Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 36, Aralık 2016, s

Transkript

1 Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 4, Sayı: 36, Aralık 2016, s Yayın Geliş Tarihi / Article Arrival Date Yayınlanma Tarihi / The Publication Date Dr. Şükrü ÖZTÜRK MEB. Behice Yazgan Kız And. Lis. sukruozturk05@gmail.com DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE TÜRK SPORU Öz İnsanlık tarihi kadar eski bir geçmişi olan spor, hem bireylerin hem de bazen milletlerin birbirleriyle rekabetlerini ortaya koyabilmelerinin en güzel ve en eğlenceli yoludur. Türkler en eski çağlardan bugüne dünyanın en köklü milletlerinden birisi olarak insanlık tarihi boyunca yapılagelen tüm spor alanlarında çok önemli birikimler ortaya koymuştur. Avcılık, okçuluk, ata binme, güreş, kılıç, koşu gibi kadim spor dallarında Türkler en üst düzeye ulaşacak bir boyutta sporla iç içe bir hayat sürmüşlerdir. Türklerin en eski destanlarından birisi olan Dede Korkut Hikâyelerinden yola çıkarak eski Türklerin spora bakış açıları, hangi spor dallarıyla uğraştıkları ve bu sporların Türklerin günlük hayatı içerisindeki yeri ve önemi hakkında önemli bilgilere ulaşıyoruz. Buradan hareketle, Dede Korkut Hikâyelerinde geçen geleneksel Türk sporları ile ilgili bilgileri ortaya koyabilmek bu makalenin ana hedefi olacaktır. Anahtar kelimeler: Dede Korkut Hikâyeleri, Spor, Avcılık, Güreş, Ata Binme.

2 TURKISH SPORT IN DEDE KORKUT STORIES Abstract Sport which has a backround as long as history of humanity is the most pleasant and entertaining way to reveal the rivality among people for both individuals and sometimes nations Turkish people, since ancient times as a long established nation, have manifested a lot of significant conglomerations at all sport branches that have being done from the begining of humanity. Turks have always lived a concentric life with sport at an ultimate level at hunting, archery, horseback riding, wrestling, using sword and running. In Dede Korkut Stories, one of the most ancient ones, we could be able to have knowledge of all parts of Turkish life styles in many aspects, we ll be informed about the view points of Turks to sports and the sports they used to do as well. From this point of view informing about the traditional Turkish sports which takes place in Dede Korkut Stories is going to be the main target. Keywords: Dede Korkut Stories, Sport, Hunting, Wrestling, Horseback Riding. GİRİŞ Dede Korkut Hikâyeleri; Oğuz Türklerinin yaşamı, düşünceleri, üzüntüleri, kederleri, mücadeleleri, sevinçleri, zevkleri vb. birçok konuda bilgi sahibi olmamızı sağlayan çok değerli bir kaynaktır. Türk edebiyat tarihi konusunda önemli çalışmaları olan Fuat Köprülü, Dede Korkut Hikâyeleri ile ilgili olarak şöyle bir tespitte bulunuyor: Bütün Türk Edebiyatını terazinin bir gözüne, Dede Korkut u da diğer gözüne koysanız, yine Dede Korkut ağır basar. Dede Korkut Kitabı gerçekten de Türk Tarihi nin ve Edebiyatı nın en başta gelen eşsiz değerdeki eserlerinden biridir. 1 Türkler, İslamiyet ten önceki dönemde genel olarak atlı göçebe hayat süren bir millettir. Orta Asya nın zor iklim şartları altında çevrelerinde bulunan amansız düşmanlarına karşı hep güçlü ve hazır bir vaziyette beklemek zorunda olan Türkler hem bireysel hem de millet olarak hayatlarının her anını sporla iç içe yaşamıştır. İslamiyet ten sonraki dönemde de Büyük Selçuklu Devleti, Osmanlı Devleti gibi dünya ölçeğinde büyük ve güçlü devletler kuran Türkler İslamiyet in getirmiş olduğu gaza ve cihat ruhuyla savaşçı özelliklerini muhafaza ederek yine amansız düşmanlarına karşı çetin mücadeleler vermişlerdir. Kimi zaman savaşa hazır olmak, kimi zaman eğlence ve eğitim amacıyla hayatlarının her anında ve her yaşta sporla meşgul olan Türkler; okçuluk, güreş, ata binme, kılıç kullanma, koşu, atıcılık hatta boks ve futbol gibi sporlarla beraber yaşamışlardır. Milletlerin tarihlerinin ve kültürlerinin incelenmesi, onların bugünkü mevcudiyetlerini, değerlerini, değer yargılarını ve toplumsal özelliklerini açıklayabilmede önemli bir rol oynar. Geçmişte Türklerin yaptığı sporların neler olduğu, sporun toplumsal olarak işlevlerinin neler olduğu, bireysel olarak toplum içerisindeki her bir ferdin spora bakış açısının ne olduğu gibi sorulara verilebilecek cevaplar spor aracılığıyla Türk kültürü ve tarihi hakkında daha fazla fikir sahibi olmamıza önemli ölçüde katkı sağlayacaktır Muharrem Ergin, Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul, 2001, s. 5.

