Olcay Tekin Kırışoğlu SANAT BİR SERÜVEN ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

Transkript

1

2 Olcay Tekin Kırışoğlu SANAT BİR SERÜVEN ISBN Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2014, Pegem Akademi Bu kitabın basım, yayın ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. 1. Baskı: Mart 2014, Ankara Yayın-Proje Yönetmeni: Ayşegül Eroğlu Dizgi-Grafik Tasarım: Cemal İnceoğlu Kapak Tasarımı: Selda Tunç Baskı: Ayrıntı Basım Yayın ve Matbaacılık Ltd. Sti İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 770. Sokak No: 105/A Yenimahalle/ANKARA ( ) Yayıncı Sertifika No: Matbaa Sertifika No: İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi Yayınevi Belgeç: Dağıtım: Dağıtım Belgeç: Hazırlık Kursları: İnternet: E-ileti: pegem@pegem.net

3 iii Aslında sanat insanın bilinmeyene doğru çıktığı bir serüvendir. İlhan Koman

4 Olcay Tekin Kırışoğlu İstanbul da doğdu. Gazi Eğitim Enstitüsü Resim-İş Bölümünü bitirdi (1956). Aynı kurumda asistan oldu (1963). İngiltyere de sanat eğitimi alanında yüksek lisans yaptı ( ). Yurda döndükten sonra, sırası ile:gazi Eğitim Enstitüsü nde, Çukurova Üniversitesi, Eğitim Fakültesi nde (1986), Mustafa Kemal Üniversitesi Eğitim Fakültesi (1992) ve Güzel Sanatlar Fakültesi nde (1996), Öğretim üyesi ve yönetici olarak görev yaptı. Bu süreç,içinde akademik çalışmaları doğrultusunda 1989 da Doçent, 1994 de Profesör oldu yılında Uluslararası Sanat Yoluyla Eğitimi Kurumu nun ( International Society For Education Through Art-InSEA) Yönetim kurulu üyeliğine seçildi. Bu görevi üç dönem başarı ile sürdürdü. Bugün aynı kurumun araştırma grubu üyesidir de emekli oldu. Sanat eğitimi alanında yaptığı çalışmalardan dolayı Uluslararası Edwin Ziegfeld ödülünü aldı (2005). Aynı yıl Sanat Eğitimcileri Derneği (SODER) tarafından kendisine Onur Üyeliği verildi. Sanatın kişilerin ve toplumların yaşamında vazgeçilmez yerini alabilmesi, onlara özel, derin ve anlamlı bir dünya sunabilmesi ve toplumların kültür değerleri içinde üstün yerini koruyabilmesi için sanat eğitiminin vazgeçilmez olduğunu savundu. Bilgi ve deneyimle beslenen ve sonuçta nitelikli bir ürüne dönüşen sanatsal yaratıcı sürecin, ancak dizgesel bir öğretim, etkin eğiticilik, iyi hazırlanmış öğretim programları ve ders içerikleri ile gerçekleşebileceği görüşü doğrultusundaki inancını hep korudu. v

5 vii Teşekkür Değerli çalışmalarından zaman ayırıp kapak tasarımını yapan çok değerli sanatçı ve eğitimci Sn. Prof. Hasip Pektaş a, Kitabın ikinci bölümünü oluşturan araştırmalar ve uygulamalar için okul kapılarını açan Özel Doğuş Okulları (Antakya) yöneticilerine ve Resim Öğretmeni (kaybını üzülerek öğrendiğim) çok değerli Battal Gilli ye, Antakya,Sanat Lisesi yöneticilerine ve Resim Öğretmenleri Sn Enis Kanmaz a, ve Sn. Feryal Tarıverdi Çiçek e, Kitabı belirli aralıklarla sabırla okuyup dil konusunda düzeltmeler yapan Değerli Türkçe Öğretmeni Sn. Süleyman Avcı ya, Kitabın oluşumu sırasında her türlü teknik işlemde yardımı esirgemeyen Sn İsmet Anlar a, Teşekkürlerimi sunarım.

