YEREL AĞIN PAYLAŞIMA AÇILMASI SONRASINDA VERİLECEK HİZMETLER VE DÜZENLEME ÖNERİLERİ

Transkript

1 YEREL AĞIN PAYLAŞIMA AÇILMASI SONRASINDA VERİLECEK HİZMETLER VE DÜZENLEME ÖNERİLERİ SERVICES TO BE PROVIDED AFTER LOCAL LOOP UNBUNDLING AND REGULATION RECOMMENDATIONS Şaban TAŞKIN 1 Telekomünikasyon Kurumu, Lisans ve Sözleşmeler Dairesi Başkanlığı, Ankara 1 e-posta : staskin@tk.gov.tr Özetçe Sabit telekomünikasyon şebekesi üzerinden sunulan hizmetler için yerel ağ, bir çok ülkede darboğaz niteliğindedir. Alternatif şebeke inşaasının maliyetli ve zaman alıcı olması sebebiyle, paylaşıma açılmış yerel ağ ses ve genişbant hizmetlerin yeni işletmeciler tarafından son kullanıcılara sunumuna imkan sağlamaktadır. Bu çalışmada, yerel ağın paylaşıma açılması ihtiyacı, paylaşıma açma yöntemleri, paylaşıma açma sonrası oluşan yeni pazar yapısı incelenmektedir. Özellikle, yerleşik işletmeci ile yeni işletmeciler arasında ihtiyaç duyulan düzenlemeler değerlendirilmektedir. Yeni işletmeciler yerel ağa erişim için genel olarak beş farklı yöntem kullanabilirler. Bu yöntemler tam erişim, paylaşımlı erişim, alt yerel ağa erişim, veri akış erişimi ve basit tekrar satış yöntemidir. Tercih edilen yönteme göre sunulacak hizmetler farklılık göstermekte ve yerleşik işletmecinin farklı altyapı imkanlarına ihtiyaç duyulmaktadır. Çalışmanın sonuç bölümünde paylaşıma açma sonrası sunulan hizmetlere ait düzenleme önerilerine yer verilmektedir. Abstract Local loop is described as a bottleneck in many countries in providing services over fixed telecommunication network. Due to high costs and longer time needed for construction of alternative network, only unbundled local loop can allow new operators to provide voice and broadband services to the end users. In this study, the needs of local loop unbundling, methods of unbundling and the new market structure to be developed after the local unbundling are examined. In particular, the fundamental concepts related to regulations which are needed between incumbent operator and new operators have been evaluated. The new operators can basically use five different methods to access the local loop. These methods are full unbundling, shared access, sub-loop unbundling, bitsream access and resale. According to preferred methods, provided services can be differentiated and different infrastructure capabilities of incumbent operator are required. In the conclusion, the regulation recommendations related to services provided after local loop unbundling have been discussed. 1. GİRİŞ Telekomünikasyon hizmetleri yüksek oranlarda altyapı yatırımı gerektirmesi ve doğal tekel niteliğinden dolayı birçok ülkede kamu hizmeti olarak değerlendirilmiş ve uzun yıllar boyunca doğrudan kamu kurumları veya tamamı devlete ait şirketler aracılığıyla yürütülmüştür. Ancak 1980 li yılların başından itibaren gelişmiş dünya ülkelerinde serbestleşme ve küreselleşme hareketleri başlaması, diğer taraftan bireylerin ulaşmak istedikleri bilgi miktarının artması, bilgiye erişim süresinin azaltılması ve bilgi elde etme maliyetinin büyük ölçüde düşmesi, bilimsel ve teknolojik devrimin tanımlanmasında kullanılan belli başlı göstergelerdendir. Bu