TÜRKİYE BOŞANMA NEDENLERİ ARAŞTIRMASI

Transkript

1 TÜRKİYE BOŞANMA NEDENLERİ ARAŞTIRMASI TBNA 2008 TÜRKİYE BOŞANMA NEDENLERİ ARAŞTIRMASI TBNA2008 TÜRKİYE BOŞANMA NEDENLERİ ARAŞTIRMASI TBNA 2008

2 T.C. AİLE VE SOSYAL POLİTİKALAR BAKANLIĞI AİLE VE TOPLUM HİZMETLERİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TÜRKİYE BOŞANMA NEDENLERİ ARAŞTIRMASI TBNA 2008

3 T.C. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırması 2008 Proje Koordinatörü Mustafa Turğut Proje İzleme ve Değerlendirme Grubu Mustafa Nuri Nuruan, Dursun Ayan, Emre Ertekin Editör Mustafa Turğut Redaksiyon Ömer Faruk Danış Raporlama Ipsos Sosyal Araştırmalar Enstitüsü Alan Uygulama PD ANADOLU Araştırma, Danışmanlık, Eğitim ve Bilişim Hizmetleri Ltd. Şti Tasarım ve Uygulama Hande Akgün Kapak Fotoğrafı cepera/shutterstock Dizgi ve Baskı Öncesi Hazırlık Ipsos Sosyal Araştırmalar Enstitüsü Araştırma ve Sosyal Politika Serisi 18 Gözden Geçirilmiş İkinci Basım, 2015, Ankara ISBN: İletişim Eskişehir Yolu Söğütözü Mahallesi Sokak No: 10/A Kat: 24 Çankaya/Ankara T: F: e-posta: arsopol@aile.gov.tr Bu kitabın tüm yayın hakları saklıdır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı'nın izni olmaksızın tamamı veya herhangi bir bölümü herhangi bir biçimde veya yöntemde, elektronik, mekanik, fotokopi, kayıt olarak çoğaltılamaz. ÖNSÖZ Toplumsal düzenin en küçük parçası olarak kabul ailenin öneminin büyüklüğü, bu kurumun sadece toplumsal yaşamda değil bireylerin tekil yaşantılarında da kurucu, dönüştürücü, dengeleyici bir takım işlevleri yerine getirmesiyle ilişkilidir. Karşılıklı saygı, sevgi, güven gibi beklentilerle kurulan ailenin toplumun yeni üyeleri olan çocukların ilk sosyalizasyon alanı olması, kültüreltoplumsal değerlerin sonraki kuşaklara aktarılması, aynı evde yaşayan kişileri belli bir roller bütününe sokarak bireylerde kurucu etki yapmak, aynı evde yaşayan kişilerin aynı geliri paylaşması gibi bireysel, toplumsal ve ekonomik birçok işlevi yerine getiriyor olması, bu kurumun bütün veçheleriyle tanınmasının toplumsal ve bireysel yaşamı tanımak için vazgeçilmez olduğunu göstermektedir. Ailenin kurulması evlilik adı verilen bir süreç ile olurken bu süreç kendi içerisinde hukuki bir boyut, görevsorumluluk sözleşmesi, iktisadi işbölümü gibi birçok unsur içermektedir. Bu unsurların işlevinin anlaşılması aile kurumu hakkında bilgi verirken, aile kurumunun devam etmesine engel olan, aile kurumunu tamamen ortadan kaldıran veya eksik olarak devam etmesine neden olan sorun alanlarının anlaşılması en az aile yapısının anlaşılması kadar önemlidir. Evliliğin başlangıcı gibi hukuki bir süreci gerektiren boşanma; toplumsal-kültürel değerlerin aşınması, birey-aile ve aile-birey ilişkisinin değişime uğraması, üretim organizasyonundaki çeşitli dönüşümler ve değerlerin değişimiyle gelen aile içindeki rol karmaşası gibi sebeplere bağlı olarak varlığını sürdüren bir sorun alanıdır. Bu sorun alanı hem dünyada hem de ülkemizde anlaşılmayı ve temas edilmeyi beklemektedir. Bu alanda yapılacak olan çalışmaların devamlılığı karşılaştırmalı çalışmalara imkan sağlayacak iken, boşanma nedenlerinin anlaşılması ve mevcut problemlerin ortaya çıkarılması bu alanlarla ilgili çözüm önerilerinin sosyal politikalara dönüştürülmesi açısından hayati öneme sahiptir. Bu bağlamda Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırması (TBNA 2008)'nın hazırlanmasına ve tekrar yayımlanmasına katkı sağlayan bütün personele teşekkür ediyor, bu tür araştırmaların çoğalarak sosyal politika oluşturmada temel bilgi kaynaklarımız haline gelmesini temenni ediyorum. Doç. Dr. Ayşenur İSLAM Bakan

4 SUNUŞ TEŞEKKÜRLER Evlilik birliğinin sonlanması olan boşanma dünyada ve ülkemizde bir problem alanı olarak kendini göstermektedir. Dünyaya kıyasla ülkemizde boşanma sayısı ve kaba boşanma oranı oldukça düşük olsa da bireyselleşmenin hızla yükseliyor olması bu alana dair teşhisleri ve proaktif sosyal politikalar başlatılmasını gerekli kılmaktadır. Politika oluşturmak için gerekli olan bilginin bizzat boşanmış bireylerin kendisinden, sağduyu bilgisinden bağımsız olarak, alınıyor olması hayati öneme sahiptir. Aynı zamanda boşanmış kişilerin sosyal ve demografik özelliklerine göre ele alınması kişileri boşanmaya götüren sebeplerin hangi sosyal, kültürel, iktisadi ve psikolojik durumlarla ilişkili olduğu ve eşler arasındaki benzer davranışların farklı koşullar altında nasıl karşılık bulduğunu öğrenmek açısından önemli görünmektedir. Hiç kuşku yok ki boşanma sonrası eşler ve çocuklarının yaşam düzeni değişmektedir. Kişilerin yaşama biçimleri, tabi oldukları kural demetleri, görev-sorumluluk bütünleri de değişmektedir. Bu değişimin etkileri tek tek kişileri aşarak çeşitli toplumsal sorunlara neden olabilmektedir. Çocukların eksik ailede yetişmesi, toplumsal-kültürel değerlerin sonraki kuşaklara aktarılamaması, hane gelirinin parçalanması gibi yeni birçok sorun alanını ortaya çıkarmaktadır. Eşleri boşanmaya götüren ve aile içinde çözülemeyen sorunların anlaşılarak bunların çözümüne yönelik sosyal politikaların oluşturulmasının etkisi aileleri aşarak bütün topluma yansıyacaktır. Aile birliğini bozan sebeplerin anlaşılması için yapılmış olan bu çalışma boşanmayı toplumu önemli ölçüde etkileyen bir olgu olarak ele almaktadır. Toplum-aile ve aile-toplum etkileşiminin değişmesi, modern zamana hâkim olan birey temelli düşünce tarzı ve iktisadi işbölümünün dönüşümü boşanmanın sebepleri içinde kabul edilirken bu araştırma boşanmış olanların bilgisini boşanan bireylerden almayı hedeflemektedir. Boşanmanın anlaşılması hukuki ayrılık öncesi sürecin, ayrılık sürecinin ve ayrılık sonrası sürecin, boşanma gerçekleşmeden önce eşlerin boşanma sonrasına dair tasavvurlarının anlaşılmasını gerekli kılmaktadır. Bu amaçlarla boşanmış bireylerle yapılan görüşmelerle elde edilen veriler yorumlanarak anlaşılmaya çalışılmıştır. Bu araştırmanın bir diğer amacı ise şiddetli geçimsizlik başlığı altında toplanan boşanma nedenlerinin çeşitli alt boyutlarıyla anlaşılmasıdır. Türkiye de boşanma konusuyla ilgili hukuk, sosyolojik arka plan ve sosyal politika bağlamlarını bir araya getiren çalışmaların sayısı oldukça az, ancak bu konudaki bilgiye ise ihtiyaç bir o kadar çoktur. Bu bağlamda söz konusu ihtiyacı karşılama iddiasındaki bu çalışmada emeği geçen herkese teşekkürü bir borç biliyoruz. Bu önemli çalışma Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Aile ve Toplum Hizmetleri Genel Müdürlüğü nün yöneticileri, uzmanları ve personeli tarafından tasarlanıp gerçekleştirildi. Saha uygulamasını yapan PD ANADOLU Araştırma, Danışmanlık, Eğitim ve Bilişim Hizmetleri Ltd. Şti çalışanlarına, 2008 yılında toplanan verileri gözden geçirip bu kitabın revize raporunu hazırlayan Ipsos Sosyal Araştırmalar Enstitüsü'ne ve bu süreçte görev alan Oben Alper'e, Araştırmanın bütçesini sağlayarak sosyal araştırmalara katkı veren Kalkınma Bakanlığı çalışanlarından Yusuf Yüksel ve Gamze Tokman Malatyalı'ya, Raporun grafik tasarım ve uygulamasını yapan Hande Akgün'e, Çalışmanın izleme ve değerlendirme evrelerine katılan Araştırma ve Politika Daire Başkanlığı çalışanlarından Neriman Kaya, Ebru Doğan, Serdal Altun, Pınar Erol, Yasemin Esen, Emre Ertekin, Dursun Ayan, Ömer Faruk Danış, Tuğçe Demir, Derya Avcı, M. Emin Sezgin, Ercan Üçpınar, Meryem Gökyar ve Didem Yılmaz'a teşekkür ediyoruz. Mustafa Turğut Araştırma ve Politika Daire Başkanlığı 2008 de verileri toplanan Boşanma Nedenleri Araştırmasının verilerinin yeniden düzenlenmesi ve yorumlanmasıyla yapılan bu çalışmanın boşanma olgusunun anlaşılarak bu konuda yapılacak olan politikalara yol gösterici olacağı ümit edilmektedir. Tacettin GÜNEŞ Genel Müdür

