İsparta İlinde Doğrudan Gelir Desteğinin Harcama Yönünün Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırm a

Transkript

1 Ç.Ü.Z.F. D ergisi, 2007, 22 (1 ) : J.A gric. Fac. Ç.Ü., 2007, 22 (1) : İsparta İlinde Doğrudan Gelir Desteğinin Harcama Yönünün Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırm a Haşan YILM AZ(1) Vecdi DEM İRCAN(I) Zeynep DERNEK* Özet Bu çalışma İsparta İlinde çiftçilerin devletten almış oldukları Doğrudan Gelir Desteğinin (DGD) harcama yönünü saptamak. desteğin tarımsa! ve tarım dışı amaçlı olarak harcanma düzeyini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Araştırına bulgularına göre, üreticiler aldıkları DGD ödemesinin yaklaşık %77 sini tarımsal, %23 ünü ise tarım dışı amaçlı harcamışlardır. Üreticilerin tarımsal amaçlı harcadıkları DGD ödemesi içinde ilk sırayı %41.2 lik pay ile gübre alırken, bunu sırasıyla akaryakıt (%34). zirai ilaç (%13.3), işçi ücreti (%3.7) ve kredi borcu ödemesi (%2.7) izlemektedir. Tarım dışı amaçla harcanan DGD ödemesi içinde ise ilk sırayı %55.6'lık pay ile gıda alırken, bunu sırasıyla sağlık (%'20.9). eğitim ve giyim (%6.1) ve düğün harcaması (%4.7) takip etmektedir. DGD ödemesini tarımsal amaçlı harcama oranı 101 dekar ve üstü işletmelerde en yüksek (%82.9) iken, tarım dışı amaçlı en yüksek harcama oranı dekar işletme genişlik grubunda (%34.5) saptanmıştır. Anahtar Kelimeler: Tarım Politikası, Doğrudan Gelir Desteği, Harcama Yönü A R esearch on D eterm ination o f Spending A spect o f D irect Incom e Support in Isparta Province Abstract This study was conducted to determine where the farmers spend the Direct Income Support (DIS) receiving from the Government and the level of its spending for agricultural and non agricultural purposes in Isparta Province. Result of this study showed that percentage of DIS spent for agricultural purposes was 77 % farmers, while 23 % of that was spent for non agricultural purpose. Fertilizer is ranks the first having percentage of 40.5, then, fuel 34 %, pesticide 13.3 %, labour wage 3.7 % and payment of debts credit 2.7 % agricultural spending of DIS, whereas food, health, education and clothing, and wedding for non agricultural spending of DIS was 55.6 %, 20.9 %, 6.1 %, and 4.7 %, respectively. Spending of the DIS of the farms in size of 101 decar and over was the highest (82.9 %) for agricultural purpose whereas it was 34.5 % for the farm size of decar for non agricultural purpose. Keywords: Agricultural Policy, Direct Income Support (DIS), Spending Aspect of DIS Giriş Tarım sektörü, gerek ekonomik, gerek sosyal, gerekse stratejik önemi nedeni ile uzun yıllardan beri tüm dünyada desteklenmektedir. Türkiye de uzun yıllar tarım sektörü farklı politikalarla desteklenmiş, ancak değişen ulusal ve uluslararası koşullar, Türkiye de de tarım sektöründe farklı politika yaklaşımlarını ve reform gerekliliğini gündeme getirmiştir. Bugüne kadar uygulanmakta olan tarımsal destekleme politikaları; sağlanan desteklerin hedef kitleye yeterince yansımaması, belirlenen amaçların gerçekleştirilememesi, kamu kaynaklarına getirdiği ağır mali yükle etkisini yitirmiş, kalkınmaya