Klinik Psikolog Şebnem Orhan PSİ Çocuk ve Aile Merkezi Klinik Psikolog

Transkript

1 Klinik Psikolog Şebnem Orhan PSİ Çocuk ve Aile Merkezi Klinik Psikolog Erken Çocukluk Döneminde Anne Baba Ayrılığı ve Boşanma Çocuğun zihinsel ve duygusal gelişiminde ilk üç yıl önemli bir yer taşır. Gelişimin farklı alanlarında sağlıklı gelişebilmesi için duygusal olarak doyurulması, güvenli ve huzurlu bir ortamda bakılması gerekir. Genellikle çocuklarına bu güvenli ortamı sağlayabilme amacı içinde olan ebeveynler bazen bu ortamı sağlamakta zorlanırlar. Aileden yakın birinin kaybı, annenin doğum sonrası depresyonu, taşınma, babanın iş kaybı ile anne-baba arasındaki çatışma, ayrılık ve boşanma gibi durumlarda anne-babalar çocuklarını sağlıklı büyütmek için yeterince iyi bir ortam sağlayamayabilirler. Bebeklerin çevrelerinde olup bitenleri anladıklarını göstermedikleri için, genelde erken dönemde anne-baba ayrılığını hatırlayamayacak kadar küçük olduğu, olan bitenin farkında olmadığı ya da babasını yeterince tanımadığı için onu özlemeyeceğine dair pek çok hatalı düşünce söz konusudur. Bu düşünceler bebeğin yaşayabileceği olumsuzluklarla anne-babanın da baş etmekle ilgili güçlüklerini sonucunda geliştirdikleri bir inkarı da yansıtır. Oysa doğuştan itibaren çevresindekilere duygusal olarak bağlantıda olan ve karşılık vermeye önceden donanmış olan bebek, anne-babasından gelen ipuçlarına düşünüldüğünden çok daha fazla duyarlıdır. Anne karnındayken onun çıkardığı seslere duyarlıdır. Kalp sesiyle rahatlar, farklı duygu durumlarını hissedebilir. Doğduktan çok kısa bir süre sonra ise annesinin sesini, kokusunu ve varlığını tercih eder. Altı aydan küçük bebeklerin duygusal olarak sınırları yoktur, annesiyle birlikte öylesine bir yakın ilişki içindedir ki içerden ve dışarıdan gelen her uyarıyı anlama, algılama ve duygusal olarak baş etme annesi aracılığıyla olur. Dolayısıyla kendisi ile annesinin duygularını birbirinden ayırt edemez. Annesinin kızgınlık, hayal kırıklığı, üzüntü, öfke gibi duygularından kendisini soyutlaması imkansızdır. Annesinin bu duygularla baş etmeye çalışırken, çocuğuna yeterince karşılık verememesi, ilgilenememesi bebeğin kendisiyle ilişkilendirmesine neden olur. Olumsuz duygular bebeğin ihtiyacı olan sevgi, sıcaklık ve güvenliğin yerini alır. Kendini güvende hissetmeyen çocuk kaygılıdır. Annesinden uzaklaşmak istemez, onu bırakmaz. Kaygısını dile dökemediği için bedeni ile sıkıntılarını dile getirir. Sık sık ağlama ve huysuzluklar, bedeninin ihtiyacı olan uyku ve yeme ile ilgili düzensizlik, ateşlenme, ürtiker gibi deri lezyonları ile sıkıntıları dile gelir. Emeklemekten yürümeye, ses çıkarmaktan kelimelere, kendisini annesiyle bir görmekten ayrı bir birey olduğunu farkına varmaya doğru gelişen bebek, artık çevresiyle daha fazla ilişkilidir. Kendisini güvende hisseden çocuklar, etrafı keşfetmeye daha isteklidir. Bu yaş grubu çocuklar artık kendileri ve başkaları arasında ayırım yapmayı öğrenirler. Bireyselleşme, anneden uzaklaşmak heyecan kadar endişeyi de beraberinde getirir. Farkındalık arttıkça yaşadığı olaylarla ilgili kendisi de düşünceler üretmeye başlar. Etrafı keşfetmek kadar, ihtiyacı olduğunda güvendiği kişilerin yanında olacağını hissetmeye de ihtiyacı vardır. Bu dönemde alışmış olduğu düzen ve rutinler, aile üyelerinin kendisinin yanında var olması çocuk için önem taşır. Dolayısıyla hayatındaki değişiklikler, günlük alışkanlıklarındaki değişiklikler ve anne-babasından ayrılmak kaygı uyandıracaktır. Bu dönemde kendilerini her şeyin merkezinde gördükleri, çevrelerindeki olumlu ya da olumsuzların kendisinden

2 kaynaklandığını düşünür. Annesinin ağladığını gördüğünde bunun kendisinin neden olduğunu düşünür. Her ne kadar devamlı olarak anneden bahsediliyorsa da, baba çocuğun var oluşunun başından beri hayatının bir parçasıdır. Anne karnındayken en fazla duyduğu ses anneninkinden sonra babanınkidir. Baba bebeğin bakımında yer aldıkça, bebeğin zihninde daha fazla yer eder. Bir çocuk büyürken annesinden sevgi, şefkat gibi noktalarda doyum yaşama ihtiyacı varken, babadan ise kendine güven, cesaret, güç gibi büyümesinde en az diğerleri kadar önemli özellikleri içselleştirir. Annesinden bağımlılıktan bağlılığa, bireyselleşmeye ve büyümeye giden yolda babanın varlığına ihtiyaç vardır. Dolayısıyla sağlıklı bir gelişim için babaya en az anne kadar ihtiyaç vardır. Erken dönemdeki anne-baba ayrılıkları ve boşanmalarında, çocuklar çoğunlukla anneleriyle ile birlikte kalırlar. Evden ayrılan baba olur. Dolayısıyla akşamları düzenli olarak eve gelen ve onunla ilgilenen babasıyla artık belli aralıklarla görüşmesi gerekir. Çocuklar için çevresindekilerle kurduğu ilişkinin kalitesi kadar süreklilik ve devamlılığı da önemlidir. Babanın bu sürekliliği sağlaması için görüşme günlerini belli aralık ve düzen içerisinde oluşturması önemlidir. Bunun bir nedeni de erken yaşlarda hafızanın gelişimi ve görmediği bir şeyin var olmaya devam ettiğini anlaması zaman alacak olmasıdır. Dolayısıyla yaşamlarında bir kişi varlık gösterdiği, sorumluluk aldığı, önemsediği ve kendisini zihninde taşıdığı sürece çocuk bu kişiye yakınlık ve sıcaklık duyar. Ebeveynler Çocuklarına Nasıl Yardımcı Olabilirler Yaşı kaç olursa olsun, çocuğun yaşadıkları hakkında bilgilenmeye hakkı vardır. Dolayısıyla bebeklikten itibaren bebeğe anne baba ayrılığı anlatılmalı, evin düzenindeki değişiklikler ele alınmalıdır. Erken dönemde anlam kelimelerden çok konuşma şekli, ses tonu ve ebeveynin kendisine güven veren tutuşu ve ifadesindedir. Çocuk hem yaşadıkları ile ilgili bilgilenirken, hem de bu konunun da aralarında konuşulabileceği mesajını alır. Anlatırken anne baba arasındaki meseleyi çocuğunkinden ayırmak gerekir. Çocuğa net bir şekilde bu ayrılığın kendisiyle ilgili olmadığı, bu anne baba arasındaki bir anlaşmazlık ya da mesele olduğu anlatılmalıdır. Burada hem annenin, hem de babanın eğer birlikte bu konuşmayı yapamıyorlarsa da mutlaka benzer bir konuşmayı yapması gerekir. Her ikisinden de aynı güvenceyi alan bir çocuk bu durumla baş edebilir. Anne babanın ayrılmalarına karşın çocukla ilişkilerinin devam edeceği ve sevginin sürekliliği güvencesini de vermeleri gerekir. Ancak bunu sadece söylemek yetmez, düzenli görüşmelerle sözlerini devam ettirmeleri gerekir. Çocuğun uzakta kaldığı ebeveynini özlemine, ayrılıkla ilgili üzüntü ve kızgınlıklarına anlayış göstermek ve dinleyebilmek gerekir. Ancak çocuklar duygularını, sıkıntılarını ancak kendilerini dinleyebilecek, sağlıklı ve güçlü birisine paylaşabilir. Bu nedenle anne babanın kendilerinin ayrılmayla ilgili yaşadıkları zorluklarla baş etmeye çalışması, kendi başına yeterli olmadığı

