Dünyada ve Türkiye de Yükseköğretim Okullaşma Oranları ve Gelişmeler

Transkript

1 DERLEME/REVIEW Yükseköğreim ve Bilim Dergisi/Journal of Higher Educaion and Science DOI: /jhes Dünyada ve Türkiye de Yükseköğreim Okullaşma Oranları ve Gelişmeler Higher Educaion Enrolmen Raes and Improvemens in Turkey and in he World Durmuş GÜNAY, Aslı GÜNAY Öz Bu çalışmada öncelikle okullaşma oranının ne olduğu anımlanarak Dünya da bu konuda yaygın olarak kullanılan hesaplama yönemleriyle ilgili bilgiler verilmişir. Daha sonra yükseköğreim okullaşma oranının ne olduğu ve nasıl hesaplandığı göserilmişir. Bu kapsamda Türkiye için hem eğiim ürüne (açıköğreim ve yüz yüze eğiim) hem de eğiim düzeyine (önlisans, lisans ve lisansüsü) göre yükseköğreim okullaşma oranları hesaplanmışır. Ayrıca, farklı ülkelerin yükseköğreim okullaşma oranlarıyla ilgili bilgiler de sunularak Türkiye nin Dünya daki yeri belirlenmeye çalışılmışır. Özele, ülkemizin 015 yılı iibariyle %94 lük yükseköğreim brü okullaşma oranıyla Dünya da üs sıralarda yer aldığı göserilmişir. Böylelikle, Türk yükseköğreiminin üniversal aşamaya ulaşmış bir yükseköğreim sisemi olduğu görülmekedir. Anahar Sözcükler: Okullaşma oranı, Yükseköğreim, Türkiye ABSTRACT In his sudy, primarily enrolmen rae was defined and hen informaion abou he calculaion mehods widely used in he world for his opic was given. Aferwards wha higher educaion enrolmen rae was explained and is calculaion mehods were shown. In his conex, Turkey s higher educaion enrolmen raes for boh educaion ype (open educaion and face o face educaion) and educaion level (associae degree, bachelor degree and graduae degree) were calculaed. Besides informaion abou higher educaion enrolmen raes for differen counries was given and according o hem Turkey s ranking in he world was ried o be deermined. Briefly, i was shown ha Turkey ranks among one of he op place in he world wih is 94% higher educaion gross enrolmen raes. Hence, i can be indicaed ha Turkish higher educaion has reached universal level in considering Trow s higher educaion phases. Keywords: Enrolmen rae, Higher educaion, Turkey Giriş Yirmi birinci yüzyılın başında, yirminci yüzyılın son çeyreğinde başlayan gelişmiş ülkelerin yaşadıkları bilgi oplumu ve bilgi ekonomisi olarak adlandırılan süreçe, ülkelerin rekabe gücü; insan yeişirme, bilim, eknoloji ve inovasyon üreme kapasiesiyle ölçülmeye başlanmışır. İnsanlığın yaşadığı bu sürecin ana dinamiği eknolojidir. Üç fakör; eknoloji, küreselleşme ve rekabe, hayaın büün alanlarını ve bu bağlamda yükseköğreim alanını da yeniden şekillendirmekedir. Rekabe ve küreselleşmenin emelinde de eknoloji bulunmakadır. Bu süreçe üniversieden/yükseköğreimden bekleniler armış, yükseköğreimin yaay büyümesi ve derinleşmesi söz konusu olmuşur. Yükseköğreimin yaay büyümesiyle ile niceliksel büyüme; yani ülke içi ve mobilie yoluyla daha geniş yaş grubuna Durmuş GÜNAY Eski YÖK Yürüme Kurulu Üyesi, Ankara, Türkiye Execuive Board Member of Turkish Council of Higher Educaion, Ankara, Turkey Aslı GÜNAY ()) Ankara Sosyal Bilimler Üniversiesi, Siyasal Bilgiler Fakülesi, Ekonomi Bölümü, Ankara, Türkiye Ankara Social Sciences Universiy, Faculy of Poliical Sciences, Deparmen of Economics, Ankara, Turkey agunay09@gmail.com Geliş Tarihi/Received : Kabul Tarihi/Acceped :

