Ihr Schilddrüsen- Ratgeber. Tiroid Bezi Kılavuzunuz. BİLGİNİZ OLSUN En önemli sorulara yanıtlar ve gebelik-emzirme dönemi.

Transkript

1 Tiroid Bezi Kılavuzunuz Ihr Schilddrüsen- Ratgeber BİLGİNİZ OLSUN En önemli sorulara yanıtlar ve gebelik-emzirme dönemi Türkisch Tiroid Bezi

2 Tiroid Bezi

3 Tiroid Bezi Kılavuzunuz Bilginiz olsun En önemli sorulara yanıtlar ve gebelik-emzirme dönemi

4 Tiroid bezimde sorun yok. İçim huzurlu. Tiroid bezi hastalıklarının Almanya daki en yaygın hastalık tabloları arasında yer aldığını biliyor muydunuz? Buna rağmen, bir tiroid hastalığına tutulan insanların çoğu bu hastalığın farkında bile değildir. Çünkü hastalığın ilk aşamasındaki semptomların farkına varmak genelde çok zordur ve belirtileri aynı zamanda büyük bir çeşitlilik de göstermektedir. Dolayısıyla, bu hastalık belirtilerini tiroid bezi ile ilişkilendirmek hiç kimsenin aklına gelmez. Oysaki, tiroid bezi insan vücudundaki en önemli kumanda merkezlerinden biri olduğundan, tiroid bezindeki hastalığın teşhis edilmemesi ciddi sonuçlara yol açabilir. Birçok metabolizma sürecinden sorumlu olan, hayati önem taşıyan hormonların üretildiği tiroid bezinde gerektiğinden biraz daha az veya biraz fazla hormon üretilmesi bedensel ve ruhsal dengeyi altüst edebilir. Bu broşürde, tiroid beziyle ilgili önemli sorulara yanıtlar bulacaksınız. Kendinizi sağlıklı hissediyor olsanız dahi tiroid bezinize dikkat etmelisiniz. Çünkü vücut sağlığı sadece sağlıklı bir tiroid beziyle mümkündür. Broşürün başında yer alan kendi kendine test, tiroid bezinizin sağlık durumu ve doktor tarafından muayene edilmenizin gerekli olup olmadığı konusunda size ön bilgi edinme olanağı sağlayacaktır.

5 İçindekiler Kendi kendine test: Tiroid bezim ne kadar sağlıklı? 7 Tiroid bezi 8 İyot 10 Hormonlar 14 Tiroid bezinin dahil olduğu dengeleme sistemi 16 Kan değerleri 17 Tiroid bezi hastalıkları 18 Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması) 18 Hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği) 19 Guatr 21 Teşhis yöntemleri 23 Tedavi olanakları 25 Değişik yaşam evrelerinde tiroid bezi 29 Tiroid bezimde sorun yok. İçim huzurlu. 31 Faydalı kaynaklar 32 Sözlükçe 32 Kitap önerileri 34 İnternet 35

6 6

7 Kendi kendine test: Tiroid bezim ne kadar sağlıklı? Aşağıdaki test, tiroid bezinizde bir bozukluk olup olmadığı konusunda ön bilgi sağlar. En az 5 soruyu Evet diye yanıtladıysanız, tiroid bezinizi doktora muayene ettirmeniz gereklidir. Evet Hayır Sebebini bilmediğiniz halde kilo verdiniz ya da aldınız mı? Kendinizi halsiz ve eskiden daha kudretsiz hissediyor musunuz? Konsantre olmakta güçlük çekiyor musunuz? Uyku bozukluğu yaşıyor musunuz? Herhangi bir dış etken olmadan sık sık sıcak basmasından veya üşümekten şikayetçi misiniz? Kuru cilt, mat saçlar ve tırnak kırılması gibi şikayetleriniz var mı? Sık sık hiçbir neden yokken sinirli veya telaşlı oluyor musunuz? Sizde sık sık kalp çarpıntısı oluyor mu? Boğazınızda büyük bir düğüm varmış gibi bir his oluşuyor mu? Nefes darlığı veya yutma zorluğu çekiyor musunuz? Sık sık ishal veya kabız oluyor musunuz? 7

8 Tiroid bezi Tiroid bezi nerededir? Tiroid bezi, kelebek şeklinde küçük bir organdır. Nefes borusuna bitişik olan iki yan lobu, kalkan kıkırdağın üzerinde birbirine bağlıdır. Sağlıklı bir tiroid bezi, o kişinin başparmağı büyüklüğündedir. Normal bir tiroid bezinin hacmi kadınlarda 18, erkeklerde ise 25 ml nin altındadır. Tiroid bezinin vücut için önemi nedir? Tiroid bezi, çok küçük bir organ olmasına rağmen vücut için son derece önemlidir. İki hormon üretir: tetraiyodotironin (kısaca T4 ) ve triiyodotironin (kısaca T3 ). Tiroid bezi bu hormonları kan dolaşımına salgılar ve böylece hayati önem taşıyan birçok metabolizma sürecini düzenler. Oksijen tüketimini, şeker, yağ ve protein metabolizmalarını ve dolayısıyla vücudun enerji dengesini kontrol eder. Isı dengesini, vücudun ısı derecesini, kalbi ve kan dolaşımını, mide ve barsak sistemini, kasları ve sinir sistemini etkiler. Bedensel ve ruhsal gelişimin tümü ona bağlıdır. Ayrıca insanın ruh halini de etkiler. Tiroid bezinin fazla hormon salgılaması, bazal metabolizmanın ve ısı üretiminin artmasına neden olur. Öte yandan, kana gerektiğinden daha az hormon salgılanır ve organlara ulaşırsa tüm metabolizma yavaşlar. Paratiroid salgı bezii Arter (atardamar) Gırtlak Tiroid bezi kesiti 8 Tiroid bezi Nefes borusu

