İNŞAAT BİLGİSİ. (Geotekstil - İzolasyon Malzemeleri - Borular) Prof.Dr.Murat DEMİR. İ.Ü.Orman Fakültesi Orman İnşaatı ve Transportu Anabilim Dalı

Transkript

1 İNŞAAT BİLGİSİ (Geotekstil - İzolasyon Malzemeleri - Borular) Prof.Dr.Murat DEMİR İ.Ü.Orman Fakültesi Orman İnşaatı ve Transportu Anabilim Dalı 1

2 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Tanım ve Tipleri Geotekstil: Doğal veya yapay lifler ile bükümlü ipliklerin birbirlerine dik doğrultularda dokunmasıyla elde edilen, keçe görünümlü, ince, esnek, dirençli ve süzücü bir dokumadır. Geotekstil dokuma yapımında kullanılan lifler, doğal veya yapay olabilmektedir. Bu liflerin dokunmasıyla elde edilen geotekstil dokuma kumaş görünümündedir. Bu yapısıyla elde edilen ürün çeşitli hava koşullarına dayanıklı, çürümeyen, plastik ve filtre bezi özelliği taşımaktadır. Geotekstil ham elyaf 2 Geotekstil ham elyafın dokuma bantına girişi

3 Geotekstillerin Tanım ve Tipleri Geotekstiller polyester, polipropilen, polietilen, naylon, polivinil klorid gibi sentetik hammaddelerden üretilen geçirgen örtülerdir. Bu maddeler örülerek (dokunarak) veya özel makinalarda işlenip preslenerek örgüsüz (dokumasız) şekilde geotekstiller üretilmektedir. Geotekstiller çok yönlü fonksiyonel karaktere sahip olduklarından tek bir kritere göre sınıflandırmak mümkün olmamaktadır. En doğru sınıflandırma yöntemi üretildiği malzeme ve üretim yöntemidir. Buna göre geotekstiller: 1) Klasik geotekstiller 2) Özel geotekstiller 3) Kompozit geoteksiller GEOTEKSTİL 3

4 GEOTEKSTİL 1) Klasik Geotekstiller: Klasik tekstil teknolojileri ile gerçekleştirilmiş dokunmuş triko kumaşlar ve dokunmamış şekildeki geotekstillerdir. Tüm dünyada yapılarda en çok kullanılan geotekstillerdir. Bunlar: a) Dokunmuş klasik geotekstiller b) Dokuma olmayan klasik geotekstiller olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. a) Dokunmuş klasik geotekstiller: Tekstil sanayinin bilinen dokuma tezgahlarında sentetik ipliklerden örülerek üretilen geotekstillerdir. b) Dokuma olmayan klasik geotekstiller: İplikleri belli yönde veya rastgele düzenlenmiş ve mekanik, kimyasal ve fiziki olarak bağlı, diğer bir ifadeyle yün sanayinde kullanılan dokuma ve dikiş gibi bir yöntem kullanılmadan üretilen geotekstillerdir. 4

5 GEOTEKSTİL 2) Özel geotekstiller: Özel teknolojilerle gerçekleştirilmiş tekstil veya tekstil dışı belirli bir amaçla dizayn edilmiş delikli föy, file ve ızgara şeklindeki geotekstillerdir. 3) Kompozit geotekstiller: Klasik ve özel geotekstil ürünlerin iki veya daha fazlasının birlikte kullanılması ile üretilen bileşik geotekstillerdir. 5

6 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Dayanıklılığı Geotekstillerin dayanıklılığı ile ilgili olarak yapılan araştırmalara örnek olarak 1976 yılında Fransa da yol inşatında kullanılan geotekstil 1985 yılında çıkarılmış ve dayanıklılığı belirlenmeye çalışılmıştır. Geotekstilin dayanıklılığında %10-15 arasında azalma olduğu belirlenmiştir. İlk değerler ile son değerler arasındaki bu farklılık malzemenin kullanımından, yükten ve geotekstil fiberlerinin kullanım sırasındaki reorganizasyonundan kaynaklanmaktadır. 6

