BANKA MUHASEBESİ 4 ÖZKAYNAKLAR

Transkript

1 BANKA MUHASEBESİ 4 ÖZKAYNAKLAR

2 Özkaynaklar 5411 Sayılı Bankalar Kanununun maddeleri «Özkaynaklar ve Standart Oranlar» başlığı ile özkaynakları düzenlemiştir. Ayrıca «Bankaların Özkaynaklarına İlişkin Yönetmelik» (05/09/2013 tarih sayılı Resmi Gazete) konuya ilişkin tanımlamaları yapmıştır. Ödenmiş sermaye; bankaların fiilen ve her türlü muvazaadan arî olarak ödenmiş veya Türkiye'ye ayrılmış ve ödenmiş sermayelerinden, bilançoda görülen zararın yedek akçelerle karşılanamayan kısmı düşüldükten sonra kalan tutardır. Yedek akçeler; bankaların 6762 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve ilgili kanunlar ile ana sözleşmelerine göre ayırdıkları yedek akçelerinden varsa bilanço zararının düşülmesinden sonra elde edilen tutardır. Özkaynak, ana sermaye ve katkı sermaye toplamı ile bu toplamdan sermayeden indirilecek değerlerin düşülmesi sonucu bulunacak tutarı ifade eder. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 2

3 Özkaynaklar Ana sermaye, çekirdek sermaye ile ilave ana sermaye toplamından oluşur. Çekirdek sermaye; a) Bankanın tasfiyesi halinde alacak hakkı açısından diğer tüm alacaklardan sonra gelen ödenmiş sermaye, b) Hisse senedi ihraç primleri, c) Hisse senedi iptal kârları, ç) Yedek akçeler, d) Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca özkaynaklara yansıtılan kazançlar, e) Dönem net kârı ile geçmiş yıllar kârı, f) Muhtemel riskler için ayrılan serbest karşılıklar, g) İştirakler, bağlı ortaklıklar ve birlikte kontrol edilen ortaklıklardan bedelsiz olarak edinilen ve dönem karı içerisinde muhasebeleştirilmeyen hisseler toplamından aşağıdaki kalemlerin düşülmesiyle bulunur. a) Net dönem zararı ile geçmiş yıllar zararı toplamının yedek akçeler ile karşılanamayan kısmı ile Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca özkaynaklara yansıtılan kayıplar, b) Faaliyet kiralaması geliştirme maliyetleri, Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 3

4 Özkaynaklar c) İpotek hizmeti sunma hakları hariç olmak üzere, Türkiye Muhasebe Standartları uyarınca maddi olmayan duran varlık veya şerefiye olarak sınıflandırılan kalemlerin, bunlara ilişkin ertelenmiş vergi yükümlülüğünün bu kalemlerin değer düşüklüğüne uğraması veya kayıtlardan çıkarılması halinde silinecek olan kısmı ile mahsup edildikten sonra kalan kısımları, ç) Geçici farklara dayanan ertelenmiş vergi varlıkları hariç olmak üzere gelecek dönemlerde elde edilecek vergilendirilebilir gelirlere dayanan ertelenmiş vergi varlığının, ilgili Türkiye Muhasebe Standardında yer alan koşulların sağlanması halinde ertelenmiş vergi yükümlülüğü ile mahsup edildikten sonra kalan kısmı, d) Kanunun 56 ncı maddesinin dördüncü fıkrasına aykırı olarak edinilen paylar. İlave ana sermaye; çekirdek sermayeye dahil edilmeyen imtiyazlı paylara tekabül eden sermaye tutarı, banka yönetim kurulunun yazılı beyanı ile birlikte yapacağı başvuru üzerine Kurumca uygun görülen borçlanma araçları ve bunlara ilişkin ihraç primlerinin toplamı üzerinden 9 uncu maddede belirtilen indirimlerin yapılması suretiyle bulunur. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 4

5 Özkaynaklar Katkı sermaye; genel karşılıklar, ana sermayeye dahil edilmeyen borçlanma araçlarından banka yönetim kurulunun ikinci fıkradaki şartları taşıdıklarını teyit eden yazılı beyanı ile birlikte yapacağı başvuru üzerine Kurumca uygun görülen borçlanma araçları ve bunlara ilişkin ihraç primleri üzerinden 9 uncu maddede belirtilen indirimlerin yapılması suretiyle bulunur. Konsolide özkaynak; Kanun uyarınca yürürlüğe konulan düzenlemelere göre, ana ortaklık niteliğinde olan bankaların konsolide finansal tabloları üzerinden ikinci bölümde yer alan esaslar çerçevesinde hesapladıkları özkaynaklarına, bu bölümde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde hesaplanan azınlık payları ile üçüncü kişilerin paylarının eklenmesi suretiyle bulunur. Konsolide özkaynak hesaplamasında sigorta şirketlerinin teknik karşılıkları dikkate alınmaz. Bağlı ortaklıktaki azınlık payları, ana ortaklık banka veya iştiraki tarafından özel amaçlı bir şirket veya başka bir araç ya da sözleşme aracılığıyla doğrudan veya dolaylı olarak fonlanmış olmaları halinde, ana ortaklık bankanın konsolide özkaynak hesabında dikkate alınmaz. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 5