durum telekomünikasyon hizmetlerinin önemini büyük ölçüde arttırmıştır. Ülkeler arasındaki sınırların ortadan kalkmaya başlaması ve pekçok ülke ekonomisinin birbiri ile etkileşiminin hızla artması sonucu, telekomünikasyon hizmetlerine duyulan ihtiyaç çığ gibi büyümektedir. Artan talep karşısında telekomünikasyon sektöründe büyük miktarda ilave yatırım ihtiyacı hissedilmektedir. Pek çoğu devlet mülkiyeti veya kontrolünde olan telekomünikasyon şirketlerinin söz konusu yatırımları karşılayacak gücü ve isteğinin olmaması, ayrıca telekomünikasyon hizmetlerinde artan hizmet kalitesi gerekliliği, özel teşebbüsün telekomünikasyon sektörüne girişini gerektirmiştir. Bunun sonucunda, 1980 li yıllardan itibaren dünya telekomünikasyon arenasına damgasını vuran en önemli gelişme,

2 telekomünikasyon şirketlerinin özelleştirilmesi ve düzenleme çalışmaları olmuştur. Telekomünikasyon sektöründeki bu hızlı değişimi yakalayan bazı ülkeler devlet tekelinde olan telekomünikasyon şirketlerini özelleştirirken, bazıları da telekomünikasyon şebekelerini çeşitli katmanlara ayırmış, bu katmanları yeni işletmecilerin kullanımına açmak için serbestleşme politikaları izlemeye başlamışlardır. Bu dönemde başlayan serbestleşme çalışmaları telekomünikasyonun bir çok alanında etkili olmuş ve tüketiciler bu alanlarda rekabetin getirdiği avantajlardan yararlanma imkanı bulmuşlardır. Ancak, rekabetin en az geliştiği ya da en yavaş ilerlediği alan son kullanıcıya erişim anlamına gelen yerel ağ olmuştur. Sabit telekomünikasyon sisteminin ana bileşenlerinden birisi olan yerel ağ altyapısı için bu değişim, gelişen genişbant teknolojisinin yerel ağ üzerinden ses hizmeti verilmesinin yanında, genişbant hizmetlerinin sunumuna imkan vermesiyle yerel ağın paylaşıma açılması (local loop unbundling) kavramının doğmasına sebep olmuştur. Telekomünikasyon alanında ilerlemiş ülkeler, yerleşik işletmecinin tekelinde bulunan yerel ağa yeni işletmecilerin erişimine imkan sağlayarak hem bu alana yeni yatırımların yapılmasını sağlamışlar, hem de oluşan rekabet ile söz konusu hizmetleri geliştirmeyi amaçlamışlardır. Yeni işletmecilerin yerel ağa erişimi için çeşitli yöntemler geliştirilerek, yerleşik işletmecilerin buna imkan sağlaması konusunda etkin düzenlemeler yapılmaktadır. Türkiye de sabit telekomünikasyon hizmetlerinin sunumunda uzun bir tekel döneminin ardından serbestleşme çalışmaları başlamış ve bazı hizmetlerde rekabete dayalı pazarlar oluşturulmuştur. Yerel ağın paylaşıma açılması neticesinde; şehir içi telefon görüşmeleri ve genişbant hizmetler pazarlarında rekabetin gelişmesinin önü açılmış olacaktır. Yerel ağın paylaşıma açılması suretiyle yeni işletmecilerin de katılması ile verimliliği arttırıcı ve ayrımcılığı önleyici düzenlemeler yapılması sayesinde rekabet ortamının sağlanarak, hizmetlerin en iyi şekilde kullanıcılara ve pazara yeni giren işletmecilere sunulması ülkemiz için büyük öneme sahiptir. 