T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TEKSTİL TEKNOLOJİSİ EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMİ, BAKIM VE AYARLARI

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI TEKSTİL TEKNOLOJİSİ EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMİ, BAKIM VE AYARLARI Ankara, 2011

2 Bu modül, mesleki ve teknik eğitim okul/kurumlarında uygulanan Çerçeve Öğretim Programlarında yer alan yeterlikleri kazandırmaya yönelik olarak öğrencilere rehberlik etmek amacıyla hazırlanmış bireysel öğrenme materyalidir. Millî Eğitim Bakanlığınca ücretsiz olarak verilmiştir. PARA İLE SATILMAZ.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... ii GİRİŞ... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ İÇTEN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA Ağızlığın Tanımı ve Çeşitleri Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Tanımı, Özellikleri ve Çeşitleri İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve Çalışma Şekli İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarlarını Yapma Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ DIŞTAN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve Çalışma Şekli Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarlarını Yapma Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA... 59

4 AÇIKLAMALAR KOD 542TGD923 ALAN Tekstil Teknolojisi DAL/MESLEK Dokuma Operatörlüğü MODÜLÜN ADI Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemi, Bakım ve Ayarları Dokuma makinelerinde ağızlık açma sistemlerini MODÜLÜN TANIMI ayarlayabilmek için gerekli temel bilgi ve becerilerin kazandırıldığı bir öğrenme materyalidir. SÜRE 40/24 ÖN KOŞUL Bu modülün ön koşulu yoktur. YETERLİK Eksantrikli ağızlık açma sisteminin bakım ve ayarlarını yapmak Genel Amaç Bu modül ile uygun ortam sağlandığında bakım ve iş talimatına uygun olarak eksantrikli ağızlık açma sisteminin bakım ve ayarını yapabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME AÇIKLAMALAR Amaçlar 1. İçten eksantrik plakalarının bakımını yapabilecek ve verilen örgüye göre plakaları ve çerçeveleri makineye yerleştirebileceksiniz. 2. Dıştan eksantrik plakalarının bakım ve ayarını yapabilecek ve verilen örgüye göre plakaları ve çerçeveleri makineye yerleştirebileceksiniz. Ortam: Dokuma işletmesi veya dokuma atölyesi Donanım: Eksantrikli dokuma makinesi, hava tabancası, anahtar ve tornavida takımı, mazot, uygun yağ, yağdanlık Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru-yanlış testi, boşluk doldurma, eşleştirme vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. ii

5 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Dokuma makinelerinde kumaş dokunması için gerekli olan işlemlerden biri de ağızlığın açılmasıdır. Çözgü ipliklerinin örgü için bir kısmının yukarıda bir kısmının da aşağıda kalarak bir üçgen tünel oluşturması ve atkının atılması işlemine hazır hâle gelmesi gerekir. Günümüzde dokuma makineleri yüksek hızlarla üretim yapabilen ve teknolojinin en son gelişmelerinden yararlanan makinelerdir. Dakikada atılan atkı sayısı ve geniş enlerde dokuma üretimi sürekli kendini artışlarla güncellemektedir. Ağızlık açma sistemlerinde elektronik programlamaya giderek yaygınlaşmakta ve tüm makine fonksiyonları bilgisayar destekli hâle gelmektedir. Bu durum ağızlık açma sistemlerinin de kendini sürekli güncellemesine sebep olmuştur. Eksantrikli ağızlık açma sistemleri, ağızlık açma sistemlerinin en basit yapıya sahip, en az çerçeve sayısıyla çalışması olumsuzlukları olmasına rağmen işletmelerde yine de en çok kullanılan piyasa ürünlerini dokuyabildiği için her zaman tercih sebebidir. Bu modül sonunda edineceğiniz bilgi ve becerilerle ağızlık açma sistemlerini tanıyacak ve eksantrikli ağızlık açma sisteminin bakım ve ayarını yapabileceksiniz.

6 2

7 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında, içten eksantrik sisteminin bakım ve ayarlarını tekniğine uygun olarak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Dokuma makinelerinde ağızlık açma sistemi hakkında internetten ve çeşitli kütüphanelerden araştırma yapınız Atölyenizde bulunan dokuma makine ve tezgâhlarında ağızlık açma ve içten eksantrikli ağızlık açma sistemleri hakkında araştırma yapınız. Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla sınıf ortamında paylaşınız. 1. İÇTEN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA 1.1. Ağızlığın Tanımı ve Çeşitleri Dokuma makinelerinde, atkının atılmasından önce çözgü ipliklerinin iki tabakaya ayrılarak oluşturduğu, üçgen kesitli tünele ağızlık adı verilmektedir. Açılan her ağızlık içinden kaydedilen atkı ipliğinin üstünde veya altında bulunması gereken çözgü ipliklerinin belirlenmesi için çeşitli sistemler geliştirilmiştir. Bu sistemlerden her biri ağızlık açma sistemlerini oluşturmaktadır. 3

8 Resim 1.1: Ağızlık Ağızlık açma sistemleri, kumaşın dokunma kalitesini ve makinenin kullanışlılık derecesini belirler. Bu bakımdan dokuma örgüsünün sade veya karmaşık olması, örgü raporunun genişliği ve yüksekliği birinci derecede ağızlık açma sistemine bağlı olmaktadır. Dokuma makinelerinde çözgülerin ağızlık oluşturabilmesi için gücü tellerinden geçirilmesi gerekir. Gücü tellerinden geçirilen çözgüler, atkı ipliğinin her atılışından önce gruplar hâlinde aşağıya veya yukarıya hareket ettirilir. Çözgülere verilen bu hareket ile oluşan bu boşluktan, atkı ipliği atılarak kumaşın oluşması sağlanır. Ağızlığın oluşturulabilmesi için en az iki çerçeveye ihtiyaç vardır. Ağızlık iki bölümde adlandırılır. Ön ağızlık: Dokuma makinesinde taraktan dokunan kumaşa kadar olan bölüme verilen addır. Bu bölüm atkı taşıyıcının rahatça geçebileceği ölçülerde olmalıdır. Resim 1.2: Ön ağızlık 4

9 Arka ağızlık: Dokuma makinesinde gücülerden tarağa kadar olan bölüme verilen addır. Resim 1.3: Arka ağızlık Ağızlık çözgü ipliklerinin hareket etme biçimine göre üçe ayrılır. AĞIZLIK ŞEKİLLERİ ÜST AĞIZLIK ALT AĞIZLIK TAM AĞIZLIK Tablo 1.1: Ağızlık şekilleri Üst ağızlık: Armürlü tezgâhlarda, bir kısım çözgü iplikleri yatay duruş noktasından yukarı kaldırılır, geri kalan çözgü iplikleri yatay duruş noktası hizasında bırakılır ise açılan bu ağızlık şekline üst ağızlık adı verilir. Alt ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmının yatay duruş noktasından aşağıya indirilmesi, geri kalan çözgü ipliklerinin yatay duruş noktasında bırakılması ile oluşturulan ağızlık şekline alt ağızlık adı verilir. Tam ağızlık: Çözgü ipliklerinin bir kısmının yatay duruş noktasının üstüne çıkarılması, geri kalan çözgü ipliklerinin yatay duruş noktasının altına indirilmesi ile oluşturulan ağızlık şekline tam ağızlık adı verilir. 5

