ÖĞRENME FAALİYETİ 37

Transkript

1 ÖĞRENME FAALİYETİ 37 AMAÇ OTOMASYON ALANI Bu faaliyet sonucunda otomasyon alanındaki meslekleri tanıyabileceksiniz. A. ALANIN MEVCUT DURUMU VE GELECEĞİ 234 Sanayi devriminin başlangıcının aksine, yakın geçmişimizde üretmek tek başına yeterli olmaktan uzaklaştı. Tüm dünyanın açık bir pazar hâline geldiği rekabetçi koşullarda üretimi; hızlı, standart, güvenli, nihayet verimli kılmak, bir zorunluluk hâline geldi. Endüstride bu zorunluluğun karşılığı şüphesiz ki otomasyondur. Yaşamın kaynağı güneş ise üretimi artırmanın, verimliliği çoğaltmanın kaynağı da otomasyondur. Tıpkı güneş gökyüzünde parladıkça yaşamın var olmaya devam ettiği gibi, otomasyon yerleşip ilerledikçe endüstriyel üretim onunla doğru orantılı olarak gelişmeye devam edecektir. Günümüzde hayatımızı kolaylaştıran pek çok araç, gereç ve makineleri kullanmak bir parçamız hâline gelmiştir. Bindiğimiz asansörü, yürüyen merdiveni vb. kullanarak yüksek katlara kolaylıkla çıkarız, ya da yükümüzü çıkartırız. Mobil iş makineleri ile her ortamda taşıma, kaldırma, delme, kazma, kırma, biçme vb. işlemlerini kolayca yaparız. Otomatik olarak açılıp kapanan kapılar sayesinde elimizde ne kadar yük olursa olsun kolayca giriş, çıkış yaparız. İnen, çıkan sahne sistemleri, televizyon gösteri programlarının bir parçası olmuştur. Belli zamanlarda açılması gereken köprüler hidrolik sistemlerle kolayca açıp kapanabilir hale gelmiştir. Yaşanan bu örneklerin dışında otomasyon, insanların, zararlı ve tehlikeli olması nedeniyle yapamayacağı işlerde ortaya çıkar; yangın söndürme robotları, mayın arama robotları, zehirli ilaçlama robotları, uzay robotları vb. bu konuda birer örnektir. Günümüz şartlarında bilgisayar kontrollü elektromekanik sistemlerin büyük bir kısmı, teknoloji lideri ülkelerde tasarlanmakta ve ülkemize ürün veya teknoloji olarak ithal edilmektedir. Bu durum, özellikle küçük ve orta ölçekli sanayi kuruluşlarının, uluslararası pazardaki rakipleri ile rekabet edebilmelerini gerektirdiğinden özel bir önem taşımaktadır. Bu kuruluşlar için otomasyon hayati önem taşıyan pahalı bir işlemdir. Bunun sebebi ise ödenen paranın büyük bir kısmının sistemin satın alındığı ülkeden yapılan teknoloji transferi için yapılmasıdır ki, bu genellikle % 60 ile % 80 ler civarındadır. Bu durum açıkça göstermektedir ki, özellikle bilgisayar kontrollü elektromekanik sistemler konusunda uygulama becerisine sahip, bu eğitimi verebilen teknik elemanlara, bu tür teknolojik sistemlerin geliştirilmesi ve üretilmesi için acil ihtiyaç bulunmaktadır. Uluslararası düzeyde bu konuya ne kadar önem verildiği net bir şekilde görülmektedir. Türkiye deki benzeri çalışmaların birkaç üniversite dışında yapılmadığı da göz önüne alınırsa, ülkemiz için durumun ciddi olduğu anlaşılmaktadır. Ülkemizde bu konudaki çalışmalara hız verilmesi, kapsamlarının genişletilmesi, özellikle yetişmiş eleman ihtiyacını karşılamaya yönelik düzenlemelerin yapılması zorunludur. Ülkemizde de otomasyon alanında eğitim verilen mühendislik, teknik eğitim ve meslek yüksek okulu programları giderek yaygınlaşmaktadır. B. ALANIN ALTINDA YER ALAN MESLEKLER Mekatronik Sistem Teknisyeni Robotik Sistem Teknisyeni

