-BEDİÜZZAMAN IN ZAVİYESİNDEN- AİLENİN GÜNCEL SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI. Prof. Dr. İlhan YILDIZ

Transkript

1 -BEDİÜZZAMAN IN ZAVİYESİNDEN- AİLENİN GÜNCEL SORUNLARI VE ÇÖZÜM YOLLARI Prof. Dr. İlhan YILDIZ Giriş Ailenin yeri ve önemi tarih boyunca hep tartışılan konulardan olmuştur. Geçmişte, Diyojen gibi bazı filozoflar, Ailenin yerine kadınların ve erkeklerin tek bir eşe bağlı olmadığı, çocukların ise bütün toplumun sorumluluğunda olduğu doğal bir duruma geçilmesi gerektiğini savunmuşlardı. Ancak aileye karşı bu tür alternatif kurum arayışları başarısızlıkla sonuçlanmış, ailenin üstlendiği temel işlevleri yerine getirecek başka bir kurum oluşturulamamıştı. Aydınlanma dönemine kadar bu durum böyle devam etti. Aydınlanmayla birlikte ortaya çıkan Modernizm, Materyalizm, Komünizm, Kapitalizm, Pragmatizm, İndividüalizm ve bunların türevleri sayılan Hümanizm, Feminizm ve Egoizm gibi ideolojiler aile ve dinsel değerleri hedef almaya başladılar. Böylece aile karşıtı bütün ideolojiler topluca saldırıya geçti. Marksizm ve Komünizm in fikir babaları olan Marks ve Engels: Evliliği; mülkiyetin, servetin ve feodal toplum yapısının ortaya çıkardığı bir üst yapı olarak tanımladı. Radikal feministler: Kadınları baskı altına aldığı gerekçesiyle evliliğe ve dolayısıyla aileye karşı çıktılar. Modacılar: Bekârlığı ayakkabıların konacağı fazla bir oda olarak tanımladı. Romantikler ise: Evliliğin aşkı öldürdüğünü savundular. Bireyselcilik ve Aile Önceki dönemlerle kıyaslandığında aile kurumu bu dönemde daha fazla sorun ve tehditle karşı karşıya kalmıştı. Modernleşmenin diğer bir açılımı sayılan İndividüalizm yani bireyselcilikle birlikte tek başına yaşama imkânı arttıkça; evliliğe olan talep doğal olarak düşmüştü. Aile kurumuna olan ihtiyaç veya ihtiyaç algısı değişti. Müthiş bir hızla değişen kurumsal yapılar birbirinden rol kapmaya başlamıştı. Bunun sonucunda bazı kurumsal yapıların alanı genişlerken bazılarının ki ise daralmıştı. 1

2 Ne yazık ki aile sahip olduğu rollerin birçoğunu diğer kurumlara kaptırdı. Sonuç olarak, aile kurumu bir bakıma anlamsızlaştı. Bununla da yetinilmedi. Evlilik kurumu hızla terk edildi ve birlikte yaşama diye yeni bir şey icat edildi. Nitekim 20 ile 25 yaş arasında olan Danimarkalı kadınların yüzde 45 i, İsveçli kadınların yüzde 44 ü, Hollandalı kadınların yüzde 19 u evlenmeden birlikte yaşamayı seçmişlerdi. Amerika Birleşik Devletleri nde ise bu oran yüzde 14 tü. Bunu başka bir sorun takip etmişti; evlilik dışı dünyaya gelen çocuklar. ABD de dünyaya gelen çocukların yüzde 25 i, birlikte yaşayan çiftlere aitti. İsveç te bu oran yüzde 90. Bireyselcilik hız kesmiyordu. İnsanlara yalnız yaşayın! denmişti. Solo living olarak bilinen bu yaşama biçimi Avrupa, Amerika ve daha sonra bütün dünyada etkili olmaya başlamıştı. Bugün İsveç te yalnız yaşayanların oranı yüzde 50 yi geçmiş durumda, ikinci sırada Almanya yüzde 40 lık oranla geliyor. İlginçtir ki, Çin de yalnız