Göçün 50.Yılında Almanya daki Türkler

Transkript

1 Göçün 50.Yılında Almanya daki Türkler

2 gündem Göçün 50. Yılında Almanya daki Türkler Dr. M. Fevzi Hamurcu Yurt Dışı Türkler Daire Başkanı Yarım asır önce Türkiye den Avrupa ya doğru başlayan göçün başlıca sebebi ekonomikti. İlk yıllarda ev sahibi ülkeler, gerekli işgücü açığını kapattıklarında misafir işçileri ülkelerine geri yollamayı düşünüyorlardı. Gidenlerin de niyeti birkaç sene sonra memlekete dönmekti. Ancak memleketteki hesap Avrupa daki hesaba uymamıştı. 1-2 Kasım 2011 tarihlerinde Almanya nın başkenti Berlin de bir sempozyum gerçekleştirildi. Yeni kurulan T.C. Başbakanlık Yurt dışı ve Akraba Topluluklar Başkanlığı tarafından organize edilen sempozyuma yurt içinden ve yurt dışından çok sayıda bürokrat, akademisyen, bilim insanı, sivil toplum kurumlarının temsilcileri ve vatandaşlar ile Türk ve Alman parlamenterler ve siyasetçiler katıldı. Yazımızda çok geniş katılımlı bu sempozyumun kısa bir özetini sunmaya çalışacağım. Sempozyum 1 Kasım 2011 Salı günü saat da yarım asırlık göç hikâyesinin başladığı günlerin hatırlandığı kısa bir film gösterisi ile başladı ve ardından açılış konuşmalarına geçildi. Berlin Büyükelçisi Ahmet Acet ve Yurt Dışı ve Akraba Topluluklar Başkanı Kemal Yurtnaç ın açılış konuşmalarının ardından Almanya Federal Cumhuriyeti Göç, Mülteciler ve Uyumdan Sorumlu Aralık

3 Devlet Bakanı Prof. Dr. Maria Böhmer konuklara hitap etti. Başbakan Yardımcımız Bekir Bozdağ ın konuşmalarının ardından Fotoğraflarla Türk Göçü Sergisi gezildi. Sempozyumun birinci günündeki oturumlarda sırasıyla aşağıdaki konular ayrıntılı bir şekilde ele alındı ve tartışıldı: Entegrasyonu Yeniden Entegre Etmek: Kavramlar, Teoriler, Paradigmalar Göçmenlikten Yurttaşlığa Geçiş Göçmenin Yanındaki Aktör: Sivil Toplum Kuruluşları Çok Kültürlülük Üzerine Yeniden Düşünmek Ortak Alanı İnşa Etmenin Anahtarı: Siyasal Katılım Bu oturumların ardından Başbakanımız Recep Tayyip Erdoğan, sempozyum için gelen katılımcılara ve bini aşkın Türk ve Alman davetlilere bir yemek verdi. 2 Kasım Çarşamba günü yapılan oturumlarda ise aşağıdaki konular ele alınıp tartışıldı: Siyaset ve Göç Almanya da İslam Tartışmaları: Alman İslam Konferansı ve İslamofobi Haklar ve Eşit Katılım Sosyal Sorunlar ve Nedenleri Dinî Çoğulculuk ve Bir Arada Yaşama Eğitim Sisteminde Fırsat Eşitliği ve Çok Kültürlülük Medyada Göç ve Göçmen Algısı İş Hayatında Yeni Yönelimler Alman Bakan Maria Böhmer, sempozyumun kapanış akşamında katılımcılara bir resepsiyon verdi. İki gün süren etkinlikte ele alınan ve tartışılan konular ve dile getirilen görüşler çerçevesinde göçün başladığı ilk günlerden günümüze kadar geçirdiği süreçten söz etmek istiyorum. Göçün Başlangıcı Batı Avrupa ülkeleri II. Dünya Savaşı ndan sonra sanayide büyük bir ilerleme kaydetmiş ve bunun neticesinde oluşan işgücü açığını kapatmak için misafir işçilere ihtiyaç duymuşlardı. Bu çerçevede 1961 yılında Türkiye ile Almanya arasında bir işgücü anlaşması imzalandı. Bu anlaşmayla her iki ülke arasında ve ikili ilişkilerde yeni bir sayfa açılmış oldu yılında bu anlaşmanın üzerinden tam 50 yıl geçmiş oldu. Türkiye, Almanya nın ardından 1964 yılında Avusturya, Belçika ve Hollanda ile ve 1965 yılında Fransa de işgücü anlaşmaları imzalamıştı. Yarım asır önce Türkiye den Avrupa ya doğru başlayan göçün başlıca sebebi ekonomikti. İlk yıllarda ev sahibi ülkeler, gerekli işgücü açığını 6 Aralık

4 Köln Camii kapattıklarında misafir işçileri ülkelerine geri yollamayı düşünüyorlardı. Gidenlerin de niyeti birkaç sene sonra memlekete dönmekti. Ancak memleketteki hesap Avrupa daki hesaba uymamıştı.1970 li yılların başında Türk göçmenler Batı Avrupa ülkelerinde misafir olmaktan çıkıp kalıcı olmaya başladılar yılındaki petrol krizinin yol açtığı ekonomik durgunluk döneminde Avrupa ülkeleri, işgücü göçünü durdurup mevcutları da kendi ülkelerine geri göndermeyi veya ev sahibi topluma entegre etmek için aileleriyle birleştirmeyi kararlaştırdılar ki bu durum, Türkiye den giden vatandaşlarımızın Avrupa da kalıcı olmalarının önemli sebeplerinden birisi oldu. Misafirlikten Kalıcı Olmaya Geçiş 50 yıllık göç tarihinin ilk yıllarında büyük bölümü erkeklerden oluşan, neredeyse tamamı işçi olan Türk toplumu, aradan geçen sürede ciddi bir yapısal değişiklik geçirmiştir. Aile birleşimleri sayesinde kadın ve çocukların sayısı artmış, farklı alanlarda meslek sahibi olmuşlar, ev sahibi ülkelerin sosyal, kültürel, ekonomik ve siyasal hayatına girerek daha görünür olmaya başlamışlardır. Bugün Almanya da yaşayan yaklaşık 3 milyon Türk nüfusu, bazı Avrupa Birliği ülkelerin nüfusundan çok daha fazladır ve bu nüfusun yaklaşık 1 milyonu Alman vatandaşıdır. Hollanda da yaşayan 400 bin Türk ün 300 bine yakını Hollanda vatandaşı, Fransa daki 400 bin ve Avusturya daki 250 bin Türk ün yarısı o ülkelerin vatandaşıdır. Avrupa da bugün 140 bin civarında olan Türk işletmeleri yaklaşık 650 bin kişiye istihdam sağlamakta ve bu işletmelerin yıllık toplam cirosu 50 milyar Avro yu aşmaktadır. Son istatistiklere göre, Batı Avrupa daki Türklerin tüketim harcamaları 22,7 milyar Avro dur. Yerleşik Hayata Geçmenin Sancıları Göç edilen yere uyum sağlama, göçmenlerin karşılaştığı sorunların başında gelmektedir. Farklı sosyo-kültürel hayata alışmak ve uyum sağlamak gerçekten de zordur. Avrupa ya göç eden vatandaşlarımız sebebiyle ev sahibi ülkelerin sosyal ve demografik yapısındaki heterojenlik artmış, çok kültürlü bir toplumsal yapı oluşmaya başlamış ancak onlar da bu değişimin getirdiği sorunlardan ve sıkıntılardan fazlaca nasiplerini almışlardır. Kültürel dokunun ve sosyal hayatın unsurlarının bir bütünlük içinde birbirine bağlanması uzun bir süreçtir ve hem ev sahibi toplumun hem de misafir kültürün bilinçli çabalarına ihtiyaç duyar. Bunlardan birinin eksikliği veya isteksizliği, süreci gecik- Aralık