10 Makinenin ağızlık elde etme şekline göre ağızlık açma tipleri üçe ayrılır. AĞIZLIK TİPLERİ AÇIK AĞIZLIK YARI AÇIK AĞIZLIK Tablo 1.2: Ağızlık tipleri KAPALI AĞIZLIK Açık ağızlık: Dokuma makinelerinde sadece yer değiştirecek olan çerçevelerin hareket ettiği sistemdir. Yani birinci atkıda yukarıya veya aşağıya hareket eden çerçeveler ikinci atkıda da aynı hareketi yapacaklarsa yerlerinde kalır. Bu durumda tefe atkıyı sıkıştırdığı zaman ağızlık açık kalır. Bu tip ağızlık açan makinelerde atkı sıklığı az olan kumaşların dokunması tercih edilir. Yarı açık ağızlık: Bu sistemde iki tip uygulama gerçekleştirilir. Bunlardan biri, aşağıda kalan çerçevelerin sabit kaldığı, üst ağızlıktaki çerçeveler de dâhil olmak üzere diğerlerinin hareket ettiği sistemlerdir. Üst ağızlık oluşturan ağızlık açma sistemlerinde daha çok görülen bir uygulamadır. Diğer bir yöntem ise üst ağızlık oluşturan çerçevelerin tamamen aşağıya yani sıfır noktasına kadar inmeden beklediği, diğer çerçevelerin normal hareket ettiği uygulamadır. Kapalı ağızlık: Makinede, atkı atıldıktan sonra bütün çözgü ipliklerinin aynı hizaya geldiği uygulamadır. Yani tefe en geri noktadayken tamamlanan atkı atma sonrasında çerçeveler normal duruş noktasına (sıfır noktasına) dönerek ağızlık kapatılır. Alt ve üst çözgüler arasına sıkışan atkı ipliği, tefenin atkıyı kumaşa doğru itmesiyle sıkıştırılır. Kapalı ağızlıklı dokuma tezgâhlarında, atkı sıklığı fazla olan kumaşlar dokunur. Ağızlık yüksekliği ve dokuma makinelerinde düzgün ağızlık oluşturma: Dokuma işlemi sırasında ağızlıkların düzgün açılması dokuma üretkenliği için son derece önemlidir. Düzgün açılmış bir ağızlık, atkı taşıyıcı elemanın çözgü ipliklerine takılarak meydana getirdiği kopuşlara fırsat vermeyecektir. Bunun yanı sıra çözgü ipliklerinin gereğinden fazla gerilmelerinin önüne geçilecektir. Ağızlık oluşumu için yapılacak ideal çerçeve ayarı, birinci çerçeveye daha fazla hareket vermektir. Ağızlığın açılmasında bütün çerçeveleri eşit seviyede ayarlayacak olursak iyi bir ağızlık şekli elde edemeyiz. Çünkü yukarıya kalkmış ve aşağıya inmiş olan iplikler aşağıya ve yukarıya eşit seviyede hareket ettikleri için ağızlıkta aynı hizada bulunmayacaktır. Açılan ağızlıktaki ipliklerin aynı hizada bulunmaması atkı taşıyıcının geçmesini zorlaştıracak ve sürtünmeden dolayı çözgü kopmaları oluşacaktır. Şekil 1.1 de bu tip bir ağızlık görülmektedir. 6

11 Şekil 1.1: Ağızlık yüksekliği Şekil 1.1 de görüldüğü gibi, birinci çerçeveden itibaren küçük numaralı çerçeveleri daha fazla kaldırarak mekiğin geçeceği düzgün bir ağızlık oluşturulur. Görüldüğü gibi alt ve üst ağızlığı oluşturan iplikler ön ağızlıkta tek bir iplik gibi durmaktadır. Bu durumda çözgü kopmaları önlenmektedir. Çünkü çözgü iplikleri bütünlük kazanmış, takımlara neden olacak düzgünsüzlükler oluşmamıştır. Resim 1.4: Bozuk açılmış ağızlık 7

12 Dokuma makinelerinde ağızlık açma sistemleri Dokuma makinelerinde atkı taşıyıcının ya da atkının çözgü iplikleri ile örgü raporuna göre bağlantı sağlayabilmesi için üç şekilde ağızlık açma sistemi kullanılmaktadır. Bu mekanizmaların seçimi ve kullanılmasında dokuma makinesinin tasarımı ve üretilecek kumaşın cinsi birinci derecede önem taşımaktadır. Eksantrik ile ağızlık açma sistemleri Armür tertibatı ile ağızlık açma sistemleri Jakar tertibatı ile ağızlık açma sistemleri AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ ARMÜRLÜ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ Tablo 1.3: Ağızlık açma sistemleri JAKARLI AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ Yukarıda adı geçmeyen ağızlık açma sistemlerinden kontramaj ile ağızlık açma, el dokuma makinelerinde kullanılır. Günümüzde Anadolu nun birçok yöresinde yatak-yorgan yüzü, havlu ve tül dokumacılığında kullanılır. Basit ve az masraflı bir dokuma şeklidir. Ağızlık açma sistemlerinin hangisinin kullanılacağı örgü raporundan çıkarılan tahar raporuna bağlıdır. Zaten tahar bize o örgünün dokunabileceği en az çerçeve sayısını ve çerçevelerden çözgü ipliklerinin geçiş sırasını belirlemektedir. Dokuma makinelerinde ağızlık açma işlemi çerçevelerin kullanıldığı eksantrik ve armürlü ağızlık açma makineleri ve jakarlı yani her çözgü ipliğinin ayrı kontrol edilebildiği jakarlı ağızlık açma makineleri ile gerçekleştirilmektedir. Eksantrikli ve armürlü ağızlık açma sistemi ile çalışan makinelerde üretilecek kumaş için çerçevelere verilecek hareket yönü önemlidir. Özellikle çerçevelerin eski yerini alması bakımından çerçevelere verilen hareket iki şekildedir. 8

