Sayı: / 13 Aralık 2012 EKONOMİ NOTLARI. Türkiye nin İhracat Artışında Yayılma Marjının Rolü *

Transkript

1 Sayı: / 13 Aralık 12 EKONOMİ NOTLARI Türkiye nin İhracat Artışında Yayılma Marjının Rolü * Altan Aldan Olcay Yücel Çulha Özet: Bu notta, döneminde Türkiye nin imalat sanayi ihracatının gelişiminde, yeni ürün ve/veya pazarların katkısı incelenmektedir. Bu amaçla Kehoe ve Ruhl (9) yöntemi ile yayılma marjı (extensive margin) hesaplanmıştır. Genel olarak ihracat artışında yayılma marjının önemli olduğuna işaret eden bulgular elde edilmiştir. En önemli ihracat pazarlarından MENA ülkelerine yapılan ihracatta yayılma, daha çok yeni ülkelere açılma şeklinde olurken, AB ülkelerine yapılan ihracatta yeni ürünlerin katkısı artmıştır. 2 sonrasında yayılma marjının etkisi yükselirken, 8 yılındaki küresel finansal kriz sonrası dönemde yayılma marjının katkısında azalma gözlenmiştir. Abstract: In this note, we explore the effects of new products and/or countries on Turkish manufacturing exports in period. With this aim the extensive margins are calculated by using Kehoe and Ruhl (9) methodology. In general, findings imply significant effect of the extensive margin on export growth. New countries play important role in the export growth to MENA whereas new products gained importance in the exports to the EU market. Contribution of the extensive margin seems to be increased during the period beginning from 2, while it has slowed down after the global financial crisis in 8. * Değerli katkılarından dolayı Murat Üngör ve çalışmanın hakemlerine teşekkür ederiz. Ekonomi Notları 1

2 Sayı: / 13 Aralık Giriş Genel olarak uluslararası ticaret literatüründe, ihracat artışının ya halihazırda (eskiden beri) ihraç edilen ürünlerin ihracatındaki artıştan ya da yeni ürünlerin ihraç edilmeye başlanmasından kaynaklandığı ileri sürülmektedir. İlk seçenek yoğunlaşma marjı (intensive margin), ikinci seçenek ise yayılma marjı (extensive margin) olarak adlandırılmaktadır. Bu tanıma coğrafi boyut eklenerek genişletildiğinde, yeni ürünlerin yeni veya mevcut pazarlara ve eski ürünlerin yeni pazarlara ihracatı yayılma marjını oluşturmaktadır. 1 İhracat artışının yoğunlaşma marjından kaynaklandığını temel alan modeller, ülkeler büyüdükçe ihracat kompozisyonunun değişmeyeceğini ileri sürerken, ihracat artışının yayılma marjıyla gerçekleşeceğini temel alan modeller ise, ihracat kompozisyonun değişeceğini varsaymaktadır. İhracat artışının yoğunlaşma marjından kaynaklandığı durumlarda, ülkeler büyüdükçe aynı ürün grubundan daha fazla ihraç edileceği için, ihracat fiyatlarının gerilemesi beklenmektedir. Öte yandan, ihracat artışının yayılma marjından kaynaklandığı durumlarda ülke büyüklüğü ile ihracat fiyatları arasında bağlantı bulunmamaktadır. 2 Bu notta Türkiye nin ihracatındaki artışta yayılma marjının katkısı incelenmektedir. Türkiye nin ihracatı son yıllarda önemli oranlarda artmıştır. Farklı çalışmalarda bu performansın kaynakları değişik açılardan incelenmekle beraber yayılma marjının ölçüldüğü çalışmaların sayısı sınırlı görünmektedir. 