2 Hidrolik ve Pnömatik Sistem Teknisyeni Elektromekanik Taşıyıcılar Bakım ve Onarım Elemanı 1. MEKATRONİK SİSTEM TEKNİSYENİ Tanımı İleri teknolojiyi kullanan üretim ve hizmet sektörlerinde; mekatronik sistemleri (elektrik, elektronik, mekanik, programlama vb.) tasarlama, kurma ve uygulama, üretim ve bilişim cihazlarının montajı, devreye alma, işletme, bakım ve onarımlarını yapma, geliştirme, programlama ve işletme şartlarına uygun işlerde çalıştırma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir. Görevleri Mekatronik laboratuarı Hedef projeyi belirlemek, Çevresel şartları belirlemek, Zaman ve maliyet hesaplarını yapmak, Tasarımda kullanılacak araç, gereç ve ekipmanları seçmek, Fonksiyon şeması çıkarmak, Sistemin elektrik, elektronik ve mekanik ünitelerini tasarlamak, Simülasyon yapmak, Elektrik, elektronik ve mekanik bağlantılarını yapmak, Gerekli emniyet tedbirlerini almak, Montaj sırasında kalite güvence şartlarına uymak, Elektrik, elektronik ve mekanik arızalarını gidermek, Arızalı parçaları sökmek ve tamir etmek, Elektrik, elektronik ve mekanik kısımlarının arızalarını tespit etmek, Elektrik, elektronik ve mekanik sistemlerinin sürekliliğini sağlamak, Sistemdeki hidrolik ve pnömatik elemanların periyodik bakımını yapmak, Sistemdeki hidrolik ve pnömatik elemanların arızalarını tespit etmek, Sistemin bilgisayar yazılımını hazırlamak ve test etmek, Sistemin CAD-CAM çizimlerini yapmak, Sistemde kullanılacak sensörleri, sürücüleri, taşıyıcı elemanları ve ölçüm elemanlarını seçmek ve kullanmaktır. 235

3 Mekatronik alan grafiği Mekatronik çalışma ortamı Mekatronik tasarım ortamı Mekatronik bir sistem 236

4 ROBOTİK SİSTEM TEKNİSYENİ Tanımı Robotlu üretime geçmeyi planlayan fabrikaların alt yapısını hazırlayan, gerekli robotlu sistemi seçen, elektrik, elektronik ve mekanik bağlantılarını yapan, bilgisayar yazılımını ve mekanik çizimlerini yaparak işletmeye alan, bakım onarım ve operatörlüğünü yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir. Otomotiv sektöründeki robotlar Görevleri Hedef projeyi ve çevresel şartları belirlemek. Zaman ve maliyet hesaplarını yapmak. Tasarımda kullanılacak araç, gereç ve ekipmanları seçmek. Fonksiyon şeması çıkarmak. Robot seçimi yapmak. Sistemin elektrik, elektronik ve mekanik ünitelerini tasarlamak. Mekanik, elektrik ve elektronik çizimlerini yapmak. Robotu programlamak. Robotu çalıştırarak gerekli ayarları ve düzenlemeleri yapmak. İşletmedeki robotun görevlerini saptamak. Robotun görevine uygun çalışma algoritmasını çıkarmak. Programı yazmak ve simülasyonunu yapmak. Programı robota yüklemek ve test etmek. Yazılım hatalarını tespit etmek ve gidermek Yazılımda gerekli güncellemeleri yapmak. Robotun kurulum talimatını incelemek. Robotun kurulacağı yeri tespit etmek. Montajda uyulması gereken standartları tespit etmek. Kullanılacak malzeme ve ekipmanları seçmek. Elektrik elektronik bağlantılarını yapmak. Gerekli emniyet tedbirlerini almak. Montaj sırasında kalite güvence şartlarına uymak. Robotu çalıştırarak test etmek. Robotlu sistemin bakım kayıtlarını tutmak. 237

