Gençlerde Hijyen ve Cilt Sağlığı

Transkript

1 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı Gençlerde Hijyen ve Cilt Sağlığı Öğrenci Kitabı

2 T.C. MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı Gençlerde Hijyen ve Cilt Sağlığı Öğrenci Kitabı Hazırlayan: Prof. Dr. Hilal ÖZCEBE Katkıda Bulunanlar: Prof. Dr. Ertuğrul AYDEMİR Prof. Dr. Figen ÇOK Uzm. Halil POLAT Bu kitap MEB Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı nın tarih ve 416 sayılı kararı ile yaş grubu öğrencileri için eğitim ve öğretim açısından uygun bulunmuştur. BİRİNCİ BASIM

3 MİLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI SAĞLIK İŞLERİ DAİRESİ BAŞKANLIĞI Vizyonu, uluslararası niteliklere sahip sağlıklı insan gücünün yetiştirilmesini sağlayan, çağdaş eğitim tekniklerini süratle ve verimli bir şekilde sisteme yansıtan, yararlanan ve sağlığından sorumlu bireyler yetiştirilmesine katkıda bulunan, sağlık eğitimi alanında önder bir kurum olmaktır. Misyonu, MEB nın her derecedeki okullarındaki öğretmen ve öğrencilere sağlık eğitimi, öğrencilere Türk Millî Eğitiminin Amaç ve İlkeleri doğrultusunda mesleki alanda sağlık eğitimi ve öğretimi vermek suretiyle sağlıklı nesiller yetiştirilmesine katkıda bulunmaktır. PROCTER & GAMBLE (P&G) GENÇLERDE HİJYEN VE CİLT SAĞLIĞI PROJESİ Ergenlik dönemi insan yaşamında rehberliğe ve desteğe en çok ihtiyaç duyulan dönemlerden biridir. Ergen bir anda değişmeye ve gelişmeye başlayan vücuduna alışmaya çalışır. Bu dönemde edinilecek davranış ve alışkanlıklar bireyin sağlıklı bir hayat sürmesinde önemli rol oynar. Gençlerde Hijyen ve Cilt Sağlığı Projesi, Millî Eğitim Temel Kanunun genel amaçları ve ilkeleri doğrultusunda cilt sağlığı ve hijyen bilincine sahip bir neslin yetiştirilmesine katkıda bulunmak amacıyla MEB Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı ile Procter & Gamble firması arasında tarihinde imzalanan protokol çerçevesinde 2009/2010 öğretim yılında hayata geçirilmiştir. Modülün sonunda gençlerin; derinin genel yapısı, vücut, yüz, ayak, bacak, el ve tırnak sağlığı, akne ve egzema, terleme ve alınması gereken önlemler, saç sağlığı ve kepeklenme, beden takıları ve dövmeler, güneşten korunma, iyi görünümlü ve bakımlı olmanın önemi, spor yapmanın beden ve cilt sağlığı üzerine katkıları konularında bilgi sahibi olmaları hedeflenmiştir İçindekiler Yaşamın En Güzel Dönemi Ergenlik... 4 Derinin Yapısı Derinin Özellikleri Ergenlik Döneminde Sık Görülen Cilt Sorunları... 8 Beden ve Cilt Sağlığı Saç ve Yüz Sağlığı Bıyık ve Sakal Tıraş Olurken Dikkat Edilecek Hususlar El Sağlığı Ayak Sağlığı Beden Takıları ve Dövmeler Güneş, Etkileri ve Güneşten Korunma Yolları Güneşten Koruyucu Ürünlerin Kullanımı Solaryum Bu kitapçık okullarda öğrencilere ücretsiz olarak dağıtılmaktadır. Para ile satılamaz ve çoğaltılamaz. İzinsiz alıntı yapılamaz Sağlıklı Olmanın ve Yakışıklı Görünmenin Yolları Kaynaklar... 36

4 Yaşamın en güzel dönemi; Ergenlik Çocukluk ve erişkin dönemlerin arasında yer alan ergenlik döneminde hızlı bir büyüme ve gelişme süreci yaşanır. Ergenlik döneminde bedenin büyüme ve gelişmesi önemli ölçüde tamamlanarak erişkin vücut özelliklerine sahip oluruz. Ergenliğin yaş olarak tanımında, yaş aralığı, ergenlik dönemi olarak kabul edilir. Ergenlik döneminde yaşadığımız bedensel, psikolojik ve sosyal gelişim süreci, hepimiz için önemli bir yaşam deneyimidir. Ergenlik döneminde ruhsal ve bedensel gelişim, bireyler arasında farklılık gösterir. Ergenliğin ilk döneminde, bedenimizin hızla büyümesine ve gelişmesine hemen alışamayabilir, yadırgayabiliriz. Bazen kendimizi yalnız hisseder, etrafımızdaki kişiler tarafından beğenilmediğimiz şeklinde bir ön yargıya kapılabiliriz. Bu yaşlarda genellikle kendi cinsiyetimizden arkadaşlarımızla beraber olmak bizi rahatlatabilir. Ergenliğin daha sonraki dönemi olan yaşlarında bedenimiz, erişkin görünümünü almaya başlar. Biz de yaşadığımız fiziksel değişikliklere yavaş yavaş alışırız. Kendimize olan güvenimiz artar, ruhsal olarak kendimizi daha rahat hissederiz. Bizim için güzel ya da yakışıklı görünmek önem kazanmaya başlar. Bu dönemde her iki cinsiyetten de arkadaşlarımızla daha iyi anlaşmaya başlarız. Arkadaşlarımızla beraber olmaktan çok hoşlanırız. Ergenliğin son dönemlerine denk gelen li yaşlarda gelecek ile ilgili kaygılarımız ön plana çıkmaya başlar. Gelecekte ne yapacağımız bizim için daha da önem kazanır. Bazı arkadaşlarımız üniversitede okumak isterken bazı arkadaşlarımız da çalışma yaşamına kendilerini hazırlamaya başlar. Bu yaşlarda ailemizin bizlere verdiği destek, kendimize olan güven duygumuzu artırır. Ergenliğin yaş olarak tanımında, yaş aralığı, ergen yaşı olarak kabul edilir. Ergenlikte bedenimize, çocukluk dönemine göre daha fazla özen göstermeye başlarız. Bu dönemde özellikle deri ile ilgili sorunlarımız canımızı sıkabilir. Bu sorunların nasıl oluştuğunu anlayabilmek için önce deri yapısı ve derinin görevlerini bilmemiz gerekir. Sağlıklı bir deriye sahip olmak için öncelikle bu organımızın gereksinimlerini karşılamamız şarttır. 4 5