3 Buradan hareketle, bu notta, döneminde Türkiye nin ihracat artışında yeni ürün ve pazarların katkısının, yayılma marjı hesaplanarak, ölçülmesi amaçlanmıştır. Ek olarak, yayılma marjının ihracata katkısının zaman içindeki değişimi incelenmiştir. Çalışmanın ikinci bölümünde izlenen yöntem tanıtılmış, üçüncü bölümde verilere ilişkin bilgi sunulmuştur. Literatürde, yayılma ve yoğunlaşma marjları, ürünler açısından (Hummels ve Klenow () ve Kehoe ve Ruhl (9)), ihracat yapılan ülkeler açısından (Felbermayr ve Kohler (6)) ya da ürün-ülke eşleşmeleri açısından (Besedes ve Prusa (11)) hesaplanabilmektedir. 4 Dördüncü bölümde, Türkiye nin yaptığı ihracat artışında, bu üç yaklaşım da dikkate alınarak, ürün, ülke ve ürün-ülke seviyesinde yayılma marjının etkisi incelenmiştir. Analizde, alt grup olarak, Türkiye nin en önemli ihracat pazarlarından Avrupa Birliği (AB) ile Kuzey Afrika ve Orta Doğu (MENA) ülkelerine yapılan ihracatta yayılma marjının katkısı karşılaştırmalı olarak ele alınmıştır. Son bölümde bulgular özetlenmiştir. 1 Yayılma marjı ve yoğunlaşma marjı kavramları, gerek yatay kesit olarak ülkeleri karşılaştırırken (Hummels ve Klenow ()), gerekse bir ülkenin ihracat performansının kaynaklarını zaman serisi olarak araştırırken (Kehoe ve Ruhl (9)), kullanılabilmektedir. 2 Bu konudaki teorik modeller ve çıkarımları konusunda bkz. Hummels ve Klenow (). 3 Bu konuda bilgimiz dahilinde ulaşılabilen bir çalışma Üngör (11) dür. Üngör (11) makalesinde 198- döneminde Türkiye-Dünya ile Türkiye-ABD ve Türkiye-Çin ticaretine ilişkin ürün seviyesinde ihracat ve ithalat yayılma marjları çalışılmıştır. 4 Ürün-ülke yaklaşımında, yayılma marjının katkısı diğer yaklaşımlara göre daha fazla hesaplanmaktadır. Ekonomi Notları 2

3 Sayı: / 13 Aralık Yöntem Yayılma marjının hesaplanmasında Kehoe ve Ruhl (9) yöntemi izlenmiştir. Bu yöntemde, yayılma marjını belirlemek için ticareti yapılmayan ürünlerin kapsamı genişletilerek ticareti en az yapılan ürünler, tanımı geliştirilmiştir. Dolayısıyla yeni ürün kavramı daha önce ticareti hiç yapılmayan ürünlerin yanında ticareti belirli bir miktarın altında yapılan ürünleri de kapsayacak şekilde genişletilmiştir. Ticareti en az yapılan ürün setini oluşturmak için ilk olarak ürünler inceleme döneminin ilk üç yılının ihracat ortalamasına göre küçükten büyüğe doğru sıralanmaktadır. Buna göre ihracat içindeki birikimli paylar hesaplandıktan sonra, her biri toplam ihracatın yüzde unu oluşturan ürün seti oluşturulmaktadır. İlk yüzde luk dilimde ihracatı en az yapılan ürünler yer alırken, en son dilimde en fazla ihracatı yapılan ve ihracatın yüzde luk kısmını oluşturan ürünler yer almaktadır. Tam yüzde luk dilimler oluşturabilmek için bazen dilimlerin sonunda yer alan ürünün değeri zorunlu olarak bölünmektedir. Her ürünün değeri giderek yükseldiği için, ilk grupta yer alan ürünlerin sayısı en yüksek olmakta ve son gruptaki ürün sayısına kadar ürün sayıları sürekli gerilemektedir. Ürünler bu şekilde bölündükten sonra, iki farklı analiz yapmak mümkün olmaktadır. İlk analiz, her grubun toplam ihracat içindeki payının inceleme döneminin sonundaki değerine ilişkindir. Buna göre, ihracat artışının tamamen yayılma marjından kaynaklanması durumda, ilk yüzde luk dilimin payının dönem