HAVALANDIRMA VE İKLİMLENDİRME PRENSİPLERİ

Transkript

1 HAVALANDIRMA VE İKLİMLENDİRME PRENSİPLERİ Dersin Amacı: İşyerlerinde havalandırma ve iklimlendirme konularında bilgi edinmek. Dersin Hedefi: Çalışma ortamında çalışanların sağlığı ve konforları için gerekli olan havalandırma ve iklimlendirmenin sağlanması, İlgili mevzuat hakkında bilgi sahibi olmak. GİRİŞ İnsanlar ev ve iş yeri gibi tüm günlük yaşamlarında sıcaklık, karanlık ve gürültü gibi çeşitli ortam stresleriyle karşı karşıya kalırlar. Bu faktörlerin insan sağlığını ve iş verimini etkileyeceği şüphesizdir. Fiziksel ve zihinsel gücünün üstünde çalıştırılan insan yorgun düşer ve dolayısıyla solunum, dolaşım, kas-sinir sistemi, enerji metabolizması gibi temel fonksiyonları zorlanır. Yorgunluk, iş verimini ve çalışma hevesini azaltır, kaza ve yaralanmalara yol açar. Fizyolojik açıdan çalışma yeri düzenlemede, çalışma yöntem ve koşullarının insana uydurulması ve insan çalışmasının daha iyi hale getirilmesine amaçlanır. Bu amaca ulaşabilmek için öncelikle iki noktaya dikkat edilmesi gerekir: 1-İnsanın etkilenmesi (zorlanması) minimuma indirilmeli: Bunu sağlayabilmek için şu metotlar izlenmeli: Aynı performansın sürekli sürdürülebilmesi için, kontraksiyon (hareket) hızı ile dinlenme molalarının uyumu ayarlanmalıdır. Gerekli aralıklarla iş değişimi yapılmalı ve dinlenme molaları verilmelidir. Ağır işler daha kuvvetli kas gruplarına verilmelidir. Doğru duruş pozisyonu (postür) seçilmelidir. Bu konuda sırt üstü uzanmaya kıyasla, otururken % 3-5, ayakta % 8-10, ayaktayken yere eğilmiş vaziyette ise % daha fazla enerjiye gerek duyacağı yani daha fazla zorlanacağı unutulmamalıdır. 2-Çevre etkileri ve şartları insan bünyesine uyumlu hale getirilmeli: Uygun olmayan çalışma koşulları (gürültü, sıcaklık vb) ek bir yüklenmeye sebep olur ve organizmanın katlandığı bu zorlanmayla da bedende yorgunluk belirtileri oluşur. Örneğin, büro ortamı gibi rahat görülen mental (zihinsel) çalışmayı gerektiren ortamlarda dahi, hatalı uygulanan fiziksel çevre koşullarının, çalışanların psikolojisini ve sağlığını bozucu ve performansını azaltıcı birçok etkisi vardır. Bu nedenle tüm çalışma ortamlarında, iklim, aydınlatma ve gürültü gibi tüm çevresel faktörlerin, çalışanlarla uyumlu hale getirilmesi gerekir. İKLİMLENDİRME İnsan bedeni (metabolik enerji yardımıyla) belli bir iç ısıya (yaklaşık 37 o C) ayarlanmıştır. Bu değerden sapmalar olduğunda, rahatsızlık verici sıcak veya soğuk hissi ya da hastalık belirtileri ortaya çıkar. Zira, ortam ısı streslerinin uzun süreli olması halinde vücudunun kendine özel koruma dinamikleri (termal ayarlama sistemi) harekete geçer. Örneğin, deri ısısı belli değerlere düşer düşmez, merkezi sinir sistemi harekete geçerek, oto-kontrol mekanizmasını çalıştıran özel salgılar devreye girer. Ortam ısısının yükselmesi ise, merkezi sinir sisteminin derideki kan dolaşımını hızlandırmasına ve ter bezlerinin uyarılarak terlemenin başlamasına neden olur. Aşırı soğuk stresi halinde, önceleri deri dolaşımı yavaşladığı halde, daha sonra bu dolaşım artar ve deri üzerindeki tüyler dikilerek titreme başlaması ile ek bir koruma mekanizması da harekete geçer (Hollnagel, 1993; Salvendy, 1997; Pulat, 1997). 1

2 Vücuttaki termal ayarlama (ısı dengesinin sağlanması), yani vücudun çevreye ısı alışverişi şu şekillerde sağlanır: Isı konveksiyonu: Isı iletimi, deri ile üzerine temas eden hava arasında gerçekleştirilir. Isı iletimi: Isı iletimi, vücut ile vücuda temas eden cisimler arasında oluşur. Termik radyasyon: Isı iletimi, aralarında ısı farkı bulunan iki cismin arasında doğrudan doğruya bir temas olmadan meydana gelir. Buharlaşma: Isı iletimi, deri yüzeyinde suyun buharlaşması yoluyla gerçekleşir. Konfor, kısaca insanın bulunduğu ortamda rahatlık duymasıdır. İklimsel konfor ise, ısı veya diğer iklim koşulları bakımından rahatlık duyma halini ifade eder. İklimsel konfor, tüm termal koşulların insana uygun şekilde düzenlendiği ortamlarda sağlanmış olur. İklimsel konforu etkileyen faktörler, yayılan ısı, hava akımı, havanın nemliliği ve havanın sıcaklığı ve bu dört temel faktörün dışında insanın yaşı, cinsiyeti, giyimi, sağlığı ile çalışma şekli olarak belirlenmiştir (Hollnagel, 1993; Salvendy, 1997; Pulat, 1997; Phillips, 1999; Erkan, 2003). Hava ısısının ölçülmesi için Termometre; Hava neminin ölçülmesi için (kuru ve yaş iki termometreli) Psikometre; Hava akımını ölçmek için Anemometre; Radyant ısının ölçümü için de (dışı mat siyaha boyanmış 30 cm çapındaki bakır kürenin tam merkezindeki ısıyı ölçen) Globetermometre kullanılır. 