7 Geotekstillerin Fonksiyonları ve Kullanım Alanları Geotekstillerin fonksiyonlarını ve kullanım alanlarını 8 başlık altında toplamak mümkündür. Bunlar: 1) Filtre 2) Drenaj 3) Süzgeç 4) Takviye 5) Yük Dağıtıcısı 6) Seperasyon 7) Esnek Kalıp Malzemesi 8) Koruma GEOTEKSTİL 7

8 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Fonksiyonları ve Kullanım Alanları 1) Filtre: Mühendislik uygulamalarında çoğu zaman kaba ve ince materyalin biraraya gelmesi zorunluluğu ortaya çıkmaktadır. İnce materyalin gözenekliliği azaltmaması ve tıkanma sorunlarıyla karşılaşmamak için geotekstil kullanımı ortaya çıkmaktadır (Yol, demiryolu, baraj vb). Geotekstil var Geotekstil yok Yandan görünüm Üstten görünüm 8

9 Ankara-Gerede Otoyolu Şev Drenajı Kesitleri 9

10 10

11 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Fonksiyonları ve Kullanım Alanları 2) Drenaj: Kanal veya hendek drenajının hızlı bir şekilde yapılmasını sağlamak üzere geotekstil kullanılmaktadır. Geotekstil yüksek geçirgenliği ile suyun çabuk drene edilmesine ve toprağın hemen sertleşmesine neden olmaktadır. Özellikle dokuma olmayan klasik geotekstiller önemli ölçüde filtre ve drenaj işlerinde kullanılmaktadır. 11

12 12

13 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Fonksiyonları ve Kullanım Alanları 3) Süzgeç: Geotekstiller su içerisindeki pislik, rüsübat, kil, kum, atık maddelerin tutulmasında ve üst toprağın asalak bitkilerden korunmasında kullanılmaktadır. Temiz su elde etmek amacıyla özellikle su kanallarında geotekstil süzgeç görevi görmektedir. Bu görev için geotekstil içeren bir duvar süzgeç görevi görmektedir. 13

14 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Fonksiyonları ve Kullanım Alanları 4) Takviye: Betonarme yapılardaki beton-çelik kombinasyonunun oynadığı rolü, uygun kullanım halinde zemin-geotekstil kombinasyonu ile ortaya koymak mümkündür. Geotekstillerin üzerindeki yük nedeni ile deformasyona uğramaları mümkündür. Bu duruma örnek olarak yol alt tabakasında geotekstilin kullanımı halinde, daha az stabilize malzeme kalınlığı ile bu sorunu çözmek mümkün olabilmektedir. 14

15 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Fonksiyonları ve Kullanım Alanları 5) Yük Dağıtıcısı: Geotekstillerin bu fonksiyonu, yerel kırılmaların neden olacağı tehlikeleri azaltmak veya bu kırılmaların önlenmesi için yerel gerilimlerin bölünmesini ve daha geniş yüzeylere dağılmasını sağlamaktan ibarettir. Yapılarda kullanılan malzemeler, yüke iyi dayanmalarına rağmen, gerilime dirençsiz olduklarından sisteme geotekstilin eklenmesiyle tüm performans olumlu yönde etkilenmektedir. 15

16 GEOTEKSTİL 6) Seperasyon: Genellikle farklı yapıdaki malzemelerin zamanla birbirine karışmasına engel olmak amacıyla ayıtman seviye olarak geotekstil kullanılmaktadır. Çişitli cins ve boyutlardaki granüler malzemeler kat halinde üstüste veya yanyana geldiğinde, dış faktörlerin etkisi ile birbiriyle karışırlar. Bu karışmayı önlemek amacıyla geotekstil kullanılmaktadır. Yolların temel katları arasına konulan geotekstil,farklı özellikleri olan iki ayrı zemin tabakası arasına serildiğinde, bunların birbirine karışmasını önleyerek, her iki tabakanın kendi özelliklerini korumasını sağlamaktadır. Düşük dirençli bir zeminde inşaat yapmak veya o zemini doldurmak gerektiğinde, temelde geotekstil kullanmak hem zemini sağlamlaştırmakta hem de yüzeydeki katlarda kırılmaların meydana gelmesini önlemektedir. 16