2. YEREL AĞ KAVRAMI 2.1. Yerel Ağın Yapısı Temel olarak bir sabit telekomünikasyon şebekesini taşıma şebekesi (conveyance network) ve erişim şebekesi (access network) olmak üzere iki bölümde tanımlamak mümkündür. Bu ayrım, şebeke elemanlarının ve şebeke üzerinden verilen hizmetlere ilişkin kapasitenin paylaşılarak kullanılması veya doğrudan bir kullanıcıya tahsis edilmesi esasına göre yapılabilir. Şebekenin, kullanıcının kişisel tesisinden başlayıp işletmecinin ana dağıtım çatısı (ADÇ) üzerinde bulunan sonlandırma (terminasyon) noktasında sonlanan kısmı (Şekil-1) erişim şebekesidir. Taşıma şebekesi ise santrallar, transmisyon hatları, data şebekeleri gibi kapasiteye bağımlı şebeke bileşenlerden oluşmaktadır. Erişim şebekesinde kullanılan bileşenlerin miktarını belirleyen unsur kullanıcıların oluşturduğu çağrı trafiğinin hacmi değildir. Erişim şebekesinde her kullanıcıya eşit şekilde tahsis edilen ve şebekenin taşıdığı trafikten bağımsız olarak her kullanıcının kişisel tesisine kadar götürülen bir fiziki altyapı mevcuttur. Erişim şebekesinin boyutlarını belirleyen temel unsur abone sayısı iken, taşıma şebekesinde temel unsur taşınan trafiğin miktarı olarak değerlendirilir. 1 Şekil-1 Erişim şebekesi Bu tanımlamalar çerçevesinde; erişim şebekesi yerel ağ (local loop) kavramına karşılık gelmektedir. İşletmecinin ADÇ ndaki sonlandırma noktasından başlayıp kullanıcının binasında sonlandırılan bakır kablo devreleri, yerel ağın temel bileşenidir ve hizmet almak isteyen her bir kullanıcıya bir devre tahsis edilir. Yerel ağın bileşenleri temel olarak ses frekans kabloları, sonlandırma ekipmanları ve ses frekans kablolarının tesis ve işletmesini sağlayan yeraltı ve yerüstü tesislerinden oluşur. Şebekenin santral ve transmisyon kısımlarından yerel ağı ayıran en temel özellik rekabetin en az geliştiği kısım oluşudur. Bu hususun temel sebepleri, başlangıçtaki yüksek yatırım maliyetleri ve şebekenin yapımına ilişkin zorluklar nedeniyle yeni işletmeciler 1 Trafik miktarına ilişkin ölçüm birimi olarak genelde Erlang kullanılır. Erlang bir konuşma kanalının bir saatlik süre boyunca kullanılması ile oluşan trafik miktarını ifade eder.

3 tarafından yatırım yapılamaması ile çoğu ülkede yerel ağın mülkiyet ve genişletme hakkının geçmişte sadece yasal olarak tekel hakkı bulunan yerleşik işletmecide olmasıdır. Kullanıcılara sunmayı planladığı hizmetler için yerel ağı kullanmak zorunda olan, ancak bu alanda yatırım yapması, yerel ağın tesisindeki zorluklar nedeniyle, çok zor olan bir işletmeci, kullanıcıya doğrudan ulaşılmasını gerektiren hizmetler için yerel ağı elinde tutan işletmecinin altyapısını kullanmak durumundadır Yerel Ağın Paylaşıma Açılması Türleri Yerel ağı paylaşıma açmanın temelinde bakır kablonun üzerindeki ses frekansı ile yüksek frekansın ayrıştırılması veya filtre edilmesi kavramı vardır. yine 2002 yılında yayınlanan Erişim Direktifinde [5] veri akış erişimi ve basit tekrar satış yöntemlerine atıfta bulunulmamaktadır Temel Yöntemeler I) Yerel ağa ayrıştırılmış tam erişim Yerel ağa ayrıştırılmış tam erişim (full local loop unbundling); bakır kablo çifti üzerindeki ses ve ses harici frekansın tamamının yeni giren işletmecinin kullanımına verilmesini sağlar. Böylece kullanıcılara hem ses, hem de genişbant hizmetini yeni bir işletmeciden alma imkanı verilmiş olur (Şekil-3). Ses iletimi amacıyla kullanılan bakır kablo altyapısında DSL teknolojisi ile