1- Yayılan (Radyant) Isı Kısaca çevredeki cisimlerden (fırın, döküm ocağı vb.) yayılan sıcaklık olarak ifade edilir. Yayılan ısının global boyutlarını ölçen Globetermometre ile elde edilen sıcaklık derecelerinin ortalama değeri (16,7-20 o C sınırları içinde) 18.3 o C olduğunda, iklimsel olarak rahat bir ortam oluştuğu kabul edilir. Yüksek ısı yayan kaynakların bulunduğu işyerlerinde, iş görenlerin bu yüksek ısıdan korunmaları gerekir. Duvarların ve pencerelerin soğuk olması ve dolayısıyla meydana gelen ısı kayıpları iş görenlerin vücut ısısı kayıplarına neden olan soğuk hava yayılması da özel bir koruma gerektirmektedir. Ayrıca hafif işlerle çalışmaların bulunduğu ortamda yayılan sıcaklığın, toplam sıcaklık etkisi konfor duygusunu bozmaması gerekir. 2- Hava Akımı (Hava Hareketi) Ortam sıcaklığı ve yayılan sıcaklık düzeyleri konfor değerlerinde iken, olması gereken hava akımı 150 mm/sn civarındadır. Hava akımı 510 mm/sn üzerine çıktığında çalışma yeri esintili kabul edilirken, 100 mm/sn altına düştüğü durumlarda çalışma yeri havasız olarak nitelendirilir. Rahat hava ısısını sağlamak kadar, hava hareketlerini kontrol etmek de önemlidir. Örneğin, rahat ısı ortamının üst sınırına yaklaşıldıkça daha esintili bir hava tercih edilir. Ortamın pencere sayısı, tavan yüksekliği, kişi başına devinim hacimleri gibi faktörler hava akımını etkiler. Hava değişim (havalandırma) katsayıları, çalışma yerlerine göre farklılıklar gösterir. Örneğin, büro ortamları için bu değişim katsayısı saatte 3-6, atölyelerde saatte 8-12, hava kirliliği ve nemin yüksek olduğu yerlerde saatte dur. İş yerinin hacmi hiç bir zaman havalandırmayı gereksiz kılacak ölçüde büyük tutulmaz. Bir iş yeri ne kadar küçük tutulursa, havalandırması o derece artırılır. Havalandırma (hava değişimi), hava dolaşımı (Hava akımı, hava hareketi) ile karıştırılmamalı; birincisi kirli havayı temiz hava ile değiştirir, ikincisi ise havayı 2

3 yenilemeden sadece hareket ettirir. Havalandırma, çalışan makineler ile insanların yaydığı ısıyı dağıtır, bundan dolayı işçilerin makineler ile beraber olduğu ortamlarda havalandırma artırılmalıdır. Havalandırma, hava kirliliğini hafifletir, serinlik ve temiz hava gereksinimini karşılar. Çalışılan hacime ve çalışma şekline göre belirlenmiş ortamdaki hava hacmi için şu kaidelere uyulması gerekir: Asgari olarak (devamlı bulunan her çalışan için), çoğunlukla oturarak yapılan işlerde 12 m 3 ; çoğunlukla oturmadan ayakta yapılan işlerde 15 m 3 ; ağır bedensel çalışmalarda ise 18 m 3 olmalıdır, Doğal havalandırma yapılan çalışma yerlerinde, çalışanların dışında başka kişiler de uzun süre kalıyorsa, her fazla kişi için 10 m 3 hacminde hava gereklidir, Doğal havalandırmanın yetersiz kaldığı durumlarda yapay havalandırma olanaklarından faydalanılır. Asgari hava değerleri, çalışma yerine konulacak donanım ile azaltılmaması gerekir. Yapılan işe göre lokal veya genel havalandırma yapılmalıdır: 1. Lokal (bölgesel) havalandırma belirli bir bölgenin havalandırılmasıdır. Örneğin, civa ve benzenle çalışılan iş kollarında bu maddelerin buharlarını havadan ağır olması sebebiyle, havalandırma tertibatı döşemeye yakın kısımlara yerleştirilmelidir. Ayrıca iş yapılan salonlara çekici ocakların yapılması, havadaki zehirli madde yoğunluğu artmadan dışarı atılmasını sağlar. 2. Genel havlandırmada ise işyerlerinde devamlı olarak ortam havasını değiştiren sistemler yapılır ve her iş bitiminden sonra iş yeri pencereler açılarak havalandırılır. Şekil Lokal havalandırm Şekil Bloke etme sistemleri uygulanamıyorsa, işçiye ulaşmadan toz ve gazları 3