5 4 TBNA 2008 İÇİNDEKİLER 1. TANIMLAYICI ÇERÇEVE 1.1. Konu ve Amaç Araştırma Tasarımı Veri Toplama Araçları Örnekleme Örneklem Planı Örneklem Seçimi Uygulama Tanım ve Kavramlar GÖRÜŞÜLEN KİŞİLERİN VE ESKİ EŞLERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ Görüşülen Kişilerin Demografik Profili Cinsiyet Yerleşim Birimi Eğitim Durumu Kardeş Sayısı Çalışma Durumu Evlilik Yaşı Evlilik Sayısı Ailede Boşanma Boşanma Tarihi Görüşülen Kişilerin Eski Eşlerinin Demografik Profili Yerleşim Birimi Eğitim Durumu Kardeş Sayısı Çalışma Durumu Evlilik Yaşı Ailede Boşanma EVLİLİK ÖNCESİ DÖNEM 3.1. Eski Eşle Evlenme Biçimi Tanışma ile Evlilik Arasındaki Süre Evlilik Kararı Evlenme Sebepleri Evlenmeden Önce Fark Edilen Ancak Düzeleceği Umulan Özellikler EVLİLİK SÜRECİ 4.1. Ailelerin Evliliğe Yaklaşımı Eski Eşle Evliliğe Karşı Çıkanlar...38

6 İçindekiler Evlilik Süresince Kişinin Kendi Ailesinin Eski Eşi Uygun Bulması Evlilik Süresince Ailelerin Müdahalesi Ailelerle İlişkiler ve Etkileşim Aile ile Birlikte Oturma Aileler ile Mekânsal Yakınlık Ailelerle Görüşme Sıklığı Aileler Arası Anlaşmazlık Evlilik Sürecinde Eski Eşin Kişiye Karşı Tutumu Eski Eşin Kişinin Arkadaşlarıyla Görüşmesine Karşı Tutumu Eski Eşin Kişinin Arkadaşlarının Eve Gelmesine Karşı Tutumu Eski Eşin Kendi Ailesinin Yanında Kişiye Karşı Tutumu Eski Eşin Kendi Ailesinin Yanında Kişiye Karşı Küçük Düşürücü Davranışlarda Bulunması Kişinin Kendisini İlgilendiren Kararlarda Eski Eşin Yönlendirmesi Eski Eşin Müdahaleleri Dini İnanç Farklılığı Evlilik Sürecinde Fiziki ve Ekonomik Koşullar Yerleşim Yeri Değiştirme Ekonomik Durum Evliliğin İlk Yılları ile Boşanılan Dönem Arasında Ekonomik Durum Açısından Değişim Evlilik Süresince Ailenin Ekonomik Durumu ile İlgili Olumsuz Değişim Evlilik Süresince Ödemekte Zorlanılan Borçlar Kredi Kartı Kullanımı Çalışma Hayatı Kadının Çalışması Çalışma Temposu Ailede Çocuk Faktörü Çocuk Sahipliği Çocuk Sahibi Olma Kararını Alan Kişi Çocuk Bakımı Konusunda Anlaşmazlık Çocuklara Fiziksel Şiddet Uygulama Sorun Yaşama Durumu ve Çözüm Yolları Sorun Yaşanması Durumunda Kişinin ve Eski Eşinin Tutumu Tartışma Sıklığı ve Tartışma Sonunda Eski Eşin Davranışları Sorunların Çözümüne Yönelik Aranan Yollar BOŞANMA SÜRECİ 5.1. Boşanma Düşüncesi Geçimsizliğin Başlaması Boşanma Düşüncesinin Belirmesi Daha Önce Boşanmayı Engelleyen Faktörler Boşanmanın Gerçekleşmesi...94

7 6 TBNA Boşanma Kararı Boşanma Sebepleri Boşanma Şekli Mevcut Durum ve İleriye Dönük Planlar SONUÇ

8 Tablolar 7 TABLOLAR 1. TANIMLAYICI ÇERÇEVE Tablo 1. Araştırmaya Dahil Edilen İller ve Görüşme Sayıları GÖRÜŞÜLEN KİŞİLERİN VE ESKİ EŞLERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ Tablo 2. Görüşülen Kişilerin Cinsiyeti Tablo 3. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Doğduğu Yerleşim Birimi Tablo 4. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Yaşamlarının Büyük Kısmını Geçirdiği Yerleşim Birimi Tablo 5. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Eğitim Durumu Tablo 6. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Kardeş Sayısı Tablo 7. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Ailenin Kaçıncı Çocuğu Olduğu Tablo 8. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Evli Olduğu Dönemde Yaptıkları İş* Tablo 9. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Halihazırda Yaptıkları İş* Tablo 10. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Çalışmaya Başlama Dönemi Tablo 11. Cinsiyete Göre Çalışma Sebepleri Tablo 12. Cinsiyete Göre Evlilik Yaşı Tablo 13. Cinsiyete Göre Evlilik Sayısı Tablo 14. Cinsiyete Göre Ailede Boşanan Başka Birinin Varlığı Tablo 15. Boşanan Diğer Aile Üyeleri Tablo 16. Boşanma Tarihine Göre Dağılım Tablo 17. Eski Eşlerin Doğdukları Yerleşim Birimi Tablo 18. Eski Eşlerin Eğitim Durumu Tablo 19. Eski Eşlerin Kardeş Sayısı Tablo 20. Eski Eşlerin Ailenin Kaçıncı Çocuğu Olduğu Tablo 21. Cinsiyete Göre Eski Eşlerin Evli Olduğu Dönemde Yaptıkları İş* Tablo 22. Eski Eşlerin Evlilik Yaşı Tablo 23. Eski Eşlerin Ailesinde Boşanan Başka Biri Olma Durumu Tablo 24. Eski Eşlerin Ailesinde Boşanan Diğer Aile Üyeleri EVLİLİK ÖNCESİ DÖNEM Tablo 25. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşle Evlenme Şekli Tablo 26. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşle Tanışma ve Evlenme Arasında Geçen Süre Tablo 27. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Kişinin Kendi İsteğiyle Evlenme Durumu Tablo 28. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşle En Önemli Evlenme Sebebi Tablo 29. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlenmeden Önce Eski Eşinde Olumsuz Özellik Görenler Tablo 30. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlenmeden Önce Eski Eşte Fark Edilen Olumsuz Özellikler... 35

