YASADIŞI KENEVİR EKİMİYLE MÜCADELE

Transkript

1 Yasadışı kenevir ekimi ve buna bağlı olarak esrar kullanımı gün geçtikçe artan oranda ülkemizi tehdit eden bir sorun haline gelmektedir. Kolluk birimleri tarafından yakalanan kenevir bitkisi ve esrar miktarının her geçen yıl hızla artması sorunun büyüklüğü YASADIŞI KENEVİR EKİMİYLE MÜCADELE hususunda önemli bir göstergedir yılında Türkiye de yaklaşık olarak 150 ton esrar maddesi yakalanmıştır. Yakalanamayan esrar maddesinin ise ülke içerisinde tüketime sunulduğu bilinmektedir. Yapılan bilimsel çalışmalar esrarın tehlikeli uyuşturuculara geçişte önemli bir basamak olduğunu belirtmektedir. Ülkemizden transit olarak geçen uyuşturucuların (eroin, sentetik maddeler gibi) aksine ülke içindeki yasadışı kenevir ekimi ve esrar kullanımı doğrudan kendi insanımıza karşı ciddi bir risk oluşturmaktadır. Bu rapor, dünyada ve ülkemizde en yaygın olarak kullanılan esrarın hammaddesi olan kenevir bitkisinin yasadışı ekimiyle ilgili olarak mevcut durum konusunda tespitler yapmakta ve mücadeleye yönelik çözüm önerileri sunmaktadır. UTSAM Raporlar Serisi: 28 Temmuz 2013

2 UTSAM Tarafından Yayınlanan Kitaplardan Bazıları Polis Akademisi Araştırma Merkezleri Başkanlığı bünyesinde bulunan UTSAM, terörizm ve sınıraşan suçlarla mücadele Araşt rma konusundamerkezleri bilimsel araştırmalar analizler yaparak önerileri üretmeyi; ulusal Polis Akademisi Başkanl ğ ve bünyesinde bulunançözüm UTSAM, terörizm ve s n raşan va uluslararası alanda kamu, özel sektör, sivil toplum kuruluşları, üniversiteler ve bilimsel faaliyetlerde suçlarla mücadele konusunda bilimsel araşt rmalar ve analizler yaparak çözüm önerileri üretmeyi; ulusal UTSAM Tarafından Yayınlanan Kitaplardan Bazıları: 2UWD 'RõX GDNL 6L\DVDO *HOLöPHOHU YH * YHQOLN 3ROLV $NDGHPLVL <D\ÖQODUÖ 0XOWL )DFHWHG $SSURDFK WR 5DGLFDOL]DWLRQ LQ 7HUURULVW 2UJDQL]DWLRQV,26 guj WO 6XoODU YH <HQL 7UHQGOHU 3ROLV $NDGHPLVL <D\ÖQODUÖ bulunan aktörleralanda arasında güvenlik sinerjisinin oluşturulamasına güven toplumunun inşasına katkıda ve uluslararas kamu, özel sektör, sivil toplum kuruluşlar,veüniversiteler ve bilimsel faaliyetlerde g]j UO NWHQ $UDoVDOOÖõD 3.. GD.DGÖQODU 3ROLV $NDGHPLVL <D\ÖQODUÖ bulunmayı hedeflemektedir. bulunan aktörler aras nda güvenlik sinerjisinin oluşturulmas na ve güven toplumunun inşas na katk da 7HU UOH 0 FDGHOHGH 0DNUR YH 0LNUR 3HUVSHNWLIOHU 3ROLV $NDGHPLVL <D\ÖQODUÖ bulunmay hedeflemektedir. UTSAM RAPOR NO : 28 &RXQWHU 7HUURULVP ([SHULHQFHV RI 6(&, 0HPEHU &RXQWULHV 6(&, RAPOR TARİHİ UTSAM RAPOR NO : Temmuz 2013 : 23 <HUHOGHQ. UHVHOH 6ÖQÖUDöDQ 6XoODU 3ROLV $NDGHPLVL <D\ÖQODUÖ RAPOR TARİHİ Polis Akademisi 2013 : Şubat 2013 Polis Akademisi Başkanlığı Polis Akademisi 2013ve Sınıraşan Suçlar Araştırma Merkezi (UTSAM) Uluslararası Terörizm Anıttepe / ANKARA Başkanl ğ Polis Akademisi Uluslararas Terörizm ve S n raşan Suçlar Araşt rma Merkezi (UTSAM) Tel : (312) An ttepe/ankara Faks : (312) Tel : (312) Raporun tavsiye edilen referans şekli: Faks : (312) UTSAM (2013). Yasadışı Kenevir Ekimiyle Mücadele Raporu, Ankara: Polis Akademisi. Tüm yayın hakları Polis Akademisine aittir. İzin alınmadan tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik, fotokopi veya başkapolis herhangi bir yöntem ileizin izinsiz basımı, tümünün yayını çoğaltılması ve dağıtımı yapılamaz. Tüm yay n haklar Akademisine aittir. al nmadan veya bir k sm n n elektronik, mekanik, fotokopi yoluyla veya başka herhangi bir yöntem ile izinsiz bas m, yay n, çoğalt lmas ve dağ t m yap lamaz. Katkılarından dolayı ve ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Daire Katk lar ndan dolay EGM-Kaçakçılık EGM-Kaçakç l k Organize Suçlarla Mücadele Başkanl ğ na şükranlar m z sunarız. sunar z. Başkanlığı na şükranlarımızı 7HU U Q 6RV\DO 3VLNRORMLVL 3ROLV $NDGHPLVL <D\ÖQODUÖ UTSAM Tarafından Yayınlanan Raporlardan Bazıları UTSAM Tarafından Yayınlanan Raporlardan Bazıları: 1RUYHo WH 7HU U YH %UHLYLN 0DQLIHVWRVX.DVÖP 7 UNL\H GH óqvdq 7LFDUHWL 0DõGXUX 7HVSLW 6 UHoOHULQLQ 'HõHUOHQGLULOPHVL (NLP 7HU U guj WOHULQGH 0LOLWDQ.LPOLN óqödvö YH (OHPDQ 3URILOL 3...&. guqhõl (NLP.DoDNoÖOÖNOD 0 FDGHOHGH % W QF O <DNODöÖP +D]LUDQ. UHVHO * o YH )ÖUVDWoÖODUÖ 7 UNL\H GH <DVDGÖöÖ * ophqohu YH * ophq.dodnoöoduö 0D\ÖV =DSDWLVWD +DUHNHWL YH (=/1 +D]LUDQ 'RõX YH * QH\GRõX $QDGROX GD 7HU U %HVOH\HQ 6RUXQODU +DNNkUL < NVHNRYD YH 9DQ guqhõl +D]LUDQ

