanağı sağlamaktadır. Her geçen gün artan seçenekler, farklı fiyat, kalite ve tasarımları ile değişik kullanıcı gruplarına hitap ederek, pazardaki yerlerini koruma ve güçlendirme çabası içindedirler. Çeşit artışı farklı alternatifleri doğururken, ürünün tüketici üzerinde bıraktığı ilk intiba, seçimini etkileyen unsurların belki de en başında gelmektedir.alışveriş alışkanlıklarının değiştiği, günümüzün tüketim toplumunda, ürün kimi zaman ambalajı, kimi zaman kullanılan renkler, form, bir slogan, simge, kullanıcıya sunduğu işlev ve olanaklarla, yani tasarımı oluşturan tüm kriterler ile diğerleri arasından sıyrılıp farkındalığını ortaya koymaktadır.20. yy ın farklı dönemlerinde, bulundukları zamanın koşullarına uygun olarak tasarlanan birçok ürün, kendinden sonrakilere örnek olup tasarım dünyasında iz bırakmıştır. Otomobilden, çantaya, sandalyeden, aydınlatma elemanına ve ambalaj tasarımına kadar birçok alanda hizmet veren tasarımlar, kullanıcılarına yükledikleri kimlikle birer sembol halini almışlardır. Bazı zaman özgürlüğü, bazen de konforu, sadeliği veya ihtişamı simgeleyen bu tasarımlar, güncelliğini koruyup tasarım klasikleri arasındaki yerlerini pekiştirmişlerdir.küreselleşmenin etkisi ile her geçen gün küçülen ve popüler kültürün etkisi ile şekillenen dünyamızda, hemen hemen her kesimden kullanıcının beğenisini kazanmış sözkonusu ikon tasarımlar, tasarımcılarına da ün kazandırmışlardır. Yakından tanıdığımız, kimini hergün kullandığımız, bazende sahip olmak için hayallerimizi süsleyen bu tasarımların, tasarımcıları ve hikayelerine kısaca göz atarsak onların bu denli tercih sebebi olmalarının nedenini daha iyi anlamış oluruz. 20. Yüzyıla Yön Veren Bazı Tasarımlar ve Bizim Sembolleştirdiklerimiz... sunulmuştur. Cıvıl cıvıl renkleri, düz ayak koyma yeri ve dizleri koruyan rüzgarlığı ile popüler kültür tarafında beğeni kazandı. Halen gürültüsüz ve rahat kullanımı sayesinde hem erkek hem de bayan kullanıcılar tarafından çok tutulan bir tasarım olan Vespa, aynı zamanda zarif kişisel taşımacılığın da sembolü olmuştur (Fig.2). Yine aynı dönemin popüler tasarımlarından, birçok kadının hayali olan Chanel in zincir askılı 2:55 model çantası, adını Şubat 1955 olan doğum tarihinden alır. Coco Chanel tarafından tasarlanan Chanel 2:55, yaratıcısının Moda geçici, stil kalıcıdır sözlerini doğrular nitelikte, kapitone dikişleri ve kendine has klasik tarzı ile halen güncelliğini korumaktadır (Fig.1). Günümüzde modern mobilya dendiğinde belki de ilk akla gelenlerden biri olan Eero Aarnio tasarımı Bubble Chair Sabun Köpüğü sandalyenin tasarım tarihi 1960lı yıllara dayanmaktadır. Tasarımcı, 1962 yılında tasarladığı, mekan ve insan ile kurduğu başarılı ilişki ile Space Age dönemini en iyi şekilde yansıtan Ball sandalyenin ardından, sabun köpüğünü anımsatan bu sandalyeyi tasarlar. Sandalyenin yapımında, sabun köpüğü formunu ve şeffaflığını en iyi yansıtabilen malzeme olan akrilik kullanılmıştır yılında üretilmeye başlanan Sabun İlk olarak 19. yy ın sonlarında ilaç olarak patenti alınan CocaCola, I. Dünya Savaşı sırasında askerleri ferahlatan bir içecek olarak orduya kadar girmeyi başarır. O günden bu güne serüvenini aynı hızla sürdüren CocaCola, hayatımızda yer almaya başladığı yüzyılı aşkın zaman dilimi içinde sadece bir içecek olarak değil, aynı zamanda bizlere sunulduğu şişesi ile de tasarım ikonları arasındaki yerini almıştır. CocaCola Firması tarafından açılan bir yarışma sonrasında Earl R. Dean tarafından 1915 yılında tasarlanan klasik cam şişe, 1916 yılında raflardaki yerini almıştır. Contour Bottle olarak da bilinen şişe, belirgin dış hatları ile dikkat çekmekte, karanlıkta dahi kendini diğerlerinden ayırt ettirmektedir (Fig.1) yılına gelindiğinde, özgürlüğün ifadesi olarak nitelendirilen Vespa, scooter tipi bir motosiklet modeli olarak tasarımcı Corradio D Ascanio tarafından tasarlanmıştır. Savaş sonrası dönemin kısıtlı ekonomisi ve bozulan yollarına bir çözüm önerisi olarak piyasaya Fig.1 CocaCola nın efsane şişesi Klasik çizgisi ile Chanel 2:55 Nazife Özay Gençliğin eğlenceli ve dinamik yüzü Swatch Saatler Köpüğü sandalyenin içine yastıklar konup, asılmasını sağlamak için de zincir eklenmiştir. Kullanıcısına özel oluşturduğu alanla sandalye popüler kültürün önemli temsilcilerinden olmuştur (Fig.3). Fig.2 Dünden bugüne Vespa Yalın ve zarif halleri ile mekanlarımızı süsleyen Arco lambalar, bize sokak lambalarını andırmaktadır. Mermer taban üzerinden yükselen, eğimli çelik bir gövdeye sahip aydınlatma elemanı, Castiglioni kardeşler tarafından 1962 yılında tasarlanmıştır (Fig.3). Fig.3 Kullanıcısına özel Sabun Köpüğü sandalye / Mekanlarımızın zarif elemanı Arco lamba bunu yaparken yol tutuşu ve konforundan da ödün vermeyen Mini Cooper, 1959 yılında BMC Firması tarafından üretilmeye başlandı. Sevimli ve dinamik görünümleri ile herkesin beğenisini kazanan bu araçlar, 1994 yılında yenilenen imajları ile BMW Firması tarafından yeniden üretilmeye başlandı. Değişik renk seçenekleri ve aksesuarlar ile oluşturulan farklı tasarımlar, kullanıcısının yaşam tarzını yansıtmaktadır (Fig.4). Teknolojinin gelişimi ile yeni malzeme ve sistemlerin, tasarımdaki etkisi daha da bariz bir şekilde görülmeye başlanır. Saat tasarımında plastik malzemeyi kullanarak rengarenk, eğlenceli ve uygun fiyatları ile özellikle gençler için yüzlerce model sunan Swatch, ilk kez 1983 yılında piyasa ile tanışır. Bugün ünlü tasarımcılara farklı kolleksiyonlar hazırlatan firma, sunduğu tasarımlarla popülerliğini her geçen gün arttırmaktadır (Fig.1). Tasarımın her alanında sayılarını artırabileceğimiz tasarımın evrensel ikonları, tüketimin artması ve iletişim ağının yayılması ile her geçen gün aralarına yenilerini almaktadır. Kalabalık şehirlerin trafik ve park sorununa küçük boyutu ile kolaylık getiren, fakat CMYK Fig.4Yenilenen tasarımına rağmen imajını koruyan Mini Cooper