5 Duisburg Pollman Camii tireceği gibi imkânsız hâle de getirebilir. Aslında sosyo-kültürel alanda bütünleşmenin sağlanması ve uyumun gerçekleştirilmesi, hem o ülkeye zenginlik getirir hem de uluslararası barışa ve hoşgörüye hatırı sayılır bir katkı sağlayabilir. Uyum ya da diğer bir ifadeyle entegrasyon, aslında sadece göçmenleri ilgilendiren bir husus olmayıp aksine ev sahibi toplumu da en az göçmenler kadar ilgilendiren bir gerçekliktir. Ev sahibi toplumun/kültürün, tüm kurum ve kuruluşlarıyla göçmenleri bu sürece katması, sabır ve hoşgörü göstermesi, dışlamayan ve ötekileştirmeyen bir dil kullanması ve empati kurması beklenir. Yani kısacası onlara dayatarak değil, onlarla birlikte bu süreci yürütmesi ve yönetmesi beklenir. Almanya başta olmak üzere Batı Avrupa ülkelerinde Avrupalı Türklerin çok çeşitli sorunlar yaşamasında bu hususların göz ardı edilmesinin payı büyük olmuştur. Gelinen bu noktada uyum/entegrasyon(!) çabaları çoğu zaman uyumsuzlukları ve sıkıntıları getirmişse, ev sahibi kültürün kendisini yeniden değerlendirmesi yararlı olacaktır. Objektif bir özeleştiri yaptıklarında belki de, yıllardır entegrasyon yapmaya çalışırken göçmen toplumu asimile ederek kimliksizleştirmeye ve kişiliksizleştirmeye çalıştıklarını bir nebze anlayabilecektir. Ve bunu başardıklarında Avrupalı Türkleri yutulması ve sindirilmesi gereken sorunlu bir kitle olarak görmek yerine, onların potansiyellerine ve ürettiği değerlere saygı ve takdirle bakabilecek ve onları kendi toplumuna zenginlik katan unsurlar olarak görebilecektir. Bu sürecin başarıyla gerçekleşebilmesi için ev sahibi ülkelere görev düştüğü gibi misafirlere de karşılıklı görevler düştüğü göz ardı edilmemelidir. Avrupalı Türkler Nasıl Bir Avrupa da Avrupalı Türklerin, uyum ya da uyumsuzluk sorunlarından başka sıkıntıları da bulunmaktadır. Yabancı düşmanlığının, dışlanmanın ve ötekileştirilmenin de etkisiyle işsizlik öncelikli bir sorundur yılında Almanya da yapılan bir araştırmada en büyük sorun olarak Türklerin %32 si işsizliği göstermiştir. %13.8 oranıyla dil sorunu ikinci sırayı almaktadır. Bu sorun yetişkinlerin iş bulmalarından çocukların eğitimine, vatandaşlarımızın içinde yaşadıkları topluma uyumundan Türkiye ile ilişkilerine pek çok alanda karşımıza çıkan önemli bir sorundur. Bu sorun yaşanılan ülkenin dilini öğrenmekte olduğu kadar, üçüncü ve dördüncü neslin Türkçeyi öğrenme ve yetkin kullanma konusunda problem olmaya devam etmektedir. Gittikçe küçülen küresel köyde 8 Aralık

6 Duisburg Marxloh Camii Türk çocuklarının ve gençlerinin başarılı olabilmeleri, her iki dilde de yetkin olmalarına bağlıdır. Bu yetkinlik, aynı zamanda eğitimde fırsat eşitliğine ulaşabilmenin şartlarından biridir. Anılan araştırmaya göre, önemli sorunların sıralamasında %10 ile Almanların ön yargıları üçüncü sırada, %8 ile yabancı düşmanlığı dördüncü sırada gelmektedir. 11 Eylül saldırıları, tüm dünyada olduğu gibi Avrupa da da Müslümanlara bakışı daha da kötüleştirmiş, İslamofobi giderek derinleşmiştir. Büyük oranda Müslüman ülkelerden göç alan Almanya, Fransa, Hollanda ve Avusturya, İslam a karşı önyargıların giderek arttığı ülkeler olarak temayüz etmektedir. Medyanın ve bazı politikacıların sorumsuzca söylem ve eylemleri ve yanlış uyum politikaları bu olumsuzlukları daha da artırmaktadır. Bu duruma bir de Türkler hakkındaki yanlış ve eksik bilgiler eklendiğinde Avrupalı Türklerin hayatı oldukça zorlaşmaktadır. Avrupa da giderek ötekileştirilen Müslümanlar ve Türklerin maruz kaldıkları ayrımcılığın örnekleri Avrupa Irkçılık ve Yabancı Düşmanlığını İzleme Merkezi (EUMC) raporunda bariz şekilde görülebilir. Diğer sorunların oranı ise sırasıyla; aile parçalanması %6.8, çifte vatandaşlık %5.2, sosyal güvenlik sorunları %4.6, örgütlenme ve dayanışma eksikliği %3.4 tür. Yarım asır önce misafir olarak gittikleri ülkelerde artık ev sahibi konumuna geçen ve kalıcı olmaya başlayan Avrupalı Türkler, yarım asırlık geçmişte sayısız sorunları çözdükleri gibi bugünkü sıkıntıları aşabileceklerdir. Sempozyumun gösterdiği önemli noktalardan birisi de budur. Daha bilinçlenmiş, daha organize olmuş ve daha teşkilatlanmış bir Türk toplumu var artık Avrupa da. Sorunları elbette var ve hayat devam ettikçe hep olacaktır da. Birinci nesil göçmen deniyordu ancak sonraki nesiller için daha çok göçmen kökenli Avrupalı Türkler deniyor. Onların, bize ait ve bizden bir parça oldukları kadar; doğup büyüdükleri, eğitim gördükleri, çalıştıkları, seçme ve seçilme haklarını kullandıkları o ülkelere ve toplumlara ait oldukları da unutulmamalıdır. İki gün süren sempozyumda geleceğe dair umutların biraz daha güçlendiği görülmüştür. Berlin Şehitlik Camii Aralık

7 gündem 50 Yılda Yaşadığımız Bazı Değişimler Dr. Yaşar Seracattin Baytar Frankfurt Din Hizmetleri Ataşesi 50 yılda Almanlar, Almanya yı ikinci vatan edinen Türklerin kültürünü ve Müslüman Türkü daha yakından tanıma imkânını buldular. Müslüman Türk milletinin kimliğine damgasını vuran ahlak, vefa, sadakat, dostluk, dürüstlük, çalışkanlık ve temizlik gibi değerlerin tanınması, İslam ve Müslüman algısındaki olumsuz ön yargıların kırılmasına önemli katkılar sağladı. Türk halkının, 3 Kasım 1961 de işgücü göçüyle başlayan Almanya serüveni -dile kolay- 50. yılına ulaşmış bulunmaktadır. 50 yıl; yarım asır uzun bir süredir. Uzun olduğu için de, birçok şeyi değiştirmiştir. Değişimin kendini gösterdiği alanların başında insanların fizikleri, bedenleri, bizzat kendi varlıkları gelmektedir. Şöyle ki; 60 lı, 70 li yıllarda yaşlarında, ömürlerinin baharında, Almanya ya göç etmiş 1. kuşak neslin bir çoğu, şu anda ya vefat etmiş, ya da yaşlarına merdiven dayamış durumdadırlar. 50 yıl, düşünce dünyasında da bazı değişikliklerin olmasını sağlayacak kadar uzun bir süre olmuştur. Nitekim düğün parasını biriktirip dönmeyi düşünen Ahmet Amca nın, bir traktör ve bir tarla parası denkleştirip köyüne dönmeyi düşünen Mehmet Amca nın, bir ev alabilmek ya da bir iş kurabilmek için birikim yapmak üzere gurbet yollarına düşmüş Hasan Dayı nın torunları, 10 Aralık

8 bu gün artık Almanya yı gurbet olarak görmemekte, dahası burada eğitim, iş, siyaset ve sanat dünyasında söz sahibi olabilmenin planlarını yapmaktadırlar. 50 yılda Almanya da dinîkurumsal anlamda da bazı güzel değişikliklerin meydana geldiğini gözlemlemek mümkündür. Başlangıçta cuma-bayram namazlarını eda etmek üzere kiralanan kilise salonlarının, fabrika avlularının yerlerini, bugün mülkiyeti alınmış, içlerinde eğitimli din görevlilerinin bulunduğu camiler almıştır. Bunlardan sadece DİTİB e bağlı olanların sayısı, yaklaşık olarak 900 ü bulmakta Ingolstadt Kocatepe Camii Başlangıçta cuma-bayram namazlarını eda etmek üzere kiralanan kilise salonlarının, fabrika avlularının yerlerini, bugün mülkiyeti alınmış, içlerinde eğitimli din görevlilerinin bulunduğu camiler almıştır. ve toplamda sayıları 2000 e ulaşmaktadır. Bu 50 yıl, sadece göçmen Türklere has değişikliklerin yaşandığı bir yarım asır olmakla kalmamış, aynı zamanda ev sahibi kimliğini taşıyan Almanlarda da bir takım mantalite değişikliğine yol açmıştır. Bu yarım asırlık süre, İslam ın, resmî ve en üst düzey devlet temsilcilerince Almanya coğrafyasının bir gerçeği olarak kabul edilmesinin de bir süreci olmuştur. Geçen 50 yılda Almanlar, Almanya yı ikinci vatan edinen Türklerin kültürünü daha yakından tanıma imkânını buldular. Milletimizin kimliğine damgasını vuran ahlak, vefa, sadakat, dostluk, dürüstlük, çalışkanlık ve temizlik gibi değerlerin tanınması, İslam ve Müslüman algısındaki olumsuz ön yargıların kırılmasına önemli katkılar sağladı. Kısaca 50 yıl çok şeyi değiştirdi. Bu kaçınılmaz değişim sürecinde başta millî ve manevî değerlerimize bağlılığımız, aile yapımız, dilimiz, birlik ve beraberlik anlayışımız, değişmemesi gerekenler olarak bilinmelidir. DİTİB Göttingen Camii Aralık