3 02 YÖNETİCİ ÖZETİ 06 GİRİŞ 10 METODOLOJİ BİRİNCİ BÖLÜM 12 KENEVİR BİTKİSİ VE ESRAR 13 Uyuşturucu Maddelerin Sınıflandırılması 14 Kenevir Bitkisi ve Esrar: Yapısı, Fonksiyonları ve Yaygınlığı 15 Dünyada Esrar Piyasası ve Yakalama İstatistikleri 15 Kenevir Ekimi ve Esrar Üretimi 17 Esrar Piyasası İKİNCİ BÖLÜM 20 TÜRKİYE DE YASADIŞI KENEVİR EKİMİ, FİNANSAL BOYUTU VE YASAL DÜZENLEMELER 21 Yasal Kenevir Yetiştiriciliği ve Endüstrisi 22 Türkiyede Yasadışı Kenevir Ekimi ve Kaçakçılığı 28 Yasadışı Kenevirin Türkiye deki Finansal Boyutu 29 Kenevir Ekimi ile İlgili Yasal Düzenlemeler ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 32 YASADIŞI KENEVİR EKİMİYLE MÜCADELEYE İLİŞKİN TESPİTLER 33 Politika Oluşturma 33 Yasal ve İdari Altyapının Oluşturulması 35 Suç Gelirleri ile Mücadele 35 Mücadeleye İlişkin Teknik ve Bilimsel Çalışmalar 35 Uzaktan Algılama ve Coğrafi Bilgi Sistemlerinin Kullanımı 37 Kenevirin İmhası için Yapılacak İlaçlama Çalışmaları 38 Kadastro Çalışmaları DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 40 SONUÇ ve ÖNERİLER 41 Teknik Alana İlişkin Öneriler 42 Yasal Alana İlişkin Öneriler 43 Toplumsal ve Kurumsal Farkındalığa İlişkin Öneriler 44 KAYNAKÇA

4 YÖNETİCİ ÖZETİ Esrar, ülkemizde sık olarak kullanılan adıyla kenevir, latince adıyla cannabis sativa bitkisinin kurutulmuş yaprak ve çiçeklerinden oluşur. Kenevir bitkisinin psikoaktif (etken) olan esrarı dişi bitkilerden elde edilir. Erkek bitkilerde psikoaktif olan etken madde oluşmaz. Çiçeklenme ve dallanma bitkilerin tepe kısımlarında meydana gelir ve çiçek bölgesinde bulunan kısım esrar maddesini oluşturur. ABD ve Avrupa ülkelerinde uyuşturucu madde kullanımının ülkemize göre daha yüksek olduğu ve bunlar arasında esrar maddesinin başı çektiği bilinmektedir. Uyuşturucu kullanımının ülkemiz gençleri arasında da hızla yaygınlaştığı bilinmektedir. Ülkemizde yapılan araştırmalarda da yasadışı uyuşturucu madde kullanımında esrarın birinci sırada olduğu uzmanlarca önemle vurgulanmaktadır. Nitekim TUBİM tarafından 2011 yılında yapılan bir araştırmada, esrarın ülkemizde en çok kullanılan yasadışı madde olduğu tespit edilmiştir. Uluslararası boyutu ele alındığında, ilk etapta yasadışı kenevir ekim alanı olan Afganistan ile Güneydoğu ve Güneybatı Asya Bölgeleri (Nepal, Hindistan), Afrika da Fas ve Tunus, ABD ve Meksika gibi ülkeler ön plana çıkmaktadır. Özellikle, Fas daki esrar üretimi Avrupa esrar piyasasında önemli bir paya sahiptir. Toz esrarın Avrupa ülkelerindeki değeri ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Ancak, bir gram esrarın birçok Avrupa ülkesinde ortalama 6 ila 8 arasındadır. Ülkemizde ise 2 ile 50 arasında değişmekle birlikte ortalama fiyat 5 dir. Esrar piyasasında harcanan para aslında üretim ve hasattan kaynaklanmamakta bilakis bunun kullanıcılara ulaşmasındaki aracılardan kaynaklanmaktadır. Dolayısıyla kaçakçılar bu piyasadan büyük pay almaktadır. Diğer bir ifadeyle, esrar piyasasında aracılık yapan organize suç grupları ve kaçakçılar bu piyasadan büyük kârlar elde etmektedirler. Türkiye kenevir ekiminde geleneksel bir üreticidir. Yasal üretim, ruhsat ve izinle gerçekleştirilmektedir. Türkiye de yasal kenevir ekimi Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı kontrolünde izinli olarak gerçekleştirilmektedir. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı yetkililerinin verdiği bilgilere göre 1988 de dekar alanda tonluk yasal bir üretim yapılmışken, 2000 yılında 8800 dekarlık alanda 1440 ton, 2012 yılında 63 dekar alanda 6 tonluk bir üretim söz konusudur. Bu verilere göre yasal üretimin her geçen gün azaldığı ve üretimin büyük bir bölümünün yasadışı alana kaydığı görülmektedir. 2