9 8 TBNA EVLİLİK SÜRECİ Tablo 31. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evliliğe Karşı Çıkan Kişiler Tablo 32. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Süresince Ailenin Eski Eşi Uygun Bulma Durumu Tablo 33. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Ailelerin Evliliğe Müdahale Etme Durumu Tablo 34. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Kişinin Kendi Ailesinin Müdahale Ettiği Konular Tablo 35. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Kişinin Eski Eşinin Ailesinin Müdahale Ettiği Konular Tablo 36. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Süresince Birlikte Oturulan Kişiler Tablo 37. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Süresince Başkalarıyla Oturmanın Aile Hayatına Etkisi Tablo 38. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Süresince Kişinin Kendi Ailesine Mekânsal Yakınlık Tablo 39. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Süresince Eski Eşin Ailesine Mekânsal Yakınlık Tablo 40. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Kişinin Eski Eşiyle Birlikte Kendi Ailesiyle Görüşme Sıklığı Tablo 41. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Kişinin Eski Eşiyle Birlikte Eşinin Ailesiyle Görüşme Sıklığı Tablo 42. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Aileler Arası Anlaşmazlık Yaşama Durumu Tablo 43. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşin Kişinin Arkadaşlarıyla Görüşmesine Karşı Tutumu Tablo 44. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşin Kişinin Arkadaşlarının Eve Gelmesine Karşı Tutumu Tablo 45. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşin Kendi Ailesinin Yanında Kişiye Farklı Davranıp Davranmadığı Tablo 46. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşin Kendi Ailesinin Yanında Kişiye Karşı Küçük Düşürücü Davranışlarda Bulunma Durumu Tablo 47. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Kişinin Kendisini İlgilendiren Kararlarda Eski Eşin Baskı Yoluyla Kişiyi Yönlendirmesi Tablo 48. Eski Eşlerin Müdahale Ettiği Konular ve Müdahale Sıklığı... Tablo 49. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşlerin Nadiren, Sık Sık ya da Sürekli Müdahale Ettiği Konular Tablo 50. Eski Eşlerin Müdahalesi ile İlgili Hisler ve Sıklığı Tablo 51. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Müdahale ile İlgili Nadiren, Sık Sık ya da Sürekli Hissedilen Duygular Tablo 52. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Dini İnanç Farklılığı... 62

10 Tablolar 9 Tablo 53. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilikle Birlikte İkamet Ettiği Yerleşim Birimini Değiştirenler Tablo 54. Evlilikle Birlikte Değiştirilen Yerleşim Birimi Tablo 55. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evliliğin İlk Yılları ile Boşanılan Dönem Arasında Ekonomik Durum Tablo 56. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Süresince Ekonomik Durum ile İlgili Olumsuz Değişiklik Yaşayanlar Tablo 57. Ekonomik Durum ile İlgili Kişinin Hayatını Etkileyen Olumsuz Değişiklikler Tablo 58. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Sırasında Ödemekte Zorlanılan Borçlar Tablo 59. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Sırasında Kredi Kartı Kullanımı.. 69 Tablo 60. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilik Sırasında Kredi Kartı Borçları Nedeniyle Eski Eşle Tartışma Durumu Tablo 61. Kredi Kartı Borcu Nedeniyle Yaşanan Tartışmalar Tablo 62. Kadının Çalışmasından Memnuniyet Tablo 63. Kadının Çalışmasının Aile İçi Düzeni Aksatma Durumu Tablo 64. Kadının Çalışmasından Memnun Olmama Sebepleri Tablo 65. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşin İşe Çok zaman Ayırması Durumu Tablo 66. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşin İşe Çok Zaman Ayırmasının Kişiyi Rahatsız Etmesi Tablo 67. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre İş Nedeniyle Evden Uzak Kalma Durumu Tablo 68. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu ve Evlilik Süresine Göre Çocuk Sahipliği Tablo 69. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresine Göre Çocuk Sayısı Tablo 70. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu ve Evlilik Süresine Göre Çocuk Sahibi Olma Kararı Tablo 71. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu ve Evlilik Süresine Göre Çocuk Bakımı Konusunda Anlaşmazlık Yaşama Durumu Tablo 72. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu ve Evlilik Süresine Göre Eski Eşin Çocuklara Şiddet Uygulaması Tablo 73. Sorun Yaşanması Durumunda Kişinin Kendisinin ve Eski Eşinin Davranışları Tablo 74. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Sorun Yaşanması Durumunda Kişinin Kendisinin Davranışları Tablo 75. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Sorun Yaşanması Durumunda Eski Eşin Davranışları Tablo 76. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Sık Sık Tartışma Yaşama Durumu Tablo 77. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşlerin Tartışma Sonunda Davranışları Tablo 78. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Evlilikteki Sorunlara Çözüm Arama Tablo 79. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Aranan Çözüm Yolları Tablo 80. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Sorunların Çözümünde En Çok Fedakârlık Yapan Taraf... 87

11 10 TBNA BOŞANMA SÜRECİ Tablo 81. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Geçimsizliğin Başlaması Tablo 82. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Boşanma Düşüncesinin Belirmesi Tablo 83. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Boşanma İsteğinin Engellenmesi Tablo 84. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Daha Önce Boşanmayı Engelleyen Faktörler Tablo 85. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Boşanma Kararını Veren Taraf Tablo 86. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Bugün Olsa Yine Boşanır mıydı? Tablo 87. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Aile Danışma Merkezine Başvurmanın Faydası Olur muydu? Tablo 88. Cinsiyet, Yaş Grubu, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Boşanma Sebepleri Tablo 89. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Öne Çıkan Boşanma Gerekçeleri Tablo 90. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Dini Nikah Yaptırma Tablo 91. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Dini Ritüellere Uygun Boşanma Tablo 92. Cinsiyet, Yaş ve Öğrenim Durumuna Göre Dini Ritüellere Uygun Boşanmanın Resmi Boşanmaya Etkisi Tablo 93. Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Dini Ritüellere Uygun Boşanmanın Resmi Boşanmaya Etkisi Tablo 94. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Mevcut Medeni Durum Tablo 95. Cinsiyet, Yaş ve Öğrenim Durumuna Göre Yeniden Evlenmeyi Düşünme Tablo 96. Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Yeniden Evlenmeyi Düşünme Tablo 97. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Yeniden Evlenme Gerekçesi Tablo 98. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Yeniden Evlenmeme Gerekçesi...107

12 Tablolar 11 KISALTMALAR AAK DİE GAP HUİPS SB HÜNEE SIS TBNA TKV-GAP TMKDDT TC Başbakanlık Aile Araştırma Kurumu TC Devlet İstatistik Enstitüsü TC Başbakanlık Güneydoğu Anadolu Projesi Kalkınma İdaresi Başkanlığı Hacettepe Institute of Population Studies TC Sağlık Bakanlığı Hacettepe Üniversitesi Nüfus Etüdleri Enstitüsü State Institute of Statistics Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırması Türkiye Kalkınma Vakfı GAP Türk Medeni Kanununun Düzenlenmesine Dair Tasarı