2 ve daha çok öğrenciye eğiim verilmesi kasedilmekedir. Yükseköğreimdeki derinleşmeden ise nieliksel gelişme; kalie, hesap verebilirlik, eik değerler ve şeffaflığa işare edilmekedir. Yükseköğreimde yaay büyüme ve derinleşme ülkelerin önemli eğiim poliikalarından biri haline gelmişir. Burada bir nokaya da dikka çekmek gerekmekedir: Niceliksel (sayısal) büyüme sadece boyuların genişlemesi değil, aynı zamanda yükseköğreimin mahiyeini, nieliğini de değişirmekedir. Sayısal büyüme; çeşililiği, esnekliği, kalie güvencesini, rekabe ve eik değerlerin önemini ve finans sorunlarını daha çok ekilemekedir. Yükseköğreim poliikası belirlenmesinde, niceliksel büyüme, genellikle sisemin yapısından daha güçlü bir rol oynamakadır. Birçok ülkede genişlemeyi gösermek için yaygın olarak üniversie sayısı, öğrenci sayısı, akademik personel sayısı ve araşırma faaliyelerinden daha çok okullaşma oranlarına önem verilmekedir (Teichler, 004). Yükseköğreim okullaşma oranları, ülkelerdeki yükseköğreimin yaygınlığı ya da erişimi hakkında bilgi veren; yükseköğreim çağındaki nüfusun eğiim ihiyaçlarının ülkeler arafından hangi ölçüde karşılanabildiğini anlamak için anımlanmış önemli eğiim kavramları veya gösergeleridir. Sadece eğiim kurumlarına kayılı ya da devam eden öğrencilerin oplam sayısı gibi ham verileri eğiim analizlerinde kullanmak, gerekli çıkarımları yapmak için yeerli olmayabilir. Ancak ham veriler gösergeleri belirlemek ve eğiim hakkında anlamlı sonuçlar çıkarmak ya da karar almak için gereklidir. Göserge haline geirilmiş ham veriler eğiim poliikalarında alınan/alınacak kararlara birer desek aracı olarak işlev görmekedir (Meha,004). Bu nedenle son yıllarda yükseköğreime erişimi ya da yükseköğreimdeki genişlemeyi gösermek amacıyla okullaşma oranı yanında giriş oranı ve mezuniye oranı gibi farklı gösergelerde oluşurulmaya başlanmışır. Öe yandan bazı ekonomislerin insan sermaye sokunu ölçmek amacıyla okullaşma oranlarını insan sermayesini emsil eden göserge ( proxy ) olarak kullandıkları görülmekedir (Barro, 1991; Barro & Lee,1993). OECD (Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgüü) insan sermayesi ölçümünde ve uluslararası karşılaşırmalarda da okullaşma oranlarını kullanmakadır (Hansson, 008). Dolayısıyla bu çalışmada, öncelikle okullaşma oranının ne olduğu, anlamı, önemi ve nasıl hesaplandığı göserilecek ve Türkiye ve Dünya daki yükseköğreim okullaşma oranlarıyla ilgili bilgi verilecekir. Okullaşma Oranı OECD (004) de kayı ( enrolmen/regisraion ) bir eğiim programına kayılı olma durumu olarak anımlanmakadır 1. Faka öğrenciler birden fazla programa kayılı olabilirler. Öğrenci akiviesini ölçmek için iki isaisik vardır: Kayılı Öğrenci Sayısı ( number of sudens enroled ) ve Kayı Sayısı ( number of regisraions/enrolmens ). Kayılı öğrenci sayısı ilgili referans döneminde bir eğiim programına kayılı bireylerin oplam sayısı iken; kayı sayısı ilgili referans döneminde yapılan oplam kayı sayısını ifade eder. Eğer her birey ilgili referans döneminde sadece ek eğiim programına kayılıysa bu iki ölçüm aynıdır. Faka bazı öğrencilerin ilgili referans döneminde birden fazla programa kayılı olmaları durumunda bu iki ölçüm birbirinden faklıdır. Bu iki ölçümde önemlidir, çünkü kayılı öğrenci sayısı nüfus içinde bireylerin eğiime kaılım oranını hesaplamak ve öğrenci profilini belirlemek için kullanılırken; kayı sayısı üm eğiim faaliyelerini değerlendirmede, kaynak ahsisinde ve operasyonel verimlilike kullanılır. Kayılı öğrenci sayıları akademik yılın başındaki (ercihen akademik yılın ilk ayı sonundaki) kayılı öğrencilerin sayılarını yansımakadır. Öğrencilerin birden fazla programa kayılı olmaları durumunda çif sayımı ( double couning ) önlemek için gerekli edbirler alınmalıdır. Öe yandan, kayılı öğrenci sayılarına ilişkin veriler öğrencilerin kayılı oldukları eğiim programlarına kaılım yapıklarını ya da devam eiklerini gösermez. Bir programa kayılı öğrenci sayısı ( enrolmen ) bu programa devam eden öğrenci sayısı ( aendance ) ile de aynı olmayabilir. Günümüzde, okullaşma oranı ( enrolmen rae/schooling raio ) en önemli eğiim gösergesidir ve basiçe ilgili eğiim düzeyine (okul öncesi, ilköğreim, oraöğreim ve yükseköğreim) kayılı üm öğrencilerin, ai olduğu eğiim düzeyindeki nüfusa bölümü olarak anımlanır. Okullaşma oranları, farklı eğiim düzeyleri iibariyle ülkelerdeki eğiime kaılımı, erişimi veya eğiimin yaygınlığı hakkında bilgi veren ve buna dayalı olarak ülkelerin eğiim çağındaki nüfusun eğiim ihiyaçlarını ne ölçüde karşılayabildiğini göseren gösergelerdir. Ayrıca Dünya daki farklı eğiim sisemlerinin yapısı ve bu sisemlerde eğiime erişim fırsaları hakkında bilgi verir (OECD, 004). Okullaşma oranı hesaplamalarında öncelikle hangi eğiim düzeyine ya da yaş/yaş grubuna dair hesaplama yapılacağı ve hangi yaş grubuna ai nüfusun kullanılacağı belirlenmelidir. Bu bağlamda Dünya da ülkelerin eğiim alanındaki performanslarını göseren dör farklı okullaşma oranı anımlanmışır: 1. Genel Okullaşma Oranı ( Overall/Combined Enrolmen Rae ),. Yaşa Göre Okullaşma Oranı ( Age-Specific Enrolmen Rae ) 3. Brü Okullaşma Oranı ( Gross Enrolmen Rae ) 4. Ne Okullaşma Oranı ( Ne Enrolmen Rae ). Genel Okullaşma Oranı (GOO) Genel Okullaşma Oranı, herhangi bir ülkede ilköğreimden yükseköğreime kadar üm eğiim düzeyine kayılı öğrencilerin ilgili eorik yaş grubundaki nüfusa bölünmesiyle hesaplanır. Faka GOO nun ancak eğiim siseminin performansıyla ilgili kaba bir ölçüm gerekiğinde ya da kayılı öğrencilere dair deaylı bilgi bulunmadığında kullanılması önerilmekedir; çünkü GOO eğiim planlamalarında kullanılabilecek ideal bir göserge değildir. Bunun başlıca sebepleri eğiim düzeylerine ai okullaşma oranlarının elde edilememesi, eorik yaş grubu dışındaki yaş grubunda bulunan öğrencilerin fazlalığı veya kayı konusunda aşırı raporlama ( over-reporing ) olabilir (Meha, 004). Ayrı- 1 Enrolmen İngiliz yazılışı enrollmen Amerikan yazılışıdır. 14