5 Uzmanlara göre, ülkede üretilen kenevir bitkisinin ve nihayetinde esrar maddesinin tamamı ülke içi kullanıma arz edilmektedir. Ülkemizde diğer uyuşturucu maddeler ile karşılaştırıldığında esrar kullanımının daha fazla ve daha yaygın olduğu bilinmektedir. Uzmanlar diğer uyuşturuculara karşı var olan farkındalığın, tepki ve karşıtlık düzeyinin esrar için söz konusu olmadığını vurgulamaktadırlar. Yasadışı kenevir ekimi ve buna bağlı olarak esrar kullanımı gün geçtikçe artan oranda ülkemizi tehdit eden bir sorun haline gelmektedir. Kolluk birimleri tarafından yakalanan kenevir bitkisi ve esrar miktarının her geçen yıl hızla artması sorunun büyüklüğü hususunda önemli bir göstergedir yılında Türkiye de yaklaşık olarak 150 ton esrar maddesi yakalanmıştır. Yakalanamayan esrar maddesinin ise ülke içerisinde tüketime sunulduğu bilinmektedir. Yakalamalardaki başarıda kolluk birimlerinin çalışmaları oldukça önemlidir ancak burada kolluk uygulamalarından çok üzerinde durulması gereken asıl konu kenevir ekim alanlarının her geçen gün genişlemekte olmasıdır. Türkiye de yakalanan kök kenevir rakamları incelendiğinde toplam yakalamaların 2012 yılında yaklaşık 24 milyon kök olarak gerçekleştiği görülmektedir. Diyarbakır, yasadışı kenevir ekimi konusunda başı çekmektedir. Türkiye genelinde yapılan yasadışı kenevir ekiminin yaklaşık üçte ikisinin Diyarbakır da ve özellikle de Lice ilçesi ve çevresinde gerçekleştiği uzmanlarca vurgulanmaktadır. Başta Bingöl olmak üzere çevre illerde yakalanan esrarın büyük bir kısmının kaynağı olarak da Diyarbakır ili Lice ilçesi gösterilmektedir. Van da da ekim alanlarının yanı sıra, bazı kişiler İran da büyük araziler ve tarlalar kiralamakta ve bu bölgelerde yetiştirdikleri esrarı Türkiye ye getirmektedirler. Türkiye de yakalanan yasadışı kenevirin finansal boyutuna ilişkin EGM-KOM Daire Başkanlığınca yapılan değerlendirmeye göre son iki yıllık sürede ( ) Türkiye genelinde yakalanan yaklaşık 37,5 milyon kök kenevirinin yaklaşık piyasa değeri 2,250 milyar dir. Kullanıcılara ulaşan ve piyasaya arz edilen miktar yani yakalanamayan kenevir bitkisinin boyutları bilinememektedir. Dolayısıyla, esrarın yeraltı ekonomisi çok büyüktür. Yasadışı kenevir ekimini yapan kişilerin aldıkları cezaların caydırıcılıktan uzak olduğu uzmanlar tarafından vurgulanmaktadır sayılı kanunda esrar üretmek amacıyla kenevir bitkisinin yetiştirilmesi suçu için ön- 3

6 görülen cezai müeyyide 1 ila 7 yıl arasındadır. Uygulamada bu kanun kapsamında yasadışı kenevir ekimi suçundan hakkında işlem yapılan kişilerin %65 inin 1 yıldan daha az hapis cezasına çarptırıldığı görülmektedir. Yasadışı kenevir ekimi suçuna öngörülen ceza ile bu kenevirden elde edilen uyuşturucuyu satma suçu arasında bir orantısızlık söz konusudur. Örneğin, tarlada binlerce kök kenevir eken bir kişiye 2313 sayılı kanun hükmünce genellikle 1 yıl veya daha az hapis ceza verilirken, aynı bitkinin yalnızca 1 kilogramını kurutup, kırılmasından sonra satışa sunan kişiye TCK 188/3 madde hükmünce en az 5 yıl hapis cezası öngörülmektedir. Öte yandan 1 gr eroin imal eden kişiye en az 10 yıl ceza öngörülmektedir yılında oldukça kapsamlı hazırlanan TBMM Raporunda yasadışı kenevir ekimi ile mücadele konusunda birçok husus dile getirilmiştir. Söz konusu raporun ilgili bölümlerinde özellikle hukuki ve teknik konularda dikkat çekici tespitler bulunmaktadır. Yasal alandaki bir takım eksikliklerden dolayı kenevir yetiştirenler ve uyuşturucu ticareti yapanlar hürriyeti bağlayıcı cezalarını tamamladıktan sonra suç kaynaklı servetlerine geri dönebilmekte, suç faaliyetlerine kaldıkları yerden devam edebilmektedirler. Bu durum, mücadelenin etkinliğini azaltmakta, yapanın yanına kar kalıyor algısını toplumda yaygınlaştırmakta ve kamu vicdanında rahatsızlıklara neden olmaktadır. Kazanç müsaderesi çeşitli idari, yasal ve altyapısal problemler nedeniyle ancak çok sınırlı hallerde işletilebilmektedir. Yasadışı ekimi gerçekleştirenlerin az ceza almaları, bu bitkinin ekimiyle mücadeleyi olumsuz yönde etkilemektedir. Hatta yasadışı ekime yönelik cezanın caydırıcılığının az hatta hiç olmaması bu bitkinin yasadışı ekimi hususunda teşvik edici bir unsura dönüşmektedir. Yakalanan yasadışı kenevir bitkisinin imhasıyla ilgili olarak imhanın yeri, yöntemi ve imha işlemini gerçekleştirecek kişilerle ilgili bir takım sorunlar mevcuttur. Örneğin, kenevir bitkisinin yakalandığı yerin ormanlık, bahçe ya da yerleşim yeri olması sebebiyle kimi zaman kenevirin yakılarak imha edilmesi mümkün olamamaktadır. Bu bağlamda, kenevirin ilaçlama yöntemiyle imha edilmesi üzerinde çalışmaların yapılabileceği son yıllarda üzerinde durulan bir konu haline gelmiştir. İnsan gücü ile imha edilmesi mümkün olmayan, çok büyük alanlarda yapılan kenevir ekimi ile mücadelede, sadece bu bitkiye etki edebilecek, diğer bitkilere zarar vermeyecek spesifik bir ilaç geliştirilmesi gerekmektedir. Tapu ve kadastro konusunda yapılacak çalışmalar yasadışı kenevir ekimiyle mücadelede oldukça önemlidir. Nitekim ekim yapılan bölgenin ve arazinin kime ait olduğunun tespit edilmesi yargılama sürecinde büyük önem arz etmektedir. 4