yönelik hedefleri engelleyen unsurlar olarak gündeme gelmiştir(ören ve Binici, 2004). Tarım sektöründe, mali boyutta etkinliği düşük, ancak yükü büyük tarımsal destekleme sisteminin yerine, etkili olabilecek bir destekleme politikasına geçilmesi öngörülmüş, bu amaçla Doğrudan Gelir Desteği (DGD) uygulaması ile köklü bir politika değişikliğine gidilmiştir. Türkiye de 2000 yılında pilot uygulama ile başlatılan Çiftçi Kayıt Sistemi (ÇKS) ve DGD uygulaması 2001 yılında ülke genelinde yaygınlaştırılmıştır. Yayın Kuruluşuna Geliş Tarihi: Süleyman Demirel Üniversitesi, Ziraat Fakültesi, Tarım Ekonomisi Bölümü, 32260, İSPARTA

2 İsparta İlinde D oğrudan G elir D esteğinin H arcam a Y önünün B elirlenm esi Ü zerine B ir A raştırm a DGD ödemelerinde 2001 yılında üst ümit arazi miktarı 200 dekar olarak belirlenmiş ve dekar başına 10 milyon TL ödeme yapılmıştır yılından itibaren üst limit arazi miktarı 500 dekara çıkarılmış ödeme miktarı da artırılarak 13.5 milyon TL olarak belirlenmiştir. Dekar başına DGD ödemesi 2003 ve 2004 yıllarında 16 milyon TL olarak belirlenin ştir(rg, 2000, 2001, 2002, 2003, 2004). Doğrudan gelir destekleri (DGD), kamu kaynaklarından hedef tarım üreticilerinin gelir düzeyini etkilemek amacıyla yapılan transferler şeklinde uygulanan bir politika aracıdır. Geniş anlamda bu politika aracı; mevcut ve gelecekteki üretim miktarı, girdi kullanımı veya gelir düzeyleri ile ilişkilendirilmeksizin, üretimden bağımsız olarak üreticilere yapılan transferler (pure decoupling or decoupled payments) veya üretimle belli derecede ilişkili telafi edici ödemeler (compensatory payments), fark ödemeleri veya prim sistemi (deficiency payments) şeklinde uygulanmaktadır (Babacan, 2000). Üretimden bağımsız doğrudan gelir Ödemeleri (decoupled payments), üreticilere yapılan gelir ödemelerinin piyasa fiyatları ve üretimden bağımsız olmasını gerektirir (Dale, 1988). Bu uygulama ile çiftçiler, üretim kararlarını beklenen piyasa gelirlerine göre verirler. Bu uygulamada üreticiler ek bir satın alma gücü kazandığından, bunun üretim ve ticaret üzerine dolaylı da olsa yansımaları olacaktır (Ören ve Binici, 2004). Tarım sektörüne aktarılan kaynakların etkin kullanımı özellikle kıt kaynaklara sahip ülkelerde önem arz etmektedir. Bu nedenle devletçe yapılan kaynak aktarımlarının hedef kitleye ulaşabilmesi ve üretime yönelik olarak kullanılması kaynakların verimli ve yerinde kullanılması ile mümkün olabilir. Türkiye'de geçmişte uygulanan politikalar ve bütçeden tarıma aktarılan kaynaklardan hedef kitle yeterince yararlanamamıştır. Destekleme kaynaklarının doğru kişiye doğru zamanda ulaşması amacıyla (ARIP, 2006) uygulamaya konulan DGD sisteminde ise, alınan desteğin nakit ödenmesi ile birlikte tarım dışı amaçlı kullanımı gibi bir sakıncasından söz etmek mümkündür. Burada belirtilmesi gereken husus verilecek olan destek, yapısal bir iyileşmeye olanak sağlamayacaksa, kaynakların yanlış kullanılmasına ve israfına neden olabilecektir. Bu çalışma İsparta ilinde üreticilerin devletten almış oldukları Doğrudan Gelir Desteğinin (DGD) harcama yönünü saptamak, desteğin tarımsal ve tarım dışı amaçlı