3 ca GOO, 010 yılına kadar Birleşmiş Milleler Kalkınma Programı ( UNDP ) arafından hazırlanan İnsani Gelişim İndeksinin ( Human Developmen Index-HDI ) hesaplanmasında kullanılan değişkenlerden biriydi. GOO, herhangi bir ülkedeki eğiim sisemine yönelik genel bir durumu yansıır. Bu göserge, ülkedeki okul çağı nüfusunun ne kadarının eğiim sisemi içinde yer aldığı ya da eğiim siseminin kapasiesi hakkında fikir verir ve eğiimi yaygınlaşırma poliikalarının başarısı konusunda ipuçları sunar (Kavak, 010). Yaşa Göre Okullaşma Oranı (YGOO) Yaşa Göre Okullaşma Oranı belirli bir yaş ya da yaş grubu için okullaşma oranlarını göserir ve eğiim düzeylerine bakmaksızın belli bir referans dönemi için belirli bir yaş ya da yaş grubundaki (8 yaş ya da 8-10 yaş gibi) kayılı öğrenci sayısının aynı yaşaki nüfusa oranıdır. YGOO belirli bir yaş grubunda eğiime kaılımın hangi ölçüde olduğunu gösermeyi amaçlamakadır. YGOO nun yüksek olması belirli bir yaşa eğiime kaılımın yüksek olduğunu göserir. Teorik olarak en yüksek değeri %100 dür ve eğer belirli bir yaşaki okullaşma oranı %100 den az ise, bu fark o yaşa okula kayılı olmayanların oranının ölçümünü sağlar. YGOO da görülen yükselişin belirli bir yaşaki kaılım arışını yansıığı düşünülebilir. Öe yandan, bu göserge, belirli bir yaşaki öğrencilerin sınıf veya eğiim düzeyini gösermez. YGOO cinsiyee göre ve belki farklı eğiim düzeyleri içinde hesaplanabilir. Örneğin; ilköğreim için aynı hesaplama yönemiyle hesaplama yapılabilinir (UNECO, 016). Ka YGOOa = * 100 Na YGOO a : referans yılında a yaşındaki okullaşma oranı K a : N a : referans yılında a yaşındaki kayılı öğrenci oranı referans yılında a yaşında nüfus Brü Okullaşma Oranı (BOO) Yaşları ne olursa olsun, belli bir öğreim yılında, belirli bir eğiim düzeyine kayılı oplam öğrenci sayısının, o eğiim düzeyine ai eorik yaş grubu nüfusuna oranıdır. BOO belirli bir eğiim düzeyine genel kaılım düzeyini ve belirli bir yaş grubuna ai çocukların/gençlerin eğiim sisemine ne ölçüde dâhil edilebildiklerini göserir. Belirli bir eğiim düzeyine kayılı öğrenciler eğiim düzeyiyle ilgili yaş grubuna dâhil olsunlar ya da olmasınlar, ilgili eğiim düzeyi için hesaplanan BOO nun yüksek olması genellikle ilgili eğiim düzeyinde yüksek kaılıma işare eder. Ülkelerde, BOO nun %100 e yakın olması veya %100 den büyük olması, emel olarak ilgili eğiim düzeyine dahil eorik yaş grubundaki üm çocuklara ilgili eğiim düzeyinde eğiim vermenin mümkün olabileceğini göserirken, eorik yaşaki kayılı öğrencilerin oranını belirmez. Bu nedenle BOO da %100 e ulaşılması, uygun yaşaki üm çocukların/gençlerin okula kayı olması için gerekli faka yeerli bir koşul değildir. Belli bir eğiim düzeyinde BOO nun %90 ı geçmesi durumunda ilgili eğiim düzeyindeki mevcu kapasienin o yaş grubundaki herkese yeerli olacağı şeklinde yorumlanabilinir. Ancak bu yorum eorik yaş grubu dışındaki kayılı öğrencilerin zamanla azalarak yerlerini eorik yaş grubundaki bireylere bırakacakları varsayılırsa anlamlıdır. BOO, ilgili eğiim düzeyinde eorik yaş grubu dışındaki öğrencilerin de (öğrencilerin okula erken veya geç başlaması ve sınıf ekrar emesi gibi sebeplerden dolayı) hesaba kaılması nedeniyle %100 ü aşabilir. Bu bakımdan, BOO hakkında daha iyi yorum yapabilmek için, sınıf ekrarı, okula geç başlama vb. bilgilere ihiyaç vardır. BOO cinsiye ve eğiim düzeylerine göre hesaplanabilinir (UNESCO, 016). Kh BOOh = * 100 Nha, BOO h : referans yılında h eğiim düzeyindeki brü okullaşma oranı K h : referans yılında h eğiim düzeyindeki kayılı öğrenci sayısı N ha, : referans yılında h eğiim düzeyine ai a eorik yaş grubundaki nüfus Ne Okullaşma Oranı (NOO) Belli bir öğreim yılında, ilgili eğiim düzeyindeki eorik yaş grubunda bulunan öğrencilerin ai olduğu eğiim düzeyindeki eorik yaş grubunda bulunan oplam nüfusa oranıdır. Belirli bir eğiim düzeyinin, o eğiim düzeyi için belirlenen eorik yaş grubundaki çocuk ve gençleri ne ölçüde kapsadığını göserir. Bir eğiim düzeyiyle ilgili NOO nun yüksek olması, o eğiim düzeyine ai eorik yaş grubundaki nüfusun eğiime yüksek kaılımına işare eder. Teorik olarak NOO nun en yüksek değeri %100 dür. NOO da görülen arış eğilimi, ilgili eğiim düzeyine ai eorik yaş grubundaki nüfusun eğiime kaılımının giderek arığına işare eder. NOO nın %100 den küçük olması durumunda aradaki fark ilgili eğiim düzeyinde kayılı olmayan çocukların/gençlerin oranının bir ölçüsünü verir. Ancak o eğiim düzeyiyle ilişkili eorik yaş nüfusuna ai bazı çocuklar/gençler diğer eğiim düzeylerine kayılı olabileceklerinden, bu farkın hiçbir şekilde o eğiim düzeyinde kayılı olmayan öğrencilerin yüzdesini göserdiği düşünülmemelidir. Yalnız NOO yükseköğreim için uygun bir göserge değildir çünkü yükseköğreim programlarının sürelerinde büyük farklılıklar olduğu için yükseköğreimle ilgili uygun yaş grubunu belirlemek zordur. İlköğreim ve oraöğreimde (lise) ise zorluklar ancak NOO hesaplamaları %100 oranına yaklaşığı zaman oraya çıkabilir. Bu problem de ancak ilköğreime giriş için açıklanan resmi doğum arihin ilköğreime kayı yapırabilecek büün bireylerin doğum arihleriyle örüşmemesinden, nüfusun önemli bir bölümünün ilköğreime öngörülen yaşan önce başlamalarından dolayı okulu daha önce biirmelerinden ve ilköğreime giriş yaşının armasına rağmen ilköğreimde eğiim süresinin aynı 010 yılından iibaren GOO yerine beklenen okullaşma yılı ve oralama okullaşma yılı kullanılmaya başlanmışır. Bunun başlıca sebebi GOO gösergesinin ayır edici özelliğinin azalmasıdır. Bir akım ülkeler GOO larında %100 ü yakaladıklarından veya bu orana çok yaklaşıklarından bir yıldan diğer bir yıla bu göserge bakımından bir gelişme göserilmemiş görünmekeydi (Demir Şeker, 011). 15

4 kalması durumunda oraya çıkabilmekedir. NOO eorik olarak %100 ü geçememesine rağmen %100 ü geçen durumlar kayılı öğrenci sayısındaki ve/veya nüfusaki uarsızlığı göserir. Ayrıca, belirli bir eğiim kademesi için öngörülmüş yaş grubunun üsündeki ve alındaki kayıları gösermesi bakımından, BOO, NOO için amamlayıcı bir göserge olabilir. Bir başka deyişle, BOO, NOO ile birlike kullanıldığında daha anlamlı değerlendirme yapılabilir. NOO cinsiyee ve eğiim düzeylerine göre hesaplanabilir (UNESCO, 016). K NOO ha, h = * 100 Nha, NOO h : referans yılında h eğiim düzeyindeki ne okullaşma oranı K h : referans yılında h eğiim düzeyine ai a eorik yaş grubundaki kayılı öğrenci sayısı N ha, : referans yılında h eğiim düzeyine ai a eorik yaş grubundaki nüfus Yükseköğreim Okullaşma Oranı ( Higher Educaion/Teriary Enrolmen Rae ) ve Hesaplama Yönemleri Yükseköğreimin genişlemesiyle ilgili en popüler kavramlar Trow (1974) arafından anımlanmışır. Trow (1974) a göre bir ülkede, eğer yükseköğreim brü okullaşma oranı %15 den az ise eli yükseköğreim ( elie higher educaion ), yükseköğreim brü okullaşma oranı %15 ile %50 arasındaysa kilesel yükseköğreim ( mass higher educaion ) ve yükseköğreim brü okullaşma oranı %50 den fazla ise üniversal yükseköğreim ( universal higher educaion ) vardır. Trow un yükseköğreimin genişlemesiyle ilgili yapığı klasik hesaplar eli, kilesel ve üniversal yükseköğreim formlarına oldukça farklı fonksiyonlar yüklenmekedir. Böylelikle yükseköğreimin fonksiyonlarına göre eli formlar egemen sınıfın zihin ve karakerlerini şekillendirmeyi ; kilesel formlar becerilerin akarılmasını, eknik elilerin rollerini daha da genişleen bir hazırlığı, üniversal yükseköğreim ise büün nüfusun hızlı sosyal ve eknolojik değişimlere adapasyonunu içermekedir (Brennan, 01). Trow un eli, kilesel ve üniversal yükseköğreim formları iç içe geçmiş üç daire gibi düşünebilir. En içeki daire eli yükseköğreim, ikinci daire kilesel yükseköğreim ve en dışaki daire üniversal yükseköğreim dairesidir. Kilesel yükseköğreim dairesi elii de içermekedir. En dışaki üniversal yükseköğreim dairesi eli ve kileseli de içermekedir. BOO nın kilesel ve üniversal okullaşma oranı düzeyine ulaşmasının eğiim kaliesini düşürdüğü şeklindeki eleşiriler bir algı yanılsamasıdır. Şöyle ki, bir oplumun eli eğiim aşaması ile kilesel veya üniversal eğiim aşamasında bulunma durumları karşılaşırıldığında kilesel veya üniversal aşamada kalienin düşeceği söylenemez. Çünkü yukarıda işare edildiği gibi kilesel ve üniversal aşama zaen eli aşamayı içermekedir. Dünya Bankası, EUROSTAT (Avrupa İsaisik Ofisi), OECD ve UNESCO (Birleşmiş Milleler Eğiim, Bilim ve Külür Örgüü) sıklıkla yükseköğreim okullaşma oranlarını yayınlamakadır. UNESCO ve Dünya Bankası sadece brü yükseköğreim okullaşma oranı verilerini sunmakadır 3. Diğer arafan, OECD yalnızca ne yükseköğreim okullaşma oranlarını hesaplarken (ek yaşa ve yaş gruplarına göre), EUROSTAT ın ise hem ne (ek yaşa göre) hem de brü yükseköğreim okullaşma oranlarını hesaplayarak yayınladığı görülmekedir. Ülkelerin eğiim düzeyleri ve yapılanmalarının farklı olması nedeniyle eğiim düzeylerine göre eorik yaş grupları da farklılaşmakadır. UNESCO, OECD ve EUROSTAT yayınlarında genellikle ISCED ( Inernaional Sandard Classificaion of Educaion ) sınıflandırma sisemini dikkae alınarak bir gruplandırmaya gimeke, bu gruplandırma zaman içinde eğiim sisemlerindeki değişiklikleri de izlemekedir (Kavak, 010). UNESCO yükseköğreim için brü okullaşma oranlarını hesaplarken eorik yaş grubu olarak ülkelerin okul yapılarına göre lise eğiiminin normal sürede biirildiği yaşan sonraki ilk beş yılı kullanmakadır. TÜİK (Türkiye İsaisik Kurumu) ve MEB (Milli Eğiim Bakanlığı) arafından Türkiye de okullaşma oranı hesaplamalarında eorik yaş grubu olarak öğreim yılına kadar yükseköğreim için 17-1 (5 yıl) yaş grubu kullanılmışır. Ancak, öğreim yılından iibaren oraöğreim (lise) süresinin 3 yıldan 4 yıla çıkması sebebiyle öğreim yılından iibaren eorik yaş grubu yükseköğreim için 18- (5 yıl) olmuşur (MEB, 016). Diğer yandan, TÜİK yükseköğreim okullaşma oranı hesaplamalarında lisansüsü öğrencileri dâhil emezken OECD, UNESCO ve EUROSTAT yükseköğreim okullaşma oranı hesaplamalarında ISCED 5, 6, 7 ve 8 düzeyindeki eğiim programlarına kayılı öğrencileri hesaplamalara dâhil emekedir. Yani lisansüsü öğrencilerde yükseköğreimde brü okullaşma oranı hesaplamalarına dahil edilmekedir. Türkiye de ayrıca Kalkınma Bakanlığı da yükseköğreim için 18-1 (4 yıl) eorik yaş grubunu kullanarak ve lisansüsü öğrencileri dahil 15% > BOO Üniversal Yükseköğreim 15% BOO 50% Kilesel Yükseköğreim BOO < 15% Eli Yükseköğreim Şekil 1: Trow a (1974) göre yükseköğreim aşamaları. 3 Dünya Bankası yayınladığı verilerin kaynağını UNESCO olarak gösermekedir. 16