yaşayan birey oranı yüzde 7 lik bir kısmı oluşturuyor. Çin nüfusu düşünüldüğünde bu 70 milyon insana tekâbül ediyor. Bir taraftan aile kurulması bu şekilde önlenmeye çalışılırken diğer taraftan da var olan ailelerin de küçülmesi sağlanmış. Önce kalabalık ailelerin yerini çekirdek aileler almış ve sonra çocuk sayısı bire indirilmişti. Hatta çocuk yaşam kalitesini düşüren bir figür olarak algılanmaya başlanmış çocuk yapmamak çok daha cazip hale getirilmişti. Bu sağlanamazsa çocuk yapma tarihi sürekli ertelenmişti. Avrupa ve Amerika da aile kurumunun giderek önemini kaybetmesi uzmanları harekete geçirmiş. Uzmanlar, ailenin yok oluşunun aslında milletlerin yok oluşu olduğunu her fırsatta haykırarak acilen çözüm bulunması konusunda çalışmalara başlamışlardı. Bunlara göre; Avrupa dine ve aileye savaş açarak kendi sonunu hazırlamıştı. Türkiye de ise, aile kurumu yakın tarihe kadar değerini korumaya devam etti. Türkiye hala genç nüfusa sahip olan ülkeler arasında. Ancak yakın tarihimizde özellikle kadınların çalışma hayatında daha aktif hale gelmesiyle birlikte Türkiye de de aile sistemi değişmeye başladı. Kalabalık aileler yerini çekirdek ailelere, birden fazla çocuksa yerini tek çocuğa bıraktı. Belki Avrupa kadar büyük bir tehlike altında değiliz ancak eğer bir şey yapılmazsa bizim için kaçınılmaz sonun yaklaştığı aşikâr. Aile kurumunun yıkılmaya yüz tutması, aile bireyleri arasındaki bağların zayıflaması, cinsel suçlardaki artış aile üzerinde yeni baştan durulması gerektiğini gösteriyor. Modernizm Neden Aile ve Dini Hedef Aldı? Tabii ki modernizmin eşzamanlı bir şekilde hem aile hem de dini hedef alması tesadüf olamazdı. Zira aile ve din arasında döngüsel bir ilişki vardı. Bu iki kurum birbirlerini besliyor ve destekliyordu. Yani ailenin dine, dinin de aileye ihtiyacı vardı. Dünya da yapılan araştırmalar, aile ile din arasında organik bir ilişkinin olduğunu gösteriyordu. Nitekim kilise bunu fark etmiş olacak ki aile ile ilgili projelere milyarlarca dolar harcıyor. 2

3 Türkiye de TUİK in 2006 da yapmış olduğu araştırmanın sonuçları da bu bilgileri doğrular niteliktedir. Bu araştırmaya göre; çocuklar dini bilgileri büyük oranda (% 60) aile ve yakın çevreden edinmektedir. Özetle ifade etmek gerekirse, küçük yaştaki çocukların özellikle manevi ihtiyaçlarını anne ve babalardan başka kimse daha iyi karşılayamaz. AİLENİN GÜNCEL PROBLEMLERİ VE ÇÖZÜM YOLLARI Bu girişten sonra Bediüzzaman ın aile hakkındaki düşüncelerine geçelim. Peki! Bediüzzaman neden dünya ve ahiret mutluluğunun sırrının AİLEDE gizli olduğunu söylüyor? Şimdi! Bediüzzaman a kulak verelim: Nevi beşerin hayatı dünyeviyesinde en cem'iyetli merkez ve en esaslı zemberek ve dünyevi saadet için bir Cennet, bir melce, bir tahassüngah ise; aile hayatıdır. Ve herkesin hanesi, küçük bir dünyasıdır. Ve o hane ve aile hayatının hayatı ve saadeti ise; samimi ve ciddi ve vefadarane hürmet ve hakiki ve şefkatli ve fedakarane merhamet ile olabilir. Aile kurumunu