5 Derinin Yapısı Derimiz, bedenimizi dış etkilerden koruyan en büyük organımızdır. Vücut ağırlığımızın yaklaşık 1/6 sını oluşturur ve alanı yaklaşık 1,5 m² dir. Beden ısımızın düzenlenmesi, dokunma, ısı, ağrı ve basınç gibi duyumları hissetmemizi sağlar. Derimiz, alttaki dokulara destek olurken bedenimiz için zararlı olan bazı maddelerin ter yoluyla kısmi ölçüde dışarı atılmasını sağlar. Kemik yapımız için gerekli olan D vitamininin sentezi deri yoluyla olur. Güneş ışınlarının zararlı etkilerinden korunmak için derimiz renk moleküllerini yani pigmentleri oluşturur. Derimiz, zararlı maddelerin ve mikropların vücudumuza girmesini engeller. Derinin Özellikleri Derimiz farklı özellikleri olan üç ana tabakadan oluşur. Üst Deri (Epidermis): Cildin en üst tabakası bedenimizi dış etkenlere karşı korur. En dıştaki boynuzsu tabaka su ve diğer yabancı maddeleri önemli ölçüde geçirmez. Üst deri, yaklaşık iki haftada bir yenilenir. Dış tabaka derinin alt tabakalarını güneş ışınlarından korumak için melanin denilen özel pigmentleri de yapar. Melanin, güneş ışınları ile derinin daha koyu renkli bir hâle gelmesini sağlayarak güneş ışınlarının alt tabakalardaki hassas hücrelere ulaşmasını engellemeye çalışır. Ama yüksek doz ve yoğun güneş ışınları karşısında gücü çok sınırlı kalır. Alt Deri (Dermis): Üst derinin altında alt deri adı verilen tabaka bulunur. Bu tabakada ter bezleri, yağ bezleri, kılların alt bölümleri olan kıl kökleri yer alır. Kanlanması yoğun olan bu tabaka salgıladığı yağ ve ter ile derinin üzerindeki asidik yapıyı oluşturur. Bu tabakanın içinde derinin esnekliğini sağlayan dokular ve kılların hareket etmesini sağlayan kas yapısı bulunur. Bu tabakada çalışan yağ bezlerinin aşırı çalışması, derimizde sivilce ve siyah nokta oluşmasına neden olur. Deri Altı Tabakası (Subkutis): Alt deri tabakasının altında bulunan deri altı tabakası, derinin beslenmesini sağlar; salgılanmanın oluşması ve ısı düzenlemesini destekler. Şekil 01 - Derimiz farklı özellikleri olan üç ana tabakadan oluşur. 6 7

6 Ergenlik Döneminde Sık Görülen Cilt Sorunları Ergenlikte büyüme ve gelişme sırasında deri ile ilgili yakınmalar, sorunlar ön plana geçer. Pek çok ergen, ergenlik sivilcesi (akne vulgaris) ya da deride yağlanma (seboreik dermatit) sorunlarını ergenlik döneminde yoğun olarak yaşar. Ergenlik Sivilcesi (Akne Vulgaris): Ergenlik döneminde en sık görülen deri sorunlarından biri sivilcedir. Erkeklerde sivilceler yaşlarında sık olarak görülür. Erkeklerde daha yaygın, daha şiddetli seyir gösterir ve genellikle 20 li yaşlarda geçer; ancak, bazı kişilerde ileri yaşlara kadar devam edebilir. Ergenlik döneminde cinsiyet hormonlarının salgılanmaya başlanmasıyla yağ bezlerinin boyutları büyür, salgıları artar ve yapıları değişir. Artmış olan salgılar, yağ bezi kanallarının bağlı olduğu kıl kanalları aracılığıyla deri yüzeyine salınır. Derinin bozulan kısmı ile hücre yenilenmesi sırasında dökülen deri atıkları bu kanallarda birikir. Kanallarda biriken deri atıkları yağ ile birleşerek kanallarda silindirik yapıda olan tıkaçları oluşturur. Bu tıkaçlar, genel olarak minik kabartılar şeklindedirler. Kanallarda biriken deri atıkları ve yağdan oluşan bu tıkaçların bazılarının ağızları kapalı olup deri Erkeklerde sivilceler yaşlarında sık olarak görülür. rengindedirler; bu kabarcıklara beyaz nokta adı verilir. Tıkaçların bazılarının uçları dışarı açılmıştır; biriken yağ doku kir ile birleşerek siyahlaşır; bu oluşuma da siyah nokta adı verilir. Deride doğal olarak az sayıda bulunan zararsız bir mikroorganizma (propionibacterium acnes) yağlı tıkaçların içerisinde rahat üreme olanağı bularak çoğalır. Bunun sonucunda önce iltihaplı kırmızı kabartılar sonra sarı-beyaz cerahatli yapılar gelişerek ergenlik sivilcesi oluşur. Ergenlik sivilceleri, en başta yüz olmak üzere sırt ve kalça gibi yağ bezlerinin yoğun olduğu alanlarda görülür. Sivilcenin seyrini etkileyen bazı faktörler vardır. Kalıtsal (genetik) özellikler, sivilcenin ortaya çıkmasında ve seyrinde önemli rol oynar. Stresin sivilce artışına neden olabileceği söylenmekle birlikte, net bir bilgi yoktur. Pek çok kişi özellikle çikolata, kuru yemiş, gazlı içecek ve yağlı yiyecekler ile sivilce oluşumu arasında ilişki olduğuna inanır. Ancak, gıdalarla sivilce oluşumu arasında var olduğu düşünülen bu ilişki bilimsel olarak kanıtlanmamıştır. Yüze yağlı krem ve benzeri ürünlerin sık uygulanması sivilce oluşumunu artırabilir. Yağlı cilt tipine sahip kişiler, yağlı kremler kullanmamaya özen göstermelidir. Ergenlik döneminde pek çok gençte görülen sivilceler yaşamı tehdit eden bir sağlık sorunu değildir. Genellikle erişkin dönem öncesinde biten bu durum bazen gençler tarafından büyük problem haline getirilmektedir. Ergenlik döneminde kişinin, kendi bedenindeki değişimler hakkında yeterince bilgi sahibi olmaması ve sivilcenin çevresindeki kişiler ile iletişimi olumsuz olarak etkilediğini düşünmesi, ruhsal ve sosyal sorunlar yaşanmasına neden olabilir. Sivilcenin oluşma nedeni ve bakımının bilinmesi, bu sorunların yaşanmasını engellemeye yardımcı olacaktır. 8 9

7 Tedavi edilmeyen sivilceler ciltte iz bırakabileceği için ihmal edilmemelidir. Tedavi bir hekim tarafından yapılmalıdır. Sivilce tedavisinin, sabır ve özenle uygulanması gerekir. Sonrasında da tekrarlanmasını önlemek için devamlı cilt bakımı gereklidir. Günde ikiyi geçmemek, cildi tahriş etmemek şartıyla yüzün sabun veya özel temizleyicilerle temizlenmesi tedaviye destek olur. Sivilceler bulaşıcı değildir ancak sivilceler sıkıldığı zaman deride yara oluşur ve iz kalma olasılığı da artar. Seboreik Egzama (Seboreik Dermatit): Derinin yağlı ( Sebore terimi, derinin yağlı olduğunu ifade eder.) olduğu saçlı deri, alın, burun kenarları, kaşların altı, nadiren de göğüs, sırt, kulak içi ve kulak arkalarında görülebilen, genellikle kızarık bir alan üzerinde kepekler ve kaşıntı, batma yakınmalarıyla kendini gösteren bir hastalıktır. Kişinin yağlı bir deri yapısına sahip olması genetik (kalıtsal) bir özelliğidir. Bu tür deri yapısında bir çeşit mantar kolaylıkla üremektedir. Bu mantarın ürediği ciltlerde ise seboreik dermatit daha kolay oluşmaktadır. Saçlı deride basit kepeklenme, deri yağlanmasının en erken ve ilk belirtisidir. Yağlanma, erkeklerde genellikle sakal ve bıyık altındadır; kıllar kesilince azalır. Yüzde ayrıca kulak arkasında ve içlerinde de yağlanma olabilir. Vücut direncinin düşmesi, stres, alkol alımı, seyrek yıkanma yağlanmayı artıran faktörlerdir. Saçlı deride yağlanma, başın sıkça kapatıldığı kış aylarında artar, yaz aylarında ise azalır. Seboreik dermatit tanısı hekim tarafından konulmalıdır ve tedavisi de hekim tarafından yapılmalıdır. Siğil (Verruca): Siğil, human papilloma virüs (HPV) ailesinden virüslerin neden olduğu bir cilt hastalığıdır. Derideki bir sıyrıktan giren virüs ciltte siğil oluşumunu başlatır. Siğil, derinin üst tabakasında oluşur. Genellikle deri renginde olup üzeri pürüzlü ya da düz olabilir. Değişik vücut bölgelerinde farklı görüntülerde siğil oluşumuna neden olan farklı virüsler bulunmaktadır. Birkaç türde siğil vardır. Parmaklarda, tırnak kenarlarında ve el sırtında görülen siğiller klasik siğil olarak adlandırılır. Üzerlerinde siyah noktacıklar vardır. Bir diğer siğil tipi de ayak tabanlarında oluşan siğillerdir. Bunlar genellikle birden fazla grup hâlinde belirirler. Yine üzerlerinde siyah noktacıklar vardır. Ayağın dışına değil de içine doğru büyürler ve ayağın altında bir şey varmış hissi uyandırırlar. Bazı siğiller ise küçük ve düz yapıdadırlar. Bu siğiller vücudun pek çok yerinde olabilirler. Örneğin erkeklerde tıraş olma sırasında, tahriş olan yüz bölgesinden virüs girecek olursa sakal bölgesinde bu tip siğiller oluşabilir. Şekil 02 - Deri Yağlanması 10 11