5 Robotlu sistemin elektrik, elektronik ve mekanik arızalarını gidermek. Arızalı parçaları sökmek, tamir etmek ve monte etmek. Robot sistemin bakımını yapmak. Robot sistemin çalışma verimliliğini izlemek, kayıtlarını tutmak ve sistemin sürekliliğini sağlamak. Robotlu üretim bandı Robot ile yapılan bir kaynak işlemi Bilgisayar kontrollü robot kolu Robotlu sistem tasarımı Oyuncak robotlar 238

6 HİDROLİK VE PNÖMATİK SİSTEM TEKNİSYENİ Tanımı Sıvıların (yağların) basınç altında sıkılaştırılması sonucu oluşan enerjiden faydalanılarak kuvvet veya hareket iletilmesi prensibine hidrolik, aynı işlemin basınçlı hava ile yapılmasına pnömatik denir. Hidrolik pnömatik teknisyeni, endüstriyel üretimin gerçekleştirildiği iş yerlerinde veya ihtiyaç duyulan diğer alanlarda kullanılan otomasyon sistemlerinin, iş makinelerinin, takım tezgâhlarının, robot sistemlerin, mekatronik sistemlerin ve preslerin hidrolik, pnömatik devrelerini oluşturma, devre eleman montajını, tamir ve bakımını yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir. Pnömatik bir sistem Görevleri Temel elektrik, elektronik, mekanik ve kumanda işlemlerini yapmak. Hidrolik ve pnömatik devre tasarımı yapmak. Hidrolik ve pnömatik ürün tasarımı yapmak. Hidrolik ve pnömatik sistemlerin bakım ve onarımını yapmak. Montaj yapmak ve işletmeye almak. Kalite kontrol ve test yapmak. Hidrolik ve pnömatik sistemlerde operatörlük yapmak. Kullanılan araç gereç ve ekipmanları hazırlamak. Satış ve teknik danışmanlık yapmak. Ölçme kontrol aletlerini kullanmak. Elektronik elemanlarda test ve ölçümler yapmak. PLC programlamak. Mikroişlemci ile kontrol devresi tasarlamak. Bilgisayar programı yazarak kontrol yazılımı hazırlamak. Meslek ile ilgili gelişmeleri takip etmek. Hidrolik ve pnömatik manometreler Hidrolik ve pnömatik devre elemanları Hidrolik ve pnömatik sistemlerin ayarlarını yapmak. Hidrolik ve pnömatik sistemlerin verimini kontrol ederek gerekli kayıtları tutmak. Hidrolik ve pnömatik sistemlerin sürekliliğini sağlamak. 239

7 Hidrolik bir sistem Hidrolik ve pnömatik üretim sahası ELEKTROMEKANİK TAŞIYICILAR BAKIM VE ONARIM ELEMANI Tanımı Otomasyon alanında her tür canlı, cansız materyali kapalı ya da açık alanda düşey veya eğimli olarak taşıyabilen asansör, yürüyen merdiven, yürüyen yol ve vincin emniyetli bir şekilde çalışmasına yönelik bakım ve onarımını yapma bilgi ve becerisine sahip nitelikli kişidir. Görevleri Elektromekanik taşıyıcıların arızasını belirlemek. Elektromekanik taşıyıcıların elektrik arızasını gidermek. Elektromekanik taşıyıcıların mekanik arızasını gidermek. Elektromekanik taşıyıcıların periyodik bakımını yapmak. Elektromekanik taşıyıcılar alanının çalışma ortamı Alanda yapılan işler 240 Günümüzün vazgeçilmezi asansörler