9 9

10 İyot İyodun tiroid bezi için önemi nedir? Tiroid bezinin T3 ve T4 hormonlarını üretmek için iyoda ihtiyacı vardır. Bütün metabolizma bu hormonlar aracılığıyla dengelenmektedir. İyot, esansiyel (elzem) eser elementlerdendir. Esansiyel eser elementlerin eksikliği ağır yetersizlik belirtilerine yol açabilir. Vücut iyodu kendisi üretemediğinden iyodun besin ve içme suyu yoluyla alınması gereklidir. İyot eksikliğine karşı nasıl önlem alınabilir? Jeolojik gelişme süreçlerinde eser element iyot topraklardan yıkanarak büyük ölçüde denizlere karışmıştır. Federal Risk Değerlendirme Enstitüsüne (Bundesinstitut für Risikobewertung) göre, iyot yetersizliğinden kaynaklanan guatr gibi rahatsızlıkların çok yaygın olduğu Almanya bir risk bölgesi olmaya devam ediyor. Günlük iyot ihtiyacınızı karşılamak için, yeterince iyot içeren gıda maddeleri ile beslenmeye dikkat etmelisiniz. Ayrıca, iyot içeren maden sularını (aşırı miktarda olmamak şartıyla) içmeniz ve düzenli olarak (haftada iki kez) deniz balığı yemeniz de guatr oluşumunun önlenmesinde yardımcı olur. İnsanın günlük iyot ihtiyacı ne kadardır? Günlük iyot ihtiyacınız yaşınıza ve yaşam koşullarınıza bağlıdır. Büyüme çağında olan çocuklarda (en başta prematüre doğanlar ve yenidoğanlar olmak üzere) ve ayrıca gebelik ve emzirme dönemlerinde iyot ihtiyacı normalden daha yüksek olduğundan, vücuda özellikle bu yaşam evrelerinde yeterince iyot alınması çok büyük önem taşır. 10

11 Alman Beslenme Kurumu (Deutsche Gesellschaft für Ernährung) tarafından önerilen günlük iyot dozları şöyledir: Kişi grubu Önerilen günlük alım Bebekler µg 15 yaşına kadar çocuklar µg Gençler ve erişkinler µg Gebe kadınlar 230 µg Bebek emziren kadınlar 260 µg Hangi besin maddeleri iyot yönünden zengindir? Deniz balıkları ve ürünleri Mezgit balığı 243 µg Midye 170 µg Morina balığı 130 µg Karides 130 µg Pisi balığı 53 µg Halibut (tütün balığı) 52 µg Ton balığı (sıvı yağsız) 50 µg Ringa balığı 39 µg Somon balığı 34 µg Diğer besinler Ispanak 12 μg Tavuk yumurtası 10 µg Çavdar ekmeği 8,5 µg Turp 8 µg Sığır eti 6,8 µg Edamer peyniri (kuru maddesinde yağ oranı % 45) 4 µg İnek sütü 3,3 µg Besin maddesinin yenilebilir kısmının 100 gramında mikrogram (μg) olarak iyot 11

12 Kimlerin iyot tableti alması gerekir? Gebe ve emziren kadınların iyot ihtiyacı özellikle yüksektir. Bu grupta iyot yetersizliği çok ciddi sonuçlara yol açabilir. Eğer bu gruba dahilseniz, iyot ihtiyacınızı iyot tabletleriyle karşılamalısınız. Konuyu doktorunuzla görüşün. İhtiyacınız olan dozu tam olarak belirleyecektir. İyotlu tuzun veya iyot tabletlerinin yan etkileri var mıdır? İyotlu tuz ve iyot tabletleri sadece eksik olan iyot miktarının vücuda alınmasını sağlar, yani doğal bir eksikliği karşılar. Normalde yan etkilerle karşı karşıya kalınmaz. Ancak, tiroid bezinizin aşırı derecede çalıştığı (yani hipertiroidi hastası olduğunuz) biliniyorsa, ek olarak iyot tableti almanız tavsiye edilmez. Yaşlı hastalarda ise, iyot tableti almaya başlamadan önce kendilerinde hipertiroidi olmadığının güvence altına alınması önem taşır. 12