3 1. DEDE KORKUT HİKÂYELERİ Türk kültürünün şaheserlerinden birisi 2 olan Dede Korkut Hikâyeleri, on iki destandan oluşmaktadır ve bu destanlarda Türklerin yaşayışı, dili, tarihi, edebiyatı ve kültürü hakkında bilgiler verilmektedir. 3 Türk milletinin en büyük kültür varlıklarından birisi olan Dede Korkut Hikâyeleri, Türk kültürünün söze ve yazıya dönüşen yüzüdür. 4 Dede Korkut Hikâyeleri Türk Dünyasının en önemli ortak değerlerinden biridir. Bu eser, Türklerin İslam dinini kabul etmesinden yüzlerce yıl sonra yazıya geçirilmiş olmasına rağmen, İslamiyet öncesi Türk kültür hayatına ait birçok unsur taşımaktadır. Türk milletinin ortak dehasının ve zevkinin eseridir. Türk milletinin millî ve sosyal hayatının renkli ve ayrıntılı bir tablosudur. Türk tarihinin derinliklerinde yatan birçok olaylar silsilesinin derin izleriyle örülüdür. İzler eski Türk tarihinin birçok destanlaşmış unsurları ile Oğuz Türklerinin önce Orta Asya ve Türkistan coğrafyasındaki ilk yurtlarında sonra batıda Doğu Anadolu ve Azerbaycan sahasında yaşadıkları tarihin geniş akisleri şeklindedir. 5 Dede Korkut Hikâyeleri aynı devirde yaşayan ve birbirlerine çeşitli şekillerde bağlı bulunan ve bir hanın etrafında belirli bir hanlık düzeni içinde toplanmış olan Oğuz beylerinin ve bunlara bağlı olarak yaşayan bütün bir Oğuz halkının yaşantılarından ve mücadelelerinden meydana gelir. Bu hikâyeler çeşitli mücadelelerin bir çeşit destanlaşmış şekilleridir. Bu mücadelelerden sekizi kuzeydeki ve batıdaki Müslüman olmayanlarla, ikisi Oğuzların kendi aralarında, ikisi de doğa ve insanüstü güçlere karşı yapılır. 6 Yaklaşık olarak on beşinci yüzyılın ikinci yarısında yazıya geçirildiği tahmin edilen 7 Dede Korkut Hikâyelerinde eski Türk edebiyatı, tarihi, coğrafyası, kültür ve yaşayışı içten, kısa ve yalın cümlelerle bize yansıtılmıştır. Dede Korkut Kitabı nın bugün elimizde el yazması iki nüshası vardır. 8 Dede Korkut Kitabı nın ilk el yazması XIX. yüzyılın başlarında Almanya nın Dresden Kraliyet Kütüphanesi nde ortaya çıktı. 9 Alman H. O. Fleischer tarafından 1815 yılında bilim dünyasına tanıtılan yazmada on iki hikâye vardır. Ettore Rossi tarafından Vatikan kütüphanesinde bulunan diğer el yazması Dede Korkut Kitabı ise 1952 yılında ilim dünyasına tanıtılmıştır ve bu yazmada altı hikâye vardır Dede Korkut Kitabı üzerinde Muallim Rıfat, Hamit Araslı, Orhan Şaik, Ettore Rossi, Muharrem Ergin gibi araştırmacılarla başlayan ve bugün de devam eden çalışmalar, Dede Korkut metninin tam ve mükemmel bir aktarımının ne kadar zor olduğunu ortaya koymaktadır. Orhan Şaik Gökyay a göre Dede Korkut un tam olarak anlaşılabilmesi için her şeyden önce destan dilinin iyi bilinmesi gerekmektedir. Ülkemizde Dede Korkut üzerine yapılan çalışmalarda ge 2 Mehmet Kaygana, Tuğrul Balaban, Jale Gülgen Börklü, Dede Korkut taki Alp Tipi Üzerine Bir İnceleme, ASOS JOURNAL (The Journal Of Academic Social Sicience-Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 6, Eylül 2014, s Haydar Gölbaşı, Türk Destanlarında Kadınların Sportif Faaliyetlere Katılımı, International Journal of Social Science, Number: 38, Autumn II 2015, s Veysel Şahin, Dede Korkut Hikâyelerinde İyilik Kültürü, I. Ulusal İyilik Sempozyumu, Elazığ Milli Eğitim Müdürlüğü ve Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Elâzığ Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları, Elazığ, 2009, s Erman Artun, Dede Korkut Hikâyelerinde Eski Türk Kültürü Kodlarının İzleri, Düşünce Hayatımızda Ve Kültürümüzde Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu, Bayburt Üniversitesi Yayınları, Erzurum, 2015, s Azmi Bilgin, Dede Korkut Kitabı'nda Mistik Öğeler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 32, 2004, s Kaygana, Balaban, ve Börklü, Dede Korkut taki..., s Rıza Gül, Dede Korkut Hikâyelerinde Söz Kalıpları, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 10, 2008, s Nuri Şimşekler, Dede Korkut Destanları Hakkında, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S. 25, 2011, s Gül, Dede Korkut Hikâyelerinde..., s. 100.

4 nellikle Muharrem Ergin ve Orhan Şaik Gökyay ın metinleri esas alınmıştır. Başta Talat Tekin ve Osman Fikri Sertkaya olmak üzere birçok araştırmacı tarafından ilgili metinlerdeki kelimelere ilişkin yeni okuma önerileri sunulmuştur TÜRKLERDE SPOR Spor nedir, sorusuna verilebilecek elbette birçok cevap vardır ama şu şekilde birkaç tanım yapabiliriz: İnsanların tabiatında var olan rekabet her alanda söz konusudur. Ekonomi, bilim, sanat ve bunun gibi toplumsal etkinlik alanlarında insanların içinde rekabet duygusu hep var olmuştur. İşte rekabetin belirli kurallara bağlı olarak oyun formu içinde yapılanına da spor denmektedir. 12 Başka bir spor tanımında: Tek başına, toplu ya da takım halinde yapılan, kendine özgü kuralları, teknikleri olan, bedensel ve zihinsel yetilerin gelişimini sağlayan, eğitici ve eğlendirici uğraşa spor denir, denilmektedir. Bir başka tanım ise: Vücudun gücünü artırmak için yapılan çalışma, beden eğitimi, idman, jimnastik, şeklindedir. 13 Türk kültüründe en önemli unsurlardan birisi de beden hareketleri yani spordur. Bedensel faaliyetler, Türkler için önemli bir faaliyet alanı olmuştur. Sürekli bir şekilde bedensel faaliyetlerle iç içe olan Türkler, bu sayede hem bedenlerini daha sağlıklı hale getirmiş, hem de özellikle okçuluk ve binicilik sporundaki uzmanlaşma ile birlikte savaş alanlarında başarılar elde etmişlerdir. 14 İyi ve temiz bir ruhun, güçlü ve cesur bir insanda bulunacağına inanan Türkler, sporu eğlence hâline dönüştürmüşlerdir. Evlenecek gençlerde ata binmek ve güreşmeyi bilmek gibi beceriler aranmaktaydı. Doğum, ölüm, yaratandan yardım dileme, ölüleri anma, hastaların sağlığa kavuşmaları gibi özel günler ve dini ayinlerde, spor karşılaşmaları düzenlenirdi. Bu karşılaşmalar sayesinde kabile bireylerinin ölünün yasıyla içine kapanıp güçten düşmeleri önlenir, yapılan yarışmalarda başarılı olanlar toplum içinde saygın bir yer edinirdi Türk deyince hatıra gelen şey askerlik, cengâverlik, kuvvetli bir vücuda sahip olmak ve fatihliktir. Bunlar ise bizzat sporun ta kendisidir. Orta Asya yaylalarından dünyaya yayılmaya başlayan ve daha evvel oralarda doğayla ve vahşi hayvanlarla çok çetin mücadeleler yapan bir milletin, her şeyden evvel ilk vasfı, ancak sporculuk olabilir. 