9 gündem Hollanda da Cami Dernekleri ve Kadınlar Dr. Zekiye Demir Hollanda ya, Avrupa Birliği Eğitim Programı kapsamında, bir haftalık Yetişkin ve Meslek Eğitimi konulu çalışma ziyaretine katılmak üzere gittim. Hollanda; özgürlüklerin sınırlarının olabildiğince sınırsız olduğu bir ülke. Türkiye den birçok Batı Avrupa ülkesine olduğu gibi, Hollanda ya da çalışmak amacı ile göç 1960 lı yıllarda başladı. Başlangıçta, misafirlik gibi gidip bir süre kaldıktan sonra dönüleceği düşünülmüştü. Ancak yıllar geçtikçe misafir olarak gidilen ülkelerde yerleşilip kalındı. Bugün Almanya dan sonra Avrupa da Türk nüfusun en yoğun olduğu yer Hollanda dır. Hollanda ya, Avrupa Birliği Eğitim Programı kapsamında, bir haftalık Yetişkin ve Meslek Eğitimi konulu çalışma ziyaretine katılmak üzere gittim. Hollanda; özgürlüklerin sınırlarının olabildiğince sınırsız olduğu bir ülke. Çalışma ziyareti gün boyu yoğun geçti. Bazı geceler de tartışmak için toplanıldı. Toplantıdan arta kalan zamanları ve hafta sonunu Hollanda Diyanet Vakfı nı, yetkililerini, görevlilerini, vakfa ait cami dernekleriyle irtibatlı kadınları ve genç kızları ziyaret ederek geçirdim. Türkiye dekinin aksine, bazı Avrupa ülkelerinde olduğu gibi Hollanda da cami dernekleri sadece namaz kılınan ibadethanedeğil; aynı zamanda birçok özel-resmî programların düzenlendiği toplantı salonunu, marketi, kahvehanesi, bilardo gibi oyun salonları, Kur an, din dersleri, biçki dikiş, bilgisayar vs. gibi kursların verildiği derslikleri, çocuklara okul derslerinde yardımcı olunan etüt salonları, hatta kuaförü, berberi ve güzellik salonunuyla bir kültür merkezidir. 12 Aralık

10 Şimdiki nesil şanslı diyor, birinci kuşak Hollanda da yaşayan Türkler. Birinci kuşak, bırakın cuma namazı kılacak mekâna sahip olmayı, senede iki defa olan bayram namazı kılacak yere dahi sahip değillermiş. Önceleri, gece kulüplerini, kiliseleri kiralayıp, akşamdan temizleyip sabah bayram namazı kılarlarmış. Sonraları bakmışlar Türkiye ye dönüş kısa vadede görünmüyor, tekstil fabrikası, kilise, sinagog, okul, yeter ki dört duvarı olsun, geri kalanı onlar halletmişler. Sonuçta bugünkü camiler ortaya çıkmıştır; Zaandam Sultan Ahmet, Kocatepe, Gültepe, Anadolu, Muradiye, Mevlana, Laleli, Fatih, Yunus Emre, Ulu cami Şu an Diyanet le işbirliği içerisinde hizmet yürüten 141 cami derneği var Hollanda da. Bir hafta içinde yirmiye yakın cami derneği ile ilgili kadınlar kolu başkanı veya sorumlusuyla görüştüm. Bir kısmı cami derneğine bağlı kadınlar kolu kurmuşlar, bir kısmı bağımsız kadın dernekleri. Bir kısmı da ayrı bir kadın kolu faaliyeti yerine cami derneği yönetiminde yer alarak faaliyetlerde bulunmayı tercih etmişler. Cami dernekleri ile ilişkili kadınlar örgütlenmeleri arasında faaliyet, sorunlara bakış ve yapı farklılıkları bulunabilmekte, ama hepsinin amacı ortak; Hollanda daki Türk kadınları için bir şeyler yapabilmek, genç neslin millî ve manevî değerlerden uzaklaşıp, eriyip gitmesini önlemek. Bu kaygılar, beyaz yaşmaklı teyzeleri, ablaları aktif olarak kadın derneklerinde rol almaya itmiş. Türkiye de kadın derneklerinde pek görmeye alışık olmadığımız kadınlar... Yine bu kaygılar genç kızları da kadın derneklerine çekebilmek için yöntem aramaya itmiş. Bunun sonucu bazı derneklerin başına yirmili yaşlardaki gençler getirilmiş, bazıları da yönetime genç kızları dâhil etmiş. Cami dernekleri ile ilişkili kadınların neler yaptıkları merak edilebilir, işte bazıları: Kutlu Doğum Haftası, kandiller, anneler günü, kadınlar günü, Çanakkale Zaferi gibi önemli gün ve geceler için programlar hazırlamak, Hollanda eğitim sisteminde başarılı olmak, hukukî sorunları ve çözüm yolları gibi konferanslar düzenlemek. Ayrıca; sertifika ve başarı belgesi, 23 Nisan eğlencesi, çocuklar için eğitim faaliyetleri; resmî dil olan Felemenkçe öğrenimi, okul dersleri ile ilgili eğitimler, ev ödevi kursları, kısaca dershane faaliyetleri, spor faaliyetleri, dikişelişi-yemek kursları, folklor çalışmaları, tefsir çalışmaları yapmak. Hollanda toplumuna sıcak mesajlar adına paskalya yemeği verenler de var. Yukarıda sayılan etkinliklerin bir kısmı cami dışı kuruluşlar tarafından da yapılıyor olabilir. Ancak kadınlar en çok cami derneklerine rahat ve güven içinde gidiyorlar. Tabi eşler, babalar da bu rahat ve güveni hissediyorlar. Cami dernekleri ile ilişkili kadın örgütlenmeleri arasında faaliyet, sorunlara bakış ve yapı farklılıkları bulunabildiğini söylemiştim. Buna birkaç örnek vereyim: Zaandam Sultan Ahmet Camii Kadınlar cami derneğine bağlı olarak örgütlenmişler. Kadınlar kolu Aralık

