Ünite 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ

Transkript

1 Ünite 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ

2 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi Notlar XVIII. YY DA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ XVIII. YüZYILDA AVRUPA VE OSMANLI DEVLETi NiN GENEL DURUMU A) AVRUPA NIN GENEL DURUMUNA TOPLU BAKIŞ XVIII. yüzyılda Avrupa da merkezi krallıklar ve prenslikler mutlakiyetle yönetiliyordu. XVIII. yüzyıl Avrupa tarihinde devletler arası politika ve çıkar çatışmalarında diplomasi ve ittifaklar ön plana çıkmıştır. Avrupa devletleri dış politikalarını, Bizim ebedl düşmanlarımız ve dostlarımız yoktur, sadece ebedl Üıke çıkarlarımız vardır, : anlayışı devlet anlayışının Avrupa nın her yerinde uygulanır hale gelmesi sonucunda aynı yapıdaki devletler, birbirlerine karşı değişen ittifaklardan oluşan ve adına denge siyaseti denilen politikalar uygulamaya başlamışlardır. MAKYAVEL ( ) üzerine kurmuşlardır. Bu durum, Avrupa devletleri arasındaki ittifakların süresinin çıkarların devamına bağlı olduğunu göstermektedir. XVIII. yüzyıl Avrupasının özellikleri şunlardır: XVIII. yüzyılda Avrupa da; Fransa, İngiltere, İspanya, Almanya, Prusya, Lehistan, İsveç ve Rusya gibi devletler bulunuyordu. Bunların yanında değişik hanedanlar tarafından yönetilen prenslikler de vardı. Bu devletlerden Almanya ve İtalya siyasi birliklerini henüz sağlayamamışlardı. XVII. yüzyılda demokrasi ve ulus egemenliği kavramları gelişmemişti. Bu dönemdeki merkezi devletler ve prenslikler mutlakiyetle yönetiliyorlardı. Mutlakiyet: Kralın, devlet yönetimine tek başına egemen olduğu rejimdir. Bütün yetkileri kendisinde toplayan kral, hiçbir kurum ve kişiye karşı sorumlu değildir. Mutlakiyetçi devlet sistemi XVII. yüzyılın sonuna kadar Avrupa nın her yerinde uygulanır hale gelmiştir. Fransa Kralı XIV. Lui ( ), Devlet demek, ben demektir. sözü ile bu sistemi doruğa çıkarmıştır. Mutlakiyetçi Tarih ve politika biliminin kurucusu sayılan Floransalı düşünür, devlet adamı, askeri stratejist, şair, oyun yazarıdır. İtalyan Rönesans hareketinin en önemli figürlerindendir. En ünlü eseri Prens te, politik edebiyat tarihinde ilk kez iktidarın alınışı ve korunması gibi bir sorunu, dinsel ya da ahlâki kaygıları dikkate almaksızın inceledi. Avrupa devletleri XVIII. yüzyıl boyunca birbirleriyle savaşmışlardır. Bu durumun yaşanmasında; Zenginlik kaynaklarının ele geçirilmek istenmesi Avrupa devletlerinin birbirleri üzerinde egemenlik kurmaya çalışmaları Avrupa daki krallıklar arasındaki akrabalık bağlarından dolayı veraset savaşları yaşanmıştır. Uzun süren savaşlar, devletlerin ekonomilerini bozmuş, devletleri o günkü çıkarları doğrultusunda ittifaklar kurmaya yöneltmiştir. 112