16 Türk milleti tarih boyunca bedenen güçlü kalmasını sağlayacak, kendisini savaşa hazır tutacak bedensel eğitimlere önem vermiştir. Türkler de diğer birçok millet gibi spor yaparak, bedenen ve zihnen savaşa hazırlanmaktaydılar. 17 Türk kültüründe özellikle güreş, okçuluk ve atçılık gibi spor oyunları temel alındığında tüm oyunlar aslında savaşın birer provasıdır. 18 Türklerde spor, Türk ün gücünü, çevikliğini ve bedensel yeteneklerini ortaya koyabilmesi için bir vasıta olmuştur. Hunlar, Göktürkler, Harzemşahlar, Selçuklular, Osmanlılar ve diğer Türk devletlerinde okçuluk, binicilik, güreş, avcılık, atıcılık, kılıç, atlama, koşu (seyirtmek), cirit 19, çöğen, çevgan ya da diğer adıyla polo 20, 11 Sedat Balyemez, Dede Korkut taki Tartışmalı Kelimeler (Dresden Nüshası) Üzerine Bir Karşılaştırmalı Dizin Denemesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 1 / 3, 2012, s Rifat Erten, Türk Sporunun Yapısal Düzeni, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. X, s. 1,2, İsa Savaş, Spor Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1989, s Ayhan Dever, Ahmet İslam, Tarihsel Süreç İçerisinde Türk Kültüründe Spor Algısı, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 5, 2015, s Tuncer Kurt, Mahmut Kılıç, Muhammet Nuri Kılıç, Fatih Özbayraktar, Türk Spor Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, IV. Baskı, Ankara, 2013, s Kamil Kepecioğlu, Türklerde Spor, II. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı (Tıpkıbasım), Ankara, 2010, s Özbay Güven, Türklerde Spor, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara, 1992, s Ömer Tuğrul Kara, Mesut Gün, Kutadgu Bilig ve Divân-ı Lügat it-türk te Oyunla İlgili Kavramlar ve Terimler, International Journal of Language Academy, Volume 2/4, Winter-2014, s. 51, Cirit: Türklerin çok eskiden beri bilinen ve davul zurna eşliğinde yapılan atlı savaş sporlarından birisidir.

5 gökbörü 21, matrak 22, kayak, ağırlık kaldırma oyunu gibi sporlar önemli bir yere sahip olmuş ve özellikle de güreş geniş bir biçimde yayılarak geleneksel Türk sporu olmuştur. 23 Günümüzün en çok ilgi toplayan sporu olan futbol (Türkler tepük ya da ayak topu diyorlar), boks gibi sporlar da, eski Türklerce biliniyordu. 24 Türkler arasında en fazla ilgi gören spor dalları okçuluk, binicilik ve tarihsel bir süreç içerisinde Türklerin ata sporu olarak nitelendirilen güreş olmuştur. 25 Türk kültüründen kaynaklanan atlı sporlar, atıcılık, cirit, güreş, kılıç gibi sporlar daha çok savaşa hazırlık ve fiziki gücü geliştirme ve gelenekleri sürdürme amacıyla Orta Asya Türklüğünden Selçuklulara, Osmanlılara ve Türkiye Cumhuriyetine kadar sosyal bir miras olarak yaşatılmış ve korunmuştur. 650 yıllık bir geleneği sürdürmek için Edirne de her yıl düzenlenen Kırkpınar Güreşleri bu konuda tipik bir örnektir. I. Murat ın Edirne yi fethinden sonra kurduğu pehlivanlar tekkesinde bütün yıl güreşe çalışılmakta ve bütün oyunlar öğretilmekteydi. Bu spor kuruluşlarında okçuluk, cirit ve binicilik de yapılırdı. İstanbul da Fatih in kurduğu Unkapanı nda bulunan Şüca Tekkesi güreşte, Okmeydanı ise okçulukta zamanın en büyük kulüplerinden olduğu bilinmektedir. 26 İslami dönemde Türkler tarafından, kemankeşlik olarakta isimlendirilen ok atıcılığı Türklerin en eski spor dallarından biridir. 27 Türkmen boylarının etnolojisi hakkında değerli bir kaynak olan Dede Korkut Kitabı nda, Türkmen gençlerinin boş vakitlerini ok atmakla geçirdikleri, kuvvetlilik iddiasındaki yiğitlerin ok yarıştırmak yolunu seçtikleri, düğün eğlenceleri sırasında damat ve arkadaşlarının ok koşusu düzenledikleri, evlenen bir yiğidin bir ok atıp, okun düştüğü yere gerdek çadırını kurduğu ve düğün eğlentileri sırasında da damat ile arkadaşlarının ok atıştıkları anılıyor. 28 Eski dönemlerde Türkler bir kişinin değerini beden kuvveti ve silah kullanma mahareti ile ölçerlerdi. Çocuklar büyüdükçe yay kullanmayı öğrenir ve büyüklerle ava çıkarak kendilerini savaşa hazırlarlardı. 29 Eski Türklerde çocuk terbiyesi, Türk milletinin yaşam şartlarıyla doğrudan ilgiliydi. Çocuklar pek küçük yaştan itibaren biniciliğe, avcılığa, güreşçiliğe ve savaşçılığa alıştırılırdı. Tahtadan ata binmek ve tahtadan kılıç kullanmak suretiyle başlayan bu antrenman sistemi, çocuk büyüdükçe olgunlaşırdı. Kademeli bir şekilde ok atmaya, ata binmeye ve keskin kılıç kullanma antrenmanlarına başlanırdı Çöğen, ekseriya altışar veya dörder kişilik karşılıklı iki ekip halinde ve at üzerinde geniş ve düz bir meydanda oynanır. Çöğen denilen ucu eğri, çengelli ve sapı 1.30 m. civarında bir değnekle oynanır. Oyundaki amaç, hakemin saha ortasında yere koyduğu topu (tepük), yarımşar saatlik devreler içinde, karşı takımın kalesine sokarak veya muayyen hedefe isabet ettirerek fazla sayı yapabilmektir. (Daha geniş bilgi için: Güven, Türklerde..., s. 30). 21 Gökbörü: Türklerin en eski atlı sporlarından birisidir. Bugün Orta Asya da Türkler tarafından hâlâ oynanmaktadır. Güven, Türklerde..., s ) 22 Matrak: Türklerin tahta kılıçla, bir nevi gösteri mahiyetinde oynadığı bir çeşit oyundur. (Güven, Türklerde..., s. 40.) 23 Güven, Türklerde..., s Doğan Yıldız, Türk Spor Tarihi, Eko Matbaası, İstanbul, 1979, s Dever, İslam, Tarihsel Süreç İçerisinde..., s Evrensel Heper, Ömür Sertkaya, Canan Koca vd., Spor Bilimlerine Giriş, Açık öğretim Fakültesi Yayını, Editör: Doç. Dr. Hayri Ertan, I. Baskı, Eskişehir, 2012, s Atıf Kahraman, Osmanlı Devleti nde Spor, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1995, s Ünsal Yücel, Türk Okçuluğu, Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını:182, Ankara, 1999, s Kepecioğlu, Türklerde..., s Güven, Türklerde..., s. 2.