olarak harcanma düzeyini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Materyal ve Yöntem Araştırmanın ana materyalini İsparta ili Aksu, Keçiborlu, Senirkent, Şarkikaraağaç, Uluborlu ve Eğirdir ilçelerine bağlı köylerdeki üreticiler ile amaca uygun şekilde geliştirilen anket formu kullanılarak karşılıklı görüşme yoluyla elde edilen birincil veriler oluşturmuştur. Anket verileri yılı üretim dönemi bilgilerini kapsamaktadır. Ayrıca konu ile ilgili daha önce yapılan yurt içi ve yurt dışı araştırmalar, makaleler, raporlar v.b çalışmalardan da yararlanılmıştır. İsparta Tarım İl Müdürlüğü kayıtları, araştırmanın populasyonunu oluşturmuştur. Araştırma alanına giren 94 köyün ortalama arazi varlığı dikkate alınarak %10 hata payı ve % 90 güven sınırları (z=1.65) içinde Neyman yöntemi ile 12 köyde anket çalışması yapılması gerektiği belirlenmiştir. Araştırma İsparta ili Aksu, Keçiborlu, Senirkent, Şarkikaraağaç, Uluborlu ve Eğirdir ilçeleri ile bu ilçelere bağlı 12 köyde yürütülmüştür. İlçe ve köylerin seçiminde, Tarım il ve ilçe müdürlüğü teknik elemanlarının görüşleri de alınarak, ili ve ilçeyi sosyo-ekonomik açıdan temsil edebilme ve tarımsal potansiyel gibi ölçütler göz önünde bulundurulmuştur. Anket uygulanacak örnek sayısının belirlenmesinde tabakalı örnekleme yöntemi kullanılmıştır (Yamane, 1967). Araştırma alanına giren işletmelerin ortalama arazi varlığı dikkate alınarak % 5 hata payı ve % 95 güven sınırları içinde Neyman yöntemi ile 137 işletme ile görüşülmesi gerektiği hesaplanmıştır. Anket, yapılan 105 işletmenin DGD ödemesinden yararlandığı 32 işletmenin ise yararlanmadığı tespit edilmiştir. Anketlerin değerlendirilmesinde DGD ödemesinden yararlanan 105 işletme üzerinden analizler yapılmıştır. İşletmelerin sahip oldukları arazi büyüklükleri farklılık gösterdiğinden, 6 6

3 Ç.Ü.Z.F. D ergisi, 2007, 22 (1) : J.A gric. Fac. Ç.Ü., 2007, 22 (J ) : populasyonu homojen duruma getirmek ve farklı işletme gruplarını karşılaştırmak için işletmelerin tabakalara ayrılarak incelenmesi gerektiğine karar verilmiştir. İşletmeler, arazi genişlikleri dikkate alınarak, frekans dağılımına göre î-20, 21-50, ve 101 dekardan büyük olmak üzere 4 tabakaya ayrılmıştır. Anket değerlendirmesinde kullanılan İstatistiksel yöntemler araştırmanın amaçlan doğrultusunda seçilmiştir. Verilerin analizinde, temel tanımlayıcı istatistiksel analizler, mutlak ve nispi dağılımlar, çapraz tablolar, basit ve tartılı ortalamalar, standart sapma, minimum ve maksimum değerler ile istatistiksel karşılaştırma yöntemleri kullanılmıştır. Bulgular ve Tartışma İncelenen İşletmelerin Sosyal, Ekonomik ve Yapısal Özellikleri DGD ödemesi alan işletme sahiplerinin ortalama yaşı 55 olup, çiftçilik deneyimleri ortalama 30 yıl, ortalama eğitim düzeyleri ise altı yıldır. İşletmeler ortalaması aile nüfusu yaklaşık beş kişi, tarımsal faaliyetlere katılan fert sayısı ise ortalama üç kişidir. İşletme sahiplerinin sosyal güvenlik kuruluşlarına üyelik (Emekli Sandığı, Bağ-Kur ve SSK) oranı yaklaşık %45, tarımsal kooperatiflere üyelik oram ise yaklaşık % 85 dir. Tarım dışı geliri olan üreticilerin oranı yaklaşık %53, işletme