sonunda yüzde e çıkması, tersi durumda, ihracat artışında yayılma marjının etkisinin hiç olmaması halinde, ilk yüzde luk dilimin payında bir artış meydana gelmemesi beklenmektedir. Dolayısıyla, paylardaki değişimin şekli ihracatta yayılma marjının katkısını göstermektedir. İkinci analizde ise, ihracatta en düşük paya sahip olan ilk yüzde luk dilimde yer alan ürün setinin ihracat içindeki payının zaman içindeki değişimi incelenebilmektedir. Böylece, yayılma marjının inceleme döneminde gerçekleşen ticaret rejimi değişiklikleri ya da reformlar gibi yapısal değişikliklerle ilişkisi yönünde bilgiye ulaşmak mümkün olmaktadır. Bu çalışmada yapılan analizde, ticareti en az yapılan ürünlerin yanında, ticaretin en az yapıldığı ülkeler ve ürün-ülke eşleşmeleri de kullanılmıştır. Ürün-ülke eşleşmesinde, ihracatı yapılan her ülke ve ürün ikilisi yeni bir ürün kategorisi olarak değerlendirilmektedir. Yukarıda ürünler için bahsedilen analiz, ülke ve ürün-ülke eşleşmeleri için de tekrarlanmıştır. Sıralama yapılırken, belli mal gruplarının ihracat paylarındaki dalgalanmaların sıralamayı etkilemesini gidermek için Kehoe ve Ruhl (9) takip edilerek örneklemin ilk 3 yılının ortalaması alınmıştır. Ekonomi Notları 3

4 Sayı: / 13 Aralık Veri Çalışmada, dönemine ait ABD doları cinsinden yıllık ihracat verisi kullanılmıştır. 6 Standart Uluslararası Ticaret Sınıflamasına (3. Revizyon), (SITC (Rev 3)), göre ihracat verisi, dört basamaklı olarak Birleşmiş Milletler COMTRADE veri tabanından alınmıştır. Besedes ve Prusa (11) ya paralel şekilde, birçok gelişmekte olan ülke gibi Türkiye nin de ihracat artışını imalat sanayi üstünden gerçekleştiğinden hareketle, çalışmada imalat sanayi incelenmiş, SITC (Rev.3) sınıflamasına göre, imalat sanayi ürünlerinin en fazla kapsandığı -8 nolu bölümler dikkate alınmıştır: Kimyasal ürünler (), İşlenmiş mallar (6), Makina ve ulaştırma araçları (7), ve Çeşitli mamul eşya (8). Bu bölümlerde, dördüncü basamakta 717 ürün kategorisi yer almaktadır. 7 Türkiye nin bu kategorilerde ihraç ettiği toplam ürün sayısı 1993 yılından itibaren li yıllara kadar sürekli artmış, daha sonra ortalama 72 de sabit seyretmiştir (Tablo 1). Ticari ortak olarak ilk aşamada dünyanın geri kalanı (dünya) seçilmiştir. 8 İnceleme dönemi boyunca ihracat yapılan toplam ülke sayısı 222 olmuştur. Özellikle 1998 yılından itibaren ihracat yapılan ülke sayısı belirgin olarak artmış, inceleme döneminin sonlarında yaklaşık ülke olarak gerçekleşmiştir yılı ile karşılaştırıldığında, 11 yılında ülke sayısının 31 tane daha fazla olduğu görülmektedir. İkinci aşamada, ticari ortak olarak Türkiye nin en önemli ihracat pazarları olan AB ve MENA ülkeleri incelenmiştir. 9, Her iki bölgeye de ihraç edilen ürün sayısı 1993 e kıyasla artmış, ancak bu artış MENA bölgesinde göreli olarak daha belirgin olmuştur. Ürün-ülke eşleşmesi dikkate alındığında da bu gelişmeleri destekleyen rakamlar elde edilmiştir (Tablo 1). Tablo 1: Betimleyici İstatistikler Ülke Sayısı ( ülke içinde) Ürün Sayısı ( ürün içinde) Ürün*Ülke Sayısı (.