T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI MEGEP (MESLEKİ EĞİTİM VE ÖĞRETİM SİSTEMİNİN GÜÇLENDİRİLMESİ PROJESİ) KİMYA TEKNOLOJİSİ KORUYUCU UYGULAMA ANKARA, 2009

2 Milli Eğitim Bakanlığı tarafından geliştirilen modüller; Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının tarih ve 186 sayılı Kararı ile onaylanan, Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında kademeli olarak yaygınlaştırılan çerçeve öğretim programlarında amaçlanan mesleki yeterlikleri kazandırmaya yönelik geliştirilmiş öğretim materyalleridir (Ders Notlarıdır). Modüller, bireylere mesleki yeterlik kazandırmak ve bireysel öğrenmeye rehberlik etmek amacıyla öğrenme materyali olarak hazırlanmış, denenmek ve geliştirilmek üzere Mesleki ve Teknik Eğitim Okul ve Kurumlarında uygulanmaya başlanmıştır. Modüller teknolojik gelişmelere paralel olarak, amaçlanan yeterliği kazandırmak koşulu ile eğitim öğretim sırasında geliştirilebilir ve yapılması önerilen değişiklikler Bakanlıkta ilgili birime bildirilir. Örgün ve yaygın eğitim kurumları, işletmeler ve kendi kendine mesleki yeterlik kazanmak isteyen bireyler modüllere internet üzerinden ulaşılabilirler. Basılmış modüller, eğitim kurumlarında öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılır. Modüller hiçbir şekilde ticari amaçla kullanılamaz ve ücret karşılığında satılamaz.

3 İÇİNDEKİLER AÇIKLAMALAR... ii GİRİŞ... 1 ÖĞRENME FAALİYETİ YAPILARDAKİ SIVALI YÜZEYLERE İLK ASTAR YAPMA Ürün Lejant Bilgileri Pigtogram Sistemi ve Önemi Sıvalı Zeminlerde Kullanılan Koruyucular Önemi Görevleri Uygulama Metotları UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ YAPILARDAKİ METAL YÜZEYLERE KORUYUCU ASTAR YAPMA Metal Zeminlerde Kullanılan Koruyucular Önemi Görevleri Uygulama Metotları UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖĞRENME FAALİYETİ AHŞAP YÜZEYİ KORUYUCU VE RENKLENDİRİCİLERLE DOLGU ÖNCESİ HAZIRLAMA Ahşap Zeminlerde Kullanılan Koruyucular ve Renklendiriciler Önemi Koruyucaların Çeşitleri UYGULAMA FAALİYETİ ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME MODÜL DEĞERLENDİRME CEVAP ANAHTARLARI KAYNAKÇA i

4 KOD ALAN DAL/MESLEK MODÜL ADI AÇIKLAMALAR AÇIKLAMALAR 524KI0068 Kimya Teknolojisi Boya Üretimi ve Uygulama Koruyucu Uygulama Güvenlik önlemlerini sağlayarak doğru kullanım MODÜLÜN TANIMI teknikleriyle farklı yüzey (ham) yapılarına koruyucu (ilk astar) uygulamanın verildiği öğrenme faaliyetidir. SÜRE 40 / 32 ÖN KOŞUL Modülün ön koşulu yoktur. YETERLİLİK Farklı yüzeylere koruyucu astar kullanmak Genel Amaç Gerekli ortam sağlandığında, yapı, metal ve ahşap yüzeylere araç gereci tekniğine uygun kullanarak koruyucu uygulayabileceksiniz. MODÜLÜN AMACI EĞİTİM ÖĞRETİM ORTAMLARI VE DONANIMLARI Amaçlar 1. Yapılardaki sıvalı yüzeylere koruyucu astar uygulamasını hatasız yapabileceksiniz. 2. Metal yüzeylerin hazırlık işlemlerinden sonra koruyucu astarları hatasız uygulayabileceksiniz. 3. Ahşap yüzeylere malzeme cinsine göre koruyucu ve renklendirici seçimi ve ayarlaması yapabilecek ve ham koruyucuları tekniğe uygun tatbik edebileceksiniz. Ortam: Boya atölyeleri, sınıf, kütüphane, internet (bilgi teknolojileri ortamı), işletme, ev, kendi kendine veya grupla çalışabileceğiniz tüm ortamlar Donanım: Büyük ekran televizyon, sınıf veya bölüm kitaplığı, VCD veya DVD çalar, tepegöz, projeksiyon, bilgisayar ve donanımları, internet bağlantısı, zemin koruyucular, spatulalar, zımparalar, fırça ve rulolar, ahşapmetal-yapı yüzey panelleri, yardımcı araç ve gereçler ii

5 Modül içinde yer alan her öğrenme faaliyetinden sonra verilen ölçme araçları ile kendinizi değerlendireceksiniz. ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Öğretmen modül sonunda ölçme aracı (çoktan seçmeli test, doğru-yanlış vb.) kullanarak modül uygulamaları ile kazandığınız bilgi ve becerileri ölçerek sizi değerlendirecektir. iii

6 iv

7 GİRİŞ GİRİŞ Sevgili Öğrenci, Boya teknolojisine yönelik eğitimin en önemli temel taşlarından biri, üretilen boyaların sistemine uygun olarak uygulanmasıdır. Bu modül ile edineceğiniz bilgiler ve beceriler ile yapacağınız üst yüzey boyama işlemleri için daha sağlam zeminler sağlayacaksınız. Dolayısıyla boyamanın uzun ömürlü olması sağlanmış olacak ve ekonomik anlamda da kazanç sağlanmış olacaktır. Teknolojik gelişmelere paralellik için boyama işlemlerini sistemlerine ve tekniğine uygun şekilde tatbik etmek çok önemlidir. Gerekli güvenlik önlemlerini almak şartıyla, sanatınızı ve emeğinizi en güzel şekilde göstermenize yardımcı olacaktır. Çalışmalarınızda boya altı malzemeleri tanıyarak ve kullanım tekniklerini uygulayarak işinizi yaparken mesleğe özel bilgileriniz olduğunu fark ettirecek ve meslek hayatınızda tercih edilmenize neden olacaktır. Mesleğinizin boya sektörünün ihtiyacı olan bir parçasını tamamlamış ve alanında özgüveni gelişmiş, görevini titizlikle yapan, sektöründe başarıyla çalışabilme becerisini kazanmış insanlar olmanız hedefimizdir. Bu modülü başarı ile tamamladıktan sonra meslek ahlakına sahip olarak yapı, metal ve ahşap yüzeylere koruyucu uygulayabileceksiniz. 1

8 2

9 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 ÖĞRENME FAALİYETİ 1 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında, kuralına uygun olarak yapılardaki sıvalı yüzeylere koruyucu astar uygulamasını yapabileceksiniz. ARAŞTIRMA Ürün teknik bültenlerinin hazırlanma standartlarını araştırınız. Pigtogram sisteminin amaçları ve faydalarını araştırınız. Yapılarda kullanılan farklı yüzey türlerini araştırınız. Ham yapı yüzeylerinde kullanılan koruyucuların neler olduğunu araştırınız. 1. YAPILARDAKİ SIVALI YÜZEYLERE İLK ASTAR YAPMA Üst yüzey boyama çalışmalarında beklenilen performansların alınabilmesi için boyamanın doğru boyama sistemi ve uygun teknoloji ile yapılması gerekir. Yüzeylere doğrudan son kat boya uygulaması kesinlikle yapılamaz. Yapılması hâlinde istenilen sonuç elde edilemediği gibi boya uzun süreli koruma görevini de yerine getirmemiş olur. Bu nedenle boya yardımcı maddelerini tanımak ve kullanmak gerekir. Koruyucular, yüzey hazırlama işleminden sonra ilk kullanılan malzeme grubudur. Kullanıldıkları yüzey tipine göre farklılık göstererek koruyuculuğun haricinde farklı görevler de üstlenir. Koruyucular (ilk astarlar) zemine göre seçilir. Seçimde uygulanacak boyanın sistem yapısına uygun olmasına dikkat edilir. Ancak iyi bir boyama işleminin yapılabilmesi için her şeyden önce kullanılacak malzemelere ait temel bilgilerin bilinmesi çok önemlidir. 3