13 TANIMLAYICI ÇERÇEVE

14 Konu ve Amaç Araştırma Tasarımı

15 14 TBNA Konu ve Amaç Araştırmanın genel amacı Türkiye de boşanan kişileri bu sürece getiren sebepleri tespit etmektir. Bu amaçla, boşanmış bireylerle görüşülerek evlilik sürecinde çiftleri etkileyen iletişim sorunları, ekonomik problemler, ailelerle ilişkiler ve ailelerin evlilik üzerindeki etkisi, ailede çocuk faktörü gibi konular sorgulanmıştır. Boşanma sebeplerinin detaylı bir şekilde ortaya konulması, konu ile ilgili kalıcı ve etkili politikalar üretilmesine katkı sağlayacaktır Araştırma Tasarımı Türkiye Boşanma Nedenleri Araştırması (TBNA), 2008 yılında Başbakanlık Aile ve Sosyal Araştırmalar Genel Müdürlüğü (ASAGEM) tarafından gerçekleştirilmiştir Veri Toplama Araçları Araştırmaya baz teşkil eden soru kâğıdı PD Anadolu Araştırma Danışmanlık Eğitim ve Bilişim Hizmetleri Ltd. tarafından hazırlanmış, ASAGEM tarafından kontrol edilerek gerekli düzeltmeler yapılmıştır yılı Ekim ayında gerçekleştirilen ön-test uygulamasının sonuçlarına göre tekrar düzeltmeler yapılarak soru kâğıdı son haline getirilmiştir. Soru kâğıdında iki tür soru yer almaktadır: 1) Olgusal Sorular: İnsana ilişkin somut/ gözlenebilir bir özelliği, olguyu, olayı ölçmeye yönelik sorulardır. Örnek: Yaş, cinsiyet, meslek, doğum yılı. 2) Algısal/Sübjektif Sorular: İnsanın bir durum ve olay karşısında sübjektif algısını ölçmeye yönelik sorulardır. Örnek: boşanma nedenleri, ailenin eski eş üzerindeki etkisi. Soru kâğıdı çoktan seçmeli 120 sorudan oluşmaktadır. Soru kâğıdı içeriği aşağıda özet olarak verilmektedir: Kapak: Araştırmanın kim tarafından, ne amaçla yapıldığına dair açıklamanın yanı sıra, görüşülen kişiye ait temel bilgiler yer almaktadır. Görüşülen kişinin adı soyadı İletişim bilgileri Cinsiyeti Yaşı Görüşmenin yapıldığı il Demografik Sorular: Görüşülen kişinin doğum yeri, doğum yılı, eğitim durumu, çalışma durumu, aile yapısına dair soruları içermektedir. Aynı bilgiler kişinin boşanmış olduğu eski eşi için de alınmıştır. Bu verilere ek olarak, görüşülen kişinin çalışma yaşamına dair detaylar, hangi yılda evlendiği ve boşandığı, boşanmış olduğu eşinin kaçıncı eşi olduğu gibi sorular bu bölümde yer almaktadır. Evlilik Öncesi Dönem: Eski eşle tanışma şekli, tanıştıktan sonra ne kadar süre içinde evlenildiği, evlenme sebebi, eski eşe dair beğenilmeyen ancak düzeleceği umulan özellikler ile ilgili sorular bu bölümün kapsamı içerisinde yer almaktadır. Evlilik Süreci: Evliliğe karşı gelen olup olmadığı, eski eşin kişinin arkadaşlarıyla ilişkisine dair tutumu, evlendikten sonra yerleşim yerinde değişiklik olup olmadığı, evlilik sürecinde kimlerle birlikte oturulduğu ve bunun evliliğe etkileri, ailelerin müdahalesi, ailelere uzaklık, ailelerle görüşme sıklığı, ailenin eski eş üzerindeki etkisi, eski eşin görüşülen kişinin yaşamına müdahalesi, evlilik süresince yaşanan problemleri çözme biçimi, eski eşle dini inanç farklılıkları, tartışma sıklığı, tartışma sonrası eski eşin davranış biçimi, eski eşin çalışma hayatı, çalışma hayatından duyulan memnuniyet, evlilik süresince ekonomik durumda bir değişiklik olup olmadığı, borç ve borç nedeniyle tartışma durumu, eski eşten çocuk sahipliği, evlilik süresince eski eşin çocuklara karşı davranışı ile ilgili sorular bu bölümde ele alınmaktadır. Boşanma Süreci: Boşanma düşüncesinin ilk ortaya çıkışı, daha önce boşanma sürecini engelleyen faktörler, boşanma kararını alan kişi, boşanma sebepleri, dini nikâh yaptırma ve dini ritüellere göre boşanma durumu, halihazırda medeni durum, yeniden evlenme düşüncesi ile ilgili sorular bu bölümde yer almaktadır

16 Tanımlayıcı Çerçeve Örnekleme Örneklem Planı Araştırma evreni, Türkiye de 2000 yılı ve sonrasında boşanmış olan 18 yaş üstü bireylerdir. Araştırma örneklemi, İstatistiki Bölge Birim Sınıflaması (İBBS-1) Düzey 1 kapsamında 12 bölgelden 1 er il seçmek üzere toplamda 12 ilden oluşmaktadır. İllerin seçiminde o bölgedeki illerin boşanma oranlarına bakılmış ve boşanma oranı en yüksek olan il seçilmiştir. Araştırmaya dahil edilen iller ve bu illerdeki görüşme sayıları Tablo 1 de verilmektedir. Tablo 1. Araştırmaya Dahil Edilen İller ve Görüşme Sayıları İBBS-1 Bölge İBBS-1 Bölge İlleri Seçilen İl Görüşme Sayısı TR1 İstanbul İstanbul İstanbul 251 TR2 Batı Marmara Balıkesir, Çanakkale, Edirne, Kırklareli, Tekirdağ Balıkesir 54 TR3 Ege Afyon, Aydın, Denizli, İzmir, Kütahya, Manisa, Muğla, Uşak İzmir 225 TR4 Doğu Marmara Bursa, Eskişehir, Bilecik, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova Bursa 100 TR5 Batı Anadolu Ankara, Konya, Karaman Ankara 143 TR6 Akdeniz Adana, Antalya, Burdur, Hatay, Isparta, Mersin (İçel), K. Maraş, Osmaniye Adana 160 TR7 Orta Anadolu Kırıkkale, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Sivas, Yozgat Kayseri 77 TR8 Batı Karadeniz Zonguldak, Karabük, Bartın, Kastamonu, Çankırı, Sinop, Samsun, Tokat, Çorum, Amasya Samsun 75 TR9 Doğu Karadeniz Trabzon, Ordu, Giresun, Rize, Artvin, Gümüşhane Trabzon 30 TRA Kuzeydoğu Anadolu Erzurum, Erzincan, Bayburt, Ağrı, Kars, Iğdır, Ardahan Erzurum 15 TRB Ortadoğu Anadolu Malatya, Elazığ, Bingöl, Tunceli, Van, Muş, Bitlis, Hakkâri Malatya 22 TRC Güneydoğu Anadolu Gaziantep, Adıyaman, Kilis, Şanlıurfa, Diyarbakır, Mardin, Batman, Şırnak, Siirt Gaziantep & Şanlıurfa Örneklem Seçimi Nihai örnekleme birimi, 18 yaş üstü tüm boşanmış bireylerdir. Örneklem büyüklüğü birey olarak tasarlanmıştır Uygulama Araştırmada görüşmecilerin seçimi ve eğitimi, saha uygulaması, denetimi ve kodlaması PD Anadolu Araştırma Danışmanlık Eğitim ve Bilişim Hizmetleri Ltd. tarafından yapılmıştır. Araştırmanın saha uygulaması 2008 yılının Ekim-Kasım aylarında gerçekleştirilmiştir. Saha uygulaması, soru kâğıdı kullanılarak yüz yüze görüşme tekniği ile gerçekleştirilmiştir. Araştırma kapsamında 657 kadın, 543 erkek olmak üzere toplam boşanmış birey ile görüşülmüştür. Bireyler, görüşmeciler tarafından, yaşadıkları hanede ve işyerlerinde ziyaret edilmiş, görüşmeler bu şekilde tamamlanmıştır. Hazırlanan soru kâğıdına uzman görüşleri alındıktan ve ön-test uygulaması yapıldıktan sonra son hali verilmiştir. Boşanmış on kişi ile yapılan ön-test doğrultusunda anlaşılmayan sorular tespit edilmiş, bu sorulardaki ifadeler düzeltilmiş, katılımcının yanıtlamakta zorlandığı sorularda kart seti kullanılmasına karar verilmiştir Tanım ve Kavramlar Öğrenim Durumu: Görüşülen kişiler öğrenim durumuna göre dört gruba ayrılmıştır. İlkokul ve altı eğitim almış olanlar; okuryazar olmayanlar, sadece okur olanlar, okuryazar olanlar ve ilkokul mezunlarından oluşmaktadır. İkinci grup ortaokul mezunları, üçüncü grup lise ve dengi okul mezunlarıdır. Dördüncü grup ise yüksek öğrenim mezunlarıdır. Bu grup ön lisans, lisans mezunu ve lisans üstü eğitim almış olan kişilerden oluşmaktadır. Evlilik Süresi: Görüşülen kişiler, boşanmış oldukları eski eşleriyle evlendikleri ve boşandıkları tarihlere göre 5 yıl ve altı, 6-8 yıl, 9-15 yıl ve 15 yıldan uzun olmak üzere dört gruba ayrılmıştır. Çocuk Sahipliği: Görüşülen kişiler boşanmış oldukları eski eşlerinden çocuk sahibi olmalarına göre iki gruba ayrılmıştır.