ürün*ülke içinde) Dünya 167 (24) 198 (24) 673 (717) 72 (717) (17.66) (17.66) AB-27* (717) 693 (717).9 (18.642) (18.642) MENA** 21 (22) 21(22) 98 (717) 69 (717) (1.7).611 (1.7) * Belçika ve Lüksemburg tek bir ülke olarak varsayılmıştır. ** 1993 yılında Filistin, 11 yılında Ermenistan'a ihracat değeri sıfırdır. Kaynak: UN COMTRADE, yazarların hesaplamaları. 6 Başlangıç yılının 1993 olarak seçilmesinin temel nedeni, ihracatta önemli yer tutan eski Sovyetler Birliği ve Yugoslavya ülkelerinin verilerinin bu yıldan itibaren yayınlanmasıdır. Böylece ülke sayısındaki yanıltıcı artıştan kaçınılması amaçlanmıştır yılı itibarıyla bu gruplarda yapılan ihracat toplam ihracatın yaklaşık yüzde 8 ini oluşturmaktadır. 8 Analizde, inceleme dönemi boyunca ihracat değeri olan, Başka yerlerde belirtilmeyen ibaresi olan ülkeler (kodları 27, 77, 879, 899), Serbest Bölgeler (kodu 838) ve Özel Kategoriler (kodu 839) dahil edilmemiştir. Dahil edilmeyen bu kategorilerdeki ihracat inceleme döneminde toplam ihracatın yaklaşık ortalama yüzde 3, ini, 11 yılı itibarıyla yaklaşık yüzde 2,2 sini oluşturmuştur. İnceleme döneminde, siyasi ya da ekonomik olarak bölünmüş bazı ülkeler de tek bir ülke adı altında birleştirilmiştir. Bunlar Güney Afrika Gümrük Birliği (Botsvana, Lesoto, Namibya, Güney Afrika ve Svaziland), Belçika-Lüksemburg (Belçika ve Lüksemburg), Sırbistan-Karadağ (Sırbistan ve Karadağ) dır. 9 MENA ülkeleri: Cezayir, Tunus, Fas, Mısır, Libya, Azerbaycan, Bahreyn, Ermenistan, Gürcistan, Filistin, İran, Irak, İsrail, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Umman, Katar, Suudi Arabistan, Suriye, Bileşik Arap Emirlikleri, Yemen. AB-27 ve MENA ülkelerinin ihracat içindeki payı 11 itibarıyla sırasıyla yüzde 46,2 ve 2,7dir. Ekonomi Notları 4

5 Sayı: / 13 Aralık Bulgular a.türkiye nin Dünya ya İhracatında Yayılma Marjı Türkiye nin dünyaya ihracatının büyümesinde yayılma marjının önemli oranda etkili olduğu görülmektedir. İhracatı en az yapılan ürün grubunun 1993 yılında yüzde olan payı 11 yılında yüzde 26,1 e yükselmiştir (Grafik 1.a). Bu bulgu, aynı analizlerin yapıldığı çalışmalarda incelenen gelişmekte olan ülkelere ilişkin sonuçlarla benzerlik göstermektedir. 11 İlk yüzde luk dilimin zaman içindeki gelişimine bakıldığında kriz dönemlerindeki kırılmalar dışında sürekli olarak arttığı görülmektedir. Son küresel kriz dönemindeki kırılmadan sonra ise yatay bir seyir izlediği göze çarpmaktadır (Grafik 1.b). Yayılma marjının, coğrafi açıdan değerlendirildiğinde de ihracat büyümesinde önemli olduğu görülmektedir: 1993 yılında ihracatta ilk yüzde luk dilimde yer alan ülkelerin payı 11 yılında yüzde 27,9 a çıkmıştır (Grafik 1.c). İhracatın en az yapıldığı ülkelerin payında 3 yılına kadar önemli bir artış gözlenmezken, bu pay 3-11 döneminde hızlı bir artış göstermiştir (Grafik 1.d). Ürünülke seviyesinde bakıldığında, 1993 yılında ihracatı en az yapılan ürün-ülke eşleştirmelerinin payının 11 yılında yüzde e ulaştığı görülmektedir (Grafik 1.e). Bu grubun payındaki artış, yılları arasında duraklamış, 3 yılından sonra ivmelenmiş, 8 yılından sonra ise ılımlı bir artış eğilimine girmiştir (Grafik 1.f). Bu üç hesaplama bir arada değerlendirildiğinde, küresel kriz sonrası Türkiye nin ihracatında ürün bazında yayılma marjının durmakla birlikte, ülkeler açısından yeni pazarlara açılmanın devam ettiği anlaşılmaktadır. Başlangıç dönemi seçiminin analiz sonuçlarına etkisini görmek için, çeşitli baz yıllarına göre en az ihracat yapılan ürün, ülke ve ürün-ülke eşlerinin paylarının zaman içindeki gelişimi EK te sunulmaktadır. Bu bölümdeki sonuçların büyük ölçüde baz yılı seçiminden bağımsız olarak geçerliliğini koruduğu gözlenmektedir. 