5 emeden brü okullaşma oranlarını hesaplamakadır (Kalkınma Bakanlığı, 016). Türkiye de Yükseköğreim Okullaşma Oranları Türkiye de öğreim yılı iibariyle yükseköğreim öğrenci sayısı açıköğreimde ve yüz yüze eğiimde olmak üzere oplamda dır (Şekil ). 015 yılında yükseköğreimde 000 yılına göre açıköğreim öğrenci sayısının yaklaşık alı ka; yüz yüze eğiim öğrenci sayısının üç kaan fazla ve oplam öğrenci sayısının da dör ka arığı görülmekedir. Türk yükseköğreiminde en yüksek büyüme oranına öğreim yılında ulaşıldığı görülmekedir faka bu büyüme yüz yüze eğiim öğrenci sayısındaki arışan daha çok açıköğreim öğrenci sayısındaki büyük arışan kaynaklanmışır. Ayrıca, 000 yılında yükseköğreim öğrencileri içinde %3.49 olan açıköğreim öğrencilerinin payının 015 de %47.1 e çıkarken yüz yüze eğiim öğrencilerinin payı aynı dönemde %67.51 den %5.79 a düşmüşür (Şekil ). Diğer yandan, önlisans ve lisans öğrencilerinin oplam yükseköğreim öğrencileri içindeki payı 000 yılında sırasıyla %4.37 ile %70.03 iken 015 yılında önlisans öğrencilerinin payı %33.1 e yükselirken, lisans öğrencilerinin payı %59.85 e düşmüşür. Özellikle öğreim yılından iibaren önlisans ve lisans öğrenci sayılarındaki arış dikka çekicidir. Lisansüsü öğrencilerinin oplam yükseköğreim öğrencileri içindeki payında ise yıllara göre fazla bir değişiklik görülmemekedir (Şekil 3). Şekil : Türkiye de yükseköğreim öğrenci sayılarındaki değişim ( ). Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015). Şekil 3: Türkiye de Eğiim Düzeyine Göre Yükseköğreim Öğrenci Sayılarındaki Değişim ( ). Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015). 17

6 Öe arafan, Türkiye de yükseköğreimde son 15 yıl içinde görülen bu genişlemenin okullaşma oranlarına ne ölçüde yansıdığı da önemli bir arışma nokasıdır. Bu çerçevede, Şekil 4 ve 5 de Türkiye de hem oplamda hem de eğiim ürlerine göre hesaplanan yükseköğreim brü okullaşma oranları göserilmişir. Lisansüsü öğrencilerde hesaplamaya dahil edildiğinde 000 yılında %15.06 olan yüz yüze eğiimde yükseköğreim brü okullaşma oranının 015 yılı iibariyle %49.98 e ve %.30 olan oplam yükseköğreim brü okullaşma oranının da %94 e yükseldiği görülmekedir. Türkiye de yükseköğreim brü okullaşma oranında hızlı arış özellikle 008 yılından sonra görülmeye başlanmışır ve 008 yılında %40.78 olan yükseköğreim brü okullaşma oranı 015 yılında yaklaşık iki kaan fazla arışla %94 e ulaşmışır. En yüksek arış yaklaşık %10 luk arışla 009 ve 010 yılları arasında görülürken 011 yılından iibaren Türkiye de yükseköğreim brü okullaşma oranında her yıl yaklaşık %9 luk bir arış görülmekedir. Görülen bu büyüme rendinin başlıca nedeni 009 ve 010 yılları arasında oplam yükseköğreim öğrenci sayısının %0.69 armasıdır. Benzer şekilde 008 ve 015 yılları arasında Türkiye de oplam yükseköğreim öğrenci sayısı yaklaşık iki buçuk ka armış ve bu arış büyük oranda açıköğreim öğrencilerinden kaynaklanmışır (Şekil ). Şekil 4 de görüldüğü üzere lisansüsü öğrenciler hesaplamaya dahil edilmezse de Türkiye de yükseköğreim brü okullaşma oranlarında benzer bir seyir gözlenmekedir. Böylelikle, ülkemizde yükseköğreim brü okullaşma oranının %90 ı geçmesi yükseköğreimde mevcu kapasienin 18- yaş grubundaki üm gençlere yeerli olduğunu gösermekedir. Şekil 6 ve 7 de Türkiye de 000 ve 015 yılları arasında açıköğreim ve yüz yüze eğiimde yükseköğreim brü okullaşma okullarının dağılımı sunulmuşur. Buna göre ülkemizde 015 yılı iibariyle %44.0 olan açıköğreim brü okullaşma oranın %6.69 u lisans düzeyindeki brü okullaşma oranından ve %17.33 ü de önlisans düzeyindeki brü okullaşma oranından oluşmakadır. Diğer yandan, yüz yüze eğiimde önlisans, lisans ve lisansüsü düzeyde yükseköğreim brü okullaşma oranları sırasıyla %13.89, %9.58 ile %6.51 iken oplamda bu oran %49.98 dir. Böylelikle, 015 yılı iibariyle Türkiye de oplamda önlisans düzeyinde brü okullaşma oranının %31., lisans düzeyinde brü okullaşma oranının %56.7 ve lisansüsü düzeyde brü okullaşma oranının %6.51 olduğu görülmekedir (Tablo 1). Büün bu veriler doğrulusunda Türkiye nin 009 yılında % olan yükseköğreim brü okullaşma oranının 010 yılında % e yükselmesiyle Türkiye nin 009 ve 010 yılları arasında Trow (1974) e göre üniversal yükseköğreime geçiğini ifade edebiliriz (Şekil 8). Şekil 9, 10 ve 11 de Türkiye de 000 ve 015 yılları arasında hesaplanan yükseköğreim ne okullaşma oranları verilmişir. Türkiye de 000 yılında lisansüsü öğrencilerde hesaba kaıldığında yükseköğreim ne okullaşma oranı %11.61 (%1.99 açıköğreim ve %9.6 yüz yüze eğiim) iken bu oran 015 yılında %38.93 dür (%7.59 açıköğreim ve %31.34 yüz yüze eğiim). Yükseköğreim ne okullaşma oranlarında da 008 yılından sonra hızlı bir arış görülmekedir faka yükseköğreim brü okullaşma oranının aksine yükseköğreim ne okullaşma ora- Şekil 4. Türkiye de yükseköğreim brü okullaşma oranları (%) ( ). BOO*: Lisansüsü öğrenciler hesaplamaya dahil edilmemişir. Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları ve 000 Genel Nüfus Sayımına göre yapılan nüfus projeksiyonları ( ), Adrese Dayalı Nüfus Kayı Sisemi (ADNKS) ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Hesaplamalarda eorik yaş grubu olarak yılları arasında 17-1 ve 009 yılından iibaren 18- yaş grubu kullanılmışır ve öğreim yılı arasında okullaşma oranları 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, öğreim yılından iibaren okullaşma oranları ADNKS Nüfus Sayımı sonuçlarına göre hesaplanmışır. 18