13 Pozitif çerçeve hareketi: Ağızlık oluşumu, çerçevelere güç uygulanarak hareket verilmesiyle meydana gelir. Dokuma makinelerinde kullanılan enerjinin büyük kısmı ağızlık oluşturmak için çerçevelere hareket verilmesine yönelik olarak kullanılmaktadır. Pozitif çerçeve hareketi ile ağızlık oluşturan sistemlerde, çerçevelere sadece oluşturulması için değil, kapatılması için de ağızlık oluşturma tertibatından hareket verilir. Bu sistemlerde, enerji harcaması artmakla birlikte, hareketin devamlılığı ve seriliği, makinenin devriyle uyum içinde olur. Şekil 1.2. Pozitif çerçeve hareketi Şekil 1.2 de pozitif ağızlık açma sistemi ile oluşturulmuş ağızlıkta çerçevelerin konumu; ağızlık açma tertibatı tarafından a çerçevesi yukarıya, b çerçevesi aşağıya çekilmiştir. Ağızlık bir kısım çözgü ipliklerinin yukarıya kalkması ve diğerlerinin de aşağıya inmesi ile oluşur. Bütün çözgü iplikleri hareketli olduğu için sürtünme nedeniyle kopuşlar olabilir. Negatif çerçeve hareketi: Bu tip sistemlerde, çerçevelere hareket genellikle tek yönde uygulanır. Negatif çerçeve hareketi veren sistemlerde tercih edilen uygulama, ağızlık açma tertibatının çerçevelere yukarı hareket vermesidir. Üst ağızlık açan çerçevelerin geriye gelmeleri, çerçevelere bağlanan yaylar veya ağırlıklar aracılığıyla olur. Ağızlık açma sistemi, çerçevelerin geri hareketi için enerji harcamaz. Yüksek hızlarda kullanıma uygun olduğu için modern dokuma tezgâhlarında tercih edilen bir sistemdir. Şekil 1.3 te geri çekme yaylarının yatay yerleştirilmiş olduğu sistem görülmektedir. 9

14 Yaylar Şekil 1.3: Negatif ağızlık açma Şekil 1.4 te ise hareket kolları ile negatif çerçeve hareketi, şematik olarak gösterilmiştir. Her iki tertibatta da geri çekme işlevi, ağızlık açılması ile gerilen mekanizmalar tarafından gerçekleştirilmektedir. Hareket Kolları Şekil 1.4. Negatif çerçeve hareketi Şekil 1.5 te negatif ağızlık açma sistemiyle oluşturulmuş gücülerin konumu, (a) çerçevesi yukarı kalkmış, (b) çerçevesi sabit kalmıştır. Jakarlı ağızlık açma tertibatları negatif ağızlığı açar. Gücülerin altında asılı olan ağırlıklar, gücülerin serbest kaldıklarında ilk konumlarına gelmelerini sağlar. Negatif ağızlık açma sistemi özellikle yüksek hızla çalışan dokuma makineleri için çok uygundur. Modern dokuma makinelerinde hafif ve orta ağırlıktaki düz kumaşların dokunmasında negatif ağızlık hareketi eksantrikle veya armürle sallanarak kullanılır. Çözgü ipliklerindeki sürtünme minimumdur. Bu nedenle yüksek hızlara çıkmasına olanak tanır. 10

15 Şekil 1.5: Negatif çerçeve hareketi 1.2. Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Tanımı, Özellikleri ve Çeşitleri Eksantrik, çevresi merkezle aynı uzaklıkta olmayan, değişik merkez kaçıklıklarına sahip parçalara verilen isimdir. Kam olarak da adlandırılır. Eksantrikli ağızlık açma sistemleri, dokuma makinelerine monte edilme pozisyonlarına göre ikiye ayrılır. Eksantrikli dokuma makinelerinde, çerçeveleri kumanda edecek eksantrikler örgünün armür planına göre hazırlanır. Eksantrik mili üzerine uygun bir şekilde yerleştirilir. EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ İÇTEN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ DIŞTAN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA SİSTEMLERİ Tablo 1.4: Eksantrikli ağızlık açma sisteminin çeşitleri 11

16 Mekanik dokuma makinelerinde dönen bir mil üzerine monte edilerek ağızlığın açılmasında çerçevelere hareketi ileten metal plakalardır. Resim 1.5: Eksantrikler Resim 1.6: Eksantrik sistemi iç, dış görünüşü Genellikle dönen bir mil (dolap mili) üzerine yerleştirilen eksantrikler, çerçevelere hareket vermek için kullanılır. Çerçeveler eksantrikle temas hâlindedir. Eksantriğin merkezden kaçık burnu, çerçeve ayaklarına temas ettiğinde itme kuvveti uygulayarak ağızlığın açılması sağlanır. Eksantrikler kullanılacak örgülere göre grup hâlinde sökülüp montajı yapılabilir. Her örgü için ayrı bir eksantrik grubu vardır. Bunun anlamı; makinede uygulanacak örgü değiştirilmek istendiğinde eksantrik grubunun değiştirilmesi gerekir. Eksantrik grupları, makinenin çözgülere verdiği harekete göre örgü raporuna uygun olarak doğru ağızlığı bulmak için ters doğrultuda çalıştırılabilir. 12

17 Resim 1.7: Eksantrik blok görünüşü Resim 1.8: Dimi 2/1 örgüsüne ait kullanılacak eksantrikler 13

18 1.3. İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve Çalışma Şekli Bu tip dokuma makinelerinde eksantrikler dokuma makinesinin iki yan duvarı arasına yerleştirilmiştir. Daha az yer kaplamaktadır. Çerçevelere hareket iletilmesi daha kolaydır. Dıştan eksantrikli makinelere göre çerçeve sayısı daha azdır. Resim 1.9: İçten eksantrikli dokuma makinesi Bu makinelerde eksantriklerin boyları birbirinden farklıdır. 1. çerçeveye hareket veren eksantriğin boyu 2. çerçeveye hareket veren eksantriğin boyundan daha büyüktür. Örgü bez ayağı ise eksantrikler krank milinin altında bulunan vuruş eksantrik miline, tespit edilmiştir. Bu tezgâhlarda en fazla 6 ile 8 çerçeveye kadar çalışırsa da genellikle 6 çerçeveyi geçmez. İçten eksantrik tezgâhlarda çerçeveyi yukarı kaldıran eksantriğin küçük çapıdır. Çerçeveyi aşağı indiren ise eksantriğin büyük çapıdır. Şekil 1.6: İçten eksantrik çalışma prensibi 14