başına elde edilen ortalama gayrisafi üretim değeri ise YTL dir (Çizelge 1). İşletme başına düşen ortalama büyükbaş hayvan sayısı 4.6, küçükbaş hayvan sayısı ise 2.3'dür. İşletme başına düşen ortalama arazi, ekilen arazi ve nadas arazi genişliği sırasıyla; 71.4 da, 60.8 da, 10.6 da dır. İşletmelerde ortalama sulanan arazi genişliği 29 dekar, kuru arazi genişliği 42 dekardır. İşletme başına düşen ortalama mülk, kira ve ortağa işlenen arazi genişliği sırasıyla 61.2 da, 9.5 da ve 3.4 da dır (Çizelge 1). İncelenen işletmelerde ekonomik önemi ve ekim alanı en fazla olan ürünler arpa, buğday, elma ve kirazdır. İşletmelerin %46.3 ünde arpa, %20.1 inde buğday, %12.6 sında elma ve % 6.2 sinde kiraz yetiştirilmektedir. Çizelge l. İncelenen İşletmelerin Sosyal, Ekonomik ve Yapısal Özellikleri Özellikler Ort. Ürün Deseni Ort. Genişlik (Dekar) o/o Üreticinin Yaşı 55.1 Buğday Eğitim Durumu (Yıl) 6.4 Arpa Çiftçilik Deneyimi (Yıl) Ailedeki Fert Sayısı (Kişi) Tarımda Çalışan Fert Sayısı (Kişi) Sosyal Güvenlik Kuruluşuna Üye Üreticilerin Oranı (%) Tarımsal Kooperatiflere Üye Üreticilerin Oranı Tarım Dışı Geliri Olan Üreticilerin Oranı (%) Gayri safî Üretim Değeri (YTL) Ortalama. Büyükbaş hayvan sayısı Ortalama Küçükbaş hayvan sayısı Ortalama Arazi Genişlikleri (Dekarj İşletme Arazisi Ekilen Arazi Nadas Arazi Sulu Arazi Kuru Arazi Mplk Arazi Kira Arazi Ortak Arazi 29.8 Ş.Pancarı Gül Elma Nohut Yulaf Fiğ Bağ Silajlık Ayçiçeği Domates Taze Fasulye Silajlık Mısır Kiraz Şeftali Kayısı Ayva Haşhaş Vişne Yonca

4 İsparta İlinde D oğrudan G elir D esteğinin H arcam a Y önünün B elirlenm esi Ü zerine B ir A raştırm a İncelenen İşletmelerde Doğrudan Gelir Desteğinin Harcanma Yönü İncelenen işletmelerin aldıkları DGD ödemesini hangi amaçla harcadıklarını ve oranını gösteren Çizelge 2'de, işletmelerin % 57.Tinin DGD yi tarımsal amaçlı, % 2Tinin tarım dışı amaçlı ve %21.9 nun hem tarımsal hem de tarım dışı amaçlı kullandıkları görülmektedir. DGD ödemesini tarımsal amaçlı harcayan işletmelerin oram 101 dekar ve üstü işletmelerde en yüksek (%66.7), tarım dışı amaçlı harcama oranı dekar işletme genişlik grubunda (%39.4) en yüksek, hem tarımsal hem de tarım dışı harcama oranı ise dekar işletme genişlik grubunda en yüksektir (%40.0). Yapılan diğer çalışmalarda DGD ödemesini tarımsal amaçlı harcayan işletmelerin oranı sırasıyla %74.1, %83.43, %75.2, %69 olarak saptanmıştır (Gençler ve Artukoğlu, 2003; Eraklan ve ark, 2004; Ören ve Binici, 2004; Aslan ve Boz, 2006). Bu veriler, DGD ödemelerinin daha çok tüketim harcamalarına gittiği yönündeki değerlendirmelerin (Öztürk ve Narin, 2004) aksine bir sonucu ortaya koymaktadır. Çizelge 2. İncelenen İşletmelerde DGD Ödemesinin Harcanma Yönü ve Oranı Arazi Genişlik Grupları Tarımsal Amaçlı Harcayan İşletmeler Tarım Dışı Amaçlı Harcayan İşletmeler Hem Tarımsal Hem de Tarım Dışı Amaçlı Harcayan İşletmeler Topla m (dekar) Adet % Adet % Adet % Adet % Toplam DGD ödemesini tarımsal amaçlı harcayan işletmelerin % 41.6 sı gübre, %22.9 u akaryakıt, %21.7 si zirai ilaç, % 5.4 li işçi ücreti ve % 3.6 sı yem harcamaları olmak üzere daha çok girdi amaçlı kullandıkları