17 GÖRÜŞÜLEN KİŞİLERİN VE ESKİ EŞLERİNİN DEMOGRAFİK ÖZELLİKLERİ

18 Doğum Yeri, Yılı Eğitim Durumu Çalışma Durumu Aile Yapısı

19 18 TBNA 2008 Bu bölümde boşanmış olan kişilerin ve boşandıkları eşlerinin cinsiyet, yaş, eğitim durumu, doğdukları ve yaşadıkları yerin yerleşim tipi, çalışma durumları, kardeş sayısı, ailede başka birinin boşanma durumu, kişinin boşanma tarihi gibi verilere yer verilmektedir. Tablo 2. Görüşülen Kişilerin Cinsiyeti (%) Yerleşim Birimi 2.1. Görüşülen Kişilerin Demografik Profili Cinsiyet Görüşülen boşanmış bireyin %55 ini kadınlar, %45 ini ise erkekler oluşturmaktadır. Yüzde Kadın 54,8 657 Erkek 45,3 543 Toplam 100, Sayı Boşanmış kişilerin yaklaşık yarısı (%49) büyükşehir merkezinde, %23 ü ilçe merkezinde, %17 si il merkezinde, %10 u köy/bucakta doğmuştur. Büyükşehir merkezinde doğmuş kadınların oranı (%52) erkeklere kıyasla (%45) daha yüksektir. Tablo 3. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Doğduğu Yerleşim Birimi (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Büyükşehir merkezi 48,8 44,6 52,4 İl merkezi 17,4 19,3 15,8 İlçe merkezi 22,5 23,6 21,6 Köy/bucak 9,9 11,2 8,8 Yurtdışı 1,3 1,3 1,4 Boşanmış kişilere, doğdukları yerin yanı sıra yaşamlarının büyük bölümünü geçirdikleri yerleşim birimi de sorulmuştur. Bu kişilerin %79 u yaşamlarının büyük kısmını büyükşehir merkezinde geçirmiştir. Boşanmış kişilerin %11 i yaşamlarının büyük bölümünü il merkezinde, %8 i ilçe merkezinde, %2 si köyde/bucakta geçirmiştir. Tablo 4. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Yaşamlarının Büyük Kısmını Geçirdiği Yerleşim Birimi (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Büyükşehir merkezi 78,9 79,0 78,8 İl merkezi 10,9 12,2 9,9 İlçe merkezi 8,3 6,6 9,6 Köy/bucak 1,5 1,8 1,2 Yurtdışı 0,3 0,4 0,2 Cevap yok 0,2-0, Eğitim Durumu Boşanmış kişilere en son bitirdikleri okul sorulmuştur. Bu kişilerin %40 ı lise ve dengi okul mezunudur. İlkokul ve ortaokul mezunlarını içeren ilköğretim okulu mezunlarının oranı %32; ön lisans, lisans ve lisans üstü eğitim seviyelerini içeren üniversite mezunlarının oranı ise %27 dir. Lisans mezunu boşanmış erkeklerin oranı (%20), aynı öğrenim durumuna sahip kadınlara kıyasla (%14) daha yüksektir.

20 Görüşülen Kişilerin Ve Eski Eşlerinin Demografik Özellikleri 19 Tablo 5. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Eğitim Durumu (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Okuryazar değil 0,3 0,2 0,5 Okuryazar 0,9 1,3 0,6 İlkokul mezunu 19,3 16,6 21,5 Ortaokul mezunu 12,2 12,3 12,0 Lise ve dengi okul mezunu 39,8 39,4 40,2 Ön lisans mezunu 8,7 9,0 8,4 Lisans mezunu 16,8 20,1 14,0 Lisans üstü eğitim 1,9 1,1 2,6 Cevap Yok 0,2-0, Kardeş Sayısı Görüşülen kişilere Siz de dahil olmak üzere kaç kardeşsiniz? şeklinde yöneltilen soruya verilen yanıtlar Tablo 6 da gösterilmektedir. Boşanmış kişilerin %3 ü tek çocuk, %17 si iki kardeş, %25 i üç kardeş, %20 si dört kardeş, %35 i beş ve üstü sayıda kardeştir. Tablo 6. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Kardeş Sayısı (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Tek çocuk 3,1 3,1 3,0 2 kardeş 16,6 16,2 16,9 3 kardeş 25,2 26,5 24,0 4 kardeş 19,9 18,0 21,5 5 kardeş 12,3 12,9 11,9 6 kardeş 10,8 9,6 11,7 7 kardeş ve üstü 12,2 13,6 11,0 Görüşülen kişilere ailenin kaçıncı çocuğu oldukları sorulmuştur. Kişinin kaç kardeş olduğuna bakılarak bu soruya verilen yanıtlar ilk, ortanca ve son çocuk şeklinde gruplanmıştır. Boşanmış kişilerin %47 si ortanca, %26 sı ilk, %23 ü ise ailenin en son doğan çocuğudur. Tablo 7. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Ailenin Kaçıncı Çocuğu Olduğu (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Tek çocuk 3,1 3,1 3,0 İlk çocuk 26,4 26,3 26,5 Ortanca çocuk 47,4 46,6 48,1 Son çocuk 23,1 23,9 22, Çalışma Durumu Görüşülen kişilere, Evli olduğunuz dönemin büyük bölümünde ne iş yapıyordunuz? sorusu yöneltilmiştir. Boşanmış kadınların yarısından fazlası (%54) ev kadını iken, beşte biri (%20) memur/ofis çalışanı, yaklaşık %11 i ise işçi/hizmetlidir. Boşanmış erkeklerde ise kadınlarda olduğu gibi belirli bir işe, mesleğe yığılma bulunmamaktadır. Boşanmış erkeklerin %29 u işçi/ hizmetli, %20 si memur/ofis çalışanı, %14 ü en fazla 5 çalışanı olan tüccar, bir diğer %14 ü de daha eğitimli bir kesimi temsil eden nitelikli uzman, mühendis, teknik elemandır. Nitelikli serbest meslek sahibi boşanmış erkeklerin oranı ise %10 dur.