17 GEOTEKSTİL 7) Esnek Kalıp Malzemesi: Birçok durumda temel, düz ve pürüzsüz bir zemin üzerine oturmayabilir. Bu halde temelin oturduğu zemin kısmı yüksek basınca maruz kalarak göçebilir. Geotekstil örtünün zeminin üstüne serilmesinden sonra temelin inşasına devam edilir. Aynı şekilde köprü ayaklarının nehir akışı ile oyulması durumunda da temele geotekstilden imal edilmiş esnek kalıp oluşturulur ve içine beton pompalanmak suretiyle yapı emniyete alınmaktadır. 17

18 GEOTEKSTİL 8) Koruma: Geçirimsiz zonların oluşturulması sırasında yüzey kaplama şeklinde geomembran örtüler kullanılmaktadır. Geomembranlar optimal düzeyde su geçirimsiz bir tabaka oluşturmaktadır. Geomembranlar montaj, işleme ve yüzeye teması ile sırasında yırtılmalar oluşabilir. Bu nedenle işlemeyi ve fonksiyonel karakterini iyileştirmek amacıyla, geomembranın alt ve üstünde mekanik koruma yapılmaktadır. Deniz suyu ve diğer etkenler nedeniyle aşınmaya maruz kalacak kazıkların çevresine, geotekstil bir ceket gibi giydirilip sarılarak beton kazıklar korumaya alınmaktadır. 18

19 GEOTEKSTİL 19

20 GEOTEKSTİL İstanbul metrosu temelinde geotekstil kullanımı 20

21 GEOTEKSTİL İstanbul metrosu temelinde geotekstil kullanımı 21

22 GEOTEKSTİL 22

23 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Seçiminde ve Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Amaca yönelik bir seçim ve doğru kullanılması koşuluyla, geotekstillerin kullanıldıkları alanda sayısız yararlar sağladığı bir gerçektir. Geotekstilin kullanımı son derece basit ve kolaydır. Ancak uygulamada bazı hatalar yapılmaktadır. Örneğin, drenaj amacıyla kullanılacak geotekstilin toprağa serilip kullanılacağı yere çekilerek götürülmesi, geotekstil gözeneklerinin tıkanmasına ve geotekstilin su geçirme özelliği kaybolmaktadır. Geotekstillerin kullanımı her ne kadar çok basit ise de bunların depolanması, nakliyesi, serilmesi son derece dikkat gerektiren işlemlerdir. 23

24 GEOTEKSTİL Geotekstillerin Seçiminde ve Kullanımında Dikkat Edilmesi Gereken Hususlar Ultraviole ışınlara karşı dayanıklılığı Yüksek ve düşük ısıya karşı dayanıklılığı Geotekstilin toprak içerisindeki asit, alkali, bakteri ve mikroorganizmalara karşı dayanıklılığı Geotekstilin teknik özellikleri (çekme dayanımı, kopma uzaması, delinmeye karşı dayanımı, geçirimlilik, göz açıklığı, kalınlığı) Geotekstilin toprak içinde teknik özelliklerinin zamanla değişmemesi Geotekstilin yerleştirileceği zeminin mukavemeti ve düzgünlüğü Toprağın tane boyutu ve mukavemeti Yol, havaalanı, otopark gibi yerlerde kullanılacak geotekstile gelecek yükün hesabının iyi yapılması Geotekstilin serilmesinde enine ve boyuna birleşimlerinde birbiri üzerine bindirme paylarının teknik şartnamelere uygun olması. 24

25 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Her türlü yapıda rutubet, yapı malzemelerinin çürümesine, taşıyıcı kısımların mukavemetinin azalmasına, onarım masraflarının artmasına neden olmaktadır. Yapılarda ısınmanın en önemli koşulu az yakıt ile çok ve ucuz ısınmaktır. Bu koşulu sağlayabilmek için ısıtılan yerin dışsoğuk hava ile ilişiğini kesmek ve uzun süre elde edilen sıcaklığı korumak gereklidir. Ses yalıtımının amacı, dışarıdaki ve içerideki rahatsız edici seslerin, insanlara ulaşmasını engellemektir. Yukarıda belirtilen amaçlarla yalıtım malzemeleri, yapıda kullanıldıkları amaca göre; su, ses ve ısı yalıtım malzemesi olarak gruplandırılmaktadır. Genellikle ses ile ısı yalıtım malzemeleri aynı ya da birbirine çok yakın malzemelerdir. 25