8 Siğiller, tiplerine göre farklı şekillerde bulaşabilir. En önemli bulaşma yolu doğrudan temas olup siğili olan kişiye temas edildiğinde bulaşmasıdır. Bazen kişisel hijyen malzemelerinin ortak kullanımı ile de siğil bulaşabilir. Virüs bulaştıktan birkaç ay sonra siğil oluşur. Düz siğillerde ise tokalaşma ile bulaşma olasılığı çok düşüktür. Bazı kişilerde siğil daha sık oluşmaktadır. Özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde daha sık olarak görülebilir. Siğillerle oynanması, siğillerin koparılması, kesilmesi ya da Zamanla geçer. diye düşünülerek tedavinin geciktirilmesi siğillerin büyümesine ve siğil sayısının artmasına neden olabilir. Siğillerin tedavisi için hekime başvurulması gerekir. Şekil 03 - Siğiller Bazı kişilerde siğil daha sık oluşmaktadır. Özellikle bağışıklık sistemi zayıf olan kişilerde daha sık olarak görülebilir. Beden ve Cilt Sağlığı Sağlığa zarar verecek durum ve ortamlardan korunmak için deride yapılacak uygulamalar çok önemlidir. Sağlıklı deri yapısı, daha sağlıklı ve bakımlı görünmemizi sağlar. Özellikle ergenlik döneminde edineceğimiz doğru alışkanlıklar, deri ve saç sağlığımız açısından önemlidir. Beden sağlığımız için göstereceğimiz doğru davranış ve alışkanlıklar sayesinde pek çok hastalığın önüne geçebiliriz. Birkaç örnek vermek gerekirse ishalli hastalıklar, soğuk algınlıkları, cildin mikrobik hastalıkları, mantar, uyuz ve bitlenme gibi parazitlerle oluşan deri hastalıkları sağlıklı yaşam davranışları ile önlenebilir. Doğru ve düzenli bir şekilde yapılan beden temizliği uygulaması, birçok deri hastalığını hem önleyici hem de ortadan kaldırıcı bir önlemdir. Beden sağlığının korunması ve cildin güzel görünümlü olabilmesi için deri yüzeyinde bulunan mikroorganizmaların, dökülen hücrelerin ve gün boyunca cildimizde biriken kirin, yağın ve terin uzaklaştırılması gerekir. Özellikle ergenlik döneminde salgılanan hormonlar nedeniyle ter ve yağ bezleri bu dönemde çocukluk dönemine oranla daha fazla çalışır. Bedenin 35-38ºC sıcaklığındaki su altında sabunla yıkanması, deri üzerinde biriken tüm bu atıkların deriden uzaklaştırılmasını sağlar. Her gün yıkanılması önerilmekle beraber haftada en az iki defa mutlaka yıkanılmalıdır. Spor ve aşırı yorucu işlerden sonra mutlaka banyo yapılmalıdır. Bedenin yıkanması sırasında sadece deri temizliği sağlanmaz aynı zamanda kendimizi daha iyi ve rahat hissederiz. Yıkanma sırasında deri üzerinde biriken hücre atıkları, yağ, ter, kimyasal maddeleri daha kolay atabilmek için lif, kese, banyo fırçası gibi mekanik 12 13

9 etkinliği artırıcı malzeme kullanılmalıdır. Lif; sabunun deriye daha etkin olarak uygulanmasını sağlar. Kese kullanımının dolaşımı artırıcı bir etkisi vardır. Ancak kesenin ciltte soyucu etki yapacak kadar kuvvetli bastırılmaması gerekir. Lif ve kese gibi malzemeler kişiye özel olup aile bireyleri ile dahi paylaşılmamalıdır. Banyo yapılan alanın temiz olması gerekir. Bazı kişiler küveti doldurarak banyo yapmayı tercih ederler. Ancak, küvetin temiz olmaması durumunda, küvetin yüzeyinde bulunan mikroorganizmalar beden ile temas ettiğinde hastalığa neden olabilirler. Bu nedenle ayakta duş tarzında akan suyla banyo yapılması önerilir. Genel hamamlarda yıkanılan ortamın temiz olması gerekir. Kişinin havlu, terlik, lif, kese gibi banyo malzemeleri kendisine ait olmalıdır. Eğer kişi hamamda banyo yapacak ise kişisel banyo malzemelerini beraberinde götürmeye özen göstermelidir. Banyodan sonra kişiye özel havlu kullanılmalı, iç çamaşırları ve giysiler mutlaka değiştirilmelidir. Çeşitli nedenlerle banyo yapılamadığı durumlarda da iç çamaşırlarının değiştirilmesi gerekir. İç çamaşırların pamuklu kumaştan olması cilt enfeksiyonlarından korunma açısından önemlidir. İç çamaşırlarının ciltten çıkan teri emmesi gerekir. Teri emmeyen çamaşırları giyen kişilerde, ter ve kir cilt üzerinde birikir; bu tabaka hem ciltte tahrişlere neden olur hem de mikroorganizmaların burada üremeleri için uygun bir ortam oluşmasına neden olabilir. İç çamaşırları, yatak çarşafları, yastık kılıfları, yatak kıyafetlerinin yüksek ısıda yıkanması ve ütülenmesi gerekir. Yatak çarşaflarının haftada bir defa değiştirilmesi gerekir. Yatak kıyafetleri de haftada en az bir defa değiştirilmelidir. Her gün sabah uykudan kalkıldığında yüz, su ve sabunla yıkanmalıdır. Banyo sonrasında giyilen giysilerin terletmeyen ancak teri emen, alerjik yakınmalara neden olmayan, kolay temizlenen kumaştan yapılmış olmasına dikkat edilmelidir. Giysiler, bedenin serbest olarak hareket etmesini sağlamalıdır. Mevsime uygun kıyafetlerin seçilmesine özen gösterilmelidir. Her gün sabah uykudan kalkıldığında yüz, su ve sabunla yıkanmalıdır. Kullanılan sabunun, yüzü kolayca temizleyen ve cildin kurumasına yol açmayan özellikte olmasına özen gösterilmelidir. Ergenlik dönemi ile birlikte erkeklerde dış üreme organlarında ve koltuk altlarında kıllanma olur. Bu dönemden itibaren vücut temizliğinde banyo yapma dışında üreme organlarının temizliğine de özel olarak önem vermek gerekir. Genital bölge kılları kopartılmamalı, düzenli olarak tıraş edilmelidir. Kılların kopartılması enfeksiyonlara neden olabilir. Derimizin sağlığı için edineceğimiz doğru davranışların önlediği bir diğer sorun da vücut kokusudur. Kıllı deride ter bezleri çok daha fazladır. Uykudayken, çalışırken özellikle koltuk altları ve kasıklar olmak üzere vücutta terleme olur. Terleme sonucu ortaya çıkan ter salgısı zamanında temizlenmezse vücut yüzeyinde bulunan mikroorganizmaların teri parçalamasına bağlı olarak vücut kokusu oluşur. Bu da kişinin kendisini, çevresinde bulunan diğer kişileri rahatsız eder. Bedenin terleme oranının artması kokunun da artması anlamına gelir. Bedensel olarak yoğun çalışan kişilerin ter miktarı artar, bazı kişilerin ise bedensel etkinliği fazla olmadığı halde ter bezi salgısı yapısal olarak fazla olabilir. Sağlığı korumak için dış üreme organlarının temizliğine özen göstermek gerekmektedir. Her gün banyo yapılamıyorsa her gün dış üreme organlarının ve koltuk 14 15