19 Şekil 1.6 da 1 nu.lı dolap mili, 2 nu.lı çerçeve eksantriği, 3 nu.lı ayaklar, 4 nu.lı kelepçe, 5 nu.lı çerçeve alt bağlantı demiri, 6 nu.lı tambur ve 7 nu.lı çerçeveler görülmektedir. Şekilde dolap mili üzerine eksantrikler örgüye göre sıralanmışlardır. Ayaklar, Eksantrik adedi ve çerçeveler aynı sayıda olup eksantrik tarafından hareket ettirilir. Ayaklar ile çerçeveler arasındaki bağlantıyı kelepçe vasıtasıyla çerçeve alt bağlantısı sağlamaktadır. Kelepçeler ile çerçevelerin aşağı ve yukarı pozisyonları ayarlanabilir. Çerçeveler üstten yaylı tambura (6) bağlanmıştır. Bu tamburun içi yaylıdır ve eksantrikler tarafından aşağıya indirilen çerçeveleri yukarıya çeker. Dolap mili (1), eksantrik milinden hareket alarak dönmektedir. Eksantriğin büyük çapı ayaklara temas ettiği zaman 3 nu.lı ayağı aşağıya ve böylece kelepçesi vasıtasıyla (6) çerçeveyi (7) de aşağıya çekecektir. Çerçevenin yukarıya kalkması eksantriğin küçük çapı dolap miline geldiği zaman ve yaylı tambur çerçeveyi yukarı çekecektir. Tamburun çalışması: Çerçeve aşağıya indiği zaman hareket kolları ve yay gerilir. Eksantrik burnunun baskısı kalktığı zaman yay çerçeveyi yukarıya çekecektir. Geniş enli dokuma makinelerinde çerçevelerin paralel olarak kaldırılıp indirilmesi için yay tertibatı çerçevelerin kenarlarında olacak şekilde iki tanedir. Dokuma makinelerinde eksantrik mili ile krank mili arasındaki oran ½ dir. Yani eksantrik mili bir devir yaparken krank mili iki devir yapmaktadır. Bu oran değişmediğine göre eksantrik mili üzerine iki hareketli örgülerden başka örgü yerleştiremeyiz. Üç hareketli bir örgü düşünelim. Bu örgüde eksantrikler 360 derece dönüp devirlerini tamamladığı zaman üç atkı atılması gerekir. Oysa eksantrik mili hareketini tamamladığı zaman ancak iki atkı atmaktadır. Demek ki hareket uygunluğu bakımından eksantrik mili dışında fakat eksantrik milinden hareket alan bir üçüncü mile ihtiyacımız vardır. Bu mil dolap milidir ve bunun üzerine eksantrikler sıralanır. Fakat bunu yaparken devir oranlarına göre değiştirme dişlisi aracılığıyla dolap milinin devri eksantrik ve krank milinin değişmeyen ½ oranına uygun olmalıdır. 15

20 Şekil 1.7: İçten eksantrik hareketi Şekil 1.7 de picanol makinesinin dolap mili ve hareket mekanizması görülmektedir. 1 nu.lı eksantrik mili hareketini krank milinden alır. 2 göbeği eksantrik mili üzerine kama ile sabitlenmiştir. Göbek üzerine sabitlenmiş olan 3 dişlisi dişlileri aracılığıyla hareketi dolap miline iletir. 5 ve 6 dişlileri değiştirme dişlileridir. Dolap mili yani eksantrik grubu ile değiştireceğimiz her örgü için bu dişliler de değiştirilir İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları İçten eksantrikli ağızlık açma sistemlerinde hareket alma mekanizmaları dokuma makinesinin ana milinin dönme hareketini çerçevelerin inip kalkma hareketine dönüştürmektedir. Hareket genellikle manivelalar, çekme kolları, zincirler, kablolar ya da bantlardan oluşan bir takım tertibatlarla aktarılır. Şekil 1.8 de içten eksantrikli ve negatif sistemde çalışan bir eksantrik sistemi görülmektedir. Bu mekanizmalı makinelerde çözgü sıklığı fazla olan kumaşlarda dört, altı hatta sekiz çerçeve kullanılarak ipliklerin, çerçevelerin ve gücülerin sürtünüp aşınması önlenmeye çalışılır. 16

21 Şekil 1.8: İçten eksantrik Kumaş örgüsünü değiştirmek istediğimiz zaman genellikle kam paketi değiştirilir. Fakat bazı durumlarda kamların sırasını değiştirmek suretiyle bunların birbirlerine göre açısal konumunu dolayısıyla örgüyü değiştirmek mümkündür. İçten eksantrikli makinelerde dokuma işlemi gerçekleşirken negatif sistemde makara tertibatı çerçevelerin ilk pozisyonlarına gelmeleri için kullanılır İçten Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarlarını Yapma Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar İçten eksantrikli makinelerin bakım ve ayarları yapılırken dikkat edilmesi gereken önemli hususlar vardır. Makine için yapılması gereken bakımlar bir çalışma cetveli hâlinde kayıt altında tutulmalı, yapılan periyodik bakım ve ayarlar bu tabloya yetkili personel tarafından yazılmalıdır. Bu, işletme içinde bulunan makinelerin ayar ve bakımlarının karışmaması için çok önemlidir. Bu tip makinelerde kamlar genellikle paket hâlinde bulunmaktadır. Eğer örgü değişikliğine gidilecekse kamlardan daha çok tahardan değişikliğe gidilir. 17

22 Makinenin bakımında kamların, makaraların ve ara bağlantı elemanlarının sürekli kontrol altında olması gerekir. Ayrıca yağlama işleminin üretici firmanın belirttiği kurallar doğrultusunda kullanılacak yerlerin ve yağ çeşitlerinin uygunluğuna göre olmalıdır. İçten eksantrikli ağızlık açma sisteminde eksantrik değişimi ve bakımı dıştan eksantrikli sisteme göre zor olduğundan daha az kullanılmaktadır. 18

23 UYGULAMA FAALİYETİ Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede içten eksantrikli ağızlık açma sisteminin ayarlarını yapınız. İşlem Basamakları İş ve bakım talimatını okuyunuz. Öneriler Üretici firmanın makine ile ilgili talimatların her makine için farklı olduğunu göz önünde bulundurunuz. Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları) ve yatağını hava ile gerekirse mazot ile yıkayıp temizleyiniz. Eksantrik hareket iletimini sağlayan bölgeleri ve eksantrik yatağını yağlayınız. Örgüye göre eksantrik plakalarını belirleyiniz. Hava ile temizlik sırasında makine üzerinde bulunan toz ve diğer yabancı maddeleri makine çevresinden ve varsa ürüne zarar vermeden yapınız. Temizlik için mazot veya benzer maddeler kullanılacaksa gerekli tedbirleri alarak temizlik işleminin gerçekleştiriniz. Yağlama işleminde yağı yeteri kadar ve makinenin gerekli olan bölgeleri için kullanınız. Yağlama sırasında makinenin diğer parçalarına ve varsa makine üzerindeki kumaşın yağlanmamasına dikkat ediniz. Örgüye göre eksantrik plakalarını seçerken makine üretici firmanın katalog bilgilerine riayet ediniz. 19

24 Eksantrik plakalarını örgüye göre makineye yerleştiriniz. Makineye eksantrik plakalarını uygun bir şekilde yerleştiriniz. Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava emişi ile temizleyiniz. Çerçeve yataklarını hava emişi ile temizlerken sadece toz ve yabancı maddelerin alınmasını sağlayınız. Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol ediniz. Çerçeveleri yataklarına yerleştiriniz. Çerçeve yataklarının kontrollerini yaparak herhangi bir aşınma ve kırılma varsa bunları değiştiriniz. Çerçeveleri yerleştirirken makinenin diğer aksamlarına zarar vermemeye dikkat ediniz. 20

25 Çerçeveleri yataklarına sabitleyiniz. Çerçevelerin yataklara montesi sırasında gerekli olan sıkıştırma vidalarının ve kısımların son kontrollerini yapınız. İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini sağlayınız. Ortamın temizliğini diğer makinelere ve çevreye zarar vermeden yapınız. 21