10 1.1. Ürün Lejant Bilgileri Ürünün tanıtımına yönelik ambalaj üzerinde yer alan açıklamaların bütününe ürün lejant bilgileri denir. Tehlikeli madde üreticileri, ürün içeriğine göre ürün etiketlenmesinden sorumludur. Bu etiketlerin üzerinde; Üreticinin adı ve adresi, Ürünlerin ticari adı, Amaçlanan kullanım alanları ve içeriğinde yer alan maddelerin özellikleri, Çevre ve insan sağlığı için tehlike durumları ve korunma önlemleri bulunmalıdır. Boya bir kimyasal karışım olduğundan kullanılan kimyasalların özelliklerine göre kısa ve öz bilgiler mutlaka okunmalıdır. Öncelikle dikkat edilmesi gereken nokta ifade edilen güvenlik uyarıları olmalıdır. Kimyasalların ve kimyasal madde karışımlarının tehlikeli olmasından dolayı basit ve tek kelimelik uyarılar ambalaj üzerinde belirtilir. Çevre ve insan sağlığı için tehlike durumları tüm dünya ülkelerinde yönlendirici konumdadır. Zararlı maddelere ait özel riskler R harfi ve güvenlik önlemleri S harfi ile ifade edilir. Bazı kimyasallar ise birden fazla tehlikeye neden olabilir. Böyle durumlar için güvenlik tavsiyeleri yan yana R harfleri ile ifade edilir. R harfi tehlike belirten harftir. Örneğin; R10: alevlenebilir, R38: ciddi tahriş eder. S harfleri ise güvenlik önlemlerini gösteren harftir. Örneğin; S2: Çocuklardan uzak tutunuz., S3: Serin yerde muhafaza ediniz. vb. Kombine (yan yana) R harfleri bir tehlikenin yine bir başka tehlikeye daha neden olabileceğini açıklar. Örneğin; R 20/2: Solunduğunda cilt temasında, yutulduğunda sağlığa zararlıdır. gibi. Resim 1.1: Ambalaj üzerindeki ürün lejant bilgileri 4

11 Boya lejant bilgilerinde genel olarak şu başlıklar yer alır: Boya ambalajlarında güvenlik uyarıları mutlaka yer alır. Boyanın cinsi ve ana ham maddesi tanım kısmında yer alır. Ürünün uygulanabileceği yüzeyin cinsi ve uygulanabileceği alt malzeme cinsi ifade edilir. Uygulanacak işlem basamakları sırası ile verilir. Ürünün nasıl hazırlanması gerektiği, yüzeyde olması gereken yüzey temizleme işlemleri, uygulamayı bozacak uyarılar, tavsiye edilen uygulama şekli, kullanılacak yardımcı aparatlar belirtilir. Kuruma süresi, dokunma kuruluğu ve sert kuruluğuna ihtiyaç duyulan süre belirtilir. Boyanın birim hacmine göre ne kadarlık alana uygulanabileceği bilgisini de verir Pigtogram Sistemi ve Önemi Boya ambalajlarının üzerinde ve bu malzemelerle ilgili broşürlerde lejant bilgileriyle birlikte, malzemelerin kullanımı bazı özel işaretler ile anlatılır. Uluslararası anlaşılabilen sembollerle gösterilmiş standart resim lisanı geliştirilerek gerekli bilgilerin doğru ve çabuk anlaşılabilmesi için dile bağlı olmayan ve resimlerle anlatımlara pigtogram denir. Pigtogramlar tüm ülkelerde o ürünün kullanıcıları tarafından lisan bilmeden kullanımını ve gerekli standartları algılamaları açısından önem taşır. Aşağıdaki resimlerde boya endüstrisi ürünlerinde kullanılan pigtogramlar verilmiştir. Teknik bilgiler Resim 1.2: Teknik bültene bakınız pigtogramı 5

12 Uygulama viskozitesi Resim 1.3 : Yüzeyi temizleyiniz pigtogramı Resim 1.4: Uygulama viskozitesine inceltiniz pigtogramı Karışım Resim 1.5 : Su ile inceltilir pigtogramı ( a ) ( b ) ( c ) ( d ) Resim 1. 6: ( a) Uygulamaya hazır pigtogramı ( b) İki bileşenin karışımı (1:1) ( c) İki bileşenin karışım oranı (d) Üç bileşenin karışım oranı 6

13 Resim 1.7: Ölçü çubuğu kullan pigtogramı Uygulama Resim 1.8: Sertleştirici ilavesi (polyester) pigtogramı (a) (b) (c) (d) Resim 1.9: (a) Üstten hazneli tabanca (b) Alttan hazneli tabanca (c) gövde altı koruyucu tabanca ( d) Havasız tabanca Resim 1.10: Üstten hazneli tabanca ile uygula pigtogramı Resim 1.11: Üstten hazneli tabanca ile uygula pigtogramı 7

14 Kuruma (a) (b) (c) (d) Resim : (a) Spatula ile uygulama (b) Fırça ile uygulama (c) Rulo ile uygulama ( d) Aerosol (basınçlı kutu) (a) (b) (c) (d) Resim 1.13: (a) Ön buharlaşma (b) Kuruma süresi (c) IR ile kuruma süresi (d) Sıcaklığı kontrol ediniz pigtogramı Zımpara (kuru) (a) (b) (c) Resim 1.14 : (a) El ile kuru zımpara (b) Titreşimli makine ile kuru zımpara (c) Dairesel makine ile kuru zımpara Zımpara (yaş) (a) (b) (c) Resim 1.15 : (a) El ile kuru zımpara (b) Titreşimli makine ile kuru zımpara (c) Dairesel makine ile kuru zımpara 8

15 Diğer işlemler Resim 1.16: Karıştırınız pigtogramı Resim 1.17: Makine ile karıştırınız pigtogramı Resim 1.18: Renk kontrolü Resim 1.19: Temiz hava maskesi takınız pigtogramı Resim 1.20: Polish Resim 1.21: Nemden koruyunuz pigtogramı Resim 1.22: Serin yerde depolayınız pigtogramı Resim 1.23: Depolama süresi Resim 1.24: Donmaktan koruyunuz pigtogramı 1.2. Sıvalı Zeminlerde Kullanılan Koruyucular Öncelikle sıvalı duvar yüzeyi tanımakta yarar vardır. Sıva; su, çimento, kum ve kirecin çeşitli oranlarda karıştırılması sonucu elde edilen malzemedir. Uygulama sonrası çimentodaki reaksiyonun tamamlanması yaklaşık iki üç haftayı bulmaktadır. Bu süre içinde çimentonun reaksiyonunu tam olarak tamamlayabilmesi için de suya gereksinimi vardır. Bu süre tamamlanmadan yapılacak boya uygulamalarından iyi sonuç alınmaz. 9

16 Sıvalarda kullanılan kum, çimento ve kireç oranları da büyük önem taşır. Kirecin aşırı kullanılması hâlinde zayıf, gevşek ve oldukça emici bir sıva türü ortaya çıkmaktadır. Sıva karışımları hazırlanırken her defasında aynı özellikte hazırlanamadığı için farklı sıvalar, farklı özellikler göstermektedirler. Sıvaların su buharı geçirgenlik ve su emme değerleri yüksektir. Genel olarak sıvalarda kullanılan çimentoda metal oksitler mevcuttur. Bu metal oksitlerin sulu çözeltileri alkalidir. Yani ph değerleri 8 14 aralığındadır. Yüksek alkali ortamlar ph (10 14) boyalar için uygun yüzeyler değildir. Bu nedenlerden duvarda kullanılacak olan ilk astarlar diğer yüzey tiplerinden (ahşap, metal vb.) farklı özelliktedir Önemi Resim 1.26 : Sıvalı zeminler Duvarlarda kullanılacak ilk astar zeminin ilk koruma görevini üstlenir. Bu nedenle sıvalı zemine ilk olarak koruyucu astar uygulanması yüzeyi sağlamlaştırmak ve fazla boyanın emilimini önlemek için yapılır. Şeffaf astar, akrilik astar, silikonlu astar ve anti bakteriyel astar gibi çeşitleri mevcuttur. Koruyucu olarak uygulanan sıvalı zemin astarları yapıların dayanımını arttırır. Bu nedenle bu tür yüzeylere üzerine uygulanacak boya sistemine uygun olarak ilk astarlama yapmak çok önemlidir. Dış cephelerde atmosferik koşullara (yağmur, kar, dolu gibi) karşı dayanımı yüksek olan silikon esaslı boyaların altına uygulanan ilk astarlar yüzeyin maruz kaldığı suyu yüzeyden iter. Aynı zamanda yüksek su buharı geçirgenliğine de sahip olduğundan nemin dışarı çıkmasını sağlar. Bu da yapıların ömrünü uzatır (Resim 1. 27). Resim : İlk astar uygulanan yüzeyin atmosferik koşullara dayanımı 10