13 İçinde hormon üretilen (ve sıcak nodül olarak da adlandırılan) iyi huylu yumrusu olan veya tiroid bezinin bir bölgesinde kontrolsüz şekilde hormon üretilen hastalar da iyot tableti kullanmamalıdırlar. Aksi halde, tiroid bezinde hipertiroidi baş gösterebilir. Hipertiroidi olan hastaların iyot yönünden zengin olan besinler tüketmelerinde veya herhangi bir başka şekilde büyük miktarlarda iyot almalarında sakınca var mıdır? Evinizde iyotlu tuz kullanabilirsiniz, sağlık açısından sakıncasızdır. Ancak, tiroid bezinizin fonksiyonu hipertiroidi tedavisi ile tekrar normale dönünceye kadar balık ve deniz ürünleri tüketmekten kaçınmalısınız. Hipertiroidi hastaları, bol iyot içeren ilaçlar da kullanamazlar. Aynı şekilde, hastalara röntgen ve tomografi yapılmadan önce enjekte edilen iyotlu kontrast maddelerinden de kaçınılmalıdır. Hashimoto (Haşimato) hastaları iyotlu tuz kullanabilir mi? Evet, çünkü tutumlu bir şekilde iyotlu yemek tuzu kullanmanın hastalığın seyri üzerinde herhangi bir etkisi olmaz. Yemek tuzundan sağlanan iyot alımının tiroid bezi üzerindeki olumlu etkileri olumsuz etkilerinden çok daha büyüktür. Ancak, hashimoto tiroiditi veya Morbus Basedow olan hastalar iyot tableti kullanmaktan kaçınmalıdır. 13

14 Hormonlar ft3 ve ft4 kısaltmalarının açılımı veya anlamı nedir? Tiroid bezinde, tetraiyodotironin (kısaca T4 ) ve triiyodotironin (kısaca T3 ) adlı hormonlar üretilir. Tiroid bezi bu hormonları kan dolaşımına salar ve böylece hayati önem taşıyan birçok metabolizma sürecini düzenler. Tiroid bezinin ürettiği hormonlar taşıyıcı proteinlere bağlanır. Ancak, hormonların küçük bir bölümü bağlanmayıp kanda serbestçe dolaşır. Bu serbest hormonlara ft4 ve ft3 denir (Not: f harfi, İngilizce olan serbest anlamındaki free sözcüğünden gelmektedir). Bağlı ve serbest hormonların kandaki oranını kan tahlili ile belirlemek mümkündür. TSH değeri nedir? TSH (tiroidi stimüle edici hormon) değeri, tiroid bezinin nasıl çalıştığının tespit edilmesinde kullanılan önemli bir parametredir. Hipofiz bezi (diğer adıyla pitüiter bez) tarafından üretilen bu düzenleyici hormon, tiroid hormonlarının üretimi ve kana salgılanmasını kontrol eder. Laboratuvarların çoğunda bu düzenleyici hormon için verilen referans aralığı 0,4 4 mu/l dir. TSH değerleri yüksek çıkarsa hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği) var demektir. Değerlerin düşük olması durumunda ise hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması) söz konusudur. Tiroid bezi hastalıklarının teşhisinde hangi antikorlar önem taşır? Bazı tiroid bezi hastalıklarında bağışıklık sistemi yanlışlıkla kendi vücuduna karşı tepki göstererek otoantikor adıyla bilinen antikorları üretir. Bunlar, vücudun kendi yapılarına karşı yönlendirilen antikorlardır. 14 TPO antikoru, tiroid bezi hücrelerinin önemli bir enzimi olan tiroid peroksidaza karşı etkili olan bir otoantikordur. Sağlıklı insanlarda TPO antikorunun oranı

15 100 U/ml nin altındadır. Tiroid bezlerinde otoimmün hastalık (diğer adıyla Hashimoto tiroiditi ) bulunan kişilerde bu oran oldukça yükselmiş durumdadır (200 U/ml nin üzerinde). Öte yandan Morbus Basedow hastalarında da yüksek TPO antikoru değerleri tespit edilmektedir. TRAK antikoru (TSH reseptör otoantikoru), Morbus Basedow hastalarında çok yüksektir (2 U/l nin üzerinde). Fakat bazı Hashimoto hastalarında da yüksek değerler bulunabilir. Tiroid bezinde hormon üretimi nasıl düzenlenir? Tiroid bezi, otomatik olarak hormon salgılayan bir bez değildir. Aksine, hipofiz bezinin ve arabeynin bir bölümü olan hipotalamusun belirleyici rol oynadığı bir hormon dengeleme sistemi içerisinde yer alır. Bu dengeleme sisteminin görevi, hormonların daima doğru miktarda salgılanmasını ve bütün vücut sistemlerine yeterli miktarda ulaştırılmasını sağlamaktır. Tiroid hormonlarının kandaki oranı azaldığında, hipofiz TSH (tiroidi stimüle edici hormon) salarak tiroid bezini üretime geçmesi için uyarır. Eğer aksine hormon düzeyi yüksekse, hipofiz tiroid bezinin hormon üretimini ve salınımını frenler. Hipofiz bezi ise, kontrolü altında bulunduğu hipotalamus tarafından üretilen TRH (Thyreotropin-Releasing-Hormon) adlı bir hormon üzerinden denetlenir. 15