4 kaynağında lokal egzoz sistemleri kullanarak atılması Şekil. Birleşik havalandırma sistemi: egzoz fanı, panjurlu tavan pencereleri Çalışırken ortaya çıkan atmosfer (hava) kirliliğinden kaynaklanan tehlikelerin gözlem ve kontrolü ve bunlardan kaynaklanan hastalık ve tehlikeler ile çevre kirliliği kontrolünün bir dalı olan İşyeri Hijyeni ilgilenir. Bu bilim dalı çevreyi kirleten tehlikeleri tanımlar, potansiyel sorunlarını ve etkileşimleri belirler ve çözüm önerileri geliştirir. 3- Nem Nem, havada bulunan su buharı miktarıdır. Nemlilik, mevcut ortam ısısı koşullarında, iş yeri havasını doymuşluk düzeyine getirecek kadar su buharı değerine göre, yüzde oranı şeklinde ifade edilir. Havadaki nem miktarı mutlak nem ve bağıl (rölatif) nem olarak ifade edilir. Mutlak nem, birim (1 kg) havadaki su buharı miktarıdır. Bağıl (rölatif) nem ise, birim hacim havada bulunan su buharı miktarının, o sıcaklıktaki doymuş havada bulunması gereken su buharı miktarına oranıdır. Çalışma şekillerine göre bağıl (rölatif) nemin % olması gerekir. Normal ortam ısısı koşullarında havanın nemlilik derecesinin önemli bir etkisi olmaz. Çok kuru hava, solunum yollarını kurutarak rahatsızlıklara neden olur. Bu etki (kuruluk) ortam sıcaklığı yükseldikçe daha fazla hissedilir. Nem oranının çok yükseldiği durumlarda ise, burun ve boğazlarda dolgunluk duygusu oluşur. Ortam sıcaklığının arttığı durumlarda ter buharlaşması azalarak yapışkanlık hissi başlar. 4- Sıcaklık (Hava Isısı) Ortam sıcaklığı, fizyolojik ve psikolojik nedenlerle çok önemlidir. Çalışma ortamı için en rahat ortam sıcaklığı 18,3 C olduğu kabul edilmiştir. Büro çalışanları gibi az hareketli çalışanların tercih ettikleri ortam hava ısısı C olurken, ağır endüstri kollarında çalışanlar için ortam ısısı C olarak tercih edilmekte, dolayısıyla çalışanların fiziksel aktivitesi arttıkça ortamın ısı değerleri düşürülmektedir. Isı, iş yerine düzgün dağılmalıdır. Örneğin, 25 o C yi geçmemesi gereken döşeme ısısı ile baş yüksekliği ısısı arasındaki fark 1-2 o C yi geçmemelidir. Modern ısıtma tekniklerinde, döşemenin yeterli bir düzeyde ısıtılması ve oda ısısının da hafif serinlik 4

5 duygusu oluşturacak düzeyde olması hedeflenir. Isıtma için kullanılacak sistemin seçiminde, bina yapısı, yerleşim projesi ve imalat çeşidi vb. özellikler dikkate alınır. ISI STRESİ İklim ve ortam etkenlerinin birlikte etkileri organizma üzerinde farklı ısı stresleri oluşturur. Örneğin, sıcak ve nemlilik derecesi yüksek bir iş ortamı, aynı ölçülerde sıcak fakat nemlilik derecesi düşük bir ortamdan daha çok strese neden olur. Benzer bir şekilde, kuru, durağan ve sıcak bir havada çalışmak, aynı özellikleri gösteren fakat yeterli hava hareketlerinin sağlanabildiği yerde çalışmaktan çok daha zordur. Bunun tam aksine, soğuk ve esintili bir yerde çalışmak yanında, soğuk fakat hava akımı olmayan bir yerde çalışmak daha az stres etkisi yapar. Aşırı sıcak veya soğuk ortamlar ısı stresi oluşturur: Aşırı sıcak ortamda çalışanlarda terlemeye bağlı su ve tuz kayıpları artar. Aşırı sıcak genel organik direnci azalttığı, kramplar ve ısı çarpması gibi etkileri olduğu ve iş verimini düşürdüğü bilinmektedir. Ancak yapılan araştırmalar, iş görenlerin dayanılabilir ısı düzeyi olarak kabul ettikleri stres ortamına yaklaşık bir hafta içinde iyice alıştıkları ve böyle bir uyum gösteren insanların verimliliğinin de giderek arttığı belirlenmiştir. Performans yaklaşımı ile yapılan araştırmalarda ise, belli bir sınır değere kadar önemli bir fark görülmemesine rağmen, aşırı (stres yapacak ölçülerdeki) sıcak ortamlarda iş becerisi, işlemlerin doğruluğu gibi verimliliğe yansıyan yeteneklerin düştüğü ve en önemlisi de iş kazalarının arttığı ortaya çıkmıştır. Aşırı soğuk ortam stresi ise, kısa dönemde deri ısısının düşmesi, dolaşımın yavaşlaması ve titremeye, uzun dönemde ise gıda tüketiminde artışa neden olmaktadır. Uzun süre soğukta çalışanların aşırı gıda (ve vücutlarının yağlanarak kilo) aldıkları ve böylece organizmanın soğuk etkisine karşı bir savunma oluşturduğu görülmüştür. İnsanın hissettiği sıcaklık tek bir değişkene bağlı değildir. Sıcaklığın derece olarak artması veya azalmasının yanında, nemin ve hava akım hızının durumu da sıcaklığın etkisini arttırır veya azaltır. Bu değişkenlerin çeşitli bileşimleri, aynı sıcaklık duygusunu ve aynı psikolojik etkiyi verebilir. Bu üç faktörün etkisi altında duyulan sıcaklığa efektif sıcaklık (hissedilen sıcaklık), insan üzerinde eşit sıcaklık etkisi yapan hava sıcaklığı, hava nemi ve hava akım hızının çeşitli bileşimlerine de eşdeğer efektif sıcaklık değerleri denir. Örnek olarak, aşağıdaki çizelge de kişide aynı (25 0 C) sıcaklık etkisini bırakan (yani efektif sıcaklığı aynı 25 0 C olan) çeşitli sıcaklık, nem ve hava akım bileşimleri verilmiştir. Çizelge. Eşdeğer efektif sıcaklık değerleri (25 0 C için) Sıcaklık ( o C) Bağıl Nem (%) Hava Akımı (m/sn) , , , , , , , ,1 Efektif Sıcaklık ( o C) 25 5