17 Görevleri Koruyucu olarak uygulanan ilk astarların görevleri şunlardır: Yüzeyi sağlamlaştırmak Yüzeyin emiciliğini kontrol altına almak ve homojen hâle getirmek Boya sarfiyatını azaltmak Duvarda oluşacak alkali değişimlerden boyayı korumak Kumdan ve kireçten gelen tuzların yüzeye taşınmasını engellemek Boyanın bağlayıcısının yüzey tarafından emilmesini engelleyerek uzun ömürlü boyama sistemlerinin oluşturulmasını sağlamak Uygulamayı kolaylaştırıp işçilik maliyetini düşürmek Uygulama Metotları Önce kuru zımpara ile bütün yüzey taşlanarak yüzeydeki serbest hâlde bulunan veya az tutunan kum tanecikleri yok edilir. Bu işlem için numaralı zımparalar kullanılır. Bu uygulama ile hem boyanın altında kalacak gevşek zeminler yok edilmiş olur hem de düzgün bir yüzey hazırlandığından macun uygulaması kolay ve güzel olur. Ayrıca yüzeydeki girinti ve çıkıntılar yok edildiğinden boya sarfiyatında en az % 20 lik bir kazanç sağlanır. Bundan sonra yüzeye uygun bir astar seçimi yapılır (Çoğunlukla akrilik esaslı astarlar tercih edilir). Ürün lejant bilgisi doğrultusunda gerekli oranda inceltme yapılarak uygun görülen boyama aleti (fırça, rulo, püskürtme aleti gibi) ile homojen olarak yüzeye emdirilir. Sıvalı zeminlerde manüel olarak fırça ya da rulo kullanılır. Çoğunlukla rulo ile tatbik edilir. Rulonun temas etmediği kısımlara ise fırça kullanılır. Sıvalı zeminlerde kullanıma hazır hâlde olan koruyucuya rulo veya fırça batırılır. Üzerindeki fazla koruyucu kap kenarına sıyrılarak alınır. Rulo, üzerindeki koruyucu zemine ilk temas ettiği yerde üzerindeki malzemenin yaklaşık % 90 oranındaki miktarını zemine aktarır. Yukarı doğru rulo yürüttükçe rulo üzerindeki koruyucu sıvı miktarı azalır ve üzerindeki koruyucu tükenmiş olur. Tekrar koruyucu kabına batırılan rulonun üzerindeki fazlalıklar sıyrıldıktan sonra bu sefer uygulamayı bıraktığımız en son noktadan başlanarak ters yönde aşağıya doğru aynı şekilde uygulanır. Böylece ilk olarak % 90 lık aktarımın olduğu kısım ikinci etapta % 10 luk aktarım almış olur. Toplam da % 100 e tamamlanmış olur. 11

18 % 90 % 10 Şekil 1.1: Sıvalı zemine fırça veya rulo ile yüzeye koruyucu aktarım oranı Havasız (airless) püskürtme sis oluşumunun en aza indirildiği hava kabarcığı bulunmayan ve son derece düzgün yüzeylerin elde edildiği bir uygulama yöntemidir (Resim ). Resim 1.28: Airless havasız püskürtme Uygulanacak koruyucu astar, boyanın tutunmasına sağlam bir zemin hazırladığı gibi son kat boya sarfiyatını da azaltır. Yalnız uygulamada dikkat edilecek bir nokta, astarın yüzeye aşırı uygulanmaması ve daha düşük oranlarda inceltilmesidir (3 4 katı su gibi). Bu durumlarda yüzeye aktarılan koruyucu astar oranı arttığından yüzeyde camsı bir tabaka oluşacaktır. Üstüne gelecek boyaların yapışmaları zayıflayacaktır. Bu nedenle yüzeyde çok kısa bir zamanda kabarmalar yaşanabilir (Resim 1.29). 12

19 Resim 1.29:Aşırı astar uygulaması ve yanlış astar kullanımı Bu nedenle astarlar kesinlikle aşırı uygulanmamalıdır. Aynı zamanda zemin yapısına uygun olmayan bir koruyucu astarda aynı şekilde olumsuz sonuçlara neden olur. Yüzeyler astarlandıktan sonra farklı özellikte boyaların yapılması (sistemlerine uygun olarak) mümkündür. 13

20 UYGULAMA FAALİYETİ Size verilen örnek sıvalı yüzeylere ilk astar yapınız. Kullanılan araç gereçler: Sıvalı yüzeyler ve sıvalı panel, astar, inceltici, rulo, fırça, boyama kabı İşlem Basamakları Yüzeyi inceleyiniz. İş kıyafetini giyiniz. Öneriler Çalışma prensiplerini gözden geçiriniz. Yüzeyin zımparalanmış ve tozunun alınmış olduğunu kontrol ediniz. Astarı ürün lejant bilgisi doğrultusunda inceltiniz. Kullanacağınız ürünün lejant bilgilerini mutlaka okuyunuz. Pigtogram işaretlerine dikkat ediniz. İnceltmeyi ayrı bir kapta ve yeterli miktarda hazırlayınız. İyice karıştırınız. Uygun rulo seçimini yapınız. Uygulayacağınız alanın büyüklüğüne göre rulo boyutunu belirleyiniz. Parmak rulo ile astar miktarını daha kolay kontrol ediniz. 14

21 İşlem Basamakları Rulo girmeyen kısımlar için fırça seçimi yapınız. Öneriler Uygulayacağınız alanın büyüklüğüne göre fırça boyutunu belirleyiniz. 1,5-2,5 inçlik fırça boyutu ile daha kontrollü çalışma yapınız. Rulo ile koruyucu astarı yüzeye tatbik ediniz. Rulo kullanım tekniklerini gözden geçiriniz. Rulo üzerindeki fazla olan astarı kap kenarından sıyırınız. Rulo girmeyen kısımları seçtiğiniz boyuttaki fırça ile astarı tatbik ediniz. Ruloya alınan astar rulodan damlamamalıdır dikkat ediniz. Astar aktarımının tek kat olmasına dikkat ediniz. Yüzeye koruyucu aktarım oranına dikkat ediniz. Rulo ile yaptığınız tatbikat detaylarını, fırça ile uygulamada da gerçekleştiriniz. Fazla astar aktarımı olmamasına özen gösteriniz. Araç gereç ve ortamı temizleyiniz. Rulo ve fırçayı iyice temizleyiniz. Rulo ve fırçanın kurumalarını sağlayınız. Kullanılan ürünün kapağını sıkıca kapatınız. 15

22 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet ve Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak kontrol ediniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1. İş kıyafetinizi giydiniz mi? 2. Gereken güvenlik tedbirlerini aldınız mı? 3. Dikkat edilmesi gereken hususları belirlediniz mi? 4. Araç gereç ve malzemeleri eksiksiz hazırladınız mı? 5. Uygun rulo ve fırça seçimini yaptınız mı? 6. Kullanılacak olan ürünün lejant bilgilerini okudunuz mu? 7. Kullanılacak olan ürünün pigtogramlarını incelediniz mi? 8. Fırça ve ruloyu tekniğine uygun şekilde kullandınız mı? 9. Astar kuruduktan sonra üzerine su döküp gözlediniz mi? 10. Astarsız gaz betona da su dökerek ikisini kıyasladınız mı? 11. Yapılan işin raporunu hazırladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirme ye geçiniz. 16