16 Beyin Hipotalamus TRH Hipofiz TSH İnhibisyon Stimülasyon (uyarı) Stimülasyon (uyarı) TSH, T4 ve T3 üretimini stimüle eder (uyarır) Yüksek T4 ve T3 Düşük T4 ve T3 Tiroid bezinin, T3 ve T4 hormonlarını üretmek için iyoda ihtiyacı vardır Kan düzeyi Hormonların kana salınımı

17 Kan değerleri Sağlıklı bir tiroid bezinde kan değerleri Aşağıdaki tabloda sağlıklı bir tiroid bezinde kan değerlerinin hangi aralıklarda olduğunu görebilirsiniz (μg = mikrogram, yani bir gramın milyonda biri, ng = nanogram, yani bir gramın milyarda biri). Parantez içindeki rakamlar ise moleküler ağırlıklara ilişkindir. Bu normal değerler, teknik nedenlerden dolayı laboratuvardan laboratuvara hafif farklılıklar gösterebilir. Hormon değerlerinin referans aralığı T3 ft3 T4 ft4 TSH 0,9 1,8 ng/ml (1,4 2,8 nmol/l) 3,5 8,0 ng/l (5,4 12,3 pmol/l) 5,5 11,0 μg/dl ( nmol/l) 0,8 1,8 ng/dl (10 23 pmol/l) 0,4 4,0 mu/l TPO antikoru <100 U/ml negatif (100 U/ml nin altındaki değerler normaldir) U/ml sınır aralığı >200 U/ml pozitif (Hashimoto tiroiditine işaret eder ve Morbus Basedow da da yükselmiş olabilir) TRAK antikoru <1 U/l negatif (1 U/l nin altındaki değerler normaldir) 1 2 U/l sınır aralığı >2 U/l pozitif (Morbus Basedow hastalığını kanıtlar) 17

18 Tiroid bezi hastalıkları Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması) Hipertiroidi nasıl anlaşılır? Hipertiroidi (tiroid bezinin aşırı derecede çalışması) hastalığında tiroid bezi kan dolaşımına gerektiğinden fazla hormon salgılar ve metabolizma süreçleri son sürat çalışır. Bu durum aşağıdaki şikayetlere yol açar: Sıcağa tahammülsüzlük ve sıcak, terli cilt Saç dökülmesi İştahın artmasına rağmen kilo kaybı Asabiyet, uyku bozuklukları Huzursuzluk, titreme Sık sık tuvalete çıkma ve ishal Kalp çarpıntısı, muhtemelen yüksek tansiyon Göz şikayetleri (dışa çıkık gözyuvarları, göz kapaklarında şişlik, baskı ve yabancı cisim duygusu, bulanık görme veya çift görme) Adet döngüsü bozuklukları Genelde bu semptomlar ancak kısmen ortaya çıkar. Çoğu kez, tiroid bezi ile ilişkili oldukları dahi düşünülmez. Kendinizde yukarıdaki şikayetlerden birini veya bir kaçını hissediyorsanız mutlaka tiroid bezinizi muayene ettirmelisiniz! Hipertiroidi nasıl meydana gelir? 18 Hipertiroidi çoğu zaman tiroid bezi otonomisi olarak adlandırılan bir olgunun sonucudur. Bunun kapsamında tiroid bezinde değişime uğramış doku ( sıcak nodüller ) meydana gelmiş durumdadır. Bu dokudan, düzenleyici organlardan bağımsız olarak (otonom bir şekilde) tiroid hormonları salgılanır. Bu hastalık

19 çoğunlukla yaşlı insanlarda görülür. Şikayetler ise genellikle belirsizdir (örn. yükselmiş istirahat nabzı gibi). Hipertiroidinin ikinci yaygın nedeni Basedow hastalığıdır (Morbus Basedow adıyla da bilinir). Bu otoimmün hastalıkta vücut kendi hücrelerine, daha doğrusu TSH reseptörlerine karşı cephe alan savunma maddeleri (antikorlar) üretir. Bunun sonucunda tiroid bezi aşırı oranda çalışmaya başlar. Çoğu kez tiroid bezinde simetrik bir büyüme (guatr) gözlenir. Diğer muhtemel semptomlar, gözyuvarlarının dışa çıkık olması ve buna benzer göz şikayetleridir. Hastalar çoğunlukla genç insanlar ve kadınlardır. Hipertiroidinin teşhisi, tipik şikayetlerin yanı sıra laboratuvar değerlerindeki değişimlere bakılarak konur. Hastalığın teşhisi için kanda TSH değeri düşmüş, ft3 ve ft4 değerleri ise artmış olmalıdır. Önemli olan, hipertiroidinin nedenini açığa çıkarmak ve hastalığı tedavi etmektir. Hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği) Hipotiroidi nasıl anlaşılır? Hipotiroidi (tiroid bezi yetmezliği) hastalığında tiroid bezi kan dolaşımına gerektiğinden az hormon salgılar. Bunun sonucunda metabolizma süreçleri yavaşlar. Sık görülen şikayetler şunlardır: 19