26 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Ses ve Isı Yalıtımı Daha öncede belirtildiği gibi ses yalıtımının amacı, dışarıdaki ve içerideki rahatsız edici seslerin, insanlara ulaşmasını engellemektir. Bu engelleme, sesin yutulması şeklinde olmaktadır. Ses yalıtım malzemeleri, ısı yalıtım malzemelerinden farklı olarak ses yutma özelliği göstermektedir. Ses yalıtımı, yalnız dışarıdaki sesleri değil aynı zamanda içerideki sesleri de kontrol alması gerekmektedir. Yapıda kullanılan bütün malzemelerin az veya çok sesin bir yerden başka bir yere geçmesini engelleme işlevi bulunmaktadır. Aynı özellik ısı yalıtımı içinde geçerlidir. Yapılarda ısı yalıtımı, her mevsim için önemini korumaktadır. Sağlıklı bir ortam için, kış mevsiminde soğuk havanın iç mekanlarda yol açtığı ısı kaybını engellemek, yaz mevsiminde de içerde ısı birikimini önlemek zorunluluktur. Bu canlıların daha rahat ve konforlu yaşamalarını sağlamaktadır. Aynı zamanda hava kirliliği azalmakta ve yakıt tasarrufu sağlanmaktadır. 26

27 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Ses ve Isı Yalıtımı Yapılan araştırmalara göre iyi bir ısı yalıtımı yapıldığında, yakıt harcamaları %50-60 oranında azalmakta ve yakıt tasarrufu yanında ekonomik kazanç ve çevre temizliği sağlamaktadır. Isı yalıtım malzemelerinde aranılan özellikler: İyi bir yalıtım malzemesi bünyesine su almamalıdır. Mekanik yük ve darbelere karşı direnci yüksek olmalıdır. Hafif ve sert olmalıdır. Uygulamada işçiliği kolay ve pratik olmalıdır. Yalıtım özelliği uzun yıllar devam etmelidir. Çevreye ve canlılara zararlı etkileri olmamalıdır. 27

28 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Ses ve Isı Yalıtımı Esas amacı ses ve ısı yalıtmak olan malzemeler 3 grup altında toplanmaktadır. Bunlar: 1) Organik yalıtım malzemeleri 2) İnorganik yalıtım malzemeleri 3) Sentetik yalıtım malzemeleri 1) Organik yalıtım malzemeleri: Genellikle lif, tane ve köpük şeklinde bulunmaktadırlar. Lif şeklinde olanlar pamuk, yün, saç, saman, tahta, talaş vb.dir. 2) İnorganik yalıtım malzemeleri: İnorganik yalıtım malzemeleri lif, toz ve tane şeklindedir. a) Cam Yünü (İzocam): Cam yünleri çok iyi ses ve ısı yalıtım malzemesidir. Yanıcı değildir, küf tutmaz, işlenmesi (yerleştirilmesi) kolaydır, korozyon tehlikesi yoktur ve mikrobik değildir. Çatı örtü malzemelerinin altında, asma tavanlarda, dış ve iç duvarlarda, duvar aralarında İNŞAAT BİLGİSİ ve - M.DEMİR otomotiv sanayinde kullanılmaktadır.kalınlıkları cm arasında değişmektedir. 28