26 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. Değerlendirme Ölçütleri 1. İş ve bakım talimatını okudunuz mu? Evet Hayır 2. Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları) ve yatağını hava ile gerekirse mazot ile yıkayarak temizlediniz mi? 3. Eksantrik hareket iletimini sağlayan bölgeleri ve eksantrik yatağını yağladınız mı? 4. Örgüye göre eksantrik plakalarını belirlediniz mi? 5. Eksantrik plakalarını örgüye göre makineye yerleştirdiniz mi? 6. Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava emişi ile temizlediniz mi? 7. Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol ettiniz mi? 8. Çerçeveleri yataklarına yerleştirdiniz mi? 9. Çerçeveleri yataklarına sabitlediniz mi? 10. İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini sağladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 22

27 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. 1. Aşağıdakilerden hangisi dokuma makinelerinde, atkının atılmasından önce çözgü ipliklerinin iki tabakaya ayrılarak oluşturduğu üçgen kesitli tünele verilen addır? A) Atkı atma B) Ağızlık C) Armür D) Eksantrik 2. Dokuma makinesinde taraktan dokunan kumaşa kadar olan bölüm aşağıdakilerden hangisi ile isimlendirilir? A) Ön ağızlık B) Sağ ağızlık C) Üst ağızlık D) Alt ağızlık 3. Ağızlığın oluşturulmasında çerçevelerin yukarı kaldırılması ve tekrar eski yerine getirilmesi hangi hareket tipinde gerçekleştirilir? A) Üstten çerçeve hareketi B) Negatif çerçeve hareketi C) Pozitif çerçeve hareketi D) Nötr çerçeve hareketi 4. Ağızlık açma sistemlerinden eksantrik için aşağıdakilerden hangisi doğrudur? A) Genelde dikdörtgen şeklindedir. B) Makinede ağızlığın içinde bulunur. C) Kam olarak da adlandırılır. D) Plastikten yapılırlar. 5. Aşağıdakilerden hangisi eksantrikli ağızlık açma sistemlerindendir? A) Üstten eksantrikli ağızlık açma B) Alttan eksantrikli ağızlık açma C) Soldan eksantrikli ağızlık açma D) İçten eksantrikli ağızlık açma 6. Aşağıdakilerden hangisi ağızlık açma sistemlerinden değildir? A) Armürlü ağızlık açma B) Eksantrikli ağızlık açma C) Kamlı ağızlık açma D) Mekikli ağızlık açma DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz 23

28 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Öğrenme faaliyetinde kazandırılacak bilgi ve beceriler doğrultusunda, uygun ortam sağlandığında dıştan eksantrik sisteminin ayarını tekniğine uygun olarak yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Dokuma makinelerinde dıştan eksantrikli ağızlık açma sistemi hakkında çevrenizdeki işletmelerden bilgi edininiz. Atölyenizde bulunan dokuma makine ve tezgâhlarında ağızlık açma ve eksantrikli ağızlık açma sistemleri hakkında araştırma yapınız. Hazırladığınız raporu arkadaşlarınızla sınıf ortamında paylaşınız. 2. DIŞTAN EKSANTRİKLİ AĞIZLIK AÇMA 2.1. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sistemlerinin Elemanları ve Çalışma Şekli Bu tip dokuma makinelerinde eksantrikler dokuma makinesi iskeletinin yan duvarları dışına yerleştirilmiştir. İçten eksantrikli ağızlık açma sistemlerine göre daha fazla yer kaplamaktadır. Dıştan eksantrikli dokuma makineleri daha fazla yer kaplamalarına rağmen daha fazla çerçeve ve atkı rapor boyuna olanak tanıdığı, eksantrik değişimi ve bakımı kolay olduğu için daha çok tercih edilmektedir. 24

29 Resim 2.1: Dıştan eksantrikli dokuma makinesi Çerçeve sayısını artırabilmek amacı ile eksantrikle ağızlık açmada eksantriklerin tezgâhın dışında çalıştırılması şekli düşünülmüştür. Her ne kadar içten eksantrikli tezgâhlardan daha fazla çerçeveyi bu yolla çalıştırma imkânı doğsa bile bu da sınırlıdır. Yani 8 12 ayağa kadar çıkarılabilir. Şekil 2.1: Dıştan eksantrik sistemi Eksantrik makinesi, çift taraflı eksantriklerle gücü çerçevelerine pozitif olarak kumanda eder. Eksantriklerin hareketleri, makara kolları, iletici kollar ve ayaklar vasıtasıyla gücü çerçevelerine iletilir. Eksantrik makinelerinin bir ağızlık kaldırma tertibatı vardır. Bununla makara kolları eksantriklerden ayrı tutularak bütün gücü çerçeveleri aynı yüksekliğe getirilir. 25

30 Şekil 2.2: Dıştan eksantrikli dokuma makinesi Resim 2.2 de pozitif eksantrikli, sekiz çerçeveye kadar hareket verebilen bir ağızlık açma sistemi görülmektedir. Resimde A harfi ile gösterilen eksantrikler, B ile gösterilen rulmanlı eksantrik okuyucuları, hareketi C çerçeve ayaklarına iletir. Eksantrikler D konik dişlisinden aldığı tahrikle hareket eder. Resim 2.2: Pozitif eksantrik Örnek bir eksantrik sisteminin örgüye göre hazırlanması Dokuma işletmelerinde makine bakım bölümünde sürekli kullanılan eksantriklerin yedekleri ile herhangi bir örgü değişimde o örgüye ait eksantrik plakaları mevcuttur. Bir örgü değişimde ilk olarak makinede gerekli emniyet tedbirleri alındıktan sonra makinenin eksantrik kısmı kapakları sökülür. 26

31 Resim 2.3: Eksantrik kapağının sökülmesi Şekil 2.3: Eksantrik sistemi kapak vidaları Eksantrik kapakları söküldükten sonra eksantrik blok hâlinde çıkarılır. Şekildeki vida bağlantıları gevşetilir ve grup hâlinde eksantrikler tezgâh üzerinden alınır. 27

32 Resim 2.4: Eksantrik kapağının çıkarılmış görüntüsü Resim 2.5: Çeşitli örgülere ait eksantrikler 28

33 Şekil 2.4: Eksantrik sisteminin çıkarılması Şekil 2.5: Eksantriklerin makineden çıkarılmış şekli Makineden alınan eksantrikler yerine dokunacak örgünün eksantrikleri hazırlanır. Örnek olarak dimi 2/1 örgüsü için burada eksantrik plakalarını hazırlayacağız. Bu örgü için gerekli olan çerçeve sayısı en az üçtür. 29

34 Resim 2.6: Dimi 2/1 örgüsünün eksantrikleri (açık) Resim 2.7: Dimi 2/1 örgüsünün eksantriklerinin dizilmiş hâli Bir araya getirilerek hazırlanan eksantrikler için resimde görülen şekilde dizimi yapılır. Makine için çalıştırılacak çerçeve sayısına göre üçün katları şeklinde ilave çerçeveler yapılabilir. Eksantrik bağlantıları ve son kontroller yapılıp ağızlık açma sistemi istenilen örgüye göre hazır duruma getirilir. Resim 2.8: Dişlilere bağlantılı eksantrikler 30