3 noktada destek alması gerekmektedir. Güçlü ebeveyni ile çocuklar da kendilerini güvende hissedeler. Bebeklerin çocuklar gibi bireysel alanlarını da korumak gerekir. Her çocuğun bağlandığı ve yanında rahat hissettiği bir oyuncağı ya da battaniyesi vardır. Bu gibi nesnelerle diğer ebeveyne giderken onunla birlikte gitmesinde yarar vardır. Bu eşyaları yanında taşımak onun kendisini daha güvende hissetmesini ve bulunduğu ortama daha rahat geçiş yapmasına ve alışmasına yardımcı olur. Çocukların günlük alışkanlıklarının, rutinlerinin her iki ebeveynle birlikteyken devam etmesi gerekir. Bu çocuğun kontrol edemediği birçok durumun yanında kontrol edebileceği hissini verir. Bir evde kurulan düzenin çocuğun diğer ebeveyninin yanında kalmaya giderken de sürdürmesine dikkat etmek gerekir. Yine kuralların ve sınırların her iki evde de sürekli olması iki ev arasında geçişi ve alışmayı kolaylaştırır. Uyku ve yemek problemlerinin olup olmadığını gözlemlemek yararlıdır. Erken dönemde çocuklar sıkıntılarını bedenleriyle ifade ettikleri için kendilerini huzursuz hissettiklerinde sıklıkla uyku ve yemek problemleri yaşarlar. Bazen ebeveyninden ayrılmada zorluk yaşayabilir. Bu gibi durumlarda uzmana başvurmak durumun daha dikkatli bir biçimde ele alınması açısında faydalı olacaktır. Çocukla görüşülen zamanlarda baş başa olmaya özen göstermek gerekir. Birlikte geçirilen kısıtlı zamanı arkadaş ve akraba ziyaretleriyle doldurmak bireysel paylaşımlarını azaltır. Böylelikle çocuk ebeveynine olan özlemini ve duygusal ihtiyaçlarını yeteri kadar gideremez. Çocukla olan özel ilişkiyi sürdürmek gerekir. Ayrı eve geçmek çocukla ilişkiyi koparmak ve eskisinden yapılan aktiviteleri artık yapamayacak olmak anlamına gelmemelidir. Çocukla bir araya gelindiğinde eskiden yapılabilen her şey aynı şekilde yapılabilir. İyi bir planlama ile birlikte kaliteli zaman geçirilebilir. Erken dönemdeki ayrılıklarda ebeveynden birini haftada bir sıklıkla görmek çok yetersiz kalır. Çocukların zaman kavramları yeterince iyi gelişmediğinden bunu çok daha uzun bir süre olarak algılayabilir. Bu nedenle evin dışında olan ebeveynin, genelde babadır, mutlaka hafta içinde de çocuğunu görmesi gerekir. Bazen de çocuk henüz anneden ayrılmaya, başka bir evde kalmaya kendini hazır hissetmeyebilir. Bu gibi durumlarda da gün içerisinde onun düzenini sarsmayacak şekilde görüşme düzenlenmesinin yapılması gerekir.

4 Klinik Psikolog Şebnem Orhan PSİ Çocuk ve Aile Merkezi Klinik Psikolog Çocukla sağlıklı ilişki kurmanın anahtarı: Duygular Doğumundan okula kadar olan dönemde çocuk fiziksel, bilişsel ve duygusal olarak farklı alanlarda gelişim gösterir. Fiziksel ve bilişsel gelişimi izlemek ve değerlendirmek duygusal gelişime göre daha kolaydır. Duygusal gelişim çocuğun kendi içinden gelen farklı uyaranlar ve çevresindeki yetişkinlerle kurduğu tekrarlayan deneyimlerde hissettiği duygular ve ele alınışlarıyla şekillenen bir süreci içerir. Dolayısıyla duygular insanın özünü oluşturduğu gibi duygusal gelişimin de temelini oluşturur. Çocuklar günlük yaşamlarında deneyimledikleri olaylarla ilgili çeşitli duygular hissederler ve bu duygular onların seçimleri, davranışları, hayatla baş etme stratejileri ve yaşamdan aldıkları keyif üzerinde oldukça etkilidir. Duygusal gelişim, bu duyguların ve içten gelen hislerin anlamlarını, neden ve nasıl ortaya çıktıklarının sebeplerini, insanların birbirlerine karşı olan hislerini ve onları yönetme stratejilerini kavramayı içinde barındırır. Çocuk bilişsel olarak geliştikçe duyguları da daha karmaşık hale gelmektedir. Kimi zaman anne-babalar için çocuklarının zor duygularıyla karşılaşmak kolay değildir. Çocuklarının her zaman mutlu, huzurlu ve keyifli olmasını isterler. Çocukları kendileri için kendi çocukları olmasından farklı şeyler de ifade edebilir. Birçoğu kendisini yeniden büyütüyor gibidir. Dolayısıyla kendisine yapılanları, kendisine yaşatılanları çocuğuna yaşatmak istemez. Çocuklarıyla birlikte kendi çocukluklarına ait çoğu zaman unuttuklarını zannettikleri geçmiş yaşantılardaki benzeri hisler yeniden su yüzüne çıkar. Ancak zor duyguları hissettirecek durumlar kaçınılmazdır. Ebeveynden ayrılma, ihtiyaçlarının hemen karşılanamaması ya da isteklerinin yerine getirilmemesi, yeni bir kardeşin doğumu, boşanma, kayıp, bir oyuncağı paylaşamama gibi pek çok durum çocukta kaçınılmaz olarak zor duygulara neden olur. Bebeklik döneminden itibaren zor duyguların konuşulabildiği ilişkilerde çocuklar bu duygularını ifade edebilme becerilerini geliştirdiği, anne-babasının kendisine destek olabilmesine izin verdiği ve dolayısıyla bu duyguları yaşamak kaçınılmaz olsa da çocuğun daha rahat baş edilebildiği görülmektedir. Bütün bu süreçlerde anne-baba kendi duygularının farkında olup, ele alabildikleri sürece çocuklarınınkine de temas edebilirler. Çocuğundan ayrılırken zorluk yaşayan bir annenin çocuğunun ayrılık endişesiyle baş etmesi ya da öfke kontrolünde zorlanan bir babanın çocuğunun vurma davranışlarını ele alması hiç de kolay değildir. Bu kaygı, korku ve öfkeli davranışların dayandığı aile içinde bir kaynak çoğunlukla vardır. Bunların en başında da erken bebeklik döneminden itibaren anne ve babanın çocuklarının her türlü duygusunu ele alamayışlarıdır. Söze gelmeyen duygu ve düşünceler davranışa dökülür ya da yön değiştirip çocuğu ve çevresini rahatsız eden semptomlar olarak kendini gösterir. Çocuğun iç dünyasındakiyle baş edebilmesi için önce bunun dışarıda işlenmesi gerekir bu da ancak anne-babadan geçer. Duygu ifadesini geliştirebilmek için; Ebeveynin çocuğunun yaşadıkları ya da kendisinin çocuğuyla yaşadıklarının kendi iç dünyasındaki yansımasına bakabilme becerisinin gelişmiş olması kendinden yola çıkarak

5 çocuğunu anlamasına yardımcı olurken, aynı zamanda kendisi ile çocuğu arasında bir ayrım yapabilmesine de fırsat verir. Çocuğun sadece olumlu duygularını fark edip bunları desteklemek değil; olumsuz bir duygu yaşadığında da onun yanında olmak gerekir. Her hangi olumsuz bir olayla karşılaşıldığında hemen teselli etme, çözüm üretme ya da mutlu etme çabasına girmeden önce, olumsuz durum ve yaşattığı duygudan konuşmak, duygularını aktarması konusunda cesaretlendirilmesi gerekmektedir. Başlangıçta çocuklar kendilerini ifade edecek yeterli becerileri yoktur. Ancak kendilerini beden diliyle, verdikleri tepkilerle ifade etmeye çalışırlar. Dolayısıyla anne babanın öncelikle çocukları adına duyguları ifade etmesi yerinde olur. Böylece çocuk hem anlaşıldığını, hem ebeveyni tarafından kabul gördüğünü, hem de bu duygunun yaşanası bir duygu olduğunu öğrenir. Örneğin; araban kırılması seni çok üzdü. Gel birlikte tamir edelim. ; İşe gitmemi istemediğin için ağlıyorsun belki de bana kızıyorsun. gibi Erken bebeklikten itibaren çocuklar çevresinde olanların farkındadır. Anlamadığı ya da duymadığı düşünülerek ailenin başına gelen olumsuz durumlardan çocuğu korumak adına bahsetmemek onu daha da fazla kaygılandırır ya da gerginleştirir. Duygular kadar yaşanan olaylar hakkında da dürüst olmak, anlayabileceği şekilde çocuğa anlatmak gerekir. Çocuklar duyguları ifade etme ve baş edebilme becerisinin bir kısmını da çevrelerindeki yetişkinleri izleyerek öğrenirler. Kendi duygularından bahsedebilen ebeveyn kadar nasıl baş ettiği konusunda model olmak da önemlidir. Öfkesini kontrol edemeyen bir ebeveynin, çocuğuna kızdığında arkadaşına vurmamasını söylemesi çocuk için güvenilir bir mesaj olmayacaktır.