6 , ,0 Sağlığa zararlı olmayacak ve insana rahatlık duygusu verecek İklimsel Konfor değerlerini saptamaya yönelik birçok araştırma yapılmıştır. Bu araştırmalardan çalışma şekli ve iş yüküne göre elde edilen iklimsel konfor değerleri aşağıdaki çizelgede verilmiştir. Çalışma Şekli veiş Yükü Çizelge. İklimsel konfor değerleri Hava Sıcaklığı ( 0 C) Bağıl Nem (%) Hava Akımı (m/sn) Min Opt Max Min Opt Max Max Büro işi ,1 Oturarak hafif iş ,1 Ayakta hafif iş ,2 Ayakta ağır iş ,4 Ayakta çok ağır iş ,5 İklim koşulları değerlendirilirken yukarıdaki ölçülerden (yayılan ısı, hava akımı, nem, sıcaklık vb) sadece biri göz önüne alınmaz. Zira aralarında sürekli etkileşim bulunur. Bu sebeple ısı stresinin insana etkisi değerlendirirken ve dolayısıyla iklimsel konfor sağlanırken değişik ölçüler kullanılır: Efektif Isı: Psikometre ile ölçülen ortamın nemi ile anemometre ile ölçülen hava akımı değeri, nomogram (efektif ısı tesbit grafiği) ile bir araya getirilerek, ortamın efektif ısısı belirlenir. Ancak bu yöntem ortamdaki radyant ısının etkisini kapsamaz (Çizelge 5). Globetermometre Değeri: Nem hariç, diğer hava koşullarının (radyant ısı, hava sıcaklığı ve hava akımı) hesaba katıldığı bir değerdir. Radyant ısının önemli olduğu iş yerlerinde globetermometre değeri, ortamın termal durumu için iyi bir göstergedir. Termal koşulların insan organizması üzerindeki etkisini (stresi) belirlemek için elektronik veya telemetrik cihazlarla bulunan, kalp atım sayısı, deri ısısı, terleme ve sıvı kaybı gibi fizyolojik değerler kullanılır. Ortam ısı streslerinden korunmada temel yaklaşım, stres faktörlerini zararsız düzeyde tutacak ısıtma ve havalandırma önlemlerini almaktır. İklimsel konforun sağlanması için, nem, sıcaklık ve hava akımı konusunda aşağıda değinilen uygulamalara yer verilmesi önerilir: Hava sıcaklığı, hava akımı ve nem, efektif sıcaklık ve çalışma şekli de göz önüne alınarak düzenlenmeli (örneğin, hava akımı düşük sıcaklıkta azaltılmalı, yüksek sıcaklıkta ise artırılmalı), Sıcaklık cinsiyet ve yaşa göre ayarlanmalı (kadınlar ve 40 yaşından büyük erkekler için sıcaklık konforu 1 o C daha yükseltilmeli), Ortam içi ve dışı arasındaki hava sıcaklığı farkı (4 0 C in üzerine çıkmayacak şekilde) iyi ayarlanmalı. Çok yüksek nemlilik ve ısı değerlerinde (psikometrenin, ıslak hazneli olanı 32 0 C ve üzerini gösterdiği zamanlar gibi), güçlü ve genç insanların dahi uzun süre çalışması mümkün değildir. Böyle ortamlarda terleme ile vücut iç ısısı 38 0 C düzeyine çıktığından, çoğu insan için sıcak çarpması tehlikesi ortaya çıkar. Bu tip durumlarda koruyucu elbise giyilmesinin ötesinde, işçilerin ekipler halinde çalıştırılması, görevlerinin zaman zaman 6

7 değiştirilmeleri ve acil hallerde (sıcak çarpmış -vücut iç ısısı yükselmiş ve bilinç kaybı oluşmuş- işçilerin acele olarak, serin bir yere alınmaları gibi) alınacak önlemler konusunda bilgilendirilmiş olmaları gerekir. Ayrıca, yüksek fırınlar ve açık ocaklar gibi sıcak yerlerde çalışmak ya da belli sürelerle bu tip ortama girip çıkmak zorunluluğu halinde alınacak tedbirler daha da zorlayıcıdır. 7

8 İşçi Sağlığı ve Güvenliği Tüzüğü İlgili Maddeleri İLGİLİ MEVZUAT İlgili maddeler burada ele alınırken bazı bölümleri yorumlanarak yazılmıştır. Madde.8: İşyerlerindeki hava hacmi, makine, malzeme ve benzeri tesislerin kapladığı hacimler dahil olmak üzere, işçi başına en az 10 metreküp olacaktır. Hava hacminin hesabında, tavan yüksekliğinin 4 metreden fazlası nazara alınmaz. Madde.20: Kapalı işyerlerindeki sıcaklık ve nem derecesinin, yapılan işin niteliğine uygun olmakla beraber ılımlı bulunması esastır. Bu itibarla, yazın sıcaklığın dayanılmayacak bir dereceye çıkmaması için işyerlerinde serinletici tedbirler alınacak, kışın da işçilerin muhtaç bulundukları en az sıcaklığın sağlanması için, işyerleri zararlı gazlar çıkararak havayı bozmayacak şekilde uygun vasıtalarla ısıtılacaktır. Çok buğu husule