6 ix İÇİNDEKİLER BAŞLARKEN...1 KÜLTÜR, SANAT, EĞİTİM...7 Kültür...7 Eğitim...8 Sanat, Sanat Eğitimi ve Sanat Öğretim...9 Görsel Kültür, Görsel Beğeni, Görsel Okur Yazarlık...10 Sanat Eğitiminde Post Modern Yansımalar DÜŞLEM, YARATICILIK, ÜRETKENLİK...15 Yaratıcılık...15 Çocukların Sanatsal Anlatımlarında Saptanabilen Yaratıcı Davranışlar...16 Okul ve İşlik Ortamında Yaratıcılık...17 Çocukların Sanatsal Davranışlarında Gelişme ve Duraklama Dönemleri...19 Ergenlik Döneminde Sanatsallık, Yaratıcılık...21 GÖRSEL SANATLARDA ÇİZGİ ve ÇİZGİ RESİM Desen...25 Görülen Bir Nesnenin Resim Düzlemine Aktarımında Yaşanan Değişim ve Gelişim Süreci...25 SANAT EĞİTİMİ / ÖĞRETİMİ...29 Sanat Eğitimi / Öğretimi İle İlgili Bilinmesinde Yarar Görülen Konular...29 Bilgi, Uygulama, Ürün...29 Uygulamada Yeterlilik Gerektiren Konular...30

7 x Sanat Öğretiminde Sözlü İletişimin Önemi...30 Sanat Öğretiminde Süreç ve Sonuç...31 Değerlendirme...31 Sanatta Öğretim/Öğrenme...32 SANAT ÖĞRETİYORUM/ÖĞRENİYORUM...35 Sanatta Öğretim/Öğrenme Süreci...35 Uygulamalı Çalışmalarda Bir Öğretim Modeli...38 Öğrencide Sanatsal Davranış Geliştirmenin Önemi...38 Sanat Öğretmeni (Sanatçı/Öğretmen/Araştırmacı)...39 UYGULAMALI ÇALIŞMALARDA DEĞERLENDİRME ve ÖLÇME...41 Değerlendirme ve Ölçme...41 Sınıf Ortamında Değerlendirme...42 Öğrencinin Kendi Çalışmasını Değerlendirmesi...43 Öğrenci Yönünden Bir Başka Değerlendirme Önerisi...46 OKUL-SINIF ORTAMINDA SANAT EĞİTİMİ...49 Estetik, Teknik, Kuramsal Bilginin ve Tasarımın Uygulamaya Aktarılması...49 Örneklerle Görsel Kültür ve Sanat Eğitimi...50 ÇALIŞMA I...53 KENT ESTETİĞİNE YÖNELİK ELEŞTİREL BİR ÇALIŞMA...53 Evim Evim Güzel Evim Kentin Tarihsel ve Kültürel Dokusuna Yönelik Estetik Eleştiri...53

8 ÇALIŞMA II...71 KENTİMİN TARİHSEL ve KÜLTÜREL ZENGİNLİKLERİ...71 Kentin Eski Sakinlerinden Bize Kalanlar...71 Disiplinlerarası Bir Çalışma: Disiplinlerarası Çalışma ile İlgili Kısa Açıklama...72 xi ÇALIŞMA III...91 İMGELER, NESNELER, ANLAMLAR...91 Görsel Kültür Nesnelerine Yönelik Eleştirel Bir Çalışma...91 ÇALIŞMA IV DANS ve RESİM Popüler Kültür Üzerine Bir Çalışma Hip-Hop Kültürü ve Bu Kültürün Öğrencilerin Resimlerindeki Yansımaları Dansı Seviyorum ÇALIŞMA V KENDİMİ ANLATMANIN BİR BAŞKA YOLU İşaret, Simge, Metafor ÇALIŞMA VI GÜZEL ve YARARLI nın KARDEŞLİĞİ Abur-Cubur Yeme Alışkanlığı ve Aldatan Beğeni ÇALIŞMA VII BEN KİMİM? Sanat Yoluyla Kendimi Tanıtıyor ve Arkadaşlarımı Tanıyorum...157

9 xii ÇALIŞMA VIII ÇİZGİ ROMAN Görsel Sanatlar Eğitiminde Bir Popüler Kültür Alanı Olarak Çizgi Roman:Bir Çizgi, Bir Öykü ÇALIŞMA IX BEN BİR KİTAP SEVERIM Bir Baskı Resim Çalışması: Exlibris ÇALIŞMA X FOTOĞRAF, ANLAM, ÇİZGİ Fotoğraftan Anlama, Anlamdan Çizgiye SON SÖZ KAYNAKÇA KÜLTÜR, SANAT, EĞİTİM DÜŞLEM, YARATICILIK, ÜRETKENLİK GÖRSEL SANATLARDA ÇİZGİ ve ÇİZGİ RESİM: Desen SANAT EĞİTİMİ / ÖĞRETİMİ SANAT ÖĞRENİYORUM/ÖĞRETİYORUM UYGULAMALI ÇALIŞMALARDA DEĞERLENDİRME ve ÖLÇME OKUL ve SINIF ORTAMINDA SANAT EĞİTİMİ...219