6 Klinik Psikolog Şebnem Orhan PSİ Çocuk ve Aile Merkezi Klinik Psikolog Evlat Edinmede Kayıp ve Yas Evlat edinen ailede kayıp ve yas herkes tarafından yaşanan bir temadır. Evlat edinene kadar ebeveyn kendisinin sağlıklı doğurgan bir kişi olduğuna dair inancını; hayatını kontrol edebilme yetisini; arkadaşları içinde, veya ailesinde statüsünü yitirmiş olabilir. Dolayısıyla bu karmaşık duygularla yüzleşmesi gerekmektedir. Evlat edinilmeyle ise, çocuk nedenini bilmediği bilinmeyen bir kişinin kaybını yaşar. Bu kayıp hayatın farklı noktalarında kendini farklı şekillerde gösterir. Biyolojik ebeveynin kendisini evlat edinilmesi için verilmesi, veya herhangi bir şekilde bırakılması, bir daha da onlar hakkında yeterli bilgi edinememesi çocuğun kendi kimlik gelişiminde bir boşluk hissi yaratır. Kendisinin toplum içindeki yerini belirsizleştirir. Çocuk zihnini meşgul eden bu konuları dile getirmekte çeşitli nedenlerle zorlanabilir. Dile getirirse evlat edinen anne-babasını üzüp kızdıracağından, onların da kendisini bırakıp gideceklerinden endişelenebilir. Bu sebeplerden dolayı zaman zaman konuyu açma görevini anne-baba üstlenmelidir. Çocuğa bir yetişkinle konuşurmuş gibi evlat edinilmesiyle ilgili konuşmak isteyip istemediği sorulabilir. Eğer isterse bunu kendileriyle paylaşabileceği veya uzun süredir her hangi bir soru sormadığı için zihnini meşgul eden şeylerin olabileceğini tahmin ettikleri dile getirilebilir ve büyüdükçe kendisinin daha farklı şeyleri merak edip etmediği içtenlikle sorulabilir. Böyle bir başlangıç yapıyor olmak, çocuğun bu konu hakkında ebeveyni ile konuşabilceği hissi vermesi yanında ona diğer önemli konuların konuşulması için fırsat tanır ve ilişkiyi kuvvetlendirir. Ayrıca onun bir ailede doğup orada büyüme ve evlat edinilmesi arasındaki farkın anlaşılması kayıp ile baş etmede destekleyici bir tutum olabilir. Evlat edinme ile ilgili kaygılı olmayan bir tutum, çocuğun da kendi ihtiyacı doğrultusunda paylaşabilmesi onun kayıpla baş etmesini kuvvetlendirir. Ancak bu konunun üzerinde onun ihtiyacından fazla durmak, göz önünde tutmak da çocuğun hazır olduğundan daha fazla farkındalığının artmasına ve kendisini aileden farklı bir yerde görmesine neden olur. Evlat edinme ile ilgili duygu ve düşünceler paylaşılmaz ise çocuk kendi iç dünyasında bu konu hakkında gereğinden fazla yoğunlaşır, kendisini hayalinde yarattığı kişilerle özdeşleştirir. Hayatıyla ilgili biyolojik gerçeği kavradığında ve ailenin toplum içindeki yerini anlamaya başladığında, biyolojik ebeveynini hayal etmeye başlar. Sokakta, markette gördüğü kişileri kendisine benzetir, kendisine iyi davranan bir yetişkinin biyolojik anne veya babasına benzeyip benzemediğini merak eder. Okul öncesi çocuk nasıl evlat edinildiği ve eve geliş öyküsünü dinlemekten zevk alırken, daha büyük çocuklar biyolojik annesinin kendisini evlat edinilmesi için kendisinden vaz geçtiği gerçeğinin farkına varır, bunun nedenini merak eder. Okul öncesindeki çocuklar doğumla ilgili kendi teorilerini nasıl geliştirip ebeveyn bilgisiyle yoğuruyorlarsa, daha büyük çocuklar da kendi teoriyle ellerindeki verileri birbirine uzlaştırmaya çalışırlar. Çocuk bu dönemde hayal kırıklığından üzüntüye, öfkeden suçluluğa kadar birçok duyguyu iç içe yaşar. Çocuklar bu duyguları ifade edemezler ama bu duyguların kabul edilmesi, bu duygularla yaşamayı öğrendikçe ve içinde olgunlaştırdıkça yeni bir evlat edinme anlayışı gelişir. Bazı çocuklar kendilerinde yanlış, kötü birşey olduğu için terkedildiklerini düşünür. Bazıları eğer biyolojik

7 ebeveyn hakkında daha fazla bilgi edinmek isterse evlat edinen ebeveynin duygularını inciteceğinden veya onları sinirlendireceğinden korkar. Okul öncesindeki çocuklar bunlardan açıkça konuşmaya hevesli iken, daha büyük çocuklarda mahremiyet duygusu geliştiği için kendilerine saklar, ebevyninin bu sorulara ve duygulara tahammül edeceğinden emin değildir. Dolayısıyla daha büyük çocuklar çoğu şeyi kendilerine saklarlar. Bu yaş çocuğunun ortak noktalarından biri de şu anda yaşadığı aileden daha iyi bir aileden kaçırılmış olduğu veya evlat edinildiği fantazisidir. Diğer ailesi daha zengin olabilir, daha iyi imkanlar sunan, kendisini istemediği yemekleri yemeye ısrar etmeyen, televizyonu istediği kadar seyretmesine izin veren ve erken saatte yatması için zorlamayan bir ailedir. Evde gerginliklerin ve kızgınlık yaşandığı dönemlerde, bu ideal ailenin kendisini buradan kurtaracağı hayalini kurar. Çocuk bu dönemde ailesinin sınırlarını zorlayabilir. Yalan söyleme, çalma, kurallara uymama gibi tutumlar gösterebilir. Burada amaç hem ailenin herşeye rağmen kendisini kabul edip etmediğini test etmesi, hem de birgün kendi kontrolü dışında ayrılacakları endişesi ile daha fazla bağlanmamak için kendisini engellemesidir. Çocuğu davranışlarını ve tutumunu beğenmemekle birlikte kendisinin sevildiğini ve güvenli bir ortamda olduğunu hissetmesi çocuğun rahatlamasına yardımcı olacaktır. Çocuk sevgi ve nefretin, öfke ve şevkatin ilişkileri zedelemeden yaşanabileceğini farketmeye başladığında da, diğer aileyle ilgili hayaller kaybolur. Böylece çocuk gerçekte var olan değerleri, özellikleri özümsemeye devam eder. Evlat edinilen çocuk için biyolojik ebeveynin varlığı bu fantazi dünyasını daha karmaşıklaştırır. Bu süreçte biyolojik aileyi mükemmel olarak görüp, var olan ailesiyle özdeşim kurmasını, onlara benzeyip-farklı olmayı içinde sindirmesi zor olur. Psikolojik süreçlerinde bütün iyi özellikleri biyolojik aileye, kötü özellikleri de evlat edinen aileye aktarmaya başladığında ya da tam tersi olduğunda iç dünyasında bir yarık meydana gelir. İyi ile kötü arasındaki yarık yeterince iyi ele alınmazsa, iyi ile kötünün birlikte aynı anda var olabileceği, sevgi ile öfkenin birlikte deneyimlenebileceği çocuk tarafından özümsenmediğinde sağlıklı bir duygusal gelişim olmayacaktır. Bu dönemde evlat edinen ebeveyn çocuğun hayatındaki kendi statülerini değerlendirmede hassas olabilirler. Biyolojik ebeveyn ile bir rekabet duygusu tetiklenip yetersizlik, öfke ve dolayısıyla suçluluk hissi gelişebilir. Bu duyguları telafi edebilmek için gereğinden fazla koruyucu bir tutum izlenebilir, disiplin koymada güçlük yaşanabilir. Bu dönemde çocuğun iç dünyasındaki çalkantılara duyarlı olunduğu kadar, yetişkinin kendi iç dünyasında da var olan bu duyguların farkında olup bunlarla baş etmesi için çevresinden yardım alması yararlı olacaktır.