29 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Ses ve Isı Yalıtımı 2) İnorganik yalıtım malzemeleri: b) Cüruf yünleri: Metal sanayinin bir yan ürünü olan cürufun, sıvı haldeyken lif haline dönüştürülmesi sonucu elde edilmektedir. Özellikleri bakımından cam yününe benzemektedir. İyi bir ses ve ısı yalıtım malzemesidir. c) Asbest lifleri: Tabanca ile yüzeye püskürtülerek istenilen kalınlıkta uygulanmaktadır. d) Pamuk ve Keçeler: Pamuk ve yün atıkları, çeşitli metotlarla biraraya getirilerek esnek düz levhalar elde edilmektedir. Çok iyi ses ve ısı yalıtımı sağlamaktadır. e) Preslenmiş talaş levhaları: Odun talaşının çimento ile karıştırılıp preslenmesiyle elde edilen yalıtım malzemesidir. f) Halı, kilim vb malzemeler: Genellikle döşeme, duvar ve pencerelerde iç mekan yalıtım malzemesi olarak kullanılmaktadır. Tiyatro, konferans salonu gibi yerlerde ses yankılanmasını önlemek için kullanılmaktadır. g) Taneli yalıtım malzemeleri: Bu malzemeler genleştirilmiş perlit, süngertaşı (bims) ve vermikulit çimento ile karıştırılıp preslenerek veya sıkıştırılarak blok olarak üretilmektedirler. Taneler gözenekli yapıya sahip olduklarından çok iyi ısı ve ses yalıtımı yapmaktadır. Duvar, tavan,döşemelerde ve çatı altı döşemeleri üzerine serilmektedir. h) Taş yünü: Volkanik bir taş olan bazalttan elde edilen yalıtım malzemesidir. Genel olarak bazalt 5-19 mm irilikte elenmiş ve parçalanarak ºC sıcaklıkta eritilerek elyaf haline dönüştürülmektedir. Bu malzeme çeşitli boyutlarda panel, levha ve rulo İNŞAAT halinde BİLGİSİ kullanıma - M.DEMİR hazır üretilmektedir. 29

30 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Ses ve Isı Yalıtımı 3) Sentetik yalıtım malzemeleri: Bu malzemeler plastik köpük ya da kimyasal köpük olarak da adlandırılmaktadır. Petrol esaslı straporlar iyi bir yalıtım malzemesidir. Duvar arasında, tavan ve döşemelerde kullanılabilecek özelliktedir.bu malzeme kuvvet altında deforme olabilecek özelliğe sahip olduğu için mutlaka iki taşıyıcı eleman arasına yerleştirilmelidir. 30

31 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Su Yalıtımı ve Önemi Suyun en büyük özelliği, her türlü boşluktan, kılcal çatlaklardan sızmasıdır. Sızan su, zamanla yapı elemanına zarar verdiği gibi hoş olmayan görünümlere ve sağlık şartlarının olumsuz yönde etkilenmesine neden olmaktadır. Yapılarda su izolasyonu gerektiren noktalar: Temellerde su ve rutubetle temas eden grobeton sıvalı yüzeyler Temel perde duvarları İç ve dış sıva yüzeyleri Drenaj elemanları Banyo, tuvalet ve balkonlarda beton ve sıva yüzeyleri Teras çatıların beton yüzeyleri Pencere doğramalarının yapıya temas eden noktaları Yapının dış cepheleri 31

32 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Bina ve duvar izolasyonu Balkon izolasyonu 32

33 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Su Yalıtım Malzemeleri ve Özellikleri: a) Polimer bitümlü örtülü malzemeler: Bu malzemeler, şilte halinde serilen bir malzeme olup, koruma tabakası oluşturmak suretiyle suyun geçişini engellemektedir. Su yalıtım malzemeleri elastomer, plastomer, plastometrik bitüm, elastometrik bitüm, polyester keçe, akrilik esaslı elastik malzemeler ve çimento esaslı elastik malzemeler adlarıyla piyasada bulunmaktadır. b) Asfalt malzemeler: 1) Doğal asfalt: En eski yalıtım malzemesidir. Ham petrolün damıtılmasıyla elde edileceği gibi, petrolün ayrışması ile oluşan ısıtıldığında yavaş yavaş eriyerek sıvılaşan bir maddedir. Kokusu hafif ve rengi parlak siyahtır. Doğal olarak en çok Küba-Trinidad ta bulunmaktadır. 2) Yapay asfalt: Yapay olarak elde edilen bitüme madeni maddeler karıştırılarak üretilmektedir ve istenilen yüzeye düzgün bir şekilde fırça ile sürülebilmektedir. 3) Mastik asfalt: Doğal asfaltlara %14-20 oranında bitüm ilave edilerek 3-12 saat ısıtılarak elde edilmektedir. 25 kg ağırlığında kalıplanarak piyasada satılmaktadır. Kullanılacağı zaman tekrar ısıtılmaktadır. 33