6 3. DEDE KORKUT HİKÂYELERİNDE SPOR Dede Korkut Hikâyelerinde izine rastladığımız ve Türkler tarafından yapılan sporlar daha çok; eğlenme, eğitim ve yarışma gayesiyle yapılmaktadır. Hikâyelerde rastladığımız eski Türk sporları; güreş, atçılık (binicilik), avcılık ve okçuluktur (atıcılık). 31 Güreşten başlayarak Dede Korkut Hikâyelerinde geçen ve Türkler tarafından yapılan sporlarla ile ilgili bilgiler vermek istiyorum. Türk milleti erkeği, kadını ve çocuğuyla güreşi sever, güreşçiye saygı duyar ve pehlivanlara ayrıcalık tanır. Güreşin, toplumsal hayat içerisinde bu denli önemli sayılmasının temelinde, bu spor dalının Türklerin ata sporu olarak düşünülmesi ve bu nedenle de saygıya değer olması düşüncesi yer almaktadır. 32 Dede Korkut Hikâyeleri nde güreş sporundan birkaç yerde bahsedilir. Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek Hikâyesi nde Bamsı Beyrek ile Banu Çiçek arasında yapılan güreş müsabakası buna örnek olarak gösterilebilir. Kanglı Koca oğlu Kan Turalı Hikâyesi nde de Kan Turalı güreş sporundan şöyle bahseder: Hey kırk işüm, kırk yoldaşum, Yüğrük olsa yarışsam, Güçlü olsa güreşsem, Hak Tealâ inayet eylese, Üç canavarı öldürsem, Güzeller serveri saru tonlu Selcen Hatunu alsam. 33 Türklerin tarihte atçılık ve binicilikte en önde gelen topluluklardan biri oldukları malûmdur. Türkler, ufukları görünmez engin bozkırları atları üzerinde kolayca dolaşmışlar, yüksek sıradağları aşıp geniş ırmakları geçip giriştikleri akın ve fetih hareketlerini onların yardımlarıyla yapmışlardır. 34 Kaşgarlı Mahmut; At, Türklerin kanadıdır 35, diyor. Türkler ve at tarihin ilk dönemlerinden beri birbirini tamamlayan iki varlıktır. Tarihte çeşitli medeniyetlerde at görülmüştür. Ancak yiyeceği, giyeceği ve bütün mal varlığı at sürülerine dayanan tek millet Türklerdir. Atı, Türkler ehlileştirmiştir. Türkler ata binen ilk insanlar olarak görülmektedir. Türklerde ata binmek çocuk yaşta başlayan bir eğitimdi, kızlar ve kadınlar da bu konuda erkeklerden aşağı kalmazlardı. Türkler ata binmekteki ustalık ve maharetlerini yalnız savaş için kullanmamışlardır. At yarışları, at üzerinde oynanan atlı oyunlar, onların en büyük zevk ve eğlencelerindendir. Eğlenceli at yarışlarına Dede Korkut Hikâyelerinde de rastlanmaktadır. Bamsı Beyrek ile Banu Çiçek arasında yapılan at yarışı buna güzel bir örnektir. Türkler ölüm, doğum, evlenme ve hasat sonu gibi önemli günlerde düzenledikleri şenliklerde, atlı oyunlara çok yer vermişlerdir. 36 Türklerin sosyal hayatında avcılığın önemli bir yeri vardır. Dede Korkut Hikâyelerinde avcılığın iki türüne rastlamaktayız. Bunlardan birincisi, yürür (sürek) avı; İkincisi ise, uçar avıdır. Avcılığı bir spor zevki içinde yapan Türkler, av için alıştırılmış kuşlarla ava giderlerdi Şevki Çapan, Dede Korkut Hikâyelerinde Spor ve İlk Güreş Şeklimiz Üzerine Bir Araştırma, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 41, Mayıs-1990, s Gölbaşı, Türk Destanlarında..., s Orhan Koloğlu, Türk Güreşi (Dünya Minderlerini Titreten) Müthiş Türkler, Yavuz Yayınları, İstanbul, 1972, s Faruk Sümer, Türkler de Atçılık ve Binicilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul, 1983, s Besim Atalay, Divan-ı Lügat it Türk Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. I, Ankara, 1985, s İbrahim Kafesoğlu, Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul, 1988, s. 220., Çapan, Dede Korkut Hikâyelerinde..., s. 17, 19.