7 Kenevir ekimiyle mücadele sadece kolluk birimlerinin altından kalkabileceği ve salt güvenlik boyutlu düşünülebilecek bir konu değildir. Mücadele içindeki tüm kurumların bu konuya gerekli hassasiyeti göstermeleri ve soruna ilişkin kısa, orta ve uzun vadeli politikalar geliştirilmeleri gerekmektedir. Zira sorunun çözümüne yönelik olarak yapılacak tüm çalışmalar, atılacak tüm adımlar, ortaya konacak tüm çabalar toplumun geleceğine ve genç kuşaklara yapılacak önemli bir yatırım niteliğindedir. Bu bağlamda elinizdeki raporda yasadışı kenevir ekimiyle daha etkin mücadeleye ilişkin somut öneriler sunulmuştur. 5

8 GİRİŞ

9 Uyuşturucuların tarihine bakıldığında üretimi ve kullanımının insanlık tarihi kadar eski olduğunu görmekteyiz. Tedavi ve ilaç amacıyla birçok doğal ve yapay maddenin tarihin ilk devirlerinden beri kullanıldığı bilinmektedir (Babanoğlu, 1997; Escohotado, 1999; Inciardi & McElrath, 2001; Abadinsky, 2007). İnsanlar çeşitli bitkilerden yatıştırıcı ve ağrı kesici olarak yararlanmış, kimi zaman da farklı tören ve kutlamalarda uyuşturucu nevinden maddeleri kullanmışlardır. Çinlilerin yaklaşık yıl önce uzun çubuklarla esrar içtikleri, eski Mısırlılar ve Romalıların afyonu ağrı kesici olarak kullandıkları, Ortadoğu da, özellikle Mısır ve Mezopotamya da haşhaş ve kenevir bitkisinin yetiştirilerek hap, toz ve ilaç olarak kullanıldığı birçok tablet ve tarihi vesikada ifade edilmektedir (Escohotado, 1999). Daha sonraki yıllarda uzakdoğu ülkelerinde özellikle Çin, Hindistan ve Tayland da esrara kutsal bir değer atfedildiği ve birçok düşünüre ve sanatçıya ilham kaynağı olduğu ve önemli bir değer yargısı oluşturduğuna ilişkin bilgiler bulunmaktadır (Babanoğlu, 1997; Sevil, 1998). Güney Amerika, Afrika ve Batı Avrupa bölgelerinde farklı türde uyuşturucu maddelerin (kokain, esrar, iboga) yetiştirildiği, tedavi ve ağrı kesici özelliklerinin yanında, keyif amacıyla da kullanıldığı birçok yazında dile getirilmektedir (Escohotado, 1999; Abadinsky, 2007). Dolayısıyla, tarihin her devrinde, her kültürde ve toplumda günümüzde yasaklanmış uyuşturucu maddelerin kullanımına rastlamak mümkündür. Ne var ki, geçtiğimiz yaklaşık 150 yıllık süre zarfında uyuşturucu konusu çok farklı boyutlara ulaşmış ve 20. yüzyılın başlarında uluslararası düzeyde düzenleyici kontrol mekanizmaları kurulmaya başlamıştır. Günümüzde dünyadaki hemen hemen tüm ülkelerin yasalarında uyuşturucu maddelerin ticaretini yasaklayan hükümler mevcuttur. Bu maddelerin ticaretini ya da kaçakçılığını yapanlar hakkında farklı nitelikte cezalar öngörülmüştür. Ancak öngörülen cezaların oranları, devletlerin yönetim biçimlerine, kültürüne ve dini inançlarına göre değişebilmektedir (Akgül ve Akyay, 2011). Uyuşturucuların tarihine bakıldığında üretimi ve kullanımının insanlık tarihi kadar eski olduğunu görmekteyiz. Tedavi ve ilaç amacıyla birçok doğal ve yapay maddenin tarihin ilk devirlerinden beri kullanıldığı bilinmektedir. İnsanlar çeşitli bitkilerden yatıştırıcı ve ağrı kesici olarak yararlanmış, kimi zaman da farklı tören ve kutlamalarda uyuşturucu nevinden maddeleri kullanmışlardır. 7