34 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Su Yalıtım Malzemeleri ve Özellikleri: c) Bitümlü malzemeler: 1) Bitüm: Ham petrolün doğal olarak çökmesiyle ya da 380ºC de damıtılmasıyla elde edilen siyah renkli, katı ve dayanıklı bir maddedir. 2) Bitüm emülsiyonu: Genel olarak %50 bitüm +%50 su karışımı karıştırılarak elde edilen bir maddedir. 3) Katran: Maden kömürünün damıtılmasından elde edilmektedir. 4) Bitümlü ve katranlı kartonlar: Karton, kanaviçe, kumaşların bitüm ve katran içerisine bastırılmak suretiyle su geçirmeyen malzeme olarak üretilmektedir. Katranlı kartonlar 1 m genişlikte ve 10 m uzunlukta olamak üzere sarılmış toplar halinde piyasada satılmaktadır. 34

35 İZOLASYON (YALITIM) MALZEMELERİ Su Yalıtım Malzemeleri ve Özellikleri: d) Diğer malzemeler (Sıvı kimyasal malzemeler): 1) Filinkert: Bu malzeme temel, duvar ve çatı izolasyonunda kullanılmaktadır. Yalıtım yapılacak yüzeylere %4 kireçle sulandırılmış karışımla fırça ile sürülmektedir. 2) Prewonal: Genel olarak plastik bir maddedir. Özellikle düz çatılarda kullanılması daha uygundur. Aşınma, çatlama ve hava değişikliklerine karşı dayanıklıdır. 3) Sika: Geçirimsiz harç için sarı renkli sıvıdır. Su deposu, sarnıç, bodrum, teras şaplarında, dış sıvalarda yalıtım malzemesi olarak kullanılmaktadır. 4) Glazol: Sıvı akrilik reçine esaslı bir verniktir. Görünüşü parlaktır. Geçirimsiz olup, darbeye, sürtünmeye, dona, zayıf asit ve bazik çözeltilere karşı dayanıklıdır. Kendi özel incelticisi ile inceltilerek fırça ile uygulanmaktadır kg lık ambalajlarda 35 satılmaktadır.

36 BORULAR Yapı ve çevre düzenleme çalışmalarında, yeşil alanların sulanmasında kullanılan yuvarlak kesitli yapı materyallerine boru adı verilmektedir. Borular dış çapları ile ifade edilmektedir.metal boruların çapları daha çok inç (veya parmak) birimiyle ifade edilmektedir. (1 inç=2.54 cm) Borular ne tür malzemeden üretilirse üretilsin dış çapları daima birbirine eşittir. Borular tanımlanırken anma çapı veya dış çap olmak üzere iki farklı terim kullanılmaktadır. Borular hassas ölçülerle üretilmektedir. Ancak iletişim kolaylığı açısından bu hassas ölçüler yerine anma çapları (nominal çaplar) kullanılmaktadır. Anma çapı borunun ölçüsü değil boruya verilen addır. 36

37 Dış çap ise mm cinsinden borunun dış çap ölçüsüdür. 1" anma çapındaki bir borunun dış çapı ölçüldüğü zaman 25.4 mm değil 32 mm olduğu görülecektir. İnç veya karşılığı mm cinsinden çaplar anma çapı, mm cinsinden gerçek değerler ise dış çap olarak adlandırılmaktadır. Boru çapları 1½ parmağa kadar çeyrek, 1½ parmaktan 5 parmağa kadar yarım, 5 parmaktan sonra 1 parmak aralıklarla artmaktadır. BORULAR ANMA ÇAPI DIŞ ÇAP inç mm mm 3/8 " /2 " /4 " " ¼ " ½ " " ½ " " " ½ " " " " " " "

38 BORULAR Boruların dış çaplarının aynı olmasına karşılık iç çapları, yapıldıkları malzemeye veya dayanabilecekleri basınç sınıfına göre farklılıklar göstermektedir. Aynı dış çaptaki metal borularla PVC (Polivinil klorür) borular arasında iç çaplar değiştiği gibi farklı kimyasal yapıda bulunan plastik boruların da iç çapları değişiktir. Sulama sistemlerinde metal borulardan sonra plastik olarak önce PVC borular kullanılmıştır. Kusurları oratadan kaldırıldıktan sonra kullanılmaya başlanan PE (Polietilen) bileşimindeki plastik borular, sulama sektöründe üstünlüğü elde etmiştir. Sektörde PPRC (Polipropilen random kopolimer) bileşimindeki plastik borular ile metal borular sulama sistemlerinde sınırlı olarak kullanılmaktadır. Boruları tanımlarken kullanılan diğer bir parametre de standart boyut oranıdır. Bir borunun et kalınlığının dış çapına oranına standart boyut oranı (Standart Dimension Ratio=SDR) adı verilmektedir. SDR büyüdükçe aynı miktarda su taşımak için daha küçük çaplı, dolayısıyla daha ucuz boru 38 kullanmak mümkün olmaktadır.