7 Türkler, başlangıçtan beri şahin, doğan, çakır, tuğrul gibi avcılıkta kullanılan kuşlara, büyük önem vermişlerdir. Tazı ve zağar cinsinden köpeklerle yapılan ve sığır adı verilen sürek avları çok yaygındı. 37 Avlar özellikle ok atma becerisinin geliştirilmesine yarayan eğitim alıştırmalarıydı. Türkler, boş zamanlarını değerlendirmek, eğlenmek için de ava çıkarlardı. 38 Dede Korkut Hikâyelerinden, Salur Kazan ın Evinin Yağmalandığı Hikâyede av ile ilgili cümleler vardır: Ulaş-oğlu Salur Kazan kaba dizi üzerine çöktü, dedi: Ünümü anlayın beyler, sözümü dinleyin beyler, yata yata yanımız ağrıdı, dura dura belimiz kurudu, yürüyelim beyler, av avlayalım, kuş kuşlayalım, yabani geyik yıkalım, dönelim otağımıza inelim, yiyelim, içelim, hoş geçelim, dedi. 39 Türkler avcılığı öyle maharetle yaparlardı ki, özellikle geyik avlarında avcılar, geyik sesi çıkaran kayın ağacından borular ile geyik sesini taklit ederek, geyikleri kendilerine çağırırlardı. Bu avların en zevklileri ise, bir savaş eğitimi anlayışı ile yapılan sürek avlarıydı. Bu avlara kadınlar da katılırdı. Av etleri misafirlere verilen yemeklerde sunulur, av hikâyeleri anlatılarak zevkle dinlenirdi. Çocuklar ava özellikle küçük yaşlarda götürülür, avcılıkla maharet, cesaret ve nişancılıkları geliştirilirdi. İlk av, çocukların hayatlarında yaşadıkları önemli günlerdendi. Çocukların ad almaları on beş-on altı yaşına girdikten sonradır. İlk av sonunda maharet ve cesaret gösteren çocuklar için toy verilirdi. 40 Dirse Han Oğlu Boğaç Han Hikâyesi nde bu durum şöyle ifade edilir; Dirse Han ın Hatunu oğlancığımın ilk avıdır diye attan aygır, deveden erkek deve, koyundan koç kestirdi. Oğuz Beylerine ziyafet vereyim, dedi. 41 Dirse Han oğlu Boğaç Han Hikâyesinde Türklerin avcılığı ile ilgili bilgiler vardır. Hikâyede anlatıldığına göre, Dirse Han, oğlu Boğaç a kahramanlığından dolayı beylik ve taht verir. Boğaç Han, bey olduktan sonra babası zamanında oldukça ön planda olan kırk yiğit geri plana düşerler. Bu kişiler, Dirse Han ile oğlu Boğaç Han arasına nifak sokmaya çalışırlar. Dirse Han a oğlunun insanlara kötülük yaptığı ve eziyet ettiği, ahlaksız olduğu ve bu yaptıklarını Bayındır Han tarafından duyulabileceği yönünde sözler söylerler. Sonuçta, Dirse Han ı oğlu ile beraber ava çıkması ve oğlunu öldürmesi için ikna ederler. Boğaç Han a ise; ava çıkmasını ve böylece av sırasında tüm maharetlerini babasına gösterebileceğini söylerler. 42 Asıl amaçları baba ve oğlu birbirlerine düşürmektir. Dirse Han a oğluyla ilgili şöyle derler: Görüyor musun Dirse Han neler oldu, murada maksuda ermesin, senin oğlun kötü çıktı hayırsız çıktı, kırk yiğidini yanına aldı, kudretli Oğuz un üstüne yürüyüş etti, nerede güzel ortaya çıktı ise çekip aldı, ak sakallı ihtiyarın ağzına sövdü, ak bürçekli kadının sütünü çekti, akan duru sulardan haber geçer, çapraz yatan Ala Dağ dan haber aşar, Hanlar Hanı Bayındır a haber varır, Dirse Han ın oğlu böyle görülmemiş şey yapmış derler, gezdiğinden öldüğün daha iyi olur. Bayındır Han seni çağırır, sana müthiş gazap eyler. Böyle oğul senin nene gerek, böyle oğul olmaktan olmamak daha iyidir, öldürsene dediler. Dirse Han varın getirin, öldüreyim, dedi. Dirse Han yerinden kalktı. Oğlancığını yanına alıp kırk yiğidi beraberine aldı, ava çıktı. Av avladılar, kuş kuşladılar. O kırk namerdin birkaçı oğlanın yanına geldi, der: Baban dedi geyikleri kovalasın getirsin benim önümde tepelesin, oğlumun at koşturuşunu, kılıç çalışını, ok atışını göreyim, sevineyim, Çapan, Dede Korkut Hikâyelerinde..., s Çapan, Dede Korkut Hikâyelerinde...,, s , Ergin, Dede Korkut..., s Ergin, Dede Korkut...,, s Çapan, Dede Korkut Hikâyelerinde..., s Ergin, Dede Korkut...,, s Türklerde çocukların eğitimi avcılıkla başlamakta, ok atmaları, ata binmeleri ve kılıç kullanıp yiğit bir alp olmaları avcılıkla sağlanmaktadır. (Çapan, Dede Korkut Hikâyelerinde..., s. 16.)

8 kıvanayım, güveneyim dedi, dediler. Oğlandır ne bilsin, geyiği kovalıyordu, getiriyordu. Babasının önünde vuruyordu. Babam at koşturuşuma baksın kıvansın, ok atışıma baksın güvensin, kılıç çalışıma baksın sevinsin diyordu. O kırk namertler derler: Dirse Han, görüyor musun oğlanı, kırda bayırda geyiği kovalıyor senin önüne getiriyor, geyiğe atarken ok ile seni vurup öldürecek, oğlun seni öldürmeden sen oğlunu öldürmeğe bak dediler. Oğlan geyiği kovalarken babasının önünden gelip gidiyordu. Dirse Han, sinirli sert yayını eline aldı. Üzengiye kalkıp kuvvetle çekti, doğrultup attı, oğlanı iki küreğinin arasından vurup çaktı, yıktı. Ok isabet etti, alca kanı fışkırdı koynu doldu, büyük cins atının boynunu kucakladı yere düştü. 43 Dede Korkut Hikâyelerinden Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek Hikâyesi de sporun Türklerin günlük hayatında ne kadar önemli bir rol oynadığını gösteren iyi bir örnektir. Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek Hikâyesi nde daha çocukken birbirleriyle evlenmelerine karar verilen Bamsı Beyrek ile Banu Çiçek in evlenme çağına geldiklerinde birbirleriyle karşılaşmaları ve ikisi arasında yapılan çeşitli müsabakaların sonunda Bamsı Beyrek in Banu Çiçek i yenmesi anlatılır. Nihayetinde at yarışı, okçuluk, güreş gibi bir dizi sportif yarışın ardından iki gencin birbirleriyle evlenmeleri konusu işlenir. Hikâyenin orijinalinden bu bölümü nakletmek istiyorum: Banu Çiçek yaşmaklandı, haber sordu: Yiğit, gelişin nerden? Beyrek: İç Oğuzdan dedi, İç Oğuzda kimin nesisin? Pay Püre Bey oğlu Bamsı Beyrek dedikleri benim. Kız: Peki ya ne yapmaya geldin yiğit?, dedi. Beyrek de: Pay Piçen Beyin bir kızı varmış, onu görmeye geldim, dedi. Kız: O öyle insan değildir ki sana görünsün, amma ben Banu Çiçek in dadısıyım, gel şimdi seninle ava çıkalım, eğer senin atın benim atımı geçerse onun atını da geçersin, hem seninle ok atalım, beni geçersen onu da geçersin ve hem seninle güreşelim, beni yenersen onu da yenersin, dedi. Beyrek kabul etti! Pekâlâ, hemen atına bin. İkisi atlandılar, meydana çıktılar. At teptiler, Beyrek in atı kızın atını geçti. Ok attılar, Beyrek kızın okunu geride bıraktı. Kız: Bre yiğit benim atımı kimsenin geçtiği yok, okumu kimsenin geride bıraktığı yok, şimdi gel seninle güreş tutalım, dedi. Beyrek hemen attan indi. Kavuştular, iki pehlivan olup birbirine sarmaştılar. Beyrek kaldırır kızı yere vurmak ister, kız kaldırır Beyrek i yere vurmak ister. Beyrek bunaldı. Bu kıza yenilecek olursam, kudretli Oğuz içinde başıma kakınç, yüzüme tokuç ederler, diye düşündü. Canını dişine taktı geldi, kavradı kızı sarmaya aldı, memesinden tuttu, kızı koçundu. Bu sefer Beyrek kızın ince beline girdi, çengele aldı, arkası üzerine yere yıktı. Kız o zaman: Yiğit, Pay Piçe nin kızı Banu Çiçek benim, dedi. Beyrek üç öptü bir dişledi, Düğün kutlu olsun Han Kızı, diye parmağından altın yüzüğü çıkardı kızın parmağına geçirdi. Aramızda bu nişan olsun Hân Kızı dedi. Kız der: Mademki öyle oldu, bundan sonra uzak durmamız gerek Bey oğlu, dedi. Beyrek de: Ne olacak Hânım, baş üzerine, dedi. 44 Ayrıca yine aynı destanda Bamsı Beyrek in 39 adamının da sağ salim olması üzerine yine 39 kızın, talihli talihine birer ok attıklarını ve 39 yiğidin, ok boyunca atını sürdüğü belirtilmektedir. Bu ok atan kızların da iyi birer nişancı oldukları ve oku ileriye attıklarını ve kendilerine talip olan yiğitlerin de bu okların peşinden gittikleri belirtilmektedir. 45 Kazan Bey Oğlu Uruz Bey in Esir Olduğu Destanı nda da yine Türklerde yay kullanmanın, ok atmanın, avcılık sporunun önemi ile ilgili bilgiler vardır. Bir gün Kazan Bey otağlarını Ergin, Dede Korkut..., s Ergin, Dede Korkut..., s. 63, Ergin, Dede Korkut...,, s. 89.

9 kurdurmuş, Oğuz beylerine ziyafet veriyordu. Sağ tarafında kardeşi Kara Göne, sol tarafında dayısı Aruz oturmakta idi. Oğlu Uruz ise karşısında duruyordu. Kazan bey sağına bakıp gülümsedi, soluna bakıp gülümsedi. Karşısında duran oğlu Uruz a bakınca ise üzüldü, ağladı. Uruz bu duruma içerledi. Niçin böyle davrandığını babasına sordu. Kazan Bey; Oğul, on altı yaşına geldin. Yay çekmedin, ok atmadın. Baş kesmedin, kan dökmedin. Ben ölünce tacımı tahtımı sana vermezler diye düşünür, bu yüzden üzülürüm, dedi. Uruz, Bey babam! Oğul hüneri babadan öğrenir. Sen bana kılıç çalmayı, baş kesmeyi öğrettin mi de ben bunları yapmadım?, diye cevap verdi. Bunun üzerine Kazan Bey, oğlunu ve yiğitlerini yanına alıp Gökçe dağa ava çıktı. Av avladılar, kuş kuşladılar, yabani geyik yıktılar. 46 Dede Korkut Hikâyeleri nde kadınlar da erkekler gibi spor yaparlar ve savaşçı özelliklere sahiptirler. Kanglı Koca oğlu Kan Turalı Hikâyesi nde, Kan Turalı nın eşi Selcen Hatun un, babasının gönderdiği düşmanlarla, at üzerinde savaştığı, kılıcını çok iyi kullandığı ve onlarca düşmanı öldürdüğü ifade edilir. Selcen Hatun at sürdü. Hasmını bastırdı. Kaçanını kovalamadı, aman diyeni öldürmedi. Öyle sandı ki düşman bastırıldı. Kılıcının kabzası kan içinde otağa geldi Ayrıca Selcen Hatun un, Kan Turalı ya cevap olarak söylediği dörtlüğe bakıldığı zamanda ata binme, ok atma ve avlanma gibi birçok sportif faaliyette ne kadar başarılı ve iddialı olduğunu açıkça görürüz. Kalkarak yerimden doğrulurdum Yelesi kara cins atıma binerdim Babamın ak otağından çıkardım Arku Bedi Ala Dağı avlardım Alaca geyik yabani geyik kovalardım 589 Çekince bir ok ile vururdum. 48 Kazan Bey Oğlu Uruz Bey Destanı nda Kazan Bey in düşmanlarla giriştiği mücadelenin ardından, eşi Burla Hatun un, eşine destek amaçlı olarak ok kuşanıp, atına atladığı ve Kazan Bey e yardıma gittiği belirtilir 49 : Kırk ince belli kız çocuğu ile kara aygırını çektirdi, sıçrayıp bindi, kara kılıcını kuşandı. Başımın tacı kazan gelmedi diye izini izledi gitti. 50 Bu noktada dikkat çeken bir unsur ise, Burla Hatun un bindiği kara aygır ın kırk kız çocuğu tarafından çekildiğidir. Zira bu da bu aygırın gücünü ortaya koyarken, Barla Hatun un bu hayvana hükmetmesi, gücünü yetirmesi yönünden önemlidir. Dirse Han oğlu Bohaç Han Hikâyesinde; Dirse Han ın eşinin de oğlunun avdan eşiyle beraber gelmemesi üzerine, kırk ince belli kızı da yanına alarak, ata bindiği ve oğlunu aramaya gittiği belirtilir. 51 Dirse Han ın hatunu çekildi geri döndü. Dayanamadı, kırk ince kızı beraberine aldı. Büyük cins ata binip oğlancığını aramaya gitti. Kışta yazda karı buzu erimeyen Kazılı Dağına geldi çıktı. 52 Dede Korkut Hikâyelerinde geçen Türk yiğitlerinin evlenmek istedikleri kişilerin de iyi birer sporcu olmaları; iyi ata binmeleri, iyi ok atmaları, güçlü kuvvetli insan olmalarını istediklerini söyleyebiliriz. Kanglı Koca Oğlu Kan Turalı Hikâyesi nde, Kan Turalı, eşinin neredeyse 46 Ergin, Dede Korkut...,, s Ergin, Dede Korkut..., s Ergin, Dede Korkut..., s. 141, Gölbaşı, Türk Destanlarında..., s Ergin, Dede Korkut...,, s Gölbaşı, Türk Destanlarında...,, s Ergin, Dede Korkut...,, s. 30.