11 başkanı yirmi yaşlarında bir genç hanım. Yeni gelmiş göreve, ne yapmak istediklerini sıralıyor: Kadın kolları deyince pasta börek akla geliyor. Biz eğitim üzerinde odaklanmak istiyoruz. Genç kızlarımıza hobi kazandırmak istiyoruz. Hobilerle burada (cami derneğinde) hizmet edebilmelerini istiyoruz. Eğitim konusunda yardıma ihtiyacımız var. Bize kim olduğumuzu, tarihimizi anlatacak kişiler lazım. Çocuklara güven vermek istiyoruz. Kendileri ile gurur duysunlar, Türkler olarak Hollandalılara ne sağladık, bunları bilsinler istiyoruz. Rotterdam Gültepe Camii Kadınlar cami derneğinden bağımsız dernek kurmuşlar. Yönetimde yine yirmili yaşlarda genç bir kadın var. Ama üyelerden uzun yıllar kadınlar kolunda çalışmış tecrübeliler de var. Yani yaşlının tecrübesi ile gencin enerjisini birleştirmeye çalışmışlar. Bağımsız faaliyet gösteren bir kadın kuruluşu olduklarından Yerel Yönetimlerden finans yardımı alıyorlar. Ancak bu yardımlar (kendi deyimleri ile supsidiler) her konuda alınamıyor. Özellikle sosyo-kültürel aktiviteler ve entegrasyon ile ilgili çalışmalarda alınıyor. Eindhoven Fatih Camii Hollanda nın minareli ilk camilerinden. Gültepe gibi buradaki kadınlar da bağımsız kadın derneği kurmuşlar. Kadınlarla ilgili faaliyetlerini kurdukları komisyonlarla yürütüyorlar; sosyal, eğitim, gençlik, din işleri komisyonları gibi. Sliedirechtle Ulu Camii Kadınlar cami derneği yönetimde yer alıyorlar. Ayrı bir kadın kolu kurmamışlar, ama dernek faaliyetlerinde kadınların sesi olmuşlar. Hollanda da bulunduğum süre içinde vaize olarak görev yapan tek bir hoca hanım vardı. Özel otomobili ile cami cami dolaşıyordu vaaz için. Orada yaşayan kadınlar bu türden dinî hizmet istiyorlar. Diyorlar ki; Bizde elif ba yı öğretecek kişiler var. Ama bize vaaz edecek, sorularımızı cevaplayabilecek, ufkumuzu açacak hocalara ihtiyacımız var. Hocadan ve ihtiyaçtan bahsederken ekliyorlar: Camilere gönderilen erkek hocalar genç olmalı. Bunun şöyle yararı var: Genç hocanın eşi de genç oluyor ve bizimle ilgilenebiliyor. Ayrıca genç hocanın ya çocuğu yoktur, ya da küçüktür. Yani ailesini toplayıp buraya gelebilir. Ailesiyle beraber gelen hocalardan daha çok istifade ediyoruz. Çünkü hocaların kendilerine soramadığımız sorularımızı eşlerine soruyoruz. Ailesi ile gelemeyen hocadan yeterince istifade edemiyoruz. Hocanın da aklı Türkiye de kalıyor ve bir an önce işini bitirip, Türkiye ye dönmek istiyorlar. Ayrıca kariyer planı Mevlana Camii, Rotterdam olan hocalar da göndermeyin. O da hizmetten çok, ne tür kariyer yapabilirim diye düşünüyor. Ardına ekliyorlar: Her şeye rağmen biz şanlıyız, çünkü bilgi ve yardımlaşma açısından büyük yerleşim yerlerindeki camiler ve cemaatleri avantajlı, küçük yerleşim yerleri bilgiye çok aç. Türk hanımlar Ramazan ve Kutlu Doğum gibi özel günler için daha çok kısa dönemli görevli istiyorlar. His oluşturmak kadar oluşan hissi de diri ve canlı tutmak lazım. Bu tür programlar onların dinî ve millî hassasiyetlerini diri tutuyor. Camilerin kendi cemaatleri için düzenledikleri programların yanı sıra, çok sık olmasa da, bir araya gelinerek ortak, büyük programlar yapmak gerek diyorlar. Yaşadıkları bir örnekte bu tür faaliyetlerin 14 Aralık

12 etkisini/faydasını görmüşler yılında Dünya Kadınlar Günü dolayısıyla Rotterdam da Hollanda Diyanet Vakfına bağlı altı caminin kadın kolları Gültepe Camii din görevlisinin organizesi ile bir program düzenlemiş. Program için 1000 kişilik bir salon hazırlanmış. Katılanların sayısı ise 1500 kişiyi bulmuş. Bu program Hollanda medyasında yer alıp büyük ses getirmiş. Bunun üzerine siyasiler, gazeteciler, yerel yöneticiler cami derneklerini ziyaret etmişler isteklerini, beklentilerini sormuşlar. Biraz da Hollanda da cami derneklerine gelen genç kızlardan bahsetmek istiyorum. Bir akşam yaşları on beş - yirmi beş arası olduğunu tahmin ettiğim on iki genç kızla buluştuk, sohbet ettik. Her şeyden önce bu gençlerde dikkatimi çeken ideal eksikliğiydi. Deventer Merkez Camii- Hollanda Hollanda da yaşayan Türk kadınları ve genç kızlar düne nazaran epey yol kat etmişler, ama kat edecekleri daha çok yolları var. Eğitim, kültür, çalışma, din vb. alanlarda ataşelikler, müşavirlikler aracılığıyla anavatanı arkalarında hissetmek, en azından yanlarında görmek istiyorlar. Gelecekle, iş hayatı ile ilgili çıtayı alçak tutuyorlardı. Ne olmak istedikleri hakkında konuşulduğunda eczacı asistanı, doktor asistanı diyorlar da, doktor ya da eczacı demiyorlar. Çocuklar üniversitede okuma konusunda istekli değil. Bunun iki nedeni olabilir; ulaşamayacaklarını düşünüyorlar ya da bir an önce hayata atılmak istiyorlar. Büyük ideallere yönlendirilmeye, güzel prototipleri tanımaya ihtiyaçları var. Kendilerinin bazı Türk gençlerinden daha iyi durumda olduklarını düşünüyorlar. Osmanlı dendiğinde o ney diyen, ya da peynir markası sanan arkadaşlarımız var, diyorlar. Kendileri de farkında; onlara kim olduklarını, tarihlerini anlatacak, yol gösterecek rehberlere, Türkiye yi tanımaya ihtiyaçları var. Cami derneklerinden istekleri var: Oturup sohbet edecekleri, bilardo oynayacakları, film seyredecekleri mekânlar istiyorlar. Yaşıtımız Hollandalılar puplara gidiyor, erkek Türk gençleri de cami derneklerinin oyun ve sohbet salonlarından yararlanabiliyor, bizim için bu tür mekânlar yok diyor genç kızlar. Camilerde hem öğrenmek hem eğlenmek istiyorlar. Görüştüğüm bu kızların hemen hepsi aile zoruyla değil, kendi istekleri ile geliyorlar camilere. Hollandalı yetkililer entegrasyon sorunundan bahsediyorlar, ama bu sorunun ortaya çıkışında kendi katkılarını göz ardı ediyorlar. Hollanda eğitim sisteminin her ne kadar eşitlikçi olduğu söylense de iş pek göründüğü gibi değil. Hollandalılar bulundukları semtteki okulda Türkler yoğunluktaysa başka semte gönderiyorlar çocuklarını. Ya da okul idaresi Hollandalıları bir sınıfa topluyor. Rotterdam da liseyi bitirmiş bir genç kız anlatıyor bunları ve ekliyor: Lise boyunca sadece bir tane Hollandalı sınıf arkadaşım oldu. Türkçe rahat okuyup anlayacakları yayın sorunu var. Kendilerine yönelik yayınlar istiyorlar. Onlar için hazırlanan yayınlarda, bir bilinmeyenin başka bir bilinmeyenle anlatıldığını söylüyorlar. Kendi durumları dikkate alınarak hazırlanmış yazılı ve görsel yayına acil ihtiyaç hissediliyor. Görünen o ki; Hollanda da yaşayan Türk kadınları ve genç kızlar düne nazaran epey yol kat etmişler, ama kat edecekleri daha çok yolları var. Eğitim, kültür, çalışma, din vb. alanlarda ataşelikler, müşavirlikler aracılığıyla anavatanı arkalarında hissetmek, en azından yanlarında görmek istiyorlar. Bu sağlanabildiği takdirde; Avrupa da Türkiye adına güçlü bir ses, Hollanda gündeminde de yönlendirilen değil, gündem belirlemede etkin olmaları hayal değil. Aralık

13 gündem Göçün 50. Yılında Avusturya da Din ve Diyanet Dr. Sabri Çap Salzburg Din Hizmetleri Ataşesi Din, kültürler arasındaki münasebetleri hızlandırmakta ve kuvvetlendirmektedir. Avrupa daki Müslümanların en hızlı ve sağlıklı ilişki kurdukları kurum veya kuruluşların başında dinî kurum veya kuruluşların geldiği görülmektedir. Yabancı düşmanlığının ardında İslam- Hırıstiyanlık çatışmasının olmadığı bir gerçektir. Anadolu nun çeşitli şehirlerinden binlerce insan, yarım asır önce sadece bir müddet çalışıp biraz para kazandıktan sonra tekrar memleketlerine dönmek düşüncesiyle Avrupa nın muhtelif ülkelerine doğru bir yolculuğa çıkmıştı. Ancak, ne kendilerinin ne de bulundukları ülkelerin hesap etmedikleri bir şekilde, kalıcı olarak yerleşmeyi düşünmeden geldikleri ülkelerde, zamanla vatanlarına dönme düşünceleri değişerek birden göçmen oldular ve dönmemek üzere Avrupa ülkelerine yerleştiler. Nihayet geçen yarım asır içinde Avrupa da doğan, büyüyen yeni nesiller oluştu. Altmışlı yıllardan itibaren insanlarımızın iş gücü olarak gelip yerleştikleri ülkelerden biri de Avusturya dır. Avusturya tarih boyunca ilişkilerimizin olduğu bir ülkedir. Osmanlı döneminin uzun bir döneminde Avusturya 16 Aralık

