TÜRKİYE NÜFUS HAREKETLERİNDE İSTANBUL UN YERİ

Transkript

1 TÜRKİYE NÜFUS HAREKETLERİNDE İSTANBUL UN YERİ Dr. ALAETTİN TANDĞAN * Türkiye, dem grafik açıdan çeşitli yönleriyle incelenmeye değer bir nüfus yapısına sahiptir. Ülkemiz nüfusunun ilgi çeken yönlerinden biri de, yurdun belirli bölgelerinden önemli iş alanlarına dğru bir nüfus akımının meydana gelmesidir. Özellikle 1950'den snra hızlanan bu dahili nüfus hareketlerinin dak nktasını, İstanbul ili teşkil etmiştir. Bu çalışmamızda, D.I.E nin 1985 yılında basılan Nüfus Sayımı Daimi Ikâmetgaha Göre Iç G öçler adlı yayınındaki verilerden yararlanarak İstanbul un bu dahili nüfus hareketleri içerisindeki yerini belirtmeye çalışacağız. Şurasını hemen ifade etmeliyiz ki; her il, nüfusuna göre diğer illere mutlaka bir miktar göç vermekte ve yine bir miktar göç almaktadır. Tabl l de, döneminde illerin dış göç miktarları (daimi ikametgahını başka ile nakleden nüfus) ile iç göç miktarları (diğer illerden ayrılarak daimi ikametgahını ile nakleden nüfus) ve net göç ranları gösterilmiştir. Tablnun tetkikinden anlaşılacağı üzere, bu nüfus hareketlerinden 18 il kazançlı çıkmakta; buna mukabil 49 il, nüfus kaybına uğramaktadır. D.I.E. ııin yukarıda adı geçen yayınından elde ettiğimiz değerlere göre, döneminde Türkiye de kişi daimi ikametgahını bir ilden bir başka ile nakletmiştir. Bu sayıyı, 1975 de Türkiye de ikamet eden 'a ranladığımızda, ülkemizde yaşayan her bin kişiden 71 inin bu beş yıllık dönemde yer değiştirdiğini belirlemiş luruz. Samira Yener in dönemi için bu rakamı 107 larak tesbit ettiğini dikkate alırsak1, Türkiye de 10 yıl aradan snra cğrafi m bilitede ran itibariyle bir azalma lduğu snucuna varırız. Göç alan 18 ile, döneminde tplam larak kişi gelip yerleşmiştir. Bu rakam, tplam göç eden nüfusun ( kişi) % 65 ine tekabül eder. Bu dönemde, daimi ikametgahını İstanbul a taşıyan nüfusun miktarı, 'dır. Bu değerden anlıyruz ki İstanbul, tplam göç eden nüfusun * Karadeniz Teknik Üniversitesi, iktisadi ve İdari İlimler Fakültesi. Trabzn. 1 Yener, S. (1977): Döneminde illerarası göçler ve göç edenlerin nitelikleri. DPT Yay. N: Ankara, S. 8.