10 kendi gibi yiğit bir cengâver olmasını istemektedir. Hikâyede durum şöyle tasvir edilir; Oğuz zamanında Kanglı Koca derler bir er vardı. Kanglı Koca nın Kan Turalı adında yiğit bir oğlu vardı. Kanglı Koca oğlunu artık evlendirmek isterdi. Ancak oğul Kan Turalı öyle bir kız isterdi ki kendisi yerinden kalkmadan kız kalksın, kara koç atına binmeden kız binsin, kanlı kâfir eline varmadan kız varsın, baş getirsin. 53 Böyle bir beklentinin oluşmasında şüphesiz dönemin yaşam şartları oldukça etkili olmuştur. Sürekli hareket ve mücadele halindeki bir toplumun fiziki güce ihtiyaç duyması nedeniyle kadınlardan da erkekler gibi kılıç kullanıp ata binmelerinin beklenmesi oldukça normaldir. 54 Bu arada damat adaylarından da bazı güç kuvvet gerektiren ve sportif bir bedenle ancak başarılabilecek bazı isteklerin, gelin adayları tarafından talep edildiğini vurgulayalım. Kanglı Koca Oğlu Kan Turalı Hikâyesi nde; Kan Turalı, babasına kendisi için kız bulmasını istediğinde Kanlı Koca, her yeri gezer, ancak oğlunun istediği gibi bir gelin adayı bulamaz. Sonunda Trabzon tekürünün kızı Selcen Hatun un Kan Turalı ya uygun bir eş olacağını düşünür, ancak kız için bir başlık konulmuştur. Kan Turalı, üç vahşi hayvana galip gelmek olan bu başlığı yerine getirebileceğini söyleyerek Trabzon a gider. Söylediği gibi üç hayvanı yenerek Selcen Hatun u kendine eş olarak almayı başarır. Kanglı Koca Oğlu Kan Turalı Hikâyesi nde olay şöyle anlatılır; Bu sırada demir zincirle boğayı getirdiler. Kâfirler boğanın Kan Turalı yı öldüreceğine kesin gözüyle bakıyorlardı. Kan Turalı yiğitlerinden moral istedi. "Kolca kopuzumu getirin, beni övün" dedi. Kırk yiğit Kan Turalı yı övdüler, güzel sözler dediler. Sonra boğayı koy verdiler ve boğa mızrak gibi Kan Turalı'nın üzerine hücum etti. Kan Turalı adı güzel Muhammed'e salâvat getirdi, boğanın alnına kuvvetli bir yumruk vurdu. Çetin bir mücadeleden sonra boğayı yendi, başını kesti, etini meydanda bırakıp derisini Tekürün önüne getirdi. Tekür: Bre, kızı verin bu yiğide, dedi. Ama Tekürün oğlu ve kardeşi Kan Turalı nın aslanla da dövüşmesini istedi. Aslanı meydana getirdiler. Aslan kükreyince kırk yiğit endişelendi. Kan Turalı yiğitlerinden moral istedi. Kolca kopuzumu getirin, beni övün, dedi. Kırk yiğit Kan Turalı yı övdüler, güzel sözler dediler. Sonra aslan meydana bırakıldı. Kan Turalı adı güzel Muhammed e salâvat getirdi. Bir çoban keçesini eline doladı ve aslana öyle bir yumruk vurdu ki dengesini sarstı. Sonra kaldırıp yere vurdu. Tekür: Kızı getirin verin, bu yiğidi gözüm gördü, gönlüm sevdi, dedi. Tekürün oğlu ve kardeşi: Canavarların başı devedir, onunla da dövüşsün, dediler. Kan Turalı önceden iki canavarla savaştığı için biraz yorgunluktan olacak deveyle savaşırken kaydı düştü. Yiğitleri endişelendi. Kan Turalı yiğitlerinden moral istedi. Kolca kopuzumu getirin, beni övün, dedi. Kırk yiğit Kan Turalı yı övdüler, güzel sözler dediler. Kan Turalı adı güzel Muhammed e salâvat getirdi. Deveyi tekmelemeye başladı. Deve yere yıkıldı SONUÇ Orta Asya dan başlayarak günümüze kadar çok geniş bir coğrafya üzerinde, birçok devletler kuran Türk Milleti tarih boyunca savaşçılığı, fatihliği ve kahramanlıkları ile adından hep söz ettirmiştir. Türkler bu özelliklerini 7 den 70 e her yaştan ve toplumun her kesiminden insanın sosyal hayatın bir parçası haline getirdikleri spora borçludurlar. Avcılık, ata binme, ok atma, kılıç kullanma, güreş, koşu, uzun atlama vb. daha birçok sporu günlük hayatın bir parçası haline getiren Türkler sağlıklı ve sportif birer insan olmayı adeta bir gereklilik olarak görmüşlerdir. 53 Ergin, Dede Korkut...,, s Halil İbrahim Şahin, Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 33, Bahar 2012, s Ergin, Dede Korkut...,, s

11 Yüzyıllar boyunca atlı göçebe bir yaşam tarzını benimsemesi sebebiyle doğanın bin bir türlü zorluklarına ve düşmanlarının amansız saldırılarına maruz kalan Türkler, ata binmeyi, ok atmayı, yay kullanmayı, kılıç kullanmayı inanılmaz derecede başarılı bir şekilde icra etmişlerdir. Ancak, Türkler sporu sadece yaşadıkları hayatın zorluklarının üstesinden gelmek, gaza düşüncesi ya da düşman saldırılarını geri püskürtmek için değil aynı zamanda sosyal hayatın bir parçası ve eğlence aracı olarak da görmüşlerdir. Düğünlerde, arkadaşlar arasında eğlence amaçlı yapılan müsabakalarda, ya da belli dönemlerde düzenlenen toy ve şenliklerde hep sporla iç içe bir hayat sürmüşlerdir. Dede Korkut Hikâyeleri, Oğuz Türklerinin yaşamlarını tüm