23 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. I. Kullanım bilgilerinin sembollerle gösterilmesi II. Farklı ülkelerde lisan bilmeden kullanım sağlanması III. Ürünün kimyasal yapısı 1. Yukarıdakilerden hangisi veya hangileri pigtogram sistemini ifade eder? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I ve III 2. Yukarıdaki pigtogramın ifadesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Yüzeyi temizleyiniz. B) Ölçü çubuğu kullanınız. C) Spatula ile uygulama yapınız. D) Sıcaklığı kontrol ediniz. 3. Boya lejant bilgilerinde aşağılardakinden hangisi yer almaz? A) Uygulama şekli B) Güvenlik uyarıları C) Uygulama alanı D) Ürünün imalat aşamaları 4. Sıvalı zeminlerde ilk astarların aşırı miktarda uygulanmasının sonucu aşağıdakilerden hangisidir? A) Yüzeyde kabarma olması B) Yüzeyde dalgalanma olması C) Yüzeyin pürüzsüz olması D) Yüzeyin kuvvetlenmesi 17

24 5. Aşağıdakilerden hangisi ilk astarların görevi değildir? A) Yüzeyi sağlamlaştırmak B) Yüzeyi renklendirmek C) Boya sarfiyatını azaltmak D) Boya sisteminin uzun ömürlü olmasını sağlamak. I. Yüzeyin sağlamlaşması II. Sıvanın gevşek ve zayıf olması III. Yüzeyin fazla emici olması 6. Yukarıdaki faktörlerden hangisi veya hangileri sıvalı zeminlerde kirecin aşırı derecede kullanılmasından kaynaklanır? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) II ve III DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 18

25 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 ÖĞRENME FAALİYETİ 2 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında kuralına uygun olarak metal yüzeylere koruyucu astar uygulayabilecek bilgi ve becerisine sahip olabileceksiniz. ARAŞTIRMA Korozyona neden olan etkenleri araştırınız. Korozyon önleyici malzemeleri araştırınız. 2. YAPILARDAKİ METAL YÜZEYLERE KORUYUCU ASTAR YAPMA 2.1. Metal Zeminlerde Kullanılan Koruyucular Korozyon; metal ve alaşımların, çevresel etkilerle kimyasal ve elektrokimyasal değişme ya da fiziksel çözünme sonucu aşınması olarak tanımlanır. Boyanın uygulanacağı yüzeye ilk uygulanan kaplama pigmentli kaplamadır. Endüstride kullanılan metallerin çoğu sulu ortamlarda doğal zeminlerde ve buna benzer şartlarda kararlı değildir. Metallerin hemen hemen hepsi (saf olarak bulunan altın ve platin hariç) doğada oksit, sülfat ve karbonat bileşikleri hâlinde bulunur. Metaller saf hâle getirilirken enerji kapasiteleri artar ve entropileri (düzensizlikleri) azalır. Fakat saf hâle getirilmiş metaller "termodinamik yasalar"a uyarak doğada bulundukları daha kararlı bileşiklere dönme eğilimi gösterir. Böylece metaller korozyon sonucu doğada bulundukları kararlı oksit ve sülfat gibi minerallere dönüşür. Endüstride malzeme olarak çokça kullanılan demirin korozyonu sonucu oluşan pasın kimyasal analizi demir oksitten oluştuğunu göstermiştir. Korozyon doğrudan ve dolaylı olarak ekonomik kayıplara neden olabilir. Genel olarak bu etkiler yüzey kaplamaları ile azaltılabilir. Öncelikle bozunma ve korozyona karşı en üst derecede korunmayı sağlamak amacıyla uygun bir boya sistemi seçilmelidir. Bu boya sistemi 19

26 içinde koruyucu uygulama (pasifleştirme veya ilk astar olarak da ifade edilmektedir), astar ve üst kat boya uygulaması çok önemli yer tutar. Pasifleştirme ya da ön işlem astarı ana metal yüzeyi ile astar arasında bir bağ kaplaması oluşturmaktadır. Korozyonun sürekli etkin olabileceği yapılar için antikorozif boyalar da mevcuttur. Bu ürünlerde koruyucularda olduğu gibi içinde korozyon önleyici pigmentler bulunan koruyucular, korozyon hızını yavaşlatır veya durdurur. Bu pigmentler alkali özelliktedir ve demir yüzeyi pasifize eder. Galvanik etki ile korozyonu geciktirir. Demirden daha aktif metal tozları (çinko, kurşun, alüminyum) pigment olarak kullanılır. Metal ile elektriksel temasa girer ve demire göre katodik nitelikte olacaklarından korozyonu yavaşlatır. Koruyucular genellikle içinde 1 kısım reçine, 2 kısım dolgu ile pigment olan ve ½ oranında kompozisyona sahip olan üründür. Bunların doldurma gücü yüksek olduğundan tek kat uygulamada kalın kuru film verebilir. Koruyucuların metal yüzeye yapışması çok iyi olmalıdır. Korozyonu yavaşlatıcı antikorozif pigmentleri yeterli miktar içermelidir. İstenilen kuru film kalınlığını verebilmeli ve işlenebilirliği iyi olmalıdır. Resim 2.1: Yapı yüzeyinde kullanılan metal aksamın korozyona uğraması Boya uygulamalarına sıkça konu olan demir esaslı yüzeylerin kullanım alanları oldukça geniştir. Metal yüzeylerin boyanması, ortamlarına göre değişir dolayısıyla duruma göre boya sistemi seçilmelidir. Genel olarak sınıflandırılışı aşağıdaki gibidir. 20

27 Açık alanda bulunan yüzeyler Hava ile temas eden yüzeyler; kompleks sanayi tesislerinin enerji nakil hatları, depolar, yaya korkulukları, yapılardaki pencere balkon korkulukları, metalle elde edilen çeşitli eşyalar gibi yüzeyler dayanıklı boya sistemleriyle (epoksi, poliüretan ve özel reçineli boyalar) boyanmalıdır. Su ve hava ile zaman zaman temas eden yüzeylerde ve zamanla hava zamanla su ile temas eden yüzeylerde (iskele direkleri, savak kapaklar gibi) çinkoca zengin epoksi astar ve poliüretan gibi antikorozif boya sistemleri tercih edilmelidir. Su ile temas eden yüzeyler atmosferik şartlardan etkilenmez. Fakat aşırı neme maruz kaldıklarından bu yüzeylerde çinkoca zenginleştirilmiş etil silikat astar, epoksi astar ve epoksi sistemler kullanılır. Kapalı alanda bulunan yüzeyler fazla korozyona ve kimyasal etkilere karşı temasta değilse sentetik esaslı ürünler kullanılır. Yer altına yerleştirilmiş yüzeylerde, toprağa ve betona gömülmüş su boruları veya yüzeylerde, mikrobiyolojik korozyon ve pastan koruyacak boya sistemleri kullanılmalıdır. Son yıllarda gelişen boya teknolojisinde alkid reçine esaslı, üstün özellikleri olan, hem paslanmayı önleyici astar hem de son kat boya olarak kullanılabilen parlak boyalar üretilmiştir. Tek başına bir ürün olarak hem iç hem de dış yüzeylerde kullanılabilen bu tarz boyalar, balkon korkuluğu, bahçe mobilyası, duvar parmaklığı, kapı gibi tüm dış mekân metal aksam üzerine doğrudan uygulanır. Hem yeni metal yüzey hem de paslı metal yüzey temizlendikten sonra doğrudan uygulanabilmektedir. Resim 2.2: Koruyucu uygulanmamış, son kat boyalı yüzeyde pas kusması 21