gelen işyerlerinde sıcaklık derecesi 15 santigrat dereceden az ve 30 santigrat dereceden yüksek olmayacaktır. Fazla ısı veren ısıtıcı vasıtaların yakınında çalışan işçilerin bulunması halinde, doğrudan yansıyan sıcaklığa karşı, gereken tedbirler alınacak ve işyerlerinin, ısıtıcı vasıtalardan oldukça uzak ve uygun yükseklikte bir yerine, santigrat taksimatlı bir termometre asılı bulundurulacaktır. Yapılan işin niteliğine göre, sürekli olarak çok sıcak veya çok soğuk bir derecede çalışılması ve bu durumun değiştirilmemesi zorunlu olunan hallerde, işçilere, kendilerini fazla sıcak veya soğuktan koruyacak özellikte elbise vesaire malzeme verilecektir Madde.21: Kapalı işyerleri günde en az bir defa bir saatten aşağı olmamak üzere baştan başa havalandırılacaktır. Ayrıca işçilerin çalışma saatlerinde işin özelliğine göre, havanın sağlığa zararlı bir hal almaması için sık sık değiştirilmesi gereklidir.şu kadar ki, iş sırasında yapılan bu havalandırmada işçileri etkileyecek hava akımları önlenecek yahut kış mevsiminde sıcaklık birdenbire çok aşağı hadlere düşürülmeyecektir. Toz, buğu, duman ve fena koku çıkaran işlerin yapıldığı yerlere, bunları çekecek yeterlikte bacalar ve menfezler yapılacak ve yapılan işin niteliğine göre, bu tedbirlerin yetmediği hallerde diğer teknik tedbirler alınacaktır. Boğucu, zehirli veya tahriş edici gaz ve duman meydana gelen işyerlerinde, işçilerin hayat ve sağlıklarının tehlikeye girmemesi için, havalandırma tesisatı yapılacak ve işçilere ayrıca yapılan işin özelliğine göre maske ve diğer koruyucu araç ve gereçler verilecektir. Madde.48: İnsanların kaldıkları yatakhane ve koğuşların pencerelerinin üst kısımları, her zaman açılıp kapanacak şekilde (vasistaslı) olacak, ayrıca koğuşlardaki havayı, devamlı bir şekilde değiştirebilecek tertibat tesisat, baca, menfez veya elektrikli özel ventilasyon cihazları bulunacaktır. Koğuşlarda tavan yüksekliği 280 santimetreden aşağı olmayacak ve adam başına düşen hava hacmi, en az 12 metreküp olarak hesap edilecektir. Madde.59: Zehirli toz, duman, gaz, buhar, sis veya sıvılarla çalışmalar, teknik imkanlara göre kapalı sistemde yapılacak, bu gibi işyerlerinde, etkili ve yeterli havalandırma sağlanacak, atıklar, zararsız hale getirilmeden atmosfere ve dış çevreye verilmeyecektir. Zehirli toz, duman ve buharlı işyerlerinde, işyeri havası nemli, taban, duvar ve tezgahlar yaş bulundurulmak suretiyle zararlı maddelerin yapılması önlenecek, gerektiğinde bu çalışmalar, genel ve lokal havalandırma ile birlikte yapılacaktır. Madde 61: Kurşunlu çalışmalar sonucu meydana gelecek toz, duman ve buharın kaynaklarında zararsız hale getirilmeleri için, etkili aspirasyon sistemleri kurulacak ve sürekli olarak bakımı yapılacaktır. Kurşunla çalışmalar yapılan işyerlerinde, adam başına 15 metreküp hacim düşecek ve 4 metreden fazla tavan yükseklikleri, bu hesaba katılmayacaktır. İşyeri havasından, periyodik olarak numuneler alınarak kurşun miktarı tayin edilecek ve bu miktarın 0, 15 miligram/metreküpü geçmemesi sağlanacaktır. Madde 62: Civa ve civa bileşikleri ile yapılan çalışmalarda aşağıdaki tedbirler alınacaktır. Genel havalandırma ile yetinilmeyerek civa ile çalışmaların yapıldığı seviyeden veya yeteri kadar aşağıdan etkili aspirasyon sistemi kurulacak, çalışma masalarının üzerine, aspirasyon davlumbazları yerleştirilecektir. Civanın, izabe fırınlarından distilasyon borusuna sevkedildiği yerlerde meydana gelen civa buharını kapacak sulu bir sistem kurulacaktır. İşyeri havasından periyodik olarak numuneler alınarak, civa seviyesi tayin edilecek ve bu seviyenin 0, 075 miligram/metreküpten yukarıya çıkmaması sağlanacaktır. 8