6 Sermaye Sistemleri Esas Sermaye Sistemi; Esas sermaye sisteminde bir sermaye tavanı yoktur. Şirketin ödenmiş sermayesi ancak ve ancak genel kurulun alacağı zaman ve arttırım miktarı kararına göre zamanında bir kerede yapılır. Eğer yeni sermayeye ihtiyaç duyulursa, o zaman yapılacak tek şey genel kurulu toplamak ve oradan bu kararın çıkmasını sağlamaktır. Esas sermaye sisteminde, sermaye terimi yerine ödenmiş sermaye terimi kullanılır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 6

7 Sermaye Sistemleri Kayıtlı sermaye sistemi, şirket yönetim kurullarına sermaye arttırımlarında belli bir serbestiyet verir. Şöyle ki, genel kurullarından arttırabilecekleri sermaye için bir maksimum limit (sermaye tavanı) isteyen yönetim kurulu, bu tavanı aşmamak kaydıyla, en az beş yıl içerisinde de o tavana ulaşmak kaydı ile, istediği zamanda, ister bir kerede ister bir kaç sermaye artırımı yoluyla, tavan miktarına kadar sermayelerini yükseltebilir. Böylece daha serbest ve hızlı hareket edebilen şirket ve yönetim kurulu, sermaye gereksinimi duyduğunda en kısa zamanda bu ihtiyacını giderebilme imkanına kavuşmaktadır. Kayıtlı sermaye sisteminde, şirketlerin sermayesi için (finans literatüründe) çıkarılmış sermaye ve tavan miktarı için kayıtlı sermaye tavanı terimleri kullanılıyor. Çıkarılmış sermaye terimi türetildiği halde, uygulamada yerine ödenmiş sermaye veya sermaye terimleri kullanılmaktadır. Esasında aynı şeyi belirten bu terimler, teorik açıdan sistemi doğru betimlemesi için yanlış kullanılmaması uygun olacaktır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 7

8 Sermaye Sistemleri Halka Açık Anonim Şirketlerde Kayıtlı Sermaye Sistemi; Şirketler kayıtlı sermaye sistemine genel kurularının karar vermesi ve SPK'nın onaylaması durumunda geçebilmektedir; sisteme giriş ve çıkışlar SPK'nın tasarrufuna bırakılmıştır. Halka Açık Olmayan Anonim Şirketlerde Kayıtlı Sermaye Sistemi; anonim şirketlerin esas sermayesi ellibin Türk Lirası, kayıtlı sermaye sistemini kabul etmiş halka açık olmayan anonim şirketlerin sermayesi yüzbin Türk Lirasından aşağı olamaz. Başlangıç sermayesi en az yüzbin Türk Lirası olan şirketlerin kuruluşta ve mevcut olanların ise esas sözleşmelerinde değişiklik yapmaları suretiyle Gümrük ve Ticaret Bakanlığından izin alarak kayıtlı sermaye sistemine geçebilecekleri belirtilmiştir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 8

9 Sermaye Ana sözleşmede TL olarak belirtilen ve ticaret siciline tescil edilmiş bulunan sermaye tutarı pasif karakterli, genel müdürlük tarafından izlenen 410 Sermaye hesabına kaydedilir. Kayıtlı sermaye sistemine alınmış bankalarda esas sermaye yerine çıkarılmış sermaye gösterilir. Kayıtlı sermaye tavanı ayrıca dipnotlarda belirtilir. Örnek; X Bankası A.Ş. halen faaliyetine devam etmekte olup sermayesini TL artırmayı ve bunun dörtte üçünü nakden ödemeyi bakiyenin ise 1 yıl sonra TL nakden TL YDF den ödenmesini öngörmüştür. Borç 010 Kasa Hesabı Sermaye Taahhütleri Alacak 410 Sermaye Sermaye artırımı ve kısmi ödemesi Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 9

10 Sermaye Borç Alacak 010 Kasa Hesabı Sermaye Taahhütleri Taahhüt edilen sermayenin nakden ödenen kısmı 414 Sermaye Yedekleri Sermaye Taahhütleri Bedelsiz artırılan sermaye kaydı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 10

11 Sermaye Yedekleri-414 Hisse senedi ihraç primleri, iptal edilen ortaklık payları, İştirakler bedelsiz hisse senetleri, yeniden değerleme farkları gibi sermaye hareketleri dolayısıyla ortaya çıkan ve bankada bırakılan tutarların izlendiği hesap grubudur. Hisse senedi ihraç primleri(41400); Yeni çıkarılan hisse senetlerinin primli satışından kaynaklanan tutarlar bu hesapta izlenir. Hisse senedinin nominal fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark bu hesabın alacağına satış biçimine bağlı olarak ilgili hesabın borcuna kaydedilir. Bu tutarların sermayeye ilavesi veya başka bir amaçla kullanılması durumunda hesaba borç kaydedilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 11