14 aynı zamanda komşumuz olmuştur. Viyana Kuşatmasından sonra da Avusturya ile güzel ilişkilerimiz oldu. Her şeyden önce I. Dünya Savaşı nda birlikte savaştık. Bugün Avusturya-Türk Toplumu ilişkilerinin öncelikle I. Dünya Savaşı esnasındaki birlikteliği ile değil de Viyana Kuşatmasıyla hatırlanması bir talihsizliktir. Diğer taraftan Avusturya İslam ı resmî din olarak kabul eden ve tanıyan ilk Avrupa ülkesidir den beri İslam Avusturya da resmî olarak tanınmış bulunmaktadır. Önümüzdeki yıl İslam ın Avusturya da resmî olarak tanınmasının yüzüncü yılı kutlanacaktır. Avusturya da yaşayan 250 binden fazla Türkün yaklaşık yarısı, Avusturya vatandaşlığına geçmiş bulunmaktadır. Türk nüfusunun neredeyse yarısı Viyana da toplanmış olmasına rağmen, Avusturya nın istihdam şartlarının farklılığı sebebiyle vatandaşlarımız daha küçük yerleşim birimlerine kadar dağılmış bulunmaktadırlar. Diyanet İşleri Başkanlığı, Avusturya da ATİB (Avusturya Türk-İslam Birliği) çatısı altında vatandaşlarımıza ve Türk asıllı Avusturya vatandaşları ile birlikte diğer ülke Müslümanlarına din hizmeti sunmaktadır. Artık Göçmen Değiliz Elli yıl önce birinci nesil Türkiye den geldi. İkinci nesil de aynı şekilde. Dönmek için geldiler, fakat kader farklı tecelli etti. Dönmemeye karar verdiler. Onlar göçmenler. Başka yerde doğdular. Fakat burada bulunan üçüncü kuşak ise göçmen çocuklarıdır. Onlar göçmen değiller. Doğum yerleri Avusturya, okulları, mahalleleri, oyunları, okul arkadaşları Avusturya dan. Dedelerinin geldiği ülkeyi sevmeleri, anadillerini konuşmaları, kültürlerini koruyarak varolmak istemeleri ise Avusturya yı sevmelerine engel değildir. Onların gönülleri sınırsız sevgiyi alacak kadar geniştir. Din ve Dünya Barışı Farklı din mensuplarının barışını sağlamadan dünya barışını sağlamak mümkün değildir. Avrupa daki insanımız bu açıdan dünya barışına büyük bir katkı sağlamıştır. Avrupa nın tarihi dikkate alındığında sömürgecilik vakıası dışında diğer dinlerle bir arada yaşama tecrübesinin olmadığı görülecektir. Müslümanların Avrupa daki sıkıntılarının arkasında Batı nın böyle bir tarihî tecrübeden mahrum olması yatmaktadır. Bu açıdan Avrupa ülkelerinde bulunan Türkler ve diğer Müslümanların Batı medeniyetine bu tecrübeyi yaşattıkları söylenebilir. Göçmenler, aynı zamanda anavatanlarıyla yaşadıkları ülkeler arasında köprü görevi görmektedirler. Din, kültürler arasındaki münasebetleri hızlandırmakta ve kuvvetlendirmektedir. Avrupa daki Müslümanların en hızlı ve sağlıklı ilişki kurdukları kurum veya kuruluşların başında dinî kurum veya kuruluşların geldiği görülmektedir. Yabancı düşmanlığının ardında İslam-Hırıstiyanlık çatışmasının olmadığı bir gerçektir. Camilerin kiliselerle hiç bir problemi yoktur. Birçok yerde cami/dernek inşaatına en büyük destek kiliselerden gelmektedir. Söz konusu bu problem büyük oranda tarihî geçmişin etkisinden kurtulamamaktan veya sosyal ve ekonomik sıkıntılara sorumlu aramaktan kaynaklanmaktadır. Avrupa daki hiç bir cami, çevresindeki Avrupalıları İslamlaştırma hedefi gütmemektedir. Hiç bir camiden komşularına misyonerce bir yaklaşım örneği gösterilemez. Yapılan camiler, insanımızın temel insan hakları çerçevesinde hakları olan inançlarını yaşama çabasıdır. Kültür ve Entegrasyon Merkezi Derneklerimiz Avrupa ülkelerine işçi olarak gelen ve daha sonra da bulundukları ülkelere yerleşen Anadolu insanının en önemli faaliyetlerinden biri, ibadetlerinden düğün törenine, din eğitiminden spor aktivitelerine kadar birçok faa- Aralık

15 Çocuklarımızın ve gençlerimizin dinî tecrübe edinme, millî kimlik ve şahsiyet kazanma, birbirleriyle görüşüp kaynaşma açısından en etkili kuruluşlar, başlangıçta öncelikle cuma ve teravih namazları olmak üzere ibadetlerimizi rahatça eda etme düşüncesiyle kurulan cami derneklerimizdir. liyetlerini gerçekleştirdiği cami derneklerini kurmalarıdır. Avusturya dikkate alındığında bu gerçek daha bariz görünmektedir. Zira Avusturya daki Türk derneklerinin neredeyse yüzde doksanı cami eksenlidir. Cami derneklerimiz kültürümüzü, benliğimizi, dilimizi, örf ve âdetimizi korumada en büyük rolü oynamaktadır. Camilerimiz ve derneklerimiz bir taraftan bulunduğumuz ülkeyle entegrasyon merkezi, diğer taraftan da kimliğimizi ve sahip olduğumuz güzelliklerimizi yaşatma merkezi görevi görmüştür ve görmeye devam edecektir. Her ne kadar derneklerimiz öncelikle bir cami derneği ise de; her birinde din hizmetleri ile birlikte eğitim, kültür ve sosyal faaliyetler de yapılmaktadır. Avusturya, yüzyıl önce İslam ı resmî din olarak tanımış olmasına rağmen günümüzde hâlen cami inşaatı, kubbe veya minare tartışmalara konu olmaktadır. İslam resmî olarak tanınmış olmasına rağmen, İslam ın mabedinin özelliklerini kabullenmede zorluk çekiliyor. İki toplumun da henüz birbirini çok iyi tanıdığını söylemek mümkün değildir. Birinci nesil dil bilmediği için kendini iyi tanıtamamış olabilir. Ancak tamamen burada doğup büyüyen, buradaki okullarda okuyan çocuklarımızın da okul veya iş arkadaşları tarafından din ve kültür açısından doğru tanındıklarını söylemek zordur. Eğer hakkımızda doğru olmayan algılar varsa, bunların giderilmesini tamamen Avusturya toplumundan bekleyemeyiz. Bizim de kendimizi anlatma ve tanıtma adına yapmamız gereken çok şey olmalı. Bugün siyasî partilerin ve mahallî idarelerin entegrasyon birimleri bulunmaktadır. Buna karşılık bizim de derneklerimiz bünyesinde veya müstakil olarak kendimizi tanıtacak ve Avusturya resmî veya sivil kuruluşlarıyla işbirliği yapacak entegrasyon birimlerimiz olmalıdır. Kendimizi doğru tanıtma metodlarını geliştirmemiz, artık birlikte kimliğimiz ve değerlerimizle bu topluma nasıl katkı sağlıyacağımızı ele almamız gerekmektedir. Her iki toplumda da entegrasyon ve birbirini tanıma adına çabaların her geçen gün arttığını görmekteyiz. Avrupa daki Türk toplumunun en önemli problemlerinin başında eğitim, işsizlik, ailenin zayıflaması, kültürel değerlerin korunması, anadil öğrenimi ve entegrasyon gibi konular gelmektedir. Bunların her biri aynı zamanda diğerini etkilemektedir. Çocuklarımızın ve gençlerimizin dinî tecrübe edinme, millî kimlik ve şahsiyet kazanma, birbirleriyle görüşüp kaynaşma açısından en etkili kuruluşlar, başlangıçta öncelikle cuma ve teravih namazları olmak üzere ibadetlerimizi rahatça eda etme düşüncesiyle kurulan cami derneklerimizdir. Bu dernekler kültürel ve sosyal etkinliklerden eğitim ve sanata kadar birçok alanda hizmet geliştirmektedirler. Millî ve manevî değerler bakımından hâlen derneklerimiz tek alternatif olarak duruyor. Zamanla artan ve çeşitlenen ihtiyaçlarımız karşısında derneklerimiz yetersiz, fakat aynı zamanda alternatifsiz durumdadır. Dolayısıyla derneklerimizin kurumsal yapılarını yeni ihtiyaçlara göre hızla değiştirmeleri ve geliştirmeleri gerekmektedir. Nereden nereye geldiğimizi unutmadan, daha nerelere ulaşmamız gerektiğini de göz ardı etmemek zorundayız. Çok şeyler yapılmış durumda, fakat daha yapılacak çok şey var. 18 Aralık