8 Elektromekanik taşıyıcılara örnekler C. MESLEK ELEMANLARINDA ARANAN ÖZELLİKLER Otomasyon alanında çalışmak isteyenlerin görme ve işitme duyu organlarının mesleğin gerektirdiği derecede işlevini yerine getirmesi gerekir. Matematik ve fen bilimlerine yatkın, analitik geometri ve görsel düşünme yeteneğine sahip, soğukkanlı, dikkatli, titiz ve ayrıntılara özen gösteren, ince ayrıntıları yakalayabilen, el becerisi gelişmiş, yeniliğe açık, araştırıcı, sorun giderici, alet ve makinelerle çalışabilen, bedenen ve ruhsal olarak sağlıklı olan, estetik görüşlü ve meslekî eğitim almış kimseler olmaları gerekir. Elektromekanik taşıyıcı sistemlerde çalışan elemanların görevlerini yaparken dikkatsiz davranmaları ciddi kazalara yol açabilir, kalıcı sakatlıklar oluşabilir. D. ÇALIŞMA ORTAMI VE KOŞULLARI Mekatronik, robotik, hidrolik ve pnömatik sistem teknisyenleri; otomasyon firmalarının Ar- Ge birimlerinde, teknik servislerde, laboratuvarda, fabrikaların atölyelerinde çalışırlar. Çalışma ortamı genelde sessiz ve kapalı olabileceği gibi gürültülü fabrika ortamında da olabilir. Zamanları proje odalarında, laboratuarlarda ve işletmelerde geçer. Çalışma ortamı elemanın yaptığı işe göre değişmektedir. İmalat, bakım onarım, kalite kontrol ve test gibi alanları fabrika ortamında; teknik servis ve montaj gibi alanları fabrika ortamında ya da müşteriye bağlı olarak montajı yapılacak işletmede, tasarım, satış ve teknik danışmanlık alanları ofis ortamında çalışır. Elektromekanik taşıyıcılar bakım ve onarım elemanı; genellikle çok katlı binalarda, kapalı mekânlarda bu sistemleri üreten iş yerlerinde ve inşaatlarda çalışırlar. Çalışma ortamı asansör, yürüyen merdiven, vinç ve kren montajında, iskele üzerinde, asansör boşluğu denilen dar ve karanlık mekânlarda güç pozisyonlarda çalışırlar. Kaynakçılar ve elektrikçilerle koordineli çalışırlar. E. İŞ BULMA OLANAKLARI Robotlu sistem entegrasyonu yapan otomasyon firmalarının sayısı giderek artmaktadır. Birçok işletme, üretim bantlarını robotlara bırakmaktadır. Böylece robotların kullanımı artmakta ve bu işletmelerde tasarım, bakım onarım ve modernizasyon hizmetleri artmaktadır. Mekatronik ve robot sistemleri teknisyenleri bu firmalarda rahatlıkla iş bulabilir ve kısa zaman içerisinde çalışma ortamına ve koşullarına adapte olarak mesleğinde iyi konumlara gelebilir. Belli başlı robotlu üretim yapan ve hizmet veren sektörler; beyaz eşya, otomotiv, elektrik, elektronik, makine, gıda, sağlık, temizlik, ilaç, savunma sanayi, toplu dağıtım, üretim, basın-yayın, tekstildir. Hidrolik Pnömatik Teknisyeni; hidrolik pnömatik sektörü içinde, satış, üretim, tasarım, montaj, bakım ve onarım alanlarında çalışabilir. Ayrıca içinde otomasyon geçen tüm sektörlerde (otomotiv, elektronik ve beyaz eşya, gıda, ambalaj ve paketleme, sağlık, iş makineleri, mobil sistemler, taşımacılık, kaldırma sistemleri, montaj işletmeleri, güç ve hareket iletimi, uçak ve gemi 241