20 Halsizlik, bitkinlik, konsantrasyon bozukluğu Soluk ve sarımtırak renkli, kuru ve soğuk cilt Yüzde, elde ve ayaklarda şişkinlik Fırça telleri gibi karışık saç, saç dökülmesi, tırnak kırılması Ses kısıklığı, konuşmada yavaşlama Dilin kalınlaşması Tiroid bezi büyümesi Kilo alma Reflekslerde yavaşlama Soğuğa tahammülsüzlük, üşüme Depresyon Uyku ihtiyacında artış Kabızlık Kaslarda katılık, kas ağrıları Adet döngüsü bozuklukları Hipotiroidi şikayeti olan bebekler ve küçük çocuklar olağanüstü sakin olur ve az süt emerler. Küçük çocuklarda bedensel ve ruhsal gelişim olumsuz etkileneceğinden, tiroid hormonlarının eksikliği çok daha tehlikelidir. Dolayısıyla, gebe kadınlar daima yeterli miktarda iyot almaya dikkat etmelidirler. Gebelik ve emzirme dönemlerinde günde ek olarak μg arası iyot alınması tavsiye edilmektedir. Günümüzde, hormon eksikliklerini zamanında belirlemek ve derhal telafi etmek için yenidoğanların tiroid bezi fonksiyonu rutin olarak kontrol edilir. Hipotiroidi neden kaynaklanır? 20 Hipotiroidinin çeşitli nedenleri vardır. Bunların en yaygın olanı tiroid bezi iltihabıdır (tiroidit). Hashimoto tiroiditi olarak da adlandırılan kronik tiroid bezi iltihabında vücut, tiroid bezinin hormon üreten hücrelerine karşı antikor oluşturur. Bunun sonucunda tiroid bezi dokusu tahrip olur ve uzun vadede tiroid bezinin çalışmasında yetmezlik meydana gelir. Genelde tek tedavi olanağı ömür boyunca tiroid hormonu almaktır. Tiroid bezi iltihabının bundan başka

21 nedenleri de olabilir: Ağrılı subakut tiroid bezi iltihabı (de Quervain), normal olarak birkaç ay içerisinde kendiliğinden iyileşir. Bu hastalık hemen her zaman üst solunum yollarında meydana gelmiş olan (virüse bağlı) bir enfeksiyondan kaynaklanır. Hipotiroidinin diğer nedenleri, tiroid bezi ameliyatları veya radyoaktif iyot tedavileridir (bakınız sayfa 25). Bu girişimlerin ardından, girişimin niteliğine göre değişebilmek üzere tiroid bezinin hormon üretimi kısıtlanır ya da tamamen durur. Bu hallerde duruma göre hormon eksikliğinin ömür boyu tiroid hormonu içeren tabletlerle giderilmesini gerekmektedir. Hipotiroidi doğuştan da olabilir. Bazı yenidoğanların tiroid bezi çok küçüktür ya da hiç yoktur. Bunun nedenleri henüz tam olarak araştırılmamıştır. Guatr Guatr nedir ve nasıl oluşur? Latince tıp dilinde struma olarak adlandırılan guatr, tiroid bezinin anormal bir şekilde büyümesi ya da nodüllü bir yapı alması hastalığıdır. Guatr hastalarının tiroid bezinin aşırı çalışması veya yetmezliği pek görülmez. Guatrın en yaygın nedeni yetersiz iyot alınmış olmasıdır. Yetersiz miktarda alınan iyodu en iyi şekilde değerlendirmek için tiroid bezi daha fazla doku oluşturarak büyür. Guatr ayrıca bir tiroid bezi iltihabından da kaynaklanabilir. Basedow hastalığında da çoğu zaman guatr görülmektedir. Bunların dışında bazı ilaçlar da (örn. lityum ilaçları) guatra neden olabilir. Guatrın belirtileri nedir? Tiroid bezi dışarıya doğru büyüdüğünde boğazda görülen bir şişkinlik olarak belli olur. İçeriye doğru büyümesi durumunda ise yemek ve nefes borularını etkiler. Yutma güçlüğü ve boğazda baskı duygusu gibi şikayetler baş gösterebilir. 21

22 Guatr kalıtsal bir hastalık mıdır? Guatrın bazı ailelerde daha sık oluştuğu gözlemlenmiştir. Bunun nedeni bir iyot değerlendirme veya hormon sentezi bozukluğundan kaynaklanabilir. Ancak yemek alışkanlıklarının da nesilden nesle miras kaldığı unutulmamalıdır. Bu nedenle iyot yönünden zengin olan besinler ve iyotlu tuz tüketmeye dikkat edilmelidir. Guatr kansere dönüşebilir mi? Nadir hallerde mümkündür. Bu nedenle, soğuk nodüller ve kistler muayene edilmeli ve iyi huylu mu kötü huylu mu oldukları açığa çıkarılmalıdır. Öte yandan, soğuk nodül bulunan hastaların sadece % 3 ile 5,5 i arasında kötü huylu urlar meydana gelmektedir. Sıcak nodül ve soğuk nodül nedir? Kist nedir? Almanya da tiroid bezinde nodül oluşma oranının % 50 ye vardığı tahmin edilmektedir. Yaş ilerledikçe bu oran daha da yükselir. Sıcak nodül adı verilen yumrular kontrolsüz şekilde tiroid hormonu üretir. Soğuk nodüller ise etkisiz olup hiç hormon üretmez. Bazen de içi sıvı dolu boşluklar meydana gelir; bunlara kist adı verilir. Büyük kistlerde bazı durumlarda sıvının ponksiyon ile boşaltılması gereklidir. Guatra karşı nasıl önlem almalı? Guatrın en yaygın nedeni iyot yetersizliğidir. Bu yüzden, siz ve aileniz daima yeterli miktarda iyot almaya dikkat etmelisiniz. Haftada birkaç kez deniz balığı yiyin ve üretiminde iyotlu tuz kullanılmış besin maddeleri tüketmeye özen gösterin. Yaşamın ergenlik, gebelik ve emzirme dönemi gibi bazı devrelerinde iyot ihtiyacı artar; burada yeterli iyot alımını iyot tableti kullanarak sağlamak mümkündür. 22