belirlenmiştir (Çizelge 3). Başka bir çalışmada işletmelerin % 76.5Ti girdi alımında, % 8.05'i kredi borcu ödemesinde ve %1.34 ü işçilik ve hasat masrafında harcadıkları saptanmıştır (Eraktan ve ark, 2004). Bu durum DGD ödemesinin nakit ödenmesi ile birlikte girdi desteklerinin kaldırılmasının bir sonucu olarak değerlendirilebilir. Çizelge 3. İncelenen İşletmelerin DGD Ödemesini Tarımsal Amaçlı Harcama Yönü ve Oranı* Arazi Kredi Alet Genişlik Borcu Makine Sulama Grupları Gübre Zirai Haç Akaryakıt Yem İşçi ücreti Ödemesi Kirası Ücreti Toplam (dekar) Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Toplam !Her bir üretici birden fazla amaçlı harcama yapmış ve bunlar değerlendirmede dikkate alınmıştır. DGD ödemesini tarım dışı amaçlı harcayan işletmelerin %57.4,ünün gıda, %13. Tinin sağlık, %9.8?inin giyim ve %8.2 sinin eğitim amaçlı kullandıkları belirlenmiştir (Çizelge 4). Başka bir çalışmada gıda amaçlı kullanan işletmelerin oranı %82.50 olarak saptanmıştır (Eraktan ve ark. 2004). Gıda amaçlı kullanan işletmelerin oranı (%65.0) dekar, giyim amaçlı kullananların oranı (%20.0) 101 dekar ve üstü, sağlık amaçlı kullananların oranı (%20.0) dekar ve eğitim amaçlı kullananların oranı (% 21.1) dekar işletme genişlik grubunda daha yüksektir. 6 8

5 Ç.Ü.Z.F. D ergisi, 2007, 22 (1 ) : J.A gric. Fac. Ç.O., 2007, 22 ( 1 ) : Arazi Genişlik Grupları Gıda Giyim Sağlık Eğitim Evin Elektrik Ödemesi Evin Bakım Onarımı Düğün Toplam (dekar) Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Adet % Toplam 35 57, *Her bir üretici birden fazla amaçlı harcama yapmış ve bunlar değerlendirmede dikkate alınmıştır. İşletmelerin Aldıkları Doğrudan Gelir Desteğini Harcama Yönü ve Miktarı İşletmelerin aldıkları DGD miktarları arazi genişlik gruplarına göre incelendiğinde, işletme büyüklüğüne paralel olarak üreticilerin aldıkları DGD ödemelerinin arttığı görülmektedir (Çizelge 5). Nitekim 1-20 dekar arazi genişlik grubuna sahip olanlar (%24.8) ortalama YTL DGD ödemesi alınırken 101 dekarın üstünde işletme arazisine sahip olanlar (%20.0) ortalama YTL DGD ödemesi almaktadırlar. Başka bir deyişle 101 dekar ve üstü araziye sahip işletmeler, 1-20 dekar araziye sahip işletmelerden yaklaşık 11 kat daha fazla DGD ödemesi almaktadırlar. Başka bir çalışmada (Eraktan ve ark. 2004) 150 dekar üstü araziye sahip olan işletmelerin işletme başına I ile 4 kat arasında değişen oranlarda daha fazla DGD ödemesi aldıkları saptanmıştır. Tüm işletmelerin ortalaması dikkate alındığında işletme başına ortalama YTL DGD ödemesi yapıldığı belirlenmiştir. Çizelge 5.İşletmelerin Aldıkları DGD Miktarı (YTL) İşletme Genişlik Gruplan (dekar) N Min. Max. Ort. St.Sapma Toplam/Ort Not: 2004 yılı DGD ödemeleri 2005 yılında 16 YTL olarak yapılmış ve DGD tutarları buna göre hesaplanmıştır. İşletmelerin aldıkları DGD ödemesini tarımsal ve tarım dışı harcama miktar ve oranı Çizelge 6 da verilmiştir. Üreticiler aldıkları DGD ödemesinin yaklaşık %77'sini tarımsal, % 23'ünü ise tarım dışı amaçlı harcamışlardır. Çizelgeden de izlendiği gibi işletme arazi varlığı arttıkça DGD nin tarımsal amaçlı harcama oranı da artmaktadır. Başka bir deyişle küçük araziye sahip işletmelerde DGD nin tarım dışı amaçlı harcama oranı daha yüksek olmaktadır. Bu durum küçük araziye sahip işletmelerin gelir yetersizliği durumuna bağlı olarak DGD'yi tarım dışı ihtiyaçlarını (aile ve kişisel) karşılamak amacıyla kullandıkları yönünde yorumlanabilir. 69

