EKONOMİK ANAYASA REFORMUNA KİM(LER), NİÇİN KARŞI ÇIKIYOR?

Transkript

1 EKONOMİK ANAYASA REFORMUNA KİM(LER), NİÇİN KARŞI ÇIKIYOR? Prof.Dr.Coşkun Can Aktan Bu kısa yazımızda bugüne değin, ülkemizde anayasal iktisat felsefesi ve ekonomik anayasa reformuna eleştiri yöneltenlerin bir tahlilini yapmak istiyorum. Türkiye için son derece önemli olduğuna inandığımız Ekonomik Anayasa reformuna ve bu reform önerilerinin temellerini oluşturan Anayasal Politik İktisat a kim(ler) ve niçin karşı çıkıyor? Bu konudaki görüşlerimizi kısa maddeler halinde özetleyebiliriz: (a) Anayasal iktisat felsefesine ve ekonomik anayasa reformuna eleştiri yöneltenlerin konuyu ya hiç bilmedikleri ya da yeterince konu hakkında bilgilenmeksizin yorum ve değerlendirmeler yaptıkları anlaşılmaktadır. Anayasal iktisat araştırma alanı ile ilgili olarak devasa literatürden habersiz olan, konu hakkında araştırma yapma ve okuma zahmetine katlanmayan bir kısım insanlar, konuyu sadece kendi bilgi sınırları içerisinde değerlendirmekte ve yorum yapmaktadırlar. Büyük Hun İmparatoru Attila ya atfen söylenen bir söz biliyorum: yüzeysel amaçlar, yüzeysel sonuçlar doğurur. 1 Bu sözün anlamı ve mesajı oldukça açıktır. Herhangi bir konuya yüzeysel baktığımız ve derinlemesine inceleme Yeni Türkiye Dergisi, Eylül-Ekim Sayı 29. s Wess Roberts, Hun İmparatoru Atilla nın Liderlik Sırları, İstanbul: İlgi Yayıncılık,1989. s

2 yapmadığımız takdirde yüzeysel sonuçlara ulaşmamız kaçınılmaz olacaktır. İnsanlar her geçen gün giderek büyüyen bilgi altında adeta ezildiklerinin farkında olmadan kendi dar bilgi sınırları içerisinde bazı şeyleri bildiklerine inanmaktadırlar ya da öyle sanmaktadırlar. Sokrat ın daha ilk çağda söylenmiş ve yaşadığımız bilgi çağında çok büyük anlam ifade eden bir sözünü de burada aktarmak istiyorum. Sokrat diyor ki, ben onlardan daha bilginim, çünkü onlar hiç bir şey bilmedikleri halde bildiklerini sanıyorlar, ben ise bilmiyorum ama, bildiğimi de sanmıyorum, demek ki ben onlardan daha bilgiliyim, çünkü bilmediklerimi bildiğimi sanmıyorum. 2 Doğrusunu söylemek gerekirse, bilgi okyanusunda hepimiz çok kolay boğulacak bilgisiz balıklara benziyoruz... Ben kendimi her geçen gün büyüyen bilgi karşısında Sokrat ın ifade ettiği anlamda bilgisiz olarak görüyorum... Her güne başladığımda yeni bir şeyler öğrenmenin heyacanını yaşıyorum. Bilmediklerimi öğrenmek için çalışıyorum... Bilmediklerim hakkında yorum yapmıyorum... Ülkemizde, maalesef adı bilim adamı olarak nitelendirilen bir çok akademisyenin; bir kısmının okumaz- yazmaz ; bir kısmının okur- yazmaz (yazma tembeli); bir kısmının çok hayret edilecek şekilde okumaz-yazdırır! (asistanlarına ders kitabı ya da makale yazdıran hocaları bu kategoriye koyuyorum!) olduğunu çok iyi biliyoruz. Ne yazıktır ki, okur-yazar insanlarımızın sayısı çok azdır!... okuryazar ların bir kısmı ise anayasal iktisat alanında olduğu gibi muhtemelen bir kaç Türkçe makaleyi okuyarak eleştiri yöneltebilmektedirler. (b) Benim kanaatim, ülkemizde disiplinlerarası (interdisipliner) çalışma eğiliminin yaygın olmaması dolayısıyla, bir alanda çalışma yapanlar sadece kendi disiplinlerinin dar bakışı içerisinde kalmakta, geniş bir ufuktan konuyu 2 Coşkun Can Aktan, 21. Yüzyıl İçin Yeni Toplumsal Sözleşme, İstanbul: Mart Matbaacılık, S