12 Sermaye Yedekleri-414 Hisse Senedi İptal Karları Hesabı(41402): İptal edilen hisse senetlerinin bedellerine mahsuben yapılan ödemelerin, bunların yerine çıkarılan hisse senetlerinden elde edilen hasılat noksanı kapatıldıktan sonra artan kısmın izlendiği hesaptır. Elde edilen hisse senedi iptal karları bu hesaba alacak olarak kaydedilir. Bu tutarların sermayeye ilavesi veya başka amaçlarla kullanılması durumunda ilgili hesaplara borç olarak kaydedilir. Maddi ve Maddi Olmayan Duran Varlıklar Yeniden Değerleme Farkları Hesabı(41404); İşletmenin aktifine kayıtlı maddi duran varlık kalemlerinin yeniden değerlenmesinden oluşan değer artışlarının izlendiği hesaptır. Yeniden değerleme net değer artışı ilgili hesaplar karşılığında bu hesaba alacak kaydedilir. Bu tutarların sermayeye ilavesi veya başka bir amaçla kullanılması durumunda bu hesaba borç kaydedilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 12

13 Sermaye Yedekleri-414 İştirakler, Bağlı Ortaklıklar ve Birlikte Kontrol Edilen Ortaklıklar Bedelsiz Hisse Senetleri (41405); Kar kaynaklı olmayan içsel kaynaklardan yapılan sermaye artırımları dolayısıyla edinilen bedelsiz hisse senetlerine isabet eden tutarlar sonucu aktifte meydana gelen artışların izlendiği pasif karakterli hesaptır. Örnek; X Bankası A.Ş. sermaye artırımı yapacak olup TL nominal bedelli adet hisse senedi beheri TL den satılmıştır. Borç Alacak 022 Yurtiçi Bankalar Sermaye Hesabı Sermaye Yedekleri Hisse Senedi İhraç Primleri Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 13

14 Kar Yedekleri-420 Kanun ve esas sözleşme hükümleri veya bankaların yetkili organları tarafından alınan kararlar uyarınca dağıtılmamış yada bankada alıkonulmuş özkaynak kalemleri bu hesap grubunda izlenir. Yasal Yedekler(42000); Türk Ticaret Kanununa göre (Madde 519), yıllık kârın yüzde beşi, ödenmiş sermayenin yüzde yirmisine ulaşıncaya kadar genel kanuni yedek akçeye ayrılır. İsteğe bağlı yedek akçe; yedek akçeye yıllık kârın yüzde beşinden fazla bir tutarın ayrılacağı ve yedek akçenin ödenmiş sermayenin yüzde yirmisini aşabileceği hakkında esas sözleşmeye hüküm konabilir. Esas sözleşme ile başka yedek akçe ayrılması da öngörülebilir ve bunların özgülenme amacıyla harcanma yolları ve şartları belirlenebilir. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 14

15 Kar ve Zarar-440 Yıl sonunda gider ve gelir hesaplarının devredildiği çift karekterli hesaptır. Yıl sonlarında 5-Faiz Gelirleri ve 7-Faiz dışı gelirler hesap gruplarındaki gelirler ve 6-Faiz Giderleri ve 8 Faiz dışı giderler hesapları 440 Kar ve zarar hesabına devredilir. Ticari bankalar faaliyetlerini ağırlıklı olarak şubeleri aracılığıyla gerçekleştirmekte olup bilanço tarihleri itibariyle şubelerin faaliyet sonuçları diğer bir değişle kar veya zarar tutarları genel müdürlüğe devredilir. Şube kar etmiş ise devir işlemi; Borç 440 Kar ve Zarar Hesabı Kar Hesabı Alacak 290 Şubeler Cari Hesabı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 15

16 Kar ve Zarar-440 Şube zarar etmiş ise devir işlemi; Borç Alacak 290 Şubeler Cari Hesabı Kar ve Zarar Hesabı Zarar Hesabı Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 16

17 Geçmiş Yıllar Kar ve Zararları 442 Geçmiş yıllar Kar ve Zararları (442); Bilanço ve Gelir Tablosu yetkili organlar tarafından henüz onaylanmamış bankaların geçmiş yıllar kar ve zararları bu hesapta izlenir Geçmiş Yıllar Karları ve Geçmiş Yıllar Zararları nın izlendiği hesaplardır. Enflasyona göre Düzeltme Farkları Hesabı (448); Özkaynak kalemlerinin düzeltilmesinden doğan farklar bu hesabın alacağı mukabili 898 Parasal Pozisyon Zararları hesabının borcuna kaydedilir. Ancak enflasyon muhasebesi günümüz itibariyle uygulanmamaktadır. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) tarafından açıklanan ÜFE artışının, içinde bulunulan dönem dâhil son üç hesap döneminde %100'den ve içinde bulunulan hesap döneminde % 10'dan fazla olması şartları tekrar birlikte sağlanana kadar enflasyon düzeltmesi uygulanmayacaktır. Enflasyon muhasebesi olarak bilinen ve 2004 yılında uygulanan enflasyon düzeltmesi, 2005 yılından itibaren kalkmıştır. Yrd. Doç. Dr. Figen Esin 17