10 BAŞLARKEN Sanat, hem sanatçı, hem izleyici ve kısaca bütün toplum için bir gereksinim, bir kültürel zenginlik ve elbette bir serüvendir. Bu serüven her anlamda güzeli arama, gerçeği bir başka boyutta yaşama, anlama ve anlatma, güzelliklerle dolu bir dünya yaratma serüvenidir. Sanatçılar bu serüvene gönüllü olarak atılan, bu yaşam biçimine tutku ile kendini adamış kişilerdir. Sanatçılar için sanat bir yaşam biçimi ya da yaşamın kendisidir. Toplumun büyük çoğunluğunu ise sanatı bir kültür değeri olarak yaşaması beklenen bireyler oluşturur. Bu kişiler için sanat ufku geniş, kültürle donanmış tam insan olmanın bir gereğidir. Bu iki grup birbirini besler, birbirini etkiler. Böylece toplumlar kültürel anlamda gelişir. Sanata sevgiyle, tutkuyla bağlanan her iki grup birbirlerini var ederek bu serüveni yaşarlar. Bu var oluşun temelinde eğitim vardır. Eğitim toplumların kültürel gelişmesinde, sanatla bu anlamlı birlikteliğin sürdürülmesinde vazgeçilmezdir, zorunludur. Yaratıcı düşünmenin kaynağı imgelerdir. Hele bu bir de sanat alanı olursa, bu kadar imge zenginliği içinden güzeli, değerliyi seçme, ayrımsama ancak eğitimli bir gözle olanaklıdır. Görsel okur yazarlık bu yolla kazanılır. Kültürler bu yolla gelişir, zenginleşir. Kendine özgü simge sistemleri olan, yine kendine özgü simge ve değerlerle beslenen sanat/sanatlar kültürel gelişmenin göstergesidir. Günümüzde her türlü görsel imgenin yaşamımızın her anının içine işlediğini görmekteyiz. Çocuklarımız ve gençlerimiz bugün adına görsel kültür dediğimiz bu karmaşık imgeler topluluğunun etkisi altındadır. Kitle iletişim araçları her türlü tüketim malzemesinin tanıtımına yönelik görüntüleri yaşantımızın ayrılmaz parçaları haline getirirken,

11 2 adına görsel kültür dediğimiz görsel sanatlardan, popüler kültüre, tanıtımdan, bilgisayar oyunlarına kadar, her türlü görsel nesne kişileri imge bombardumanı altında bırakmaktadır. Öyle ki, insanlar sanat yapıtları görmek için galerilere, müzelere gittiklerinden daha çok ve daha yoğunlukta görsel kültür ve bu kapsamda popüler kültür nesneleri ile karşılaşmaktadır. Görsel kültür aynı zamanda yayılmacı ve melez karakteriyle sınırları kolayca geçerek ulusal kültür üzerindeki etkisini her geçen gün daha da artırmaktadır. Ulusal kültürel kimliği oluşturan, kapsamı içine görsel sanatları da alan görsel kültürü anlamak, etkisini bilmek onunla yaşamanın ve olumsuz etkileriyle başetmenin ilk koşuludur. Yinelemek gerekirse bu koşulun en etkin aracı eğitimdir. Sanat eğitimci ve sanat öğretmeni de bu eğitimin baş aktörleridir. Bilisizlik salt okuma yazma bilmemek ve okuma-yazmayı bilgi ile donatarak geliştirememek, bilinçlenememek ile ilgili bir kavram değildir. Kültürel bilisizlik de bu kapsam içinde düşünülmelidir. Kültürel bilisizlik beğeni eksikliği ya da yoz beğeni, kültürel yozlaşma, kültür değerlerine karşı saygısızlık, kimliksizlik, sanata karşı duyarsızlık, görsel kirlilik gibi bireyi ve toplumu ilgilendiren pek çok kavramı içinde barındırır. Kültürel bilisizlik kendini çok kolay ele verir. Bunun için; yoz beğeni ile sınırlanmış, gelenekselin ve de kendi dar dünyasının kalıplarıyla koşullanmış kişilere, bu kişilerin sanat yapıtlarına verdikleri tepkilere, görsel anlamda kirliliği ile bunaltan çevreye, eğitim kurumlarında sanat ve sanat eğitiminde yaşanan olumsuzluklara bakmak yeterlidir. Bütün bu olumsuzluklardan kurtulmanın tek yolu eğitim dir. Daha özel adı ile sanat ve kültür eğitimi dir. Sanat ve kültür eğitimi, eğitimin en geniş ve kapsamlı tanımı içinde yer alır. Görsel sanatlar ve kültür eğitimi ise bu eğitimin en vazgeçilmez dallarından biridir Bu bağlamda görsel sanatlar ve kültür eğitimi nin amacı öğrenciyi; kültür değerlerini anlamaya, yaşamı biçimlendiren görsel imgelerin etkin gücünü bilmeye, eleştirel bakış açısı ile bu imgeleri çözümlemeye yönelik bilinçlendirmeye,