23 Teşhis yöntemleri Tiroid bezi muayenesi için hangi yöntemler vardır? Doktor sadece elle dokunarak muayene etmek suretiyle tiroid bezinde bir değişiklik olup olmadığını hissedebilir. Sonografi muayenesi doktora tiroid bezinin büyüklüğünü gösterir. Bu yöntemle doku değişimlerini ve nodülleri de görmek mümkündür. Muayene tamamen ağrısızdır ve herhangi bir risk içermez. Sintigrafi yöntemi ise tiroid bezinin nasıl çalıştığı hakkında bilgi verir. Bu yöntemle örneğin soğuk ve sıcak nodülleri birbirinden ayırt etmek mümkündür. Bu amaçla hastaya, sadece tiroid bezinde biriktiği bilinen bir radyoaktif madde çok az miktarda enjekte edilir. Radyasyon özel bir kamera ile kaydedilir. Maddenin vücuda yaydığı radyasyon oranı düşük olduğundan ve madde bir gün içerisinde vücuttan atıldığından sağlık açısından endişeye kapılmanıza gerek yoktur. Radyasyonun vücut üzerindeki olumsuz etkisi, röntgen muayenelerinin çoğundakinden daha küçüktür. 23

24 Kan tahlili, tiroid hormonlarının miktarı, TSH değeri ve vücutta bulunabilen antikorlar hakkında bilgi verir. Bu tetkikler, tiroid bezinin büyümüş olması ve hormon üretiminde bir eksiklik veya fazlalıktan şüphelenilmesi durumunda uygulanır. Bir nodülün veya kistin iyi huylu mu kötü huylu mu olduğunu tespit etmek için, çok ince bir iğne ile ponksiyon yapılarak bir doku örneği alınır ve incelenir. Bu uygulama genelde kan almadan daha az acı verir. Dolayısıyla lokal anesteziye gerek kalmaz. Bazı hallerde, örneğin nefes borusunun olumsuz etkilendiği durumlarda ya da tiroid bezinin çalışmasını düzenleyen hipofiz bezinde bir hastalık olabileceğinden şüphelenildiğinde ayrıca bir röntgen çekimi de gerekli olabilir. Kötü huylu tümör varsa veya tiroid bezinin konturlarında olağandışı bir görünüm söz konusu olduğunda bilgisayarlı tomografi uygulanır. Manyetik rezonans (MR; emar ) tomografisi, kötü huylu tiroid bezi hastalıklarının tespiti ve tedavi sonrası bakımında ve Basedow hastalarında göz muayenesi için kullanılır. Manyetik rezonans tomografisi, hipofiz bezinde bir hastalık olabileceğinden şüphelenilen durumlarda da tercih edilen bir muayene yöntemidir. 24

25 Tedavi olanakları Hipertiroidi nasıl tedavi edilir? İlaç tedavisiyle tiroid bezinin aşırı miktarda hormon salgılamasının önüne geçmek mümkündür. Tiroid blokerleri (tireostatik preparatlar) tiroid bezi fonksiyonunu düzenler. Morbus Basedow da normal olarak ay süreyle tireostatik tedavisi uygulanır. Bunun ardından hastaların yaklaşık % 50 sinde tiroid bezi normal çalışmaya devam ederken, geriye kalan hastalarda tekrar hipertiroidi gelişir. Bu durumda kesin bir tedaviye (ameliyat veya radyoaktif iyot tedavisine) başvurulması gereklidir. Tiroid bezi otonomilerinde hormonları normal düzeye getirmek için tireostatik ilaç tedavisi uygulamak mümkündür. Burada da kesin tedavi seçenekleri olarak ya ameliyat ya da radyoaktif iyot tedavisi mevcuttur. Radyoaktif iyot tedavisi son 50 yıl içerisinde milyonlarca tiroid hastasında uygulanmıştır. Hastanelerin uzmanlaşmış ünitelerinde gerekli ön muayeneler yapıldıktan sonra hastaya radyoaktif iyot içeren bir kapsül verilir. Bunun sonucu olarak tiroid bezi küçülür ve sıcak nodüller ortadan kaldırılır. Radyoaktif madde, tiroid bezi tarafından seçici yöntemle emilir ve ardından kısa süre içinde vücuttan atılır. Almanya da radyoaktif iyot tedavisi için hastanın hastaneye yatırılması zorunludur. Hastalar genellikle 2 ile 5 gün arası bir süre sonra, radyoaktif maddenin konsantrasyonu belli bir sınırın altına düştükten sonra taburcu edilir. Radyoaktif iyot tedavisinin ardından genellikle tiroid hormonu kullanmak zorunludur. 25