10 ABD ve Avrupa ülkelerinde uyuşturucu madde kullanımının ülkemize göre daha yüksek olduğu ve bunlar arasında esrar maddesinin başı çektiği bilinmektedir. Esrar, en sık sigara şeklinde içe çekme yoluyla kullanılmaktadır. Amerikalıların yaklaşık % 50 sinin hayatlarında en az bir defa esrar kullandığı saptanmıştır. Birleşmiş Milletler Uyuşturucu ve Suç Ofisi (UNODC) tarafından hazırlanan Dünya Uyuşturucu Raporlarında, dünyada kullanımı en yaygın olan uyuşturucunun esrar olduğu vurgusu her yıl yapılmaktadır. Son veriler ışığında, dünyada yaklaşık milyona yakın kişinin son bir yıl içerisinde en az bir defa esrar kullandığı tahminleri yapılmaktadır. Uyuşturucu kullanımının ülkemiz gençleri arasında da hızla yaygınlaştığı bilinmektedir. Ülkemizde yapılan araştırmalarda da yasadışı uyuşturucu madde kullanımında esrarın birinci sırada olduğu uzmanlarca önemle vurgulanmaktadır. Nitekim TUBİM tarafından 2011 yılında yapılan en son araştırmada, esrarın ülkemizde en çok kullanılan yasadışı madde olduğu tespit edilmiştir. Uyuşturucu kullanımının ülkemiz gençleri arasında da hızla yaygınlaştığı bilinmektedir. Ülkemizde yapılan araştırmalarda da yasadışı uyuşturucu madde kullanımında esrarın birinci sırada olduğu uzmanlarca önemle vurgulanmaktadır. Nitekim TUBİM tarafından 2011 yılında yapılan en son araştırmada, esrarın ülkemizde en çok kullanılan yasadışı madde olduğu tespit edilmiştir. Uzmanlar, gençler arasında esrar kullanımının arttığı yönünde değerlendirmelerde bulunmaktadırlar. Esrar, ülkemizde sık olarak kullanılan adıyla kenevir, latince adıyla cannabis sativa bitkisinin kurutulmuş yaprak ve çiçeklerinden oluşur. Türkiye nin de taraf olduğu 1961 Birleşmiş Milletler Tek sözleşmesiyle esrarın hemen hemen tüm dünyada yasadışı yetiştirilmesi, satışı ve kullanımı yasaklanmıştır. Yasadışı kenevir ekimi ve buna bağlı olarak esrar kullanımı gün geçtikçe artan oranda ülkemizi tehdit eden bir sorun haline gelmektedir. Kolluk birimleri tarafından yakalanan kenevir bitkisi ve esrar miktarının her geçen yıl hızla artması sorunun büyüklüğü hususunda önemli bir göstergedir yılında Türkiye de yaklaşık olarak 150 tona yakın esrar maddesi yakalanmıştır. Yakalanamayan esrar maddesinin ise ülke içerisinde tüketime sunulduğu bilinmektedir. Yapılan bilimsel çalışmalar esrarın tehlikeli uyuşturuculara geçişte önemli bir basamak olduğunu göstermektedir. Türkiye den transit olarak geçen uyuşturucuların (eroin, sentetik maddeler gibi) aksine ülke içindeki yasadışı kenevir ekimi ve buna bağlı olarak esrar kullanımı doğrudan kendi insanımıza karşı ciddi bir risk oluşturmaktadır. 8

11 Bu rapor, dünyada ve ülkemizde en yaygın olarak kullanılan esrarın hammaddesi olan kenevir bitkisinin ülke içinde yasadışı ekimiyle ilgili olarak mevcut durum konusunda tespitler yapmakta ve mücadeleye yönelik çözüm önerileri sunmayı amaçlamaktadır. 9

12 METODOLOJİ 10

13 Bu rapor Polis Akademisi bünyesinde bulunan Uluslararası Terörizm ve Sınıraşan Suçlar Araştırma Merkezi (UTSAM) tarafından Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı ile ortaklaşa olarak 2-3 Nisan 2013 tarihlerinde Ankara da düzenlenen Yasadışı Kenevir Ekimiyle Mücadele çalıştayında dile getirilen konulardan derlenerek hazırlanmıştır. Raporun hazırlanmasında uyuşturucu literatüründe yer alan farklı kaynaklara atıflarda bulunulmuştur. Bunlara ek olarak ulusal ve uluslararası kurumların geçmiş yıllara yönelik verilerinden de yararlanılmıştır. Çalıştaya, yasadışı kenevir ekimiyle mücadele alanında doğrudan ya da dolaylı görevleri olan farklı kurumlardan temsilciler katılmıştır. Adalet Bakanlığı, Kanunlar Genel Müdürlüğü; Çevre ve Şehircilik Bakanlığı, Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü; Genelkurmay Başkanlığı, Terörizmle Mücadele Mükemmeliyet Merkezi Komutanlığı; Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı, Tarım Reformu Genel Müdürlüğü, Coğrafi Bilgi Sistemleri Daire Başkanlığı, Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü; Jandarma Genel Komutanlığı KOM Daire Başkanlığı; Diyarbakır, Hatay ve Van İl Jandarma Komutanlıkları; Mali Suçları Araştırma Kurulu Başkanlığı; Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığı; Emniyet Genel Müdürlüğü Kaçakçılık ve Organize Suçlarla Mücadele Daire Başkanlığı, Terörle Mücadele Daire Başkanlığı, İstihbarat Daire Başkanlığı, Van, Hatay, Mardin, Kırklareli, Bingöl, Diyarbakır İl Emniyet Müdürlükleri ile UTSAM bu çalıştaya katkı sunan kurumlardır. İki gün süren çalıştaydaki oturumlarda; Türkiye de Yasadışı Kenevir Ekimi Durumu, Yasal ve Yasadışı Kenevir Ekimi ile İlgili Hukuki Düzenlemeler, Yasadışı Kenevir Ekimi ve Esrar Kaçakçılığı ile Mücadelede Karşılaşılan Sorunlar, Yasadışı Kenevir Ekimiyle Mücadeleye İlişkin Öneriler üzerinde durulmuştur. Odak grubu çalışması niteliğinde olan çalıştayda ele alınan konular, içerik analizi yöntemi kullanılarak analiz edilmiş ve dört (4) ana başlık altında tasnif edilmiştir. Birinci bölümde, kenevir bitkisi hakkında genel bilgiler sunulmuş, bitkinin yetiştiriciliği, yasal ve yasadışı üretimi üzerinde durulmuştur. İkinci bölümde, yasadışı kenevir ekiminde dünyadaki ve ülkemizdeki mevcut durum, farklı illerdeki uygulamalar ele alınmıştır. Yasadışı kenevir ekimiyle mücadele konusunda yaşanan sorunlar ise üçüncü bölümde detaylı bir şekilde tartışılmıştır. Sonuç ve öneriler bölümünde ise kamu kurum ve kuruluşlarına düşen görevler ile hukuki, teknik ve idari açıdan yapılması gerekenler uygulayıcılar ve politika yapıcılar açısından değerlendirilerek kamuoyunun bilgisine sunulmuştur. 11