8 Klinik Psikolog Şebnem Orhan PSİ Çocuk ve Aile Merkezi Klinik Psikolog Evlat Edinme Ne Zaman, Nasıl Anlatılmalı? Üç ile altı yaşındaki çocuklar tam olarak doğmanın ne olduğunu, bu sürecin tam olarak nasıl başladığını ve nasıl bir süreçten geçip sonlandığını bir yetişkin gibi anlayamazlar, ama çok merak eder ve kendi teorilerine oluştururlar. Televizyon ve çevresinde gördüğü, duyduklarıyla dünyaya nasıl geldiğine ilişkin sorular artar. Genelde anne-babalar bu sorulara nasıl cevap vereceklerini, ne anlatacaklarını bilemenin getirdiği endişeyi yaşarken çocuklar meraklı ve hevesli bir şekilde sorularına kendilerini tatmin eden cevapları alana kadar devam ederler. Bu dönem evlat edinme kavramını anlatmak için önemli bir ortam sağlar. Öncelikle evlat edinme kavramı olabildiğince erken bir dönemde çocuğun kelime dağarcığının içine sokulması gerekmektedir. Çocuk iki yaşından önce evlat edinilmişse, fiziksel görünüşü aile bireylerinden çok farklı değilse 4-5 yaşından önce evlat edinildiğini söylemek çocuğa birşey kazandırmaz. Kelime olarak duyar, fakat çok fazla kavramlaştıramaz. Altı yaşından daha küçük çocuklar halen ebeveynlerini ve onların sevgilerini kaybetme korkusu yaşarlar bu nedenle farklı bir ailede doğmuş olma ve bu aileyi kaybetme korkusuyla bilişsel olarak baş edemeyebilirler. Evlat edinmeyi söyleme yaşı genelde 6 ile 8 yaş arasıdır. Bu dönemde çocuk hem kendi yerini ailenin içinde belirginleştirmiştir, hem de ne demek olduğunu daha iyi anlayacak bir kapasiteye ulaşmıştır. Durumu açıklamak için ergenlik dönemine kadar beklemek hem çocuğun öz güvenini yıkar, hem de ebeveynine olan inancını altüst eder. Yetişkinler için çok açık olsa da, çocuklar genelde ya doğduklarını, ya da evlat edinildiğini düşünür. Bu nedenle evlat edinmeden bahsederken ilk önce doğduklarını, evlat edinilsinler ya da edinilmesinler aynı şekilde doğduklarını belirtmek gerekmektedir. Anlamaları gereken önce doğup sonra evlat edinildiğidir. Neden kendisinin evlatlık verildiği, kimlerin neden çocuk evlat edindiği, bu çocukların diğerlerinden ne gibi farkı olduğu gibi sorular çocuğun zihnini zaman içinde meşgul edecektir. Bunlar zamanı geldikçe, çocuktan konuyla ilgili soru geldikçe ele alınması gerekir. Çocuğa anlatırken kendisinin diğer çocuklardan herhangi bir farkı olmadığı, onun da diğer bebekler gibi çok değerli ve sevimli olduğu, ancak biyolojik anne-babanın çeşitli nedenlerle ona yeterince iyi bakamayacaklarını düşündükleri için bu kararı verdikleri söylenmelidir. Genelde çocuklar kendi ya da yakınlarının başlarına gelen olumsuz olaylarından kendilerini suçlu hissederler. Kendilerindeki bir kusur, ya da yaptıkları bir yanlıştan dolayı bu kötü olayların başlarına geldiğine inanırlar. Biyolojik anne-babanın da çocuklarını sevdiklerini, ama onun daha iyi yaşaması için böyle bir karar verdiklerini ve çocuklarından ayrılmanın onlar için de zor olduğunu tahmin ettiklerini söylemek çocuğa kendisini değerli hissettirebilir Ancak çocuğun kendi kendini suçlamasıyla baş etmesi zaman alacaktır. Biyolojik anne-baba hakkında gerçekten de bir bilgi bilinmiyorsa bu paylaşılması, çocuk biyolojik anne-babasını hayal etmesine fırsat verir. Evlat edinen anne-baba çocuğu sevilen ve birlikte olmaktan keyif alınan bir çocuk olduğu hissini oluşturduğunda ancak kendi kendini suçlama eğiliminden uzaklaşabilir.

9 Kimlerin, neden evlat edindiklerini de çocuklar merak edebilir. Bu bilgileri verirken çocuğun yaşına göre, anlayabildiği kadarıyla anlatmakta yarar vardır. Genelde bir çiftin bunu istediğini, ama çocukları çok seven yanlız yaşayan bir yetişkinin de evlat edinebileceği söylenebilir. Bazen kendileri bebek sahibi olamadıkları için, bazen de bebek sahibi olsalar da çocukları çok sevdikleri için evlat edindikleri anlatılabilir. Evlat edindikten sonra ailenin soyadını aldığı, evde herşey de diğerleri gibi hakkı olduğunu söylemek kendisini ailenin bir parçası olarak hissetmesine yardımcı olacaktır. Kendisinin diğer çocuklardan ne eksik ne de fazla olduğunu, daha iyi ya da daha kötü olmadığını, diğer çocuklar gibi koştuğu, oynadığı, eğlendiği, hastalandığını, masal anlatılmasından hoşlandığını ya da okula gittiğini söylemekte yarar vardır. Ancak diğer çocuklardan farklı olarak zihinlerini meşgul eden önemli şeyler olduğunu da söylemek gerekir. Bazen biyolojik ebeveyninin nasıl biri olduğunu, şimdi nerede olduğunu, ne yaptığını merak edebiliceğini, onlarla birlikte olmanın nasıl birşey olduğunu düşünebiliceğini ve bunun da çok doğal olduğunu paylaşmak gerekir. Bunları kendileriyle paylaşmasının da onları rahatsız etmeyeceğini eklemek, ihtiyacı olduğunda bu konuda konuşabileceği hissini verir. Evlat edinmeyi anlatırken çocuğa; zorluklar içinde yaşarken kendisinin seçilmiş olduğunu söylemek çocuğun üzerinde bir takım olumsuz etkilere neden olabilir. Çocuk bu seçilmişlik statüsünde kalabilmek için mükemmel olması gerektiğini düşünebilir. Mükemmel olmak adına çok fazla uyumlu olabilir, ya da olumsuz davranışlar göstererek evlat edinen ebeveyninin sevgisini test edebilir. Her iki tepki de çocuğun gerçek benliğini bulmasını zorlaştırır, öz-güvenini sarsar. Aile içindeki gerginlikler esnasında evlat edinen ebevynine kızgınlık duyduğunda suçluluk duymasına dolayısıyla da olumsuz duyguları dile getirmesini engeller. Birçok çocuk kendilerinin evlat edinildiğini zaten bildiklerini ya da hissettiklerini söylerler. Bu hamilelikte biyolojik anne ile aralarında kurdukların bağın izleri, evlat edinen annebabanın çocuklarını ne kadar sahiplenseler de zihinlerinin gerisinde bu durumu taşıdıkları ve ortak olarak bilinçaltında paylaşıldığı düşünülmektedir. Önemli olan çocuğun bilinen ama konuşulmayan bir tür sırrın, aile içinde dile gelip, konuşulabilmesidir. Konuşabilmek sanılanın aksine anne-baba ve çocuk arasındaki ilişkinin gerçek olarak yaşantılanmasıdır, denebilir ki aile içindeki ilişki bu noktadan sonra sahici olmayı hak eder.