3 değerlendirememektedirler. Bilginin hızla büyüdüğü bilgi çağında, insanın kendisini çok dar bir araştırma alanına hapsetmesi bu kimselerin vizyonlarının da dar olması neticesini doğurmaktadır. Ben inanıyorum ki, günümüzde bırakınız interdisipliner çalışmayı multi-disipliner çalışmak bir zorunluluk halini almıştır. Ülkemizde üniversitelerde hala tek bir alanda uzmanlaşmayı benimseyen ve bunu tatbik eden araştırmacılar ağırlıktadır. Ben bu yaklaşımı Taylorist bilimcilik! olarak adlandırıyorum. Oysa, benim kanaatim, örneğin bir sosyal bilim dalında çalışan bilim adamının en başta diğer sosyal bilim dalları ile yakından ilgili olması, hatta müsbet bilimlere de kapalı olmaması gerekir. 17 ve 18. yüzyılda yaşamış büyük filozofların ekonomi, siyaset bilimi, ahlak, sosyoloji ile çok yakından ilgilendiklerini biliyoruz. Aklıma gelen ilk örnek Kant tır. Eleştirel felsefenin babası olarak kabul ettiğimiz Immanuel Kant ın bırakınız ahlak ve felsefeyi, fizik ve astronomi alanında yazdığı eserler bizim için şaşırtıcı olmamalıdır!... Özetle, interdisipliner ve bugün için daha da gerekli olan multidispliner çalışma olmadan olayları geniş bir perspektifden değerlendirme imkanımız olamaz. Bu konuda ülkemizde anayasa hukuku alanında çalışma yapan akademisyenlerin durumu örnek gösterilebilir. Ülkemizde, anayasa hukuku alanında çalışmalar yapan profesörlerin bir çoğunun ekonomi bilimini, kendi alanlarının tamamen dışında görmelerinden dolayı olaylara bakış açıları son derece yetersiz kalmaktadır. Ülkemizde 1990 lı yılların başlarından bu yana anayasal iktisat alanında yaptığımız çalışmalara anayasa hukukçularının ilgisi maalesef çok yetersiz düzeyde kalmıştır. Türkiye nin tanınmış anayasa hukukçuları arasında sayabileceğimiz Mümtaz Soysal, Ergun Özbudun, Erdoğan Teziç gibi isimler konuya ilgi göstermemişlerdir. Türkiye de anayasa hukuku alanında yazılmış eserlerde, anayasa ve ekonomi arasındaki ilişki maalesef bugüne değin analiz edilmemiştir. 3