sosyal hayatın en temel ve bu hakiki hürmet ve samimi merhamet ise; ebedi bir arkadaşlık ve daimi bir refakat ve sermedi bir beraberlik ve hadsiz bir zamanda ve hudutsuz bir hayatta birbiriyle pederane, ferzendane, kardeşane ve arkadaşane münasebetlerin bulunmak fikriyle ve akidesiyle olabilir. Dikkat edilirse Risale-i Nur da öncelikle bir aile tanımı yapılmaktadır. Şimdi bu tanım içinde yer alan unsurları sırasıyla ele alalım: 1- Aile gerektiğinde dış kapısını kapatıp yaşadığımız küçük dünya, hatta fitne-fesat veya bela-musibetten kaçtığımız son sığınak tır. Ne yazık ki, çıktığımız gibi dönemiyoruz evlerimize! Toplumun fertleri olarak çoğumuz yorgun savaşçılar gibi dönüyoruz. Çoğu zaman yüreğimizdeki burukluklarla cennetten bir köşe olması gereken yuvalarımıza. Hiç beklemediğimiz olaylarla karşılaşıyoruz. Samimiyetsiz gülücükler, asık suratlar, kurulmuş tuzak ve kumpaslardan kaçıyoruz. Trafikte tanımadığımız birisinin hakaretlerine muhatap olabiliyoruz. İnciniyoruz! Öfkeleniyoruz; ilk ve son defa göreceğimiz böyle bir şahısla aramızda bir boşluk ve görülememiş bir hesaplaşma öylece kalabiliyor. Kaba davranışlar, gülümsemenin unutulduğu haller, hakkın, hukukun çiğnendiği durumlar, egoizmin bitmeyen yükselişinden ortaya çıkan ortamlar, apartmanımızda dahi tanımadığımız yüzler, selamsız, sabahsız kapanıveren kapılar. Ve daha nice olaylar ve insanlar! Şimdi bütün bunların yanında biz bir kapı açacağız! Bu, içeriye doğru açılan bir kapı! Bu kapı, kendi evimizin kapısı. Ve sonra onu dışarıya doğru kapatacağız. Yani sokağa ve onun tehlikelerine. Yeryüzünün hiçbir noktasında olmadığımız kadar güvendeyiz artık, aynı zamanda hiç olmadığımız kadar huzurlu ve samimî. Burada görmeyi istemediğimiz hiç kimse yok. Görünmeyi istemediklerimiz de yok! Eşimiz ve çocuklarımızla ya da sadece eşimizle ya da sadece çocuklarımızla, bir ihtimal sadece kendimizle baş başa bir vaktin ve mekânın tek sahibiyiz. 3

4 2. Aile yorulduğumuzda, bunaldığımızda ve üzüldüğümüzde yerleştiğimiz huzur evi, neşe, mutluluk ve sevincimizi paylaştığımız bir cennet tir. Ne kadar kıymetli, ne kadar vefalı, ne kadar kadirşinas, ne kadar fedakâr emanettir onlar bize. Ya günlük kullandığımız eşyalarımız? Oturduğumuz koltuk, sandalyemiz, masamız, halımız, kitaplarımız, penceremiz, elbiselerimiz, akşama kadar bizi bekleyen çiçeklerimiz, kitaplığımız, raflar, duvarlar, perdeler, panjurlar, yüzümüzü bizimle buluşturup konuşturan ve hep aynı bizi gösteren ayna, akşamları sokağın karanlığına kapanıp, aydınlığı içe çeken perdeler. Ve daha niceleri! Ellerimizle, gözlerimizle, ruhumuzla, kalp ve gönlümüzle onlarla da yakın olabilsek! Haklarını verebilsek ne güzel olur değil mi? Bunun için evler kendilerine dört duvar diyenlerden hiç haz etmezler; bir de istenildiği vakit terk ediliveren otel odalarına benzetilmekten. Sabahları tahliye olmuş bir mahkûm sevinciyle çıktığımız sokaklardan döndüğümüzde bir ses, bir ışık, mutfaktan gelen yeni demlenmiş çay kokusu