7 Şekil 5: Türkiye de eğiim ürüne göre yükseköğreim brü okullaşma oranları (%) ( ). Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları ve 000 Genel Nüfus Sayımına göre yapılan nüfus projeksiyonları ( ), Adrese Dayalı Nüfus Kayı Sisemi (ADNKS) ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Hesaplamalarda eorik yaş grubu olarak yılları arasında 17-1 ve 009 yılından iibaren 18- yaş grubu kullanılmışır ve öğreim yılı arasında okullaşma oranları 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, öğreim yılından iibaren okullaşma oranları ADNKS Nüfus Sayımı sonuçlarına göre hesaplanmışır. Şekil 6: Açıköğreimde eğiim düzeyine göre brü okullaşma oranları (%) ( ). Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları ve 000 Genel Nüfus Sayımına göre yapılan nüfus projeksiyonları ( ), Adrese Dayalı Nüfus Kayı Sisemi (ADNKS) ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Hesaplamalarda eorik yaş grubu olarak yılları arasında 17-1 ve 009 yılından iibaren 18- yaş grubu kullanılmışır ve öğreim yılı arasında okullaşma oranları 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, öğreim yılından iibaren okullaşma oranları ADNKS Nüfus Sayımı sonuçlarına göre hesaplanmışır. 19

8 Şekil 7: Yüz yüze eğiimde eğiim düzeyine göre brü okullaşma oranları (%) ( ). Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları ve 000 Genel Nüfus Sayımına göre yapılan nüfus projeksiyonları ( ), Adrese Dayalı Nüfus Kayı Sisemi (ADNKS) ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Hesaplamalarda eorik yaş grubu olarak yılları arasında 17-1 ve 009 yılından iibaren 18- yaş grubu kullanılmışır ve öğreim yılı arasında okullaşma oranları 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, öğreim yılından iibaren okullaşma oranları ADNKS Nüfus Sayımı sonuçlarına göre hesaplanmışır. Tablo 1: Öğreim Yılı Yükseköğreim Brü Okullaşma Oranları (%) Lisans Yüz Yüze Eğiim 9.58 Açık öğreim Önlisans Yüz Yüze Eğiim Açık öğreim Lisansüsü Toplam Tablo : Öğreim Yılı Yükseköğreim Ne Okullaşma Oranları (%) Lisans Yüz Yüze Eğiim 1.01 Açık öğreim Önlisans Yüz Yüze Eğiim 10.5 Açık öğreim Lisansüsü Toplam nında görülen en fazla arış (yaklaşık %6.5) 008 ve 009 yılları arasında olmuşur. 008 ve 009 yılları arasında yükseköğreimde öğrenci sayısı %15.46 arış göserirken aynı dönemde açıköğreim öğrencilerinin sayısı %30.13 armışır (Şekil ). Ancak 008 yılında %4.30 olan yükseköğreimde açıköğreim ne okullaşma oranı 009 yılında %7.05 e ulaşmışır (Şekil 9). Şekil 9 ve 10 a göre ise 000 ve 015 yılları arasında yükseköğreimde önlisans ne okullaşma oranının %.91 (%0.47 açıköğreim ve %.44 yüz yüze) iken %13.85 e (%3.6 açıköğreim ve %10.5 yüz yüze eğiim); lisans ne okullaşma oranının %8.70 den (1.5 açıköğreim ve 7.18 yüz yüze) %5 e (%3.99 açıköğreim ve %1.01 yüz yüze) ve lisansüsü ne okullaşma oranının da %0.04 den %0.08 e yükseldiği görülmekedir. Ancak özellikle açıköğreim brü okullaşma oranının aksine açıköğreim ne okullaşma oranının 010 yılından iibaren durağanlaşması haa azda olsa düşüş eğilimine girmesi de bir başka dikka çekici unsurdur. Haa aynı zamanda açıköğreimde lisans ne okullaşma oranının azalırken önlisans ne okullaşma oranının arış göserdiği de görülmekedir. Bu durumda 010 yılından iibaren 18- yaş grubuna dâhil gençlerin açıköğreimi daha az ercih emesi ve/veya açıköğreimi ercih eseler bile önlisans programlarına öncelik vermeleri olarak yorumlanabilir. Diğer yandan, Türkiye de 014 ve 015 yılları arasında yükseköğreim ne okullaşma oranın düşüş eğilimi gösermesi de bir başka dikka çekici unsurdur. Ayrıca, ülkemizde yükseköğreimde ne okullaşma oranının brü okullaşma oranına göre oldukça düşük düzeyde olması Türkiye de 18- yaş grubu dışında yükseköğreimde çok fazla kayılı öğrencinin olduğunu gösermekedir. Tablo 3 ve 4 de Türkiye de yılları için 18- yaş grubunun yanı sıra 0-4 ve 18-4 yaş grupları da kullanılarak yükseköğreim brü ve ne okullaşma oranları hesaplanmışır. Çünkü Dünya da yükseköğreim okullaşma oranı hesaplamalarında EUROSTAT ın 0-4 yaş grubunu ve bazı ülkelerin (örneğin, Amerika Birleşik Devleleri) 18-4 yaş grubunu kullandıkları 0