14 BİRİNCİ BÖLÜM Kenevir Bitkisi ve Esrar

15 Uyuşturucu Maddelerin Sınıflandırılması Yasadışı uyuşturucu maddeler, literatürde çok farklı şekillerde sınıflandırılabilmektedir. Söz konusu tasnifler, uyuşturucunun kaynağına (doğal, sentetik), etkisine ve verdiği zarara ya da hukuki düzenlemelerine göre değişebilmektedir. Yasadışı uyuşturucu maddelerin sınıflandırmasında temel olarak üç sözleşmeye dayalı bir çerçeve çizilmektedir. Uyuşturucu Maddelere Dair 1961 Tek Sözleşmesi bu anlamda en kapsamlı sözleşmedir Tarihli Psikotrop Maddeler Sözleşmesi nde özellikle sentetik uyuşturucular ve ilaçlar konusuna yer verilerek yeni ortaya çıkan sentetiklerin iç hukukta yasa kapsamına alınması ve ilgili cetvele eklenmesi kararlaştırılmıştır. Son olarak, 1988 Tarihli Uyuşturucu ve Psikotrop Maddelerin Kaçakçılığına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesiyle uyuşturucu üretiminde kullanılan ara kimyasalların kontrol altına alınması karara bağlanmıştır. Söz konusu üç anlaşma, dünyada hemen hemen tüm ülkelerce imza altına alınmış evrensel uygulamalardır. UNODC (2013) tarafından en genel sınıflandırma aşağıdaki şekilde yapılmıştır: Opiatlar: Haşhaş bitkisinden elde edilen doğal (opium, morfin, kodein gibi) ya da yarı sentetik (eroin gibi) maddelerdir. Merkezi sinir sistemini yavaşlatanlar sınıfında yer almaktadırlar. Sakinleştiriciler: Bu kategorideki uyuşturucular; barbitüratlar, barbitürat olmayan depresanlar ve benzodiazepinleri kapsamaktadır. Bunlar da merkezi sinir sistemini yavaşlatıcı etki göstermektedir. Merkezi Sinir Sistemini Uyaranlar: Doğal olarak koka bitkisinden elde edilen kokain ve crack kokain ile sentetik olan amfetamin türü uyarıcılar (ATS) bu sınıfta yer almaktadır. Halüsinojenler: Doğal olarak bulunan meskalin ile yarı sentetik olan LSD ve sentetik madde olarak sınıflandırılan PCP (fencilidin phencyclidine) maddesi bu kategoride yer almaktadır. Esrar: Dünyada en yaygın olarak kullanılan maddedir. Ülkemizdeki sınıflandırma (toz, takoz, likit, plaka, kubar, gonca gibi) uluslararası sınıflandırmadan biraz farklıdır. Uluslararası literatürde üç tür esrar maddesinden bahsedilir. Bunlar kurutulmuş toz esrar (marijuana- bitkinin tepesindeki çiçek ve yaprağın kurutulması neticesi elde edilen kısım) reçine esrar (hashish resin cannabis) ve likit esrar. Esrar sakinleştirici olarak değerlendirilebildiği gibi halüsinojen etkisinden dolayı farklı bir sınıflandırmaya da tabi tutulabilmektedir. Aktif içeriği THC (delta-9-tetrahydrocannabinol) olan esrar maddesinin etken değeri farklılık gösterebilmektedir. Genellikle, sigara şeklinde sarılarak ya da tütünle karıştırılarak kullanılmaktadır. Kullanımı neticesinde kişiye ve doza göre oldukça farklı etkileri ortaya çıkabilmektedir. Kullanımı birçok sağlık sorununu da beraberinde getirmektedir. Sınırlı da olsa, kimi ülkelerde tıbbi amaçlı kullanımı söz konusudur. 13

16 Kenevir Bitkisi ve Esrar: Yapısı, Fonksiyonları ve Yaygınlığı Kenevir, mahalli olarak bazı yörelerde kendir, hint keneviri, çedene veya çetene olarak isimlendirilen; başta cannabis sativa ssp sativa ve cannabis sativa ssp indica olmak üzere cannabis cinsine bağlı kültürü yapılan bütün tür ve alt türlere ait bitkileri ifade etmektedir. Kenevir bitkisinin botanikteki adı Cannabis Sativa dır. Endüstriyel bir bitki olarak yetiştirilebilen kenevir, aynı zamanda doğada kendiliğinden de yetişebilmektedir. Dünyada hemen hemen tüm coğrafyalarda (Antartika hariç) ve iklim bölgelerinde yetişebilen kenevir bitkisinden esrar maddesi elde edilmektedir. Kenevir bitkisinin dünyanın hemen hemen her yerinde yetişme özelliği, esrarın üretimini ve kullanımını yaygınlaştırmakta ve kolaylaştırmaktadır. Kenevir önemli bir bitkisel hammadde kaynağıdır. Saplarında bulunan lifler iplik, dokuma ve kumaş sanayiinde, yaprak kısmı ise kâğıt yapımında kullanılan bir bitki türüdür. Anavatanın Orta Asya olduğu ancak dünyanın birçok bölgesine yayıldığı ifade edilmektedir. Lifleri oldukça dayanıklı ve uzundur. Lifleri aynı zamanda dokumacılıkta (çuval, halat çanta, ağ yapımı gibi) tohumu ise gıda ve kimya sanayiinde kullanılabilmektedir. Kenevir bitkisinin temel özellikleri aşağıdaki şekilde ifade edilebilir (UNODC, 2009; EMCDDA, 2011): Kutuplar hariç dünyanın her bölgesinde ve ikliminde yetişebilmektedir. Dişi ve erkek olmak üzere iki ayrı türü vardır. Bitkinin boyu 20 cm ila 6 m arasında değişmekle birlikte genellikle 1-3 m uzunluğunda olmaktadır. Su ve elektriğin temin edilebildiği kapalı ortamlarda da yetiştirilebilmektedir. Yaprakları yeşil renkli ve palmiye biçimindedir. Yıllık bir bitki olup, genellikle toprak ısısı uygun bir sıcaklığa geldiğinde ilkbaharda ekilir (Mart ve Nisan ayları). Hasat mevsimi de sonbahardır sayılı Uyuşturucu Maddelerin Murakabesi Hakkında Kanun a dayanılarak hazırlanan 1990 tarihli Kenevir Ekimi ve Kontrolü Hakkında Yönetmeliğe göre, kenevir, saplarından lif ile kâğıt ve yakacak hammaddesi, tohumlarından yağ ve dişi bitkilerin çiçekli veya meyveli dal uçlarından esrar elde edilebilen, mahalli olarak bazı yörelerde kendir, hint keneviri, çedene veya çetene olarak isimlendirilen; başta cannabis sativa ssp sativa ve cannabis sativa ssp indica olmak üzere cannabis cinsine bağlı kültürü yapılan bütün tür ve alt türlere ait bitkileri ifade etmektedir. 14