4 Yukarıdaki eleştirilerim sadece anayasa hukuku alanında çalışan akademisyenler ve uygulamacılar için değil, iktisatçılar, maliyeciler, yönetim bilimcileri için de geçerlidir. (c) Ülkemizde üniversitelerde iktisat eğitiminde verilen müfredatın Keynezyen İktisat ağırlıklı olması dolayısıyla müdahaleci devlet anlayışını benimseyenlerin açoğunlukta olduğunu görüyoruz. Keynezyen iktisat ı Batı daki ders kitaplarından yer yer tercüme ederek kendi ders kitaplarına monte eden hocalarımız, öğrencilerine çok uzun yıllar piyasa ekonomisinin kötü olduğunu ve piyasanın başarısızlıklarının devlet müdahalesi ile ortadan kaldırılacağını öğretmişlerdir. Bugün üniversitelerimizde okutulan makro- iktisat, iktisat politikası, maliye politikası, para politikası ve saire ders kitapları önemli ölçüde Keynezyen makro iktisat yaklaşımını yansıtmaktadır. Keynezyen iktisadın yıkılması ile ortaya çıkan yeni iktisadi düşünceler (monetarizm, arz-yönlü iktisat, kamu tercihi ve anayasal iktisat, vs.) ise ülkemizde ders kitaplarına daha yeni yeni girmekte ve incelenmektedir. (d) Anayasal iktisada eleştiri yönelten bir başka grup olarak muhafazakarmilliyetçi kesimlerin yaklaşımını gösterebilirim. Muhafazakar çevrelerin yeni yaklaşımlara şüpheci bakışları; milliyetçi kesimlerin ise hemen her konuda bunlar bizim milli değerlerimize uymaz ya da kendi milli modelimizi geliştirmeliyiz türünden eleştirileri bilinmektedir. Muhafazakarlık, her zaman değişime şüphe ile bakma eğiliminde olmuştur. Muhafazakarlık, en kısa ve öz olarak mevcut hukuki durumun ve kurulu düzenin (Status Quo) muhafazası olarak tanımlanabilir. Abraham Lincoln un Muhafazakarlık nedir? Eski ve denenmişe hayran olmak, yeni ve denenmişe muhalif olmak değil midir? sözü muhafazakar düşünceyi çok güzel bir şekilde özetlemektedir. Gerçekten de, muhafazakarlar, yeniliklere ve değişime daima 4

5 karşı olma eğiliminde olmuşlardır. Ülkemizde bazı muhafazakar ve milliyetçi çevrelerin anayasal iktisat ve benzeri yeni fikirlere karşı olduklarını biliyoruz. (e) Anayasal iktisada bilgisizce yöneltilen eleştirilerin bir diğeri de sözde demokrasi savunucularından gelmektedir. Demokrasi cahilleri olarak adlandıracağım bu kimseler, halkın seçtiği temsilcilerinin güç ve yetkilerinin sınırlandırılmasının anti-demokratik olduğu iddiasındadırlar. Bir kere bu kimselerin gerçek demokrasi nin ne anlama geldiğini bilmediklerine şüphe yoktur. Demokrasi, halkın seçtiği kimselerin keyfi yönetimi değildir ve olamaz. Tarihin her sayfası bize halkı temsil eden yöneticilerin güç ve yetkilerini kötüye kullandıklarını gösteren örneklerle doludur. Siyasal güç, devasa bir güçtür. Siyasal güç sınırlandırılmadığı takdirde yöneticilerin sahip oldukları güçlerini kötüye kullanabilmeleri sözkonusu olabilir. Hukuk devleti, yöneticilerin eylem ve davranışlarının hukuk kuralları ile sınırlandırılması demektir. Aksi halde, birey hak ve özgürlüklerinin her zaman ihlal edilmesi sözkonusu olabilir. Demokrasilerin günümüzde yozlaşmasının en önemli nedenlerinden birisi halkın temsicilerinin güç ve yetkilerini kötüye kullanmalarında aranmalıdır. Günümüzde adına demokrasi denilen siyasal yönetim biçiminde egemenlik esasen halkın elinde değil, güya halkı temsil eden bir siyasal iktidarın, daha da kötüsü bu siyasal iktidarın başında bulunan liderin elindedir. Parti Egemenliği ya da Lider diktası adını verdiğimiz bu yozlaşma, demokrasilerin günümüzde nasıl gizli bir otokrasiye ya da oligarşiye dönüştüğünün açık göstergesidir. Bunların dışında, siyasal ilgisizlik ve siyasal bilgisizlik adını verdiğimiz faktörler seçim ve oylama mekanizmasının hiç bir zaman halkın hür iradesini yansıtmayacağını bize açıklamaktadır. Halkın hür iradesini temsil eden seçilmişlerin güç ve yetkilerini sınırlamak anti-demokratikdir demek koca bir cehaletten başka bir 5