12 geliştirdiği eleştirel bakışla güzel adına gördüğü olumsuzlukları, beğeni eksikliğini eleştirmeye, değiştirmeye, bu konuda toplumu dönüştürmeye yönelik tepkisini ortaya koymaya, görsel imgelerin hangi bağlamlarda kişinin kimliğini etkilediğini, bu kimliğin oluşmasındaki katkısını öğrenmeye, sanatıyla, edindiği görsel deneyimlere kişisel anlamda katkı sağlayarak tepki vermeye, kendini, kültürel kimliğini ortaya koyarak oluşturduğu sanat yapıtlarıyla anlatmasına olanak sağlamaya yönelik eğitmektir. Geçmişten günümüze sanat, başlıbaşına bir dünya kurmak, bu dünyayı anlamak, anladığımız bu dünyanın olumsuz yanlarını değiştirmeye yönelik çaba içine girmek ve bu dünyadan bir kaçış anlamında işlevler üstlenmiştir. Bu işlevlere bakıldığında, okullarda sanat eğitiminin programlarının bu işlevler doğrultusunda biçimlendiğini görürüz. Sanatı başlı başına bir dünya olarak gören yaklaşımın okullara yansıması, Sanatın bir disiplin olarak öğretilmesi dir. Sanatı bu dünyayı anlamak olarak tanımlayan yaklaşımın eğitimde karşılığı, sanatı tarihsel, kültürel bağlam içinde ele almak, incelemek, gelecek kuşaklara aktarmak olarak belirginleşmektedir. Sanat bu dünyayı eleştirmek ve değiştirmeye, dönüştürmeye yönelik çaba harcamak olarak alındığında, Sanat Yoluyla Eğitim anlayışı karşımıza çıkar. Bu anlayışta kapsamlı ve disiplinlerarası öğretim programları yeğlenir. Sanatı bir kaçış olarak tanımlayan görüşün okullara özgürlükcü programlar olarak yansıdığı görülür. Kitapta bu sayılan yaklaşımların program modellerini ve görsel okuryazarlık, görsel kültür, disiplinlerarası anlayış, gibi kimi zaman zorunlu olarak programlarda yer verilen yeni görüşleri de içine alan açıklayıcı örneklere özellikle yer verilmek istenmiştir. Kitabın içeriği salt bir program modeline göre şekillenmemiştir. Amaç, sunulan örneklerden model ya da kuram üretmek de değildir. Kitapta yer alan örnek çalışmalar görsel sanatlar ve kültür eğitimi ve öğretimine ilişkin uygulamalardan seçilmiştir. Örnek olarak seçilen çalışmaların her biri bir anlamda birer Eğitim araştırması olarak. hazırlanmış, uygulanmış, sonuçları alınmış çalışmalardır. Önerilen her çalışma; bilgi, uygulama, ürün ve değerlendirme süreci üzerine yapılandırılmıştır. Bilgi ile ürün arasında araştırma, düşün üretme, uygulama (yapma bilgisi) yer alır. 3