17 Kenevir bitkisinin psikoaktif (etken) olan esrarı, dişi bitkilerden elde edilir. Erkek bitkilerde psikoaktif olan etken madde oluşmaz. Dişi kenevir, erkek Esrar tüm dünyada bitkilere oranla daha kısa boyludur. Çiçeklenme ve dallanma bitkilerin tepe en fazla kullanılan kısımlarında meydana gelir ve çiçek bölgesinde bulunan kısım esrar maddesini yasadışı uyuşturucu oluşturur. madde olmasından dolayı kenevir bitkisinin Esrarın psikoaktif etkileri, kullanılan esrarın etken değerine (THC), doza ve kullanıcının kannabioidlerin etkilerine olan fizyolojik yatkınlığına göre değişiklik üretimi de buna paralel olarak yaygınlık gösterebilmektedir. göstermektedir. BM raporları Yukarıda da belirtildiği üzere, esrar tüm dünyada en fazla kullanılan yasadışı dünya üzerinde uyuşturucu madde olmasından dolayı kenevir bitkisinin üretimi de buna paralel olarak yaygınlık göstermektedir. BM raporları dünya üzerinde 172 ülkede 172 ülkede esrar üretiminin olduğunu esrar üretiminin olduğunu vurgulamaktadır. Esrarın kullanım yaygınlığına baktığımızda, çok farklı tablolarla karşılaşmaktayız. Nitekim kullanım yaygınlığını vurgulamaktadır. bilimsel olarak hesaplamak oldukça zordur. Ancak, dünyada yıllarında yaş nüfusun yaklaşık %3.8 inin esrar kullanıcısı olduğu tahmin edilmektedir (EMCDDA, 2008). BM raporlarında ise 2009 yılı için esrar kullanıcısı yaklaşık olarak %2,8-4,5 arasında hesaplanmaktadır. Bu oranlar bir yıl içerisinde en az bir kullanım değerlerini kapsamaktadır. Diğer bir ifadeyle yaş aralığında dünyada yaklaşık milyon arasında esrar kullanıcısı olduğu değerlendirilmektedir. Dünyada Esrar Piyasası ve Yakalama İstatistikleri Kenevir Ekimi ve Esrar Üretimi Günümüzde yasadışı kenevir bitkisinin ekildiği ve esrar üretiminin yapıldığı alanları tespit edebilmek pek kolay değildir. Hemen her ülkede, en azından ülkedeki talebin bir kısmını karşılayabilmek için kenevir ekimi ve esrar üretimi yapılmaktadır. Ticari boyutları olan esrar üretiminin uluslararası boyutu ele alındığında, ilk etapta yasadışı kenevir ekim alanı olan Afganistan ile Güneydoğu ve Güneybatı Asya Bölgeleri (Nepal, Hindistan) Afrika da, Fas ve Tunus, ABD ve Meksika gibi ülkeler ön plana çıkmaktadır. Özellikle, Fas daki esrar üretiminin, Avrupa esrar piyasasında önemli bir paya sahip olduğu birçok raporda vurgulanmaktadır. Yasadışı kenevir ekimiyle mücadele kendine özgü zorluklar içermektedir. Dünyada esrara olan talep miktarı yüksek olduğundan kenevir üretimi günümüzde oldukça kârlı bir faaliyet alanıdır. Birçok ülke kenevir ekimiyle mücadele amacıyla değişik önlemler almaktadır. Bunlar arasında, ekim alanlarının yok edilmesi, yüksek cezaların uygulanması, sert polisiye uygulamalar (sıfır tolerans yaklaşımı) ve alternatif tarım ürünlerinin teşvik 15