6 şey değildir. Halkın okuma yazma oranının ve kültür seviyesinin düşük olduğu, aynı zamanda halkın siyasete ilgisiz ve kayıtsız olduğu bir toplumda sandığın içinden çıkan sonucu milli irade diye yorumlamak çok büyük bir hata ve yanılgıdır. Hele hele seçim sistemindeki çarpıklıklar dolayısıyla çok düşük bir oy oranı ile seçilen kimseleri halkın gerçek temsilcisi olarak ele almak ve değerlendirmek büsbütün yanlıştır. Böylesine bir sistemi sadece çoğunluk despotizmi olarak adlandırmak mümkündür. Özetle, siyasal ilgisizlik, siyasal bilgisizlik, çoğunluk despotizmi, parti egemenliği, lider diktası, siyasal gücün kötüye kullanılması tehlikesi ve saire nedenler, bizim sınırlı demokrasi yi savunmamız için fazlasıyla yeterlidir... Sınırlı demokrasi, ya da anayasal demokrasi (constitutional democracy) yi savunanların en başında hiç şüphesiz anayasal iktisatçılar gelmektedir. (f) Anayasal iktisada, insan a bakış açısı dolayısıyla da bazı eleştiriler yöneltilmektedir. Bazı kimseler, devlet yönetimdeki yozlaşmanın ancak iyi insan lar ile ortadan kaldırılabileceği düşüncesindedirler. Ahlaklı ve erdemli yöneticilerin iş başına getirilmesi halinde devlet yönetiminde yaşanan yozlaşmaların ortadan kalkacağı iddia edilmektedir. İyi insanların iyi sistemleri oluşturacağı ve sistemi yozlaştırmayacağı savunulmaktadır. Bu yaklaşımı savunanların bir kısmı din ve ahlak faktörünü ön plana çıkararak inanç sahibi ahlaklı bireyler işbaşına gelirse her sorun ortadan kalkar düşüncesindedirler. Bu yaklaşımın son derece eksik olduğu kanaatindeyim. Bir kere insan doğası itibariyle özel çıkarına düşkün olan ve gücü elinde tutmayı seven bir yaratıktır. İkinci olarak, iyi bir sosyal düzen inşaa etmek için insan kalitesi yeterli olmaz, sistemin ve donanımın da kaliteli olması gerekir. Düşününüz ki, bir şirkette çok iyi eğitilmiş ve aynı zamanda ahlak ve erdem sahibi birisini çalıştırıyorsunuz. Bu kişiden istediğiniz performansı elde edebilmeniz için sistem kalitesi nin ve donanım kalitesi nin iyi 6