10 altlarının temizliği sabun ve su ile yapılmalıdır. Genital organlara deodorant ya da tıraş losyonu sürülmemelidir. Sünnet olmadan önce sünnet derisi altının temizlenmesi önemlidir. Sünnet derisi altında deri atıklarının kir ile birleşerek mikroorganizmaların yerleşmesi için uygun bir ortam oluşturmaktadır. Koku meydana getiren vücut bölgeleri öncelikle ayaklar, kıl köklerinin yoğun olduğu koltuk altları ve kasıklardır. Bu kokunun giderilmesi için her gün banyo yapılmalıdır. Ancak, bazen şartlar her gün banyo yapmak için uygun olmayabilir. Bu durumda özelikle koltuk altı bölgesi önce sabunlu bir bezle sonra da su ile iyice silinmeli ve kurulanmalıdır. Koltuk altı bölgesi temizlendikten sonra istenirse deodorant uygulanabilir. Deodorant vücutta terlemeyi ya da koku oluşmasını önlemeyecektir; ancak, kokuyu geçici bir süre için maskeleyecektir. Bu nedenle deodorantlar temizlik aracı olarak değil geçici bir uygulama olarak değerlendirilmelidirler. Giysilere sinen ter kokusu, beden temizliği yapılsa bile aynı giysinin temizlenmeden tekrar kullanılması hâlinde kalıcı olur. Özellikle sık yıkanmayan kalın kazaklar kullanılırken özen gösterilmelidir. Vücudumuzla temas eden giysilerin temizliği konusunda titiz olmak gerekir. saçlar, bol su ile durulanmalıdır. Saçlar kurutulurken nazik bir biçimde fırçalanmalıdır. Saç yıkama sıklığının saç dökülmesiyle hiçbir ilgisi yoktur. Saçların yıkanması için kullanılan sabun ve şampuanların esası, kolay çözülebilir özellikteki yağ eritici maddelerden oluşur. Şampuanlar ayrıca, renk, koku ve yoğunlaştırıcı maddeler içerir. Bu maddelerin bazıları saçlı deri ve gözde tahrişe ve alerjik reaksiyonlara yol açabilir. Bu nedenle şampuan seçiminde, içeriği bilinmeyen ürünlerden kaçınılmalıdır. Saç temizliğinde kullanılan tarak ve fırçalar da kişiye özel olmalıdır ve sık aralıklarla sıcak sabunlu su ile yıkanmalıdır. Saç diplerinde kepek varsa saçlar sık olarak çok sıcak olmayan su ve sabunla yıkanmalıdır. Kepeğe karşı özel olarak geliştirilmiş kaliteli şampuanlar Saç ve Yüz Sağlığı İnsanların dış görünüşü için önemli olan saçlar, başın üzerinde bulunan saç köklerinden uzayarak büyüyen saç telleridir. Saç köklerinde bulunan bezlerden yağlı bir madde salınır, bu da saçın etrafında birikir. Saçların üzerinde havadaki toz, kir gibi pek çok madde birikir. Saçların sağlıklı ve güzel görünümlü olmaları için düzenli bir biçimde yıkanarak saç üzerinde biriken kir ve yağın saçlardan uzaklaştırılması gerekir. Ayrıca, saçların günlük olarak fırçalanması da toplanan kir, toz ve doğal yağ birikintilerini kısmen de olsa uzaklaştırmayı sağlar. Saç derisi çok yağlı olmayan kişilerin saçlarını haftada en az bir ya da iki kere, yağlı yapıda olan kişilerin ise daha sık yıkamaları gerekir. Yıkanma sonrası Şekil 04 - Saçın Yapısı 16 17

11 da içerdiği özel maddelerle gözle görülen kepeği önlemeye yardımcı olur. Buna karşın kepeklenme önlenemiyorsa bir sağlık kuruluşuna danışılmalıdır. Saç için kullanılan, şampuan, jöle, briyantin, saç kremi ve spreyler kalıcı hasara ve saç dökülmesine neden olmazlar. Ancak, bu maddelerin günlük kullanımı sırasında kullanılan miktarın çok fazla olmamasına ve günün sonunda saçın yıkanılarak bu maddenin temizlenmesine özen gösterilmelidir. Aksi taktirde bu maddelerin uzun süre saç üzerinde kalması saç kalitesinin bozulmasına neden olabilir. Özel saç ilaçları dışında hiçbir saç ürünü saç çıkaramaz. Bıyık ve Sakal Ergenlik dönemiyle birlikte yüzde çıkmaya başlayan bıyık ve sakallar, gencin yetişkin görünümü almasını sağladığı için heyecan vericidir. Ergenlikte ilk çıkan bıyık ve sakallar daha çok ince tüycük yapısındadır. Bu tüycüklerin yüzün bakımlı ve sağlıklı görünmesi için seyrek de olsa tıraş edilmesi gerekir. Tüycüklerin sertleşme ve kalınlaşması ile birlikte düzenli aralıklarla tıraş olunmaya başlanmalıdır. Genç için her gün ya da birkaç gün ara ile tıraş olmak yeni kazanılacak bir davranış olduğu için başlangıçta uzun süre alabilir, yaralanma ya da tahriş gibi çeşitli sorunlara neden olabilir. Erkeklerin cilt yapısı kadınlara göre daha dayanıklıdır. Ancak erkeklerin sık tıraş olması ciltlerine ayrıca önem göstermelerini gerektirir. Tıraş malzemeleri kişiye özel olmalıdır. Islak ve kuru olmak üzere iki şekilde tıraş olunabilir. Ergenlikte ilk çıkan bıyık ve sakallar daha çok ince tüycük yapısındadır. Klasik yöntemde tıraş sabunu, su ve tıraş fırçasıyla köpürtülüp yüze sürülürdü. Bugün sabun ve fırça yerine tıraş kremi, jeli ya da köpüğü kullanılmaktadır. Bu sayede su kâsesi ve fırça gereksinimi ortadan kalkmıştır. Tıraş bıçaklarının çeşitleri vardır. Bazı tıraş bıçaklarının jiletleri sabittir ve değiştirilemez. Bunlar kullanıldıktan sonra çöpe atılan kullan-at türü bıçaklardır. Bazı tıraş bıçaklarının başlıkları da değiştirilebilir. Bu tür tıraş bıçakları, jilet başlıkları aralıklarla değiştirilerek, daha uzun süre kullanılabilir. Tıraş bıçakları tekli, ikili, üçlü, beşli gibi değişik sayıda jilet içerebilir. Tıraş olma tekniği doğru uygulandığında tahriş, kesik ve iltihap oluşumu ve kıl dönmesi önlenir; yüz cildi daha sağlıklı olur. Tıraş olma sırasında aşağıdaki aşamalara dikkat edilmelidir: Yüz, tıraş olmadan önce sabun ya da temizleyici jel ile yıkanmalıdır. Tıraş öncesi cilt sıcak su, sıcak havlu veya tıraş jeli ile yumuşatılmalıdır. Eğer duş alınmış ise yüz yumuşamış olacaktır. Tıraş sırasında kullanılan jel ya da köpük, dairesel hareketlerle yüze ve boyuna iyice sürülmeli, en az yarım dakika beklenmelidir. Jel ya da köpük için fırça kullanımına gerek yoktur. Tıraşa elmacık kemikleri üzerinden başlayarak çene bitimine kadar devam edilmelidir. Boyun en sona bırakılır. Çene altı ve boyunun tıraşı ise aşağıdan yukarıya doğru yapılmalıdır. Tıraş olurken deriyi bir elle tutup gerginleştirilerek kıl diplerine ulaşılır. Dudak üstü tıraş edilirken ağız bölgesinin gerilmesi gerekir. Bu bölgede jilet yukarıdan aşağıya doğru kullanılmalıdır