9 Madde 63: Arsenik ve arsenik bileşikleri ile yapılan çalışmalarda aşağıdaki tedbirler alınacaktır. Arsenik ile yapılan çalışmalar, kapalı sistem içinde yapılacak, böyle bir sistemin kurulamadığı yerlerde, aşağıdan çekmeli aspirasyon sistemi kurulacak ince tozun, çevre havasına yayılmasına engel olunacaktır. Arsenik ile ilgili sıcak işler, kapalı cam davlumbaz altında yapılacaktır. Arsenik ile çalışılan yerlerdeki çevre havasından periyodik olarak numune alınarak arsenik miktarı tayin edilecek ve bu miktarın 0, 5 miligram/metreküpten yukarıya çıkmaması sağlanacaktır. Madde 64: Fosfor ve fosfor bileşikleri ile yapılan çalışmalarda aşağıdaki tedbirler alınacaktır. İşyerinde, yeterli ve aşağıdan aspirasyon sistemi uygulanacaktır. Madde 66: Kadmiyum ve kadmiyum bileşikleri ile yapılan çalışmalarda aşağıdaki tedbirler alınacaktır: Kadmiyum oksit tozu ve dumanının, çevre havasına yayılması önlenecektir. Kaplama tanklarının kenarlarına, sıvı seviyesine yakın, uygun aspirasyon sistemi kurulacak, çevre havasında kadmiyum miktarı, 0, 1 miligram/metreküpü geçmeyecektir. Madde 67: Manganez ve bileşikleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak ve çalışmalar kapalı sistemde olacaktır. Madde-68: Krom ve bileşiklerinin kullanıldığı yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak veya çalışmalar kapalı sistemde yapılacaktır. Madde 69: Berilyum ve bileşiklerinin kullanıldığı işyerlerinde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak ve bu işyeri havasında, berilyum miktarı (2) miligram/metreküpü geçmeyecektir. Madde 71: Benzen ve bileşikleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi yapılacak ve çalışmalar, kapalı sistemde olacaktır. Benzen ile çalışılan işyerlerinde, benzenin havadaki konsantrasyonu, hacmen milyonda 20 den fazla olmayacaktır. Daha yüksek benzen konsantrasyonuyla çalışmak zorunluluğu bulunan işyerlerinde, işçilere uygun hava maskeleri, sıvı benzen ile çalışılan hallerde, özel ayakkabı, eldiven ve özel iş elbisesi gibi korunma araçları verilecektir. Madde 72: Anilin ve aromatik nitro-amin türevleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi yapılacak ve çalışmalar, kapalı sistemde olacaktır. Anilin ve nitro-amin türevleri ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacaktır. Madde 73: Halojenli hidrokarbonlarla yapılan çalışmalarda, bunların zehirli ve zararlı etkilerinden korunmak için aşağıdaki tedbirler alınacaktır: Halojenli hidrokarbonlarla çalışılan işyerleri, diğer kısımlardan ayrılacak ve bu yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak ve çalışmalar, kapalı sistemde olacaktır. Madde 74: Karbon sülfür ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi kurulacak, çalışmalar, kapalı sistemde olacak ve işyeri havasındaki karbon sülfür miktarı hiç bir şekilde 20 P.P.M.veya 60 mg/m3 ü geçmeyecektir. Madde75: Kükürtlü hidrojen ile çalışılan yerlerde, genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi yapılacaktır. İşyeri havasındaki kükürtlü hidrojen miktarı, hacim olarak milyonda 20 yi geçmeyecektir. Madde 76: Tozlu işyerlerinde genel havalandırma ile birlikte, uygun aspirasyon sistemi ile tozun, çevre havasına yayılmasını önlemek için, su perdeleri, vakum ve uzaktan kumanda sistemleri kurulacaktır. Toz çıkaran işler, teknik imkanlara göre, kapalı sistemde yapılacak veya bu işler, diğerlerinden tecrit edilecektir. İşyeri havasındaki toz miktarı, belirtilen miktarı geçmeyecektir. Madde 191: İşyerlerindeki cihaz, alet, tezgah, makine ve tesislerden çıkan toz, duman, buğu, ısı, gaz ve koku, çalışılan ortama yayılmadan, uygun aspirasyon tesisatı ile çıktığı yerden emilerek dışarı atılacaktır. Madde 192: Birbirlerine karıştıklarında, parlama veya patlama tehlikesi bulunan çeşitli toz, duman buhar ve gazlar, aynı emme tesisatı ile dışarı atılmayacak, her biri için ayrı ayrı mevzii tesisleri yapılacak ve birbirlerinden uzak yerlerden dışarıya atılacaktır. Madde 193: Havadan ağır olan gaz, duman, buhar, toz veya benzerleri, tabana yakın yerlerden emilerek dışarı atılacaktır. Madde 194: Mevzii çekme tesisatında kullanılacak davlumbazlar, zararlı kaynağa yakın olacak ve davlumbazın çekme niteliğini bozacak hava akımlarına engel olunacaktır. Madde 195: Paslandırıcı, aşındırıcı, kemirici, zararlı ve zehirli gazlar, dumanlar veya sisler çıkaran daldırma, elektroliz, eloksal veya diğer kaplama işlerinin yapıldığı tekneler, kaplar, havuzlar veya tanklar üzerinde yapılacak çekme ağızları; kabın veya teknenin iç ve üst tarafına yakın ve yatay, boydan boya yarık olacak, bir uzun kenar boyunca, eni 50 cm 120 cm ye kadar olan teknelerde, her iki kenar boyunca ve daha büyük teknelerde ise, dört kenar boyunca devam edecek şekilde yapılacaktır. Davlumbaz ağızları ise; işe engel olmayacak şekilde tekneye veya kaba yakın ve bunları kaplayacak büyüklükte olacaktır. 9