10 Klinik Psikolog Şebnem Orhan PSİ Çocuk ve Aile Merkezi Klinik Psikolog Evlat Edinilen Çocuğun "Güven" İhtiyacı Çocuğun duygusal gelişiminin başlangıcı anne karnında büyümekle başlar. Çocuk anne karnından başlayarak doğuma kadar süren süre içerisinde biyolojik annesiyle bir bağ oluşturur. Bu bağın kendini güvende hissettiği bir bağlanmaya, ilişkiye dönüşebilmesi için kendisine bakım veren kişiyle yakın ilişki kurması ve ihtiyaçlarının karşılanması gerekir. Evlat edinilen çocuklarda bağ kurduğu kişi ile bağlandığı kişi aynı kişiler değildir. Dolayısıyla çocuğun zihninin gerisinde hayatının daha başlangıcında biyolojik annesiyle oluşan bağın izi bulunurken, hayatına kendisine bakım veren, kendisini evlat edinen ebeveyni ile oluşturduğu bağlanma ile yoluna devam edecektir. Eğer çocuk kendisinin ihtiyaçlarını karşılayan, kendini güvende hissettiği bir ortam içerisindeyse, çocuk da bu güven duygusunu içselleştirecek ve kendine ve çevresine güvenen bir yetişkin olacaktır. Bu güven duygusunun gelişebilmesi için yaşadığı ortamın tutarlı, önceden tahmin edilebilen, kendinin de kontrol edebildiği hissini vermesi gerekir. Bu his erken dönemde bebeğin kendisinin bakımıyla ilgilenenlerle arasında kurduğu duygusal bağ ile mümkündür. Özellikle ilk aylarda hayatta kalabilmek için içgüdüsel olarak bu bağı oluşturma ihtiyacı emme, gülümseme, ağlama, agu lama ile kendisini davranışa döker. Böylece bakımıyla uğraşan kişilerin sevgi ve ilgisini canlı tutacak, onları uyaracak ve ebeveyn ile karşılıklı ilişkinin kurulmasını sağlayıp bebekte güvende olduğu hissini yaratacaktır. Bebeğin bu dönemde evlat ediniliyor olması avantajlı bir durumdur. Yine kendisinde izler bırakan bağlar kurmuştur, ancak yenisinin oluşmasına da bir o kadar da açıktır. Dolayısıyla başlangıçta alıştığı kişilerden ayrılmanın getirdiği üzüntüyü yaşasa da yeni ilişkilerle bu üzüntüyü tamir edebilir. Bu dönemde gerekli olan bebeğin bu tepkilerine tutarlı bir şekilde ilgi ve şevkat ile cevap verip kaygıdan uzak bir ortam sağlamaktır. Bebek emeklemeye ve yürümeye başladıkça kurduğu duygusal bağın kendisine verdiği güvenle etrafı keşfetme ve ondan ayrılabilme süreci başlayacaktır. Bu dönemde bebek ayrılmak ve etrafı keşfetme isteğiyle bu ayrılmanın getirdiği endişe arasındaki ikilemi yaşayacaktır. İlişki kendisine güven verdiği ölçüde bebek bu ikilemi dahat rahat aşacaktır. İki yaş ile birlikte bireyselleşme çabası çocuğun duygusal gelişiminde önemli bir rol oynar. Kendi istekleri, duyguları ön plandadır, çocuk daha çok kendi ihtiyaçlarıyla ilgilidir. Dolayısıyla anne-baba ile çocuk arasında çatışmaların sıklıkla yaşandığı bir dönemdir. Çocuk kendi isteklerinden vaz geçmemek adına direnir, inatlaşır ve uzlaşmaya varmak güçleşir. Çocuğun yaşadıklarını anlamakta zorlanan anne-babalar genelde onun mizaç özelliklerine ya da ailede benzer tabiatta olan kişilere benzeterek bir anlam aramaya çalışırlar. Evlat edinen bir anne-baba da benzer yorumları kendi içinde yapabilir. Birçok aile için çocuklarının kendileriyle bu kadar çatışma içine girmesi kabul edilmesi için zor bir durumdur. Bu dönemi anlamak çocuğun kendi doğasından getirdikleri ile yaşadıkları ve bu döneme özgü tutumları birbirinden ayırt etmek çocukla işbirliği kurabilmenin ve güven ilişkisini kuvvetlendirmek için gereklidir. Anlayış, şefkat kadar sınırlara da ihtiyaç duyulan bu dönemde çatışmaları birlikte ele alabilmek, konuşabilmek becerisini geliştirmek ileride ele alınacak daha da önemli konuları birlikte konuşabilmek için de bir temel oluşturur.

11 Çocukların bir kısmı bu dönemi geçirdikten sonra evlat edinilirler. Dolayısıyla ya kendini güvende hissettiği, bağlandığı kişi ya da kişilerden ayrılmış; ya da bu süreci tam anlamıyla sağlıklı bir şekilde tamamlamadığı için güven duyabileceği duygusal bir bağ oluşturamamıştır. Bu nedenle bebeğin yeni ailesine alışması ve benzer basamaklardan geçebilmesi için evlat edinenlerin çaba göstermesi gerekmektedir. Birlikte zaman geçirirken olabildiğince onunla konuşarak, dokunarak güveni ve sevgiyi hissetmesini sağlamak; ihtiyacı olduğunda yanında olmak ve ihtiyaçlarını karşılamak; birlikte karşılıklı oyun oynamak, ailenin üyesi olarak hissetmesini sağlamak çocuğun güvenli bir ilişki oluşturmasına yardımcı olur. Çocuğun daha önce bulunduğu yerde uyku, yeme gibi temel ihtiyaçlarının karşılanış biçimiyle ilgili bilgi almak yararlı olacaktır. Olumlu ya da olumsuz bir davranış şeklini birden değiştiriyor olmak çocuğun yeni ortamla ilgili var olan kaygısını daha da arttıracaktır. Evlat edinen aile geçiş ve alışma döneminde sabırlı olmalı; çocuğun edinmiş olduğu alışkanlıklarından vaz geçmesi için acele etmemelidir. Çocuğun yaşı büyüdükçe aile içindeki yeri belirginleşir, anne-babalık rolleri daha çok olgunlaşır. Okul öncesi döneme doğru gelindiğinde çocuk kendisi ve etrafında olup bitenlerle ilgili sonsuz bir merak içindedir. Gökyüzünün neden mavi olduğundan kuşların nasıl uçtuğuna, arabanın nasıl çalıştığından neden bir kardeşi olmadığına kadar anne-babasını soru bombardımanına tutar. Bu sorular ne kadar açıklıkla cevaplanırsa, çocukta öğrenmeye o kadar hevesli olur. Soruları cevapsız bırakıldığında, bilmiyorum diyerek geçiştirildiğinde, bu sorular duymamazlığa gelinip ya da konu değiştirildiğinde gerçekte çocuğun duygusal gelişimi sırasında anne-babasıyla paylaşımına büyük bir engel konmuş olur. Böylece çocuğa yeterince değerli olmadığı, önemsenmediği mesajı verilmiş olur. Bu dönemde fantazi ile gerçeği birbirinden ayırt edemediği için canavar, vahşi hayvan, hırsız gibi şeylerden korkar, ebeveylerinin onu sevmeyeceği, terkedeceği korkusuna kapılır. Sıradan sorularına verilen cevaplar kimi zaman daha önemli olan konuların konuşulmasına, çocuğun iç dünyasıyla ilgili karışıklığının giderilmesine yarayacaktır. Anne-babaların çocuğun evlat edinildiğini anlatma baskısını ilk olarak hissettikleri de yine bu dönemdir. Dolayısıyla çocuğun sorularına doğru ve anlayabileceği şekilde cevaplar vermek anne-babanın çocuklarıyla ilişkilerini kuvvetlendirir.