boyutlarıyla bize ulaştıran tarih ve edebiyatımızdaki en değerli kaynaklarımızdan birisi olarak Türklerin eski dönemlerde hangi sporları, ne şekilde ve hangi amaçlarla yaptıkları hakkında bize çok değerli bilgiler vermektedir. Trabzon tekfurunun kızı Selcen Hatun la evlenebilmek için üç tane birbirinden zor canavarı yenmek zorunda kalan Kanglı Koca Oğlu Kan Turalı Hikâyesindeki Kan Turalı, ya da daha doğdukları andan itibaren birbirleriyle evlenmeleri için söz kesilen Kam Püre Oğlu Bamsı Beyrek Hikâyesindeki Beyrek ile Banu Çiçek hep sporla iç içe yaşayan insanlar olarak tasvir edilmişlerdir. Hikâyede, Beyrek ve Banu Çiçek in evlenmek için birbirleriyle yaptıkları sportif müsabakaları anlatılmıştır. Türklerin tarihinin ve edebiyatının eşsiz kaynağı olarak görülen Dede Korkut Hikâyelerinin daha iyi tanınabilmesi ve değerlendirilmesi en büyük dileğimizdir. KAYNAKLAR Kitaplar Atalay, Besim, (1985), Divan-ı Lügat it Türk Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yayınları, C. I, Ankara. Ergin, Muharrem, (2001), Dede Korkut Kitabı, Boğaziçi Yayınları, İstanbul. Gökyay, Orhan Şaik, (1973), Dedem Korkudun Kitabı, Başbakanlık Kültür Müsteşarlığı Kültür Yayınları, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul. Heper, Evrensel; Sertkaya, Ömür; Koca, Canan vd.; (2012), Spor Bilimlerine Giriş, Açık öğretim Fakültesi Yayını, Editör: Doç. Dr. Hayri Ertan, I. Baskı, Eskişehir. Kafesoğlu, İbrahim, (1988), Türk Milli Kültürü, Ötüken Yayınları, İstanbul. Koloğlu, Orhan, (1972), Türk Güreşi (Dünya Minderlerini Titreten) Müthiş Türkler, Yavuz Yayınları, İstanbul. Kurt, Tuncer; Kılıç, Mahmut; Kılıç, Muhammet Nuri; Özbayraktar, Fatih; (2013), Türk Spor Tarihi, Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları, IV. Baskı, Ankara. Özbay, Güven, (1992), Türklerde Spor, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları, Ankara. Savaş, İsa, (1989), Spor Sözlüğü, Remzi Kitabevi, İstanbul. Sümer, Faruk, (1983), Türkler de Atçılık ve Binicilik, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı Yayını, İstanbul. Yıldız, Doğan, (1979), Türk Spor Tarihi, Eko Matbaası, İstanbul. Yücel, Ünsal, (1999), Türk Okçuluğu, Atatürk Yüksek Kurumu, Atatürk Kültür Merkezi Yayını:182, Ankara. 591

12 Makaleler Artun, Erman, (2015), Dede Korkut Hikâyelerinde Eski Türk Kültürü Kodlarının İzleri, Düşünce Hayatımızda Ve Kültürümüzde Dede Korkut Uluslararası Sempozyumu, Bayburt Üniversitesi Yayınları, Erzurum. Balyemez, Sedat, (2012), Dede Korkut taki Tartışmalı Kelimeler (Dresden Nüshası) Üzerine Bir Karşılaştırmalı Dizin Denemesi, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, Sayı: 1/3. Bilgin, Azmi, (2004), Dede Korkut Kitabı'nda Mistik Öğeler, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Cilt 32. Çapan, Şevki, (Mayıs-1990), Dede Korkut Hikâyelerinde Spor ve İlk Güreş Şeklimiz Üzerine Bir Araştırma, Türk Dünyası Tarih Dergisi, S. 41. Dever, Ayhan; İslam, Ahmet, (2015), Tarihsel Süreç İçerisinde Türk Kültüründe Spor Algısı, Manas Sosyal Araştırmalar Dergisi, C. 4, S. 5. Erten, Rifat, (2006), Türk Sporunun Yapısal Düzeni, Gazi Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, C. X, s. 1,2. Gölbaşı, Haydar, (Autumn II, 2015) Türk Destanlarında Kadınların Sportif Faaliyetlere Katılımı, International Journal of Social Science, Number: 38. Gül, Rıza, (2008), Dede Korkut Hikâyelerinde Söz Kalıpları, Dicle Üniversitesi Ziya Gökalp Eğitim Fakültesi Dergisi, S. 10. Kara, Ömer Tuğrul; Gün, Mesut; (Winter-2014), Kutadgu Bilig ve Divân-ı Lügat it-türk te Oyunla İlgili Kavramlar ve Terimler, International Journal of Language Academy, Volume 2/4. Kaygana, Mehmet; Balaban, Tuğrul; Börklü, Jale Gülgen, (Eylül 2014), Dede Korkut taki Alp Tipi Üzerine Bir İnceleme, ASOS JOURNAL (The Journal Of Academic Social Sicience-Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi), Yıl: 2, Sayı: 6. Kepecioğlu, Kamil, (2010), Türklerde Spor, II. Türk Tarih Kongresi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 2. Baskı (Tıpkıbasım), Ankara. Şahin, Halil İbrahim, (Bahar 2012), Türk Destanlarındaki Aile Algısı Üzerine Bir Değerlendirme, Karadeniz Araştırmaları, Sayı 33. Şahin, Veysel, (2009), Dede Korkut Hikâyelerinde İyilik Kültürü, I. Ulusal İyilik Sempozyumu, Elazığ Milli Eğitim Müdürlüğü ve Fırat Üniversitesi Eğitim Fakültesi, Elâzığ Milli Eğitim Müdürlüğü Yayınları, Elazığ. Şimşekler, Nuri, (2011), Dede Korkut Destanları Hakkında, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, S