21 20 TBNA 2008 Tablo 8. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Evli Olduğu Dönemde Yaptıkları İş* (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Ev kadını 29,4-53,7 Memur/ofis çalışanı 20,3 20,3 20,2 İşçi/hizmetli 18,8 28,5 10,7 Nitelikli uzman, mühendis, teknik eleman 9,1 13,6 5,3 0-5 çalışanlı tüccar 7,8 14,4 2,3 Nitelikli serbest meslek sahibi 5,9 9,6 2,9 *Sadece %5 ve üzeri oranda belirtilmiş olan meslekler/işler gösterilmektedir. Görüşülen kişilere evli oldukları dönemde yaptıkları işin yanı sıra halen ne iş yaptıkları da sorulmuştur. Kadınların çalışma durumunun oldukça değiştiği tespit edilmiştir. Kadınlar arasında halihazırda ev kadını olanların oranının %32 ye düştüğü, buna karşılık memur/ofis çalışanı olanların oranının %25 e, işçi/hizmetli olanların oranının %17 ye yükseldiği görülmektedir. Erkeklerde ise dağılım çok farklılaşmamaktadır. Erkekler nezdinde halihazırda işçi/hizmetli olanların oranı %26, memur/ofis çalışanı olanların oranı %19, en fazla 5 çalışanı olan tüccarların oranı %15, nitelikli uzman, mühendis, teknik eleman olanların oranı %12, nitelikli serbest meslek sahibi olanların oranı ise %11 dir. Tablo 9. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Halihazırda Yaptıkları İş* (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Memur/ofis çalışanı 22,1 19,0 24,7 İşçi/hizmetli 21,3 26,0 17,4 Ev kadını 17,5 0 31,8 0-5 çalışanlı tüccar 9,3 15,3 4,3 Nitelikli uzman, mühendis, teknik eleman 8,2 12,3 4,7 Nitelikli serbest meslek sahibi 7,3 10,5 4,7 Geçici işsiz 4,1 2,9 5,0 *Sadece %5 ve üzeri oranda belirtilmiş olan meslekler/işler gösterilmektedir. Görüşülen kişilere çalışma hayatına ilk olarak ne zaman başladıkları sorulduğunda erkeklerin %97 si evlenmeden önce çalışmaya başladıklarını ifade ederken bu oran kadınlarda %49 dur. Kadınların %25 i ise şimdiye kadar hiç çalışmamış olduklarını belirtirken, %12 si boşandıktan sonra çalışmaya başladıklarını belirtmektedirler. Tablo 10. Cinsiyete Göre Görüşülen Kişilerin Çalışmaya Başlama Dönemi (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Şimdiye kadar hiç çalışmadım 13,8 0,2 25,0 Evlenmeden önce 70,8 97,2 48,9 Evlendikten sonra 8,9 2,4 14,3 Boşandıktan sonra 6,5 0,2 11,7

22 Görüşülen Kişilerin Ve Eski Eşlerinin Demografik Özellikleri 21 Şimdiye kadar yaşamının herhangi bir bölümünde çalışmış olanlara, çalışmış olmalarının öncelikli sebeplerinin neler olduğu sorulmuş ve evin geçimini sağlamak, ekonomik güvence elde etmek, özgürce harcama yapabilmek, bireysel huzur ve sosyal statü kazanmak, sıkılmamak gibi seçenekler içinde uygun olanları işaretlemeleri veya bu seçenekler içinde yoksa, kendi sebeplerini belirtmeleri istenmiştir. Hem erkekler hem de kadınlar nezdinde en yüksek oranda belirtilen gerekçeler ekonomik güvence elde etmek (%58) ve evin geçimini sağlamak (%56) şeklindedir. Buna ek olarak, kadınların erkeklere kıyasla daha yüksek oranda belirttikleri diğer sebepler arasında, özgürce harcama yapabilmek (%20) ve sıkılmamak (%7) yer almaktadır. Özgürce harcama yapabilmek için çalıştıklarını belirten erkeklerin oranı %15, sıkılmamak için çalıştığını belirtenlerin oranı ise %2 dir. Tablo 11. Cinsiyete Göre Çalışma Sebepleri (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Ekonomik güvence elde etmek 58,1 54,8 61,7 Evin geçimini sağlamak 55,7 65,3 45,2 Bireysel huzur ve sosyal statü kazanmak 22,7 21,0 24,5 Özgürce harcama yapabilmek 17,2 14,8 19,9 Sıkılmamak 4,3 2,0 6,9 Ailemin zoruyla çalıştım 0,1-0,2 İşimi seviyorum 0,1 0,2 - Eşime destek olmak için çalıştım 0,1-0,2 Sigortalı olmak 0,1-0,2 Bilmiyorum 0,5 0,4 0, Evlilik Yaşı Görüşülen kişilere boşanmış oldukları eşleri ile hangi tarihte evlendikleri sorulmuş, bu soru ve doğum tarihi bilgisinden yola çıkılarak evlenme yaşı tespit edilmiştir. Ortalama evlilik yaşının kadınlarda 22, erkeklerde ise 25 olduğu görülmektedir. Görüşülen kişilerin %42 si 21-25, %22 si 26-30, %19 u 18-20, %7 si yaşları arasında evlenmiştir. 18 yaş altında evlenenlerin oranı %8, 35 yaş üstünde evlenenlerin oranı ise %2 dir. 18 yaş altında (%12) ve yaş aralığında (%29) evlenen kadınların oranı erkeklerden yüksektir. 18 yaş altında evlenen erkeklerin oranı %3, yaş aralığında evlenenlerin oranı ise %8 dir. Buna karşılık yaş aralığında evlenen erkeklerin oranı (%46) kadınlara kıyasla ( %38) daha yüksektir. Tablo 12. Cinsiyete Göre Evlilik Yaşı (%) Toplam Erkek Kadın Sayı yaş ve altı 7,8 2,6 12, yaş 19,3 7,9 28, yaş 41,9 46,4 38, yaş 21,6 29,8 14, yaş 6,5 9,9 3,7 36 yaş ve üstü 1,9 3,1 0,9 Cevap Yok 0,9 0,2 1,5 Ortalama yaş 23,5 25,4 21,9

23 22 TBNA Evlilik Sayısı Görüşülen kişilere, boşandıkları eşleriyle olan evliliklerinin kendilerinin kaçıncı evliliği olduğu sorulmuş, çok büyük bir kesimin (%95) ilk evliliği olduğu tespit edilmiştir. Tablo 13. Cinsiyete Göre Evlilik Sayısı (%) Toplam Erkek Kadın Sayı İlk 94,9 95,2 94,7 İkinci 4,6 3,9 5,2 Üç veya daha fazla 0,5 0,9 0, Ailede Boşanma Görüşülen kişilere, kendi ailelerinde boşanan başka biri olup olmadığı sorulmuş, evet yanıtı verenlere Ailenizde boşanan kişiler kimlerdir? sorusu yöneltilmiştir. Boşanmış kişilerin %32 sinin ailesinde de boşanmış kişi bulunmaktadır. Bu oran kadınlar nezdinde daha yüksektir (%36). Tablo 14. Cinsiyete Göre Ailede Boşanan Başka Birinin Varlığı (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Ailede boşanmış başka biri olanlar 31,6 25,8 36,4 Ailede boşanmış başka biri olmayanlar 68,4 74,2 63,6 Ailelerinde boşanmış başka biri olduğunu söyleyenlerin yarısından fazlası (%53) aile içinde kardeşlerinden birinin boşandığını belirtmektedir. Annesi/babası boşanmış olanların oranı %22 iken, ikinci derece yakınlarından biri boşanmış olanların oranı %33 tür. Tablo 15. Boşanan Diğer Aile Üyeleri (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Kardeşler 53,3 52,9 53,6 İkinci derece yakınlar 32,7 31,4 33,5 Anne/baba 22,4 26,4 20,1 Tablo 16. Boşanma Tarihine Göre Dağılım (%) Toplam , , , , , , , , ,7