28 Boya uygulamalarının yine yoğun olarak kullanıldığı diğer bir sektör de otomotiv sektörüdür ve koruyucu uygulaması oldukça önem arz eder. Günümüzde bir aracın boyama işlemi için önce özel yöntem ve tekniklerle koruyucu malzemeler kullanılır. Koruyucu malzemeler metal yüzeye uygulanan fosfat kaplamaları (pas direncine katkı ve boyanın yüzeye yapışmasını arttırmak için), daldırmayla uygulanan kataforetik astarlar (çok yüksek pas direnci sağlamak için) macun ve son kat boyalardır. Otomobili oluşturan saç parçaların kaynakla birleştirilmeleriyle oluşturulan gövdeleri, alkali yağ alma banyolarına daldırılır. Ardından primer çinko fosfat Zn(H 2 PO 4 ) 2 ile fosforik asit çözeltisi karışımı daldırma ya da püskürtme yoluyla uygulanır. Oluşan fosfat kristallerinin biçimleri uygulama yöntemine göre değişir. Daldırma uygulamalarında kristaller metal yüzeyini balık pulları gibi dizilmiş koruyucu bir zırh biçiminde kaplar. Püskürtme uygulamaları sonucunda ise metal yüzeyine dik iğnemsi yapılı metal fosfat kristalleri oluşur. Pas direnci daha yüksek fosfat kaplama oluşur ve dayanımı oldukça yüksektir Önemi Resim 2.3 : Metal yüzey fosfatlama Metal koruyucular boya sisteminin yapışma gücünü arttırması ve korozyon oluşumunu önlemesi açısından çok önemli işleve sahiptir. Metal ön işlem astarları, demir çelik, alüminyum, işlenmiş magnezyum, bakır, çinko ve diğer metal çeşitlerine aynı etkinliği sağlayacak şekilde kullanılmak üzere formüle edilerek üretilir. Demir esaslı metaller için olan astarların renk maddesi (pigment) kısmı genellikle demir oksit, kurşun kromat, kırmızı kurşun (% 80 kurşun ortoplubbat ile % 20 kurşun monoksitten meydana gelen kırmızımtırak turuncu renkte pigment, sülyen), çinko kromat, çinko oksit ve çinko tozu içerir. Bu pigmentler koruyuculara farklı nitelik kazandırmaları açısından önemli bir ayrıntıdır. 22

29 Görevleri Metal yüzey koruyucuların görevleri; Boyanın yüzeye iyi yapışmasını sağlamak, Metal yüzeyi pas oluşumundan korumak, Olumsuz dış etkenler nedeniyle boya filminin zamanla yüzeyden ayrılmasına direnç göstermek, Üzerine uygulanacak katların pürüzsüz görüntü vermesine yardımcı olmak, Boyanın bağlayıcısının yüzey tarafından emilmesini engelleyerek uzun ömürlü boyama sistemlerinin oluşturulmasını sağlamak, Uygulamayı kolaylaştırıp işçilik maliyetini düşürmek olarak sıralanabilir Uygulama Metotları Koruyucu uygulamaları metal yüzeyin yapısına ve kullanılacağı alana göre değişir. Örneğin otomotiv sektöründe kullanılan koruyucu sistemler, püskürtme veya daldırma yöntemiyle uygulanır. Yapı yüzeylerinde yer alan metal aksamlar ise iç cephelerde parmak rulo ve küçük boy fırça ile dış cephelerde ise büyük boy rulo veya airless püskürtme makinesi ile uygulanır. Eğer yapılarda kullanılacak metal aksam (balkon demirleri, korkuluk, kapı kasaları ve pencereler) montajı yapılmamış ise atölyelerde püskürtme yöntemiyle de boyanabilir. Püskürtme yöntemi alttan hazneli boya tabancasıyla kullanılarak koruyucu ürünün lejant bilgileri doğrultusunda uygulanır. Koruyucu kaplama ürünleri sistem olarak (antikorozif boyalar) paslanmaya ve bozulmaya karşı koruma amaçlı boya tüketilen çelik yapı, liman, tersane, petrokimya sektörü, enerji santralleri, baraj, köprü, tank ve borulama sistemleri için kullanılmaktadır. Uzun yıllar kullanılacak bu tesislerin yeniden boyanması güçtür. Kullanım ömrü boya veya kaplamanın koruyuculuğuna bağlıdır. Bundan dolayı antikorozif boyalar bu tesisler için vazgeçilmez ürünlerdir. Resim 2.4 : Metal yüzey koruyucudan önce yüzeydeki pas uzaklaştırılması 23

30 Boya ve astar uygulanacak yüzeyler kesinlikle temiz, kuru ve tozdan arındırılmış olmalıdır. Yüzeyler tel fırça, raspa veya kum püskürtme ile pastan arındırılarak toz, gres ve yağ artıkları solventle silinmelidir. Ayrıca uygulama ortamında aşırı rüzgâr veya hava akımı olmamalıdır. Resim 2.5: Balkon korkuluklarına metal yüzey astar uygulaması Uygulama sırasında yüzey ve ortam sıcaklığının +7 C ile 39 C arasında olmasına dikkat edilmelidir. İlk defa boyanacak metal yüzeyler yüzey hazırlığının ardından koruyucu ile astarlanır. Yüzey daha önceden boyanmış ise yüzey zımpara ile düzeltilip gerekli görülen yerler tekrar pas önleyici koruyucu ile astarlanmalıdır. Antipas (pas önleyici koruyucu) uygulanan yüzeyler 3 gün süre ile fiziksel darbelerden ve 24 saat süre ile yağmur, kar, don ve aşırı sıcak gibi etmenlerden korunmalıdır. Her uygulamadan sonra kullanılan fırça, rulo veya tabanca temizlenmelidir. Artan boyada kabuk oluşumunu önlemek amacıyla yüzeyi örtecek kadar kendi incelticisinden ilave ederek karıştırmadan saklanmalıdır. Artıklar kesinlikle kanalizasyon ve su kanallarına boşaltılmamalıdır. 24

31 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Size verilen metal yüzeylere koruyucu astar uygulayınız. Kullanılan araç gereçler: Yapılardaki metal yüzeyler, zımpara, astar, inceltici, boyama kabı, fırça, rulo İşlem Basamakları Uygulanacak yüzeyi inceleyiniz. Öneriler İş kıyafetini giyiniz. Yüzeyin üzerindeki pas ve kirlilikleri tespit ediniz. Metal aksamı zımparalayınız. Zımpara numarasını pas kalınlığına göre seçiniz. Toz, yağ ve kirlerden arındırınız. Eğer gres yağ mevcutsa tiner ile temizleyiniz. 25

32 Astarı ürün lejant bilgisine göre inceltiniz. Kullanılan ürünün lejant bilgilerini okuyunuz. Pigtogramları inceleyiniz. Astarı tekniğe uygun tatbik ediniz. Uygun boyutta rulo seçimini yapınız. Rulo üzerindeki fazlalık astarı kabın kenarına sıyırınız. Rulo girmeyen yerlere fırça ile tatbik ediniz. 2-2,5 inçlik fırçaları tercih ediniz. Astarı homojen olarak eşit dağıtmaya çalışınız. Araç gereç ve ortamı temizleyiniz. Kullanılan fırça ve ruloyu sentetik tiner ile temizleyiniz. Kullanılan ürünün kapağını sıkıca kapatınız. 26

33 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet ve Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak kontrol ediniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1. İş kıyafetinizi giydiniz mi? 2. Gereken güvenlik tedbirlerini aldınız mı? 3. Araç gereç ve malzemeleri eksiksiz hazırladınız mı? 4. Uygun rulo ve fırça seçimini yaptınız mı? 5. Kullanılacak ürünün lejant bilgilerini okudunuz mu? 6. Kullanılacak ürünün pigtogramlarını incelediniz mi? 7. Yüzeyi zımparalayıp toz ve kirden arındırdınız mı? 8. Fırça ve ruloyu tekniğine uygun şekilde kullandınız mı? 9. Astarı ürün lejant bilgisi doğrultusunda incelttiniz mi? 10. Astarı homojen olarak yüzeye dağıttınız mı? 11. Araç gereç ve ortamı temizlediniz mi? 12. Yapılan işin raporunu hazırladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirmeye geçiniz. 27