13 4 Yinelemek gerekirse, sanatta eğitim ve öğretim bilgilenme, bir iş başarma, bir ürün ortaya koyma çabasını içeren tıpkı sanatçılarınki gibi oldukça sancılı, ama bir o kadar da mutlu edici, coşku verici bir süreçtir. Düşünme, düş kurma, yaratıcılık, ustalık bu sürecin ayrılmaz bileşenleridir. Bilgi dağarcığı zenginleşmeden, düşünme ve düşlem olmadan yaratıcılık, bir iş başarma disiplini olmadan sanatsal bir ürün ortaya konamaz. Sonuç ne olusa olsun, rastlantı sonucu ortaya cıkan güzel bir ürün bu bağlamda öğrenmenin kanıtı da olamaz. Yukarıda değinildiği gibi çalışmalarda, sanat öğretiminde denenmiş, yararlı olduğuna inanılmış kimi öğretim yöntem ve tekniklerine yer verilmiştir. Bu yaklaşıma örnek olarak; bir görsel kültür nesnesi inceleme, müzede gerçek yapıt eleştirisi, tarihsel kent dokusu ve kültür incelemesi verilebilir. Uygulamalarda kültürel kimlik, kentli olma bilinci, çevreye, doğaya tarihe, kültüre saygı gibi bireysel, kültürel, toplumsal temalar üzerinde durulmuştur. Görsel sanatlar öğretiminde ders içeriğini, belirleyen ana kaynak tarihsel, çağdaş, ulusal boyutlarıyla elbette görsel sanatlardır. Görsel kültür de bu kapsam içinde düşünülmüştür. Kitapta Çalışma başlığı altında yer alan uygulamalarda genellikle Proje Modeli yeğlenmiştir. Proje modeli yeğlenmesindeki amaç; Öğrenciler açısından eğitim dilinde öğrenmeyi öğrenmek olarak tanımlanan bir öğrenme biçimini etkin kılmak, Öğrencilerin her birine öğrenme süresince bilgiye ulaşmak, birlikte sorumluluk almak, uygulamak ve yaratmak konusunda üzerlerine düşen görevi yerine getirme sorumluluğu vermek, Karşılaşılan sorunlara yaratıcı çözümler üretmek, sanatsal, kültürel sorunların üstesinden gelmeyi öğrenmede ve bunu çalışmalarına yansıtmada onları yüreklendirmek, Öğrenciye kendi kendine örgütlü (organize) olma yeteneği kazandırmaktır. Okulun genel hedefleri ile uyumlu bir biçimde hazırlanan projelerin, kendi içinde, gerekçesi, hedefi, yöntemi, kısaca çalışma süreci bakımından tutarlı olduğu kadar, birbirleri ile de yapısal bağlamda (araştırma, bilgi, tasarım, uygulama ve ürün) anlamlı ilişki içinde ol-

14 ması önemsenmiştir. Ayrıca çalışmaların, öğretim sonunda öğrencinin kazanımları kadar öğretmen açısında doyurucu olmasına da özen gösterilmiştir. Bu kazanımlar her çalışma sonunda yapılan değerlendirme ile saptanmaya çalışılmıştır. Değerlendirme, süreç içinde ve çalışma sonunda yapılmıştır. Kimi zaman zorunlu olarak program dışında da süren çalışmalarda yapılan değerlendirmelerde öğrencilerin ve varsa katılımcı ders öğretmenlerinin görüşü özellikle alınmıştır. Uygulamalarda zaman zaman konular çağdaş sanatla ilişkilendirilmiştir. Sanatın gerçek yaşamla şu ya da bu şekilde olan ilişkisi, yine sanatın biçem, gereç ve teknik, konu, tema, ileti, metafor (eyretileme) gibi konuları sanat öğretiminde bu ilişkiyi gerekli kılmaktadır. Bu yaklaşım öğrencilerin sanat dünyası ile daha kolay ilişki kurmalarına, çağdaş sanatı daha kolay kavrayabilmelerine olanak verecektir. Böylece çağdaş sanatı anlamaya yönelik zorlukların ve sınırların daha kolay aşılabileceği düşünülmüştür. Günümüzde sanat eğitimi programlarında zaman zaman yer verilen yeni yaklaşımlar da bir anlamda sanat ortamında yaşanan yenilikleri izlemeyi gerekli kılmaktadır. Kitapta yer verilen çalışmaların her biri birer reçete ya da kalıp öneriler değildir. Böyle algılanmamasına ayrıca özen gösterilmiştir. Aksine her bir proje ya da çalışma sanatsal açıdan bir yaşam deneyimi olarak sunulmak istenmiştir. Her çalışmanın sanat eğitimine ilişkin izleyenlere bir ip ucu sunması, bir düşün kaynağı oluşturması amaçlanmıştır. Umarım bu amaca ulaşılır ve ilgilenenlere yararlı olur. 5