26 Tiroid blokerlerinin (tireostatik preparatların) yan etkileri var mıdır? Bu ilaçlar genelde iyi tolere edilir. Seyrek görülen yan etkileri dozaja bağlı olup çoğu hallerde tedavinin ilk 3 ayı içerisinde meydana gelir. Bilinen yan etkiler şunlardır: Mide bulantısı Koku alma bozuklukları Alerjik reaksiyonlar Kan üretimi bozukluğu Hipotiroidi nasıl tedavi edilir? Hormon yetersizliğini gidermek için tiroid hormonunu her gün gerekli miktarda tablet şeklinde almanız gerekmektedir. Doktorunuz tiroid yetmezliğinin derecesine ve sağlık durumunuza bakarak sizin için uygun olan dozu belirler. Tedavinin ara verilmeden ömür boyu sürdürülmesi gereklidir. Aksi halde kısa süre içinde tekrar bir hormon yetersizliği gelişebilir. Hormon düzeyinin düzenli olarak (normalde 12 ayda bir) kontrol edilmesi önemlidir. Guatr nasıl tedavi edilir? 26 Eğer tiroid bezi henüz çok büyümemişse, tiroid hormonu içeren tabletler ve iyot alınarak tiroid bezinin küçülmesi sağlanabilir. Tedavinin ardından daima yeterli iyot alımı güvence altına alınmalıdır. Çocuklarda guatr, devamlı iyot tableti kullanılması şartıyla çoğu hallerde iyileşir ve tiroid bezi eski haline döner. Eğer guatr iyice büyümüşse veya nodül varsa veya bir yıllık tiroid hormonu tedavisine rağmen küçülme kaydedilmediyse ameliyat veya radyoaktif iyot tedavisi uygulanmalıdır. Bunun ardından hasta, tedavinin kapsamına bağlı olarak, yeniden guatr oluşmasını engellemek için tiroid hormonu ve/veya iyot tableti almak zorundadır.

27 Tiroid hormonu içeren tabletlerin yan etkileri var mıdır? Yan etki konusunda normalde endişeye kapılmaya gerek yoktur. Önemli olan, iyi bir ayarlama yapılması, yani sizin için uygun olan hormon dozunun belirlenmesidir. Doz ayarı normal olarak birkaç hafta ile birkaç ay arası bir süre içinde gerçekleşir. Doktorunuz dozaj konusunda kanınızdaki TSH değerini ve sağlık durumunuzu dikkate alır. Nadir hallerde, tiroid bezi fonksiyonunun düzelerek sağlamlaşması ve ötiroidi olarak adlandırılan normal metabolizma durumuna dönmesi bir yıla kadar sürebilir. Tedavinin başlangıcında doz çok hızlı arttırıldığında, bazı özel durumlarda dozun tolere edilmemesi veya doz aşımı yaşanması mümkündür. O zaman, hipertiroidi hastalığında görülen semptomlar meydana gelebilir. Burada kalp frekansında artış, kalp çarpıntısı, uykusuzluk, aşırı terleme, kilo kaybı ve ishal gibi belirtileri saymak mümkün. Ancak dozun azaltılmasıyla bu şikayetler ortadan kalkar. Özellikle koroner kalp hastalığı olan hastalarda düşük bir dozla başlanması ve dozun yavaş yavaş, dikkatlice arttırılması tavsiye olunur. Başka ilaçlarla etkileşimler olabilir mi? Tiroid bezi hastalıklarına karşı olan ilaçların da başka ilaçlarla çeşitli etkileşimlerinin olduğu bilinmektedir. Bu konudaki bilgiler, ilgili ilacın prospektüsünde yer alır. Doktorunuzla daha önce geçirdiğiniz hastalıkları görüşün ve kullandığınız tüm ilaçları kendisine bildirin. 27

28 Tiroid hormonu içeren tabletler uzun yıllar boyunca alınabilir mi? Evet. Hatta bu uygulamanın, tiroid bezinin ameliyatla kısmen ya da tamamen alınması veya radyoaktif iyot tedavisi gibi bazı durumlarda hormon yetersizliğini gidermek için zorunlu olduğuna dikkat çekmek gerekir. Doktorunuz sizin için uygun olan dozu belirleyerek hormon değerlerinizi belli aralıklarla kontrol edecektir. Tiroid hormonu içeren tabletler kilo almaya neden olur mu? Tiroid hormonları metabolizmayı hızlandırır. Normal beslenme durumunda kilo almaktan korkmaya gerek yoktur. 28