7 olması gerekir. Bilgisayar kullanımını çok iyi bilen birisine ancak çok iyi donanımı olan bir bilgisayar vererek daha iyi sonuçlar alabilirsiniz. Bu da yetmez, bilgisayar kullanıcısına en başta bir insan olarak değer vermek, onu motive etmek, ödüllendirmek gerekir. Bunlar organizasyondaki sistem kalitesinin sadece bir yönünü oluşturur. Dikey, hiyerarşik bir organizasyon yapısında; çalışanların takdir edilmediği, ödüllendirilmediği, yükselme kriterlerinin açık ve anlaşılır olmadığı bir organizasyon sisteminde tek başına insan kalitesi organizasyonel performansın artırılması için yeterli olmaz. Organizasyonda sistem, insan ve donanım kalitesini asıl yaratacak olan liderlik ve yönetim kalitesi dir. Eğer lider ve üst yönetim kalitesiz ise muhtemelen o organizasyonda sistem kalitesi de bozuk olacaktır. Bozuk olan bir sistemde kalitesiz ve liyakatsız insanların istihdam edilmesi sözkonusu olabilecektir. Özetle, iyi bir sosyal düzen oluşturmak için hem insan, hem de sistem kalitesini bir arada düşünmek gerekir. Anayasal iktisatçılar, şüphesiz kural ve kurumların iyileştirilmesini savunan bir yaklaşımdır. Ancak bu ifadeden hareketle anayasal iktisadın, insanın topluma daha da faydalı olmasını sağlayacak eğitim, ahlak ve erdem gibi değerlere önem vermediğini savunmak asla doğru değildir. Anayasal iktisadın temel varsayımlarından birisi, insanın doğası gereği kendi özel çıkarına yönelik rasyonel davranışlarda bulunacağı görüşüdür. Anayasal iktisatçılar, kural ve kurumların yerleşik olduğu, bir başka ifadeyle oyunun kurallarının çok iyi bir şekilde tespit edildiği durumlarda oyuncuların bu kurallar dahilinde hareket edeceğini kabul etmektedirler. Çok basit bir örnek vererek konuyu daha iyi açıklayabiliriz. Ülkemizde uzun yıllar devlet memurluğuna giriş, memur ihtiyacı olan kurumların ve bu kurumların yöneticilerinin takdirine bağlı bulunmakta idi. Devlet memuriyetine giriş şartlarına ilişkin kurallar oluşturulmadığı için her hükümet döneminde yeni kadrolar yaratılmış ve bu kadrolara 7

8 torpille liyakatsız kişiler yerleştirilmiştir. Oysa bu son derece vahim sonuçları olan sorunun çözümü, siyasilerin ve bürokratların keyfi davranışlarını, güç ve yetkilerini kötüye kullanmalarını engelleyecek kuralların oluşturulmasıdır. Nitekim, uzun yıllardan sonra ülkemizde devlet memurluğu giriş sınavının merkezi bir sınav birimi tarafından yapılması kabul edilmiş, siyasilerin ve bürokratların güç ve yetkilerini suiistimal etmeleri önlenmiştir. Bu örnekten ulaşılan sonuçlar şunlardır: İnsan doğası gereği en başta kendi eş ve çocuklarını, ve daha sonra akrabalarını, eş ve dostlarını kayırabilir. Eğitimli, ahlak ve erdem sahibi insanların kayırma yapmayacakları iddiasında bulunmak gerçekçi değildir. Kural ve kurumların yerleşmiş olduğu durumlarda kayırmacılık azalır. Kural ve kurumların bulunmadığı durumlarda ise suiistimaller artar, güç ve yetki sahibi kimseler nüfuzlarını kötüye kullanabilirler. Bir kez daha altını çizerek belirtelim ki, burada bizim anlatmak istediğimiz ve vermek istediğimiz mesaj sistemin, insan faktöründen daha fazla önemli olduğu iddiası değildir. Anayasal iktisatçılar, sistemin, insan faktöründen daha az önemli olmadığı görüşünü taşırlar ve iyi bir oyun için hem oyuncuların, hem de oyunun kurallarının iyileştirilmesini savunurlar. Tüm bu açıkladıklarımızı devlet adını verdiğimiz devasa organizasyon için de düşünebiliriz. Tekrarlamak gerekirse, iyi bir devlet için iyi yöneticiler tek başına yeterli değildir. İyi kurallar da gereklidir. İşte anayasal iktisat, insan faktörünün önemini ihmal etmeksizin iyi kurallar oluşturulmasının gereği üzerinde durur. Anayasal Refoma Direnç... 8