34 ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Aşağıdaki soruları dikkatlice okuyunuz ve doğru seçeneği işaretleyiniz. I. Yüzeye iyi yapışması II. Antikorozif pigmentleri içermesi III. Üzerine uygulanacak boya sistemine uygun olması 1. Yukarıdaki özelliklerden hangileri metal yüzey koruyucularda olması gereken özelliklerdir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II D) I, II ve III 2. Demir esaslı metal koruyucularda aşağıdaki maddelerden hangisi bulunmaz? A) Çinko kromat B) Potasyum kromat C) Kırmızı kurşun D) Kurşun kromat 3. Fosfatlama işlemi aşağıdaki yöntemlerin hangisi ile yapılır? A) Daldırma püskürtme B) Püskürtme silindir C) Fırça ile püskürtme D) Fırça ile rulo ile 4. Daldırma yöntemi ile yapılan fosfatlama işleminde fosfat kristallerinin biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) İğnemsi B) Kübik C) Balık pulu D) Silindirik 5. Hangi alanda bulunan metal yüzeyler korozyona en az uğrar? A) Yeraltına yerleştirilmiş yüzeyler B) Su ile temas eden yüzeyler C) Açık alanda hava ile temas eden yüzeyler D) Kapalı alanda bulunan yüzeyler 28

35 6. Aşağıdaki malzemelerden hangisine metal koruyucu uygulanmaz? A) Ahşap kapılar B) Balkon korkulukları C) Su boruları D) İskele direkleri 7. Metal yüzey koruyucuları aşağıdaki boyama yöntemlerinden hangisi ile uygulanamaz? A) Fırça B) Silindir C) Rulo D) Püskürtme 8. Aşağıdaki numaralanmış işlemlerden hangisi veya hangileri malzemeye metal koruyucu uygulanma öncesi yapılması gereken hazırlıklardır? I- Yüzeyin temizlenmesi (yağ, gres, toz) II- Yüzeyin pastan arındırılması III- Yüzeye ısı uygulanması A) Yalnız I B) I ve II C) II ve III D) Hepsi DEĞERLENDİRME Cevaplarınızı cevap anahtarıyla karşılaştırınız. Yanlış cevap verdiğiniz ya da cevap verirken tereddüt ettiğiniz sorularla ilgili konuları faaliyete geri dönerek tekrarlayınız. Cevaplarınızın tümü doğru ise bir sonraki öğrenme faaliyetine geçiniz. 29

36 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 ÖĞRENME FAALİYETİ 3 AMAÇ Uygun ortam sağlandığında kuralına uygun olarak ahşap yüzey koruyucularını tanıyarak ve uygulama tekniklerini kullanarak dolgu işlemi öncesi hazırlayabilecek bilgi ve becerisine sahip olabileceksiniz. ARAŞTIRMA Ahşap zemin koruyuculara neden ihtiyaç duyulur? Araştırınız. Ahşap zemin koruyucuların ahşaba sağladığı katkıları sıralayınız. Ham ahşap koruyucu ile renklendiricili koruyucu arasındaki farklar nelerdir? Öğreniniz. Ahşap boyama sistemlerini ve uygulama tekniklerini araştırınız. 3. AHŞAP YÜZEYİ KORUYUCU VE RENKLENDİRİCİLERLE DOLGU ÖNCESİ HAZIRLAMA 3.1. Ahşap Zeminlerde Kullanılan Koruyucular ve Renklendiriciler Ahşap üst yüzey işlemleri ağaç malzemeden üretilen mobilya, dekorasyon ve ahşap sektörünün tüm ürünlerini korumak ve estetik değerini arttırmak için yapılan renklendirme, renk açma ve kademeli koruyucu katman oluşturma işlemlerinin bütünüdür. Hem ülke ekonomisine hem de tüketiciye zarar vermemek için ağaç malzemeden hazırlanan ahşap elemanların ekonomik ömrünü ve kullanım süresini mümkün olduğu kadar uzatarak ondan en yüksek faydayı sağlamak gerekmektedir. Ağaç malzemenin kendine has önemli üstünlüklerinin yanı sıra mantar etkisiyle çürümesi, böcekler tarafından tahrip edilmesi, fiziksel, mekanik ve kimyasal etkiler ile ateşe karşı sınırlı dayanımı gibi dezavantajları da vardır. 30

37 Ahşabı olumsuz yönde etkileyen faktörlerden korumak için etkileme mekanizmasına (mekanik etkiler, fiziksel etkiler, kimyasal etkiler, ışık etkisi atmosferik etki ve biyolojik etki) göre birtakım önlemler alınır ve uygulanır. Örneğin bunlardan biyolojik zararlılar olan mantarlar, mikroorganizmalar, böcekler ve denizlerde kullanılan ağaç malzemeye zarar veren midyelerin etkileri gösterilebilir. Bazı mantar türleri sadece ağaç malzemenin renginde değişiklik yaparken bazı türleri de çürüterek kimyasal yapısında bozulmaya sebep olur. Yine bazı böcek ve kurtların ahşap içine bıraktıkları yumurtadan çıkan yavrular ahşabı talaş hâline getirir. Açtıkları kanallarda süngerimsi ortam oluşturur. Ahşap malzemenin bünyesinde oluşabilecek çürüme ve böcek tahribatı ile yanma, deformasyon ve benzeri etkileri önlemek amacıyla belirli standartlara bağlı kalarak çeşitli kimyasal maddeler nüfuz ettirilerek koruyucu uygulanır. Bu işleme emprenye denir. Emprenye özel makinelerle vakumlu basınç altında su bazlı ve solvent bazlı ön koruma maddeleri kullanılarak yapılır. Yalnız ahşap ön koruma işleminden geçmeden önce kesme, delme gibi işlemlerden geçirilip son kullanım boyutlarına getirilmiş olmalıdır. Emprenye uygulanmış malzemelerin kullanım ömrü ortalama yıldır. Emprenye işlemi sırasıyla Resim 3.1: (a) Ahşap, basınç tankına yerleştirilir. (b) Vakum uygulanarak havası alınır. (c) Ön koruma maddesi tanka doldurulur. (d) Basınç uygulanarak ahşaba nüfuz ettirilir. (e) Basınç kaldırılarak tank boşaltılır. (f) Son vakum uygulanır. (g) Ahşap çıkarılarak kurumaya bırakılır. (a) (b) (c) (d) (e) (f) (g) Resim 3.1: Ahşap emprenye işlem basamakları 31

38 Ahşap malzemenin kullanım yeri ve tasarlanan hizmet türü göz önüne alınarak ağaç türü, emprenye maddesi, uygulama yöntemi ve emdirilmesi gereken miktar üreticisinin özel teknik şartnamesine ve ilgili standartlara uygun olarak kullanılmalıdır. Emprenye işlemi pahalı bir işlem olduğundan emprenye ürünlerde pahalıdır. Örneğin sandal ve tekneler, demiryolu traversleri, ahşap köprüler, kablo makaraları, soğutma kuleleri, ahşap çatı sistemleri, ahşap evler, kamelyalar, çocuk parkları ve çevre düzenlemeleri, ahşap iskele, ahşap telefon ve elektrik direkleri gibi malzemeler emprenye ürünlerdir. Resim 3.2 : Koruyucu uygulanmamış ahşap Ahşap koruyucular ahşap zararlılarına ve bakterilere karşı korumayı sağlamak amacıyla üretilmiş alkid reçine veya sentetik reçine esaslı ürünlerdir. Emprenyedeki koruma esasları ham ahşap koruyucular için de geçerlidir. Fakat koruyucu uygulanmış malzemenin ömrü ve dayanıklılığı emprenye uygulanmış kadar olmaz. Uygulamanın kolaylığı, ucuzluğu ve bağımsız malzemeler üzerinde uygulanabilirliği açısından avantajlıdır. Ahşap koruyucular her türlü ahşap zemine uygulanabilir ve üzerine farklı sistem boyaların uygulanmasına olanak sağlar. Sadece emprenye uygulanmış malzemelere ahşap koruyucu uygulanmasına gerek yoktur. Genel anlamda renk yüzeye gelen ışının emilen ve yansıyan bölümlerinin değiştirilmesi sonucu gözle algılandıktan sonra beyin tarafından yapılan yorumlama sonucudur. Renklendirme ise yüzeye gelen ışığın emilen ve yansıyan miktarının farklılaştırılması için yapılan işlemlerdir. Doğal hâlde ağaç malzemenin kendine özgü bir rengi vardır. Çoğu zaman iç mimari ve dekorasyonda renk uyumu sağlamak amacıyla doğal renklerden farklı görüntüler yaratmak için renklendirme ihtiyacı doğar. 32