12 Jilet üzerindeki birikintiler, her seferinde üzerinde kıl ve jel atığı kalmayacak şekilde suyla temizlenmelidir. Tıraş sonunda yüz, ılık suyla yıkanmalı ve kalan sakal olup olmadığı kontrol edilmelidir. Kalan sakal varsa tıraş bıçağı ıslatılır ve kalan yerler alınır. Bu adımda bıçak, kılların çıkış yönünün tersine kullanılabilir. Tıraş olduktan sonra hem yüzü rahatlatan ve nemlendiren, hem de iltihaplanmayı önleyen tarzda ürünler kullanılabilir. Bu ürünlerin kokusu da kişiye zinde, hoş ve bakımlı bir hava verir. Kuru tıraş ise elektrikli ya da şarjlı tıraş makinesi ile yapılan tıraştır. Tıraş makinesinde bulunan jiletler dönerek kılları kesecek şekilde düzenlenmiştir. Jiletlerin kenarında bulunan küçük bariyerler de istenmeyen kesileri önleyecek şekildedir. Kuru ve ıslak tıraşın birbirlerine göre bazı farklılıkları vardır: Islak tıraş için sıcak su, kuru tıraş için ise elektrik gerekir. (Şarjlı makinelerin de şarj edilmesi için elektrik gereklidir.) Islak tıraş daha uzun, kuru tıraş çok daha kısa sürede tamamlanır. Islak tıraşta kıl derinden kesilebilirken kuru tıraşta daha yüzeyseldir. Islak tıraşta cilt tahrişleri ve kesileri daha fazla olurken kuru tıraşta daha az görülür. Tıraş Olurken Dikkat Edilecek Hususlar Tıraş sırasında oluşabilecek yan etkiler arasında kesik ve tahriş gelmektedir. Bunları en aza indirgemek için cilde uygun ve kaliteli ürünlerin uygulanması önemlidir. Kesiler: Islak tıraş sonrasında tıraş bıçağının yanlış kullanılmasına bağlı olarak ciltte zedelenmeler olabilir. Kanayan yere alkollü pamuk bastırılabilir, küçük bir parça kâğıt peçete konulabilir. Tahrişler: Keskinliği azalmış eski jilet kullanılması, sinekkaydı tıraş için takıntılı olarak arka arkaya ve ters yönde tıraşlama, ıslak tıraşta yüzün yeterince yumuşatılmaması, kuru tıraşın arka arkaya yoğun yapılması ve iltihaplanmasından korkularak kolonya gibi alkollü ürünlerin aşırı kullanımı tahrişe neden olur. Bu tahrişler birkaç saat ile birkaç gün süren yanmalara neden olabilir. Tahriş olan yerde kızarıklık olur ve yanma hissedilebilir. Eğer bu bölgede cilt yaralanmış ise iltihap da eşlik edebilir. Bu tür tahrişler genellikle hassas ciltlerde daha fazla olur. Tahrişler sonrasında basit bir nemlendirici kullanımı genellikle kişiyi rahatlatır. Tıraş sırasında oluşabilecek yan etkiler arasında kesik, tahriş ve iltihap gelmektedir

13 El Sağlığı Elin sağlıklı olması, el yıkama, tırnak bakımı ve cilt bakım ürünleri ile sağlanabilir. Bunun yanı sıra el kaslarını çalıştırmaya yönelik el egzersizleri yapılabilir. El yıkamanın amacı, kimyasal ve fiziksel zararlıların ve bulaşıcı hastalıklara yol açan mikroorganizmaların deriden uzaklaştırılmasıdır. Sadece su ile elin yıkanması görünen kirlerin giderilmesini sağlar. Su ile birlikte sabun kullanıldığında mikroorganizmaların çoğu giderilir. Temizliğin sağlanabilmesi için eller yıkanmadan önce takılar çıkarılmalıdır. Ayrıca, el temizliği için tırnaklar uzun olmamalıdır. Elleri yıkarken parmak uçları, tırnaklar, tırnağın etten ayrı olan bölümü, başparmak ve parmak aralarının da sabunla iyice yıkanmış olmasına özen gösterilmelidir. Yemek hazırlama öncesi ve sonrası, yemek yeme öncesi ve sonrası, tuvaletten sonra, çocuklarla ilgilenmeden önce, hastalık sırasında, bir hayvan ile ilgilendikten sonra, çöplere dokunduktan sonra mutlaka ellerin yıkanması gerekir. El yıkama, sabun ve akan su ile olmalı, en az 20 saniye sürmelidir. El temizliğinin günde pek çok defalar yapılması gerekir. Hiçbir iş yapılmasa dahi, gün içinde çeşitli saatlerde (en azından 2 saatte bir) el yıkanmalıdır. Kalıp sabunlar, kişiye özel temizlik araçları olduğundan mümkünse ortak kullanılmamalıdır. Bu nedenle okul, lokanta, iş yeri gibi kalabalık ortamlarda sıvı sabun tercih edilmelidir. Tırnaklar, derinin dış tabakasının uzantısıdır ve boynuzsu hücrelerden oluşur. Tırnaklar, tırnak yatağının üzerinde bulunur. Tırnağın kökü deri içinde gömülüdür. Tırnak günde ortalama 0,1 mm uzar. El tırnakları, haftada bir, yarım ay biçiminde, kişiye özel bir el tırnak makasıyla kesilmelidir. Her tırnak kesiminden sonra eller iyice yıkanmalıdır. Ellerinizi su ile yıkayın. Her iki elinizin bütün yüzeylerini sabunlayın. Avuç içlerini ovun. Sağ el ile sol elin sırtını ve parmakların arasını ovun, diğer el için de aynı hareketleri tekrarlayın. Tırnak makası seçiminde özenli davranılmalıdır. Kolay tutulan ve bıçak kısmı yeterince keskin olan tırnak makasları tercih edilmelidir. Tırnak makasının temizliği her kesim öncesinde ve sonrasında yapılmalıdır. Tırnaklar, elin tutma ve kavramasında, yazmada, parmak uçlarının Parmaklarınızın arasını, parmaklarınızı birbirine geçirererk ovun. Parmaklarınızın sırtı el ayalarınıza gelecek şekilde parmaklarınızı kenetleyin. Sol el başparmağını sağ el avuç içi ile çevirerek ovun. Birleştirdiğiniz sağ el parmak uçlarını sol el avuç içinde ileri geri ovuşturun. korunmasında önemli rol oynamaktadır. Tırnakla et arasında, yarımay biçiminde, kolayca biriken kirlerin, düzenli olarak temizlenmesi gerekir. Bunun için sert bir cisim kullanılmamalıdır. Tırnak yemek, koparmak yanlış bir davranıştır ve bu alışkanlığın bırakılması gerekir. Eğer bu alışkanlığın bırakılmasında zorluk yaşanıyorsa bir hekime başvurulmalıdır. El ve tırnakların düzgün ve bakımlı görünmesi, hem kendimizi iyi Ellerinizi su ile durulayın. Ellerinizi tek kullanımlık kağıt havlu ile iyice kurulayın. Kağıt havlu ile musluğu kapatın. Elleriniz artık güvenli. hissetmemizi sağlar hem de karşımızdaki kişiyi olumlu etkiler. Şekil 05 - El Yıkama 22 23