12 Prof. Dr. Yankı Yazgan Psikiyatri ve Çocuk/Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Bebeğimi Nasıl Yatırmalıyım? Prof. Dr. Yankı Yazgan ın web sitesinden alınmıştır. Son yıllarda yenidoğan bebeklerin sırtüstü ya da yan yatırılması önerilmektedir. Yapılan çalışmalar ani beşik ölümlerinin yüzüstü yatırılan çocuklarda diğerlerine oranla çok daha yüksek oranda olduğunu göstermiştir. Ani beşik ölümü riski özellikle ilk 5 ay için geçerlidir. Bebekler dönmeye başladıktan, ve baş kontrollerini yeterince yapabilme yetisine kavuştuktan sonra bu risk azalmaktadır. Bu nedenlerle bebekler sırtüstü ya da yan yatırılmalıdır. Yan yatırılan bebeklerin her iki yana da yatırılmaları iyi olur. Bu tip yatış(sırtüstü ve yan ) zaman zaman kafa şeklinde bozulmalara yol açtığından pozisyon arada değiştirilmelidir. Ayrıca gün içinde uyanıkken ve annesinin yanındayken yüzüstü yatırılarak kollarının ve baş kontrolünün gelişmesi için fırsat verilmelidir.

13 Prof. Dr. Yankı Yazgan Psikiyatri ve Çocuk/Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Zıtlaşmacılık Dönemi Prof.Dr. Yankı Yazgan?ın websitesinden alınmıştır. Çocuğum zıtlaşma dönemindeyken, gelişim basamakları açısından hangi noktadadır? İki yaş dönemi, çocuk gelişiminde önemle üzerinde durulan evrelerden biridir. Bu dönemde, çocuk artık yürümeye başlamış ve dil gelişimi hız kazanmıştır. Motor gelişimi ve koordinasyon becerilerinin hız kazanması ile artık daha rahat hareket edebilmektedir. Sürekli olarak dünyayı keşfetme çabası içindedir. Yaşam, objeler ve kendi bedeninin nasıl çalıştığıyla ilgili yeni yeni bilgiler ve deneyimler kazanmaktadır. Bu dönemin en önemli özelliği, çocuğun bağımsızlık ve özerklik (kendi kararlarını alma) isteğinde ısrarcı olmasıdır. Her şeyi kendi başına yapmayı ister. Yemeğini kendi yemek, giysisini kendi seçmek ister. Ancak, iki yaş çocuğu her ne kadar bağımsızlık amaçlı dış dünyayı keşfetme merakında olsa da, ebeveynine bağımlı olduğunu fark eder. Giderek artan bağımsızlık isteğine rağmen, ebeveyne bağımlı olmak bu yaştaki çocuklarda öfke yaratan nedenlerden biridir. Dış dünyayı keşfi sırasında istediği fakat henüz yapamadığı işlere bir de yeterli ölçüde gelişmemiş olan ifade yeteneğinin (ifade edici dil becerisi) eklenmesi, çocuğun daha çok gerginlik yaşamasına neden olur. Bu nedenle, öfke nöbetlerinin buna benzer durumlarda gözlenmesi olasıdır. Ancak, iki yaş çocuğunun zıtlaşma dönemi olarak nitelendirilen bu dönemden geçmesinin son derece normal ve tamamen sağlıklı bir psikolojik gelişime işaret ettiği unutulmamalıdır. İki yaş çocuğunun içinde bulunduğu dönem, "özerklik dönemi" olarak nitelendirilir. Bu dönem, kendini ve sınırlarını fark etmeye başlayan ve bu sınırları denemeye çalışan bir çocuğun içinde bulunduğu dönemdir. Çocuk, sınırlarını bilmek ve zaman zaman mevcut sınırlarını genişletmek için ebeveyni tarafından konulan sınırları zorlar. Sınırları zorlama davranışında, istediği bir şeyi yapamama ve istediği bir şeyi elde edememe gibi engelleyici davranışlarla karşılaştığında, sıklıkla gösterdiği tepki öfke nöbetleridir. Bu dönemki çocuğun karakteristik özellikleri nelerdir? Bu dönemde çocuk olumsuz, kararsız ve isyankardır. Bağımsızlaşma isteği yoğundur ve kendi isteğine odaklıdır. Tutucudur ve her yeniliğe itiraz eder. Her şeyin alıştığı biçimde yapılmasını ister. Özerklik dönemindedir. Ben duygusu oluşur. Hayır en sevdiği kelimedir. Her şeyi kendine ait görür. Çevreyi keşfetme merakında olan 2 yaş çocuğu bir engelle karşılaştığında, ilk kez öfke duygusunu yaşamaya başlar. Büyüklerinin sözünü dinlemez hatta tersini yapar, eylemleri kısıtlandığında öfkelenir, çevresinden yardım istemez ve kendi başına başarmayı hedefler. Zıtlaşma, uzun uzun ağlama, ikna edilmede güçlük, istediği olsun diye kendini yere atma davranışları sıkça görülür. Ne istediğini bilmeyen çocuk, bazen yaşının altında davranışlar sergiler. Bu dönemde yaşanan öfke nöbetlerinin kaynağı nedir? Çocuk niçin bu duyguyu yaşar? Öfke nöbetleri sırasında çocukta hangi davranışlar gözlenir? Öfke nöbetleri, çocuğun bağımsızlığını ifade etmesinin bir yoludur. Öfke, özellikle

14 çocuklukta çok sık yaşanan bir heyecan türüdür. Çocuk büyüdükçe, öfkeyi öğrenir ve bu duyguyu kullanarak neler yapabileceğini fark eder. Öfkelendiğinde, tüm dikkatleri üzerine çekebildiğini ve isteklerinin yerine getirildiğini keşfeder. 2 yaş çocuğunda görülen öfkenin en bilinen nedeni, yaptığı işin durdurulması ve izin verilmemesidir. İki yaş çocuğu başkasının kendisi için bir şey yapmasına direnebilir. Dürtü ve isteklerini kontrol altına almak, geciktirmek, ertelemek gibi durumlar onun için neredeyse imkansızdır. Bu nedenle, isteklerinin yerine gelmemesi veya gecikmesi karşısında gerilim yaşar. Engelleyici nesne ve durumlar onda öfke yaratır. Öfke durumunda çocuk, duygularını tam olarak kontrol edemediğinden değişik ve şiddetli tepkiler verir. Yaşadığı gerilim, öfke nöbetlerini doğurur. Aslında çocuktaki öfke tepkileri, sosyal çevreye uyum çabasının bir parçasıdır. Okul öncesi dönemdeki çocukların neredeyse tamamında zaman zaman öfke nöbetlerine rastlanır. Ağlama, somurtma, her şeye itiraz etme, ağlayıp kendini yere atma, çığlık atma, yemeği reddetme, yediği yemeği kusma, eline geçeni fırlatma, ayaklarını veya kafasını vurma gibi davranışların hakim olduğu öfke nöbetleri genellikle çocukların aşırı uyarılma ile aç, yorgun, sıkılmış, rahatsız veya keyifsiz olduğu durumlarda daha çok ortaya çıkar. Öfke nöbetleri, çoğunlukla 2,5 yaş civarında zirveye ulaşır ve sıklıkla 4 yaş dolduğunda sona erer. Öfke nöbeti sırasında uygun ebeveyn tutumu nasıl olmalıdır? Bu dönem, anne-baba ve çocuk arasında ilk çekişmelerin yaşandığı bir dönem olduğu için, onların dengeli ve tutarlı davranışları sürecin kolay atlatılmasında önemli bir etkendir. Çocuğun herhangi bir davranışında, ebeveynin dengeli ve tutarlı davranabilmesi kararlı, sakin ve süreklilik içeren bir yapıda olmaktan geçer. Ebeveynin tavırlarındaki değişimin çocuk için beklenmedik olmamasına özen göstermek gereklidir. Yani çocuk, aynı davranışı yüzünden ebeveyn tarafından bir keresinde ödüllendirilir, bir diğerinde cezalandırılırsa ya da bir davranış anne tarafından farklı, baba tarafından farklı değerlendirilirse hangi davranışın uygun olduğunu belirleyemeyeceğinden ikileme düşecektir. Bu gibi farklı tutumlar, çocuğun davranışlarına rehberlik edecek değer ve yargıları olumsuz etkileyebilir. Bu nedenle, sınırların doğru çizildiği anne-baba-çocuk ilişkisinde mevcut durum daha kolay ve etkin bir yöntemle tolare edilebilir. Bu durumda çoğu kez gözlemlenen ebeveyn tutumu, anne yada babanın otorite kaygısıyla her şeyin kendi kontrolünde olmasını isteyerek, çocuk üzerindeki yaptırımını daha da arttırdığı yönündedir. Ancak, buradaki en etkili tutum, Anne-baba; çocuktaki öfke nöbetine neden olan davranışların geçici bir durum olduğunu bilerek sabırlı davranmalı ve çocuğu katı bir düzene zorlamadan, soğukkanlı davranarak çocukla gereksiz çekişmelere girmemelidir. Öfke nöbeti sırasında telaşa kapılmamak, kendi kurallarınızı korumak ve ne yaptığınızı bilerek hareket etmek en doğrusudur. Anne - baba çocuğu korkutarak cezalandırmamalı, öfkeyi dindirmek için çocuğun her istediğini yapmaktan kaçınmalı, özellikle öfke nöbetinin ardından bitişini hızlandırmak için ödüllendirmemeli ve çocuğun öfkeli davranışları anne-babanın öfkesine yol açmamalıdır. Çocuğun ana problemi, sakinleşememektir. Anne, baba da sinirlenirse çocuğun öfkesi beslenir. Çocuğun öfkesini kaynağından uzaklaştırmak amacıyla disiplin yöntemlerinden biri olan mola yöntemi denenebilir. Burada yapılacak olan, çocuğun bulunduğu ortamdan ayrılmak, sakinleşene kadar onu yalnız bırakmak ve daha sonra yanına gelmek şeklinde olmalıdır. Çünkü, sakinleştirmeye çalışmak sanılanın aksine onu daha da hırçınlaştırabilir. Başka bir yöntem de, çocuğun bulunduğu ortamın değiştirilmesidir. Eğer öfke nöbeti halka açık bir mekanda gerçekleştiyse, çocuğu kucaklayıp, mekanı terk etmek en doğru yoldur. Bunun dışında, öfke nöbeti geçirdiği anlarda, ses, renk, ışık, doku gibi çeşitli uyarıcılardan