9 Şekil 8: Türkiye de yükseköğreim brü okullaşma oranlarının değişimi (%) ( ) Kaynak: Dünya Bankası Eğiim İsaisikleri ( ); yılına ai değerler yazarlar arafından hesaplanmışır. Şekil 9: Türkiye de eğiim ürüne göre yükseköğreim ne okullaşma oranları (%) ( ) Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları ve 000 Genel Nüfus Sayımına göre yapılan nüfus projeksiyonları ( ), Adrese Dayalı Nüfus Kayı Sisemi (ADNKS) ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Hesaplamalarda eorik yaş grubu olarak yılları arasında 17-1 ve 009 yılından iibaren 18- yaş grubu kullanılmışır ve öğreim yılı arasında okullaşma oranları 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, öğreim yılından iibaren okullaşma oranları ADNKS Nüfus Sayımı sonuçlarına göre hesaplanmışır. 1

10 Şekil 10: Açıköğreimde eğiim düzeyine göre ne okullaşma oranları (%) ( ). Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları ve 000 Genel Nüfus Sayımına göre yapılan nüfus projeksiyonları ( ), Adrese Dayalı Nüfus Kayı Sisemi (ADNKS) ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Hesaplamalarda eorik yaş grubu olarak yılları arasında 17-1 ve 009 yılından iibaren 18- yaş grubu kullanılmışır ve öğreim yılı arasında okullaşma oranları 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, öğreim yılından iibaren okullaşma oranları ADNKS Nüfus Sayımı sonuçlarına göre hesaplanmışır. Şekil 11: Yüz yüze eğiimde eğiim düzeyine göre ne okullaşma oranları (%) ( ). Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), YÖK Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçları ve 000 Genel Nüfus Sayımına göre yapılan nüfus projeksiyonları ( ), Adrese Dayalı Nüfus Kayı Sisemi (ADNKS) ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Hesaplamalarda eorik yaş grubu olarak yılları arasında 17-1 ve 009 yılından iibaren 18- yaş grubu kullanılmışır ve öğreim yılı arasında okullaşma oranları 000 Genel Nüfus Sayımı sonuçlarına göre yapılan nüfus projeksiyonlarına göre, öğreim yılından iibaren okullaşma oranları ADNKS Nüfus Sayımı sonuçlarına göre hesaplanmışır.

11 Tablo 3: Türkiye de Farklı Yaş Gruplarına Göre Yükseköğreim Brü Okullaşma Oranları (%) ( ) Öğreim Yılı Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK ADNKS ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Lisansüsü ve açıköğreim öğrencileri hesaplamalara dâhil edilmişir. Tablo 4: Türkiye de Farklı Yaş Gruplarına Göre Yükseköğreim Ne Okullaşma Oranları (%) ( ) Öğreim Yılı Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim İsaisikleri ( ), Yükseköğreim Bilgi Yöneim Sisemi (014, 015), TÜİK ADNKS ( ). No: 1 Hesaplamalar yazarlar arafından yapılmışır. Lisansüsü ve açıköğreim öğrencileri hesaplamalara dahil edilmişir. da görülmekedir. Ülkemizde yükseköğreimde ne okullaşma oranlarında 18-, 18-4 ve 0-4 yaş grubu nüfusuna göre yapılan hesaplama sonuçlarında pek fark görülmezken, yükseköğreimde brü okullaşma oranlarında 18-4 yaş grubu için yapılan hesaplamalarda görülen düşüş büyük ölçüde eorik yaş grubu nüfusunun 7 yıla çıkmasından kaynaklanmakadır. Türkiye de son yıllarda görülen yükseköğreim okullaşma oranlarındaki bu hızlı arış Yükseköğreim Kurulu nun (YÖK) yükseköğreime erişimi arırmak amacıyla son yıllarda aığı iki önemli adımla açıklanabilir. Bunlardan ilki; 006 yılından iibaren kurulan üniversie sayılarındaki hızlı arışır. 006 yılında 15, 007 yılında 17, 008 yılında 9, 010 yılında 8, 011 yılında 1, 013 yılında 1 ve 015 yılında 5 olmak üzere oplam 56 yeni devle üniversiesi kurulmuşur. Ayrıca aynı dönemde vakıf üniversielerinin kurulması da eşvik edilmiş; 006 yılında 1, 007 yılında 5, 008 yılında 6, 009 yılında 9, 010 yılında 9, 011 yılında 8, 01 yılında 3, 013 yılında 6, 014 yılında 1 ve 015 de 4 olmak üzere oplamda 5 yeni vakıf üniversiesi kurulmuşur. Böylece, ülkemizde üniversieler büün illerimize yaygınlaşırılmış olup, 109 u devle ve 76 sı vakıf olmak üzere üniversie sayısı oplam olarak 185 e yükselmişir 4. YÖK ün Türkiye de yükseköğreime erişimin arırılmasına yönelik aığı ikinci önemli adım yükseköğreim program sayılarını ve konenjanlarını arırmasıdır. 006 yılında olan yükseköğreim program sayısı (açıköğreim ve yüz yüze eğiimdeki üm önlisans, lisans ve lisansüsü programlar) 015 yılında 638 e ulaşmışır. Aynı şekilde 006 yılında olan yükseköğreim programları konenjanları 015 yılında a yükselmişir 5,6. Türkiye nin Yükseköğreim Okullaşma Oranı İibariyle Dünya daki Yeri Öncelikle belirmek gerekir ki; Türkiye için hesaplanan hem ne hem de brü yükseköğreim okullaşma oranlarıyla diğer ülkeler için hesaplanan yükseköğreim okullaşma oranlarını doğrudan karşılaşırmak doğru bir yaklaşım değildir. Çünkü her ülkenin eğiim sisemi farklı olduğundan, her ülkede resmi olarak kabul edilen zorunlu eğiimin biiş yaşı ve buna bağlı olarak yükseköğreime başlangıç yaşı değişmekedir. Bu yüzden daha öncede bahsedildiği gibi her ülkenin yükseköğreim okullaşma oranlarının hesaplamalarında kullandığı eorik yaş grupları farklılık gösermekedir. Ayrıca ülkelerin yükseköğreim programlarının sürelerinin farklı olabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. UNESCO her yıl yükseköğreimde ISCED 5, 6, 7, ve 8 seviyelerini kapsayarak ülkelere göre yükseköğreime kayılı öğrenci sayılarını, eorik yaş grubuna ai nüfusu ve yükseköğreim brü okullaşma oranlarını yayımlamakadır. 000 yılında Dünya da olan oplam yükseköğreim öğrenci sayısı yaklaşık %100 lük arışla 013 yılında a yükselirken 7 aynı dönemde yükseköğreim brü okullaşma oranı yaklaşık %13 lük arışla %19.01 den %3.88 e yükselmişir (Tablo 5) yılları arasında gelir gruplandırmasına göre ülkelerin yükseköğreim brü okullaşma oranlarına bakıldığında en yüksek arış üs ora gelirli ülkelerde (yaklaşık %18) ve yüksek gelirli ülkelerde (yaklaşık %17) görülmüşür (Tablo 5). En yüksek yükseköğreim brü okullaşma oranına %73.49 la yüksek gelirli ülkeler sahipir. Türkiye de %94 yükseköğreim brü okullaşma oranı ile üs ora gelirli ülkeler grubunda (kişi başına milli gelirin 4086$ $ arasında olduğu ülkeler 8 ) yer almakadır (Tablo 5). Bu ablodan Dünya da ülkelerin gelir düzeyi arıkça okullaşma oranlarının da arığı yorumu yapılabilir. Diğer yandan, Dünya da birçok ülkede eğer kişi başına milli gelir ( GDP per capia ) 1000$ dan az ise yükseköğreim brü okullaşma oranı %15 den az iken, eğer kişi başına milli gelir $ den fazla ise yükseköğreim brü okullaşma oranı %50 den fazladır (World Bank, 011). Faka Türkiye ise bu genel eğilime uymamakadır arihi iibariyle. 5 Kaynak: ÖSYM Yükseköğreim Öğrenci Konenjanları Kiabı (006 ve 015) 6 Açıköğreim ve KKTC ve diğer ülkelerdeki yükseköğreim programlarına ai veriler dahil edilmişir. 7 UNESCO Insiue for Saisics UIS (016) 8 hp://daa.worldbank.org/abou/counry-classificaions 3