ve nefis yemeklerin buharını bulamazsak anlamalıyız ki ev bize küsmüştür. Bu tehlikeli bir sürecin başlangıcıdır. İşte burasını şenlendirecek, daha huzurlu ve neşeli bir ortam haline getirecek olay; en başta inanç ve maneviyatın hakim olmasıdır. Muhabbet, sevgi, saygı ve paylaşımın bütün ağırlığıyla devreye girmesi lazım gelen mekândır evlerimiz. Orada, her gün görüp bütün dertlerimizi ve mutluluklarımızı paylaştığımız dünyanın en güzel yaratıkları vardır bizimle birlikte. Yüce Yaratanın kudsî emanetleridir onlar bize. Dünyalara değer hayat arkadaşımız ve âlemlerin efendisinin tarifiyle; Cennet meyvesi, kalplerimizin parçaları olan yavrularımız! Masum gülüşleriyle, yardımseverlikleriyle, tatlı dilleriyle, saygı ve hürmetleriyle dünyada ayrı bir hayat kaynağıdır onlar. Dertlerimize ortak olma çabaları, acılarımızı giderme gayretleri, sıkıntıları paylaşarak atlatma himmetleri, samimi gönül, safi ruh ve tertemiz kalpleriyle en tatlı emanetler ve en sevgili dostlardır hane halkımız! Bediüzzaman a göre, din ve inancın, tehdit ve tehlike altında olduğu bir çağda yaşıyoruz. Peki! Ailemizi bu tehdit ve tehlikelerden nasıl koruyacağız? Bediüzzaman ın açıklaması son derece basit: Eğitimle. Şimdi ailede eğitim konusunda bize gösterilen yol haritasına bakalım: A. Bediüzzaman a göre, her aile bir okul olmalıdır. Her bir adam eğer hanesinde dört beş çoluk çocuğu bulunsa kendi hanesini bir küçük Medrese-i Nuriye ye çevirsin. Eğer yoksa yalnız ise, çok alâkadar komşularından üç-dört zat birleşsin ve bu heyet bulundukları haneyi küçük bir medrese-i Nuriye ittihaz etsin. Hiç olmazsa işleri ve vazifeleri olmadığı vakitlerde, beş on dakika dahi olsa Risale-i Nur u okumak veya dinlemek veya yazmak cihetiyle bir miktar meşgul olsalar, hakikî talebe-i ulûmun sevaplarına ve şereflerine mazhar oldukları gibi, İhlâs Risalesi nde yazılan beş nevî ibadete de mazhar olurlar. Hakikî ilim talebeleri gibi, onların maişetlerini temin hususundaki âdi muameleleri de bir nevî ibadet hükmüne geçebilir diye kalbe ihtar edildi. Ben de kardeşlerime beyan ediyorum. (Emirdağ Lâhikası, eski: 338, Mek. No: 297) 4

5 Bediüzzaman a göre çocuk; küçüklüğünde kuvvetli bir dersi imani alamazsa, sonra pek zor ve müşkül bir tarzda İslamiyet ve imanın erkânlarını ruhuna alabilir. Âdeta gayrı Müslim birisinin İslamiyet i kabul etmek derecesinde zor oluyor, yabani düşer. Bilhassa peder ve validesini dindar görmezse ve yalnız dünyevi fenlerle zihni terbiye olsa, daha ziyade yabanilik verir. O halde o çocuk, dünyada peder ve validesine hürmet yerinde istiskal edip çabuk ölmelerini arzu ile onlara bir nevi bela olur. Âhirette de onlara şefaatçi değil, belki davacı olur. Her aile bir okul sayıldığına göre, bu okulun doğal öğretmenleri olan anne-babanın da kendini eğitmesi gerekiyor. Bediüzzaman a göre, karı koca birbirini eğitmelidir. Şer'an koca, karıya küfüv olmalı, yani, birbirine münasip olmalı. Bu küfüv ve denk olmak, en mühimi, diyanet noktasındadır. Ne