24 Görüşülen Kişilerin Ve Eski Eşlerinin Demografik Özellikleri Boşanma Tarihi Görüşülen kişilere hangi tarihte boşandıkları sorulmuş, verilen yanıtlar doğrultusunda yıllara göre dağılım hesaplanmıştır (Tablo 16). Görüşülen kişilerin %18 i 2007, %17 si 2008, %13 ü 2006, %13 ü 2005 yılında boşanmıştır. 2001, 2002, 2003 ve 2004 yılında boşanmış olanların oranı %8, 2000 yılında boşanmış olanların oranı ise %7 dir Görüşülen Kişilerin Eski Eşlerinin Demografik Profili Yerleşim Birimi Görüşülen kişilerin eski eşlerinin doğdukları yerlerin yerleşim tipine göre dağılımı, görüşülen kişilerin doğum yerleri ile benzerdir. Eski eşlerin %44 ü büyükşehir merkezinde, %25 i ilçe merkezinde, %21 i il merkezinde, %10 u köy/bucakta doğmuştur. Tablo 17. Eski Eşlerin Doğdukları Yerleşim Birimi (%) Toplam Sayı 1200 Büyükşehir merkezi 43,5 İl merkezi 20,7 İlçe merkezi 24,6 Köy/bucak 9,6 Yurtdışı 1,5 Cevap yok 0, Eğitim Durumu Boşanmış kişilere eski eşlerinin en son bitirdikleri okul sorulmuştur. Görüşülen kişilerle eski eşlerinin eğitim durumlarının farklı bir dağılımda olduğu tespit edilmiştir. Eski eşlerin %37 si ilkokul ve ortaokul mezunlarını içeren ilköğretim okulu mezunu, %36 sı lise ve dengi okul mezunudur. Ön lisans, lisans ve lisans üstü eğitim seviyelerini içeren üniversite mezunlarının oranı ise %26 dır. Tablo 18. Eski Eşlerin Eğitim Durumu (%) Toplam Sayı 1200 Okuryazar değil 0,4 Sadece okur 0,3 Okuryazar 0,6 İlkokul mezunu 23,2 Ortaokul mezunu 13,2 Lise ve dengi okul mezunu 36,1 Ön lisans mezunu 8,3 Lisans mezunu 15,6 Lisans üstü eğitim 1,9 Cevap yok 0,5

25 24 TBNA Kardeş Sayısı Araştırmaya katılan kişilere eski eşlerinin kaç kardeş oldukları sorulmuştur. Görüşülen kişilerin eski eşlerinin %5 i tek çocuk, %17 si iki kardeş, %26 sı üç kardeş, %21 i dört kardeş, %30 u beş kardeş ve üstüdür. Tablo 19. Eski Eşlerin Kardeş Sayısı (%) Toplam Sayı 1200 Tek çocuk 5,3 2 kardeş 17,4 3 kardeş 26,4 4 kardeş 20,8 5 kardeş 13,3 6 kardeş 6,7 7 kardeş ve üstü 10,1 Boşanmış kişilere eski eşlerinin ailenin kaçıncı çocuğu olduğu sorulmuştur. Görüşülen kişilerin %43 ü ortanca, %29 u ilk, %22 si ise son çocuktur. Tablo 20. Eski Eşlerin Ailenin Kaçıncı Çocuğu Olduğu (%) Toplam Sayı 1200 Tek çocuk 5,3 İlk çocuk 29,3 Ortanca çocuk 43,1 Son çocuk 22, Çalışma Durumu Görüşülen kişilere, Evli olduğunuz dönemin büyük bölümünde eski eşiniz ne iş yapıyordu? şeklinde bir soru yöneltilmiştir. Boşanmış erkeklerin %60 ının eşi ev hanımı iken, %19 u memur/ofis çalışanı, %8 i ise işçi/hizmetlidir. Boşanmış kadınların eski eşlerinin %30 u işçi/hizmetli, %22 si memur/ofis çalışanı, %11 i en fazla 5 çalışanı olan tüccar, %9 u nitelikli uzman, mühendis, teknik eleman ve %9 u nitelikli serbest meslek sahibidir. Tablo 21. Cinsiyete Göre Eski Eşlerin Evli Olduğu Dönemde Yaptıkları İş* (%) Toplam Erkek Kadın Sayı Ev kadını 27,2 59,5 - Memur/ofis çalışanı 20,4 18,8 21,8 İşçi/hizmetli 19,8 7,6 29,8 Nitelikli uzman, mühendis, teknik eleman 8,3 6,8 9,4 0-5 çalışanlı tüccar 6,9 1,8 11,1 Nitelikli serbest meslek sahibi 6,8 3,7 9,3 *Sadece %5 ve üzeri oranda belirtilmiş olan meslekler/işler gösterilmektedir.

26 Görüşülen Kişilerin Ve Eski Eşlerinin Demografik Özellikleri Evlilik Yaşı Görüşülen kişilere boşanmış oldukları eşleri ile hangi tarihte evlendikleri sorulmuş, bu soru ve eski eşlerinin doğum tarihi bilgisinden yola çıkılarak boşanmış oldukları eşlerinin evlenme yaşı tespit edilmiştir. Görüşülen kişilerin eski eşlerinin %41 i 21-25, %24 ü 26-30, %16 sı 18-20, %7 si yaşları arasında evlenmiştir. Tablo 22. Eski Eşlerin Evlilik Yaşı (%) Toplam Sayı yaş ve altı 6, yaş 15, yaş 41, yaş 23, yaş 6,6 36 yaş ve üstü 2,4 Cevap Yok 3,5 Ortalama yaş 24, Ailede Boşanma Görüşülen kişilere, eski eşlerinin ailelerinde boşanan başka biri olup olmadığı sorulmuştur. Ailelerinde başka boşanan biri olduğunu söyleyenlerin oranı %28'dir. Tablo 23. Eski Eşlerin Ailesinde Boşanan Başka Biri Olma Durumu (%) Toplam Sayı 1200 Ailede boşanmış başka biri olanlar 27,2 Ailede boşanmış başka biri olmayanlar 72,8 Bu soruya evet yanıtı verenlere, Eski eşinizin ailesinde boşananlar kimlerdir? sorusu yöneltilmiştir. Boşanmış kişilerin eski eşlerinin %27 sinin ailesinde boşanmış bir başka kişi mevcuttur. Eski eşinin ailesinde boşanmış başka bir kişi bulunanların yarısından fazlasının (%52) kardeşleri boşanmış durumdadır. Annesi/babası boşanmış eski eşlerin oranı %20 iken, ikinci derece yakınlarından biri boşanmış olanların oranı %32 dir. Bu oranlar görüşülen kişiler ile benzerdir. Tablo 24. Eski Eşlerin Ailesinde Boşanan Diğer Aile Üyeleri (%) Toplam Sayı 326 Kardeşler 52,1 İkinci derece yakınlar 32,2 Anne/baba 19,6

27 EVLİLİK ÖNCESİ DÖNEM

28 Eski Eşle Evlenme Biçimi Tanışma Sürecinden Evliliğe Geçiş Evlenme Sebebi Evlenmeden Önce Fark Edilen Ancak Düzeleceği Umulan Özellikler