9 endüstrisi, robot üretim ve tasarım sistemleri vb.) çok geniş bir çalışma alanı bulur. Elektromekanik taşıyıcılar bakım ve onarım elemanı; özel asansör uygulamaları, insan asansörleri, yük asansörleri, şantiye asansörleri, santral vb. açık arazide kullanılan özel amaçlı asansör imalatı, montajı ve bakım ve onarım servislerinde çalışabilirler. Türkiye de özellikle kentlerdeki hızlı nüfus artışı ve çok katlı yapılaşma sonucunda asansörlere olan talep giderek artmaktadır. Asansör talebindeki artışla birlikte, bu alanda faaliyet gösteren elemanlara olan talep de artmaktadır. Önceleri sadece asansör montajına önem verilirken, özellikle 1980 lerden sonra asansör bakım ve arıza elemanlarına duyulan ihtiyaç da artmaya başlamıştır. Meslekte istihdam olanakları, teknolojik gelişmeleri izleyebilme ile doğrudan orantılıdır. Meslekte yetişmiş eleman sıkıntısı olduğu gözlenmektedir. Büyük ölçekli işletmelerde, asansör montörü, asansör bakım elemanı ve asansör arızacısı olarak üç ayrı uzmanlık alanı görülmekte, ancak küçük ölçekli işletmelerde montaj ve bakım-onarım aynı kişiler tarafından yapılabilmektedir. Sürekli büyüyen asansör talebine paralel olarak rekabet artışı ve teknolojik gelişmeler asansör kalitesini giderek artırmaktadır F. EĞİTİM VE KARİYER İMKÂNLARI eğitim öğretim yılından itibaren meslek liselerinde Mekatronik Sistem Teknisyeni, Robotik Sistem Teknisyeni ve Hidrolik ve Pnömatik Sistem Teknisyeni ve Elektromekanik Taşıyıcılar Bakım ve Onarım Elemanı sertifikaları verilecektir. Robotik ve Mekatronik Teknisyeni sertifikasına sahip olanlar ÖSYM tarafından yapılan Öğrenci Seçme Sınavına (ÖSS) girip başarılı olmaları hâlinde Elektronik ve Haberleşme Öğretmenliği, Elektronik ve Bilgisayar Öğretmenliği, Elektronik Öğretmenliği, Otomotiv Öğretmenliği, Mekatronik Öğretmenliği ile Talaşlı Üretim Öğretmenliği lisans programını tercih etmeleri durumunda, ek puan almaları nedeniyle diğer bölümlerden mezun olanlara göre öncelikle yerleştirilmektedir. Hidrolik ve Pnömatik Teknisyeni sertifikasına sahip olanlar ÖSYM tarafından yapılan Öğrenci Seçme Sınavına (ÖSS) girip başarılı olmaları hâlinde, Otomotiv Öğretmenliği, Mekatronik Öğretmenliği ile Talaşlı Üretim Öğretmenliği lisans programını tercih etmeleri durumunda, ek puan almaları nedeniyle diğer bölümlerden mezun olanlara göre öncelikle yerleştirilmektedir. Elektromekanik Taşıyıcılar Bakım ve Onarım Elemanı sertifikasına sahip olanlar ÖSYM tarafından yapılan Öğrenci Seçme Sınavına (ÖSS) girip başarılı olmaları hâlinde, Elektrik Öğretmenliği lisans programını tercih etmeleri durumunda, ek puan almaları nedeniyle diğer bölümlerden mezun olanlara göre öncelikle yerleştirilmektedir. Ayrıca istedikleri takdirde Mekatronik, Elektrik, Elektronik ve Haberleşme, Elektrik Elektronik Teknikerliği, Endüstriyel Elektronik, Endüstriyel Otomasyon, Ev cihazları Teknolojisi, Makine, Makine Yağları ve Yağlama Teknolojisi, Sondajcılık, Tarım Alet ve Makineleri, Metalürji Malzeme, Gemi Makineleri, Otomotiv, Oto Boya Karoseri Doğrultma Teknikerliği, Metalografi ve Malzeme Muayenesi, Endüstriyel Kalıpçılık, Hasat Sonrası Teknolojisi ön lisans programına sınavsız geçiş için başvurabilirler. Gereken koşullara sahip oldukları takdirde yerleştirilebilirler. Ön lisans programlarını başarı ile bitirenler ÖSYM tarafından açılan Dikey Geçiş Sınavı nda başarılı oldukları takdirde, lisans programlarına dikey geçiş yapabilirler. Lisans programını bitirenler de yüksek lisans ve doktora eğitimi yapabilirler. Özel işyerlerinde çalışanlar tecrübe ve deneyimlerine göre kalite kontrol şefi, atölye şefi, bölüm şefi vb. adlar altında çalışabilmekte veya kendi adlarına iş yeri açabilmektedirler.