3 B) OSMANLI DEVLETİ VE AVRUPA DEVLETLERiNiN DIŞ POLiTiKASI 1) Osmanlı Devleti nin Dış Politikası Üç kıtaya yayılan Osmanlı Devleti, XVIII. yüzyılda her alanda güçlenmekte olan Avrupa devletleri karşısında ekonomik, askeri, sosyal ve siyasi yönlerden gerileme sürecine girdi. Osmanlı Devleti; XVIII. yüzyılda Rusya ve Avusturya ile yaptığı savaşlarda toprak kayıplarının yanısıra ekonomik ve siyasi kayıplara da uğradı. Bu yüzyılda Osmanlı Devleti ni zor durumda bırakan başka bir gelişme de uzun zamandan beri yardım edip koruduğu kendisine oldukça yakın hissettiği Fransa nın imparatorluk topraklarına saldırması oldu. Osmanlı Devleti bu gelişmeler üzerine XVIII. Yüzyılda; Karlofça ve İstanbul Antlaşmaları yla kaybettiği toprakları geri alma Avrupa devletleri arasındaki rekabet ve mücadelelerden yararlanarak devletin toprak bütünlüğünü koruma Devletin geleceği için dünyanın değişen ve gelişen koşullarına göre ıslahatlar (düzeltimler) yaparak bozulan kurumlarını öncelikle askeri alanda Avrupa daki gelişmelere göre düzenleme politikalarını izlemiştir. 2) Fransa nın Dış Politikası Fransa XVIII. yüzyılda büyük bir imparatorluk kurmayı amaçlamış ve bu yönde çalışmalar yapmıştır. Ancak Fransa, Yedi Yıl Savaşları ( Osmanlı Devleti yle iyi ilişkilerine rağmen, çıkarları doğrultusunda Osmanlı toprağı olan Mısır a saldırma Osmanlı Devleti nin aleyhine Rusya ile gizli Tilsit Antlaşması nı yapma politikaları izlemiştir. 3) İngiltere nin Dış Politikası İngiltere, güçlü donanması ve diplomasiden iyi anlayan politikacıları sayesinde dünyanın ve Avrupa nın büyük İmparatorluklarından birini kurdu. Dünyanın birçok yerinde sömürgesi olduğundan bu İmparatorluğun üzerinde güneşin batmadığı söyleniyordu. Osmanlı Devleti, stratejik konumu, yer altı ve yer üstü kaynakları açısından İngiltere için çok önemli bir bölgede bulunuyordu. Bu yüzden İngilizler, Rusların sıcak denizlere inmesini, Fransızların Akdeniz ve Mısır da egemenlik kurarak sömürgelerine zarar vermesini engellemek istiyordu. İngiltere bu nedenle 1791 den itibaren Osmanlı Devleti nin toprak bütünlüğünü koruma politikası izlemiştir. 4) Avusturya nın Dış Politikası Avusturya, çok uluslu bir devletti. Bu yüzden milliyetçilik akımının yayılmasını ve ülkesindeki ulusların ayaklanmasını istemiyordu. Avusturya, XVI. yüzyıldan itibaren Orta Avrupa ve Balkan egemenliği için Osmanlı Devleti yle savaşlar yaptı. Ancak Avusturya, Bilgi Köşesi Avrupa devletleri, Makyavelizm olarak bilinen amaca ulaşmak için her türlü yol mübahtır (geçerlidir) anlayışıyla hareket etmişlerdir. Avrupa devletleri arasında ittifakların kurulmasında, Dini birliktelikler Devletlerin ulusal çıkarları belirleyici olmuştur. ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ 1763) sonucunda birçok sömürgesini İngiltere ye bırakmak zorunda kalmıştır. Ayrıca, Avrupa ve Alman birliğini sağlamaya çalışan, Prusya ile mücadele halinde olması Akdeniz e hakim olmak isteyen Fransa karşısında en büyük rakip olarak İngiltere yi görmüştür. Rusların, ve Fransızların ulusçu propagandalarından rahatsızlık duyması Bu gelişmeler üzerine Fransa, İngiltere ye karşı başarılı bir mücadele vererek önündeki engelleri kaldırma Akdeniz de İngiltere ye karşı üstünlük sağlama ve Uzak Doğu ya giden sömürge yollarına egemen olma Rusların Slav ırkının birliğini savunarak, Balkanlarda yayılma politikası izlemesi gibi nedenlerden dolayı savaş halinde bulunduğu Osmanlı Devletl yle Ziştovi Antlaşması nı imzalayarak barış politikası Izlemeye karar vermiştir. 113