9 Doğu Akdeniz Üniversitesi İÇİMARLIK SAYFA 09 Betül Bİlge ENGELSİZ YAŞAM: EVRENSEL TASARIM edebilen mekan ve ürün tasarımlarının oluşumu hedeflenerek, birlikte yaşadığımız çevrede her bireyin eşit derecede kullanım ve hareket özgürlüğüne sahip olabileceği yaşam standardını sunmak genel bir sorumluluk anlayışını yansıtmak olacaktır. Evrensel tasarımın kimliğini işte bu fikir yolu oluşturmaktadır. Evrensel Tasarım Ulaşılabilirlik Görme, duyma, tepki verme, zamana ve insana bağlı olarak değişmekte. Bu değişim içerisinde yer alan ihtiyaçlar, Evrensel Tasarım, Ulaşılabilir Mekanlar çalışma başlıkları altında, aslında toplumun her kesiminden kişilerin ihtiyaçları doğrultusunda yaşamlarını kolaylaştırıcı çözüm önerilerini ortaya koymaktadır. Ortalama İnsan? Toplumumuzda yer alan engellilerin sayısı küçümsenmeyecek bir orandadır. Çevremizde, bulunduğumuz ortamlarda engelli yaşam sürmek zorunda kalan insanlara sık rastlamayışımızın sebeplerinden biri de, çevrelerinin olumsuz şartlarıdır. İç ve dış mekanlar, çevre düzenlemeleri, kullandığımız ürünler ya da eşyalar; insan ölçüleri ve ergonomik veriler temel alınarak tasarlanmaktadır. Ergonomi, esas olarak insan kullanımına yönelik tasarım, çalışma ve yaşama koşullarının optimal hale getirilmesini amaçlayan uygulamalar bütünüdür. Ergonomi, çevrenin insana uygun hale getirilmesini amaçlar. İnsanların yaşam kalitesini yükseltir. Çevrenin sağlık koşullarına uygun hale getirilmesi, bir takım tehlike olasılıklarının ortadan kaldırılması temel amaçtır. Çevrenin, kısacası hayatın insana uygun hale getirilmesi, ortalama insanın temel ölçütlerinin alınması tüm gereksinimleri karşılayabilmekte midir? Kim olabilir bu ortalama insan? Sadece bu verilerin kullanılması ile dünyada var olan insan nüfusunun tüm ihtiyaçlarına cevap verebilmek mümkün müdür? Elbette değildir. Aslında ulaşılmak istenen; tasarlanan çevrenin ve ürünlerin olabilecek en üst düzeyde, yeni bir uyarlamaya ya da özel bir tasarıma ihtiyaç duyulmadan, tüm insanlar tarafından kullanılabilirliğini sağlamaktır. Farklı kullanıcılara hitap Eşit Kullanım Hakkı Ulaşılabilirlik, ya da başka bir değiş ile erişilebilirliğin tanımı; herkesin bağımsız olarak istediği her yere ulaşabilmesi ve burayı kullanabilmesi olarak tanımlanabilir. Bu tanım içerisinde sözü geçen herkes ifadesi önemli, çünkü herkes aynı özelliklere sahip bir bütünü oluşturmamaktadır. Toplumumuzda yer alan ve hareket kısıtlılığı değişik sebeplerden dolayı oluşan farklı kullanıcıları; fizikselzihinsel özürlüler, yaşlılar, çocuklar, geçici bir süre özürlü olanlar, bebek arabaları, hamileler, yük ve eşya taşıyanlar, iri ve şişman olanlar, çok uzun ya da çok kısa olanlar oluşturur. Özürlü Olmak mı? Engelli Olmak mı? Ulaşılabilirlik açısından özürlülük kavramına bakıldığı zaman, engelli olmak tanımından da bahsetmek gerekir. Özürlü olmak, 1982 tarihli Birleşmiş Milletler Dünya Eylem Programı içerisinde tanım olarak şu şekilde yer almaktadır; Bir insan için normal kabul edilen şekilde veya düzeydeki bir etkinliği, bir bozukluğun sonucu olarak, gerçekleştirebilme eksikliği ya da kısıtlılığıdır. Bu durumda özürlü olmak kişinin vücudu ile ilgili bir kısıtlılıktır. Kişi bu eylemi yapmakta ya zorluk çekmekte ya da hiç gerçekleştirememektedir. Engelli olmak ise; bozukluk veya özrün neden olduğu kaybın, yaş, cinsiyet, sosyal ve kültürel faktörlere bağlı olarak ve bir birey için normal görülen bir rolün gerçekleştirilmesini kısıtlama veya önleme olarak açıklanmaktadır. Bu durumda aslında konu özürlü olmak değil, tam tersine; özürlü kişilerin çevreleri ile ilişkilerinde görülen fiziksel ya da toplumsal kısıtlamaların engelli olmaya neden olmasıdır. Aslında biz yapısal çevremizde engelleri kendimiz oluşturduğumuz için özürlü olmak, engelli olmaya yol açmaktadır. Bunu örnek ile açıklamak belki de iki kavram arasındaki ayrımı çok açık bir şekilde ortaya koyacaktır. Doğuştan felçli bir tekerlekli sandalye kullanıcısı ya da koltuk değneği kullanan bir ortopedik özürlü, bozuk ve seviye farkı oluşan kaldırımda yürüyemediği, yaya kaldırımlarından Herkes İçin Tasarım inemediği için engellidir. Tren ya da metroda yolculuk eden bir işitme özürlü, içerideki sesli uyarı sistemlerini algılayamadığı için engellidir. Aslında engeller evimizin içinden başlayarak dışarı çıktığımız andan itibaren karşımıza çıkan merdivenler, açıp kapatmakta zorlandığımız kapılar, yeterince iyi aydınlatılmamış alanlar, düzensiz olarak yerleştirilen elektrik direkleri, kaygan yer döşemeleri, reklam panoları ve daha burada sayamadığım pek çok örnekle çevremizi kuşatmış durumdadır. Ulaşılabilir mekanlar ve düzenlemeler bu açıdan çok önemlidir. Çözüm Ne Olabilir? Bu noktada duyarlı tasarım ön plana çıkmaktadır. Evrensel Tasarım işte bu düşüncenin gelişmesi ile ortaya konmuştur. Evrensel Tasarım; düşüncede herkes tarafından kullanışlı olabilen çevre, bina ve ürün tasarımlarını gerçekleştirmek için bir yaklaşım sunmaktadır. Tüm insanları yaş, yapabilirlik gibi özelliklerini gözetmeden, tüm binalara, ürünlere ve yaşam alanlarına yönelik olarak değerlendirmektedir. Fakat bu değerlendirme, uygulamada ne anlama gelir? Herhangi bir kimsenin kullanacağı herhangi bir ürünmekan tasarlamak mümkün müdür? Gerçekte tasarlanılan mekan ya da ürünlerin kullanılabilir ya da ulaşılabilir olabilmesi için kullanan kişilerin aynı deneyimlere, kültüre, tecrübeye sahip olduğunu garanti edemeyiz, ama evrensel tasarımın ortaya koyduğu genel başlıkların içerdiği hedeflere doğru yönelebilir ve eşit bir deneyim sağlamak için çaba gösteririz. Duyarlı oluruz ve duyarlı olmaya özendiririz. Evrensel Tasarım İlkeleri İLKE 1: Kullanımda Eşitlik (adil kullanım): Hiçbir kullanıcı gözardı edilemez ya da etiketlenemez. Tasarım, farklı yapabilirlik düzeyleri olan kişiler için kullanılabilir olmalıdır. Farklı C M Y K Kullanımda Eşitlik (adil kullanım) kullanıcılar için tasarımda eşit şartlar sağlanmalıdır. Kullanıcılar arasında ayırım olmamalı, kullanıcı damgalanmamalıdır. Güvenlik ve mahremiyet ile ilgili kurallar, tüm kullanıcıları kapsamalıdır. İLKE 2: Kullanımda Esneklik: Tasarım, kullanım yöntemlerinin seçimi ve kullanıcının hızına, doğruluğuna ve davranış biçimine adapte edilmesi yoluyla yetenek ve tercihler alanı sağlamalıdır. Tasarım, farklı bireysel tercih ve yetkinlikleri kapsamalıdır. Farklı kullanım biçimleri olanağı sağlanmalıdır. Ürün, sağ ve sol elini kullananlar için aynı derecede kullanışlı ve kullanılabilir olmalıdır. Kullanıcının hata yapmasına olanak sağlamalıdır. Ürün, kullanıcının farklı hızda algılamasına fırsat vermelidir. Kullanımda Esneklik >> DEVAMI SAYFA 10 DA