39 Önemi Ahşap malzemeyi korumak ve ahşap malzemenin değerini yükseltmektir. Dolayısıyla daha sonra uygulanacak sistemlerin performansını arttırır Koruyucaların Çeşitleri Renklendiricisiz koruyucular ve renklendiricili koruyucular olmak üzere iki çeşittir. Renklendiricisiz koruyucular şeffaf olduğundan ahşabın doğal rengini bozmaz. Ahşabın ham görüntüsü ve damar yapısı doğallığı korunur. Özellikle masif yapılarda ağacın kendine özel damar yapısı ve doğal renginin görünmesi için renklendiricisiz ham ahşap koruyucular tercih edilir. Bazı durumlarda ahşabın cinsi ve damar yapısı bozulmadan iç mimari ve dekorasyon uyumu için orijinal renginden farklı bir renkte veya tonda olması arzu edilir. Bu nedenle ahşap yüzeyin hem korunması hem de farklı renkte olması istendiğinde iki ayrı işlem yerine tek işlemle amaca ulaşmak mümkündür. Böyle bir amaç için renklendiricili koruyucular kullanılır. Renklendiricili koruyucular ile ahşap korunmanın yanında ekstra renklilik de kazanmış olur. Bahsedilen bu iki çeşit koruyucunun haricinde koruma özelliği olmayan sadece ahşabı renklendiren ürünler de mevcuttur. Bunlar dekoratif görünüm için tercih edilir ve ahşabın sadece rengini değiştirir. Daha çok önceden emprenye işlemi uygulanmış ahşap malzemeler üzerinde uygulanır. Resim 3.3 : Ahşap koruyucu uygulanmış, damar yapısı bozulmamış ahşap 33

40 Renklendiricisiz Koruyucular Genel olarak ahşapların uzun ömürlü olması, doğallığının bozulmaması ve damarlarının görünmesi tercih edilir. Bu nedenle ham ahşabın emici bir yüzeyi olduğu için boyama işlemi öncesi yüzeyin emişinin kesilmesi, ahşabın bazı kimyasallarla muamele edilmesi dolayısıyla koruma altına alınması gerekir. Doyurma işlemi ile ahşap suya karşı direnç kazanarak çürümez. Aynı zamanda üzerine gelecek boyaların zemine daha iyi tutunması sağlanarak sağlam bir boyama sistemi oluşturulur. Fakat uygulanacak ahşabın içindeki rutubet % 13 ün altında olmalıdır. Ham koruyucular renksizdir. Ahşabın doğal rengini değiştirmez sadece koruma altına alır ve üstüne gelecek olan boyanın çok fazla emilmesini engeller. Yani ahşabı bir nevi emprenye eder. Görevleri Ahşabı küf, mantar, kurt, bakteri, arı ve diğer ahşap zararlılarına karşı korur. Ahşap yüzeylerin üstüne gelecek olan boyanın fazla emişini engeller. Ahşabın doğal görünümü korur. Damarlarının görünümünü kaybetmez. Ahşap, koruyucu ile doyurulduğundan suya karşı direnç göstererek çürümesini engeller. Üzerine uygulanacak olan boya veya vernik sisteminin performansını arttırır. Ahşap malzemenin değerini yükseltir. Kullanım Alanları Deniz araçlarının ahşap kısımları, binaların panjur, lambri, pergola, kapı ve pencere doğramaları, parkeler, rabıtalar, yazlık ahşap yapılar, bahçe mobilyaları, ahşap eşya ve objeler gibi iç ve dış yüzeylerde yer alan tüm ahşap aksamlarda kullanılır. Uygulama metotları Uygulaması yapılacak ahşabın durumuna (yer aldığı konum, yüzey büyüklüğü gibi ) göre işlem fırça, rulo ve daldırma tekniği ile yapılır. Uygulama öncesi ahşabın cinsi bilinmelidir. İçerdiği nem oranı düşük olmalıdır. Yani kuru ahşap olması gerekir. Yüzey hazırlama tekniklerine uygun olarak yüzeyler temizlenmelidir. Budaklar var ise reçine kusmalarının olup olmadığı kontrol edilerek selülozik tiner ile temizlenmelidir. Üzerindeki pürüzlüğe göre zımpara numarası seçilerek 34

41 zımparalanıp tozu alınır. Daha sonra boyama araç gereçleriyle koruyucu uygulanır. Çoğunlukla fırça ile uygulama yapılır. Fırça ile uygulamalarda öncelikle fırça boyutu uygulama alanının büyüklüğüne göre seçilir. Fırça kullanım tekniği kullanılarak ahşabın damar yönünün boyuna doğru tatbik edilir ve böylece en verimli koruyucu aktarımı yapılmış olur (Resim 3.4) Renklendiricili Koruyucular Resim 3.4: Ahşap yüzeye ham koruyucu uygulama Güneşten gelen ışınlar içinde ısıtıcı ve renk değiştirici gözle görünmeyen ışınlar vardır. Bu ışınlar içinde ısı enerjisi taşıyanlara kızıl ötesi veya enfraruj ışınlar denir. Bu ışınlar çarptığı cisimleri onların rengine bağlı olarak ısıtır, sıcaklığını yükseltir ve genişlemesine neden olur. Renk giderici ışınlara ise mor ötesi ışınlar veya ültraviyole ışınlar denir. Kısa dalga boylu bu ışınlar cisimleri derinliğine etkileyebilir ve bileşimlerini bozabilir. Kumaş perdelerin sararması, solması ve çürümesi bu etkiyi açıkça gösteren örneklerdir. Ahşaplar da güneşten gelen bu etkilere maruz kalır. Boya endüstrisi kendi alanında bu etkileri en aza indirmek için çalışmalar yaparak renklendiricili koruyucuları üretmiştir. Pigment veya boyar madde içeren ancak üzerine uygulandığı ahşap yüzeyin, dokusunu ve damarlarını örtmeden renklendiren organik kaplama katına renklendirici denir. Dış doğrama, bahçe çiti, pergüle gibi dış ortama maruz kalan yüzeylerin renklendirilmesinde kullanılacak renklendiriciler su veya solvent bazlı olabilir. Solvent bazlı olanlar dış dayanımı yüksek pigmentlerin uzun yağlı alkid reçineleri ve organik çözenlerin içinde ezilmesiyle üretilir. Uygun biyositlerin eklenmesiyle ahşabı koruyacak çok işlevli bir ilk kat ürün hazırlanmış olur. Mobilya ve iç doğramaların renklendirilmesinde saydam pigment ya da boyar maddeli çözeltiler kullanılır. Pigmentli renklendiricilerin ışığa karşı dayanımları daha iyidir ve renk kusması gibi bir risk taşımaz. 35

42 Görevleri Nem ve diğer atmosferik etkiler ile küflenme ve ahşap zararlılarının oluşumuna karşı ahşap malzemeyi korur. Renk pigmentleri sayesinde ahşabı renklendirir. Renklendiricinin sistemindeki pigmentler UV karşı dirençli olduğundan güneş ışınlarına karşı ahşabı korur. Üzerine uygulanacak son kat sistemlerin solventlerine karşı direnç gösterir. Kullanım alanları Her türlü masif ve kaplama yüzeylerde kullanılır. Ahşap evler, pencere, balkon, ahşap tavan, lambri, bahçe mobilyaları, iç ve dış cephe kapıları, dekoratif mobilyalar gibi ürünler için kullanılır. Yalnız arı kovanları ve saunalardaki ahşap yüzeyler ile ambalajsız gıda maddelerinin barındırıldığı malzemeler üzerinde kullanılmaları tavsiye edilmez. Uygulama metotları Boyar maddeli renklendiriciler ahşap yüzeye tabancayla, bez ve takozla ovma (patina) daldırma ve silindir yöntemleriyle tatbik edilir. Dış cephe için üretilen ahşap renklendiriciler genellikle fırça ile uygulanır. Patina boyama Eskiden yapılmış mobilyalar, kullanılmaktan ötürü kendilerine özgü bir görünüm kazanır. Kordon çıkıntıları, oyma ve tornalı işlerin bazı bölümlerinde zamanla aşınma olur. Renk açılır. Buna karşılık çukur ve girintili bölümlerde toz birikir, kirlenir. Renk koyulaşması olur. Oluşan bu genel görünüme patina adı verilir. Eski mobilyalarda kendiliğinden oluşan bu görüntü yeni yapılmış mobilyalarda da özel boyama yöntemleriyle sağlanarak antik görünüm kazandırılabilir. Böyle görünümler için yapılan boyama işlemine patina boyama denir. Bu teknikle hazırlanan mobilyalar, diğer mobilyalardan daha pahalıdır. Resim 3.5: Patina uygulanmış antik görünümlü mobilya 36