39 BORULAR Kullanış amaçlarına göre boruları: 1) Metal borular (Çelik, alümünyum, bakır, galvaniz vb) 2) PVC borular 3) PE borular 1) Çelik Borular Metal boruların ömrü yıl olmakla birlikte, korozyon nedeniyle iç çapları zaman içinde yaklaşık %50 oranında azalmaktadır. Metal borular hem pahalı hem de bağlantısı zahmetli olmaktadır. Zaman içerisinde piyasa isteği metalden plastiğe doğru değişmiştir. Bütün çelik borular Türk Standartları normlarında ve teknik şartlara uygun olarak 6.5 m boyunda yapılmaktadırlar. Sıhhi tesisatta kullanılan galvanizli boruların iki ucuna diş açılmış ve bir tarafı çelik manşonlu diğer tarafıda açılan dişin korunmasını sağlamak için plastik (siyah) manşonlu olarak satılmaktadır. 39

40 BORULAR Çelik boru bağlantı (fittings) elemanları 40

41 2) PVC borular PVC boru, polivinil klorür bileşimindeki plastik malzemeden üretilmiştir. PVC borular sert ve kırılgan, basınca karşı dayanıksız, fazla esnek olmayan borulardır. Genellikle 6 m uzunluğunda düz boy halinde üretilmektedir. PVC boruların bağlantısı yapıştırma veya geçme olarak yapılmaktadır. PVC boruların döşenmesi hızlı ve kolaydır. Uygun derinliğe toprak altına döşendikleri zaman çok dayanıklıdır. Döşeme işçiliği azdır.kırık ve çatlaklarının onarılması kolaydır. BORULAR 41

42 BORULAR PVC boru ek parçaları PVC boru bağlantı (fittings) elemanları 42

43 BORULAR 3) PE Borular PE boruların hammaddesi polietilendir. PE borular yumuşak veya sert yapıda üretilmektedir. Yumuşak PE borular (YPE), sert PE borular (SPE) olarak adlandırılmaktadır. Polietilen hammaddesinin rengi şeffaf olmakla birlikte PE borular beyaz, mavi ve siyah renklerde üretilmektedir. PE borular, borulara veya sulama sistemi elemanlarına sıkıştırma, itme, soket, alın kaynağı, elektrofüzyon, itmesoket, kurtağzı, flanş ve dişli yöntemleriyle bağlanabilmektedir. PE borular keskin nesneler tarafından delinip kesilmezlerse kullanım ömürleri yapılan testelere göre 50 yıldır. Döşenmesi kolaydır, çelik borulara göre hafiftir. 43

44 4) PP Borular BORULAR Polipropilen (PP) boruların plastiği (PPRC=Polipropilen random kopolimer) kimyasal bileşimine sahiptir. PP borular daha çok binaların temiz su tesisatında kullanılmaktadır. PP borular mm çap aralığında üretilmektedir. Özel kaynak makineleri yardımıyla birleştirilmektedir. 44

45 Vanalar ve Boru Ek Parçaları Soğuk veya sıcak su vanaları, pirinç veya pik demirden yapılan su kaçırmayacak nitelikte akışkan kontrol elemanlarıdır. Vidalı veya flanşlı, sürgülü, kosva vana tipleri bulunmaktadır. BORULAR 45

46 BORULAR Yağmurlama sistemi elemanları 46

47 İNŞAAT BİLGİSİ (Geotekstil - İzolasyon Malzemeleri - Borular) Prof.Dr.Murat DEMİR İ.Ü.Orman Fakültesi Orman İnşaatı ve Transportu Anabilim Dalı 47