10 SAYFA 10 Betül Bİlge İÇMİMARLIK ENGELSİZ YAŞAM: EVRENSEL TASARIM Doğu Akdeniz Üniversitesi >> SAYFA 9 DAN DEVAM İLKE 3: Basit ve Sezgisel Kullanım: Sistem, kullanıcının bilgi, deneyim, dil veya konsantrasyon düzeyine aldırmadan basit ve sezgisel kullanım sağlamalıdır. Tasarım, kullanıcıların beklentilerini desteklemeli ve farklı dil ve okuryazarlık becerilerini barındırmalıdır. Tasarım, kullanıcının tecrübe, bilgi, dil becerisi ve anlık odaklanma düzeyinden bağımsız olarak kolay anlaşılabilir olmalıdır. Gereksiz karmaşıklıktan kaçınılmalıdır. Kullanıcının beklentilerine ve sezgisel kullanıma aykırı olmamalıdır. Tasarım, geniş bir yelpazedeki okuma düzeyi ve dil becerisini kapsamalıdır. Bilgi, önem dercesine göre sıralanmış olmalıdır. Kullanım sırasında ve sonrasında doğru Anlaşılabilir Bilgi İLKE 5: Hata Toleransı: Yanlış anlamaların veya kasıtsız Sağa sapılmaz mı? yoksa Sola sapma, sağdan git mi? İLKE 6: Düşük Fiziksel Çaba: Sistemler, kullanımı rahat olmalı ve minimum fiziksel çaba ve yorgunluk İLKE 7: Yaklaşım ve Kullanım İçin Gerekli Boyut ve Alan: Sistemin yerleştirilişi erişilebilir ve herhangi bir kullanıcının beden boyutunu, duruşunu veya hareketliliğini dikkate almaksızın kullanılabilir olmalıdır. Önemli unsurlar oturan ve ayakta duran kullanıcıların her ikisi için de aynı görüş çizgisinde olmalıdır. Tüm fiziksel bileşenlere ayakta ve oturan kullanıcılar tarafından kolaylıkla erişilebilmelidir. Kullanıcının vücut ölçüleri, duruş pozisyonu ve hareketliliğinden bağımsız olarak, yaklaşma, uzanabilme, elle kullanım ve genel kullanım için uygun boyut ve alan sağlanmış olmalıdır. Hem oturan, hem de ayaktaki kullanıcılar için önemli kullanım öğelerine engelsiz Hata Toleransı Yaklaşım ve Kullanım İçin Gerekli Yaklaşım ve Kullanım İçin Gerekli Basit ve Sezgisel Kullanım zamanda kullanım bilgisi ve geribildirim sağlanmalıdır. İLKE 4: Anlaşılabilir Bilgi: Tasarım, bilginin etkili iletişimini çevresel koşullara veya kullanıcı yeteneklerine bakmaksızın sağlamalıdır. Sunumun fazlalığı önemlidir: bilgi farklı formlarda ve tarzlarda sunulmalıdır (grafik, sözlü, yazılı vb.). esas bilginin üzerinde durulmalı ve çevresel içerikten açık bir şekilde farklılaştırılmalıdır. Tasarım, kullanıcı için gerekli bilgiyi, ortam koşullarından, ya da kullanıcının algılama becerisinden bağımsız olarak, etkin bir biçimde sunmalıdır. Temel bilgilerin okunabilirliği en üst düzeyde olmalıdır. Ürüne özgü bilgiler, kullanıcıya kolay açıklanabilir nitelikte olmalıdır. Ürün, duyusal kısıtlılıkları olan kullanıcıları kapsayacak biçimde, uyumluluğu sağlayacak teknikleri ya da ara yüzleri içermelidir. davranışların neden olduğu zararların etkileri en aza indirgenmelidir. Potansiyel tehlike durumları kaldırılmalı ya da erişimleri zorlaştırılmalıdır. Potansiyel tehlikeler uyarıcılarla korumaya alınmalıdır. Tasarım, kaza veya istenmeyen davranışlar sonucu ortaya çıkabilecek tehlikeli ve kötü sonuçları en aza indirmelidir. Tasarım unsurlarının en kullanılanları en ulaşılabilir biçimde, tehlikeye sebep olabilecekler ise yok edilmiş, izole edilmiş veya korunaklı biçimde düzenlenmiş olmalıdır. Kaza ve hatalara sebep olabilecek davranış biçimleri ve tasarım unsurları açık olarak ifade edilmiş olmalıdır. Düşük Fiziksel Çaba gerektirmemelidirler. Sistemin fiziksel tasarımı, uygun çalıştırma çabasıyla doğal bir durumu sürdürebilmesi için kullanıcıya izin vermelidir. Tasarım, etkinlik ve rahatlıkla kullanılabilir olmalı, yorgunluğa en az derecede olanak vermelidir. Kullanıcı, vücudunu doğal olmayan konumlarda bulundurmak zorunda kalmamalıdır. Ürün, kabul edilebilir derecede güç kullanarak çalıştırılabilmelidir. Ürün, üst üste tekrar eden davranışları gerektirmemelidir. Uzun süreli güç kullanımı gerekliliği en aza indirilmelidir. C M Y K bakış açısı sağlanmalıdır. Tüm kullanım öğelerine otururken ya da ayakta aynı derecede kolaylıkla ulaşılabilmelidir. Farklı el büyüklüğü ve el ile kavrama özelliği düşünülmüş olmalıdır. Yardımcı gereçler (tekerlekli sandalye, yürüme gereçleri, vb.) veya yardımcı olacak kişiler için yeterli alan sağlanmalıdır. Herkes için eşit kullanım hakkı veren mekanlar ve ürün tasarımları için Evrensel Tasarım düşüncesinden oluşan genel prensipler, bize iyi bir başlangıç noktası verebilir. Bu ilkelerin hepsi, tüm durum ve koşullarda eşit uygulanmaya olanak sağlamayabilir. Farklı boyutları ile incelenen, düşünülen ve ortaya çıkan tasarım, çoklu model etkileşimine dayanır. Gerekli olan ilkelerin birbirleri ile etkileşimi sonucu hedefe varılabilir. Aslında yapılan ve yapılacak olan her tasarım evrensel düşünce sistemini içermelidir. Sadece sağlıklı bireyler için yaşanılır mekanlar ya da kullanılır ürünler elde etmek, gelecek için ne kadar yapıcı olabilir? Düşüncelerimize sokmak, dile getirmek istemememize rağmen aslında hepimiz potansiyel engelli değil miyiz? Biz birey olarak bir noktadan başlayalım. Küçük birikimler, toplumsal çözümlemelerin ilk ayağını oluşturacaktır. Güzel olanı; hepimiz için engelsiz bir yaşam olsun. Betül Bilge