35 2.2. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarları Eksantrikli ağızlık açma mekanizmasının makineye takılması ile ilgili ayarlar: Örgüyü değiştirmek için kam blokunun kutusundan çıkarılması, desen kamlarının sökülmesi (çıkarılması), desen kamlarının dizilmesi, kam blokunun tekrar eksantrik kutusuna takılması, çerçevelerin seviyeleme ayarı, ağızlık kapanma açısını ayarlama, ağızlık yüksekliği gibi ayarlardan oluşmaktadır. Bu ayarların yapılması için ilk işlem makinenin bakıma alındığını belirtmektir. Eksantrik blokunun kam kutusundan çıkarılması: Makinenin eksantrik koruyucu kapağının çıkarılmasıdır (Resim 1.14). Eksantrikler ağızlık kapanma pozisyonuna gelene kadar makine döndürülür. Yukarı konumda olan kollar ile aşağı konumda olan kollar aynı hizaya getirilir. Kamların her iki tarafında bulunan yatak vidaları sökülür ve kamlar üzerinde bulundukları mille birlikte blok hâlinde mekanizmanın içinden çıkarılır. Resim 2.9: Eksantrik kapağının sökülmesi Şekil 2.6: Eksantriğin iç görünüşü 31

36 Şekil 2.7: Bakım için sökülmüş eksantrik mekanizması Resim 2.10: Bakım için sökülmüş eksantrik 32

37 Eksantriklerin sökülmesi Eksantrikler takıldığı mil üzerinden sökülmesi için gerekli olan vida ve diğer bağlantı elemanları sökülür ve eksantrikler plakalar hâline getirilir. Desen kamlarının dizilmesi Şekil 2.8: Eksantrik bloku Dokunacak olan örgüye göre eksantrikler hem çeşit hem de sayı olarak tespit edilir. Ayrıca örgü değişmeyecekse eksantriklerin genel kontrolü yapılır. Eksantriklerin mil üzerine dizimi yapılır yani indeksleme ayarları gerçekleştirilir. Şekil 2.9: Eksantrik 33

38 Şekil 2.10: Eksantrik mili Şekil 2.11: Eksantrik örgüye göre dizilmesi 34

39 Şekil 2.12: Eksantrik örgüye göre dizilmesi Şekil 2.12 de verilen örnekte A harfiyle gösterilen çözgü levendi, B Gücü çerçeveleri, C ise eksantrik mekanizmasıdır. Örnekteki 1. çözgü hareketine bakıldığında 2 dolu 2 boş hareket için gereken eksantrik ve diğer çözgü hareketlerine göre eksantrikler görülmektedir. Eksantrikler örgünün dolu boş hareketlerine göre uygun seçildiğinde ve mekanizmaya doğru olarak yerleştirildiğinde herhangi bir problem olmadan dokuma makinesinin ağızlık sisteminin dokumaya hazır olduğu görülür. Eksantrik blokunun tekrar eksantrik kutusuna takılması Dizimi ve indeksleme ayarlarından sonra eksantrikler mil ile beraber tutularak tekrar mekanizma içine yerleştirilerek diğer ayarlara geçilir. Gerekli olan baskı levhaları yerine yerleştirilir, somunlar ve vidalar istenen tork değerinde sıkılır. Şekil 2.13: Eksantrik plakaları 35

40 Çerçevelerin seviyeleme ayarı Şekil 2.14: Çerçeve ayarı Bütün çerçeveler aynı seviyeye getirilir. Şekil 2.14 teki 1 ve 2 nu.lı vidalar gevşetilir. Çözgü iplikleri gücü gözlerinin tam ortasında pozisyon alıncaya kadar 1 nu.lı vida hareket ettirilir ve 2 nu.lı vida sıkılır. Ağızlık kapanma açısını ayarlama Genel olarak eksantrikli sistemlerde ağızlık kapanma açısı otomatik olarak ayarlama sistemi ile donatılmıştır. Mikro işlemcinin panosu üzerinde bir tuş kontrolü ile yapılabilmektedir. Şekil 2.15: Kamların kapanması Dokuma makinesi, istenilen ağızlık kapatma pozisyonuna çevrilir. Zincir dişlisinin 1 muhafaza kapağı çıkarılır. Zincir dişlisinin 1 cıvataları 2 gevşetilir. Birbirinin tersi, 36

41 istikametinde hareket eden iki makara kolu 4 tam birleşinceye kadar, mil 3 anahtar ile çevrilir. Cıvatalar 2 uzatmalı anahtar ile kuvvetlice sıkılır. Ağızlık yüksekliği ayarı Makine ağızlık kapanma pozisyonuna hareket ettirilir. Eksantrikli ağızlık açma sistemlerinde yukarı konumdaki çerçeveleri hareket ettiren Şekil 16 daki aşağı konumda çerçeveleri tahrik eden C kolları aynı hizada olur. D vidaları gevşetilip E tutucusunu C kolunun ucundan itibaren a mesafesince hareket ettirilir ve uygun pozisyonda D vidaları tekrar sıkılır. Şekil 2.16: Ağızlık yükseklik ayarı Sistemin yağlanması, dokuma makinelerinde standart sistemlerden olan elektrikli yağ devir daim kontrol pompaları ile sağlanır. Yağ seviyesinin uygunluğu ve yağ filtresinin temizliği kontrol edilmelidir. Eksantrik gruplarının ayarlanması özel bir ayarlama cihazı (indeksleme diski) ile sağlanır. İyi ayarlanmış eksantrik grupları, düzgün bir ağızlığın oluşturulması ve kapalı ağızlıkta eksantriklerin tek tek ve birbirleriyle uyumlu çalışmaları için son derece önemlidir. Şekil 2.17: Eksantrik yağlama ayarları 37

42 Ağızlık seviyeleme tertibatına sahip eksantrik sistemlerinde, çözgü ipliklerinde oluşabilecek aşırı gerginliklerin giderilmesi ve ağızlık yüksekliklerinin ayarlanabilmesi mümkündür. Şekil 2.17 de yüksek, orta ve alçak ağızlık oluşumu için eksantrik ve ayarlama kolunun (a) pozisyonları görülmektedir. Eksantrik mekanizmasında haznenin içindeki yağ miktarını gösteren bir kontrol göstergesi bulunmaktadır. Bunun da işletme makine bakım ünitesinin belirlemiş olduğu zamanlarda kontrolünün yapılması gerekmektedir. Şekil 2.18: Eksantrik yağ göstergesi Yağlama işleminin amacı dokuma makinelerinde enerji tüketimini ve aşınmayı azaltmaktır. Kullanılacak yağ çeşidi kesinlikle uygun seçilmelidir yani gres yağ kullanılacaksa ince yağ ya da tam tersi yapılmamalıdır. Ayrıca aşırı yağlama kumaşta lekelere sebep olabilir hem de maliyeti artırır. 38