14 Ayak Sağlığı Ayak sağlığı; genel beden sağlığı, özellikle iskelet sisteminin ve eklemlerin sağlığı ile yakından ilişkilidir. Ayak sağlığı için ayak temizliği, tırnak bakımı, kullanılan çorap ve ayakkabının özelliği önem taşır. Ayrıca, ayaklar tüm gün boyunca kişinin ayakta durmasını sağladığı için akşam saatlerinde dinlendirilmesi ve rahatlatılması, ertesi günün daha rahat geçmesini sağlar. Ayaklar her gün çorap ve ayakkabı içinde terlediğinden, her akşam düzenli olarak su ve sabunla yıkanmalıdır. Ayaklar düzenli olarak temizlenmediğinde, mantar gibi kişiyi son derece rahatsız eden hastalıklar ortaya çıkar. Ayaklar yeterince temiz tutulmadığında ter, kir ve mikroorganizmaların oluşturduğu ayak kokusu önlenemez. Her yıkamadan sonra ayakların parmak araları havlu ile iyice kurutulmalıdır. Çünkü nemli kalması mantar hastalıklarının gelişimini kolaylaştırır. Ayak havluları, kişiye özel, ayrı olmalı ve bu havlular ellerin kurulanmasında kullanılmamalıdır. Ayak temizliği için çoraplar her gün değiştirilmelidir. Pamuk ve merserize çorapların kullanımı tercih edilmelidir. Ayakların terlememesi için naylon ve sunî ipekten yapılmış çoraplar tercih edilmemelidir. Ayaklarda aşırı terleme varsa bir hekime başvurulmalıdır. Ayak sağlığı; genel beden sağlığı, özellikle iskelet sisteminin ve eklemlerin sağlığı ile yakından ilişkilidir. Ayak tırnaklarının bakımı da düzenli olarak yapılmalı ve ayak tırnakları, düz biçimde kesilmelidir. Ayak tırnakları, yarım ay şeklinde kesilirse tırnak batması gibi sorunlar ortaya çıkabilir. Tırnak bakım malzemeleri kişiye özel olmalı ve paylaşılmamalıdır. İnsanların normal duruşunun sağlanması için ayakkabı seçimi çok önemlidir. Ayakkabı ayağa tam gelmeli, ayağın doğal duruşunu sağlamalıdır. Ayakkabının yapıldığı malzeme terlemeyi önlemeli, su geçirmemeli, esnek, dayanıklı ve yumuşak olmalı; ayrıca ayağın serbestçe hareket etmesine izin verir nitelikte olmalıdır. Çünkü sağlıksız ayakkabılar, duruş özelliğini ve yürüyüş ahengini bozar. Vurmalar, sıkmalar ve buna bağlı ağrıların neden olduğu duruş bozuklukları bütün iskelet sistemini etkiler. Ayakkabının tabanı geniş; yerin pürüzünü ve sertliğini hissettirmeyecek kalınlıkta olmalıdır. Ayakkabının ucunun sivri olmasından kaçınmalıdır. Sivri burunlu ayakkabılar parmakların doğal pozisyonda durmasını engelleyerek daha ileride beden duruşunu bozar. Ayakların havalandırılması çok önemlidir. Özellikle yaz aylarında tüm gün boyunca ayağın havalanmasını engelleyen ayakkabı giyildiğinde ayakkabı içinde uzun süre kalan ayaklar terler ve böylece; bakteri ve mantarların üremesi için uygun nemli bir ortam oluşur. Yanlış ayakkabı seçimi ve günlük ayak temizliğinin yapılmamasına bağlı olarak nasırlar oluşabilir. Nasırlar ağrı yapar ve hareketleri kısıtlar. Bunları önlemek için ayak bakımı ihmal edilmemelidir. Nasır tedavisi için öncelikle nasıra neden olan etkenin ortadan kaldırılması gerekir. Örneğin, küçük parmakta olan nasırları önlemek için dar ayakkabıların giyilmemesi, ayağın altındaysa nasırın ağrımaması için özel üretilmiş olan yastıkçık şeklinde desteklerin kullanılması gerekir. Nasır tedavisinde, nasırı kesme gibi yanlış uygulamalar yapılmaktadır. Nasırın ilk olarak belirginleşmeye başladığı an, eczanelerde satılan nasır ilaçları, solüsyonlar ya da bantlar kullanılabilir. Ancak, tedaviye yanıt vermeyen durumlarda ya da ilerlemiş durumda hekime başvurulması gerekir

15 Beden Takıları ve Dövmeler Vücut Takıları: İnsanlar çok eski zamanlardan beri güzel görünmek için vücutlarına bazı takılar takmaktadırlar. Bu takıların başında çok eski yıllardan beri küpe yer alırken son yıllarda kaş, burun, dudak, dil, göbek gibi vücudun pek çok yerine takı takılmaya başlanmıştır. Özellikle gençler arasında bu modanın çok hızlı olarak yaygınlaştığı görülmektedir. Vücudun herhangi bir yerine takılan takı uygulamasına piercing adı verilir. Beden takıları olarak adlandırılan bu takıların seçimi ve uygulaması sırasında pek çok hijyen kuralına uyulması gerekir. Piercing uygulaması yapılan bölgede, yaklaşık 2-3 haftalık bir süre içinde gözle görünür iyileşme olur. Ancak, deri dokusunun bozulması durumunda iyileşme daha uzun bir süre alabilir. Piercing yapan kişinin, deri yapısı hakkında bilgi sahibi olması önemlidir. Piercing, derinin dış tabakasına yapılır. Bu nedenle piercing uygulamasının rastgele yerlerde yaptırılmaması konusuna özen gösterilmelidir. Beden takılarının seçimi ve uygulanması sırasında hijyen kurallarına uyulması gerekir. Ayrıca, piercing sırasında kullanılan malzemenin yapısı ve temizliği çok önemlidir. Malzeme cerrahi çelik, titanyum ya da platinyum türü olmalı ve kişiye özel kullanımı gereklidir. Birden fazla kişide aynı malzemenin kullanımı hepatit B, hepatit C, HIV gibi kan yoluyla bulaşan hastalıkların kişiden kişiye bulaşmasına neden olur. Steril olmayan bir ortamda kirli cerrahi malzeme ile yapılan piercing uygulaması sonrasında bu bölgede enfeksiyon görülebilir. Steril koşullarda yapılan piercing uygulamaları sonrasında temiz bakılmaması hâlinde de piercing bölgesinde enfeksiyonlar görülebilir. Enfeksiyon bölgesi hassas, ağrılı ve kızarık olabilir. Dövmeler: Dövme, vücut tarafından tümüyle yok edilemeyen bir boyanın alt deri ye (dermis) sivri uçlu araçlar vasıtası ile enjekte edilmesidir. Çok eski dönemlerde deri süslemesi olarak bilinen dövme, günümüzde de yapılmaktadır. Dövmede farklı bitkilerden elde edilen boya maddeleri ve isler kullanılır. Dövme yapımında farklı teknikler kullanılmaktadır. Kalıcı dövmeler dışında geçici dövmeler de yapılmaktadır. Bazı geçici dövmelerde boya ya da kına kullanılmaktadır; bu dövmeler ortalama 2 haftadan 2 aya kadar vücutta kalmaktadır. Dövme yapan kişilerin çoğu, bu alanda usta-çırak ilişkisi içinde yetişmiş kişilerdir. Bu da dövme sırasında enfeksiyon hastalığı ya da deri hastalıklarına neden olan sorunların görülmesine neden olur. Dövme sırasında kullanılan boya ayrıca alerji ve kaşıntıya neden olabilir. Nadir olmakla beraber, dövme yapıldıktan sonra kişide uzun vadede de baş ağrısı gibi bazı yakınmalar görülebilir