11 Doğu Akdeniz Üniversitesi KENT MEKANI İLE EN İYİ İLİŞKİ KURAN KAMUSAL BİNA YARIŞMASI NIN ARDINDAN KENTİN TADI TUZU SAYFA 11 Şebnem HoŞKARA Hatırlayacağınız üzere, Doğu Akdeniz Üniversitesi Kentsel Araştırma Merkezi ve KTMMOB Mimarlar Odası, geçtiğimiz ay içinde, bina tasarımının kentsel çevre niteliğinin belirlenmesindeki rolüne ve kent mekanıyla dost binalar oluşturmanın önemine dikkat çekebilmek amacıyla, mimarlara, mimarlık eğitimcilerine ve öğrencilerine açık, tek aşamalı bir yarışma düzenledi. Prof. Dr. Derya Oktay, Ekrem Bodamyalızade, Prof. Dr. İbrahim Numan, Doç. Dr. Naciye Doratlı, Doç. Dr. Zeynep Onur, Doç. Dr. Türkan Uraz ve Behzat Azizbeyli den oluşan değerlendirme jürisi, yarışmaya sunulan 51 öneri arasından, Lefkoşa Büyük Han tarihi binasını birinciliğe, Lefkoşa nın SABOR ve Mağusa nın D&B Lokanta binalarını ikinciliğe, ve yine Mağusa mızın Petek Pastanesi ni üçüncülüğe değer buldu. Biz de, kentsel çevre konusunda bilinçlenmeye yönelik önemli olduğunu düşündüğümüz yarışmanın 30 Haziran`daki ödül töreninin ardından, bu sayıdaki yazımızı, kentsel mekan bağlamında kent mekanı ile en iyi ilişki kuran kamusal bina yarışmasının sonuçlarını, bir başka deyişle kazanan binalarını değerlendirmeye ayırmayı uygun gördük. Öncelikle bina ve kent mekanı ilişkisi ile ilgili yarışmadan beklenenleri yarışma çağrı metnine doğrudan referans vererekhatırlayalım: Kentsel kamu mekanları, insanların iletişim ve etkinliklerine zemin oluşturma bağlamında çok önemli araçlardır. Kentin toplumsal bütünlüğü ve kent yaşamının canlanması, kısmen yapısal biçimlerin dış mekanlarla ilişkilerine, işlevsel (fonksiyonel) düzenlemelerinin dış mekana yansıttığı etkiye ve bu mekanların özelliklerine bağlıdır. Bu nedenle, bina tasarlanırken, kentsel bağlamın bir bileşeni olarak kamusal mekana ve toplumsal yaşama yapacağı katkının önceden irdelenip, tasarımın buna göre yönlendirilmesi, özellikle merkezi kent bölgelerinin canlılığı açısından son derece önemlidir. Bu anlamda gösterilecek duyarlılık, zamanlamanın (gece gündüz, hafta içi hafta sonu aktif kullanımın sağlanması), aktif bina önyüzlerinin, karmaişlevlerin, yoğunluğun, fiziksel tanımlanmanın, ölçeğin, görsel hoşnutluğun, ve yer duygusunun sağlanması ile ilgilidir. Ayrıca, araştırmalar kanıtlamıştır ki, insanlar için günlük kullanıma yönelik kent mekanlarında önemli olan stiller değil, kendilerini rahat ve mutlu hissedecekleri mekanlardır. Çarpıcı geometrik biçimler ve abartılı ayrıntılarla tasarlanmış pek çok yeni kamusal alanın düşünüldüğü gibi kullanılamaması bu savı desteklemektedir. (1) Bu anlatımlar ışığında, yarışmaya katılması beklenen, KTMMOB Mimarlar Odası Üyesi olan, KKTC deki kurumlarda görevini/eğitimini sürdüren mimarlar, mimarlık eğitimcileri ve mimarlık / kentsel yasarım (lisans / yüksek lisans) öğrencilerinden (ya da bir mimarla birlikte yarışmaya katılabilecek şehir plancıları ndan) beklenen; kentlerimizde yer alan kamusal binalara, sadece binayı ve binanın mimari tasarım özelliklerini Yarışma birincisi: Büyük Han düşünerek değil, binanın içinde bulunduğu kentsel mekan ile birlikte bakmalarıydı. Bu bağlamda, önerecekleri binaları, kentsel mekana olan girişçıkışları; kentsel mekana canlılık kazandıran işlevleri; giriş katı yüzeyinde saydamlık ve içdış mekan arası görülebilirlik düzeyleri, bina yüzeyinde derinlik ve doku zenginliği; ve, cephede nitelikli malzeme ve gelişmiş düzeyde tasarlanmış detayları (2) açısından değerlendirmeleriydi. Yarışma, bu yönüyle, binaları belli bir bağlam içinde değerlendirmeye davet eden ilk yarışma özelliğini taşıyordu. İşte bu bakış açısıyla ele alınan 51 adet öneri arasından, günün sonunda, 4 adet binamız ödül aldı. Şimdi bu binaları, yukarıdaki değerlendirme ölçütleri içinde tek tek sizlere tanıtalım. Yarışma birincisi: Büyük Han (Mimar: Anonim, Tarihi Bina; Restorasyon: İlkay Feridun) Lefkoşa Suriçi nin en gözde tarihi binalarından birisi olan Büyük Han, geleneksel Osmanlı han mimarisinin de önemli örneklerindendir. Söz konusu yarışmanın değerlendirme ölçütleri açısından Büyük Han ı, yarışmaya bu yapıyı öneren arkadaşlarımızın kaleminden şu şekilde anlatabiliriz: bulunan ikinci giriş ise, küçük bir meydana açılmaktadır; böylece kamusal fonksiyona sahip bu bina, açık kamusal alanla entegre olmuştur. İnşa edildiği dönemin teknolojini ve özgün malzemesini günümüze taşıyan bu taş bina, tarih içinde hapishane ve fakir ailelerin kalacak yeri olarak kullanılmıştır. (Elda İstillozlu ve Nesil Afşin) (3) İşte kent mekanı ile ilişkisi bağlamındaki bu özellikleri ile Büyük Han, tarihten gelen güçlü mimarisi yanında, bugünkü başarılı restorasyonu ve yeniden kullanım özellikleriyle, kent dokusu içindeki örnek kamusal binalardan ve mekanlardan birisidir. Yarışma Eşİkincisi: SABOR Lokantası (Mimar: Yücel Köken) Sabor lokantası çoğumuzun belki de sıklıkla gittigi ve çok sevdiği bir mekandır. Biz Mağusalılar bile, Lefkoşa ya geldiğimizde Sabor`da bir yemek yemeden ayrılmak istemeyiz çoğu zaman. Bunun sebebi, Sabor un yemeklerinin tadının yanında, mekanın gerek iç mekan konforu ve tasarımı, gerekse bulundugu tarihi kentsel mekanın büyüsündendir. O noktada, o mekanda bulunmak, mekanı yaşamak, hissetmek, özellikle meslekten olan kişiler olarak bizlere büyük haz verir.. Nedir Sabor`u özel kılan? Gelin bunu da, yarışma da ikinciliği paylaşan arkadaşlarımızdan bir grubun kaleminden okuyalım: Binanın ana girişinin tanımlayıcı Lefkoşa tarihi suriçinin Selimiye niteliklerinden olan ve tarihi dokuyu Meydanı nda yer alan bina, iki kattan yansıtan arkatları, tanımladıkları oluşmaktadır. Meydan ve çevresinde fonksiyonlarla birlikte bir yandan çevredeki bulunan dini, kültürel, alışveriş ve konut yeni oluşumlara referans oluştururken, aktivitelerine ilaveten El Sabor Restoran diğer girişinde kullanılan kemerli giriş, verdiği kafe ve restoran hizmetleri ana girişle bir bütünsellik içerisindedir. Bu ile meydanı canlandırmaktadır. Her fonksiyonlarla kentle olan ilişki