10 Madde 196: Aspirasyon tesisatında kullanılan kanal veya borular, yanmaz malzemeden uygun kesitte yapılacak ve seyyar emme ağızlarında, spiralli veya eğilebilen hortumlar kullanılacaktır. Boru ve kanallar, tekniğe uygun olarak yapılmış, eklenmiş ve menfezlere sağlam bir şekilde bağlanmış olacaktır. Yanıcı ve parlayıcı gazlar, sisler, buharlar, dumanlar ve patlayıcı atıkların emildiği kanallar, yuvarlak borudan ve uygun malzemeden yapılmış olacaktır. Madde 197: Emilen hava içinde yanıcı veya parlayıcı maddelerin bulunduğu hallerde, aspiratör pervanesinin kanalı, göbeği ve gövdesi, demir ve çelik malzemeden yapılmayacak, pervane yatakları, kanal dışında, iyi yağlanmış ve toz geçirmez bir şekilde yapılacak, çıkış menfezlerine, sağlam madeni tel kafesler konacaktır. Aspiratörlerin elektrik motorları, çalışacağı ortama uygun olacak, emilen hava içinde, yanıcı ve parlayıcı maddeler bulunduğu hallerde motor, yanıcı ve parlayıcı maddelere karşı, uygun şekilde monte edilmiş veya bu maddelere dayanıklı tipte yapılmış olacaktır. Madde 198: Hava filtreleri, kapasite ve nitelik bakımından kullanılacağı işin özelliğine uygun ve en az bir günlük çalışmaya yeterli olacak ve bunlar, kolay temizlenebilecek ve temizlik sırasında, tehlikeli ve zararlı bir ortam yaratmayacak şekilde yapılmış olacaktır. Filtrelerin çıkış borularının ağzı, işyeri çatısından en az 180 santimetre yüksekte veya en yakın kapı ve pencereden 8 metre uzakta olacaktır. Madde 199: İşyerinden emilen hava, tekrar işyerine verilmeyecektir. Ancak, içinde kurşun tozu veya kurşun buharı veya silis tozu ve benzerleri bulunmayan pis hava, uygun süzgeçlerden geçirilip tamamen temizlendikten sonra işyerine verilebilecektir. Madde 200: Aspirasyon tesisatının günlük bakım ve temizliği ile üç ayda bir de genel kontrol ile temizliği yapılacak ve onarımlardan sonra, tesisatın kuruluş karakteristiği bozulmayacaktır. Madde 201: Emilen tozlar, bir siklonda toplandığı hallerde, siklon, açıkta, sağlam, rüzgara dayanıklı ve uygun malzemeden yapılacaktır. Siklonlarda parlayıcı ve patlayıcı atıkların ve tozların toplandığı hallerde, siklonlar, işyerinin uzağına konacak ve bunlarda patlamaya dayanacak sağlamlıkta menfezler bulunacaktır. Parlayıcı, Patlayıcı, Tehlikeli ve Zararlı Maddelerle Çalışılan İşyerlerinde ve İşlerde Alınacak Tedbirler Hakkında Tüzük içerisinde geçen İklimlendirme Konuları Madde 15: Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı özellikteki çeşitli kimyasal maddelerin işyeri havasında bulunan miktarları, belli ve gerekli zaman aralıkları içinde ölçülerek bu miktarların, maddelerin işyeri havasında bulunmasına müsaade edilen ve orada çalışanların sağlıklarını bozmayacak olan en çok miktardan fazla olup olmadığı ölçülerek saptanacak ve işyeri havalandırma tesisatı yeterlik bakımından yetkili elemanlarca kontrol edilecektir. Kontrol sırasında bu Tüzüğe ekli, 1, 11, 111 numaralı çizelgelerdeki hususlara uyulup uyulmadığı nazara alınacaktır. Madde 16: Kullanılacak aspiratörlerin motorları kapalı tipten olacak veya motor ve diğer kısımları işyeri dışında bulundurulacaktır. Aspiratörlerin emme boruları, yanmaz malzemeden, yeterli bir kapasitede ve binanın bütün menfezlerinden uygun bir mesafede havaya açılmış olarak yapılacak, yanabilen her maddeden tecrit edilmiş ve uygun şekilde topraklanmış bulunacak, patlayıcı gaz karışımı husule getirebilecek ölü alanlar veya akışı zorlaştıracak kesin dönüşlü dirsekler bulunmayacak ve kolaylıkla temizlenebilecek ve tamir edilebilecek şekilde yapılmış olacaktır. Madde 19: Parlayıcı, patlayıcı, tehlikeli ve zararlı sıvı veya gaz maddelerin üretimine, kullanılmasına veya bu maddelerle yapılan diğer işlere yarayan alet, cihaz veya boru donatımının bozulması, delinmesi, sızdırması, eklerinden kaçak yapması veya havalandırma sisteminin arızalanması halinde; iş kısmen veya tamamen durdurulacak ve arıza giderilinceye kadar onarım ekibi ve görevliler dışındaki bütün işçiler tehlikeli bölgenin dışına çıkarılacak ve onarım, bu işi bilen ve gerekli her türlü koruyucu araçları bulunan bir ekip tarafından ve sorumlu teknik bir elemanın gözetimi altında yapılacaktır. Madde 167: Küçük veya orta boydaki parçaların püskürtme ile boyanması veya verniklenmesi, uygun kapalı bölümlerde