9 Buraya kadar ülkemizde anayasal iktisat felsefesine ve ekonomik anayasa reformuna karşı olan kesimleri ve/veya faktörleri kısmen özetlemiş bulunuyoruz. Anayasal iktisat felsefesinin kurucusu James M. Buchanan Anayasal Reforma Muhalefetin Kaynakları başlığını taşıyan bir yazısında anayasal reforma karşı olan grupları ve/veya muhalefet kaynaklarını şu şekilde sınıflandırmaktadır: 3 Anayasal Cehalet (Constitutional illetreacy). Buchanan a göre bazı kimseler anayasacılığın gerçek anlamını bilmediklerinden anayasal reforma karşı direnmektedirler. Siyasal Statüko. Buchanan,mevcut kurulu düzenden çıkarı olan kesimlerin anayasal reforma direndiklerini belirtmektedir. Bu çerçevede siyasal iktidar ve bürokrasi güç ve yetkilerinin daraltılmasını öneren anayasal reforma aktif olarak ya da pasif olarak direnmektedirler. Özel Çıkar. Buchanan a göre özel çıkar sadece siyasal statüko için geçerli değil, aynı zamanda mevcut kurulu düzen içinde güç ve nüfuz sahibi kesimler için de geçerlidir. Anayasa Hukukçuları. Anayasa hukukçularının bir kısmı anayasal iktisat araştırma alanını bilmemektedirler. Bundan başka, mesleki anlamda mevcut anayasa ve hukuk sistemi içinde kazanç elde eden kişiler bu reforma muhalefet edebilirler. Çoğunlukçuluk (majoritarianism). Buchanan, demokrasinin genellikle çoğunluğun iktidarı anlamında anlaşılması ve bu anlayışın yaygın olması dolayısıyla bazı kişiler ya da kesimlerin parlamentoların ve siyasal iktidarların güç ve yetkilerini sınırlandırmanın yanlış olacağını inancına sahip olduğunu belirtmektedir. 3 James M. Buchanan, Sources of Opposition to Constitutional Reform, in: Richard McKenzie (ed.), Constitutional Economics Constraining the Economic Powers of Government-, Mass: Lexington Books, Pp Bu makalenin Türkçe Çevirisi için bkz: James M. Buchanan, Kamu Tercihi ve Anayasal İktisat, İzmir: Aklıselim Matbaası, S

10 Evrimci rasyonalizm. Buchanan, evrimci rasyonalizm (evolutionary rationalism) felsefesini savunanların da genellikle insan tarafından planlanmış radikal reformlara karşı çıktığını belirtmektedir. Bu anlamda evrimci rasyonalistler, "yapıcı rasyonalizm (constructive rationalism) ilkesini savunan anayasal iktisatçıların reform önerilerin doğal olarak karşı çıkmaktadırlar. Bir anlamda muhafazakarlık da bu kategori içinde düşünülebilir. Buchanan ın yaptığı bu sınıflamadan esinlenerek bizim yaptığımız bir sınıflama Tablo-1 içinde yeralmaktadır. Bu sınıflamaya milliyetçi-muhafazakar kesimler; sosyalist-marksist- ideolojiye bağlı olanlar; geleneksel sosyal demokrasi ve sosyal devlet anlayışını benimseyenler vs. kesimler de ilave edilmiştir. Tablo- Ekonomik Anayasa Reformuna Kim(ler) ve Niçin Karşı Çıkıyor? Kim(ler) Karşı Çıkıyor? Niçin Karşı Çıkıyor(lar)? 1. Bilgisizler Konu hakkında derin bilgi (profound knowledge) sahibi olmadıklarından; yüzeysel bilgi sahibi olduklarından, Bilimsel bilgiye değil dogma lara ve ideolojilere daha fazla değer verdiklerinden, Önyargılı düşündüklerinden. 2. Statüko 2.1. Siyasal İktidar 2.2. Bürokrasi 2.3. Çıkar Grupları Siyasal güçten mahrum kalmak istemediklerinden, Sahip oldukları makam, mevki, prestij, sosyal imkanlar (lojman vs.) mahrum kalmak istemediklerinden, Devletin yarattığı rantlardan mahrum kalmak istemediklerinden. 3. Sahte Demokrasi Taraftarları Gerçek demokrasinin tam anlamını bilmediklerinden ve kavrayamadıklarından, Ekonomik Anayasa, halkın hür iradesine ipotek koyar düşüncesinde olduklarından, Halkın seçtiği temsilcilerin güç ve yetkilerini sınırlamanın anti demokratik olacağını 10