güçlenirlen, mevsimde, gerek gün içi gerekse akşam iç mekandaki fonksiyonlar için de bir saaatlerinde servis veren bina, saydam çekim gücü yaratılmıştır. Birbiri içine ön yüzeyi ve açık mekanları sayesinde geçmiş bu fonksiyonlar, büyük bir kullanıcı misafirlerini Lefkoşa nın tarihi ile kitlesine hitab ederken, kentsel ölçeğe kucaklaştırmaktadır. Tarihi kültürel mirasın bağlanan mekanlarıyla dokuya zenginlik önemli eserlerinden birisi olan binanın sağlamaktadır. Binanın arka tarafında uygun işlev ile canlandırılması binanın C M Y K sürdürülebilirliğine de katkı yapmaktadır. (Nil Paşaoğulları, Kağan Günçe, Nazife Özay) (4) Yarışma Eşİkincisi: D&B Lokantası (Mimar: Anonim, İçTasarım: Tarkan Oktay ) Mağusa Suriçi nin en canlı noktalarından birinde, Namık Kemal Meydanı na yandan bakan bir konumda bulunan D&B binası, yarışmada ikinciliği paylaşan diğer grup arkadaşımızın (Beser Oktay Vehbi, Banu Çavuşoğlu, Leyla Çınar, Zehra Öngül ve Mukaddes Faslı) değerlendirmelerine göre, kentsel mekana doğrudan girişçıkışı ve canlılık kazandıran işlevleri, giriş katı yüzeyindeki saydamlığı, bina yüzeyinde derinlik ve doku zenginliği, ve cephede nitelikli malzeme kullanılarak tasarlanmış detayları ile, kent mekanı ile pozitif bir ilişki kurmaktadır. Yarışma Üçüncüsü: Petek Pastanesi (Mimar: Gökan Noyan) Son olarak, Petek Pastanesi... Mağusa sur içinin neredeyse tarihi binalar kadar simgesi olmuş bir mekan. Özellikle kent içindeki çok özel konumuyla, hem yerel halkın hem de turistlerin uğrak yeri. Peki Petek pastanesini özel kılan ne? Bunu da yarışma da üçüncülüğü paylaşan ekiplerin birinin kaleminden sunuyoruz: Tarihi Mağusa kale içinde köşe arazi üzerine konumlanmış bina iki katlıdır. Saydam yüzeyleri sayesinde tarih ile iç içe bir ortam sağlanmaktadır. Genellikle gündüz kullanılan işlevlerin bulunduğu çevreye, hafta içi ve hafta sonları gündüz ve akşam saatlerinde canlılık kazandırmaktadır. İki kattan oluşan binanın insan ölçeğinde oluşu, özellikle giriş katın saydam cephe düzeni ve yarıaçık ve açık mekanları, Kıbrıs ın iklimine uygun her mevsim çevre ile iç içe bir kullanımı misafirlerine sunmaktadır. (Nil Paşaoğulları, Kağan Günçe, Nazife Özay) (5) Son Söz Yerine Bir Dilek... Umarız sizler de, belki de sıklıkla ziyaret edip kullanmakta olduğunuz bu kamusal binaları ve hatta diğerlerini de, bundan sonra, farklı bir bakış açısıyla değerlendirirsiniz. Ve sevgili mimar dostlar...umarız sizler de, binalarınızı tasarlarken kent bağlamını hep aklınızda bulundurursunuz. Notlar: Şebnem Hoşkara (1), (2) Yarışma Çağrı Broşürü nden alıntı. (3) (4) (5) Adı geçen yarışmacılar tarafından hazırlanan öneri bina değerlendirme formlarından alıntı.

12 SAYFA 12 AL GÖZÜM SEYREYLE Türkan Ulusu Uraz konuk yazar: Beser V. Oktay Doğu Akdeniz Üniversitesi HİÇ UYUMAYAN ŞEHİR MADRİD Geçen sayılarda Şebnem Hoşkara nın köşesinde iki önemli şehir mekanını, Puerta Del Sol ve Plaza Mayor Meydanları nı tanıtan Beser Oktay Vehbi, bu sayıda, bu meydanların şehri Madrid ile sayfamıza konuk oluyor. Yalın dili ve akıcı anlatımıyla, konferans gezginlerinin, bir kenti keşfetme sürecini paylaşıyor bizimle. Sizi, onun kaleminden Madrid de hızlı ve telaşlı, ama bir o kadar da seçici ve kapsayıcı bir tura davet ediyoruz. Bir konferansa katılmak amacı ile üniversiteden bir akadaşım ve eşlerimizle yapmış olduğumuz Madrid seyahati, aslında 3 gece 4 günlük kısa bir zaman aralığına sığdırıldı. Bu nedenle, şehrin bütün önemli bina ve meydanlarını görmek olanağımız yoktu. Yine de bu kadar kısa zamanda görülmesi gereken birçok şeyi görmek için her fırsatı değerlendirdik. Dolayısıyla bu yazıda size, bu hızlı Madrid gezintisinin durakları hakkında bilgi vereceğim. Bellibaşlı bazı bina ve meydanlarının yanısıra yeniden işlevlendirilerek bir çekim merkezi haline gelen, ve bir tren istasyonundan çok botanik bahçesini andıran Atocha istasyonu bu durakların en önemlisi. Hem Kraliyet Döneminin izlerini taşıyan muhteşem Sarayları ve Katedralleri ile bir tarih şehri, hem aralarında Picasso, Rembrandt, Von Gogh, Monet gibi dünyaca ünlü ressamların tablolarının sergilendiği müzeleri ile bir kültür şehri Madrid, bir turizm ülkesi İspanya nın başkenti. Oldukça modern görünümlü bu Avrupa başkentinde, şehir merkezinde özellikle 19 yy. ait çok sayıda bina yer almakta. Burada, şehrin hafızasını koruyan bu doku hakimken, şehir dışına çıkıldıkça modern, ve planlı yaşam alanları ile karşılaşılmakta. İlk gün oraya vardığımızda Madrid in haritasını elimize aldık ve önce yaya olarak tarihi merkezde, ertesi gün ise yeni gelişen Tarihi merkez Turkan Ulusu Uraz bölgelerde dolaştık. Turistlere yönelik şehir turlarına ise ancak buradan ayrılmadan bir gün once katılabildik. Böylece, dolaşamadığımız birkaç meydan veya binayı da bu tur sayesinde fotoğraflama fırsatı yakalamış olduk. Bu otobüslerde şehrin önemli yerlerinden geçilir, isteyen iner gezer ve bir sonrakine tekrar biner. Burada seçebileceğiniz iki tur var. Biri, tarihi sehir merkezinin, diğeri ise şehrin önemli Modern Mimarlık örneklerinin üzerine yoğunlaşır. Bizler, tarihi merkezi dolaşanı tercih ettik ama, yeni gelişen bölgeyi de zaten kendimiz keşfetmiştik. Tarihi merkezde, geçen yazımda da belirttiğim üzere Puerta Del Sol (Güneş in Kapısı) yolların kesiştiği, Plaza Mayor (Büyük Meydan) ise kentin en önemli toplanma yeri olarak tanımlanıyor. Bu iki önemli kent mekanının yanısıra, bu gün burada bulunan Kraliyet Sarayı (Palacio Real), aslında eskisinin 1734 yılındaki bir yangında kullanılmaz hale gelmesinin ardından V. Philip tarafından yangına dayanıklı bir saray inşa edilmesi isteği üzerine yapılmış. Sarayın doğusunda, Plaza de Oriente olarak adlandırılan bahçeli, havuzlu meydanla birlikte hepsi şehrin görülmeye değer parçaları. Bu küçük ve huzurlu meydan çevresinde eski kralların heykelleri sıralanıyor. Park hemen ileride opera binasının önüne açılıyor. Bunların yanısıra, Museo