16 Güneş, Etkileri ve Güneşten Korunma Yolları Güneş enerjisi, ışınları görülebilen (gün ışığı) ve görülemeyen (ultraviyole- UV, vb.) olarak adlandırılan elektromanyetik ışın demetleri şeklinde bize ulaşır. Ülkemiz, güneş ışını açısından şanslı bölgelerden birinde yer alır. Pek çok yönden bize avantaj sağlayan bu durum, özellikle yaz aylarında, güneş yanıklarının görülmesine neden olmaktadır. Güneş yanığı kişinin deri yapısına göre farklı derecelerde olabilir. Güneş yanıklarında deride kızarma, acıma, sıcaklık ve su toplaması gibi çeşitli belirtiler ortaya çıkabilir. Ayrıca, güneşte uzun süre kalma sonrasında bulantı, kusma ve ateş ile seyreden güneş çarpmaları da görülebilir. Diğer taraftan coğrafi olarak güneşli bölgelerde, güneş ışınına bağlı olarak deri kanseri görülme sıklığı da artmaktadır. Güneş alerjileri yaz aylarında sık olarak görülen sorunlardan biridir. Güneş alerjisinde kızarıklık, kaşıntı, kabarıklık ve lekeler olabilir. Güneş alerjilerinde hekimin verdiği ilaçların kullanılması gerekir. Bronzlaşma ile daha sağlıklı ve güzel bir görünüm sağlandığı sanılsa da bu durum cildimiz için zararlıdır. Bronzlaşma gerçekleşirken aslında deride farklı derecelerde yanıklar olmaktadır. Güneş ışınlarının deri üzerindeki etkisi ilerleyen yaşlarda ortaya çıkar. İlk görülen etkiler arasında, deride lekelenmeler, kırışıklıklar, kuruma, incelme gibi oluşumlar sayılabilir. Güneş ışınlarının bir başka etkisi ise deri kanserine neden olmasıdır. Özellikle ten rengi açık olanlarda, renkli gözlülerde ve sarışın/kızıl olan kişilerde deri kanserleri daha sık görülmektedir. Güneşin olumsuz etkilerinden en iyi korunma, bilinçli giysi seçimi ile sağlanabilir. Sık dokulu bir giysi kişiyi güneş ışınından iyi korur. Dışarıda gezerken açıkta kalan el ve yüz bölgesi, denizde, plajda giyilen mayo dışında kalan vücut bölgeleri için mutlaka koruyucu ürünler kullanılmalıdır. Vücuda gelen güneş ışınları koruyucu olan kremler tarafından emilerek derinin alt tabakalarına ulaşması engellenir; bazı kremler ise güneş ışınlarını tekrar yansıtırlar. Güneş ışını sadece yaz aylarında değil kış aylarında da yansır. Bu nedenle sadece yazları değil, kışları da korunmak önem taşır. Ayrıca bulutlu havalarda da UV ışınlarının %80 inin bulutlardan geçebilmesi nedeniyle mutlaka güneş koruyucu krem kullanımı gerekir. Koruyucu kremlerin güneşe çıkmadan önce uygulanması önerilir. Bu ürünlerin etkileri, sürüldükten en az dakika sonra başlar ve dolayısıyla güneşe çıkmadan yaklaşık yarım saat önce sürülmeleri gerekir. Güneşten korunma faktörünün derecesini (SPF-Sun Protection Factor), koruyucu losyonların ambalajlarında görmek mümkündür. Günlük terleme, suyla Sık dokulu bir giysi kişiyi güneş ışınından iyi korur

17 temas (yüzme, yıkanma) ve havlu ile kurulanma, koruyucu ürünlerin etkilerini azalttığından gün içinde ihtiyaç duyuldukça birkaç saat arayla tekrar sürülmeleri gerekir. Normal günlük aktivitelerde faktörlü bir güneş kremi yeterli olabilir ancak deniz kenarlarında geçirilen bir günde en az 30 faktörlü bir ürün kullanılmalıdır. Açık ten rengi olan kişiler koyu ten rengi olan kişilere göre, çocuk ve bebekler ise büyüklere göre daha yüksek koruma faktörüne ihtiyaç duyarlar. Koruyucu krem uygulaması dışında: Gün içinde gölgede kalmaya gayret edilmeli, Geniş kenarlıklı şapka kullanılmalı, UV ışınını geçirmeyen gözlük takılmalı, Güneş ışınlarının geçmesini engelleyecek sıkı dokunmuş kumaşlardan üretilmiş giysiler tercih edilmeli, Saat arasında olabildiğince güneşe çıkılmamalıdır. Solaryum Güneşten Koruyucu Ürünlerin Kullanımı Koruyucu kremler belirli aralıklar ile tekrar sürülmelidir. Güneş kremi, denize girmeden önce ve denizden çıktıktan sonra her defasında tekrar sürülmelidir. Eğer denize girilmiyor ise 2 saatte bir sürmek faydalı olur. Jel formundaki güneş koruyucular daha sık aralıklar ile sürülmelidir, çünkü bu tür ürünler terleme veya suya girme ile hemen vücuttan çıkar. Ancak bu formdaki koruyucuların bir de avantajı vardır; çil ve cilt lekesi olan kimseler için oldukça uygundur. Solaryum makinelerinin kullanım amacı, güneş ışınının insan derisi üzerindeki etkisini yapay olarak sağlamaktır. Solaryum makineleri ve güneş ile bronzlaşmada, deride görülen renk değişimi aynı şekilde gerçekleşmektedir. Ultraviyole ışınlarının vücutta birikerek kansere neden olduğu bilinmektedir. Solaryum sırasında zararlı ışınlar vücuda doğrudan verilmektedir. Solaryum ile bronzlaşma güneşlenerek bronzlaşmada olduğu gibi deri hastalıkları ve kanser gibi sağlık sorunlarına neden olmaktadır. Bu nedenle solaryum deriyi ultraviyole gibi etkilediği için sağlık açısından önerilmemektedir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ), solaryumu kanser tehdidi olarak kabul etmektedir. Güneş altında uzun süre kalanlar kadar solaryumlara bronzlaşmak amacıyla gidenler de risk altındadırlar