12 çünkü Türkiye de 015 yılı iibariyle kişi başına milli gelir 961$ ve yükseköğreim brü okullaşma oranı %50 nin üzerindedir (TÜİK, 015). Öe yandan, aynı dönemde, coğrafi bölge gruplandırmasına göre ülkelerin yükseköğreim brü okullaşma oranlarında Ora ve Doğu Avrupa ülkelerinde (yaklaşık %30), Lain Amerika ve Karayip ülkelerinde (yaklaşık %0) ve Kuzey Amerika ve Baı Avrupa da (yaklaşık %17) yüksek arışlar görülmüşür (Tablo 6). Türkiye Ora ve Doğu Avrupa grubunda yer almaka ve 015 yılında ulaşığı %94 yükseköğreim brü okullaşma oranıyla bölge oralamasının üzerinde bir orana sahipir (Tablo 6). Benzer şekilde yükseköğreim brü okullaşma oranlarında yüksek arış görülen bu ülke gruplarında yükseköğreim brü okullaşma oranlarının Dünya yükseköğreim brü okullaşma oranının (%3.88) üzerinde olduğu görülmekedir (Tablo 6). Tablo 7 de İslam İşbirliği Teşkilaına ( OIC ) üye ülkelerdeki nüfus, yükseköğreime kayılı öğrenci sayıları ve yükseköğreim brü okullaşma oranları verilmişir. 013 yılı iibariyle Türkiye nin OIC ye üye ülkeler arasında en yüksek yükseköğreim brü okullaşma oranına sahip olduğu görülmekedir. OIC ye üye ülkeler arasında Türkiye dışında %50 nin üzerinde yükseköğreim brü okullaşma oranına sahip ve üniversal yükseköğreim evresinde olan ülkeler İran, Arnavuluk, Suudi Arabisan ve Kazakisan dır. Türkiye dışında Arnavuluk yılları arasında %46.94 lük arışla yükseköğreim brü okullaşma oranında en yüksek büyüme performansına sahipir. Tablo 5: Gelir Düzeyi Ülke Gruplandırmasına Göre Yükseköğreim Brü Okullaşma Oranları (%) (013) Ülke Grupları Düşük Gelirli Ülkeler Al Ora Gelirli Ülkeler Ora Gelirli Ülkeler Üs Ora Gelirli Ülkeler Yüksek Gelirli Ülkeler Dünya Kaynak: World Daa Bank, Educaion Saisics (016). Tablo 6: Coğrafi Bölge Ülke Gruplandırmasına Göre Yükseköğreim Brü Okullaşma Oranları (%) (013) Arap Ülkeleri Ora ve Doğu Avrupa Ora Asya Doğu Asya ve Pasifik Lain Amerika ve Karayibler Kuzey Amerika ve Baı Avrupa Güney ve Baı Asya Sahra Alı Afrika Dünya Kaynak: UNESCO Insiue for Saisics UIS (016). Tablo 8 de ise, benzer şekilde, Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgüü (OECD) ve G0 üyesi ülkelerdeki nüfus, yükseköğreime kayılı öğrenci sayıları ve yükseköğreim brü okullaşma oranları göserilmişir. 013 yılında yükseköğreime kayılı en fazla öğrenci ( ) Çin de bulunurken yükseköğreim brü okullaşma oranının en yüksek olduğu ülke Yunanisan dır (%110.16) yılları arasında yükseköğreime kayılı öğrenci sayısında genelde büün ülkelerde arış gözlenirken özellikle bu arışın üç ka veya daha fazla olduğu ülkeler Çin, Suudi Arabisan, Türkiye ve Hindisan dır. Aynı dönemde yükseköğreim brü okullaşma oranında Çin de %.44, Hindisan da %14.34, Suudi Arabisan da %3.70 ve Türkiye de ise %58.60 oranında arışlar olmuşur. Dolayısıyla, Çin ve Hindisan ın aran öğrenci sayısına rağmen nüfus büyüklüklerinden dolayı okullaşma oranında isenilen arışa ulaşamadıklarını söylemek yanlış olmaz. Öe yandan, aynı dönemde, Türkiye hariç yükseköğreim brü okullaşma oranında %40 dan fazla arış göseren diğer ülkeler yalnızca Yunanisan ve Şili dir. Özellikle %100 ün üzerinde yükseköğreim brü okullaşma oranına ulaşan Yunanisan daki bu hızlı büyümenin ülkede yaşanan büyük ekonomik krizden kaynakladığını söylemek yanlış olmayacakır. Buradan krizin yol açığı isihdam sorunları, bireylerde isihdam edilebilirlik nieliğini arırma ve zaman değerlendirme eğilimi ile açıklanabilir. Bu dönemde yalnızca Japonya da azda olsa yükseköğreim öğrenci sayısında düşüş görülmekedir. Faka buna rağmen bu ülkenin yükseköğreim brü okullaşma oranında yaklaşık %13 lük bir arış olmuşur. Sonuça yükseköğreim brü okullaşma oranlarını öğrenci sayısı ile birlike ülkelerin nüfus yapılarının da belirlediği unuulmamalı ve ülkelerarası karşılaşırmada nüfuslarda göz önüne alınmalıdır yılları arasında, AB-7 ülkelerinde, oralama olarak yükseköğreim öğrenci sayısı % ararak (%7 yıllık büyüme) 009 yılında yaklaşık 195 milyona ulaşmışır. Bu dönemde sadece Güney Kıbrıs ve Türkiye yükseköğreim öğrenci sayısını yaklaşık üç ka arırırken, Romanya iki kaına çıkarmışır. 003 yılında Türkiye de yükseköğreime kaılım AB-7 oralamasının %4,6 alında iken, 000 yılında Kıbrıs ve Romanya da %8 ve %5 oranlarında AB-15 oralamasının alındaydılar. Öe yandan, İspanya 000 yılında yükseköğreim öğrenci sayısına göre en yüksek yüzdeye sahip ülkeyken; 009 yılında Porekiz ile beraber azda olsa yükseköğreim öğrenci sayısında azalma görülen iki ülkeden biridir (EUROSTAT, 01: 81-8). Şekil 1 de 013 yılı iibariyle Türkiye nin yükseköğreim brü okullaşma oranı bakımından Yunanisan, Kore, Finlandiya, ABD, Avusralya, Şili, Arjanin ve Yeni Zelanda nın ardından dokuzuncu sırada olduğu görülmekedir. 015 yılıyla %94 yükseköğreim brü okullaşma oranına ulaşan ülkemizin bu sıralamada günümüzde daha üs sıralara yükseldiğini öngörmek mümkündür. Yükseköğreim Okullaşma Oranlarını Ekileyen Fakörler Nüfus ve Öğrenci Sayılarındaki Değişimler Nüfusaki değişimlerin eğiimde kayılı öğrenci sayısı üzerindeki ekisi ilgili yaş gruplarında belirgin bir arış ya da düşüş görüldüğü zaman önemli bir sorun olmakadır. Özellikle 1990 yılından beri birçok gelişmiş ülkede yükseköğreim eorik yaş 4