11 düşündüklerinden. 4. Geleneksel Anayasa Hukukçuları Anayasayı siyasal anayasa hüviyetinde gördüklerinden, Anayasal iktisat konusunu bilmediklerinden, Ekonomik hak ve özgürlüklerin önemini kavrayamadıklarından. 5. Aşırı Milliyetçiler Tek doğrunun milli-yerel olmasını düşündüklerinden, Ekonomik anayasanın Batı orijinli bir fikir olduğu ön yargısı ile haraket ettiklerinden. 6. Muhafazakarlar Yeni fikirlere karşı şüpheci ve tutucu olduklarından, İyi bir sosyal düzen için insan faktörüne sistem faktöründen daha fazla önem verdikleri için. 7. Sosyalizm/ Komunizm Taraftarları Özel mülkiyet düzenine inanmadıklarından, Merkezi bir otorite tarafından ekonominin yönlendirilmesi ve yönetilmesine inandıklarından, Anayasal iktisatçıların savunduğu piyasa ekonomisinin vahşi kapitalizm olduğuna inandıklarından. 8. Faşizm Taraftarları Devlet birey için değil, birey, devlet için vardır felsefesine inandıklarından ve bireyciliği reddettiklerinden. 9. Sosyal Demokratlar ve Geleneksel Sosyal Devlet Anlayışını Savunanlar Anayasal iktisatın sosyal devlete düşman bir ideoloji olduğuna inandıklarından, Müdahaleci-müteşebbis-dağıtıcı devlet felsefesine inandıklarından, Anayasal iktisatın önerilerinin anti-demokratik ve anti sosyal olduğuna inandıklarından. 10. Diğer Kişiler... Ekonomik sorunların çözümünün iyi yönetim-etkin denetim-aktif katılım olduğuna inandıklarından, Sabit fikirli olduklarından. Sonsöz 11

12 Anayasal İktisat Teorisi ve ve Ekonomik Anayasa yaklaşımının Türkiye için çok yeni bir araştırma alanı olduğunu belirtmemiz gerekir. Bu konuda Türkçe literatür son derece yetersizdir, bununla birlikte son yıllarda yapılan çalışmalarla gelişme trendi içerisindedir. Büyük İngiliz düşünürlerinden John Locke un çok doğru bulduğum bir sözünü burada yazmak istiyorum: Locke diyor ki: yeni fikirlere daima şüphe ile bakılır ve herhangi bir neden olmadan genellikle karşı çıkılır. Çünkü, yeni fikirler yaygın değildir. Gerçekten de, tarihsel temelleri 17. yüzyılın büyük filozoflarından biri olan John Locke ( ) a kadar uzanan anayasal iktisat yaklaşımına, eleştiri yöneltenlerin önemli bir kısmı derin bilgi (profound knowledge) ile değil yüzeysel bilgi ile konuyu değerlendirmekte ve yorumlar yapmaktadırlar. İnsanın doğasında mevcut olan yeni şeylere tepkisel davranma eğiliminin fikirler için de geçerli olduğuna şüphe yoktur!... Yeni fikirlere karşı muhafazakar tutum ve bilgisizlik dışında, statüko ve özel çıkar da anayasal reformun önündeki en önemli engeldir. Bigotizmin ve doğmatizmin dar sınırlarını aşmalıyız; öğrenmeliyiz ve derin bilgi ile düşünmeliyiz ; muhafazakarlığın esiri olmamalı, yeni fikirlere açık olmalıyız; ve statükonun tiranlığı altında ezilmemek için gerçek anayasal reform (genuine constitutional reform) için mücadele etmeliyiz. 12