18 Sağlıklı Olmanın ve Yakışıklı Görünmenin Yolları Ailelerimizden aldığımız kalıtsal özellikler, sağlığımızın temel belirleyicileri arasındadır. Ancak sağlığımızı korumak ve geliştirmek bizim elimizdedir. Bedenimizi tanımalı, bedenimizin ihtiyaçlarının farkında olmalı, sağlık sorunlarını ortaya çıkmadan engellemek için de kendimize çok iyi bakmalıyız. Yakışıklı görünüm ancak birey sağlıklı ise mümkün olacağından, ergenlik döneminde edinilecek doğru alışkanlıklar sağlıklı bir yaşam ve iyi bir görünüm için oldukça önemlidir. Sağlıklı Beslen: Yeterli ve dengeli beslenme, sağlıklı büyüme ve gelişme sürecinde çok önemlidir. Yeterli ve dengeli beslenme; protein, vitamin, karbonhidrat, yağ ve minerallerin yeterli miktarda, düzenli olarak her gün alınmasıdır. Daha fazla sebze ve meyve yemek gerekir. Süt, yoğurt ve peynir önemli kalsiyum kaynaklarıdır. Ekmek, börek ve hamur işlerinden uzak durulmalıdır. Ayaküstü yemek yeme alışkanlığı bırakılmalı, kolalı içecekler yerine doğal meyve suları tercih edilmelidir. Her gün yeterli ve dengeli olarak protein, karbonhidrat, yağ, vitamin ve minerallerden alınması gerekmektedir. Sigara Kullanma: Gençler birbirlerini etkileyerek büyüdüklerini ispatlamak için sigara içerler. Sigara içmeyi deneyen her üç gençten biri sigara bağımlısı olmaktadır. Sigarayı denememek bırakmaktan çok daha kolaydır. Sigaranın uzun süre kullanımı dolaşım, solunum, sindirim, boşaltım, sinir ve üreme sistemlerinin hastalıklarına neden olur. Sigaranın kullanımıyla beraber vücut ve nefeste kötü koku, el, parmaklarda ve dişlerde sararma, saç kalitesinde düşme gibi pek çok olumsuz etki ortaya çıkmaktadır. Alkollü İçki İçme: Gençlerin alkollü içki içme davranışları erişkinlere göre daha farklıdır. Uzun süre alkollü içki içimi erişkin dönemde karaciğer yetmezliği ve kanser gibi yaşamı tehdit eden hastalıklar oluşturmaktadır. Gençlerde ise bir defada çok miktarda alkol alma daha sık olarak görülmektedir; bir oturuşta fazla miktarda alkol içildiğinde yaşamı ve sağlığı tehdit eden riskli davranışlara olan eğilim de artabilir. Madde Kullanma: Sağlıklı büyüme ve gelişme süreci içerisinde madde kullanımından uzak durarak bedenimizi koruyabiliriz. Bazı maddelerin kısa süreli bazılarının ise uzun süreli zararlı etkileri yaşanabilir. Madde kullanımı pek çok fiziksel ve ruhsal sağlık sorununu beraberinde getirmektedir. Deri yapımız, dış görünümümüz ve saç sağlığımız olumsuz yönde etkilenir. Herhangi bir madde kullanımı, bedensel değişikliklerin yanı sıra ruhsal dengemizi de bozar. Yaşam tarzının olumsuz olarak etkilenmesinden ölüme kadar pek çok sorunun yaşanmasına neden olabilmektedir. Madde kullananlar daha fazla maddeye ulaşmak istedikleri için, ayrıca madde kullanımı sonrasında kendi davranışlarını kontrol edemedikleri için yaşamlarını tehlike altına alan davranışlarda bulunabilirler. Egzersiz Yap: Bu dönemde kazanılması gereken en önemli özelliklerden biri de bedenimizdeki kasların gelişmesini ve yağ dokusunun azalmasını sağlayan fiziksel egzersiz yapma alışkanlığıdır. Ergenlik döneminde özellikle spor ve bedensel etkinliklerin alışkanlık hâline getirilmesi, hem ergenlik hem de erişkinlik-yaşlılık dönemlerinde sağlığımıza yönelik en önemli yatırımdır. Düzenli egzersiz yapmak kemik büyümesini hızlandırır; hareket sisteminde yer alan kemik ve adaleleri güçlendirir. Egzersiz yapmama ise şişmanlığa neden olur. Diğer taraftan ileriki yaşlarda hipertansiyon, kalp hastalığı, şeker hastalığı gibi hastalıkların daha erken yaşta çıkmasına neden olur

19 Vücut Ağırlığını İdealde Tut: İdeal vücut ağırlığı öğrenilmeli ve tüketilen gıdalara dikkat edilerek, ideal vücut ağırlığının üstüne çıkmamaya çalışılmalıdır. Şişmanlık, daha hızlı yaşlanmaya neden olabilir. Gençlerde şişmanlama kaygısı nedeniyle aşırı zayıflama da olabilmektedir. Bu sağlıksız durum, fiziksel büyüme ve gelişmemizi olumsuz olarak etkiler; okul başarımızın düşmesine neden olur. Derine İyi Bak: Deri daima temiz tutulmalı ve güneş ışınından korunmalıdır. Böylece daha sağlıklı ve bakımlı görünüş elde edilir. Karar Verebilme ve Stres Yönetimini Öğren: Ergenlik ve sonrasındaki dönemlerde, kendimizle ilgili olaylar konusunda karar verirken veya yaşam tarzımıza ait kararları alırken sağlıklı bir yaşam sürmemizi sağlayan olumlu davranışları edinmeliyiz. Örneğin, zor durumlarda karar verebilme, çok yoğun olduğumuz dönemlerde stresle baş edebilme, arkadaşlarımız ya da sosyal çevremizin etkisiyle olumsuz davranışlar edinmeme konusunda direnç gösterebilme gibi pek çok beceriyi kazanmamız gerekir. Sevgili gençler, bu bilgileri sizlerle paylaşmaktan mutluyuz. Bu konular üzerinde düşünmeniz bizi daha da mutlu kılacaktır. Kendine iyi bak, herkes sana baksın! Stresle nasıl baş edileceği öğrenilmelidir. Stres altında kalındığı zaman güvenilen bir kişi ile sorununu paylaşma, günlük tutma, müzik dinleme ve yürüyüş yapma çözümlerden bazılarıdır. Bütün bu yapılanlardan sonra stresli durum devam ederse bir psikiyatristten yardım alınmalıdır. Düzenli Sağlık Kontrolü Yaptır: Genel sağlık ile ağız ve diş sağlığı kontrolleri düzenli olarak yaptırılmalıdır. Böylece hem sağlık sorunlarına erken dönemde tanı konabilir; hem de kişi sağlık ile ilgili aklına takılan soruları bir uzman ile paylaşabilir. Tüm Bunlara Ek Olarak; Kişisel temizliğe önem vermeli, kişisel hijyen alışkanlıklarımızı günlük yaşantımızın bir parçası haline getirmeliyiz. Yakışıklı görünmek için vücut, yüz, el, ayak temizliği ve bakımını düzenli olarak ve doğru şekilde yapmaya özen göstermeliyiz

20 Kaynaklar Alikaşifoğlu A. Pubertenin Endokrin Yönü. Katkı Pediatri Dergisi. Cilt 21, Sayı 6, , Ankara, 2000 Aydemir EH. Ürtiker ve Seboreik Dermatit. İ.Ü Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri. Allerjiler Sempozyumu Mart 2001, İstanbul. S Dennis L, Lynch CF and Smith EM. Cancer. In: Wallave RB and Kohatsu N, eds. Public Health & Preventive Medicine. Maxcy-Rosenau-Last. USA, 2008: p Derman O. Physical Growth and Sexual Development in Adolescence. Adolescent and Adolescent Reproductive Health. International Children s Centre, (supported by UNFPA and Ministry of Health General Directorate of Maternal Child Health Family Planning), Meteksan A.Ş. pp , Ankara Horn WF and Keough C. New Teen Book. Beter Homes and Gardens Boks. Iowa, Karaduman A. Adolesanın Deri Problemleri. Ergen Sağlığı ve Gelişimi Kaynak Kitabı. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü ve UNFPA. T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Basımevi, Ankara, pp Kınık E. Adolesan Dönemde Fiziksel Büyüme ve Cinsel Gelişme. Katkı Pediatri Dergisi 2000(21); 6: McCoy K and Wibbelsman C. The Teenage Body Book. Perigee Boks, The Berkeley Publishing Group, New York, Pakula AS and Neinstein AS. Acne Vulgaris. Adolescent Health care A Practical Guide (Eds Neinstein LS). Lippincott Williams&Wilkins. Philadelphia, Özcebe H. Genç Olmak ve Riskler. Türkiye Klinikleri 2008(4);6: T.C. Sağlık Bakanlığı Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü. Ergen Sağlığı ve Gelişimi El Kitabı. Ankara, WHO Adolescent social support and help seeking behaviour. An International literature review and programme consultation with recommendations for action. Barker G (ed). Department of Child and Adolescent Health and Development. Geneva,

21 Bu kitap MEB Sağlık İşleri Dairesi Başkanlığı ve Procter & Gamble ile birlikte tarihinde imzalanan protokole istinaden hijyen bilincine sahip bir neslin yetiştirilmesine katkıda bulunmak amacıyla basılmıştır.