11 Örneğin, Kehoe ve Ruhl (9) da Meksika ve Çin, Amiti ve Freund () da Çin, Hlousek () da Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Slovakya ve Polonya verileriyle benzer sonuçlara ulaşmışlardır. Ekonomi Notları

6 11 yılı ihracatı içindeki pay Toplam ihracat içindeki yüzde pay yılı ihracatı içindeki pay Toplam ihracat içindeki yüzde pay yılı ihracatı içindeki pay Toplam ihracat içindeki yüzde pay Sayı: / 13 Aralık 12 Grafik 1: Dünyaya yapılan ihracatta yayılma marjı a-) İhracatın kompozisyonu (ürün seviyesi) b-) İhracatı en az yapılan ürünlerin payı (%) ,1,2,3,4,,6,7,8,9 1, 1993 yılı ihracatına göre birikimli pay c-) İhracatın kompozisyonu (ülke seviyesi) d-) İhracatın en az yapıldığı ülkelerin payı (%) 2 2 1,1,2,3,4,,6,7,8,9 1, yılı ihracatına göre birikimli pay e-) İhracatın kompozisyonu (ürün-ülke seviyesi) 6 4 f-) İhracatın en az yapıldığı ürün-ülke eşleşmelerinin payı 6 4,1,2,3,4,,6,7,8,9 1, 1993 yılı ihracatına göre birikimli pay (%) b. AB ve MENA Karşılaştırması Ürün seviyesinde yayılma marjı AB ve MENA ülkelerine yapılan ihracatın artışında da etkili olmuştur yılında ihracatın ilk yüzde luk dilimini oluşturan ürünlerin payı 11 yılında AB ülkelerinde yüzde 33 e, MENA ülkelerinde yüzde 28 e ulaşmıştır. Bununla birlikte, MENA ülkelerine yapılan ihracatta, AB ülkelerine yapılan ihracattan farklı olarak, en düşük ihracat yapılan ikinci yüzde luk dilimde yer alan ürün grubunun payı da ciddi oranda Ekonomi Notları 6

7 Sayı: / 13 Aralık 12 artmıştır. Bu noktadan hareketle, ihracatı en az yapılan ilk yüzde lik dilimdeki ürün grubu dikkate alındığında, yayılma marjının MENA ülkelerinde AB ülkelerine göre daha fazla etkili olduğu söylenebilir (Grafik 2.a) AB ülkelerine en az ihracat yapılan ürünlerin payında, 8 yılına kadar önemli oranda artış olmuş, bu artış özellikle 2-8 döneminde hızlanmıştır. Küresel finansal kriz sonrasında ise söz konusu ürünlerin ihracat içindeki payı düşmüştür. MENA ülkelerine en az ihracat yapılan ürünlerin payının gelişimi incelenirken, toplam ihracatın yanısıra bölgeye yapılan ihracatta önemli yer tutan ve son derece dalgalı seyir izleyen demir çelik sektörü hariç ihracat verileri de dikkate alınmıştır. Buna göre, demir-çelik sektörü dışlandığında, ihracatı en az yapılan ürünlerin ihracat içindeki payı, toplam ihracat kullanılarak elde edilen pay serisine kıyasla, 7-9 döneminde daha az dalgalanmaktadır (Grafik 2.b). 