43 Yağ değiştirme aygıtı sadece yuvalardaki kullanılmış, özelliğini kaybetmiş olan ince yağın çıkarılması için kullanılır. Diğer bir görevi de kirli yağın yeniden yağ dolaşımına girmesini önlemektir. Eksik yağların ilavesi için kullanılmaz. Resim 2.11: Yağlama aygıtı 2.3. Dıştan Eksantrikli Ağızlık Açma Sisteminin Bakım ve Ayarlarını Yapma Sırasında Dikkat Edilecek Hususlar Günümüzde kullanılan her bir dokuma makinesi teknolojik olarak ileri seviyede elektronik donanıma sahip makinelerdir. Bundan dolayı ayar ve bakımları mutlaka üretici firmaların gerekli olan talimatlarının yer aldığı katalog ve iş talimatlarına göre ayarlanmalı, çalıştırılmalı ve bakımı yapılmalıdır. Yoksa yapılacak yanlışlıklar firmaların sorumluluğu altında değildir. Dokuma makinelerinde yapılacak bakım ve ayarlar sırasında parça değişimi veya diğer değişiklikler için kesinlikle üretici firmanın belirttiği parçalar kullanılmalıdır. Koruma panelleri veya emniyet ile ilgili kısımları devre dışı bırakmak veya makineden sökmek kesinlikle yanlıştır. Ayrıca bakım ve yapılacak ayarlar sırasında ana şalter mutlaka kapalı durumda olmalı ve güvenlik kontrolü sağlanmalıdır. Elektriksel bağlantılar ve bakım sadece kalifiye elemanlar tarafından yapılmalıdır. Bu demektir ki kalifiye elemanlar fizik ve elektrik ile ilgili temel kurallar ve geçerli olan mevzuat hakkında temel bilgilere sahip olmalı ve elektrik bağlantıları, elektrik ile ilgili semboller ve elemanlar hakkında yeterli tecrübeye sahip olmalıdır. 39

44 Makine üzerinde gerekli renkli ışık ve levhalarla güvenlik önlemleri alınmalı, bu işi yapacak olan bir yetkili sorumluluğunda işlem devam ettirilmelidir. Hatalı veya yanlış olarak çalışan koruma panelleri hemen değiştirilmeli veya tamir edilmelidir. Dokuma makinelerinin tasarımında üretilen gürültüyü sınırlamak için gerekli tedbirler alınır. Ancak dokuma işletmelerinde gürültü seviyesi çok yüksektir. Dolayısıyla uygun bir kulaklık kullanılması tavsiye edilir. Gürültüye sürekli olarak maruz kalmak kalıcı duyu kayıplarına sebep olabilir. Bir dokuma makinesi tarafından üretilen gürültü çok sayıda faktöre bağlıdır. Bundan dolayı, geçerli genel bir kural veya formül vermek imkânsızdır. Makine hızı, çerçeve sayısı, gücü tipi, örgü, dokuma gerginlikleri ve dokuma makinesi eni bu faktörlerden bazılarıdır. Bakım ve ayarlar esnasında çalışanların basınçlı hava ile temizlik yapmasına hiçbir zaman izin verilmez. Makine yağının değiştirilmesi ve diğer bütün yağlama işlemlerinde gerekli temizliğin sağlanması gerekir. Etrafa saçılan yağ parçacıklarından dolayı en küçük kayma riski önlenmelidir. Buna ilave olarak muhtemel çevre kirliliğini önlemek veya sınırlamak için makineden alınan kullanılmış yağ biriktirilmeli, bilinen bir kullanılmış yağ işletme veya atölye tesisinde toplanmalı, işlenmeli ve geri dönüşümü sağlanmalıdır. Temizleme deterjanları: Belirli makine parçalarının temizlenmesinde kullanılabilecek nitelikte kimyasal temizleme ürünleri kullanıldığında gerekli bütün önlemler alınmalıdır. Koruma ekipmanı kullanılmalı ve potansiyel yangın tehlikesine karşı gereken dikkat gösterilmeli, mümkün olduğu kadar biyolojik olarak parçalanabilir ürünler kullanılmalıdır. Toz üretimi: İpliklerin işlenmesi esnasında büyük miktarda uçuntu veya zararlı toz açığa çıkar. Dokuma işletmesinde çalışanlar tarafından teneffüs edilen toz veya uçuntu miktarını azaltmak, akciğerleri korumak için maske takılmalıdır. Bunun ötesinde, toplanan uçuntu ve telef (kumaş kenarları vb.) muhtemel çevre kirliliğini sınırlamak için uygun olarak işlenmelidir. Zararlı maddeler durumunda, bu işleme yetkili firmalar tarafından yapılmalıdır. 40

45 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Verilen iş talimatına göre işlem basamaklarını uygulayarak verilen sürede dıştan eksantrikli ağızlık açma sisteminin ayarlarını yapınız. İşlem Basamakları İş ve bakım talimatını okuyunuz. Öneriler Üretici firmanın makine ile ilgili talimatlarının her makine için farklı olduğunu göz önünde bulundurunuz. Dokuma makinesinin ana butondan durdurulduğunu kontrol ediniz Makinenin bakım levhasını tezgâh üzerinde görülebilecek şekilde asınız. Kullanacağınız el aletlerini bakım aracının üzerinde ya da kontrollü bir yerde muhafaza ediniz. Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları) ve yatağını hava ile, gerekirse mazot ile yıkayıp temizleyiniz. Temizlik sırasında mazotu kullanırken makinenin parçalarına, üzerinde varsa ürüne ve çevreye sıçramamasına dikkat ediniz. Hava kullanımında yağ ve diğer maddelerin çevreye zarar vermemesine dikkat ediniz. Temizlik için üstübü kullanınız. 41

46 Eksantrik plakalarını çıkardığınız zaman temiz bir yerde ya da kumaş üzerinde muhafaza ediniz. 42

47 Eksantrik plakalarını kullanacağınız örgüye uygun tespit ediniz. Kullanacağınız eksantrik plakalarının dizimini yaparken karışıklığa sebep vermeyiniz. Eksantrik sistemini yağlayınız. Malzemeyi ve zamanı iyi kullanınız. Üretici firmanın uygun gördüğü ince yağ ve gres yağı kullanınız. Sadece yağlanması gereken bölgeleri yağlayınız. Kullanılan yağ çeşitlerini ve oranlarını uygun şekilde yapınız. 43

48 44 Çerçeve ayak bağlantılarını yağlayınız. Çerçeve kenar tutucularını yağlayınız.

49 45 Dokuma makinesi üzerinde çözgü ve/veya kumaş varsa bunların yağlanmamasına dikkat ediniz.