15 yararlanılarak dikkatinin hemen başka bir alana yönlendirilmesi de, öfkesinin dağılması için yararlı olmaktadır. Öfke anında çocuklar, sakin, anlayışlı ve kendilerini anlayacak yetişkinlere gereksinim duyarlar. Onun bu duygusunu anlayarak, kabul eden bir yaklaşımla ama kararlı bir ses tonu ile konuşmak en doğrusudur. Ayrıca, ona seçme şansı ve karar verme hakkı tanınmalıdır. Bazı küçük tartışmaları onun kazanmasına izin vermek bir diğer yöntem olabilir. Burada asıl hedef, çocuğa seçenekleri olduğunu göstermektir. Bu, ona kendi istediği şeyi seçerek olaylar üzerinde kontrolünün olduğu hissini uyandırır. Bu noktada, koyulan her kuralın açıklamasının yapılmasına özen gösterilmelidir. Aksi takdirde çocuğun, anlamadığı bir şeye ayak uydurmaya çalışmasını beklemek yanlış olur. Bir diğer önemli nokta da, anne babaların çocukları için iyi birer model olması gerektiğidir. Unutmamak gerekir ki; çocuklar anne-babaların davranışlarını gözlemleyerek, model alarak öğrenirler. Okul öncesi dönem çocuğunun öğrenme stili, örnek alma ve taklit etme becerisine dayanır. Çünkü çocuklar söylenilenlerden çok, yapılanları öğrenme eğilimindedirler. Çocuğa, iyi bir model olmanın en doğru yolu, onunla birlikte hareket etmektir. Örneğin, yemeği kaşık ve çatal kullanarak yemek; olumlu bir model oluşturur ve sözle 'Elle yemek yeme' demekten çok daha etkilidir. Öfke nöbetlerinin, normal gelişimin bir parçası olduğu unutulmamalıdır. Bu, bir geçiş dönemidir. Çocuğunuz büyüdükçe kendisini kontrol etmeyi ve duygularını kelimelerle ifade etmeyi öğrenerek, tam anlamıyla bağımsız bir birey olma yolunda ilerleyecektir. Öneriler En iyi tutum, çocuğun belirli sınırlar içinde hükümdarlığını sürdürmesine izin vermektir. Hayır kelimesini az kullanarak, yapılmaması gerekenleri anlatmak. Olumlu davranış ve kurallara uymada ödüller vermek. Alternatif seçenek sunmak. Zıtlaşmak yerine dikkatini başka yere çekmek. Zarar görmeyeceğini düşündüğünüz durumlarda, yapmak istediğine izin vermek. Öfke nöbetini atlattıktan sonra istediği şeyi vermemek. Kontrolünü kaybetmiş çocuk, karşısında kontrolünü kaybetmiş anne-baba görmek istemez. Ortam değiştirmek hem çocuğa hem de size iyi gelecektir. Bu dönem, geçici ve gelişimsel bir dönemidir. Dolayısıyla, bu sürecin mümkün olduğu kadar sağlıklı şekilde atlatılmasının, çocuğun benlik algısı ve kimlik gelişimi üzerinde olumlu etkilerinin olduğu unutulmamalıdır.

16 Prof. Dr. Yankı Yazgan Psikiyatri ve Çocuk/Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Yenidoğan Bebeğin Refleksleri Prof. Dr. Yankı Yazgan ın web sitesinden alınmıştır. Yenidoğan bebekler bazı reflekslerle doğmuştur. Bu reflekslerin evrimsel olarak insan oğlunun hayatta kalabilmesini sağlayan bazı hareketler olduğu düşünülmektedir. İrkilme refleksi: Bebek sırtüstü yatarken ellerinden tutup aniden bırakıldığında irkilme hareketi yapar (kollarını açıp kapama). Bebekler ani sesler duyduklarında ya da uyurken bu hareketi yapabilirler. İlk dört ayda normal kabul edilen bu refleks bebeğin sinir ve kas sisteminin gelişmesi ile en geç 6 ayda kaybolur. Yakalama refleksi: Bebeğin avucuna bir şey konduğunda bebek hemen yakalar. Bu refleks bir yere tutunmayı sağlar. En geç üçüncü ayda kaybolur. Aranma refleksi: Bebek yanaklarına, dudak kenarlarına dokunulduğunda başını o yöne çevirir. Bu refleks bebeğin memeyi bulmasında ve beslenmesinde etkilidir. Emme Refleksi: Bebek dudağına bir şey dokundurulduğunda emme hareketi yapar. Anne karnındaki bebeklerde bile görülebilir. Bazı bebeklerin emmekten dudaklarında emmeye bağlı şişlik, kabuk oluşabilir. Emme refleksi doğum sonrası bebek uyanıkken 3-4 aya, uykuda iken 7nci aya kadar devam edebilir. Tüm bu reflekslere ek olarak yenidoğan bebeklerde esneme, hıçkırık, hapşırma, gaz çıkarma, çenesinin titremesi, düzensiz nefes alma ve beslenme sonraları bir miktar kusma sıkça görülür. Hemen hepsi normal bulgulardır. Ancak endişelenirseniz doktorunuza danışmaktan çekinmeyin.

17 Prof. Dr. Yankı Yazgan Psikiyatri ve Çocuk/Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Bebeğim Nasıl Görünecek? Prof. Dr. Yankı Yazgan ın web sitesinden alınmıştır. Doğum Sonrası Bebeğim Nasıl Görünecek? Bebeğiniz doğum sonrasında tam da beklediğiniz gibi görünmeyebilir. Endişelenmeyin, bir ay sonra çok değişecek, hayalinizdeki bebeğe biraz daha yaklaşacak. Yenidoğan bebeklerin genel görünüm özelliklerine biraz göz atalım. Kafa Şekli Bebeğinizin kafasında henüz birleşmemiş olan ve bir araya geldiklerinde kafatasını oluşturan kemikler vardır. Bu kemikler bazen üst üste binmiş olabilir ya da tam tersine birbirinden ayrık olup sizi şaşırtabilir. Normal doğumlarda bebeğin başı doğum kanalından geçerken sıkışarak sivri bir şekil alabilir. Doğum sırasında saçlı deri altına sızan kan ya da sıvıya bağlı olarak deri altında şişlikler görülebilir. Bu görüntü anne babalar için ürkütücü olabilir ama bebeğe bir zararı yoktur. Genellikle 1-2 hafta içinde kendiliğinden düzelir. Bıngıldak Bebeğinin başındaki bazı yumuşak kısımlar vardır. Bunlardan en belirgin olanı kafatasının ön tarafındadır. Bu açıklıklara bıngıldak denir. Bu açıklıklar bebeğin beyni büyüdükçe kafasının da büyümesini sağlar. Ön bıngıldak 3-18 ay arasında kapanır. Bu bölgeye dokunarak bebeğinizin beynine zarar vermezsiniz çünkü bu bölge yumuşak ta olsa aslında beyin bu bölgede kalın bir doku ile korunur. Saçlar Bazı bebekler saçlı doğarlar. Çoğu zaman bu saçlar bir süre sonra dökülür. Yeni çıkan saçlar daha kalındır ve rengi doğumdaki saç renginden tamamen farklı olabilir. Bazen bebeğinizin sırtında, kulaklarında koyu renkli kıllar görürsünüz, endişelenmeyin zamanla bunlar da dökülecek. Kulaklar Yeni doğmuş bebelerde kıkırdak dokusu çok yumuşaktır. Bebekler kulaklarının üzerine yattıklarında ucu kıvrılabilir. Kulağın kıvrılmaması için dışardan müdahale etmeye gerek yoktur. Bebeğiniz büyüdükçe kulak şekli düzelecektir. Kulak yapısı genetiktir, sizin yapacaklarınız görüntüsünü değiştirmez. Gözler Bazı bebeklerin gözlerinde yaşarma, çapaklanma görülebilir. Bu durum gözyaşının gözden buruna aktığı gözyaşı kanalında tıkanıklık olmasına bağlıdır. Bu sorun oldukça sık görülür ve çok büyük çoğunlukla ilk yıl sonunda kendiliğinde düzelir. Bebeğinizin gözünde çapaklanma olursa doktorunuza danışın. Doktorunuz size bu tıkanıklığı açmaya yardımcı olacak masaj tekniklerini gösterecektir. Sarı akıntı ve çapaklanma ısrarla devam ediyorsa antibiyotikli göz damlası ya da göz pomadı önerebilir.

18 Doğum sonrası pek çok bebeğin gözkapakları şiştir. İlk hafta içinde bebeğin vücudundaki fazla sıvının atılması ile bu şişlik inecektir. Bazen bebeğin gözünün beyaz kısımda kanama görülür. Bu da doğuma bağlıdır, bir sorun oluşturmaz ve 2-3 hafta içinde kaybolur. Yenidoğan bebeklerde şaşılık görülebilir. Sinir sistemi ve göz kaslarının tam gelişmemiş olmasına bağlıdır. Şaşılık 4-6 aydan sonra devam ediyorsa ya da ısrarla hep aynı gözde, aynı yöne kayma oluyorsa doktora başvurulmalıdır. Burun Anne karnındaki sıkışıklığa ve doğum kanalından geçerken sıkışmaya bağlı olarak burunda eğrilik olabilir, içe ya da yana doğru dönebilir. Genellikle ilk aylarda düzelir. Ağız Bebeklerin ağızlarında dişetleri boyunca ya da damaklarında beyaz noktacıklar olabilir, zamanla geçecektir. Ayrıca üst dudağında emmeye bağlı olarak su toplamış gibi bir görüntü olabilir. Göğüsler Gebelikte anneden geçen hormonların etkisiyle hem kız hem de erkek bebeklerde göğüslerde şişlik olabilir. Bu şişlikler 4-6 ay kadar devam edebilir. Bebeğe bir zararı yoktur. Özellikle emzirilen bebeklerde ve kız bebeklerde daha da uzun sürebilir. Göğüsleri ovalamak, boşaltmaya çalışmak bebeğin mikrop kapmasına neden olabilir. Genital Bölge Anneden geçen hormonların etkisiyle ilk hafta içinde vajinadan şeffaf beyaz hatta kanlı bir akıntı gelebilir. Tehlikeli bir durum değildir. Çoğu yeni doğan bebekte sünnet derisi yapışıktır. Bu deriyi geriye çekmeye gerek yoktur. Kendiliğinde en geç 5-7 yaşına kadar açılır. Çiş yapmakta zorluk olmadığı sürece zararsızdır.

19 Prof. Dr. Yankı Yazgan Psikiyatri ve Çocuk/Ergen Psikiyatrisi Uzmanı Boşanma ve Çocuklar Bu yazı Prof.Dr. Yankı Yazgan ın web sitesinden alınmıştır. Boşandıktan sonra yeni bir hayat başlar. Herkes için... Anne-baba boşandığında, çocuklar için bu yeni hayata alışmak genellikle zor olur. Anne ve babaların boşanırken, boşanmadan önce, boşandıktan sonra, çocukları için yapabileceği pek çok şey var. Boşanma tatsız bir durumdur. Hem ayrılanlar için, hem çocuklar için, hem de ailelerin diğer üyeleri için... Ama, ayrılanlar açısından, çıkışı olmayan bir durumdan ziyade, tıkanmış bir ilişkiler yumağından çıkış olarak da görülebilir. Her iki tarafın da görüş birliğinde olmadığı boşanmaların çoğunlukta olduğunu biliyoruz, ama itiraz edenler için bile, o anda fark edilmese bile, boşanma aslında bir çıkış yolu olabilir. Her durumda, çocukların hayatında ortaya çıkmış bu dönüm noktasının, ve dönüm noktasının ardından gelen yeni hayatın onları geliştirici olması nasıl sağlanabilir? Her aile kendine özgüdür. Herkesin durumu farklıdır, kendine özgüdür. Hiç bir boşanma hiç bir zaman birbirine benzemez; çünkü iki aile asla benzer değildir. Bilin ki, çoğu çocuk annebabalarının boşanmasına alışabilir ve alışacaktır. Çocuklar çoğunlukla şaşılacak derecede güçlüdürler. Bazen anne ile baba arasında boşanmadan sonra daha yakın ilişkiler kurulabilir. Zamanla çocukların çoğu boşanmanın getirdiği değişimi kabullenmeyi öğrenecektir. Annebabanın birbirleriyle iyi iletişim içinde olmaları ve çocuklarına karşı değişmeyen bir sıcaklık ve sevgi hissetmeleri bunu çok daha kolaylaştıracaktır. Hayat devam eder. Boşanmadan sonra, hayat herkes için devam edecek. Üstelik, boşanan eşler artık karı-koca olmasalar bile, akraba olarak kalacaklar. Aradaki kan bağı, okula başlangıçlarda, mezuniyetlerde, sünnetlerde, düğünlerde, acılarda, hayatın diğer beklenen ve beklenmeyen dönüm noktalarında karşılaşmayı zorunlu kılacak. Boşanmanın iyisi-kötüsü olmaz; ama, düzgün bir şekilde, çocuklarımızı örselemeden, nasıl boşanılır; onu birlikte düşünelim. BOŞANMA ÖNCESİ HAZIRLIK Anne ve baba olarak, eş olarak ayrılsak da, şimdi 5 yaşındaki ikiz çocuklarımızla ilişkimizin sonsuza dek olacağını biliyoruz. Hatasız hareket etmek istiyoruz. Boşanmadan önce çocuklarımıza yaklaşımlarımız nasıl olmalı? Ne diyelim, nasıl diyelim bilemiyoruz. Bilinçli ve medeni biçimde boşanmaya gayret ediyoruz. Boşanmanın çocuklar üzerinde yarattığı gerilimin ne derece olacağı ve ne kadar süreceği bir çok etkene, ama en çok anne- babadan gelecek desteğe bağlıdır. Anne-babaların çocuklarına yardım edebilecekleri çeşitli yollar vardır. Ayrılık ya da boşanma hakkında çocuklarınızla konuşarak başlayın. Çocuklarınızın neleri anlayıp anlayamayacağı konusunda düşünün. Yaşlarını hesaba katın.

20 Beş yaşına kadar olan çocukların sözel becerileri uzun konuşmaları, karmaşık açıklamaları anlamaya pek elvermez. Açık ve dürüst olun. Özellikle onları doğrudan etkileyecek değişiklikler ve olacaklar hakkında bilgi sahibi olmaları, rahatlatıcıdır. Değişikliklerin adım adım, yavaş yavaş gerçekleşmesini sağlayın. Aynı anda bir çok değişiklik yapmayın. Bu çocuğunuzun boşanma esnasında ve sonrasında, olayların hızı ile başının dönmesini önler; kendisini daha güvende hissetmesini sağlar. Söylenenleri gerçekleştirin, gerçekleştiremeyeceğiniz şeyleri söylemeyin.