2 136 AIjAETTİN t a n d ğ a n % 20.6 sını kendine çekmiştir. İç göç miktarı bakımından kişi ile ikinci sırada yer alan Ankara nın payı, ancak % 9.4 den ibarettir. İstanbul'a, döneminde kişi gelip yerleşirken kişi de, bu ilden ayrılmıştır. Buna göre İstanbul un net nüfus kazancı, kişidir. Bu değeri, ilin 1975 nüfusuna ranlayarak bulduğumuz net göç ranı % 074.5'dir. Saıııira Yener in araştırmasından, dönem inde İstanbul'un net göç ranının % 0207 lduğunu öğreniyruz. Bu değerlerden anlıyruz ki; İstanbul da, döneminde, 10 yıl öncesine nazaran, göç kabul eden bir cazibe alanı larak ransal bir gerileme söz knusudur. Bu dönemde başta Kcaeli lmak üzere Bursa, İçel ve Antalya nın ldukça yğun bir nüfus akımına sahne lduğunu görüyruz (Tabl: 2, Harita: 1) döneminde İstanbul a hangi illerden ne miktarda ve ne randa nüfus gelerek yerleşmiştir? Bu sruyu, Tabl: 3 ve Harita: 2 nin yardımıyla cevaplandırabiliyruz: 1) Bu dönemde İstanbul a yerleşen kişinin önemli bir bölümü, şu üç ilden gelmiştir: Ankara (%072), Sivas (%063) ve Kars (%051). Böylece bu üç ilden gelenlerin ranı, % 0186 ya ulaşır. 2) İstanbul a yerleşen nüfusun % u ranında göç veren 9 il, Karadeniz (Kastamnu, Giresun, rdu, Trabzn, Tkat, Samsun) ve Dğu A nadlu (Malatya, Erzurum, Erzincan) bölgesinde yer alır. 3) % ranında İstanbul a göç vermiş lan 22 il, her bölgeye dağılmış lmakla birlikte, Marmara bölgesinin bütün illeriyle Karadeniz bölgesinin geri kalan illeri, bu grup içerisinde yer alır. 4) İstanbul a %010 dan az randa göç vermiş lan 32 il, genellikle yurdumuzun Güneybatı ve Güneydğu Bölgelerinde yer alır. En düşük randa İstanbul a göç veren üç ilimiz, Muğla (%01.8), Burdur (%01.3) ve Hakkâri (%00.6) dır. Görülüyr ki, İstanbul'a yerleşen nüfus içerisinde her ile isabet eden pay farklı değerler arz eder. Bu farklılığı, bir başka açıdan değerlendirerek daha belirgin bir tarzda rtaya kyabiliriz. Gerçekten, her ilden ayrılan tplam nüfus içerisinde İstanbul a yerleşenlerin ranı dikkatp alındığında, ilginç durum larla karşılaşıyruz. Bu tür bir değerlendirmede, Karadeniz Bölgesinin üç ili ön plana çıkar: Kastamnu, Sinp ve Giresun (Tabl: 4, Harita: 3) dönem inde Kastamnu'dan ayrılan nüfusun % 0612 si, Sinp tan ayrılan nüfusun % 0608 i, Giresun dan ayrılan nüfusun % 0567 si, İstanbul a yerleşmiştir. Bu üç ilin dışında, yine yüksek randa İstanbul'a göç veren illerin, genellikle A nadlu nun Kuzey yarısında yer aldığı dikkati çeker. Karadeniz Bölgesi sahil kesiminde Rize, Trabzn, rdu, Samsun, Znguldak, Sakarya; iç kesimde

3 TÜ RKİYE'D E NÜFUS HAREKETLERİ 137 Gümüşhane ve Tkat; Dğu ve İç Anadlu Bölgesinde Kars, Erzincan, Bingöl, Malatya, Sivas, Çankırı; Marmara Bölgesinde Tekirdağ, Kırklareli, Edirne, Çanakkale, Bursa ve K caeli den göç eden nüfusun % ü İstanbul a yerleşmiştir. Bu ilimize % ranında göç veren 34 il, çğunlukla Anadlu nun iç, güney ve dğu bölgelerinde yer alır. İstanbul'a düşük randa % den az) göç veren 9 ilden 7 si, Batı Anadlu da (Kütahya, Afyn, Muğla, Manisa, Denizli, Aydın ve Burdur), biri Iç (Kırşehir), diğeri de Dğu Anadlu Bölgesinde (Hakkâri) yer almaktadır. Bu iller arasında Burdur, Aydın ve Hakkâri, İstanbul a en düşük randa göç veren iller larak belirir. Bu üç ilden göç eden nüfusun ancak % i İstanbul a yerleşmiştir. Bu değerlendirmeden anlıyruz ki İstanbul, genellikle Karadeniz ve Marmara bölgesi halkı için birinci derecede tercih edilen bir il durumundadır. Batı Anadlu nun 7 ili ile Kırşehir ve Hakkâri ili halkı için İstanbul, diğer çekim merkezlerinin yanında ldukça geri planda kalır. Batı Anadlu illeri için İzm ir; Iç Anadlu illeri için Ankara, birinci derecede tercih edilen merkezler larak karşımıza çıkmaktadır. Anadlu nun Güneydğu ucunda yer alan Hakkâri ili halkının yerleşmek için tercih ettiği birinci merkez, Van dır. Netice larak şunu söyleyebiliriz ki İstanbul, ülkemiz nüfus hareketlerinin en önemli dak merkezi durumundadır dönem inde ülke içerisinde yer değiştiren nüfusun % 21 i ( kişi) İstanbul a gelerek yerleşmiştir. Ayrıca, 42 ilden ayrılan nüfus, yerleşme yeri larak birinci sırada İstanbul u seçmiştir. Bu iller arasında bilhassa Kastamnu, Sinp, Giresun, Erzincan, Sivas, Tkat, rdu, Rize ve Gümüşhane den ayrılan nüfusun önemli bir bölümü (%61-41 i) İstanbul'a yerleşmiştir. Bir genelleme yapmak gerekirse, bir iki istisna dışında, İzmir-Van hattının kuzeyinde yer alan illerden ayrılan nüfus için İstanbul, yerleşmek üzere birinci derecede tercih edilen bir il durumundadır.