mutlu o kocaya ki, kadınının diyanetine bakıp taklit eder; refikasını hayat-ı ebediyede kaybetmemek için mütedeyyin olur. Bahtiyardır o kadın ki, kocasının diyanetine bakıp "Ebedî arkadaşımı kaybetmeyeyim" diye takvâya girer. Veyl o erkeğe ki, saliha kadınını ebedî kaybettirecek olan sefahete girer. Ne bedbahttır o kadın ki, müttakî kocasını taklit etmez, o mübarek ebedî arkadaşını kaybeder. Binler veyl o iki bedbaht zevc ve zevceye ki, birbirinin fıskını ve sefahatini taklit ediyorlar, birbirine ateşe atılmasında yardım ediyorlar. Hem, refîka-i hayatını, rahmet-i İlâhiyenin mûnis, latîf bir hediyesi olduğu cihetiyle sev ve muhabbet et. Fakat çabuk bozulan hüsn-ü sûretine muhabbetini bağlama. Belki kadının en câzibedar, en tatlı güzelliği, kadınlığa mahsus bir letâfet ve nezâket içindeki hüsn-ü sîretidir. Ve en kıymettar ve en şirin cemâli ise, ulvî, ciddi, samimi, nurânî şefkatidir. Şu cemâl-i şefkat ve hüsn-ü sîret, âhir hayata kadar devam eder, ziyâdeleşir. Ve o zaife, latîfe mahlûkun hukuku hürmeti o muhabbetle muhâfaza edilir. Yoksa, hüsn-ü sûretin zevâliyle, en muhtaç olduğu bir zamanda, bîçare, hakkını kaybeder. Bu konuyu anlatmadan önce Mevlana nın bir hikâyesini hatırlamamız gerekiyor: Bir şaşıya efendisi emretmiş: - İçeriye gir de şişeyi al getir Şaşı eve girmiş tek şişeyi iki görüp dönmüş efendisine sormuştu: - İçeride iki şişe var hangisini getireyim? Efendi ısrar eder: - Şişe birdir sen şaşı olduğun için öyle görüyorsun. Şaşı ısrar eder: - Efendim bana kızmayın şişeler gerçekten bir değil ikidir. Efendi yardımcısını ikna etmek için: 5

6 - O halde iki şişeden birini kır kalanı getir. demiş. Yardımcı gitmiş birini kırarken ikincisinin yok olduğunu görmüş ama olan şişeye olmuş. Bediüzzaman a göre, her aile bir okul ve ebeveyn öğretmen olduğuna göre, çocuğun din eğitiminde kritik öneme sahip hususların unutulmaması gerekiyor. Bunlardan bir kaçına sırayla değineceğim: Birincisi; çocuğa din eğitimi, yerinde ve zamanında verilmelidir. İslam da çocuk eğitimi denince hep ağaç yaşken eğilir atasözümüz akla gelir. Eğitim ve özellikle din eğitimi için ilk çocukluk dönemi dediğimiz 0-12 yaş arası son derece önemlidir. Bu dönemde yapılacak eğitim kalıcı olmaktadır. Örneğin; bir boya ile ilk defa boyanmış bir yün, boyanın rengini öyle sağlam bir tarzda emer ve alır ki; onu artık ikinci defa bir başka renge boyamak kolay olmaz. Aynı şekilde bu yaşlarda dinini öğrenmiş bir çocukta yaşamı boyunca bu öğrendiklerini hatırlar ve asla unutmaz. Gazali, bu dönemdeki çocuğu bal mumuna benzetmektedir. O na göre, anne-baba çocuğa istediği şekli verebilir. Gazali bu dönemdeki çocukların özelliklerini anlatmaya şöyle devam eder: Çocuk anne-babasının yanında bir emanettir. Onun her türlü şekli almaya hazır, temiz ve boş kalbi de adeta bir cevherdir. O her türlü nakşa müsait olduğu gibi, meylettirildiği gibi her şeyi almaya da kabiliyetlidir. İkincisi, çocuk eğitiminde fırsat günleri vardır. İlk çocukluk yılları fırsat dönemidir. Bu dönemde çocuk anne-babasının etrafında pervane gibi dönmektedir. Onların sözünden dışarı çıkmamaktadır. Çocuk için anne-baba ile vakit geçirmek mutlulukların zirvesinde olmak demektir. İlk çocukluk döneminde anne-babayla konuşan, yemek yiyen, oynayan, uykuya dalmak isteyen ve onlarla gezen çocuk, ergenlik döneminde böyle bir talebi kabul etmeyecek, arkadaşlarıyla birlikte iken ebeveynleriyle karşılaşmayı dahi istemeyecektir. Üçüncüsü, çocuğun din eğitiminden aile sorumludur. Ne yazık ki birçok ailede çocuğun eğitimi ve özellikle din eğitimi anneye ihale edilmektedir. Babalar sözüm ona çok meşguldür ve daha önemli işlerle uğraşmaktadır. Hâlbuki bir babanın çocuklarından önemli işi olmamalıdır. Ailede din eğitimi sorumluluğu annenindir görüşü yanlıştır. Bu sorumluluk hem anne hem de babanındır. Dördüncüsü, çocuklar anne-babalara ait değildir, onlara sadece emanet edilmiştir. Anne-babalar gibi onların da yaratıcısı ve sahibi Allah Teala dır. Allah, Kur an da Tahrim Suresi 6. ayette anne-babalara çocukları koruma görevi vermiştir. Bu koruma hem dünya ve hem de ahiret için geçerlidir. Bu ayete göre ailenin dünya ve ahiret saadeti ebeveyne bağlıdır. Annebabalar, çocuklara dinini ve ahlakını öğretmekle bu koruma görevini yerine getirmiş olacaktır. Buradan şöyle bir sonuç çıkarmamız doğaldır: Anne-baba yani ebeveyn çocuklarına dini öğretmelidir. Bu sonuç, doğru bir sonuçtur. Ancak her ebeveyn çocuğa dini öğretebilir mi? İşte bu sorunun cevabı da önem arz etmektedir. Demek ki, anne-babaların din eğitimi vermesi için gerekli bir takım şartlar bulunmaktadır. Bu hususların ebeveynlerce bilinmesi gerekiyor. Yukarıdaki örnekte olduğu gibi ebeveyn bu konulara şaşı bakıyorsa, durumu daha da kötüleştirebilir. 6

7 B. Bediüzzaman; anne ve babaya saygıya da yer verir. Dünyada en yüksek hakikat, peder ve validelerin evlatlarına karşı şefkatleridir. Ve en âlî hukuk dahi, onların o şefkatlerine mukabil hürmet haklarıdır. Çünkü onlar, hayatlarını kemâl-i lezzetle evlatlarının hayatı için feda edip sarf ediyorlar. Öyle ise, insaniyeti sukut etmemiş ve canavara inkılâp etmemiş her bir veled; o muhterem, sâdık, fedakâr dostlara hâlisane hürmet ve samimane hizmet ve rızalarını tahsil ve kalplerini hoşnut etmektir. Sonuç olarak, Bediüzzaman her aileyi bir okul sayarak ailede din eğitiminin evde bizzat ebeveyn tarafından yönetilmesi, Risale-i Nur dan bölümler okumak suretiyle sürdürülmesi gerektiğini belirtmiştir. Genel itibariyle baktığımızda aile huzurunun maneviyat ve din eğitiminden geçtiğini söyleyen Bediüzzaman, bu eğitimin konularının başına da kelime-i tevhid i yerleştirmiştir. Anne babaların dini prensipler konusunda bizzat yaşayarak çocuklara örnek olması gerektiğini belirten Bediüzzaman anne-babaların çocuklar için rol-model olduklarını, çocukların din konusundaki aile ortamındaki elde ettiği deneyimlerin güzel ve olumlu olması durumunda onların dine karşı olumlu duygular besleyeceğini belirtmektedir. 7