50 Örgüye göre eksantrik plakalarını belirleyiniz. Örgüye göre eksantrikleri sadece bakım yapılacaksa temizleyiniz. Değişmesi gerekenleri tespit ederek makine bakım deposundan alınız. Örgü değişikliğinden dolayı kullanılmayan eksantriklerin gerekli temizliğini yaparak depoda muhafaza ediniz. 46

51 Eksantrik plakalarını örgüye göre makineye yerleştiriniz. İş güvenliği kurallarına uyunuz. Vidaları sökerken kullandığınız el aletlerinin yağlanmamasına dikkat ediniz. Sürekli temizlik için üstübü kullanınız. Eksantrikleri blok hâlinde kontrollü bir şekilde çıkarınız. Eksantriklerin kontrolünü yaparak yıpranmış ve deforme olmuşları tespit ediniz. Eksantriklerle ilgili ayarları üretici firmanın kullanım talimatına uygun olarak yapınız. 47

52 Eksantrik gruplarını indeksleme diski ile ayarlayınız. Planlı ve dikkatli çalışınız. Gerekli ayarları yaptıktan sonra eksantrik sisteminin bütün sökülen parçalarını tekrar monte ediniz. Örgü değişimi olacaksa uygun eksantrik tercihini katalogdan kontrol ediniz. Örgüye göre eksantrik grubunun montajını yapınız. Örgüye göre eksantrikleri bir araya getirerek eksantrik yatağına düzgün bir şekilde yerleştiriniz. Eksantrikleri gerekli olan her vidayı uygun bir şekilde sıkıştırınız. 48

53 Yağ seviyesini kontrol ediniz. Yağ gösterge çubuğunu kontrol ediniz. Gerekirse yağ ilavesi yapınız. Yağ gösterge çubuğunun minimum ve maksimum değerlerine dikkat ediniz. 49

54 Yağ filtresini temizleyiniz. Temizleme esnasında filtre üzerinde herhangi bir yabancı madde veya tortulaşmış yağ parçalarının kalmamasına dikkat ediniz. Hava ile ve gerekirse çeşitli kimyasallarla temizlik işlemini yapınız. Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava emişi ile temizleyiniz. Çerçeve yataklarını çevreye, ürüne ve diğer makine bölümlerine zarar vermeden yapınız. 50

55 Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol ediniz. Çerçeve yataklarının temizliğinden sonra kontrolünü yaparak yıpranmış veya kırılmış parçalar, kısımlar varsa bunların değişimini sağlayınız. Çerçeveleri yataklarına yerleştiriniz. Temizlik ve kontrol aşamasından sonra çerçeveleri çalışılacak örgü ve kumaşa göre makine üzerindeki yataklarına yerleştiriniz. 51

56 Çerçeveleri yataklarına sabitleyiniz. Çerçevelerin yerleşiminden sonra gerekli olan bütün sabitleme parçalarının kontrolünü yaparak çalışmaya hazır hâle getiriniz. 52

57 İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini sağlayınız. Yapmış olduğunuz bakım ve ayarlardan sonra çalışma ortamını temizleyiniz. 53

58 54 Dokuma salonu veya atölyesinde merkezî otomatik temizleme aparatını çalıştırınız.

59 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız beceriler için Evet, kazanamadığınız beceriler için Hayır kutucuğuna (X) işareti koyarak kendinizi değerlendiriniz. 1. İş talimatını okudunuz mu? Değerlendirme Ölçütleri Evet Hayır 2. Eksantrik plakalarını (eksantrik kamları) ve yatağını hava ile, gerekirse mazot ile yıkayarak temizlediniz mi? 3. Eksantrik hareket iletimini sağlayan bölgeleri ve eksantrik yatağını yağladınız mı? 4. Örgüye göre eksantrik plakalarını belirlediniz mi? 5. Eksantrik plakalarını örgüye göre makineye yerleştirdiniz mi? 6. Eksantrik gruplarını indeksleme diski ile ayarladınız mı? 7. Örgüye göre eksantrik grubunun montajını yaptınız mı? 8. Yağ seviyesini kontrol ettiniz mi? 9. Yağ filtresini temizlediniz mi? 10. Çerçevelerin yerleştirildiği yatakları hava emişi ile temizlediniz mi? 11. Çerçeve yataklarının sağlamlığını kontrol ettiniz mi? 12. Çerçeveleri yataklarına yerleştirdiniz mi? 13. Çerçeveleri yataklarına sabitlediniz mi? 14. İşlemin yapıldığı ortamın temizliğini sağladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 55

60 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( )Dıştan eksantrikli ağızlık açma sistemi dokuma makinesi iskeleti yan duvarları dışına yerleştirilir. 2. ( )Dıştan eksantrikli sistem içten eksantrikli sisteme göre daha az yer kaplamaktadır. 3. ( )Dıştan eksantrikli makinelerde bütün örgüler için aynı eksantrikler kullanılır. 4. ( )4- Ağızlık açma sisteminin bakımı sırasında sistemin yağlanması için üretici firmanın belirlemiş olduğu yağlar tercih edilir ( )D örgüsünün dokunabilmesi için en az üç eksantrik gerekmektedir. 1 DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise Modül Değerlendirme ye geçiniz. 56

61 MODÜL DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME Aşağıda boş bırakılan parantezlere, cümlelerde verilen bilgiler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. 1. ( )Dokuma makinelerinde, atkının atılmasından önce çözgü ipliklerinin iki tabakaya ayrılarak oluşturduğu üçgen kesitli tünele ağızlık adı verilmektedir. 2. ( )Ağızlık açma sistemleri, kumaşın dokunma kalitesini ve makinenin kullanışlılık derecesini belirler. 3. ( )Arka ağızlık, dokuma makinesinde gücülerden, dokunan kumaşa kadar olan bölüme verilen addır. 4. ( )Negatif çerçeve hareketi ile ağızlık oluşturan sistemlerde, çerçevelere sadece oluşturulması için değil, kapatılması için de ağızlık oluşturma tertibatından hareket verilir. 5. ( )Eksantrik, çevresi merkezle aynı uzaklıkta olmayan, değişik merkez kaçıklıklarına sahip parçalara verilen isimdir. Kam olarak da adlandırılır. 6. ( )Her örgü için aynı eksantrikler kullanılır. 7. ( )Dokumada örgü ve motif olarak en büyük raporları eksantrikli makinelerde dokuyabiliriz. 8. ( )Eksantrikli ağızlık açma sistemleri içten ve dıştan eksantrikli olmak üzere iki gruptan oluşur. DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki modüle geçmek için öğretmeninize başvurunuz. 57

62 CEVAP ANAHTARLARI CEVAP ANAHTARLARI ÖĞRENME FAALİYETİ-1 İN CEVAP ANAHTARI 1 B 2 A 3 C 4 C 5 D 6 D ÖĞRENME FAALİYETİ-2 NİN CEVAP ANAHTARI 1 DOĞRU 2 YANLIŞ 3 YANLIŞ 4 DOĞRU 5 DOĞRU MODÜL DEĞERLENDİRMENİN CEVAP ANAHTARI 1 DOĞRU 2 DOĞRU 3 YANLIŞ 4 YANLIŞ 5 DOĞRU 6 YANLIŞ 7 YANLIŞ 8 DOĞRU 58

63 KAYNAKÇA KAYNAKÇA ALPAY Halil Rıfat, Dokuma Makineleri, Makine Mühendisleri Odası Yayınları, Bursa, UZUNÖZ Kasım, Tufan Ata TÜRKYILMAZ, Bülent GÜRSU, Dokuma Teknolojisi, MEB Yayınları, İstanbul,