16 gündem Camisiz Köy, İmamsız Cami Kalmasın Mustafa Kılıç Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı Şimdi Pırnalı ve Süpürge de çok az insan yaşıyor. Dürbeli de kimse kalmamış Hepsi 1950 li yıllarda evlerini, ahırlarını, tarlalarını, keçilerini, koyunlarını, öküzlerini, camızlarını kısaca her şeylerini Yugoslavya Devletine bağışlayıp Türkiye ye göçmüşler. Şimdi Dürbeli ye bir Fatiha okuyan bile yok Pırnalı, Dürbeli Makedonya nın başkenti Üsküp e uzaklığı 135 km., Radoviş e 8 km. Karaman dan gelmiş Yörüklerin köyleri. Çok Yörük yaşamış vaktiyle buralarda, çok mezar taşı var çünkü Üstelik mezar taşları mermer, kimi mezar taşlarının üst tarafı sarık şeklinde yontulmuş. Ocaymış meğer altında yatan kahraman. Define arayanlar birçok mezarı kazmışlar, birçok mezar taşını kırmışlar Yaklaşık 600 senelik bir mezarlık. İnsan vücudunun iki kat kalınlığında meşe ağaçları var içinde. Ecdadımızdan duyduğumuza göre bu bölgenin en büyük pehlivanı Dürbeli de yaşarmış demişti fahrî imam; Koca Çınar 70 lik Süleyman Yakup Hoca. Başka bir bölgeden yenilmeyen bir Pehlivan Dürbeli ye gelir. Dürbeli Pehlivanı tarlada öküzlerle çift sürerken bulur. Gel be Pelvan, bi güleşelim be der. Dürbeli Pehlivan yüzündeki terleri siler. Gel şuraya otur, önce bi ayran içelim, sonra bakarız be pelvan. der. Otururlar bir ayran içerler. Yenilmeyen Pehlivan göz ucuyla Dürbeli Pehlivanın kollarının Aralık

17 Mustafa Paşa Camii, Üsküp, Makedonya uzunluğuna, pazılarına, bileklerine, belinin kalınlığına, ellerinin büyüklüğüne, parmaklarına bakar. Biraz endişe doğar içine ama pehlivanlık işte Yense de yenilse de yüreği güp güp eder. Dürbeli Pehlivan ölçer rakibini. Çok zayıf görünür gözüne Be Pelvan der Güleşmeden, te bu ayvanlarda bi deneelim kendimizi be. Öküzün altına kocaman kollarını uzatır. Bacaklarını açar Yalla bismillaah der ve başlar öküzü kaldırmaya. Yenilmez Pehlivanın gözleri fal taşı gibi Bakar Dürbeli ye hayran hayran Öküzün dört ayağı da yerden kesilir Dürbeli devam eder yukarıya doğru kaldırmaya Ardıç ağacından yapılmış, kara saban da başlar havaya doğru kalkmaya Be Dürbeli Pelvan bırak şu ayvancaazı be, kaanını arıdacasın. der yenilmez adsız pehlivan. Dürbeli gözünün ucuyla adsız pehlivana bakar ve İşte gördün mü be aga? der gibi yavaş yavaş aşağıya doğru indirir öküzü. Önce kara saban değer yere, sonra öküzün arka ayakları, arkadan da ön ayakları. Öküz tanır Dürbeliyi. Huysuzluk etmez. Yenilmez Pehlivan uzat be aga, öpeyim elini Lâzım diil güleşmek kayrı. Te gösterdin marfetini. Adi, akını elal et. Ayranını içtim Gider atsız Pehlivan Dürbeli yi de Pırnalı yı da Süpürge yi de arkada bırakarak Şimdi Pırnalı ve Süpürge de çok az insan yaşıyor. Dürbeli de kimse kalmamış Hepsi 1950 li yıllarda evlerini, ahırlarını, tarlalarını, keçilerini, koyunlarını, öküzlerini, camızlarını kısaca her şeylerini Yugoslavya Devletine bağışlayıp Türkiye ye göçmüşler. Şimdi Dürbeli ye bir Fatiha okuyan bile yok Bir ben, bir de Koca Çınar dediğim Süleyman Yakup Hoca. Oturduk Dürbeli nin mezarlığına, üç İhlas bir Fatiha okuduk. Sonunda ulaştık Süpürge ye Süpürge dünyanın bittiği yer. Oradan öteye yol yok. Yürümek isterseniz geri döneceksiniz. Özür diledim Dürbeli den ve Dürbeli mezarlığında yatan binlerce Karamanoğlundan, Yörüklerden. Bir Yasin okumadan mezarlıklarından ayrıldığım için. Süpürge vaktiyle büyük bir köymüş. 15 hane şimdi. Derenin bir tarafı bir ağanın diğer tarafı öteki ağanınmış. Köyün tam ortasından bir dere geçiyor. Köyün girişinde Yörük köpekleri 20 Aralık

18 karşıladı bizi Yörük ten başkasını sokmuyorlar bu kartal yuvasına, bu Yörük obasına. Hemen sığındık arabaya Küçük bir ev büyüklüğünde bir cami var Süpürge de. İmamı da yok, minaresi de, ezan okuyanı da, namaz kıldıranı da Tütünlerini kurutmaya çalışanlar var evlerinin önlerinde. Sera gibi şeyler yapmışlar, üstünü plastikle örtmüşler. O sıcakta içine girip tütünlerini diziyorlar. Yaprakları teker teker dikip, evet dikiş makinesi gibi bir makine ile dikip, o sıcak seranın içine asıyorlar. Orada kuruyacak. İşleri var onların Onlar bir kuru ekmek parası, bir de sarı, yeşil güllü; kırmızı renkli Yörük entarisi dikecekleri 5-10 metre bez almak için uğraşıyorlar. Küçük bir ev büyüklüğünde cami dedim ya. Eski bir ev gibi Kapısında kilit bile yok. İple bağlamışlar kapıyı. Caminin yanında damlar gibi akan bir çeşme var. Saat suları. Abdest aldım orada. İple bağlı kapıyı açtım. Halıları bile yok. Birkaç parça bez, birkaç parça çul. Caminin kıble duvarındaki Allah ve Muhammed yazan levhalar bile ters İsak Bey Camii, Üsküp, Makedonya astırılmış Olsun Süpürgeliler Allah (c.c.) ı da Muhammed (s.a.s.) i de çok seviyorlar ya Levhaların ters takılmasının ne önemi var İnsanın düşeceği kadar yüksek bir merdivenle kadınlar mahfiline çıkılıyor. Önce iki rekât tahiyyetü l mescit (mescidi selamlama) namazı kıldım. Sonra kadınlar mahfiline çıktım. Oranın örtüsü aşağıdan da fakir. Birkaç tane post var sadece. Merdiven içten inşa edildiği için mekânın yarısını da o kaplamış. Mescidin kuzey tarafında bir oda daha var. Düğünlerde bayramlarda orada yemek yermiş Süpürge li Yörükler. Öyle anlattı Süleyman Hoca. Köyün en yaşlısı 78 yaşındaki Adem Arslan bastonuna dayana dayana, topallaya topallaya bize doğru geldi. Tam bir Türk kibarlığı ve saygı ile bize hoş geldiniz dedi. Bizi evine davet etti. Neler anlattı neler Bir roman yazılır Ben kendimi nasıl tanıtayım Adem Amca ya? Ben Din Hizmetleri Müşaviri Vekiliyim demeye utandım. Çünkü caminin imamı yok. İmam tayin etmek çok zor değil. İştip te Türkçe eğitim veren bir İmam-Hatip Lisesi var. Makedonya nın yegâne Türkçe eğitim veren İmam-Hatip Lisesi. Mezunları yeterince iş bulamıyorlar. Süpürge liler bir imamın maaşını ödeyemezler. Ancak bir cenaze olursa komşu köylerden bir imam bulup getirecekler. Bir cuma günü Süpürge ye giderek cuma namazı kıldırmaya söz vererek Adem Arslan dan izin istedim. Renkli Camii, Kalkandelen, Makedonya Aralık