13 Tablo 7: İslam İşbirliği Teşkilaına (OIC) Üye Ülkelerde Nüfus, Yükseköğreime Kayılı Öğrenci Sayıları ve Yükseköğreim Brü Okullaşma Oranları (%) Nüfus (Bin) Öğrenci Sayısı BOO (%) Arnavuluk Bahreyn Bangledeş Benin Brunei Burkino Faso Cezayir Endonezya Fas Fildişi Sahili Filisin İran Kaar Kazakisan Kırgızisan Komorlar Kuvey Lübnan Malezya Mali Mısır Morianya Mozambik Suudi Arabisan Tacikisan Tunus Türkiye (94.00)* Ürdün Kaynak: UNESCO Insiue for Saisics (016). *015 BOO değeridir. grubu nüfusunun düşmesi endişeleri arırmışır. Ancak OECD (006) ya göre eğer kayılı öğrenci sayısındaki değişimler sadece demografik fakörlerle belirlenmiş olsaydı (yıllık nüfus azalışı oralama %0,5 den daha fazla), OECD üyesi Avrupa ülkelerinde 1995 ve 004 yılları arasında yükseköğreimde oralama öğrenci sayısı %5 oranında düşerdi. Nüfusaki değişimler, yükseköğreimde mulak kayılı öğrenci sayısını, giriş oranlarındaki veya uzun/kısa süreli programların seçimindeki değişimlerden daha az ekilemekedir. Faka Baı Avrupa ülkelerinin aksine Japonya da demografik değişiklikler yükseköğreim öğrenci sayısı üzerinde önemli bir rol oynamakadır yılında Japonya da 18 yaş nüfus 0 milyonken, 1964 yılında 14 milyona düşerken 1966 yılında 5 milyona yükselmişir yılında 16 milyon olan 18 yaş nüfus 199 de 0 milyona yükselmiş ve 00 yılında da 15 milyona ve 009 yılında da 1 milyona düşmüşür. 199 ve 00 yılları arasındaki yükseköğreime giriş yaşındaki nüfusa görülen düşüşe rağmen yükseköğreime girenlerin sayısı yalnızca 115 milyondan 105 milyona düşmüşür ( Minisry of Educaion, Culure, Spors, Science and Technology, Japan, 004). Mevcu veriler Baı Avrupa da yükseköğreime giriş oranının son yıllarda farklı oranlarda da olsa arığını gösermekedir. Oralama giriş oranının üm kayılı öğrenci sayısından daha hızlı oranda armasının başlıca sebebi yükseköğreimde mesleki eğiim programlarının iyileşirilmesi sonucunda kısa süreli program seçeneklerinin armasıdır. Buna ek olarak son yıllarda nüfusa görülen makul ölçüdeki düşüş 5

14 Tablo 8: Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgüü (OECD) ve G0 Üyesi Ülkelerde Nüfus, Yükseköğreime Kayılı Öğrenci Sayıları ve Yükseköğreim Brü Okullaşma Oranları (%) Nüfus (Bin) Öğrenci Sayısı BOO ABD Almanya Arjanin Avusralya Avusurya Belçika Çek Cumhuriyei Çin Danimarka Endonezya Esonya Finlandiya Fransa Hindisan Hollanda İngilere İrlanda İspanya İsrail İsveç İsviçre İalya İzlanda Japonya Kore Macarisan Meksika Norveç Polonya Porekiz Rusya Slovakya Slovenya Suudi Arabisan Şili Türkiye (94.00)* Yeni Zelanda Yunanisan Kaynak: UNESCO Insiue for Saisics (016). *015 BOO değeridir. 6

15 Şekil 1: Dünya da Yükseköğreim Brü Okullaşma Oranları (%) (013) Kaynak: UNESCO Insiue for Saisics (016). Tablo 10: Türkiye İçin 0-4 Yaş Grubu Nüfus Projeksiyonları Yıl TÜİK BM Kaynak: TÜİK, UN Populaion Division (010). yükseköğreime giriş oranlarını fazla ekilememişir faka bu düşüşün geleceke daha önemli bir rol oynaması muhemeldir (Teichler & Bürger, 008). OECD ülkelerinde doğum oranları azalırken nüfus yaşlanmaka ve insan ömrü uzamakadır. 005 ve 030 yılları arasında 65 yaşından büyük nüfusun oplam nüfus içindeki payının oralama %14 den %1 e yükselmesi beklenmekedir, ama bazı ülkelerde bu oran zaen şu anda %18 in üzerindedir (Almanya, Yunanisan, İalya ve Japonya). BM (Birleşmiş Milleler) medyan nüfus ahminlerine göre (006 yılında revize edilen) yükseköğreimde öğrenci payının çoğunu oluşuran 18-4 yaş grubu nüfusun 05 yılı iibariyle oralama %9 luk bir düşüş gösermesi beklenmekedir. Bu düşüşün kademeli olması ve 18-4 yaş nüfusun 00 yılına kadar 10 ve 05 yılında da 7 OECD ülkesinde (Danimarka, Lüksemburg, Hollanda, Norveç, Türkiye, ABD, Meksika) aracağı öngörülmekedir (Vincen, 008). Büün diğer şarlar eşiken, nüfus yükseköğreimdeki öğrenci sayısını direk ekiler çünkü genç nüfus öğrenci sayısının kısmi belirleyicisidir. OECD ülkelerinde yükseköğreime kayılı öğren- cilerin yaklaşık %80 ninin yaşı 5 den küçükür. Böylelikle göreli olarak daha küçük yaş nüfusları ile yükseköğreim öğrenci sayıları arasında önemli bir bağ vardır. Eğer yükseköğreime giriş oranı, programların süresi ve öğrenci ile ilişkili diğer fakörler (yaş, vb.) değişmezse, genç nüfusaki düşüş yükseköğreim öğrenci sayısını da düşürecekir. Başvuruların kabulü ve uzun süresi öğrenci sayısındaki değişimin neden genç nüfusaki değişimin gerisinden geldiğini açıklamakadır. Genç nüfusaki büyük değişimler birkaç yıl öğrenci sayılarına önemli bir eki yapmayacakır (Vincen, 008). Vincen (008) OECD ülkeleri için 05 yükseköğreim öğrenci sayısı ahminleri yapmışır. Buna göre eğer yükseköğreime giriş oranları sürekli büyümeye devam ederse OECD ülkelerinde oralama öğrenci sayısı 015 ve 00 yıllarında 005 yılındakinden %13 ve 05 yılında da %14 lük arış göserecekir. Almanya, Meksika ve Türkiye de yükseköğreime giriş oranlarındaki büyüme öğrenci sayısındaki arışı sağlayan ana fakördür. Giriş oranlarındaki arış öğrenci sayısındaki düşüşü dengeleyebilir ya da öğrenci sayısındaki büyümeyi arırabilir. Birçok ülkede yükseköğreimin kileselleşmesi nüfusun büyüdüğü zaman olmaz. Örneğin; ABD de son genişleme genç nüfusun düşüşüyle beraber gerçekleşmişir (Anderson & Cook, 008). Yükseköğreime giriş oranlarının düşük olduğu ülkelerde giriş oranları gelecek yıllarda aracak, faka zaen üniversal yükseköğreime ulaşmış ülkeler doyuma ulaşığından genç nüfusun büyüklüğü daha belirleyici bir fakör olacakır. YÖK, 007 yılında, 05 yılında 19- yaş grubu için yükseköğreim brü okullaşma oranı hedefini açıköğreim öğrencileri de dâhil %65 olarak açıklamışır. Aynı çalışmada 05 yılında 19- yaş grubu nüfusun ve oplam öğrenci sayısının (açıköğreim öğrencileri dâhil) olması öngörülmüşür. Ancak Türk yükseköğreimi bu hedefleri 011 yılı iibariyle aşmışır. 7