12 MENA ülkelerinde, küresel kriz öncesinde, ürün seviyesinde yayılma marjı AB ülkelerindekinden daha yavaş etkili olmuştur. Kriz sonrası dönemde ise, MENA bölgesine yapılan ihracatta yayılma marjının katkısı yavaş da olsa devam etmiştir. Ürün-ülke seviyesinde, her iki bölgede de ihracat kompozisyonu en az ihraç edilen ürünülke eşleri lehine önemli ölçüde değişmiştir yılında, ihracatın ilk yüzde luk dilimini oluşturan ürün-ülke eşlerinin payı 11 yılında AB ülkelerinde yüzde,2 ye, MENA ülkelerinde yüzde 6,7 ye yükselmiştir. Bir başka deyişle, yayılma marjı, MENA bölgesine yapılan ihracatın artışında göreli olarak daha fazla etkili olmuştur (Grafik 2.c). İhracatı en az yapılan ürün-ülke eşlerinin payının zaman içindeki gelişimine bakıldığında, AB ülkelerinde küresel kriz öncesine kadar istikrarlı bir şekilde arttığı, ürün seviyesindeki analizin aksine, 2-8 dönemi ile öncesi arasında ciddi bir kırılma olmadığı görülmektedir. MENA ülkelerine yapılan ihracatta ise, bu payın artış hızı 4 yılından itibaren yavaşlasa da, küresel kriz döneminde, AB ülkelerinde düşüşe karşın, yatay bir seyir almıştır (Grafik 2.d). 12 MENA ülkelerine yapılan ihracatta önemli paya sahip olan demir-çelik ürünleri ihracatı inceleme dönemi boyunca oldukça dalgalı bir seyir izlemiş ve yıllık değişim oranlarında yüzde -9 dan yüzde 232 ye kadar uzanan dalgalanmalar gözlenmiştir. 7 ve 8 yıllarında sırasıyla yüzde 232 ve yüzde 143 oranında artan ihracat nedeniyle, demir-çelik sektörünün MENA ya yapılan imalat sanayi ihracatı içindeki payı 6 da yüzde 13,4 iken 8 de yüzde 41,2 olmuş, sonraki yıllarda kademeli olarak inmiştir. Ekonomi Notları 7

8 yılı ihracatı içindeki pay Toplam ihracat içindeki yüzde pay yılı ihracatı içindeki pay Toplam ihracat içindeki yüzde pay Sayı: / 13 Aralık 12 Grafik 2: AB ve MENA ülkelerine yapılan ihracatta yayılma marjı a-) İhracatın kompozisyonu (ürün seviyesi) b-) İhracatı en az yapılan ürünlerin payı (%) AB-27 MENA,1,2,3,4,,6,7,8, yılı ihracatına göre birikimli pay AB-27 MENA MENA (Demir-çelik hariç) c-) İhracatın kompozisyonu (ürün-ülke seviyesi) d-) İhracatın en az yapıldığı ürün-ülke eşleşmelerinin payı (%) AB-27 MENA ,1,2,3,4,,6,7,8,9 1 AB-27 MENA MENA (Demir-çelik hariç) 1993 yılı ihracatına göre birikimli pay. Sonuç İhracat artışı, gerek geleneksel ihraç ürünlerinin geleneksel pazarlara daha fazla ihraç edilmesi suretiyle (yoğunlaşma marjı) gerekse yeni ürün ve/veya ülkelere ihracata başlayarak (yayılma marjı) sağlanabilmektedir. Bu notta, Türkiye imalat sanayi ihracatında yayılma marjının etkisi, ihracat kompozisyonundaki değişim ve başlangıçta en az ihraç edilen ürünlerin, ülkelerin ve ürün-ülke eşlerinin payındaki gelişim göstergeleri kullanılarak incelenmiştir. Çalışmada, gerek dünyaya yapılan gerekse en önemli pazarlar olan AB ve MENA ülkelerine yapılan ihracat incelenmiştir. Dünyaya yapılan ihracata bakıldığında, gerek ürün gerekse ülkeler bazında yayılma marjının ihracat artışına önemli katkıda bulunduğu görülmektedir. Yayılma marjının katkısı, özellikle ülkeler açısından, 2 yılı sonrasında hızlanmıştır. Bu durum, sözkonusu dönemde Ekonomi Notları 8