19 gündem İstanköy (Kos) de Hoş Bir Sadâ Yunus Keleş Din İşleri Yüksek Kurulu Uzmanı Adadaki Türkler çok sıcakkanlı, misafirperver ve sempatik insanlar. Türkçe konuşmalarında Anadolu nun deyim ve kalıplarını hemen fark ediyorsunuz. Hiç yabancılık çekmiyorsunuz. Diyanet İşleri Başkanlığı, ramazan aylarında her yıl çeşitli ülkelere din görevlisi göndermektedir. Bu yıl Başkanlığın ilk defa din görevlileri göndereceği 1700 kadar Müslüman soydaşımızın yaşadığı Yunan adalarından İstanköy e gittim. Yunanlılar bu adaya Kos diyorlar. Ancak uzun yıllar Osmanlı hâkimiyetinde kalan adaya Türkler, İstanköy adını vermişler. İstanköy anlam olarak, istenen köy ifadesinin kısaltılmışı olarak söylenegelmiş. İstanköy ve Ecdadın Emanetleri Adada ikisi faal ayakta kalan dört adet cami var. Birisi Germe de. Hasan Paşa Camii 1700 lü yıllarda yapılmış. (Lale Devri) Buranın imamı Şükrü Hoca (Damatoğlu), Suriye de, Medine de ve Mısır da eğitim görmüş, vakıfların atadığı görevli. Kendisi Dedeağaçlı. 18 yıldır itina ile vazifesini sürdüren bilgili, gayretli bir din görevlisi. Hem turizmin hem de asimile olmanın etkileriyle birçok İslamî hassasiyetin kaybolduğu adada Şükrü Hoca, çok zorluklarla karşılaştığını ifade ediyor. Yazın çocuklara Kur an eğitimi veriyor. Aynı zamanda yerel televizyonda da programlara çıkarak konuşmalar yapıyor. 22 Aralık

20 Diğer cami, şehrin merkezinde Defterdar İbrahim Paşa Camii lü yıllarda yapılmış, Caminin altında bedestenleri, avlusu ve şadırvanı ile şirin bir yapı gözünüze çarpıyor. Camii imamı Hayati Hoca, İskeçe Müftülüğü aracılığı ile burada görevlendirilmiş, Bursa İlahiyat ı bitirmiş, genç ve hafız. O da Dedeağaçlı. Hayati Hoca, Türk ailelerin yoğun olduğu bölgede bulunan dernek merkezinde ramazanda bayanlara ve çocuklara mukabele başlattığından ikindi üzeri camide ben mukabele okurken o da Germe ye gidiyordu. Türklerin bir arada yaşadığı mahalle olması sebebiyle Germe Camii daha kalabalık oluyor. Ancak Germe de ilk günler bir program başlatamamıştık. Oysa esas muhatap olacağımız cemaatin yoğunluğu burada olduğundan Defterdar Camii nin yanı sıra burada da görev yapmak için gerekli görüşmeleri yapıp, Rüştü Hoca yla bir program üzerinde anlaştık. Dikkat çeken bir husus da, Yunan Hükümeti, resmî imama nikâh tescil yetkisi vermiş. Müslümanlardan evlenenlerin tüm nikâh işlemlerini imam yapıyor. Adadaki Türkler çok sıcakkanlı, misafirperver ve sempatik insanlar. Türkçe konuşmalarında Anadolu nun deyim ve kalıplarını hemen fark ediyorsunuz. Hiç yabancılık çekmiyorsunuz. Bilhassa Kıbrıs Barış Harekâtı ndan sonra, adada yaşayan Türkler için zor günler başlamış. Daha önce kendi okullarında Türkçe eğitim verebilen Türklerin okulları kapatılmış, Türkçe eğitim dönemi bitmiş. Türkler daha yoğun bir asimile faaliyetine maruz kalmışlar. İstanköy Müslüman kültürünü yaşatma amacıyla kurulan dernek vasıtasıyla yaz tatilinde iki ay boyunca, İzmir deki dernekle kurulan işbirliği sayesinde çocuklara Türkçe dersi ve folklor dersi vermek üzere iki öğretmen görevlendirilmiş. Her iki camide de mozaik bir cemaatle karşılaşıyorsunuz. Türklerin yanı sıra, Pakistan dan, Bangladeş ten, Mısır dan, Suriye den göçmen olarak gelmiş onlarca Müslüman, cemaate devam ediyor. Diğer bir cami, yine şehrin merkezinde Lonca Camii diye isimlendirilen Hasan Paşa nın yaptırdığı nefis mimarisiyle küçük bir külliye tarzında bedestenleri, hamamı, hanı, şadırvanı olan bir yapı. Maalesef işyeri olarak kullanılan bedesten ve hamam dışındaki yerler, bakımsızlıktan harap olmaya terk edilmiş durumda. Minaresinde hasar oluşmuş, pencereleri dökülmeye başlamış, içyapısında duvarların yüzü yıpranmış, kapıları ve merdivenleri tahrip olmuş, mihrabı ve minberinin yüzü solmuş, elleri boynuna asılmış bir esir gibi mahzun ve kederli, yılların ihmaliyle suskun ve küskün bir cami. İçine özel izinle girdiğimizde karşılaştığımız bu manzara içimizi burkuyor, gözlerimizi buğulandırıyor. Tahta zeminde dikkatli yürüyoruz, çünkü çökme tehlikesi var. Ancak buna rağmen mihrap ve minber yıkılmadık ayaktayız dercesine müminleri sabırla bekliyor. Buram buram Anadolu kokan bir mekân ve mimariyle karşı karşıyasınız. Şirin olduğu kadar ferah, ferah olduğu kadar estetik yapısıyla göz dolduran Lonca Camii, elinden tutarak ayağa kaldıracak, yarasını beresini silecek, gözyaşını dindirecek şefkatli elleri bekliyor. Caminin şadırvanının hâli de aynı durumda. Aralık

21 Çeşmeleri iptal edilmiş, taşlarının bir kısmı düşmüş, çatısı eğilmiş. Caminin etrafındaki ve altındaki bedesten ve medreseler ise envai çeşit turistik eşya satan işyerleri olarak kullanılıyor. Vakıflar Yunan hükümetine bağlı olduğundan gerek buradaki gerek diğer yerlerdeki bedestenlerin gelirlerinin çoğu vergi olarak kesiliyor. Vakıfların imarı için harcanmıyor. Şehirdeki vakıflar önceleri iyi yönetilemediği için, kimi yerler tarumar olmuş, harap olmuş, kimi yerler kaybolmuş. Şimdi vakfın başına bunların farkında olan bir ekip getirilmiş, ama ellerinde imkân olmadığı için kalan yerleri imar edemiyorlar. Türkiye nin Yunan Hükümetiyle irtibata geçip, gerekli girişimleri acilen başlatması gerektiğinde herkes hemfikir olmuş durumda. Adada Hoş Bir Sadâ Tam bir Anadolu insanı, çilelerin izi, simasındaki ümidin, neşenin ve sımsıcak sevgi parıltıların arasında kaybolmuş fedakâr bir insan Mehmet (Raşidoğlu) Amca. Hani bazı insanların iç dünyası yüzüne yansır, görür görmez hemen ülfet eder, güven duyar, kırk yıllık arkadaş gibi bir candan duygular sezersiniz, işte Mehmet Amca tam böyle birisi de Türkiye de Diyanet İşleri Başkanlığı adaya ilk defa din görevlisi göndermiş. O sıralarda Mehmet Amca 25 yaş civarında. Dinî hayata uzak, camiye sadece cumalarda gelirse gelen bir delikanlıymış. Gelen hocalardan biri öyle bir ezan okudu, kalbime öyle bir tesir etti ki, insan bir anda değişir mi, müthiş bir değişim yaşadım, Allah ve Peygamber sevgisi kalbime nüfuz etti, Allah ı zikrederek, ağlayarak tarlayı tapanı bırakıp camiye koştum, diyor Mehmet Amca. Allah aşkından günlerce başka hiçbir şeyi gözüm görmez oldu, kendimi dağlara vuracak oldum, öyle bir coşkunluk yaşıyordum ki, yolda yürürken Allah diye vecde gelirdim, diye ekliyor. Türkler, imamsız kalacağız, cenazelerimizi kaldıracak kimseyi dahi bulamayacağız diye endişeye kapılmışlar. Çocuklarını camiye teşvik etmeye başlamışlar. İş başa düştü diyor Mehmet Amca. Cemaatin onayıyla artık hem imamlık, hem müezzinlik, hem öğretmenlik yapmaya başladım, diyor. Her iki açık olan cami kapanmasın diye bir cuma Germe Camii nde diğer cuma Defterdar Camii nde, nöbetleşe namaz kıldırmaya yıllarca devam ettiğini söyleyen Mehmet Amca, görevdeyken aynı zamanda Türk mezarlıklarıyla da ilgilenmiş, mezarlıkların bakım, onarım işlerini bizzat kendisi üstlenmiş. Şu anda mevcut iki Türk Mezarlığı var. Adanın değişik yerlerinde parça parça olan mezarlıklar, yerleşim yeri ve yol yapımı gibi sebeplerle bozulun- 24 Aralık