del Prado ve Museo Arquelogico Nacional de önemli müzeleri Madrid in, zaman bulunursa ziyaret edilmeli mutlaka. Bütün bu önemli binaların yanısıra geniş bulvarları saran ihtişamlı mağazalar da dikkatimizden kaçmadı doğrusu. El Corte Ingles Madrid in en ünlü büyük mağazasının adı. Her caddede bunun bir şubesini bulmak mümkün yılında eski şehrin bir parçasının yıkılması ile oluşturulan Gran Via, Madrid in Şanzelizesi. Gran Via sizi Metropolis binasından geçerek doğrudan Plaza de Cibelles e götürür. Madrid in simgelerinden XIII.yy dan kalma havuzlu çeşmeyi burada görebilirsiniz. Çeşmeyi, bir çift arslanın çektiği arabada oturan bereket tanrısı Kybele heykeli süslüyor, bu nedenle de adını ondan alıyormuş. Meydanın karşısında Palacio de Comunicaciones bulunuyor. Postane binası olan bu bina iletişimin Notr Dame ı olarak anılıyor dan kalma bina halen aynı işleve hizmet veriyor yani postane binası olarak kullanılıyor.postane nin önünden geçen otobüs bizleri Madrid in en büyük parkı Parque del Retiro ya götürüyor. Del Retiro da büyük havuzlar, çeşmeler, kukla tiyatrosu, göl üzerinde tekne gezintisi, sokak sanatçıları ve daha daha fazlası sizi bekliyor. Bir zamanlar boğa güreşlerine ve törenlere sahne olan bu parkta Londra daki Kristal Palas örnek alınarak yapılan, içerisinde sergiler ve etkinliklerin düzenlendiği Palacio Crystal bulunuyor. Biz bu parkı ayrıca bir başka gün yürüyerek dolaşma fırsatı bulduk. Sanki bütün Madrid o gün bu parkı ziyarete gelmiş gibiydi. Sokak göstericileri, kanoya binenler, paten ve kaykay yapanlar, küçük çocuktan yaşlısına kadar neredeyse bütün kentli, bizim gibi şakınlıkla bütün bunları seyreden turistler ve parkın ördekleri ve kuşları herkes ama herkes oradaydı. Tarihi merkez Parktan çıkmak için İngilizce bilen bir İspanyol bayandan yol tarifi için yardım istediğimizde aşağı doğru giderseniz Estacion Atocha ya gelmiş olursunuz yantını almıştık. Atocha ya da aslında bir gün önce Barcelona bilet fiyatlarını sormak için gitmistik ama gezemeden dönmüştük. Bu arada Barcelona Madrid arasının trenle 3 saat ve 250 Euro olduğunu öğrenince bizim Barcelona gezisi de zaten hayal olmuştu. Bunun üzerine biz de daha Mardid i görmeden, internetten fotoğraflarını görüp çok etkilendiğimiz bu binayı dolaşmaya kara verdik. Halen Madrid in en büyük tren istasyonu olan Atocha, içerisinde bulunan mağazalar, restaurantlar, kafeler ve en önemlisi, botanik bahçesi ile bir istasyondan öte bir şey, mutlaka görülmesi gereken bir yer yılındaki terör saldırısında bu bina hedef alınmış ve bu saldırıda ölen 192 kişi anısına botanik bahçesine 192 ağaç dikilmiş. Görkemli ağaçlar, çiçekler, havuz içerisinde kaplumbağalar, yeşilin her tonu bu camekânın altında. İlk merak ettiğimiz bu çelik ve cam örtünün içinde bu ağaçların nasıl yaşayabildiğiydi. Meğerse, ağaçlara buhar formunda su püskürtülüyormuş. Botanik bahçesi içinde yürüş yolları da tasarlanmış fakat ağaçlara zarar verildiği gerekçesiyle bu geçişler kapatılmıştı. Bahçenin etrafı oturma köşeleri ve restaurantlarla(food court) çevrili. Buralarda duygulu veda veya buluşma anlarını yaşayanların yanısıra, bir soluk alıp bahçe keyfi çıkarmak işteyenleri de bulmak mümkün. Biz ise Retiro Parkı nın yorgunluğunu atma yeri olarak seçtiğimiz Atocha tren istasyonunda, damak tadımıza uygun bir yerden akşam yemeğimizi alıp, görkemli ağaçların yakınındaki bankların birine oturup bu ihtişamın keyfini çıkarttık. Yemeğimizin ardından bir dükkandan İspanyol dansçılarının giydiği topuklu ayakkabıların kızım Maya için olanlarını görünce çok mutlu olduk. Çünkü İspanya ya gelmeden önce anne bana C M Y K topuk alalım (yani topuklu ayakkabı) diye tuturmuştu. Kırmızı ve pembe olarak iki çift aldığımız ayakkabıların satıldığı dükkandan ayrılırken saat akşam olmuştu bile ve tüm mağazalar kapanıyordu. Ne var ki şehrin başka bölgelerinde ve başka mekanlarında aslında gün yeni başlıyordu: İspanyol yemekleri ve Flamenko eşliğinde sabaha değin sürecek bir eğlence dünyası sunar Madrid. Herkes aynı anda yemek yer, işe gider ya da siesta (öğle uyukusu) yapar ve günün sonunun, gece nin keyfini çıkarır Bu arada bu dört günlük seyehat boyunca ne yediğimizi merak ettiyseniz: İspanyol Mutfağı na has hiçbirseyin bana hitap etmediğini söylemek zorundayım. Bu nedenle de her yerde bulunan, ve çabuk yenen yemekler hayatımızı kurtardı. İspanyollar tatlıya çok meraklı, her köşe başında bir tatlıcı bulmak mümkün. Öyle ki sabah kahvaltısında ekmekten cok tatlı çeşitleri süslüyordu oteldeki masaları. Ayrıca bizim tulumba tatlısına benzeyen ve bir çubukla çikolataya batırılarak yenen bir tatlı çeşitleri var ki birçok dükkan sırf bunu satıyor. Paella dedikleri safranlı, midyeli veya karidesli, bol yağlı pilav ve Tapas denilen akşam üzeri içkisiyle yenen küçük mezeler, İspanyol mutfağının en ünlülerinden. Bu kısa Madrid gezimizde bizler de saat üçte öğle,ve saat onbirde akşam yemeğimizi yerken, insanların ve şehrin canlılığına, yaşanmışlığına ayak uydurup sokaklara karışıp gittiğimizde zaman kavramını yitiriyor ve daha çok bu şehrin bir parçası oluyorduk. Bu arada, ailemizi aramak için saate baktığımızda ise, vakit çok geç ve onlar çoktan uyumuş oluyordu. Yapacak bir şey yok ve Madrid te zaman kavramının altüst olması kaçınılmaz. Beser Oktay Vehbi Kaynakça: madrid_train_station.htm