9 Sayı: / 13 Aralık 12 gerçekleşen yapısal dönüşümle ilgili olabileceği gibi, önceki yıllardaki yapısal dönüşümlerin (örneğin Gümrük Birliği anlaşması) imalat sanayi yapısına yansımasının ve /veya 1 krizinin iç talepte yarattığı tahribat nedeniyle firmaların dışa açılmalarının bir sonucu olabilir. Bununla birlikte, 8 yılında başlayan küresel krizle birlikte, yayılma marjının katkısı azalmaya başlamıştır. AB ve MENA ülkelerine yapılan ihracatta yayılma marjının katkısı karşılaştırıldığında, MENA ülkelerinde ihracat kompozisyonundaki başlangıçta en düşük ihracat yapılan ürünler lehine değişimin daha fazla olduğu görülmektedir. Öte yandan, MENA ülkelerinde yayılma marjı, yeni ürünlerden ziyade yeni ürün-ülke eşlerinden kaynaklanmıştır. 2 sonrasında, AB ye yapılan ihracatta yayılma marjında hızlanma görülürken söz konusu etki MENA ülkelerine yapılan ihracatta görülmemektedir. Bununla birlikte, MENA ülkelerine yapılan ihracatta yayılma marjı, AB ülkelerine yapılan ihracatın aksine, küresel krizden fazla etkilenmemiştir. İlerleyen çalışmalarda, ihracat artışında yayılma ve yoğunlaşma marjının katkısının sayısallaştırılarak ayrıştırılması, Türkiye ihracat yapısının değişimi konusunda daha fazla bilgilendirici olabilecektir. Öte yandan, Besedes ve Prusa (11), pazarlarda tutunmanın, ihracat artışı açısından yeni pazarlara girişten daha önemli olduğuna işaret etmektedir. Bu bağlamda, çalışmada bulunan yüksek yayılma marjının ihracat artışına katkısının sürekli olması için, yeni ürün ve/veya ülke pazarlarında kalıcılığın da sağlanması gerekmektedir. Ekonomi Notları 9

10 Sayı: / 13 Aralık 12 Kaynakça Amiti, Mary ve Freund C., (), "The Anatomy of China's Export Growth," NBER Chapters, in: China's Growing Role in World Trade, s. 3-6 National Bureau of Economic Research, Inc. Besedes T. ve Prusa T.J. (11), The Role of Extensive and Intensive Margins and Export Growth, Journal of Development Economics, 96(2), Felbermayr G. J. ve Kohler W. (6), Exploring the Extensive and Intensive Margins of World Trade, Review of World Economics, 142(4), Hloušek, Miroslav, (9), Extensive margin in international trade: empirical analysis for Visegrad countries., Mathematical Methods in Economics, Vyd. 1. Praha : Czech University of Life Sciences Prague, pp Hummels D. ve Klenow J. P. (), The Variety and Quality of a Nation s Exports, American Economic Review, 9(3), Kehoe T.J. ve Ruhl K.J. (9), How Important is the New Goods Margin in International Trade?, FED Minneapolis Research Department Staff Report 324. Üngör, M. (11). Dynamic Changes in Comparative Advantage in Turkey: Some Observations, Available at: Ekonomi Notları

11 Sayı: / 13 Aralık 12 EK: Başlangıç yılı seçimine göre ihracatı en az yapılan ürünlerin payının gelişimi (%) a-) Dünya (ürün seviyesi) ort ort b-) Dünya (Ürün-ülke seviyesi) ort ort b-) AB-27 (Ürün seviyesi) ort ort d-) AB-27 (Ürün-ülke seviyesi) ort ort c-) MENA (demir hariç) (Ürün seviyesi) ort ort f-) MENA (demir hariç) (Ürün-ülke seviyesi) ort ort Ekonomi Notları, ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan bir yayındır. Burada sunulan görüşler tamamıyla yazarlara aittir, dolayısıyla TCMB nin ya da çalışanlarının görüşlerini temsil etmeyebilir. Bu seri Yusuf Soner Başkaya nın editörlüğünde yayımlanmaktadır. Burada yer alan metnin tamamının başka bir yerde yayımlanabilmesi için TCMB den yazılı izin alınması gerekmektedir. Görüş ve öneriler için: Editör, Ekonomi Notları, TCMB İdare Merkezi, İstiklal Cad, No:, Kat:1, 6, Ulus/Ankara/Türkiye. ekonomi.notlari@tcmb.gov.tr Ekonomi Notları 11