6 İsparta İlinde D oğrudan G elir D esteğinin H arcam a Y önünün B elirlenm esi Ü zerine B ir A raştırm a Çizelge 6. İşletmelerin Aldıkları DGD Ödemesini Tarımsal ve Tarım Dışı Harcanan Miktar ve Oranı (%) Arazi Tarımsal Tarım Dışı Toplam Genişlik Grupları Değer (YTL) % Değer (YTL) % Değer (YTL) % (dekar) Ortalama Çiftçilerin aldıkları DGD ödemesi ile yaptıkları tarımsal harcamaları gösteren Çizelge 7 den de izlendiği gibi işletmeler ortalaması olarak üreticiler aldıkları DGD ödemesinin % 41.2 iııi gübre, %34 ünü akaryakıt, % 13.3 ünü zirai ilaç, %3.7'siııi işçi ücreti ve %2.7 sini kredi borcu ödemesi olmak üzere tarımsal amaçlı kullanmışlardır. Alınan DGD ödemesinden gübreye ayrılan pay (%49.2) dekar, zirai ilaca ayrılan pay (%20.4) dekar, akaryakıta ayrılan pay (%44.6) 101 dekar ve üstü, su ücretine ayrılan pay (%9.1) ve işçi ücretine (%5.3) ayrılan pay dekar işletme genişlik grubunda daha yüksektir. Kredi borcu ödemesine ayrılan pay ise 1-20 dekar işletme genişlik grubunda en yüksektir. Alınan desteğin tarımsal amaçlı olarak daha çok girdi tem ininde kullanılmış olması, DGD uygulamasının kaldırılan girdi desteklerini ikame ettiği şeklinde yorumlanabilir. Mutlak değer olarak çiftçiler sırasıyla, ortalama YTL gübre, YTL akaryakıt, 93.9 YTL zirai ilaç, 25.9 YTL işçi ücreti, 19.2 YTL kredi borcu ödemesi ve 15.5 YTL sulama ücreti harcaması yapmışlardır. Yapılan başka bir çalışmada üreticilerin ortalama 462 YTL gübre, 484 YTL akaryakıt, 132 YTL zirai ilaç, 108 YTL su ücreti, 418 YTL alet makine kirası, 96 YTL geçici işçi ücreti harcaması yaptıkları saptanmıştır (Aslan ve Boz, 2006). Elde edilen bulguların, karşılaştırılan çalışmanın sonuçlarından düşük çıkmasının nedeni, karşılaştırılan çalışmada sadece söz konusu girdi için harcama yapan işletmelerin ortalamasının alınmış olmasıdır. Çizelge 7. İşletmelerin Aldıkları DGD İle Yaptıkları Tarımsal Harcamaların Değer (YTL) ve Oranı (%) Arazi Kredi Alet Sulama Genişlik Gübre Zirai ilaç Akarvakıt Yem İşçi Ücreti Borcu Makine Ücreti Gruplan Ödemesi Alımı Toplam (dekar) Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Ortalama Çiftçilerin aldıkları DGD ödemesi ile yaptıkları tarım dışı harcamaları gösteren Çizelge 8 de izlendiği gibi üreticilerin aldıkları DGD ödemesinin % 55.6 ım gıda, %20.9 nu sağlık, %6.1 ni giyim ve eğitim, %4.7 ini ise düğün harcaması olarak tarım dışı amaçlı kullandıkları belirlenmiştir. Alınan DGD ödemesinden gıda harcamasına ayrılan pay (%56.2) dekar, sağlık harcamasına ayrılan pay (%33) 101 dekar ve üstü, giyim harcamasına ayrılan pay (%21.7) 1-20 dekar, 70 eğitim harcamasına ayrılan pay (%21.9) dekar ve düğün harcamasına (%17) ayrılan pay 1-20 dekar işletme genişlik grubunda en yüksektir. Mutlak değer olarak çiftçiler sırasıyla, ortalama YTL gıda, 43.9 YTL sağlık, 12.9 YTL eğitim, 12.7 giyim ve 9.9 YTL düğün harcaması yapmışlardır. Sağlık harcamalarının fazla olmasının nedeni olarak, üreticilerin yaş ortalamasının yüksek olması gösterilebilir (55.1 yaş). Yapılan başka bir çalışmada üreticilerin