13 PROVO ETK İNLİK Doğu Akdeniz Üniversitesi SAYFA 13 Beril Özmen Mayer konuk yazar: Şebnem HoŞKARA LONDRA NIN BATI YAKASI CANLI Geçen sayımızda Milano dan farklı anlayışta gezer bir tiyatronun müziktiyatromedia performansıyla başlayan ProvoYazınEtkinliklerimiz bu hafta da müzikallerle devam ediyor. Farklı Avrupa kentlerinde araştırma yapmamızın gazete yazı konularıyla örtüşmesi bize gazeteciliğin üç ana sorusunu kim?/ne?, nerede?, ne zaman? anımsatırken, yazacaklarımız aslında araştırmacının ne?, neden?, nasıl? sorularının yanıtlarını da kapsayacak diye umuyoruz. Sokak festivallerinin güzelliğinin ve kentliye sunulan buna benzer etkinliklerin bizim kentlerimizde de olması heyecanıyla sözü Londra da bulunan konuk yazarımıza bırakıyorum. Teşekkürler Şebnem.. Beril Özmen Mayer Bu sayfanın sorumlusu Beril arkadaşımız, yaz dönemi boyunca, kitap yerine ya da kitap yanında, etkinliklere de yer vermeye karar verip, bir önceki sayımızda bunu başlatınca, ben de sayfanın Londra nın sesi rolünü üstlenmeye talip oldum. Neden derseniz... Neydi bu etkinlik? Nasıl bir şeydi? Neydi onu önemli önemli kılan? poundun üzerinde katkı sağlayan bir dizi tiyatro ve müzikale ev sahipliği yapıyor. Bu, müthiş bir sektör. Dekor tasarımı, renk, sahne düzeni tasarımı, kostüm seçimi ve tasarımı, ve pek çok ayrı tasarım olayını da içinde barındıran bu sektöre bir de opera, bale, konser gibi benzer etkinlikleri eklediğinizde olayın boyutu iyice büyüyor. Londra nın Batı Yakasından Canlı isimli bu etkinlik, Westminster Kent Konseyi tarafından, Londra Tiyatro Topluluğu adlı sivil toplum örgütünün de desteğiyle, her yıl Haziran ayında düzenlenen ve Londra da gösterimde olan müzikallerden beşer onar dakikalık canlı performansların seyirciyle buluşturulduğu bir etkinlik. Londra Tiyatro Topluluğu nun başkanı Nica Burns etkinliği, etkinlik broşüründe şöyle tanımlıyor: Londra, dünyadaki en iyi tiyatroların (ve oyunların) olduğu bir kent ve West End Live, insanların Batı Yakası ndaki en popüler gösterimlerden / müzikallerden bazılarını ücretsiz olarak izlemelerine imkan sağlayan harika bir etkinlik. Tabi tüm bu etkinliklerin içinde yer aldığı binalar...bunların mimari tasarımı, kent içindeki konumları, kent dokusuna olan etkileri...hepsi ayrı ayrı konular... Dönelim asıl konumuz olan Londra nın Batı Yakasından Canlı etkinliğine. Bu canlı ve renkli performans, Londra nın en önemli bölgelerinden birinin içinde yer alan en önemli meydanlarından birinde yer alıyor her sene. Evet gerçekten de Londra, sayısı yüzleri aşan ve milyonlarca insana durmaksızın Londra, hepinizin bildiği üzere bir sosyal yaşam merkezi. Bir dünya kenti... Bir kültürler yuvası... Londra da adım attığınız her an, her yerde bir etkinlik var. Özellikle yaz aylarında. Kaçmanız imkansız. Kaçsanız da etkinlikler sizi kovalıyor. Ben de Londra da bulunacağım yaz döneminde sizlerle çeşitli etkinlikleri paylaşmayı bir borç bildim kendime. Hani şu... muhabirimiz... Londra dan bildiriyor! türünden yazılar yazacağım sizlere; gerek bu, gerekse gazetemizin diğer sayfalarında. Londra nın Batı Yakasından Canlı etkinliği süresince bu meydana büyük bir sahne kuruldu. Müzikal gösterilerinin sunulduğu bu sahnenin dışında, meydanın dört köşesine yerleştirilmiş büyük ekranlar, performansları izlemeyi kolaylaştırmaya yönelikti. Ayrıca meydanın etrafına kurulan çadırlarda, çeşitli tiyatroların özellikle çocuklara yönelik etkinlikleri mevcuttu. Taç yapma, kukla tasarımı, tiyatro afişi tasarımı, kostüm giyme gibi etkinlikler çocuklarla birlikte tüm katılımcıların ilgisini çekiyordu. Meydanın bir köşesinde ise, çeşitli tiyatro oyunlarında dekor olarak kullanılan eski model arabalar sergileniyordu. Kare formuyla, dört köşesinden giriş alan ve tamamen kapalılık hissi veren bu meydan, 2 gün boyunca, rengarenk ve müzik doluydu. Ve tabi yüzlerce insan Kanımca etkinliğin en önemli özelliklerinden biri, 7 den 70 e her kesimin ilgisini çekiyor olması yanında, kent mekanına getirmiş olduğu canlılık ve hareketti. Bu etkinliğin ardından insanın tiyatrolara koşası geliyor olması da sanırım işin başarısının bir göstergesi. Bundan sonraki yıllarda Londra`ya gitmeyi planlıyorsanız, mutlaka bu gidişinizi bu etkinlikle çakıştırmaya çalışın. Pişman olmayacaksınız. Bu hafta muhabiriniz Londra nın Batı Yakasından Canlı bildiriyor! Yok hayır bu bir şaka değil, etkinliğin başlığı: West End Live ı böyle çevirdim sizler için. Londra nın Batı Yakası denilen bölgede yer alan ünlü Leicester (Square) Meydanı, 1920 Haziran tarihlerinde iki gün boyunca, müthiş bir etkinliğe ev sahipliği yaptı. ve alışveriş bölgelerinden birisi. Bölgede, yaklaşık 2,500 restorant, cafebar, 2,000 in üzerinde dükkan / alışveriş mekanı, 40 tiyatro binası, 30 müze ve galeri, 7 adet önemli park mevcut. Leicester Square bölge içinde yer alan ünlü bir kentsel mekan. Bu yıl içinde, aldığı mali destek ile, bir değişim, dönüşüm ve yenilenme geçirecek. Ekim 2010 da başlanacak olan ve 2012 Londra Olimpiyatları na kadar tamamlanması hedeflenen meydanın yenilenme projesi, yeni bir aydınlatma sistemini, yeniden tasarlanmış oturma alanlarını, yenilenmiş tuvaletleri, ve yeşil alanları içeriyor. Leicester square, 2012 Nisan ayında, yeni yüzüyle Londralılar ve ziyaretçilerle buluşacak. Etkinlik alanından iki prenses kültürel anlamda hizmet veren ve bu kültürel eğlence sektörü sayesinde her yıl kent ve ülke ekonomisine 2 milyar Londra nın Batı Yakası (West End), dünyanın en önde gelen kültürel, eğlence Londra nın Batı Yakasından Canlı etkinlikleri çerçevesinde performans gösterileri Londra nın Batı Yakasından Canlı boyunca sergiler CMYK Şebnem Hoşkara