yüksek hızlı veri iletimin sağlanması amacıyla, bakır kablo üzerindeki spektrum ses hizmeti bandı ve yüksek hızlı veri hizmetleri bandı olarak ikiye (Şekil-2) ayrılmaktadır. Şekil-3 Yerel ağa ayrıştırılmış tam erişim II) Yerel ağa paylaşımlı erişim Kaynak: Gilbert & Tobin [1] Şekil-2 Ses ve veri iletim bandı Daha önce belirtildiği gibi, AB düzenlemelerinde yer alan ve pazara yeni giren işletmecinin bakır kabloya fiziki olarak erişimini öngören üç temel yöntem bulunmaktadır. Bunlar; "yerel ağa ayrıştırılmış tam erişim", "paylaşımlı erişim" ve "alt yerel ağa erişim" olarak sıralanabilir. Bu yöntemlerin dışında, yukarıda yer verilen diğer yöntemlerin bazıları bakır kabloya fiziki olarak erişimin sağlanmaması esasına dayanmaktadır. Bu yöntemlerin en yaygın olanı veri akış erişimidir. Veri akış erişimi yönteminde yerleşik işletmeci tarafından kullanıcı tarafına kurulan modem vasıtasıyla işletmeci ile kullanıcı arasında iletim ortamı sağlanmaktadır. Bu yöntemde, fiziksel altyapıda rekabet olmaması ve yerleşik işletmecinin yeni teknolojilere kısıtlı yatırım yapması nedeniyle ancak düşük düzeyde bir rekabetin sağlanması mümkündür [2]. Bununla birlikte hem doğrudan yerel ağ hizmetleri ile ilgili olan 2887/2000 no'lu [3] AB düzenlemesinde, hem de 2002 AB düzenleyici yapısında yer alan Çerçeve Direktif [4] ve Bu erişim türünde bakır kablo üzerindeki frekans bandının ayrıştırılması esastır. Yerel ağa paylaşımlı erişim (shared access to the local loop), bakır kablo çiftinin sadece ses harici bandının yeni işletmeci tarafından kullanılması anlamına gelir. Kullanıcılar ses hizmetini yerleşik işletmeciden almaya devam ederken, genişbant hizmetini yeni işletmecilerden alma seçeneğine sahip olmaktadır (Şekil-4). Şekil-4 Yerel ağa paylaşımlı erişim

4 III) Alt yerel ağa erişim YAPA önündeki teknik kısıtlardan bakır kablo boyu ile ilgili sorunlardan kurtulmak için bu yöntem geliştirilerek uygulanmaya başlanmıştır. Alt yerel ağa erişim (sub-loop unbundling) yeni işletmeciye, yerleşik işletmecinin şebekesine ana dağıtım çatısı yerine, kullanıcıya daha yakın bir noktadan erişime imkanı vermektedir. Bu yöntemle amaçlanan, çok yüksek veri iletim hızlarına dayalı DSL teknolojilerinin uygulanmasındaki uzaklık sorununun aşılmasıdır (Şekil- 5). Şekil-5 Alt yerel ağa erişim hizmetlerden yeni işletmecinin sunacağı hizmetlerin farklı olmasına izin vermez. Tekrar satış yönteminde kullanıcıların erişim hızları, yetkilendirme işlemleri ve hizmet kalitesi parametreleri tamamen yerleşik işletmeci tarafından belirlenmektedir. Bazı durumlarda yeni işletmeci yerleşik işletmecinin hazırladığı faturalama ile özdeş faturalama yapabilir. Tekrar satış yöntemi veri akışı yönteminin en basit şekli olarak da değerlendirilmektedir. II) Veri akış erişimi Yerleşik işletmecinin, son kullanıcı ile kendi altyapısının ADÇ si arasında yüksek hızlı bir erişim sağlamak amacıyla gerekli yatırımları yapması sonucu oluşan erişim şeklidir. Bu erişim daha sonra yeni işletmecinin kullanımına açılmaktadır. Bu şekilde erişim YAPA kavramının tam olarak uygulanması anlamını taşımamakla birlikte, son kullanıcılara genişbant hizmetlerinin sunulması imkanını sağlamaktadır. Veri akış erişimini; yeni işletmeciye veri trafiğinin teslim edildiği noktaya göre çeşitli şekillerde gerçekleştirmek mümkündür (Şekil-6). Erişim noktası, kullanıcıya sağlanan genişbant hizmetlerin teknik parametrelerinin kontrolü imkanları ve yerleşik işletmecinin şebekesi yerine yeni işletmecinin kendisine ait şebekesini kullanma imkanlarını sağlamaktadır [7] Yerel ağın paylaşıma açılmasında geçiş yöntemleri YAPA ile şebekenin erişim kısmının pazara yeni giren işletmecinin doğrudan kullanımına açılması ve bu yolla şebekede rekabetin en az olan katmanının rekabet ortamına açılması öngörülmektedir. Ancak dünyadaki pekçok uygulama YAPA nın beklenenden daha uzun zaman aldığı ve çeşitli uygulama zorlukları ile birlikte yürütüldüğünü göstermektedir. Bu tecrübeler ışığında bir taraftan temel yöntemler uygulamaya çalışılırken, diğer taraftan yerel ağın belli ölçülerde yeni işletmecinin kullanımına açılması amacıyla geçiş yöntemleri gündeme gelmiştir. Bu yöntemler basit tekrar satış ve veri akış erişimi olarak ifade edilebilir. I) Basit tekrar satış Bu yöntemde, pazara yeni giren işletmeci yerleşik işletmecinin kendi müşterilerine sağladığı DSL hizmetlerinin ticari olarak benzeri olan bir hizmeti yerleşik işletmeciden alır ve kullanıcıya satar [6]. Tekrar satış yönteminde sunulan hizmetler veri akış erişimi yöntemindeki hizmetlerin yerini tutmaz. Çünkü tekrar satış yöntemi yerleşik işletmecinin sunduğu Kaynak: ERG Bitstream Access [7] Şekil-6 Veri akış erişimi Açık Erişim ve Rekabetz Erişim noktası itibarı ile dört ayrı noktadan veri akış erişim sağlamak mümkündür. Bu noktalar aşağıdaki şekilde sıralanabilir. DSLAM seviyesi erişim: Yerleşik işletmeci DSLAM a (Digital Subscriber Line Access Multiplexer) erişim irtibatını sağlar ve DSLAM dan sonra veri akışını direk olarak yeni işletmeciye teslim eder. DSLAM sınırlı sayıda erişim hız profilini sunabilir. Yeni işletmeci yerleşik işletmeci tarafından DSLAM için tanımlanmış DSL profillerini seçebilir ve

5 kendisine ait BRAS (Broadband Remote Access Server) cihazlarını ve kendisine ait şebeke altyapısını kullanır. Kendisine ait şebeke altyapısında hizmet kalitesi parametrelerini belirleyebilir. ATM seviyesi erişim: Yerleşik işletmeci DSL erişim irtibatını ve bir taşıma hizmetini sağlar ve ATM POP noktasında yeni işletmeciye veri trafiğini teslim eder. Yeni işletmeci kendisine ait BRAS sistemi girişinde veri trafiğini teslim alır. Bu noktada yeni işletmeci BRAS ile ilgili parametreleri kontrol eder. Yeni işletmeci hizmet kalitesi parametrelerini değiştirebildiği için farklı teknik parametreli ürünleri son kullanıcıya sunabilir. IP seviyesi erişim: Yerleşik işletmeci DSL erişim irtibatını ve IP noktasında sonlandırılmış BRAS hizmetini de içine alan taşıma hizmetlerini yeni işletmeciye sunar. BRAS yerleşik işletmeciye ait olduğu için yeni işletmeci bu noktada BRAS ile ilgili hizmetlerde farklı uygulama yapamaz. Yerleşik işletmeci BRAS cihazını kontrol ettiği için son kullanıcıyı izleme ve özel sanal kanalı kontrol etme hakkına sahiptir. Basit tekrar satış: Yerleşik işletmeci son kullanıcı ile internet omurgası arasında irtibatı uçtan uca sağlar. Aslında bu yöntem yukarda tanımlanan basit tekrar satış yöntemidir. Bu yöntemde yeni işletmeci genelde portal hizmeti sağlar Yerel Ağ Üzerinden Sunulan Hizmetler Bilindiği üzere dünyada yerel ağ sadece ses hizmetini iletmek üzere tesis edilmiştir. Ancak bir dizi teknolojik gelişme sonucu yerel ağ hızla sadece ses hizmeti sunan bir altyapı olma hüviyetini değiştirmiştir. Yerel ağ üzerinden sunulan hizmetleri, telekomünikasyon şebekelerinin ve teknolojilerinin gelişimini göz önüne alarak darbant ve genişbant hizmetler olmak üzere iki bölümde incelemek yerinde olacaktır. I) Darbant 1 hizmetler Telekomünikasyon hatları sadece ses hizmeti vermek için tesis edilmiş ve daha sonra kısıtlı anlamda noktadan noktaya ses ve veri iletim hizmeti sağlamak amacıyla kiralık devre hizmetleri vermeye başlamıştır. Gelişen bilgi ve iletişim teknolojileri sayesinde internetin doğuşu ile bu hizmetde yerel ağ üzerinden sunulan diğer bir hizmet konumuna gelmiştir. Yerel ağ üzerinden 1 Darbant: düşük hıza sahip iletişim kanalı ve geleneksel iletişim yöntemidir. sunulan çevirmeli (dial-up) internet hizmeti mevcut bakır hatlar ve modem vasıtası ile ana internet omurgasına erişim hizmeti olarak tanımlanabilir. II) Genişbant hizmetler Telekomünikasyon alanındaki teknolojik gelişmeler sayesinde darbant hizmeti sunan yerel ağların genişbant hizmetleri sunabilmesine imkan tanınmıştır. Genişbant hizmetler olarak ençok dikkat çeken hizmetler; genişbant internet erişim hizmeti ve kiralık devre hizmetidir. Genişbant internet erişim hizmeti üzerinden sağlanan çeşitli çoklu ortam (multimedia 2 ) uygulamaları özellikle bu erişim türünün hızla gelişmesinde öncü görevi üstlenebilecek niteliktedir. Ancak genişbant sağlayan teknolojilerin gelişimi ile genişbant hizmetler sunulurken aynı ortam içinden ses hizmetinin de sunumuna imkan verilmektedir. Ses hizmetinin IP teknolojisi ile sunulması VoIP (Voice over IP) olarak adlandırılmaktadır. Daha çok kampüs ortamında kurulmakta olan bu teknoloji, şirket içi telefon ve PBX (Private Branch Exchange) ekipman masraflarını düşürmekte ve bilgisayar-telefon etkileşimini kolaylaştırmaktadır. Aynı şekilde ses hizmetinin DSL üzerinden sunulması VoDSL (VoATM) olarak adlandırılmaktadır. Paket anahtarlamalı şebekeler üzerinden ses iletimine doğru büyük bir eğilim vardır. ATM teknolojisi ses trafiğine çok uygundur, çünkü talep edilen bant genişliğinde bağlantıları büyük ölçekli olarak sağlar. Bu da ATM i gerçek zamanlı servislere getirdiği servis kalite garantisi ile birlikte, ses paketleri iletiminde ideal seçim haline getirir. Ses, görüntü ve veri servisleri için ATM anahtarlama üzerinde kurulacak bir çoklu-servis şebekesi işletmecilere maliyet açısından büyük avantaj sağlar. Pazara yeni giren işletmelerin başlangıçta genişbant erişim sayesinde veri hizmetlerine yönelmesi beklenmesine rağmen, pazarın doyuma ulaşması ile veya ticari kaygılarla birlikte ses hizmetleri sunmaya yönelmeleri beklenmektedir. Bu noktada ses hizmetini tam erişim yöntemi veya IP teknolojisi sunmaları hususu önem arz etmektedir Sonuçlar 3. SONUÇ VE ÖNERİLER Multimedia: Kullanıcılar arasında elektronik olarak ses/veri/görüntü üretimi ve iletimi için kullanılan genel tanım.

6 AB nin ilgili direktifi sonrası tüm üye ülkeler YAPA için gerekli düzenleme çalışmalarını tamamlayarak, uygulamaya geçmişlerdir. Ancak aradan geçen üç yılı aşkın süre sonunda AB üyesi ülkelerin ve ABD nin farklı altyapı özellikleri ve ekonomik gerekçelerle YAPA modellerinin uygulanmasında farklı yaklaşımlar benimsedikleri görülmektedir. GYO, kişi başına GSMH, SYO ve BSO parametrelerinin yüksek seviyede olduğu ülkelerin yerel ağa tam erişim ve paylaşımlı erişim modellerini tercih ederek kullanıcılara hizmetleri sundukları, basit tekrar satış ve veri akış erişimi modellerini daha az oranda tercih ettikleri görülmektedir. Diğer taraftan; söz konusu parametrelerin düşük seviyede olduğu ülkelerin paylaşıma açma modellerinden basit tekrar satış ve veri akış erişimi modellerine ağırlık verdikleri, tam erişim ve paylaşımlı erişim modellerini fazla tercih etmedikleri tesbit edilmiştir. Yerel ağ üzerinden sunulan toptan ve perakende hizmetlerde rekabet şartlarının sağlanarak, bunun tarifeler ve hizmet kalitesi üzerindeki etkisinin görülmesi için yeni işletmecilerin pazara girişinin kolaylaştırılması gerekmektedir. Özellikle toptan hizmetler pazarına ilişkin düzenlemelerin zamanında, adil ve ayrımcılık oluşturmayacak şekilde yapılması çok büyük önem arz etmektedir. Aksi takdirde, hizmet bazlı rekabet ortamının sağlanamaması sonucu, halen düşük seviyede seyreden ve çeşitli eleştirilere maruz kalan YAPA uygulamaları beklenen faydayı sağlamamış olacaktır. Paylaşıma açma modellerinin yalnızca bazılarının yerleşik işletmeci veya yeni işletmeciler tarafından kullanılması rekabetin sağlanarak yeni işletmeciler ve kullanıcılar açısından istenilen hedeflere ulaşmak için yeterli değildir. Paylaşıma açma modellerinin tamamının pazar talepleri ve şebeke imkanları doğrultusunda uygulanması rekabetin sağlanarak güçlendirilmesi açısından gerekli bir unsur olarak değerlendirilmektedir. YAPA ile perakende hizmetler pazarında sunulacak şehiriçi ses hizmeti için mevcut yetkilendirme düzenlemelerinde herhangi bir hüküm bulunmadığı görülmektedir. Diğer bir ifade ile yeni işletmecilerin yerel ağı kullanarak şehiriçi ses hizmeti sunmak istemesi durumunda söz konusu hizmete ait yetkilendirme türü bulunmadığı görülmektedir Öneriler Pazara yeni giren işletmecilerin hem sunulan hizmetlere belirli oranda katma değer katabilmeleri hem de gerektirdiği yeni yatırım miktarının temel yöntemlere göre daha makûl seviyede olduğundan veri akış erişiminin öncelikli olarak uygulanması gerektiği değerlendirilmektedir. Tam erişim yöntemini kullanarak pazara girecek işletmecilerin şehiriçi ses hizmetini vermek istemesi durumunda, söz konusu hizmetin yetkilendirilebilmesi için, yetkilendirme yönetmeliğine 2. Tip Telekomünikasyon Ruhsatı kapsamında uzak mesafe telefon hizmeti lisansının kapsamının genişletilerek şehiriçi, şehirlerarası ve uluslar arası ses hizmetlerini kapsayacak şekilde sabit telekomünikasyon şebekeleri üzerinden verilecek ses hizmetlerinin tamamı için sabit telefon hizmeti lisansının oluşturulmasının gerektiği düşünülmektedir. Yeni işletmecilerin tam erişim ve paylaşımlı erişim yöntemlerini kullanarak öncelikle ve yoğun olarak getirisi yüksek olabilecek santral alanlarında hizmet vermek istemesi muhtemel görünmektedir. Yeni işletmecilerin getirisi düşük santral alanlarında da hizmet sunmasını sağlamak amacıyla; kapsamlı bir pazar araştırmasını müteakip santral alanlarının ses ve genişbant internet erişim hizmetleri getiri seviyelerine göre sınıflandırılarak işletmecilerin belirli süre içerisinde herbir getirisi yüksek santral alanında hizmet vermesi durumunda getirisi düşük bir santral alanında da hizmet sunması için vergi indirimi ve kullanıcıların daha kolay bilgisayar sahibi olması v.b. yöntemlerle teşvik edilmelidir. Ortak Yerleşim ve Tesis Paylaşımı Tebliği gereği, söz konusu hizmeti almak isteyen işletmecilerden ilk gelen ilk hizmeti alma hakkına sahip olmaktadır. Ancak ortak yerleşim için talebin yoğun olacağı santral alanlarında ilk gelen olmasına rağmen, etkin hizmet verme ihtimali düşük olan işletmecilerin kısıtlı ortak yerleşim alanını kullanarak, etkin hizmet verme ihtimali yüksek olan işletmecinin ortak yerleşim alanı bulamaması durumunda yatırım isteğinden vazgeçmesi ihtimalini önlemek amacıyla ön değerlendirme sisteminin kurulmasının faydalı olacağı düşünülmektedir. Bu sistem ile; ortak yerleşim talep eden işletmeciler İSS lisansı veya sabit telefon hizmeti lisansı alma şartlarının yanında, söz konusu pazardaki tecrübeleri, sunmak istedikleri hizmetlere ilişkin kapsamlı pazar araştırmaları ve sermaye

7 büyüklüğü kriterlerine göre değerlendirilerek, yeterli görülmeleri halinde ortak yerleşim taleplerinin işleme konulması yukarda belirtilen sorunların çözümü için gerekli görülmektedir. Bu şekilde değerlendirmeyi geçen işletmeciler yine ilk gelen olarak ilk hizmeti alma hakkına sahip olabilecektir. Kaynakça [1] Gilbert & Tobin, 2001, Political Intelligence Operational Implications of Local Loop Unbundling and the Need for Technical Co- Ordination [2] IRG, 2000, Principles of Implementation and Best Practice Regarding LLU. [3] EU, 2000, Directive 2000/2887 Regulation of the European Parliament and of the Council on Unbundled Access to the Local Loop. [4] EU, 2002, Directive 2002/21/EC of the European Parliament and of the Council of 7 March 2002 on a Common Regulatory Framework for Electronic Communications Networks and Services (Framework Directive). [5] EC, 2002/19/EC, 2002, On access to and interconnection of electronic communications networks and associated facilities (access directive), oms/regulatory/new rf/documents/l_ en pdf. [6] EU, 1 January 2004, Communications Committee, Working Document Broadband access in the EU. [7] European Regulators Group (ERG), 2004, Common Position Bitstream Access, ion.pdf.