18 edilmesi gösterilebilir. Ne yazık ki, tüm bu politikalar ve uygulamalar yasadışı kenevir ekimini azaltmadığı gibi psikoaktif özelliği daha yüksek kenevirin kapalı alanlarda üretimine dönük yasadışı faaliyetler özellikle Avrupa ülkelerinde UNODC nin raporlarına göre her geçen gün artış göstermektedir. toz esrarın Esrarın dünyanın her bölgesinde üretiliyor olması, esrarın üretildiği yerden yakın bölgesel pazarlara sevk edildiğini göstermektedir. Buna karşılık reçine es- ton, reçine esrarın ton, rarın üretildiği bölgeden çok farklı bölgelere kaçakçılığı yapılmaktadır. UNODC tüm kenevir üretiminin raporlarına göre dünyada en fazla reçine esrar üreten ülkeler, Afganistan, Fas, ise yaklaşık Lübnan, Nepal ve Hindistan olarak gösterilmektedir hektar olduğu tahmin Esrarın tüm dünyada ne kadar üretildiğine ilişkin tahminler yapılmakla birlikte bu konuda çok sağlıklı bilgilere ulaşılabildiği söylenemez. Tüm dünyadaki edilmektedir (UNODC, 2009). verileri toplama ve hesaplama konusunda en yetkin kuruluş olan UNODC nin raporlarına göre toz esrarın ton, reçine esrarın ton, tüm kenevir üretiminin ise yaklaşık (ha.) hektar olduğu tahmin edilmektedir (UNODC, 2009). Söz konusu hesaplama, hasat, üretim, yakalama ve yaygınlık konusunda ülkelerin verdiği istatistiki verilere dayanmaktadır ve son yıllarda uluslararası boyutta anlamlı bir artışın söz konusu olmadığı ifade edilmektedir. UNODC (2012) raporunda, küresel anlamda toz esrarın yaklaşık %25 inin Afrika da üretildiği, özellikle Fas, Güney Afrika, Nijerya, Senegal, Kenya ve Tanzanya gibi ülkelerin ön plana çıktığı vurgulanmaktadır. Toz esrar, miktar ve coğrafi yaygınlık açısından kaçakçılığı en fazla yapılan maddeler sıralamasında başlarda gelmektedir (UNODC, 2012; EMCDDA, 2008). Kuzey Amerika (Meksika ve ABD) küresel toz esrar yakalamalarının yaklaşık %70 lik kısmını gerçekleştirmektedir. Yakalamalarda Afrika %11, Güney Amerika ise %10 luk bir paya sahiptir (UNODC, 2012). Diğer taraftan, reçine esrar yakalamalarının neredeyse %95 i Avrupa kıtası, Ortadoğu, Güneydoğu Asya ve Kuzey Afrika da gerçekleştirilmektedir EMCDDA raporlarında Avrupa daki esrar üretiminin yükseldiği, özellikle kapalı alanlardaki üretimin arttığı ve üretimin genellikle organize suç gruplarının kontrolünde olduğu değerlendirmesi yapılmaktadır (EMCDDA, 2010). Nitekim 29 Avrupa ülkesi esrar üretiminin kendi ülkelerinde geçekleştiğine ilişkin bildirimde bulunmuşlardır. Son on yılda, birçok Avrupa ülkesi (Hollanda, Belçika, İngiltere, Finlandiya) esrar konusunda ithal ikamesi (import substitution) gerçekleştirmeye başladıklarını ve esrarın kendi ülkelerinde üretildiğini ve iç talebin bu şekilde karşılandığını vurgulamışlardır (EMCDDA, 2012). 16

19 Esrar Piyasası Esrar fiyatları, perakende (sokak düzeyi) ve toptan olmak üzere iki farklı kategoride incelenebilmektedir. Söz konusu fiyatlar UNODC ve EMCDDA tarafından yıllık olarak ülke temsilcilerinden temin edilmektedir. Dünyadaki trendi yansıtması bakımından fiyat çalışmaları oldukça önemlidir. Esrarın cinsi, kalitesi ve üretildiği coğrafyaya bağlı olarak farklı fiyatlar söz konusudur. Toz esrarın Avrupa ülkelerindeki değeri ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir. Ancak, bir gram esrarın birçok Avrupa ülkesinde ortalama 6 ila 8 arasındadır (EMCDDA, 2012). Bazı ülkeler (İngiltere, İspanya, Bulgaristan) bir gram toz esrar için 5 nun altında bildirimde bulunmuşlardır. TUBİM tarafından yayınlanan rapora göre Türkiye de iller arasında esrarın sokak düzeyi fiyatı 2 ile 50 arasında değişmektedir. Aynı raporda, esrar için en yaygın fiyatın 5 olduğu görülmektedir (TUBİM, 2013). Grafik 1. Bazı Avrupa Ülkelerindeki Perakende Esrar Fiyatları (2,12 ) İngiltere Bulgaristan İspanya Fransa Almanya Belçika Hollanda Polonya İtalya Avusturya Portekiz Çek Cumhuriyeti Macaristan İsveç Litvanya Finlandiya Estonya Slovakya Romanya Türkiye 17

20 Esrar piyasasında harcanan paranın aslında üretim ve hasattan kaynaklanmadığı, fiyat farkının esrarı kullanıcılara ulaştıran aracılardan kaynaklandığı, dolayısıyla kaçakçıların bu piyasadan büyük pay aldıkları uzmanlarca vurgulanmaktadır. Diğer bir ifadeyle, esrar piyasasında aracılık yapan organize suç grupları ve kaçakçılar bu piyasadan büyük kârlar elde etmektedirler. UNODC ve EMCDDA esrarın perakende ve toptan fiyatlarını ülkelerden derleyerek yıllık raporlarda kamuoyuna sunmaktadır. Bu çerçevede, Afrika ülkelerindeki toz esrarın satış fiyatı ile Avrupa ülkelerinde fiyat arasındaki ciddi farklılıkların olduğu, Afrika ülkelerindeki esrar fiyatının Avrupa ya göre çok daha düşük olduğu EMCDDA ve UNDOC raporunda göze çarpmaktadır (EMCDDA, 2012; UNODC, 2012). Grafik 2. Dünya Toz Esrar Yakalamaları (UNODC, 2011) Meksika % 35 ABD % 34 Fas % 4 Kolombiya % 3 Hindistan % 3 Brezilya % 2 G. Afrika % 2 Nijerya % 2 Endonezya % 2 Arjantin % 2 Paraguay % 1 Mısır % 1 Tarzanya % 0,9 Hollanda % 0,7 Türkiye % 0,7 Zambiya % 0,6 Kanada % 0,6 Rusya % 0,6 Venezuella % 0,5 Bolivya % 0,4 Kazakistan % 0,4 İngiltre % 0,3 Tayland % 0,3 Nepal % 0, Toz Esrar (kg) Toplam: