BAKIR ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ÇİĞDEM CANTEKİN

Transkript

1 BAKIR ATIKLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ÇİĞDEM CANTEKİN

2 Bakır, insanlık tarihinde çıkarılan ve İşlenen ilk minerallerden birisidir. Binlerce yıl öncesine dayanan (Neolitik Çağ yaklaşık yıl önce) bakır madenciliği günümüze kadar süregelmiş ve önemi hiçbir zaman azalmamış, tam tersine kendine yeni ve vazgeçilemez kullanım alanları bulmuştur. Tarihi dönemlerde kolay bulunabilmesi ve işlenebilmesi nedeniyle silah, çeşitli araç-gereç yapımı, sanat eserleri ve süslemecilikte yaygın olarak kullanılmıştır. MÖ 2500 lü yıllarda ise kalayla karışımı sonucu elde edilen bronz, yeni bir çağı başlatmış, bakırın insanlık tarihindeki önemini daha da arttırmıştır. 18. Yüzyılın sonlarına gelindiğinde bakırın manyetik ve elektrikle ilgili buluşlarda kullanılması, bu minerali yeni bir çağa taşımıştır. Böylece hem elektronik sanayinde, hem sanat ve heykelcilikte hem de günlük hayattaki basit araç gereçlerde kullanılmasıyla bakır yıldır süre gelen önemini önümüzdeki yüzlerce yıl içinde de kaybedeceğe benzemiyor. bakırdan yapılmış tarihi gereçler

3 Bakır mamulleri üretilirken; Katot Bakır, Blister Bakır, Geri Dönen Malzeme, Kalay külçe, Nikel Pelet gibi hammaddeler kullanılmaktadır. Hammaddelerin rafinasyon, sürekli döküm, çekme, kaplama bükme gibi işlemlere uğraması sonucunda; filmaşin, tek teller, çoklu teller, bükülü teller ve bobin gibi ürünler elde edilmektedir. Bakır Mamulleri Üretilirken Oluşan Atıklar Üretim sonrasında proseslerde oluşan atıkların gruplandırılması şu şekildedir; 1.Yakma bacalarından çıkan gaz atıkları, 2.Evsel atık sular, soğutma suları, 3.Atık elektrolit, 4.Kullanım süresi geçmiş kimyasallar, 5.Atık yağlar, 6.Ambalaj atıkları; karton, kâğıt, varil, ahşap gibi, 7.Atık filtre, 8.Arıtma çamurları, 9.Atık absorban.

4 BAKIR Tesisat, İletişim, Otomotiv endüstrisi, Uzay araştırmaları, Sağlık Müzik aletleri

5 Doğada Bulunuşu Bakır mineralizasyonu doğada dört ayrı şekilde gözlenir: 1-Sülfitli Yataklar: Kalkopirit (dünya bakır üretiminin yaklaşık % 50 si), kalkosin, kovellin, bornit içerirler. 2-Karbonatlı Yataklar: Azurit, malakit mineralleri içerirler. 3-Silikatlı Yataklar: Krizokol, dioptaz minerallerini içerirler. 4-Nabit Bakır.

6 Bakır mineralizasyonunun bulunduğu bölgelerde diğer metallere de rastlamak mümkündür. Özellikle molibden, kurşun, çinko, nikel ve altın, bakırın yanında ekonomik olarak işletilebilen ikincil minerallerdir. Üretim Yöntemi Bakır üretiminin birincil aşaması, bakır içeren cevherin bulunduğu yerden çıkartılmasıdır. Bakır üretiminin üç temel yöntemi vardır: Yüzey madenciliği, yeraltı madenciliği ve liç işlemi. Bunların içinde, yüzey (açıkocak) madenciliği dünyada kullanılan en yaygın yöntemdir.

7 Halen işletilmekte veya geçici olarak kapalı olan en önemli bakır işletmeleri 1. Madenköy, Siirt Yeraltı Bakır İşletmesi ( t rezerv, %2 Cu) 2.Küre, Kastamonu Yeraltı ve Açık Bakır İşletmesi ( t rezerv, %2 Cu) 3. Çayeli, Rize Yeraltı Bakır İşletmesi ( t rezerv, %3,6 Cu) 4. Cerattepe, Artvin Bakır İşletmesi ( t rezerv, %5,2 Cu) 5. Lahanos ve Kızılkaya, Espiye, Giresun Yeraltı Bakır İşletmesi ( t rezerv, %3,5 Cu) 6. Yenice, Çanakkale Bakır İşletmesi ( t rezerv, %1,39Cu) 7. Murgul, Artvin Yeraltı ve Açık Bakır İşletmesi ( t rezerv, %3,2 Cu) 8. Yomra, Trabzon Bakır İşletmesi ( t) 9. Kabadüz, Ordu Bakır İşletmesi (25.000t) 10.Zerbanos, Maçka, Trabzon Bakır İşletmesi 11. Koyulhisar, Sivas Bakır İşletmesi 32

8 İleri proje aşamasında olan başlıca bakır yatakları 1. Yelektepe, Burdur 2. Yenipazar, Yozgat 3. Göksun, Kahramanmaraş 4. Ulukışla, Niğde 5. Karakoyu, Hakkari 6. Ergani, Diyarbakır

9 Türkiye de Bakır Madenciliği Türkiye de 650 civarında bakır zuhurunun bulunduğu bilinmektedir. Ülkemizde gözlenmekte olan bu zuhurları 4 ana metalojenik bölgeye ayırmak mümkündür: 1. Bölge: Makedonya-Balkanlardan gelerek Istranca üzerinden devam edip Karadeniz de Sinop yakınlarından geçerek Doğu Karadeniz boyunca devam eden, Kafkaslar ve İran üzerinden Himalayalar a doğru uzanan kuşaktır. Bu kuşakta porfiri bakır yatakları ve Kuroko tipi masif sülfid yatakları yaygın olarak bulunmaktadır. Bu kuşak üzerinde Dereköy-Kırklareli, Bakırçay (Merzifon), Güzelyayla, Maçka,Ulutaş-İspir ve Ballıca-Yusufeli (Artvin) porfiri bakır yatakları bulunmaktadır. Ayrıca Espiye-Lahanos, Çayeli, Kutlular, Murgul ve Cerattepe volkanik masif sülfit yatakları da bu kuşak üzerinde bulunmaktadır. Cevher mineral parajenezi olarak birden fazla jenerasyon halinde pirit ve kalkopirit ile sfalerit, galen, bornit, kalkosit,sülfotuzlar (esas olarak tenantit) ve nadir olarak Ag, Au, Co, Ni, Te mineralleri bulunmaktadır.

10 2. Bölge: Güneydoğu Anadolu Ofiyolit Kuşağı içerisinde yer alan ve Kıbrıs üzerinden gelerek İskenderun Hakkari arasında devam eden ve daha sonra İran a geçen kuşaktır. Bu kuşakta Kıbrıs tipi bakır yatakları bulunmaktadır. Ergani ve Siirt- Madenköy bakır yatakları bu kuşağın önemli cevherleşmeleridir. 3. Bölge: Yine Kıbrıs tipi yatakların yer aldığı BatıKaradeniz Bölgesi ndeki Küre bakır yatağıdır. 4. Bölge: Asitik plütonizmaya bağlı hidrotermal damar ve kontak metasomatik bakır-kurşun-çinko yataklarının bulunduğu Kuzeybatı Anadolu Bölgesi dir.türkiye nin önemli bakır işletmelerinden biri olan Eti Bakır a ait Küre Bakır İşletmeleri Kastamonu ilinin Bakibaba köyü, Aşıköy mevkiinde bulunmaktadır.

11 Bingham Kanyonu Bakır Madeni

12 Çayeli bakır işletmeleri

13 Ülkelere göre bakır üretim ve kullanımı

14

15 BAKIR ÜRETİMİ Birincil Bakır: Piro Metalurji, Hidro Metalurji, Elektro Metalurji, İkincil Bakır: Rafinasyon

16 Türkiye de Atıklarla İlgili Mevcut Durum 2008 yılı Ekim ayı envanterine göre ülkemizde bulunan 91 adet cevher zenginleştirme tesisinde, yılda yaklaşık ton tesis atığı üretilmektedir. Bu atıkların % 79 u metalik madenler, % 16 sı enerji hammaddeleri ve % 5 i de endüstriyel hammaddelerin zenginleştirilmesi sonucu oluşmaktadır. Bu atıkların yaklaşık % 15 i doğrudan deşarj, % 8 i dolgu malzemesi olarak kullanılmakta, % 77 si ise atık barajları ve atık havuzlarında depolanmaktadır. Örneğin; Gümüşhane Mastra Altın Madeni ve Kastamonu Küre Bakır Madeni nde tesis atıklarının tamamı atık barajında depolamaktadır. Çayeli Bakır İşletmeleri nde ise tesis atıklarının yaklaşık % 75 i macun dolgu malzemesi olarak yer altı üretim boşluklarında, geri kalan % 25 lik kısım ise derin deniz deşarjı ile bertaraf edilmektedir. Ülkemizde bulunan toplam 25 adet atık barajında bugüne kadar çok ciddi bir atık barajı kazası yaşanmamıştır

17 Madencilik işlemleri sonucu asidik maden suyu (AMD) oluşumu

18

19 Macun Dolgu Teknolojisi Macun dolgu, yüksek yoğunluklu cevher zenginleştirme tesis atığı (tane boyut dağılımı ve özgül ağırlığına bağlı olarak % katı oranında), dolgunun dayanım kazanımı ve duraylılığı için bağlayıcı madde ile dolgunun yer altı üretim boşluklarına istenen kıvamda taşınması ve bağlayıcının hidratasyonunu sağlamak amacıyla ilave edilen karışım suyundan oluşmaktadır. Uygun bir atık yönetimi yöntemi olan macun dolguyu kaya ve hidrolik dolguya kıyasla günümüzde avantajlı kılan en önemli özellikleri, işletme maliyetlerinin düşük olması, cevher zenginleştirme işlemleri sonucu açığa çıkan tesis atıklarının büyük bir kısmının yer altında depolanabilmesine imkan sağlaması ve böylece yer üstü atık depolama ve rehabilitasyon maliyetlerinin azaltılmasıdır. Yer altı üretim boşluklarına depolanabilecek atık miktarı, macun dolgunun akışkanlığına ve yoğunluğuna bağlıdır. Tesis atığının macun dolgu malzemesi olarak kullanılabilmesi için 20 μm altı malzeme içeriğinin ağırlıkça %15 olması gerekmektedir. İnce tanelerin kolloidal su tutma özelliği dolgunun akışkan bir yapıda boru hattı ile yer altına taşınmasına yardımcı olmaktadır.

20 Ülkemiz yer altı madenciliğinde uygulanan dolgu sistemlerine yönelik detaylı bir çalışma bulunmamasına karşın, genellikle kaya dolgu sisteminden faydalanılmaktadır. Ülkemizde macun dolgu teknolojisi ise ilk defa 1999 yılında Çayeli Bakır İşletmeleri nde uygulanmaya başlanmış olup, başarılı bir şekilde halen devam etmektedir. Çayeli macun dolgu tesisi, ağırlıkça % 82 katı oranına sahip ve saatte 45 m3 lük macun üretme kapasitesine sahiptir. Yılda yer altı üretim boşluklarına yerleştirilen yaklaşık m3 dolgunun % 75 i macun dolgu yöntemi, geri kalan % 25 lik kısım ise çimentolu/çimentosuz pasa dolgu ile gerçekleştirilmektedir. Kastamonu - Küre de yer alan yer altı bakır işletmesi tesis atıkları yer üstü atık barajında depolanmakta, yer altı üretim boşluklarının tahkimatı çimentolu kaya dolgu yöntemi ile sağlanmaktadır yılında hem zenginleştirme tesisinden çıkan hem de barajda biriken atıkları yer altı üretim boşluklarında depolamak ve açıklıkların tahkimatını sağlamak amacıyla macun dolgu tesisinin kurulumuna yönelik altyapı çalışmalarına başlanmıştır.

21 . Küre flotasyon tesisi atık barajı

22

23

24 ATIK BARAJI 60 metre derinlik ve 26 bin metre kare alana sahiptir.atık barajı alt kısmı geçirimsiz malzeme ile kaplıdır.

25 DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜRLER