Latin Amerika da Bir Gezgin: Latin Amerika Güncesi. Ulaş Başar Gezgin

Transkript

1 Latin Amerika da Bir Gezgin Latin Amerika Güncesi Dr

2 İçindekiler (1) Yola Çıkmadan Önce (2) Sao Paulo dan Curitiba ya Geçerken (3) Curitiba da İlk Gün (4) Curitiba da İkinci Gün (5) Curitiba da Üçüncü Gün (6) Curitiba da Dördüncü ve Son Gün (7) Curitiba dan Buenos Aires e Giderken (8) Buenos Aires ten İlk İzlenimler (9) Buenos Aires le Sohbet (10) Buenos Aires te Üçüncü Gün (11) Ben Buenos Aires! (12) Arjantin de Beşinci Gün (13) Arjantin de Tango Mevsimi (14-15) Arjantin den Ayrılırken (16-17) Arjantin den Ayrılamazken, Şarap Başkentinde (18) Mendoza dan Salta ya ve Salta da İlk Gün (19) Salta dan Son İzlenimler (20) Arjantin den Şili ye Geçerken (21) Şili de İlk İki Gün (22) Şili de Üçüncü Gün: Isınma Turları (23) Şili de Muhteşem Yılbaşı! (24) İquique den Ayrılırken 1

3 (25) İquique den Santiago ya (26) Santiago da İlk Gün (27) Santiago da İkinci Gün (28) Santiago da Son İki Gün: Küba Hazırlığı Ekler Brezilya da Bir Katedrale Bakınca Gümüş Bir Kolye Tango Yapamayacak Yaşta mısın? Buenos Aires te Devrim Davulları Çaldı! Buenos Airesliler, Bankamızı Soydurmayız! Dedi Halil Cibran Brezilya da: Bir Öncü Olarak Çam Fıstığı Diyarı ( in) Yaşamı 2

4 3

5 4

6 (1) Yola Çıkmadan Önce Vietnam, 29 Mayıs Bugün gerçekleştireceğim Brezilya uçuşu, Latin Amerika yolculuğumun başlangıcı olacak. Yola çıkmadan birkaç kelam etmeyi düşündüm. Özel bir deneyimden önce yazması, o deneyiminden sonra yazılanlarla karşılaştırılarak, o insanın ve çevresinin kendini tanımasında önemli bir işlev görüyor. Bunu önceki birçok gezimde yaşadım. Yani bu yazı, bir gitmeden önce ne biliyordum ve ne bekliyordum belgesi olarak yolculuk boyunca ve yolculuk sonunda geri dönülebilecek bir çıkış belgesi niteliği taşıyacak. Brezilya ya mı Arjantin e mi Uçmalı? 29 Mayıs 2012, Türk Hava Yolları nda (THY) Mayıs sonundaki en ucuz biletin olduğu gün. Vietnam-Brezilya uçuşları, birçok daha yakın seferden (örneğin Tayland-Brezilya) daha ucuz. Bu bileti alırken, Vietnam-Brezilya ve Tayland-Brezilya biletleri arasında 450 Dolar kadar uçuk bir fark vardı. Oysa, Tayland, Brezilya ya daha yakın. Sanırım, bu, THY nin Vietnam kolunun yeni olmasından ve müşteri bulmakta zorlanmalarından kaynaklanıyor. Soran olmaz ama yine de söyleyeyim: Vietnam-Brezilya arasında hizmet veren en ucuz 3 havayolu, şunlar: THY, Katar Havayolları, Emirlik Havayolları. Emirlik Havayolları, yeni yetme; Vietnam-Güney Amerika uçuşlarını Haziran 2012 de başlatıyor. Katar Havayolları, Brezilya ya ve Arjantin e gidiyor. THY ise Güney Amerika da yalnızca Brezilya ya (Sao Paulo ya da şehirlilerin deyişiyle Sampa ) uçuyor. Dolayısıyla ilk soru, Brezilya ya mı Arjantin e mi uçmalı? oldu. Arjantin biletleri, daha pahalı; ancak, Portekizce konuşulan Brezilya dan başlamaktansa İspanyolca konuşulan Arjantin den başlamak, çekici geldi ilk başta. Neden Arjantin? Neden Arjantin? Çünkü İspanyolca biliyorum. Asi kıtaya, İspanyolca ya benzeyen Portekizce ile başlayıp İspanyolcam ı bozmak ve İspanyolca yı Karadeniz şivesiyle konuşur duruma düşmek istemedim.:) Ayrıca, Buenos Aires ve tango, insanı kendine çekiyor. Üstelik, Arjantinliler, benim ve doğumdaşım olan Oğuz Altay abimin doğum gününü (25 Mayıs) Devrim Günü olarak kutluyor. Bu resmi tatilde, devlet erkanı, Buenos Aires teki 25 Mayıs Meydanı nda (ki bu meydan, Arjantinli kayıp annelerinin gösteri yaptığı yerdir ve onlar, bizdeki Cumartesi Anneleri ne esin kaynağı olmuştur), devrim ve bağımsızlık üstüne konuşma yapıyorlar. Dahası, Che nin doğum yeri olan Rosario yı da içermek üzere birçok Arjantin şehrinde, en büyük meydanın adı, 25 Mayıs Meydanı dır. Doğum günümüzü devrim günü diye kutlayan bir ülke, hem yolculuğa başlanası hem de yaşanası yerdir. Öyle değil mi ama Oğuz abi? 5

7 Kayıp annelerinin işlettiği kahvede Arjantinli annelere Türkiye den ve Vietnam dan selam getirmek, özel bir deneyim. Bu tür durumlar için çantamda 30 Ho Çi Min ve Vietnam rozeti taşıyorum. Bunları değerli Latin Amerikalılara armağan edeceğim. Onlara, Vietnam-Amerikan Savaşı sırasında Vietnamlıların ve Venezuelalıların dayanışmasını anlatacağım. Konuyu bir yazımdan alıntılayayım: Vietnam, bir suikastçinin adını sokağa veren az sayıdaki ülkeden biri. Nguyen Van Troi ( ), 1963 te Amerikan Savunma Bakanı McNarama ya suikast girişiminde bulunan 16 yaşındaki işçi. Yakalanma haberini alan Venezuelalı savaşçılar, bir Amerikan subayını kaçırıp Nguyen Van Troi un serbest bırakılması için pazarlığa başlıyorlar. Pazarlık başarısız oluyor. Nguyen Van Troi, 17 yaşında kurşuna diziliyor; son sözü, Yaşasın Vietnam! oluyor. Nguyen Van Troi adı, bakana saldırı düzenlediği sokağa ve Küba da bir spor sahasını da içermek üzere dünyanın farklı ülkelerinde birçok yere veriliyor. Sokakta anıtı var. Venezuela büyükelçisi, bu devrimci dayanışmayı anmak üzere, 2009 da Nguyen Van Troi Anıtı nın önüne İspanyolca ve Vietnamca bir plaka çaktırdı, tören yapıldı. (Gezgin, 2010) Neden Brezilya? Sonunda, neredeyse Arjantin de karar kılmışken, Brezilya ya yöneldim. Neden Brezilya? Öyle çok neden var ki... Brezilya bileti, İstanbul-Ankara bileti kadar ucuz olmuş olsaydı, binlerce evhanımı, Köle İzaura yı kurtarmak için Brezilya ya gidecekti.:) Lambada yapmaya, samba yapmaya, bossa nova çalmaya gidenleri saymıyorum bile. Büyük mimar Oscar Niemeyer in hayranları da ayrı bir takım. Jorge Amado var, Salvador un sokaklarını Sovyetler Birliği ne taşıyan. Amazon var. Brezilya futbolu diye bir efsane var. Yok, yok desek yeridir. Ayrıca, Brezilya nın Curitiba ve Porto Alegre gibi kentleri, şehir plancılığı açısından önemli örnekler. Curitiba, dünyanın en sürdürülebilir kentlerinden biri olarak anılıyor. Porto Alegre ise, katılımcı bütçelendirme uygulamasının doğum yeri. Bu uygulamaya göre, belediye, neye ne kadar para harcaması gerektiğini halka soruyor. Belediyenin sosyalist olduğunu söylemeye gerek yok sanırım. Fatsa dan, Porto Alegre den ne kadar uzağız Türkiye de. Türk Hava Yolları, Bugün Grevde! Buenos Aires in çekici geleceğini düşündüğümden, bir kez Buenos Aires e gidince Brezilya ya gidesim gelmez belki diye akıl yürüterek, Brezilya yı görmeden Arjantin i görmemin iyi olmayacağına karar verdim. THY den aldığım 1560 Dolarlık Brezilya-Vietnam çiftyönlü biletiyle bugün uçuyorum işte. Uçak, İstanbul aktarmalı. İstanbul da kısa bir süre duracağım. Yolculuk, toplam 32 saat sürecek. Hayat, sürprizlerle dolu: Bugün yola çıkarken, THY çalışanlarının ani bir grev kararı aldığını öğrendim. 29 Mayıs ta 03:00-24:00 arası, iş bırakıyor emekçi kardeşlerim. Uçağımın gecikmesi önemli değil. Sizin hakkınızı aramanız daha önemli. Saati tutturabilirsek, size destek amacıyla, ben de yolcu olarak işimi bırakabilirim. Yani yolculuğu bırakırım sizin için.:) 6

8 Latin Amerika: Bitimsiz Bir Okyanus Latin Amerika ya küçüklüğümden beri hep gitmek istedim. Bana uzak gelirdi hep. Latin Amerika yı daha yakından tanımak için üniversite yıllarında İspanyolca öğrendim. Yayınlanmış ilk kitabım, 22 yaşındayken, İspanyolca dan çevirdiğim düzyazılmış bir şiir kitabı (poetry in prose) idi (Octavio Paz, Kartal mı Güneş mi?). İlerleyen yıllarda İspanyolca dan çok sayıda şiir ve şarkı sözü çevirdim. Sonra bir bakmışım ki Asya dayım. Yaklaşık 10 yıllık Asya deneyimimde hiç İspanyolca kullanamadım; içimde ölmek üzereyken yeniden diriltiyorum. İşte şimdi yelkenler fora diyorum. Yazılacak çok konu birikti. Yıllardır ve özellikle geçen ay biriktirdiğim birçok konu var. Bu konuları yolculuk boyunca işleyeceğim. Yola çıkarken, keşke daha fazla zamanım olsaydı da, bütün belli başlı Latin Amerikalı yazarları yalayıp yutsaydım, sanki üniversiteye giriş sınavında yalnızca onları soruyorlarmış da ben de inek öğrenciymişim gibi. Ama Latin Amerika yazarları, karanın görünmediği bitimsiz bir okyanus gibi. Hepsini okuyana kadar yaşlanıp ölürdüm herhalde. (Borges e ve Gödel e selam olsun bu açıdan. Yaşasın bitimsiz geometrisi yaşamın!) Yayıncılara Çağrı: Latin Amerika yla İlgili 3 Kitap Latin Amerika yla ilgili 3 kitap yazacağım. Zaten bu metin de o kitaplardan birinin girişi. Birincisi,. Bu güncede, bol bol şiirin, şarkının, yazın ın, siyasetin, coğrafyanın vb. ördüğü bir kavramlar ve deneyimler evreni kurup tipik gezginlerin yazdığı türden işte şurayı da gördüm de ne güzeldi; alın işte bunlar da fotoğraflar türü anlatılardan bir hayli uzaklaşacağız. Bu günce, gitmenin bahane olduğu, düşünmenin baki olduğu bir üniversite kantini gibi bir dolup bir boşalacak; haftasonları bile açık olacak. İkinci kitap, Latin Amerika Gezi Rehberi olacak. İngiliz dili bu tür kitaplarla dolup taşarken, güzel Türkçemiz de böyle bir kitap bulunmuyor. Bu boşluğu dolduracağım. Üçüncü kitap, ilkokul çağındaki (ya şimdi bu zırvalığı nedeniyle bu sözün anlamı kaydı da gitti bile) bir çocuğa Latin Amerika yı özellikle bitkileri ve hayvanlarıyla anlatan, oraların çocuklarının yaşantılarını aktaran mektuplardan oluşacak bir çocuk kitabı. Başlığını henüz netleştirmedim ama Barışkızıma (ya da Barış a) Latin Amerika Mektupları gibi yavan bir başlık var şimdilik kafamda. Bu hayvanların ve bitkilerin çizimleri olacak her bir mektuba karşılık gelen. Bunları çizecek olan ressam hazır.:) Okurlarım arasında, yayıncı olan ve bu üç kitabı yayınlamak isteyen varsa, benimle bağlantıya geçebilirler. Bu üç kitabı yol boyunca yazacağım ve Birgün Gazetesi başta olmak üzere çeşitli gazete ve dergilerde ve çeşitli sanal ortamlarda paylaşacağım. 7

9 Türkiye nin Geçmişi, Asya dır; Ama Geleceği, Latin Amerika dır Şimdilik bitirirken, şöyle özlü bir söz söyleyesim geliyor: Türkiye nin geçmişi, Asya dır; ama geleceği, Latin Amerika dır. Neden? Saat farkı var bir kere.:) Vietnam ın saati, Türkiye nin saatine göre 4 saat ileride; Brezilya nın ve Arjantin in saati ise 6 saat geride. Elbette, bu durum, tersten de okunabilir. İkinci olarak, tarihsel nedenler var: Türkiye, Asya tipi despot bir yönetimle yönetilmeyi sürdürüyor. Rusya yla ortak bir geçmişi var bu noktada. Ama biz birgün kazanacağız ve eski gerilla liderlerinin devlet başkanı olduğu (örneğin Brezilya ve Uruguay) yeni bir Latin Amerika olacağız. (Tamam, belki olamayacağız ama umut etmek güzel, öyle değil mi? Nazım ın Büyük İnsanlık şiirinde dediği gibi, umutsuz yaşanmıyor. ) Brezilya dan Nereye? Antarktika ya mı? Ben Latin Amerika da hem gezip yazacak, hem de üniversite işlerine bakacağım için, yüküm biraz farklı. Arjantin deki psikoloji bölümüne sivi gönderdim. Diğer ülkelere de başvurularım var. O nedenle, aşağıdaki dökümde takım elbise görenler yadırgamasın lütfen. Şöyle bir izlence düşünüyorum: Brezilya (Sao Paulo, Curitiba, Florianapolis, Porto Alegre), Uruguay (Montevideo), Arjantin (Buenos Aires; burada uzun kalabilirim. Duruma göre, Antarktika ya doğru gidebilir ya da Arjantin in diğer kentlerini ziyaret edebilirim), Şili (Santiago), Bolivya (La Paz ve Potosi), Peru (Machu Picchu), (belki Kolombiya) Caracas (Venezuela) (duruma göre, Küba). Dönüş: Brezilya (Sao Paulo), Arjantin (Buenos Aires) ya da Şili (Santiago). Bu izlencede, çok soğuk yerler de var çok sıcak yerler de. Sağlık sorunları olmayan yerler de var, olan yerler de. Bir tekerlekli bavulla dizüstü çantasına nasıl bu kadar malzeme sığdı, ben de bilmiyorum.:) Çantamdakiler, aşağıdaki gibidir. Sağolun iyi yolculuklar dilediğiniz için efendim. Vietnam dan ayrılırken uzun yola çıkıyorum diye tütsü yaktı Budacılar; siz de bir kova su dökün desem ayıp olur mu? Latin Amerika Çantadasındakiler: 8 tişört 4 pantolon 5 gizli iç cepli don 10 çorap 3 şort 1 boy havlusu, 1 el havlusu 3 boyun atkısı, 1 sırt atkısı, 1 Filistin atkısı 4 kışlık atkı 1 kışlık şapka 2 kışlık eldiven 7 mendil 2 yazlık Vietnam şapkası 1 hatıra başörtü (boğaz ya da göz sarmak için) 8

10 5 iş gömlek-pantolon takımı 5 kravat 1 ceket 5 atlet 2 kışlık içlik 1 pijama 2 polar 1 yağmurluk 2 atılabilir yağmurluk 1 palto 1 kapşonlu bluz 1 küçük ütü 1 terlik 1 iş ayakkabısı 1 spor ayakkabı 1 hamağa çevrilebilir (ipli) uyku tulumu 1 makas 1 alışveriş torbası ve boş plastik torbalar 30 tane hediyelik Vietnam ve Ho Çi Min rozeti 1 en ucuzundan cep telefonu 1 el feneri 1 kafa feneri 2 güneş kremi 1 göz kapağı Sinek koruyucu (krem), sinek kovucu, sinek ağı Küçük yazı tahtası ve tahta kalemi Sırt çantası yağmurluğu 10 Selpak 1 bavul kilidi, 1 asma kilit Mini dikiş-iğne çantası Mini Mutfak: Konserve açacağı, çatal, bıçak, kaşık, meyve soyucu, fincan, 1 iki bardaklık su ısıtıcı, 1 büyük kutu Rize ve Afrika çayı (demlik poşeti), 2 kutu sallama portakal-zencefil çayı, 1 kutu nane çayı, Mini Banyo: Diş fırçası, diş macunu, traş bıçağı, traş köpüğü, tarak, burun makası, tırnak makası, sabun, pudra, 2 tuvalet kağıdı, parfüm Mini İlaç Takımı: Çin/Vietnam yağı, berberin (ishal ve karın ağrısı için), yara bandı, dudak nemlendirici, Nizoral (mantar ilacı), PhilDerma (deri kaşıntısı ilacı), Acyclovir (uçuk ilacı), Star (şişmiş boğaz için), Panadol (ağrı kesici), Clanoz (alerji için, antihistaminik); böcek ısırığı ilacı, Salonpas (kas ağrıları için), antiseptik (tentürdiyot), oksijen suyu, multivitamin, plaster, küçük sargı bezleri. Dizüstü Çantasında: Dizüstü, dış bellek, hoparlör, cep telefonu şarjı, diplomalar, yolculuk sigortası ve diğer önemli belgeler, Güney Amerika Gezi Rehberi kitabı (Lonely Planet), 1 defter, kağıtlar, kalemler, bant, yapıştırıcı, şemsiye, kulak tıkaçları, gözlük kabı, gözlük bezi. 9

11 İlgilisine Kaynak Gezgin, U. B. (2010). Asya-Pasifik te Bu Hafta (130): Ho Çi Min Kenti ne kala(maya)nlar. Evrensel Gazetesi, 12 Eylül

12 (2) Sao Paulo dan Curitiba ya Geçerken 30 Mayıs 2012, Sao Paulo, Brezilya Dünyanın ikinci büyük otobüs terminali olduğu söylenen Tiete Otobüs Terminali nden yazıyorum. İstanbul dan Sao Paulo ya uçuş, 13 saat. Nasıl geçtiğini anlamadım, çünkü elimde çok güzel bir kitap var(dı). Bir Cehennem Ağacı Olarak Muz Bu, Uruguaylı usta yazar Eduardo Galeano nun Türkçe de Latin Amerika nın Kesik Damarları diye geçen kitabı. Kitap, bölgenin sömürgeleştirilme sürecini etkileyici bir dille anlatıyor. Kimi zaman bir sanatsal metne dönüşüyor; kimi zamansa iktisadın derinliklerine dalan akademik bir kitaba. İşin güzel yanı, bunu parmak bellek (USB) aracılığıyla, uçağın ekranında okumaktı. Kitap, turistlerin uğrak yeri olan Potosi nin (Bolivya) gerçek öyküsünü anlatıyor. Avrupalı bankacıların Latin Amerika yı Potosi den nasıl vampir gibi emdiğinin öyküsü bu. Kitaptan defterime yazmaya değer parçalar, şimdilik, şunlar: - Çeşitli Latin Amerika yerlilerinin giydiği yerel giysiler, İspanyol sömürgecilerinin onlara zorla giydirdiği giysiler (Kesinlikle. Avrupalılar gelmeden önce, yerliler Avrupa tipi şapka giymiyordu ki). Bunlar, o dönemde İspanya nın kırsal kesimlerinde giyilen giysiler. (Bu, bana, Vietnam ın ulusal giysisi olan ao day ın ( aoyay diye okunuyor) yoğun bir Fransız etkisi taşımasını anımsattı.) - İnkalar döneminde, koka, az kullanılıyor; dağıtım, İnka devletinin tekelinde ve yalnızca dinsel amaçlarla ve madenciler tarafından kullanılmasına izin veriliyor. Sömürgeciler ise, kokayı yaygınlaştırıp bu yeni pazardan para kırıyor. - Kimi Afrika kökenli köleler, sömürgecileri protesto etmek için topluca intihar ediyor. Öbür dünyaya göçerek, Afrika ya, anavatanlarına kavuşacaklarını umuyorlar. Ama sömürgecilere işgücü gerekli. Onların intiharlarını önlemek için uzuvlarını kesiyorlar; böylece, öbür dünyada da engelli olma korkusuyla, kölelerin toplu intiharları azalıyor. Ustadan iki alıntı: - Burada insan şunu akılda tutmalı: Kapitalist bir toplumdakinin tersine, sosyalist bir toplumda, işçiler işsizlik korkusuyla ya da açgözlülükle teşvik olmazlar. Diğer güdüler, örneğin, insanı bencilliğin ötesine taşıyan dayanışma, toplu sorumluluk, görev ve hak bilinci konmalıdır sahneye. Galeano, s.76 - Kuran, muzu, cennet ağaçlarından biri olarak anıyor, ama Guatemala, Honduras, Kosta Rica, Panama, Kolombiya ve Ecuador un muzlaştırılması, muzun bir cehennem ağacı olduğunu gösteriyor. - Galeano, s.108 (Burada, muz bahçelerinde en insanlıkdışı koşullarda çalıştırılan yerlilerin yaşadıklarını anlatıyor ve muz cumhuriyeti sözüne değiniyor. Bu muz bahçelerindeki vahşi kapitalizm, asi kıtanın iki Nobel ödüllü yazarı olan Gabriel Garcia Marquez ve Miguel Angel Asturias yanında birçok diğer yazarın da işlediği bir konu.) 11

13 Brezilya nın Neresindenim? Uçaktan başlayarak, görüntü olarak hiç yabancı görülmediğimi anladım. Uçakta bana Portekizce birşeyler sorup durdu yanda Portekizce İncil okuyan kır saçlı amca. Sonra arka koltuk da Brezilyalı sandı beni. Yıllar önce Şili de öğretmenlik yapmış Kanadalı bir iş arkadaşıma birgün mutlaka Latin Amerika ya gitmek istediğimi söylediğimde, bana zaten Şilili ye benziyorsun demişti. Yurtdışındaki birçok ortamda, nereli olduğumu soranlara sence nereliyim? diye sorarım. Birçok Asya ülkesinde, yurtdışına çıkmamış, halktan insanlar, çekik gözlü olmayanları genelde Amerikalı ya da İngiliz sanıyor. Yurtdışına daha açık olanlar ise, bana ya Hintli ya İranlı ya İtalyan ya İspanyol ya da Arap dedi şimdiye kadar. Bir de, bir Avustralyalı iş arkadaşı, ilk görüşmemizde, söze sen Kıbrıslı sın değil mi? diye başladı. Bu kadar ayrıntıya şaştım. Diyelim ki öyleyim, hangi tarafındanım? diye sorunca, Rum tarafı dedi. Meğer, Avustralya da bana çok benzeyen Kıbrıslırum bir arkadaşı varmış. Biz komşularımıza çok benziyoruz ve bundan gayet hoşnutum. Bütün bunların üstüne, Brezilyalı da olduğumu öğrendim. Aslında, bu, bir yandan olumlu; İngilizce konuşarak pot kırmadıkça, kimse, yabancı gözüyle bakmıyor. Yaprak Sarması, Serbest; Sarılmamış Yaprak, Yasak 18:30 da vardım Sao Paulo ya. Havaalanının verdiği ilk izlenim, 80 lerin Türkiyesi nin devlet daireleriyle benzerliği idi. Duvarları küçük kare parkelerle donatılmış. Hatta İstanbul daki kimi apartmanların girişine benziyor da denebilir. Giriş, çok hızlı oldu. Ne bir soru, ne kuşkuyla bakan gözler. Oysa birkaç yıl önce Avustralya dan çıkarken, beni bekletmiş, kusura bakmayın, pasaportunuzun sahte olup olmadığını kontrol etmemiz gerekiyor diyerek bir sürü ülkenin vatandaşının ömümden geçişini izletmişlerdi. Brezilya vizesi için, uçakta, iki form dolduruluyor. Biri, giriş için; diğeri, gümrük için. Giriş kartının Brezilya dan çıkana kadar saklanması gerekiyor. 5 bin Dolar ın üstünde para ve yiyecek taşındığında, gümrüğe bildirmek gerekiyor. Ben de, İstanbul da, havaalanında beklerken çantaya yaprak sarması konservelerini, yeşil ve siyah zeytinleri ve cezeryeleri yüklendiğim için, Gümrük e gittim. Neyse ki geçirdiler. Bilginiz olsun diye, ne tür yiyeceklere izin vermediklerini burada yazıyorum: Meyve, sebze, süt, peynir, tereyağı, yoğurt, bal, et, evcil hayvan mamaları, yumurtalar vb. Bir Soyguncu Olarak Brezilya Çıktım, havaalanında ortalığı kolaçan ettim. Tüm yolculuklarım boyunca görüp göreceğim en pahalı genelağı (internet) kullanmak zorunda kaldım (yalnızca merhaba, ben Brezilya ya vardım yazabilmek için 2 Dolar ödedim!) Brezilya, gittiğim ülkeler içinde en pahalısı. Sonra Brezilya nın güneyindeki Curitiba kentine gitmek üzere, Tiete Otobüs Terminali ne giden otobüsleri arandım. Benden sonra gelecekler için ayrıntı vereyim: Saatte bir falan kalkıyor. Zemin katın çıkışında 4. peronda. Binmeden bilet almak gerekiyor. O da hemen durağın biraz ilerisinde. Tuzlu mu tuzlu! 35 Reais, yani yaklaşık 20 Dolar. Çüş! Uzaklık da alt tarafı, dakikalık. Havaalanında 1 Dolar, 1.91 Reais ti. Resmi kur ise, yaklaşık Havaalanları, döviz 12

14 bozdurana her ülkede kazık atıyor zaten. Havaalanında çıkışın üç yolu var: Kendi araban (elbette yok), otobüs (35 Reais) ve taksi (daha da pahalı). Zaten yolcuları bu kadar soyup soğana çevirmeleri, Brezilya ile ilgili baştan olumsuz bir izlenim bıraktı. 5 Numaralı Hürmüz Brezilya da yankesiciliğin yaygın olduğunu, dikkatli olmak gerektiğini duya duya aşırı tedbirli birine dönüştüm. Brezilya ya gelmeden kıytırık bir telefon almıştım ki dikkat çekmeyeyim. Tiete Otobüs Terminali nde 10 Reais e (yaklaşık 5 Dolar) bir SİM Kart aldım, ama henüz numarayı çevirmeyi başaramadım. Kontür yüklenip yüklenmediğini anlayamadım. 12 Reais lik kredi aldım ama işe yaramadı. Yine de iyidir. İnsanın numarasının olması güzel bir duygu. (İki anlamda da) Bende ne numaralar var.:) Şu an cüzdanımda, beş ülkenin SİM Kartı var. Gittiğim gibi takar kullanırım. Bu ülkeler: Vietnam, Türkiye, Tayland, Malezya ve Brezilya. Sonuç olarak, artık bir Brezilya numaram var. Troçkist Bir Gece Gecenin sürprizi, bir Troçkist ti. O da herkes gibi beni Brezilyalı sanarak, biz Troçkist iz; bu da gazetemiz. Satın alır mısın? dedi. Tek sorun, ne ben onun bildiği dilleri biliyorum ne de o benim bildiğim dilleri. Ama İspanyolca olarak Brezilya da ilk günüm. Portekizce okuyamıyorum dediğimde anladı. Dedim, kusura bakma, Latin Amerikalı değilim. O da, İtalyan mısın? dedi.:) En son akla gelen, Türkiye. Curitiba biletini aldım (İtapemirim Şirketi). 81 Reais (yaklaşık 41 Dolar) ve 6 saat yolculuk. Yataklı otobüsmüş. 23:45 te kalkıyor, 06:00 gibi Curitiba da oluyor. 1 saat var otobüse. Zaman varken, yazayım dedim. (Ertesi gün, Curitiba ve Curitiba da yaşayan Türkiyeli yazarla tanışma ve sohbet) 13

15 (3) Curitiba da İlk Gün 31 Mayıs 2012, Curitiba, Brezilya Sabah 5:30 da, rahat bir yolculuktan sonra, Curitiba ya vardım. Bu arada, unutmadan, benden sonra gelecekler için, diğer yolculuk seçeneğini de açıklayayım: Webjet, Brezilya nın ucuz biletli havayolu. Neredeyse otobüsle aynı paraya (90 Reais), Sao Paulo-Curitiba uçağı var. Ancak, ek bavul parası ödemek zorunda kalınabilir ve uçuş, her saatte değil. Ayrıca, Webjet in ofisi, havaalanının dışında kalan 4. Terminal de ve buraya otobüsle gitmek gerekiyor (yürüme uzaklığında değil). Son olarak, otobüsün yararı şu: Brezilya gibi pahalı ülkelerde, gece otobüsüne binerek, otel parasından kurtulmuş olacaksınız. (Webjet dışında GOL ve TAM adlı havayolları var; ama onlar, pahalı.) Yabancı Havası Vermemek İçin Otobüs, yataklı değildi; yalnızca ayak uzatmalık minderi vardı, ama rahattı. Vietnam da iki kere yataklı otobüse bindim, Brezilya ya gelmeden önce. Orada daha rahat ve daha ucuzdu, ama olsun kişilik otobüste yalnızca 5 yolcunun olması, doğrusu garipti. Sürücünün yola çıkmadan önce karşımıza geçip bize yol bilgileri vermesi ve sözlerini iyi yolculuklar diye bitirmesi güzeldi. Şimdi Curitiba Otobüs Terminali nde havanın aydınlanmasını bekliyorum. Ondan sonra, karşıdaki otellerden birine bakacağım. Sao Paulo, 25 dereceydi. Burası, daha soğuk ve yağmurlu. Bu nedenle bavuldan kışlık montu çıkardım, giydim. Yabancı havası vermemek için resim çekmiyorum burada. Zaten çok ilginç bir görüntü yok şimdilik. Terminal işte, ne beklenebilir ki... Gezi rehberi falan da okumuyorum; oradan da yabancı olduğumu anlarlar rahatlıkla. Devamını, ertesi gün, otelden yazıyorum: Sonra hava aydınlandı. Bir baktım ki, her taraf, otel. (Rüya değil gerçek!) Birkaç otele baktıktan sonra, terminalin karşısındaki bir otele daldım. İspanyolca sordum soruşturdum; Portekizce yanıtlarını da çoğunlukla anlamadım; ama onlar beni anladıkları için, sorun, çözüldü. 49 Reais lik (yaklaşık 25 Dolar) bu otel, bu fiyata bulunabilecek en düzgün otellerden biri. Daha önce yazdığım gibi, Brezilya, pahalı bir yer. Otel ücretleri, uçuk. Dışarıdan pek matah görünmeyen otelde, kablosuz bağlantı olması, harika oldu; çünkü buradaki bütçeye uygun otellerde bağlantı olmuyor, olan yerlerde de ücretli oluyor. Odada küçük bir televizyon, yatak, banyo, 2 masa ve sandalye var. Yani bir yazar için gerekli olan herşey. Tek eksik, buzdolabı. Ha bir de su ısıtıcı; ama daha önceki listeden görüleceği gibi, küçük bir su ısıtıcı taşıyorum yanımda. Neden Curitiba? Curitiba ya gelişimin 3 nedeni var. Öncelikle, Sao Paulo, özellikle bölgeye yeni gelen biri için oldukça tehlikeli. Güpegündüz soygun, olmadık olay değil. Merkeze yakın yerlerde bile kafaya 14

16 silah dayayıp ya paranı ya canını diyebiliyorlar. Latin Amerika gezimin kötü bir deneyimle başlamasını istemediğim için, Sao Paulo ya vardığım gibi, görece güvenli olduğu söylenen Curitiba ya geçtim. Olası bir soygundan daha az zarar görmek adına da, gizli cepli donlar yaptırdım. İkinci neden, Curitiba nın dünyanın en yaşanılır kentlerinden biri olarak anılması. Bu kentin diğer kentlerden farkını yerinde görmek istedim. Üçüncü neden ise, arasında her pazar Asya-Pasifik üstüne köşe yazısı yazdığım Evrensel Gazetesi nin Latin Amerika yazılarını yazan ve Curitiba da yaşayan Erol Anar la tanışmak, görüşmek. Gitmeden onunla yazışmıştık. Otele yerleşir yerleşmez, ona bir e-posta attım ve hemen yanıt aldım. Meğer, kaldığım otele çok yakın oturuyormuş. Evinden çıkıp yürüyerek otele gelmesi, 5 dakikada oldu. Böylece keyifli sohbetimiz başladı. BR 101: Brezilya Mutfağı na Giriş Dışarı çıktık. Ahmak ıslatan türünden hafif hafif yağarmış gibi yapıp insanı kısa sürede sırılsıklam eden yağmur, buradaki sonbaharın bir göstergesi olarak görülebilir (Haziran a 6 ay ekleyince, çıkıyor karşımıza Güney Yarımküre mevsimleri). Terminalin olduğu Av.Pres. Affonso Camargo boyunca yürüdük. Yolda, sağda, Belediye Pazarı na (Mercado Municipal, girdik. Tipik bir semt pazarı, fakat tertemizdi. Balık, akvaryum balığı, meyve-sebze, et, çerez türü ürünler vardı. Affonso Camargo da devam edip Alışveriş Durağı na ( geldik. Burası, alışveriş merkezine çevrilmiş eski tren istasyonu. Dünyanın dört bir yanındaki çirkin alışveriş merkezlerinden sonra, bu yapı, hoşuma gitti. Alışveriş Merkezi nin içinde küçük bir Tren Müzesi de var. Curitiba nın en büyük kitapçısı burada. Giriş katında, ilk Brezilya kahvaltılıklarını denedim. Peynirli çörekleri (Pão de queijo) ünlü, ama adı yanlış bence: Türkiye deki azıcık peynirin, bol hamurun ve bol boşluğun tersine, Brezilya nın peynirli çörekleri, aslında çörekli peynir olarak adlandırılmalı; çünkü çok ince bir hamur tabakasının altı, tümüyle peynir. Tavuklu çörek de (coxinha) lezzetliydi. Üçüncüsü ise, Arapçası kibbeh olan (Portekizce de gibi olarak okunuyor) bildiğimiz içli köfte. Brezilya da, başta Lübnanlılar olmak üzere birçok Arap yaşadığından, Arap yemekleri, Brezilya Mutfağı nın bir parçası olmuş durumda. Brezilya Mutfağı nda, açık büfeler, önemli bir yer tutuyor. 5 Dolar a sınırsız et gibi uçuk büfeler var. (Bu tür lokantalardan çok korkuyorum; kilomu kısa sürede ikiye katlarım diye.:)) Kiloyla yemek yenen lokantalar da var. (Bu konuda daha sonra yazacağım.) Curitiba nın otobüs sistemi, dünyaca ünlü: Duraklar, tüp biçiminde. Otobüsler, çifte körüklü oldukları için, kısa sürede çok sayıda insanı rahat bir biçimde taşımak açısından başarılı. Yol üstünde küçük çaplı bir grev vardı; ancak, ortada kimsecikler yoktu. Türkler Niye Aşırı Seks Düşkünü? Evrensel yazarı Erol Anar la, uzun uzun, edebiyat, siyaset ve Brezilya üstüne sohbet ettik. Yıllardır burada yaşıyor. Türkçe de yayınlanmış çok sayıda kitabına ek olarak, Portekizce ye çevrilmiş kitapları var. Yeni bitirdiği son kitabını (bir roman) Portekizce olarak yazmış. Asi kıta çapında büyük bir yazar olacağına kuşku yok (zaten şimdiden olmuş durumda; ama yıllar içinde 15

17 daha da tanınacak). Birikim, deneyim, yetenek ve enerji açısından hiç bir eksiği yok; fazlası var. Brezilya gazetelerinde yazarlık deneyimlerine sahip olması da ek bir artı. Ona Brezilya hakkında çeşitli sorular sordum. Sağolsun, saatlerini ayırıp uzun uzun anlattı. Brezilya ile ilgili olarak anlattıkları içinden en dikkatimi çekenler şunlardı (umarım hiç birini yanlış aktarmıyorumdur): - Sao Paulo da, ATM leri dinamitle patlatıp para çalmak, yaygınmış. Curitiba da yaygın değilmiş; çünkü burası küçük bir yer olduğundan, soygun yapanın kaçacağı yerler belliymiş; yakalaması, kolay oluyormuş. - Eski gerillalar, devlet başkanı oluyor heyecanının (bakınız güncenin ilk bölümü) ardındaki öykü, hiç de uzaktan göründüğü gibi değilmiş. O noktaya gelene dek, binbir şekle giriyorlarmış. Örneğin, sendikacılıktan gelen üst düzey devlet görevlileri (sosyalist partilere bağlı olmalarına karşın), grevcileri eşkıyalıkla suçlayabiliyor, üzerlerine yürüyebiliyorlarmış. İktidara gelenlerin sosyalistliği falan kalmıyor. Üstelik, Brezilya, Bush un bölgede ziyaret edebildiği iki Güney Amerika ülkesinden biriymiş (diğeri, Kolombiya). Lula, bu durumu, dünyadan yalıtılmış olarak yaşayamayız diyerek savunuyormuş. Ülkenin düzeni, sosyalizme geçişi yaşayan bir kapitalist düzenden çok, kapitalizmi baki bir düzen niteliği taşıyormuş. - Düşünce özgürlüğü açısından Brezilya, Türkiye ye göre çok daha rahatmış. Yayınlar üstünde sansür, neredeyse yokmuş. Vatandaşlar, devlet görevlileriyle yüzyüze gelip onlara meydan okuyabiliyor, sert çıkışlar yapabiliyormuş. Kimse de kimseye, bunun için ne saldırıyor ne adamlarını saldırtıyor ne de dava açıyormuş. - Brezilyalı dişiler, Türk üm dendiğinde, Türkler, niye aşırı seks düşkünü? diye soruyorlarmış. Nereden anladın? deyince, yanıt şu: Sanal ortamda kısa sürede lafı sekse getirip soyun falan diyorlarmış. Artık sanal ağına hiç Türk eklememe kararı alanlar varmış. Bastırılmış cinsellik işte. Bu bölüm, çok miş li, -muş lu oldu; ancak, bölgeyi çok iyi bilen bir yazarın yanında, benim - miş li, -muş lu olmam, çok doğal; öyle olmalı zaten. Bende O Kadar Da Numara Yokmuş Meğer Yardım gerektiren iki konu vardı: Birincisi, dün aldığım SİM kartı kullanılabilir duruma getirmek. Açıklamalar, Portekizce olduğundan zorlandım. Sonra yazar abimiz, bu konuya el attı ve yabancıların telefon numarası sahibi olamadığını öğrendik! Numaranın kullanılabilmesi için, SSK ya da kimlik numarası gibi bir numara giriliyor. Abi, kendininkini benim için girmesine karşın, yine de çalışmadı. Bunu, şubeye sorduğumuzda, kazıklandığımı anladık. Nasıl oluyorsa, numarasız bir hatmış bu. Eski numarası olanların kullanabileceği bir hatmış. Yani yandı SİM e verdiğim para da krediler de. Bunu bilmelerine karşın satmışlar bana yine de. Toplam zarar, daha ilk günden 22 Reais (yaklaşık 11 Dolar). Neyse ki, büyük bir tutar değil. Brezilya da fazla durmayacağım için, yeni bir SİM almamaya karar verdim. Diğer sorun, priz idi. Brezilya nın prizleri, garip. Kimisi, hiç bir ülkede görmediğim türden üçlü prizler. Kimisi, Vietnam ve Tayland da kullanılan çift prizler. Ancak, Avrupa/Türkiye türünden kalın prizler kullanılamıyor. Bu, Asya da çok kolay çözülebilecek bir sorundu. Küçük bakkallarda bile ikiliyi üçlüye üçlüyü ikiliye vb. çevirecek ek prizler rahatlıkla bulanabilirken, burada farklı yerlerdeki 3 farklı dükkana girdik, bulamadık. Neyse ki sonuncuda bulabildik. Artık, iyice umudumu kesmiş; Brezilya da bilgisayar kullanamayacağım herhalde demeye başlamıştım. Cep telefonum ise, Asya prizine uyduğu için, en azından, bağlantı sorunum yoktu. 16

18 Özetle, buraya gelecek olanlar, gelmeden önce, prizleri iyice bir incelesin; bulabiliyorlarsa ek prizleri yanlarında getirsinler. Gökyüzünde 425 Fil! Oradan küçük çaplı bir süpermarkete gidip Türkiye deki damak tadına en uygun olan ekmeklerden aldık. Fransız ekmeği diye geçen bu ekmekler, yuvarlak ve hamburger ekmeğinden birazcık daha büyük. İçmedim dememek için, Brezilya biralarının her birinden aldım (Brahma, Gold, Bavaria, Skol ve Kaiser). Henüz içmesem de, her an içilmek üzere bekliyorlar.:) Çörekli peynirden vb. aldım. Süpermarketteki ürünlerin çoğu, tropikaldi ve bunları Vietnam dan biliyordum. Ancak, bilmediğim tek meyve suyu olan, akaju suyunu aldım; şekerli su gibi geldiği için pek beğenmedim. Özellikle Arjantin de yaygın olan mate çayından (sallama poşet) aldım, gece boyu su ısıtıp mate içtim. Bu, bölgeye özgü bir ottan yapılıyor. Birkaç tane yine Brezilya ya özgü fincanlık hazır çorba aldım. Belediye pazarından muz ve mandalina alınca herşey tamam oldu. Zaten hava kararınca dışarı çıkmak tehlikeli olduğundan, artık otele kapanma zamanı gelmişti. Otelin kapısının gündüz bile kilitli olması; yalnızca kapıyı çalan, tanıdık biriyse açılması; ülkedeki ve kentteki suç oranının yüksekliğiyle ilgili bir fikir verir herhalde. Latin Amerikalı yazarların özlü sözlerini inceliyorum. Bunlardan biriyle bitireyim: Soru: Siz gerçeküstü olayları öyle ince ayrıntıyla anlatıyorsunuz ki, bu, onlara kendi gerçekliğini veriyor. Bu, sizin gazetecilikten öğrendiğiniz birşey mi? Gabriel Garcia Marquez: Bu, yazına da uygulayabileceğiniz bir gazeteci numarası. Gökyüzünde filler uçuyor derseniz, kimse size inanmaz. Ama gökyüzünde 425 fil olduğunu söylerseniz, büyük olasılıkla size inanırlar. 17

19 (4) Curitiba da İkinci Gün Dr., 1 Haziran 2012, Curitiba, Brezilya Sabah, Erol Anar ve Senyor Ronaldo, beni arabayla aldılar; gezdirdiler. İlk olarak, Oscar Niemeyer Müzesi ne gittik ( Müze, adını, büyük mimar ve komünist lider Oscar Niemeyer den alıyor doğumlu olan ve hâlâ aramızda olan çınar, Brezilya nın başkenti Brasilia daki birçok yapının mimarı olarak dünya çapında bir üne sahip. Yapı, göz biçiminde olduğu için, müzenin halk arasında Göz Müzesi olarak anıldığı da oluyor. Körler Okulundaki Çocuklar Müzede, Oscar Niemeyer le ilgili sergiler dışında, kısa süreli resim, fotoğraf, karikatür, tasarım vb. sergileri oluyor. Biz gittiğimizde, Jorge Zalszupin in mobilya tasarımları sergileniyordu (bkz. ). Bir Brezilya bankası olan Itau Bankası nın arasındaki Brezilyalı sanatçıları kapsayan koleksiyonu olan Arte Brasileira e Depois, na Coleção Itaú görülebiliyordu (bkz. Oscar Niemeyer yanında, mimar João Filgueiras Lima nın ilginç tasarımları, görülmeye değerdi (bkz. ). Kadınları konu alan resim sergisi de güzeldi (bkz. ) 1911 de Paranagua da doğan ve 1980 de Curitiba da hayata gözlerini yuman satranç ustası, heykeltraş ve tasarımcı Erbo Stenzel in çeşitli portreleri, satranç odası olarak tasarlanmış bir salonda sergileniyordu (bkz. ). Müzenin göz bölümünde ise, Brezilyalı bir çizerin yaşamı anlatılıyor ve çizimleri sergileniyordu. ( ) Sovyet döneminin en önemli fotoğrafçılarından olan ve daha sonra sansür edilmiş Litvanyalı fotoğrafçı Antanas Sutkus un (d.1939) fotoğrafları da (körler okulundaki çocukların fotoğrafları, özellikle etkileyiciydi), sergilenenler arasındaydı (bkz. ) Müzeden, bugünlerde Uluslararası Curitiba Film Festivali nin gerçekleşmekte olduğunu öğrendik (bkz. ). Festival de, Brezilya, ABD, Fransa, Almanya, Portekiz, Şili, İzlanda, Irak, İspanya, Kolombiya, Bulgaristan, İngiltere, Arjantin ve Hollanda yapımı filmler gösteriliyor. BR 102: Brezilya Mutfağı na Giriş-2 Müzeden sonra, Senyor Ronaldo, sağolsun, beni, Brezilya ev yemeklerini öğrenmem için evine götürdü. Eşinin ve torunlarının oturduğu evde, karşılıklı öğlen yemeği yedik. Teyzenin 18

20 Vietnam dan geldiğimi öğrenince, ilk iş olarak, parmağıyla tetik çekme işareti yapması, eğlenceliydi.:) Televizyonda, dünya voleybol şampiyonası vardı; Kanada ile Polonya oynuyordu. Brezilya sofralarında, klasik olarak, pilav, kuru fasulye (sos nedeniyle koyu bir renkte) ve makarnanın geldiğini öğrendim. Pilav ve makarnayı birlikte yiyen millet, hatta yanında ekmek de yiyebiliyor! O zaman, ülkede bu kadar kilolu insan olmasına şaşmamalı. Bir de, zaten, ülkenin bol yağlı etleri, ünlü. İçecek olarak, elbette kola, mate (daha önce belirttiğim gibi, bölgeye özgü bir ottan yapılan çay ve içecek) ya da tropikal meyvelerin suları içiliyor. Kahve, çok yaygın; çayın tiryakisi, daha az. Seks Yoksa Gerilla da Yok Üçüncü durağımız olan Botanik Bahçesi ne giderken, yolda bir trafik kazasına tanık oluyoruz. Birbirini yumruklama diye bir olay yok. Portekiz etkisindeki Latin Amerika nın yumuşak, laylaylom olduğu söyleniyor (ya da Taycası yla sabay sabay ). Botanik Bahçesi, Curitiba nın simgesi (bkz. ). Asya daki botanik bahçelerine göre daha küçük bulsam da, yine de, yapısı, hoş. Burayı dolaşmak, yarım saati bulmaz ve bulmuyor. Girişteki kahvede, mateler ve kahveler eşliğinde, havadan sudan, siyasetten yaşamdan konuşuyoruz. Latin Amerika daki gerilla hareketlerinin, Che nin yolundan oldukça uzaklaştıklarını öğreniyorum; ancak bu, Türkiye de pek bilinmiyor. Solda en kitlesel olan gelenekten gelenlerde, bir Latin Amerika nostaljisi var. Latin Amerika yla ilgili bilgileri, genellikle 40 yıllık. 40 yılda o köprüden ne sular aktı... Şöyle bir fark (hem fark hem FARC) ortaya çıkıyor örneğin: Günümüz Latin Amerikası nın gerilla hareketleri, uyuşturucu ve insan ticaretinde başı çekiyor. Bu işler, temel gelir kaynakları. Devrim için uyuşturucu da satarım insan da diye bakıyorlar. Böyle olunca, bu örgütler içinde çürüme başlıyor. Mafyayla gerilla arasındaki farkı gören, beri gelsin. Oysa Türkiye de bir örgüt, uyuşturucu ve/ya da insan ticareti yapıyor olsa bile, evet yapıyorum diyemez; bunlara karşı olan bir kamuoyu var Türkiye de. Seks de bir diğer konu. Latin Amerika da, gerillalar arasında seks, serbest. Zaten (anlatıcı burada beni güldürüyor:)), seks yoksa, Latin Amerika da kimse gerilla olmazmış. Türkiye de ise, seks, yasaktır birçok örgütte. Latin Amerika gerillalarının çocuğu olursa, örgüt, alıyor; gerillalarının yakınlarının yanına teslim ediyor. Çocuğun gerillalarla birlikte yaşaması, yasak. Hay Seni Gerillalar Kaçıra Sosyalist bir arkadaşım geliyor aklıma. Diyordu ki, Latin Amerika ya gideyim, gerillalar beni kaçırsın, bizim devletten fidye alsınlar. Onlara bir yararım olmuş olur. :) Şaka olarak güzel de; bunu gerçekten düşünen çılgına, anlatıcı şunları söylüyor: Bu hareketler, sen sosyalistmişsin değilmişsin, bakmıyor. İsterse öldürür, isterse beterini yapar. Adamlarda etik değer yok ki, seni neci olduğuna göre değerlendirsin. Bu sosyalist arkadaşım, bu yarı-şaka yarı-ciddi düşüncesinden vazgeçmişti sonradan; şöyle diyerek: Bu devlet, benim için para ödemez. Tam tersine, çok şükür bu heriften kurtulduk der. Ben de ekleyeyim: Bir de şunu diyecekler: Teröristle pazarlık olmaz. :) 19

21 Brezilya da Hapisteyiz Alıyor diğer anlatıcı, sözü; ve Brezilya daki şiddet olaylarının yaygınlığından söz ediyor (bunu Portekiz etkisinin yumuşaklığı görüşü ile çelişkili buluyorum). Kaç tane arkadaşının soyulduğunu, yaralandığını vb. anlatıyor. Suçlular yakalanıyor; hapse giriyor; ama hapisler, çok kalabalık. Şartlı tahliyeyle çıkma seçeneği var. Böylece tahliye edilenler, yine birilerini soyuyor. Benim vergimle, hapistekileri doyuruyorlar. Olmaz olsun. diyor anlatıcı. Haklı elbette. Ama havaalanından 20 dakikalık bir uzaklık için yaklaşık 20 Dolarlık bilet kesen bir ülkede, suç oranının yüksek olması, o kadar şaşırtıcı olmasa gerek. Düşük maaşlı askerin ve polisin bile, sivilleri giyip soygun yaptığı da dile getiriliyor. Öte yandan, bu durumu tümüyle yoksulluğa bağlamak, yanlış. İkinci vatanım Vietnam da, insanlar, yoksul; ama çalmıyorlar. Vietnam da, aile yapısı, çok güçlü. Uzak akrabalar bile, yakın akrabalar kadar yakın sayılıyor. Annenin kardeşi de dayı, annenin kuzeninin dayısının halasının oğlu da (attım şimdi) dayı. Çin de, Küba da, Sovyetler de devrim önderleri, amca, dayı vb. olarak adlandırılmaz; ama Vietnam da Ho Çi Min, Ho Amca dır. Herkesin amcasıdır o; ailemizden biridir. Belki bu güçlü aile yapısıdır Vietnam da yoksulluğa karşın suç oranının düşük olmasını sağlayan. Vietnam da, istediğim saatte, hiç bir kaygı duymadan rahatlıkla dolaşabiliyorken; Brezilya da, hava karardı mı, otele hapislik başlıyor. Yaşasın Vietnam! desem, yadırgayan olur mu? Telli, Telli, Telli, Şu Telli Opera Bugün, son durağımız, Ópera de Arame, diğer adıyla Telli Opera (bkz. ). Bu, sanat etkinliklerinin yapıldığı saydam bir yapı. Buraya suyun üstündeki telli yol üzerinden gidiliyor. Muhteşem bir doğa güzelliğinin ortasında. Bir yanında ise, bir çağlayan var ki, sesiyle, motorlaşmış kafalara format atmayı başarıyor. Çıkarken, karşıdaki dükkandan şeftali şarabı alıyorum. Dönerken, yolda bir sürü üniversite görüyoruz. Halil Cibran Meydanı, Arap Anıtı, Curitiba Halk Parkı (Passeio Público, bkz. ve eyalet ve belediye yapıları, yolumuzun üstünde. Eve dönüyorum. Bedenim hâlâ Vietnam a ayarlı olduğundan, geldiğim gibi uyuyakalıyorum. Bir uyanıyorum ki geceyarısı... Gazeteye bir Curitiba yazısı yazıp gönderiyorum... Teşekkürler Erol Anar! Teşekkürler Senyor Ronaldo! 20

22 (5) Curitiba da Üçüncü Gün 2 Haziran 2012, Curitiba, Brezilya Öğleden sonra, döviz bürosuna ve otobüs terminaline gittik. Meğer, havaalanında kazık yememişim; çünkü Brezilya da yabancılara daha düşük bir kur uygulanıyormuş. O zaman, doğrusu şu olacak: Brezilya da tek kazık yiyen ben değilim. Resmi olarak, 1 Dolar, 2.03 Brezilya parası; ama bize 1.92 oluyor. Sabahın Köründe Buenos Aires e Oradan otobüs terminaline geçip pazartesi sabahı için (4 Haziran) Buenos Aires bileti aldık. Benden sonra gelecekler için ayrıntı vereyim: Curitiba dan Buenos Aires e giden tek otobüs şirketi, Pluma. Bilet, 316 Reais (yaklaşık 160 Dolar). Yol, 30 saat sürüyor. Otobüs, yarı-yataklı ve içinde tuvaleti var. Tek sorun, sabah 5:30 da kalkması. Sıkıntı, uyanmak değil de, sabahın karanlığında soyulma olasılığının yüksek oluşu. Umarım, pazartesi sabahı soyulmam.:( Olası bir durumda zararı en aza indirmek için, Vietnam dan aldığım kredi kartını, Türkiye den aldığım Paramatik kartını ve üzerimdeki parayı gizli ceplerime yerleştirdim. Bileti, cüzdanımdan çıkardım. Cüzdanımı alırlarsa, bilet, cebimde kalacak böylece. Cüzdana da bir miktar para koydum ki kuşku uyandırmasın. Pasaportun birçok fotokopisini çektirmiştim daha önce, böyle durumlar olabileceğini tahmin ederek. Bakalım ne olacak... 5 Haziran Salı günü 11:30 da Buenos Aires te olacağım. Aslında, yol üstünde olan Uruguay ın başkenti Montevideo ya gidecektim; ama stratejik olarak Buenos Aires e geçmek, daha mantıklı geldi. Zaten Curitiba dan Montevideo ya otobüs yok. Buradan Porto Alegre yapıp oradan Montevideo ya geçmek gerekiyor. Buenos Aires ten Montevideo ya vapur var, 3 saat sürüyor; oysa, otobüsle saat sürüyor. Buenos Aires e yerleştikten sonra, vapurla günü birlik olarak Montevideo ya gideceğim. Neden Bu Kadar Kısa? Brezilya da az kalmamın nedenleri şunlar: - Portekizce bilmediğimden iletişimde büyük zorluk çekiyorum. İspanyolca bildiğim için, Arjantin gibi İspanyolca konuşulan ülkelerde hem daha rahat hareket edebileceğimi hem de kültürün içine daha çok girebileceğimi tahmin ediyorum. - Brezilya daki vahşi batı havası, katlanılır gibi değil. - Buenos Aires te sanat etkinlikleri daha fazla. - Görüşme yapmayı düşündüğüm üniversiteler, Buenos Aires te. - Brezilya, aşırı pahalı bir yer. Arjantin, daha ucuz. 21

23 İtalyan Mahallesi nde Bugün Curitiba nın İtalyan mahallesi olan Santa Feliçidade ye gittik (bkz. Yapılar, çok etkileyiciydi. Dünyanın öbür ucuna gidip küçük bir Roma yapmışlar (bu yapılar, köle emeğiyle yapılmışsa, bütün olumlu yorumlarımı geri alacağım). Şato biçimindeki lokantalar, muhteşem. Türkiye dışındaki Türk mahallelerini düşündüm. Türkiye de sivil mimarlık, çok zayıf. Mimarlık, çoğunlukla, dinsel yapılar ve saraylar için işe koşulmuş. Diasporadaki Türk mahalleleri (varlarsa) çirkinler, genelde... Ama buraya, İtalyan mahallesine bakıyoruz: Ne bey ne paşa ne Papa gelip buralara şöyle şöyle yapılar dikin demiş. Bu yapılar, halk mimarlığının müthiş ürünleri. Avrupa nın ahlaksızlığını almadığını iddia edenler! Onu zaten almışsınız; onu almışken mimarlığını da alın da; en azından, İstanbul, tüm o ucubelerden kurtulsun... İtalyan Mahallesi ne doğru giderken ve mahallenin kendisinde, dindar İsacılar, bildiri dağıtıyor. Herbiri, JESUS (İsa) sözcüğünün bir harfini taşıyan tişörtler giyen gençler, yanyana durup pankart açıyorlar. Yolda duran araçlara, tutucular, gazetelerini satmaya çalışıyor. Sanıldığının tersine, Brezilya nın Katolikleri nin serbest düşünceli olduklarını ama Evanjelik olarak adlandırılan yeni akımların (bizim gördüklerimiz de bunlardandı) çok tutucu olduğunu, içlerinden günah diye saçını kestirmeyenlerin bile olduğunu öğreniyorum. Türkiye de daha o aşamaya gelinmedi; şimdilik, kürtaja, sezaryene falan karışıyorlar; saç kesmeye, sıra, daha sonra gelecek. BR 103: Brezilya Mutfağı na Giriş-3 Odaya dönmeden, yakındaki bir açık büfe lokantasına daldım. Büfede yaklaşık 10 çeşit yemek vardı ve üstüne et seçiliyordu. Rastgele bir et seçtim (fillet). İçecek dışında, 9.5 Reais ti (5 Dolar). Yanına gelen bira (markası, Skol du), 4 Reais ti (2 Dolar). Bu kadar pahalı ülkede, bu kadar ucuz açık büfelerin olması ilginç.:) Türkiye de olsa, kedileri, eşekleri, atları vb. soslayıp yedirirlerdi bize et diye.:) Yemekler şunlardı: Düz pilav, kıymalı makarna, çeşit çeşit sosisli ve koyu soslu kuru fasulye, muz kızartması, etli vb. lazanya, buzlu brokkoli, turp, kıvırcık salata vb. Yani çoğunlukla, göbek yapan yemekler... Futbol Müzesi Evde, Sao Paulo da aldığım ücretsiz sanat dergilerini ve sanat duyurularını inceliyorum: Sao Paulo Senfoni Orkestrası nın izlencesinde, şu adlar dikkatimi çekiyor: Mussorgsky, Çaykovski, Brahms, Mozart, Sibelius ve Bela Bartok. Elime tutuşturulan Sao Paulo haritasının arkasında, çeşitli reklamlar arasında, açık saçık bir kadın resmi oluşu, dikkatimi çekiyor. Companhia Das Calcinhas adlı şirketin reklamı bu. Don şirketi anlamına geliyor! Sitesine bakıyorum; açılışında, seks şirketi yazıyor. Tayland da ve Avustralya da, seks ticaretinin turist kitapçıklarında ve dergilerinde açıkça tanıtımının yapıldığını ve iletişim bilgilerinin verildiğini bildiğimden, bu reklam, bana hafif geldi. Yine de, ilginç, elbette. Bir de, masum bir bikini reklamı var aynı yerde. 22

24 Sanat duyuruları sayesinde, Sao Paulo nun Tiyatro Gazetesi nden haberdar oluyorum (bkz. ). Latin Amerika Anıtsal Kuruluşu nun (Fundação Memorial da América Latina, ) çok yoğun bir etkinlik izlencesi var: Traviata Balesi, samba gösterisi, Ulusal Çocuk ve Gençlik Koroları Şenliği, diktatörlük dönemi boyunca hapis yatmış Uruguaylı bir yazardan yazın üstüne söyleşi, gazetecilerden Amazon semineri vb. Fnac adlı Sao Paulo Etkinlik Rehberi altbaşlıklı dergide, Brezilya nın belli başlı kentlerindeki etkinliklere bir göz atıyorum (bkz. ). Etkinlik haberlerine yer veren bir diğer ücretsiz dergi ise, Época São Paulo ( ). Elimdeki son dergi, Portekizce ve İngilizce olarak çift dilde yayınlanan TimeOut Sao Paulo Dergisi ( ). Bu derginin Vietnam sürümü, Ho Çi Min Kenti nde bulunabiliyordu. Dergi, Sao Paulo da görülmesi gereken yerler olarak şunları listelemiş: - Centro Cultural São Paulo ( ), - Instituto Tomie Ohtake ( ), - Museu de Arte de São Paulo ( - Pinacoteca do Estado de São Paulo ( ), - Praça Benedito Calixto ( ) ve - Museu do Futebol ( ). Yarın, Nazım Hikmet in ölüm yıldönümü. Demek ki zamanı geldi! Sözlerimizi, Pablo Neruda nın, yakın dostu Nazım Hikmet in ölümü üstüne yazdığı şiirle noktalayalım: *** GÜZ ÇİÇEKLERİNDEN NÂZIM'A ÇELENK Niçin öldün Nâzım? Ne yaparız şimdi biz şarkılarından yoksun? Nerde buluruz başka bir pınar ki onda bizi karşıladığın gülümseme olsun? Seninki gibi ateşle su karışık acıyla sevinç dolu, gerçeğe çağıran bakışı nerde bulalım? Kardeşim, öyle derin duygular, düşünceler yarattın ki bende, denizden esen acı rüzgâr kapacak olsa bunları bulut gibi, yaprak gibi sürüklenir, yaşarken seçtiğin ve ölümden sonra sana barınak olan oraya, uzak toprağa düşerler. Al sana bir demet Şili kasımpatlarından, 23

25 al güney denizleri üstündeki ayın soğuk parlaklığını, halkların savaşını, kendi dövüşümü ve yurdumun kederli davullarının boğuk gürültüsünü kardeşim benim, dünyada nasıl yalnızım sensiz, çiçek açmış kiraz ağacının altınına benzeyen yüzüne hasret, benim için ekmek olan, susuzluğumu gideren, kanıma güç veren dostluğundan yoksun. Hapisten çıktığında karşılaşmıştık seninle, zorbalık ve acı kuyusu gibi loş hapisten, zulmün izlerini görmüştüm ellerinde, kinin oklarını aramıştım gözlerinde, ama parlak bir yüreğin vardı, yara ve ışık dolu bir yürek. Ne yapayım ben şimdi? Tasarlanabilir mi dünya her yana ektiğin çiçekler olmadan? Nasıl yaşamalı seni örnek almadan, senin halk zekânı, ozanlık gücünü duymadan? Böyle olduğun için teşekkürler, teşekkürler türkülerinle yaktığın ateş için. Pablo Neruda 24

26 (6) Curitiba da Dördüncü ve Son Gün 3 Haziran 2012, Curitiba, Brezilya Bu sabah, eski kent merkezinde kurulan pazar panayırını görmek için dışarı çıktım. Otelin hemen yanındaki otobüs durağında bekliyordum. Ortalık, korkutucu bir biçimde ıssızdı. Pazar sabahları, sokaklar, zaten birçok ülkede ıssız olur; ama Latin Amerika ülkelerinde, gerçekten, dükkanların çoğu, kapalı oluyor; yollarda, in cin top oynuyor. Zaten, pazar günü dışındaki günlerde de, dükkanların çoğu, 18:00 de kapanıyor. Yemeğini merak ettiğim çarşı lokantalarında bir türlü yemek yiyemedim bu nedenle. Garip bir yer... Müşteri Varsa da Pazar Yoksa da Pazar Otobüsün 15 dakikada bir geçeceği söylenmişti. Beklerken, sarışın bir abla geldi, birşeyler söyledi. Bugün otobüsün olmadığını bildiriyordu sanki bana; ama emin olamadım. Brezilya da para çarpmak için çok üçkağıt döndüğü için güvenemedim. Abla, otelime gidip oradaki görevliye durumu anlattı. Ne İspanyolca ne İngilizce (ve elbet ne de Türkçe ya da Vietnamca) bilen görevliye güvendiğim için, bugün otobüsün olmadığını anladım. E, tabi, pazar günü, Latin Amerika ülkelerinde aile günü. Türkiye de pazar günleri, hizmet kesimi çalışanlarının en çok çalıştığı gündür, müşteri bol diye. Brezilya sistemi, pazar günleri müşteri varmış, yokmuş, takmıyor. Haritasız Gezgin, Neye Benzer? Görevliden bir tarif aldım, ama tam anlayamadım. Birisi bana musallat olmasın diye hızlı adımlarla ve sağı solu kolaçan ederek yürüdüm. Arabalar için olan tabelaları izledim. Karşıma, Passeio Público (Halk Parkı) adlı geniş ve güzel park çıktı (bkz. ). Birçok Curitibalı, pazar sabahını, burada, spor yaparak ya da yürüyerek değerlendiriyordu. Oradan biraz ileride, dün arabadan gördüğüm Arap Anıtı nı (Memorial Árabe) buldum (bkz. ). İşte burası, Halil Cibran Meydanı. Biraz ilerisinde, üstünde Müller yazan bir yapı gördüm. Curitiba daki en büyük alışveriş merkezlerinden birinin adının Müller olduğunu anımsadım. Evet, bu, oydu. Yine yakınlarda, bir başka park gördüm. Bu parktaki heykellerin ve kabartmaların üstünde, Curitiba nın bağımsızlığından söz ediliyordu. Daha sonra öğrendiğime göre, bu, Praça 19 De Dezembro (19 Aralık Meydanı) imiş. Yankesicilere davetiye çıkarmamak için, haritalara bakabileceğim cep telefonumu cebimden çıkaramıyorum. Yabancı olduğumu anlamasınlar diye, kağıt harita da açamıyorum. Bu nedenle, yol bulmak, zor oluyor. Asya da, açıyordum cebi ya da haritayı, heryeri buluyordum. Orada, öyle yankesici tehlikesi yoktu. Gerçi, bir kez, Google Map in bir yanlışını bulmuştum. Google Map ın şu var dediği yerde, öyle birşey olmadığı gibi, onun nerede olduğunu çevrede bilen kimse de yoktu. Her neyse... 25