29 Değişik yaşam evrelerinde tiroid bezi Gebe ve emziren kadınların özel önlemler alması gerekir mi? Gebe ve emziren kadınlar çocuğa da iyot sağlamak zorunda oldukları için iyot ihtiyaçları normalden daha yüksektir. İyot yetersizliği, doğmamış çocukta veya süt emen bebekte ağır gelişim bozukluklarına yol açabilir. Bu nedenle kadınlar, gebeliğin ilk başında mutlaka tiroid bezlerini kontrol ettirmeli, düzenli olarak balık yemeli, bol süt içmeli ve iyotlu tuz kullanmalıdır. Yeterli iyot alımını güvence altına almak için ek olarak iyot tableti alınması tavsiye edilir. Tiroid hormonları ile yapılan tedaviler gebelik ve emzirme dönemlerinde sorunsuzca sürdürülebilir. Tiroid bezi, çocuk arzusunun gerçekleşmemesinden sorumlu olabilir mi? Evet. Hipotiroidi hastalığı döllenme bozukluğuna yol açabilir. Tiroid hormonu yetersizliğinin olup olmadığı kan tahlili ile tespit edilebilir. Ortaya çıkan yetersizliği gidermek için de tiroid hormonu içeren tabletler kullanılabilir. Hashimoto hastası olan gebe kadınlarda iyot profilaksisi (ek olarak iyot alınması) gerekli mi? Evet, çünkü iyot gebelik sırasında doğmamış çocuk için çok önemlidir. Günde 100 μg iyodür alınmalıdır. Doktorunuzun yazdığı tiroid hormonlarını da almaya devam etmeniz gerekmektedir. 29

30 Tiroid hormonu yetersizliği yenidoğanlarda ve çocuklarda hangi sonuca yol açar? Bu yaş grubunda iyot ve tiroid hormonu yetersizliğinin genel bedensel ve ruhsal gelişim üzerinde son derece olumsuz etkileri vardır. Bu nedenle anne adayı, tiroid bezi fonksiyonunu gebeliğin ilk aşamasında muayene ettirmelidir. Günümüzde, olası hormon yetersizliğini erkenden belirlemek ve derhal telafi etmek için yenidoğanların tiroid bezi fonksiyonları rutin olarak kontrol edilmektedir. Ergenlik çağında en çok neye dikkat edilmelidir? Ergenlik çağında gerçekleşen büyüme ve hormonal değişiklikler gençlerde tiroid bezinin büyümesine (guatra) yol açabilir. Bunları iyot tabletleriyle tedavi etmek mümkündür. Guatr genellikle tedavi sayesinde küçülerek normale haline döner. Yeterli iyot alımına ömür boyu dikkat edilmelidir. Yaşlı insanların nelere dikkat etmesi gerekir? 30 Yaşlı insanlarda fonksiyon bozukluklarından kaynaklanan semptomlar çoğu zaman tiroid bezi ile ilişkilendirilmeyip, hafıza bozukluğu ve depresyon gibi olguların genellikle yaşlılıktan kaynaklandığı düşünülür. Metabolizmanın yavaşlaması, cildin kuru ve soluk olması, halsizlik ve kabızlık gibi belirtiler için aynısı geçerlidir. Oysaki bütün bu şikayetlerin altında hipotiroidi yatabilir. Bunun yanı sıra, kalp şikayetleri veya tipik menopoz dönemi şikayetleri de aslında bir hipertiroidinin sonuçları olabilir. Yaşlı insanlarda tiroid bezi fonksiyonundaki bozukluklardan kaynaklanan şikayetler genelde hiç de tipik olmayan ve mide şikayetlerine, safra kesesi ve romatizma semptomlarına benzeyen belirtilerdir. Diğer bir tehlike, yaşlı bir guatr hastasının vücuduna, iyot içeren röntgen kontrast maddesi ya da iyotlu ilaç veya dezenfeksiyon maddesi şeklinde aniden yüksek miktarlarda iyot girmesi ve bunun sonucu olarak kendisinde hipertiroidi hastalığının tetiklenmesidir. Bu yüzden, yaşlı insanlarda daima tiroid bezi bozuklukları da göz önünde bulundurulmalı ve bu organ daha sık kontrol edilmelidir.

31 Tiroid bezimde sorun yok. İçim huzurlu. Tiroid bezi ile ilgili sorularınızın bir çoğunu bu broşürde yanıtlamış olduğumuzu umarız. Vücudun önemli organlarından biri olan tiroid bezinden dikkatinizi esirgememelisiniz. Bu organ hakkında ne kadar çok bilgiye sahip olursanız, hastalıklara karşı da o kadar iyi önlem alabilir, mevcut bir tiroid bezi hastalığını da erkenden tespit ettirerek tedaviye aktif olarak katkıda bulunabilirsiniz. Tiroid bezi ile ilgili kavramları anlamanızı kolaylaştırmak için bu broşürün sonunda küçük bir sözlükçe hazırlanmıştır. Broşürün sonunda ayrıca kitap önerileri ve daha fazla bilgi bulabileceğiniz veya sizinle aynı durumda olan başka insanlarla bilgi ve fikir alışverişi yapabileceğiniz internet sitelerinin adreslerini de bulacaksınız. Tüm diğer sorularınızı, tedavinizi uygulayan doktor cevaplayabilecektir. Size ve tiroid bezinize sağlık ve esenlikler dileriz! 31