7 Ç -Ü.Z.F. D ergisi, 2007, 22 ( 1 ) : J.A gric. Fac. Ç.Ü., 2007, 22 (1 ) : ortalama 650 YTL sağlık, YTL gıda, harcaması yaptıkları saptanmıştır (Aslan ve YTL giyim ve YTL eğitim Boz, 2006). Çizelge 8. İşletmelerin Aldıkları DGD İle Yaptıkları Tarım Dışı Harcamaların Değer (YTL) ve Oranı (%) Arazi Evin Ev Genişlik Elektrik Bakım Grupları Gıda Giyim Sağ;lık Eğitim Ücreti Onarımı Düğün Toplam (dekar) Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % Değer % _ Ortalama Sonuç ve Öneriler İsparta ilinde çiftçilerin devletten almış oldukları Doğrudan Gelir Desteğinin (DGD) harcama yönünü saptamak, desteğin tarımsal ve tarım dışı amaçlı olarak harcanma düzeyini belirlemek amacıyla yürütülen bu çalışmada, üreticilerin devletten aldıkları minimum DGD tutarı 64 YTL, maksimum DGD tutarı YTL ve ortalama DGD tutarı ise YTL olarak tespit edilmiştir. DGD ödemesini tarımsal amaçlı harcama oram 101 dekar ve üstü işletmelerde en yüksek (%82.9) iken, tarım dışı harcama oranı dekar işletme genişlik grubunda (% 34.5) en yüksektir. DGD ödemesini tarımsal amaçlı kullanan işletmelerin % 41.6 sı gübre, %22.9 u akaryakıt, %21.7,si zirai ilaç, % 5.4 ü işçi ücreti ve %3.6 sı yem harcamaları olmak üzere daha çok girdi amaçlı kullanmışlardır. DGD ödemesini tarım dışı amaçlı kullanan işletmelerin %57.4 ü gıda, %13.1 i sağlık, %9.8 i giyim ve %8.2 si eğitim amaçlı kullanmışlardır. Üreticiler aldıkları DGD ödemesinin ortalama % 41.2 sini gübre, % 34 ünü akaryakıt, % 13.3 ünü zirai ilaç, % 3.7 sini işçi ücreti ve % 2.7 sini kredi borcu ödemesi olarak tarımsal amaçlı kullanırken, % 55.6 sım gıda, % 20.9 unu sağlık, % 6.1 ini giyim ve eğitim, % 4.7,sini ise düğün harcaması olarak tarım dışı amaçlı kullanmışlardır. Alman desteğin tarımsal amaçlı olarak daha çok girdi temininde kullanılmış olması, DGD uygulamasının kaldırılan girdi desteklerini ikame ettiği şeklinde yorumlanabilir. Araştırmanın bulgularından çıkarılabilecek önemli bir sonuç, DGD uygulamasında, girdi veya fiyat destekleme politikalarından farklı olarak, alınan desteğin nakit ödenmesi ile birlikte tamamının tarımsal faaliyete gitmemiş olmasıdır. DGD uygulamasında sağlanan desteğin önemli bir kısmı (%23) tarım dışında harcandığından, bu uygulama tarım ürünleri piyasasının serbest piyasa koşullarında oluşumuna olanak tanışa da tek başına uygulandığında tarımsal üretimin ve tarım sektörünün gerilemesine neden olabilir. Tarım dışı harcama oranının arazi varlığı küçük işletme grubunda daha yüksek olduğu düşünüldüğünde, DGD den yararlandırılacak işletmelerde belirli bir büyüklüğün saptanması ve bu büyüklüğün altında kalan işletmelerin daha çok sosyal destek ödemeleri kapsamına alınması uygun olacaktır. Üreticilerin aldıkları Doğrudan Gelir Desteğinin %77 sini tarımsal, % 23 nü ise tarım dışı amaçlı harcadıkları ve tarımsal amaçlı harcamanın daha çok girdi temininde kullanılmış olması, DGD nin arazi varlığı esas alınarak verilmesi ile birlikte