14 14 SORULAR CEVAPLAR/ YANLIŞLAR DOĞRULAR Ercan HoŞKARA SAYFA Doğu Akdeniz Üniversitesi YEREL YÖNETİM SEÇİMLERİNİN ARDINDAN Geçen hafta yapılan yerel yönetim seçimlerinin ardından bir değerlendirme yapmak gerekirse, 3 Belediye Başkanı hariç diğer tüm belediye başkanlarının koltuklarını koruduğu görülmektedir. Peki bu durum, belediyelerimizin çok başarılı olduğu ve vatandaşın da verilen hizmetten memnun olduğu sonucunu çıkarır mı? Bazıları için bu sorunun cevabı evettir, ama aslında bu sonuç, sadece adaylar arasında en güçlü ve en iyi olanların seçmene göre mevcut olan belediye Başkanları olduğu sonucunu gösterebilir. Umarım bu sonuçlar mevcut olan ve seçimler sırasında da değinilen veya değinilmeyen sorunların gözardı edilmesine neden olmaz. Daha önceki yazımda, belediyeler ve yapılması gereken işler konusuna değinmiştim. Bu bağlamda, belediyeler yeni döneme girerken kent ve mimarlık ile ilgili süregelen yanlışları ve eksiklikleri bu çalışmada özetlemekte fayda olacaktır. Aynı zamanda bu çalışmada fotoğraflarla yanlış ve doğru örneklere dikkat çekilecektir. Ercan Hoşkara YANLIŞLAR VE EKSİKLİKLER İmar planları olmadan kentlerin gelişimini sağlıklı olarak sürdürebileceğimizi sanmak. Planın sadece çevreyi korumak için olduğunu düşünmek ve onun sağlayacağı ekonomik verimlilik ve sosyal gelişmeyi görememek Gereksinimlere cevap verecek projeleri hazırlarken kent bütününü düşünmeden ve bütün içindeki etkilerini hesaplamadan parçacı yaklaşımlarla projeleri hazırlamak Kentsel tasarım projelerini henüz gündeme almamak Etkin yapı denetimi yap(a)mamak Altyapı çalışmalarına gereken önceliği vermemek Kaldırımları yaya kullanımına açacak tedbirleri alamamak Toplumsal dahiliyet projelerine gerekli önceliği ve önemi ver(e)memek Kentlerimiz için önemli olan mimari projeleri herhangi bir mimari kaygı duymadan hazırlamak Önemli mimari projeler için mimari proje yarışmaları düzenlememek Çevre düzeni ve temizliği için plan ve kentsel tasarım projelerine ihtiyaç olduğunu görememek Kentteki fiziksel gelişmeyi, önceliği tamamen kar olan, özel sektöre bırakmak ve niteliği artıracak, özel sektöre önderlik edecek girişimlerde bulunmamak Toplu taşımacılığın önemine inanmamak Yaya ve bisiklet yollarına gerekli önemi vermemek Foto: Turuğsan Arslankelle Şekil: Lefkoşa da yağmurlardan sonra bir otobüs durağı. Plansız gelişmenin getirdiği sıkıntılar ve toplu taşımaya verilmeyen önem otobüs durağının niteliğinden belli olabiliyor. Foto: Ercan Hoşkara Şekil: Mağusa da bir otobüs durağı. Otobüs durağının önüne araba park etmiş, kaldırım üzerindeki çöp konteynerleri yaya ulaşımını engelliyor. DOĞRU Foto: Turuğsan Arslankelle Şekil: Lefkoşa da dere yatağına inşaa edilen ve selden dolayı hasar gören bir site. Şekil: Araç park yerleri ve çöp konteynerleriyle ilgili bir düzenleme. Bu düzenlemeyle Araçlar veya çöp konteynerleri yaya yolunu kapatmıyor DOĞRU foto: Turuğsan Arslankelle Şekil: Lefkoşa da Plansız gelişmenin yaşattığı sıkıntılar... Bütünü tasarlamadan parça parça yapılan uygulamaların sonucu olarak, ayrı Londra da sıradan bir otobüs durağı. CMYK

15 Doğu Akdeniz Üniversitesi STADYUMLAR GÜNCEL HABERLER SAYFA 15 Kutsal ÖztÜRK Begüm MozaİKCİ Dünya Kupası super bir açılış maçı ile bir aylık futbol heyecanına 11 haziran günü başladı. Ülkemizde erkekler kadar, bayanların da severek izlediği futbol her ne kadar maç izlenirken oynanan oyun, futbolcuları ve hakemleri ile önemli olsa da maçın yapıldığı stadyumda izleyenlerin ilgisini çekiyor. Hatta bazen takımların maçları kaybetmeleri veya kazanmaları stadyumlara mal edilebiliyor. Artık günümüzde hem oyuncuların hemde seyircilerin tüm konforunun düşünüldüğü stadyumlar tasarlanıp, inşa edilmeye başlandı. Bu sayımızda siz futbol severler için gündem oluşturan ilgi çekici spor yapıları ile ilgili haberleri derledik. Umarız dünya kupasının sonunda dostluk ve fair play kazanır. Bakü Olimpik Stadyumu Azerbaycan Bakü de şehrin yeni simgelerinden biri olmaya aday Bakü Olimpik Stadyumu kent merkezine girişte, Haydar Aliyev Bulvarı ile Büyük Şor Gölü sınırında, Azizbeyov Kavşağı ile Sabuncu Kavşakları arasında bulunan 50 hektarlık arazide konumlanmaktadır. Modern mimarinin kent kullanıcısı ile buluştuğu bir çekim noktası yaratmayı hedefleyen proje; çağdaş spor yapılarına yeni bir anlayış getirmeyi hedeflemektedir. Yapının mimari karakterini birbiri içine geçmiş, 5 farklı kabuk örtüsü formu ile bu asimetrik örtülerin üzerinde yer aldığı dairesel platform oluşturmaktadır. Olimpiyat bayrağındaki 5 halka ile temsil edilen 5 kıta, çatı örtüsünü oluşturan 5 parçalı strüktür ile temsil edilmektedir. Kıtalardaki insanların olimpiyat ruhu ile sportif ve kültürel etkileşimi, dünyayı simgeleyen platform üzerindeki hareket imgesi ile sembolize edilmiştir. hissedilmektedir. Olimpiyat bayrağı fonu gibi beyaz olan cephe, dış aydınlatma ile kıtaları simgeleyen renklerle gece de kendini ifade edecektir. Yazı Kaynak: TOCA Mimarlık Proje Ve Uygulama Ltd. Şti. Fotoğraf Kaynak: Toca Mimarlık Proje ve Uyğulama Ltd. Şti Dünya Bu Stadyumu Bekliyor 2010 Dünya Kupası na sayılı günler kala Katar başta olmak üzere 10 ülke, 2022 Dünya Kupası na ev sahipliği yapabilmek için kıyasıya yarışa girdi. Katar, bu amaç doğrultusunda teknolojiden sonuna kadar faydalanan 5 yeni stadyum projesini kamuoyuyla paylaştı. Güneş enerjisiyle elektrik ihtiyacını karşılayacak olan stadyumlar, güneş ışığını kullanırken diğer yandan da içerisinde bulunan dahili klimalar sayesinde stadyum içi sıcaklığı 28 derecenin altında tutmaya çalışacak ve böylece yaz günleri sıcaktan kavrulan taraftarlar da rahat bir nefes alacak. 10 ülkenin ev sahibi olmak için kıyasıya yarıştığı 2022 Dünya Kupası na ev sahipliği yapacak ülke Aralık ayında belli olacak. Kaynak: Hürriyet Fotoğraf Kaynak: Hürriyet Çeviri: Mimdap Rusya`nın Yeni Stadyumu Rusya, 2014 yılında ev sahipliği yapacağı Kış Olimpiyatları nda gerçekten iddialı bir stadyum ile ilgiyi üzerine çekmeye çalışacak. 40,000 kişilik kapasitesi, kışa özgü teması ve kristalin cazibesi ile Sochi de yapılması planlanan Kış Olimpiyatları bütün gözleri üzerine çekecek gibi. Özellikle gece boyunca ışıklandırmaları ile şahane bir atmosferin oluşturulmasında iddialı görünen Populous firması bu stadın yapımını üstleniyor. Sizlerde Rusya nın Sochi şehrinde yapılması beklenen ve Kış Olimpiyatlarına ev sahipliği yapacak Kristal Stadyum tasarımı ile ilgili çekeceğe benziyor. Kaynak: Hürriyet Fotoğraf Kaynak: Hürriyet Çeviri: Mimdap Çatı örtüsü tribün hizalarından başlayarak aynı karakterde cephe örtüsü haline dönüşmektedir. Yapıya yaklaşımdan saha içine kadar proje bütününde bu örtü Bakü Olimpik Stadyumu Kristal Stadyum C M Y K

16 REKLAM C M Y K