4 138 ALAETTİN TANDĞAN İLLER DIŞ GÖÇ DIŞ GÖÇ RANI % İÇ GÖÇ İÇ GÖÇ RANI % NET GÖÇ NET GÖÇ RANI % Adana Adıyaman Afyn Ağr Amasya Ankara Antalya Artvin Aydın Balıkesir Bilecik Bingöl Bitlis Blu Burdur Bursa Çanakkale Çankırı Çrum Denizli Diyarbakır Edirne Elazığ Erzincan Erzurum Eskişehir Gaziantep Giresun Gümüşhane Hakkari Hatay İsparta İçel İstanbul İzmir Kars Kastamnu Kayseri Kırklareli Kırşehir Kcaeli Knya Kütahya Malatya Manisa , K. Maraş Mardin Muğla Muş Nevşehir Niğde rdu Rize Sakarya Samsun Siirt j>.l Sinp Sivas Tekirdağ Tkat Trabzn Tunceli Ş. Urfa Uşak Van Yzgat Znguldak Bilinmeyen _ _ Tplam Tabl: 1- İllerin dış, iç ve net göç m iktarları ile göç ranları.

5 TÜ R K İYE DE NÜFUS HAREKETLERİ 139 * * t - n ı 10 v N 3 9 u 0 :0 1 e rh ı_h c T? i Tİ cm Tp r 1 + v «> n t? h ı H ı * 0 0 r H I fi 3 u 2? v :0 w 3 ^ s* 2 i c m l N v Tİ H v t- ' *İ,-h nv ^ İll 0 \ N i / 5 i n ı / j ı n r H r H r H r H r H r-h r H rf T? n ^ * :0 l \Qf'- h D N c N ÇS H v Tİ T? r- T? r-h c c T İ r H Tİ r-h r-h n T i ^ N C M t N T İ ^H 4> :fi c u rs 6 : b -Q t - m c c c N Ti c n c V v c l V n r H 00 ^ 2 nl ^ n c r- T? h S V c nti c C r-h ^ c as v c c c r H c c :fi *' fi - 4) b 0*>^ N c v T i N N c r- N n c v ^ t İ N N c r H rh N c ^ H c r- t r H v N. c r- N T İ T P c vq T İ 0 0 * V T İ T? T? T P c T i T i t - c c r - S5 C < tf ^ S :S. d 4i CÖ 3 -Q Sm fi S «3 s M c as Ih J* 2.2 >b * «cc "t.2t "f 2s -e m " t-c N r ^ C M C T f CÖ i- r * C/D CÖ - f i 4 < hj {İH H

6 140 ALAETTİN TANDĞAN İstanbul'a İstanbul a Gelen Nüfusun % 0 ranına Göre Gruplandırmaya G öç Veren iller Gelen Nüfus % 0 ranı Gruplandırma Giren 11 Sayısı 1 - Ankara Sivas Kars Kastamnu Giresun Malatya Erzurum rdu Erzincan Trabzn Tkat Samsun Rize Gümüşhane Sinp İzmir Kcaeli Znguldak Knya Sakarya Adana Bursa Tekirdağ Elazığ Kayseri Kırklareli Edirne Diyarbakır Balıkesir Çankırı Gaziantep Amasya Çrum Çanakkale Diğer İller TPLAM Tabl: Döneminde illerin İstanbul'a verdikleri göç miktarına göre sıralanışı

7 TÜ RKİYE DE NÜFUS HAREKETLERİ 141 İLLER İlden tplam göç eden nüfus İstanbul'a göç eden nüfus İstanbul'a göç eden nüfusun % 0 ranı % 0 ranına göre gruplandırma Kastamnu Sinp Giresun Erzincan Sivas Tkat rdu Rize Gümüşhane Malatya Tekirdağ Kırklareli Sakarya Trabzn Samsun Kcaeli Kars Edirne Bingöl Znguldak Bursa Çankırı Çanakkale Amasya Nevşehir Tunceli Erzurum Kayseri Blu Elazığ Ankara G. Antep Siirt Artvin Niğde Eskişehir Antalya Bilecik Çrum Knya Diyarbakır Adıyaman Balıkesir Ağrı Mardin İsparta İzmir Van Adana Muş Hatay Yzgat Ş. Urfa Bitlis İçel Uşak K. Maraş Kütahya Afyn Kırşehir Muğla Denizli <100 Manisa Hakkari Aydın Burdur Bilinmeyen TPLAM Tabl: Döneminde her ilden göç eden tplam nüfus içerisinde İstanbul a yerleşenlerin % 0 ranlarına göre tasnifi. ^ A ilinden göç ederek İstanbul a yerleşen nüfus iqqq A ilinden göç eden tplam nüfus