22 ca kemikler eski mezarlığa taşınıp toplu olarak gömülmüşler. Yeni mezarlığa ise, yüzlerce kimi 200 ila 350 yıllık Osmanlı tarzı işlenmiş mezar taşları getirilip atılmış. Mezar taşlarını incelerken, yerlere atılmış, darü l-fünun mektebinin, rüştiye mektebinin, limanın ve Tabakhane Camii diye bir caminin kitabelerini görüyoruz. Gençler yoğun iş mevsimine ve sıcağa rağmen yılmadan derneğe gelip, Kur an öğrenme dâhil tüm faaliyetlere katılıyorlar. Onların bu heyecanını görünce gözlerinizde bir ışıltının parladığını hissediyorsunuz. Gerçekte kat edilecek çok mesafe var, ama kervan bir kere yola çıktı mı, ne aşılmadık dağlar kalır, ne geçilmedik vadiler. Gidip geldiğimiz yollar üzerinde karşılaştığımız Türk esnaflarla ayaküstü hasbihaller yapıyorduk. Önceleri hiç oruç kaçırmadıklarını, teravihlere devamlı geldiklerini söyleyen birçok kardeşimiz, ticari hasat mevsimi olması ve çok yoğun çalışma durumunda kalmaları sebebiyle teravihe gelemediklerini üzülerek belirtiyorlar. Defterdar Camii, şehrin merkezinde olduğundan turistlerin sık uğradığı bir tarihi mekân. Bodrum dan günü birlik gelen Türk ve yabancı turistlerin de ilk uğrak yerlerinden. Türkçe konuştuğumuzu duyan vatandaşlarımız, caminin açık olmasına çok sevindiklerini, burada faal bir cami görmenin kendilerini şaşırttığını söylüyorlar. Yabancı turistlerin ürkek ve endişeli tavırları dikkatinizi çekiyor. İçeri davet edip, güler yüzle ilgi gösterince rahatlıyorlar. Yandı mı? İftara gittiğimiz ailelerden biri de Alilerin ailesi. Levent Hoca anlatıyor. İftara yakın bir saatte baktım, Ali terasta uzaktaki arkadaşına bağırıyor: -Yandı mı? Diye. Arkadaşı da uzaktan: -Daha yanmadı diye bağırıyor. Yandı diye heyecanlı avazı duyunca, Ali başlıyor ezan okumaya. Terastan karşıda Türkiye sahillerinde Turgut Reis teki minarelerin ışıklarına bakıyorlarmış, minare yandığında da vakit girdi diye ada semalarının hasret kaldığı ezanı aşkla okumaya başlıyor Ali. Bu manzara karşısında kendimi tutamadım diyor, Levent Hoca. Bayram sabahı gelip çatıyor. Bayram namazına daha önce teravihe gelemeyen kardeşlerimiz de geldiğinden cami almıyor. Bayram vaazında daha çok İslam kardeşliği, birlik, bütünlük, birbirimize sahip çıkma konularına ağırlık verdim. Namazdan sonra adada bulunan sakal-ı şerif ziyaretini tertip ettik. Adet üzere namazdan sonra evlere gidilmeden mezarlığa ziyarete gittik. Artık ayrılış vakti geldiğinde Mehmet Amca, boğazına düğümlenen bir ses tonuyla beni uğurlarken, gözyaşına hâkim olamadı. Gemiyle Bodrum a doğru yola çıktığımda bir ayda yaşananları film şeridi gibi gözümden geçirip, anlatılamayan hislerle adaya veda ettim. Aralık

23 gündem Bir Gurbetçi ile Söyleşi... İmam Hüseyin Yaşar Dachau DİTİB Camii Din Görevlisi Yurt dışındaki çocuklarımıza-gençlerimize tavsiyem odur ki; ilk önce dillerini ve dinlerini iyice öğrensinler. Örfadetlerini ve geleneklerini yaşasınlar, unutmasınlar. Tatillerde imkânlar elverdiğince Türkiye ye gitsinler, görsünler. Akrabalarını ziyaret etsinler, tanısınlar. Mutlaka okusunlar, okusunlar, okusunlar. Yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızın her birisinin acı-tatlı muhakkak bir hikayesi vardır. Özellikle gurbetin ilk yıllarında dinî hayat ile ilgili yaşanan sıkıntıların hikayesi, diğer çekilen sıkıntı ve zorlukların üzerine tabiri caizse tuz biber olmuştur. O zor anlarda insanı yaşama bağlayan, moral ve manevî gücün yoksunluğu, ruhlarda derin yaralar bırakmıştır. Allah a şükürler olsun ki, 2. ve 3. kuşaklar bu travmayı yaşamadılar. Şimdi, sayıları bir hayli azalan ilk jenerasyondan ve Dachau/ Münih DİTİB Camii üyesi ve cemiyet eski başkanı Mustafa Denel bey ile geçmiş üzerine gayet içten ve samimi bir ortamda yaptığımz söyleşiyi siz değerli okuyucularımızla paylaşıyoruz. İlgiyle okuyacağınızı düşünüyoruz. Mustafa Bey, bize kendininizi kısaca tanıtır mısınız? -Merhaba Hocam. Ben Mustafa Denel, Aydın Nazilli denim. Aslen Yörüğüm. Emekliyim. 26 Aralık

24 Almanya ya ilk ne zaman geldiniz? lerin başında geldim Almanya ya. Ama rahmetli babam daha önce gelmişti. Rahmetli ilk trene binenlerden yani. -Evet aynen öyle. Gerçi malumu ilam olacak ama, yine de sormak istiyorum. Neden geldiniz Almanya ya? -Tabiki gezip-tozmaya gelmedik. Neden gelinirki Hocam. Fukaralıktan, yokluktan Rahmetli babam yetimdi ve yeni evlenmişti. Epeyce de borçlanmıştı o zaman. Bakmış herkes geliyor, O da atlamış trene. Ekonomik sıkıntılardan geldik kısacası. Bu anlamda ne ummuştunuz ne buldunuz? Yani ekonomik olarak değdi mi? -Yaradanıma şükürler olsun, evlerim de var, bağlarım da var Türkiye de. Ama ben burada kirada oturuyorum. Ne yaman çelişki değil mi? Bir kaç evin olacak memlekette, ama burada kiracı olacaksın. Ne zaman döneceğiz Allah bilir. Belki de kendi evimde oturmak hiç nasip olmayacak. Buradan belki de tabutumuz gider (Bir iç çektikten sonra) Neyse, Rabbim öbür dünyada ev nasip etsin Amin. Size, Almanya da yabancı, Türkiye de ise gurbetçi diyorlar. Bu konuda neler söylersiniz? -Evet, malesef öyle oldu Hocam. Ağlar mısın, güler misin bu hâlimize? Biz her zaman üvey evlat olduk. Ne anavatana ne babavatana sığabildik. Burada yabancı (Müslüman Türk), Türkiye de Alamancı. Aşık Veysel in dediği gibi: Benim yarim kara topraktır. Enindesonunda asıl yurdumuza gideceğiz, ne de olsa bizler bu dünyada misafiriz. Bu arada Türkiye deki akrabalarla ilişkileriniz nasıldı? Sizlerden beklentileri oldu mu? -İlk zamanlar çok iyiydi. Büyüklerimiz göçüp gitti. Dile kolay aramıza koskoca 50 yıl, çocuklar, torunlar ve gurbet girdi. İster istemez zamanla ilişkiler soğudu. Tabiki ihtiyacı olarlara yardım ettik. Tarlalarımızı, evlerimizi kullandılar. Hayır dediğimiz zamanlarda ne yazık ki, akrabalarla aramız açıldı, küstüler Ne yapalım hayat işte devam edip gidiyor. Geldiğiniz dönemde dinî hayat nasıldı, bulunduğunuz çevre itibarıyla. Mesela cuma ve bayram namazlarını kılma imkanınız oldu mu? -Hocam yaramıza tuz bastınız bu soruyla. İlk geldiğimiz zamanlar dinî hayatımız diye bir şey yoktu. Dil bilmiyor, yol bilmiyorduk. Herkes ayrı yerlerde çalışıyor, ayrı yerlerde kalıyordu. Ara sıra arkadaşlarla, hemşehrilerle tatil günlerinde barlarda, gazinolarda ya da işçi yurtlarında biraraya gelirdik, konuşurduk, sohbet ederdik, kısacası hasret giderirdik. Memleketten gelen mektupları göz yaşları içinde okurduk, dertlerimizi paylaşırdık. Sonraları yavaş, yavaş Müslümanlığımız aklımıza geldi. Cumayı, ramazanı, bayramı düşünmeye başladık. Dachau da papazdan müsaade aldık, kilisenin salonunda Aralık