veya uygun davlumbazlar altında yapılacak, boyacı, daima bu bölüm veya davlumbazların dışında bulunacaktır. Boyacının bölüm ve davlumbaz dışında bulunması teknik nedenle sağlanamadığı hallerde boya gaz ve buharı, uygun şekilde dışarı çekilecek veya su perdesi kullanılacak yahut işçilere temiz hava maskesi gibi uygun kişisel korunma araçları verilecektir. Madde 168: Boya püskürtme yerlerinde bir günlük iş için yeterli miktardan fazla uçucu ve parlayıcı sıvılar depolanmayacaktır. Bunlar özelliklerine göre iyice kapalı kaplarda bulundurulacak ve boşalan kaplar derhal püskürtme yerlerinden çıkarılarak dışarıda uygun bir yere taşınacaktır. Madde 169: Tabanca boyacılığında kullanılan bölmeler, davlumbazlar, aspiratörler, çekme yolları, ana borular ve benzeri uygun şekilde en az haftada bir boya ve vernik artıklarından temizlenecektir. Doymamış asitlerden meydana gelen yağları ihtiva eden boyalarla birlikte organik nitro bileşikli boyalar aynı günde kullanıldığı hallerde, gerekli temizlik, o günün işleri bittikten sonra yapılacaktır. Temizleme için çabuk parlayabilen maddeler ve demir veya çelik gibi kıvılcım çıkaran malzemeden yapılmış araçlar kullanılmayacaktır. 10

11 Madde 172: Değirmenler veya un fabrikalarında bodrumlar, tüneller ve galeriler, buralardaki bantlı transportörlerin ve diğer tesislerin yanlarına ve alt kısımlarına kolaylıkla yaklaşılacak genişlik ve uzunlukta yapılmış olacaktır. Tabii havalandırmanın ortamdaki tozların giderilmesine yetmediği hallerde buralar uygun şekillerde havalandırılacaktır. Madde 178: Nişastanın öğütülmesi tamamen kapalı sistemde yapılacak, doldurma ve ambalajlamaya kadar bütün işlemlerde, nişasta tozlarının ortalığa dağılmasına meydan verilmiyecektir. Bu husus sağlanamadığı hallerde tozlar teşekkül ettiği yerde ortama yayılmadan aspirasyon suretiyle dışarı atılacaktır Madde 188: Çalışma masaları ve işlenecek parçaların sokulması için gerekli gözlerle, açıklıklar, kauçuk, plastik veya benzeri maddeden yapılmış olacak ve kenarları taşkın kurşun kaplı davlumbazlar içerisine kapatılmış bulunacak ve bu masaların kenarları hidroflüorik asitden etkilenmeyen kurşun, gutaperka veya benzeri bir madde ile kaplı olacak ve dökülen asidin masalar altına akmaması için masaların kenarları yukarıya kalkık yapılacaktır. Masalarda, çalışmalarda çıkacak zehirleyici gazları doğrudan doğruya çıktıkları noktaya toplayıp kapalı kanallarla işyeri dışına çekecek tertibat bulunacaktır. Aspirasyon asit teknelerinin üst kenarları boyunca kuvvetli olacak ve gazlar, yukarıdan aşağı doğru çift cidarlı tertibatla emilecektir. Madde 210: Kromikasit veya kromatlar ile çalışan işçilere uygun özellikte eldiven giydirilecek ve bu işçilerin çalıştığı yerlerde, ellerini yıkamaları ve yapışmış olan krom bileşiklerini temizlemeleri için akar su bulundurulacak ve yeterli havalandırma sağlanacaktır. Madde 235: Çözücü olarak karbonsülfür yerine daha az zararlı çözücüler kullanılması esastır.karbonsülfür kullanılmsı zorunlu olan hallerde işyerlerinde uygun havalandırma tesisatı yapılacaktır. İşyeri Bina ve Eklentilerinde Alınacak Sağlık ve Güvenlik Önlemlerine İlişkin Yönetmelikte İklimlendirme ile ilgili bulunan konular Madde 6: Kapalı işyerlerinin havalandırılması Kapalı işyerlerinde çalışma şekline ve çalışanların yaptıkları işe göre, ihtiyaç duyacakları yeterli temiz hava bulunması sağlanacaktır. Cebri havalandırma sistemi kullanıldığında sistemin her zaman çalışır durumda olması sağlanacaktır. Havalandırma sisteminin çalışmaması, çalışanların sağlığı yönünden tehlikeli ise arızayı bildiren uyarı sistemi bulunacaktır. Suni havalandırma sistemlerinde hava akımı, çalışanları rahatsız etmeyecek şekilde olacaktır. Çalışma ortamı havasını kirleterek çalışanların sağlığına zarar verebilecek artık ve pislikler derhal dışarı atılacaktır. Madde 7: Ortam sıcaklığı, çalışılan ortamın sıcaklığı çalışma şekline ve çalışanların harcadıkları güce uygun olacaktır. Dinlenme yerleri, soyunma yerleri, duş ve tuvaletler, bekleme yerleri, yemekhaneler, kantinler ve ilk yardım odaları kullanım amacına göre yeterli sıcaklıkta olacaktır. İşyerinin ve yapılan işin özelliğine göre pencereler ve çatı aydınlatmaları, güneş ışığının olumsuz etkilerini önleyecek şekilde olacaktır. 11