düşünüldüğünde; DGD uygulamasının ekstansif tarım yapan büyük işletmelerin lehine ancak entansif tarım yapan küçük işletmelerin aleyhine olduğu söylenebilir. Nitekim incelen işletmelerin ortalama ekim alanının %46.3 ü arpa ve %20.1 i buğday gibi nispeten daha az girdi kullanılan ekstansif yetiştiriciliğin yapıldığı ürünlerdir. Ancak bölge yoğun girdi kullanımı gerektiren ve nispeten daha küçük alanlarda üretimin yapıldığı önemli bir sebze ve bahçe ürünleri potansiyeline sahiptir. Bu potansiyel dikkate alındığında, söz konusu ürünlerde bölge 71

8 İsparta İlinde D oğrudan G elir D esteğinin H arcam a Y önünün B elirlenm esi Ü zerine B ir A raştırm a üreticilerinin zarar görmemesi için DGD nin farklı ürünler için farklı miktarlarda ödenmesi yönünde bir politika anlayışı geliştirilmelidir. Türkiye genelinde olduğu gibi araştırma bölgesinde de tarımsal nüfus yoğunluğu, alt yapı, arazi kullanımı, işletme ölçeği, teknoloji kullanımı, verimlilik, teknik-genel eğitim, örgütlenme, pazarlama, finansman, kurumsal ve hukuki düzenlemeler gibi çok ciddi yapısal sorunlar bulunmaktadır. Yapısal sorunlarını henüz aşamamış ve devlet desteğine gereksinim duymayacak bir gelişmişlik düzeyine ulaşamamış bir sektör için devlet destekli politikalar yaşamsal bir önem taşımaktadır. Bu anlamda seçici ve dinamik bir Doğrudan Gelir Desteği uygulaması, hem tarımın yapısal sorunlarının çözümünü sağlayabilir, hem de tarımsal ürün deseni ve ürün miktarının yeniden şekillenmesine olanak sağlayarak kaynakların daha etkin kullanımı ve dağılımına yardımcı olabilir. Kaynaklar Desteği Sisteminin Değerlendirilmesi: Aslan, M,. Boz, İ Doğrudan Gelir Akhisar İlçesi Örneği. İzmir Ticaret Desteğinin Tarımsal Amaçlı Borsası Yayınları, Yayın no: 79. İzmir. Kullanımını Etkileyen Faktörler. Tarım Ören, M.N. Binici, T Doğrudan Gelir Ekonomisi Dergisi 2005, 11(2) : Desteği Uygulamasının GAP Alanı İzmir. ARIP, Doğrudan Gelir Desteği (DGD): Ürüne Değil, Üretene Destek. (Erişim Tarihi, ) Babacan, A Genel tarım Politikaları Çerçevesinde Doğrudan Gelir Ödemeleri Tarımsal Yapı ve Gelirlerine Etkileri. Türkiye VI. Tarım Ekonomisi Kongresi Eylül s Tokat. Öztürk, F,. Narin, M, Türk Tarım Politikaları ve Doğrudan Gelir Desteği Türkiye İktisat Kongresi. İzmir. 5-9 Mayıs (Tebliğler). Ankara: DPT. Sistemi. Devlet Planlama Teşkilatı Ankara. İktisadi Sektörler ve Koordinasyon Genel Müdürlüğü. Ankara. RG (Resmi Gazete) T.C Resmi Gazete, Sayı:23993, Tarih: Dale, J. Leuck The Effects of RG (Resmi Gazete) T.C Resmi Gazete, Decoupling Agricultural Subsidies on United States and European Community Budgetary Expenditures. ERS. USDA. W ashington. D.C. Eraktan, G,. Abay, C,. Miran, R, Olhan, E,. Sayı:24785, Tarih: RG (Resmi Gazete) T.C Resmi Gazete, Sayı:24439, Tarih: RG (Resmi Gazete) T.C Resmi Gazete, Sayı:25096, Tarih: Türk Tarımında Doğrudan Gelir RG (Resmi Gazete) T.C Resmi Gazele, Desteği Uygulamalarının Sonuçları Üzerine Bir Araştırma. İstanbul Ticaret Odası, Yayın No: İstanbul. Gençler, Fv Artukoğlu, M.M Türk Tarımı Açısından Doğrudan Gelir Sayı:25461, Tarih: Yamane, T, Elemantary Sampling Theory. Prentice-In.. Englewood Cliffs. N.J.USA. 72