43 Boya istenilen renkte, fırça, bez veya tabanca ile uygulanır. Patina boyamada önemli olan bölgesel renk açılması görüntüsüdür. Bunun için gerekli yerler hafifçe zımparalanarak sağlanır. Diğer bir çalışma şekli ise yeni boyanmış bir yüzeyin, açık renk olması gereken bölümlerini ılık suyla nemlendirilmiş süngerle ovmaktır. Süngerle ovalanan kısım istenilen renk açılması oluncaya kadar işleme devam edilir. Daha sonra fırça, sünger veya bezle yapılan dağıtma işlemi açık ve koyu bölümler arasındaki geçişi yumuşatır. Uygulamadan sonra 1-2 saat içinde boyalı kısım bulaşık teli kullanılarak istenilen ahşap deseni oluşturulur. Uygulamadan 1 gün sonra vernikleme yapılıp işlem tamamlanır. Hem renklendirici hem de patina işlemleri için üretilmiş olan özel ürünler de mevcuttur. Bu ürünler, çok hızlı kuruma özelliğine sahiptir ve iç cephede mobilya ve dekorasyon işlerinde kullanılır. Zemin renklendirme işlemlerinde fırça, bez veya tabanca; patina işlemlerinde ise tabanca kullanılır. Daldırma Ahşap eşyalarda daha çok alet sapı, mobilya ayağı, kulp vb. ağaçtan hazırlanan küçük parçaların boyanmasında ve verniklendirilmesinde kullanılan bir tekniktir. Fırça ile zor boyanabilen püskürtmeyle fazla boya kaybına yol açan işler daldırma tekniği ile boyanır. Büyük işletmeler için özel daldırma aparatları veya havuzları mevcuttur. Daldırma yöntemi uygulanacak ürünün viskozitesi, çok hassas olarak ayarlanmalıdır. Aksi takdirde parçanın alt kenarlarında damla şeklinde boya toplanması meydana gelir. Daldırma yönteminde diğer önemli bir husus da boyanacak parçanın sıvıya daldırma ve sıvıdan çıkarma hızıdır. Birden daldırılan parça üzerinde hava kabarcıkları oluşur. Uygun hızla çıkarılamayan parçada boya akıntı yapar ve boya katmanı her tarafta aynı kalınlıkta oluşmaz. Daldırma işlemini etkileyen etmenler; parçanın sıvıya daldırılıp çıkarılma hızı, daldırılıp çıkarılan parçada boyanın akış hızı ve boyanın kuruma hızıdır. Elle daldırma işlemi büyük ölçüde tecrübe gerektirir fakat otomatik sistemlerle bu işlem çok daha iyi sonuç verir. 37

44 UYGULAMA FAALİYETİ UYGULAMA FAALİYETİ Ahşap yüzeyi koruyucu ve renklendiricilerle dolgu öncesi hazırlayınız. Kullanılan araç gereçler: Masif veya kapama panel, ahşap renklendiriciler, su, fırça, bez, boya tabancası, bant, ürün lejant bilgileri İşlem Basamakları Boya atölyesi havalandırma ekipmanlarını çalıştırınız. Öneriler İş kıyafetini giyiniz. Çalışma prensiplerini gözden geçiriniz. Elektrik kontrol panosundan havalandırma sistemini çalıştırınız. Eğer havalandırma sisteminde bir sorun varsa mutlaka maske kullanınız. Diğer araç gereç ve malzemelerinizin tamamını önceden hazır bulundurunuz. Kaplama panel yüzeyi zımparalayınız. Kademeli olarak zımpara için en küçükten en büyüğe doğru zımparalarınızı hazırlayınız. Zımparalamayı tekniğine göre çalışınız. Zımparalamanın ahşabın damarlarına paralel olacak şekilde yapılmasına özen gösteriniz. Panelin tozunu alınız. Bezin tozsuz, temiz ve kuru olmasına dikkat ediniz. 38

45 Ahşap paneli üç eşit kısma bölünüz. Bölme işlemini kâğıt bant kullanarak yapınız. Panelin bir bölümüne fırça ile koruyucu tatbik ediniz. Koruyucuyu ahşabın damar yönüne doğru fırça ile doyurarak sürünüz. Ahşap renklendirici ve koruyucular çabuk kuruyan ürünlerdir bu nedenle seri çalışma yapınız. Renk konsantresinin kullanılacak miktarını belirleyip 1/3 oranında inceltiniz. Ürün lejant bilgilerini mutlaka okuyunuz. İstenilen renk tonuna göre seçim yaparak inceltiniz. Üründen kullanacağınız kadarını boya kabına aktarınız. Hazırlanan malzemeyi bez ile uygulayınız. Bezin temiz olmasına dikkat ediniz. Bezin boyayı emmesini sağlayınız. Ara ara tamponlayıp üzerine sürerek koruyucuyu eşit olarak dağıtınız. 39

46 Alkid reçine esaslı renklendiriciyi diğer bölüme uygulayınız. Renklendiriciyi fırça ile uygulayınız. Küçük boy fırça (2,5 gibi) ile daha hassas çalışırsınız. Havalandırma sistemini kapatınız. Ana kumanda panosunda çalışan havalandırma sisteminin elektrik devresini keserken devre şemasını takip ediniz. Kuruduktan sonra aradaki bantları çıkarınız. Bezin temiz olmasına dikkat ediniz. Bezin boyayı emmesini sağlayınız. Ara ara tamponlayıp üzerine sürerek koruyucuyu eşit olarak dağıtınız. Yapılan uygulamadaki farklılıkları tespit ederek değerlendiriniz. Panel üzerindeki çalışmayı koruyucular hakkında edindiğiniz bilgilere dayanarak değerlendiriniz. Renk tonlarının ahşabın damarlarını kapatıp kapatmadığını tespit ediniz. 40

47 KONTROL LİSTESİ Bu faaliyet kapsamında aşağıda listelenen davranışlardan kazandığınız becerileri Evet ve Hayır kutucuklarına ( X ) işareti koyarak kontrol ediniz. DEĞERLENDİRME ÖLÇÜTLERİ Evet Hayır 1. Boya atölyesi havalandırma ekipmanlarını çalıştırdınız mı? 2. Kaplama panel yüzeyi zımparaladınız mı? 3. Panelin tozunu aldınız mı? 4. Ahşap paneli üç eşit kısma böldünüz mü? 5. Panelin bir bölümüne fırça ile koruyucu tatbik ettiniz mi? 6. Renk konsantresinin kullanılacak miktarını belirleyip 1/3 oranında incelttiniz mi? 7. Hazırlanan malzemeyi bez ile uyguladınız mı? 8. Alkid reçine esaslı renklendiriciyi diğer bölüme uyguladınız mı? 9. Havalandırma sistemini kapattınız mı? 10. Kuruduktan sonra aradaki bantları çıkarttınız mı? 11. Yapılan uygulamadaki farklılıkları tespit ederek değerlendirdiniz mi? 13. Ortamı temiz olarak teslim ettiniz mi? 14. Yapılan işin raporunu hazırladınız mı? DEĞERLENDİRME Değerlendirme sonunda Hayır şeklindeki cevaplarınızı bir daha gözden geçiriniz. Kendinizi yeterli görmüyorsanız öğrenme faaliyetini tekrar ediniz. Bütün cevaplarınız Evet ise Ölçme ve Değerlendirmeye geçiniz. 41