29 28 TBNA 2008 Bu bölümde, boşanmış olan kişilerin evlilik öncesi duygu ve düşüncelerine, eski eşleriyle evlenme sebeplerine, tanışma sürecinden evlilik sürecine geçişlerine ve evlilik kararına dair detaylı bulgulara yer verilmektedir Eski Eşle Evlenme Biçimi Boşanmış kişilere eski eşleriyle evlenme şekilleri sorulmuş ve verilen çeşitli seçenekler içinde kendilerine uygun olanları işaretlemeleri rica edilmiştir. Tablo 25 te, boşanmış kişilerin eski eşleriyle evlenme biçimlerine dair veriler çeşitli demografik ve sosyal kırılımlarda gösterilmektedir. Boşanmış kişilerin %37 si tanıştırıldıktan sonra bir süre flört ederek, %21 i görücü usulü ile, %13 ü tesadüfen karşılaşıp tanışarak, %4 ü arkadaşları tarafından tanıştırılarak ancak flört etmeden evlenmiştir. Bu kişilerin %17 sinin boşandıkları eşleri arkadaşı ya da komşusudur. Akraba evliliği yapmış olanların oranı %7 dir. İnternet kanalıyla tanışarak evlenenlerin oranı ise çok düşüktür (%0,3). Cinsiyete göre bakıldığında, erkekler arasında arkadaşı/komşusu ile evlenenlerin oranının (%20 ), kadınlara kıyasla (%14) daha yüksek olduğu görülmektedir. Kadınlar nezdinde ise görücü usulü ile evlenenlerin oranı (%23), erkeklere kıyasla (%18) daha yüksektir yaş grubundakiler nezdinde tanıştırıldıktan sonra flört ederek evlenmiş olanların oranının daha yüksek olduğu (%45) görülmektedir. Bu şekilde evlenenlerin oranının en düşük olduğu yaş grubu ise 24 yaş ve altıdır (%37). Öğrenim durumuna göre değerlendirme yapıldığında ortaokul ve altı öğrenim görmüş olanlarla lise ve üstü eğitim almış olanlar arasında farklılaşma olduğu görülmektedir. Akraba evliliği yapmış olanların oranı ilkokul ve altı eğitim almış olanlarda (%11) ve ortaokul mezunları arasında (%14) daha yüksektir. Bu şekilde evlenenlerin oranı lise ve dengi okul mezunları arasında %6, yüksek öğrenim mezunları arasında ise %3 tür. Öğrenim düzeyi yükseldikçe flört ederek evlenenlerin oranı artmaktadır. Bu şekilde evlenenlerin oranı ilkokul ve altı eğitim almış olanlar nezdinde %22 iken, bu oran yüksek öğrenim almış olanlar nezdinde %45 e çıkmaktadır. Buna karşılık, öğrenim düzeyi yükseldikçe görücü usulü ile evlenenlerin oranı azalmaktadır. Örneğin, ilkokul ve altı eğitim almış olanların %37 si bu şekilde evlenirken, bu oran yüksek öğrenim mezunları arasında %8 dir. Tesadüfen karşılaşarak tanışan ve evlenen kişilerin oranı lise ve dengi okul mezunları ve yüksek öğrenim mezunları arasında daha yüksektir (%16). Çalışma durumuna göre değerlendirme yapıldığında, görücü usulü ile evlenmiş olanların oranı halihazırda çalışmayanlar nezdinde (%31) daha yüksek, ücretli çalışanlar nezdinde daha düşüktür (%14). Ücretli çalışanların %41 i flört ederek evlenmiş iken bu oran kendi hesabına çalışanlar arasında %37, çalışmayanlar arasında ise %30 dur. 15 yıldan daha uzun süre evli kaldıktan sonra boşanmış olanlar içinde görücü usulü ile evlenmiş olanların oranının diğer gruplara kıyasla daha yüksek olduğu (%32) görülmektedir. Bu oran evlilik süresine göre oluşturulmuş diğer gruplarda %15 ile %24 arasında değişmektedir. Görücü usulü ile evlenmiş olanların oranının çocuk sahibi olanlar arasında (%25), flört ederek evlenenlerin oranının ise çocuk sahibi olmayan kişiler arasında (%44) daha yüksek olduğu görülmektedir Tanışma ile Evlilik Arasındaki Süre Boşanmış kişilere eski eşleriyle tanıştıktan ya da tanıştırıldıktan ne kadar süre sonra evlendikleri sorulmuş ve onlardan, 1-3 ay içinde, 4-12 ay içinde, 1-3 yıl içinde ve 3 yıl ve üzeri seçeneklerinden birini işaretlemeleri istenmiştir. Verilen yanıtlar doğrultusunda elde edilen veriler Tablo 26 da çeşitli demografik ve sosyal alt kırılımlarda gösterilmektedir. Görüşülen kişilerin %41 i tanıştıktan/

30 Evlilik Öncesi Dönem 29 Tablo 25. Cinsiyet, Yaş, Öğrenim Durumu, Çalışma Durumu, Evlilik Süresi ve Çocuk Sahipliğine Göre Eski Eşle Evlenme Şekli (%) Akrabamdı Arkadaşım/ komşumdu Tanıştırıldık ve bir süre flört ederek Görücü usulü Arkadaşlarım tanıştırdı flört etmeden evlendik Tesadüfi karşılaşıp tanıştık İnternette sohbet yaparken tanışıp evlendik Toplam 7,3 16,8 36,7 20,5 4,3 13,3 0,3 1,0 Erkek 8,5 19,7 36,3 18,0 4,1 12,0 0,7 0,8 Kadın 6,2 14,3 37,0 22,5 4,4 14,3-1,3 24 yaş ve altı 7,2 16,8 36,6 20,5 4,3 13,3 0,3 1, yaş 4,2 14,9 44,7 19,5 5,0 11,5 0, yaş 6,8 17,4 39,2 17,2 4,1 13,8 0,5 1,2 45 yaş ve üstü 6,1 16,8 40,5 17,4 4,5 13,4 0,5 0,7 İlkokul mezunu ve altı 11,4 17,1 22,4 37,0 2,8 8,9-0,4 Ortaokul mezunu 13,7 15,1 28,1 32,2 2,7 6,8 0,7 0,7 Lise ve dengi okul mezunu 6,1 15,3 41,0 17,2 3,6 15,5 0,4 1,0 Yüksek öğrenim mezunu 3,0 19,5 45,1 7,6 7,0 15,9 0,3 1,5 Çalışmıyor 8,8 12,8 29,7 31,3 4,0 12,0 0,3 1,0 Kendi hesabına çalışıyor 6,3 16,9 37,2 21,3 2,9 15,0-0,5 Ücretli çalışan 6,6 19,1 40,7 13,7 4,8 13,4 0,5 1,1 5 yıl ve daha kısa 6,9 14,9 44,4 15,3 4,8 12,6 0,6 0,4 6-8 yıl 5,3 22,7 36,2 17,4 3,4 13,0 0,5 1, yıl 6,1 14,6 30,9 23,6 6,1 17,1-1,6 15 yıldan uzun 11,7 18,2 23,8 32,2 1,9 10,7-1,4 ÇOCUK SAHİPLİĞİ Çocuk sahibi 8,2 16,6 32,2 25,0 4,3 12,5 0,3 0,9 Çocuk sahibi değil 5,6 17,0 44,2 12,9 4,2 14,5 0,4 1,1 Diğer tanıştırıldıktan sonra 4-12 ay içinde, %32 si ise 1-3 yıl içinde evlenmektedir. Tanıştıktan kısa bir süre (1-3 ay) sonra evlenenlerin oranı %18, uzun süre (3 yıl ve üzeri) bekleyenlerin oranı ise %9 dur. Alt kırılımlara göre değerlendirme yapıldığında, boşanmış olduğu eşiyle tanıştıktan sonra 4-12 ay içinde evlenmiş olanların oranının yaş grubunda daha yüksek (%46), yaş grubunda ise daha düşük (%41) olduğu görülmektedir. Buna karşılık, yaş grubundakiler arasında 1-3 yıl içinde evlenenlerin oranının (%33) diğer yaş gruplarına kıyasla yüksek olduğu belirlenmiştir. Öğrenim durumu yükseldikçe 3 ay içinde evlenenlerin oranının azaldığı, 1-3 yıl içinde ya da 3 yıldan sonra evlenenlerin oranının arttığı görülmektedir. Tanıştıktan sonra 3 ay içinde evlenenlerin oranı ilkokul ve altı eğitim almış olanlarda %30 iken bu oran yüksek öğrenim görmüş olanlar nezdinde %11 e düşmektedir. Buna karşılık 3 yıldan daha fazla bekleyip evlenenlerin oranı ilkokul ve altı eğitim almış olanlarda %5 iken bu oran yüksek öğrenim görmüş olanlar nezdinde %15 e çıkmaktadır. Çalışma durumuna göre değerlendirme yapıldığında, tanıştıktan kısa süre sonra (3 ay içinde) evlenenlerin oranının çalışmayanlar nezdinde daha yüksek (%25) olduğu görülmektedir. Bu oran kendi