4 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi III. AHMET 5) Rusya nın Dış Politikası Rusya, XVIII. Yüzyılda Çar I. Petro döneminden itibaren genişleme ve ülkenin ilerlemesi için çalışmalar yaptı. I. Petro bu amaçla Avrupa ülkelerine giderek incelemelerde bulundu, reformlar gerçekleştirerek ülkesinin kalkınması için hedefler koydu. I.Petro, Baltık Denizi ne egemen olmayı Osmanlı Devleti nden Kırım ı alarak Karadeniz e ulaşmayı, daha sonra da Balkanları ve Boğazları alarak Ege ve Akdeniz e inip dünyada söz sahibi olmayı amaçlamıştır. Rusya nın, Baltık Denizi ne egemen olması için İsveç, Balkanlar ve Orta Avrupa ya egemen olması için ise Lehistan üzerinde denetim kurması gerekiyordu. Osmanlı Devleti, Karlofça Antlaşması ile kaybettiği toprakları geri alabilmek için Avusturya, Venedik ve Rusya ile savaşlar yaptı. Fakat kaybettiği toprakları alamadığı gibi yeni topraklar da kaybetti. Ayrıca bu dönemde doğuda İran ile de savaşlar yapıldı 1) OSMANLI - RUS İLİŞKİLERİ Rusya, XVIII. yüzyılda Baltık Denizi üzerinden sıcak denizlere çıkmayı hedefliyordu. Bu amacına ulaşabilmek için İsveç ile mücadeleye girişti. İsveç Kralı Demirbaş Şarl ın Poltova Savaşı nda Rus Çarı I. Petro ya yenilerek Osmanlı topraklarına girmesi ve yakıp yıkmaları üzerine Osmanlı - Rus Savaşı başladı. Osmanlı Devleti, bu bahane ile 1700 İstanbul Annesi : Emetullah Sultan Babası : IV. Mehmet (Avcı) Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : 1673 yılında İstanbul da doğdu. Otuz yaşına Rusya bu amaçlarına ulaşabilmek için, Fransa ve İngiltere nin Osmanlı topraklarında yayılmasının engellenmesi ve kendi çıkarlarını önde tutarak Osmanlı Devleti ni koruma politikası izlemiş, Kafkasya ve Orta Asya da genişlemeyi hedeffleri içine almıştır. III. AHMET DÖNEMİ ( ) Antlaşması sonucunda kaybettiği toprakları ve hakları geri almak istemiştir yılında yapılan Prut Savaşı nda Rusya yenildi. Prut bataklıklarında Rus ordusunu yok etme fırsatını yakalayan Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa nın yeniçerilere güvenememesi üzerine Rusların teklifi ile Prut Antlaşması imzalandı (1711). kadar olan yaşamını sarayda geçirdi. Ağabeyisi II. Mustafa nın tahttan indirilmesi üzerine, isyan eden asker tarafından tahta çıkarıldı. Önceleri zorbaların isteklerine uygun hareket eder göründü ise de kısa zamanda etrafındakilerden kurtulmasını bildi. Buna karşın ileri görüşlü bir padişah değildi. Zamanını başta şair Nedim olmak üzere değerli şairlerle Sadabad da içki ve eğlencelerle geçirmiş ülkede açlık ve sefalet İstanbul dışındaki yerlerde zulüm Osmanlı Devleti nin, II. Viyana, bozgunundan sonra Karlofça (1699) ve İstanbul (1700) Antlaşmalarıyla büyük toprak kaybına uğramasında sorumluluğun ulema ve yeniçerilere ait olduğunu düşünen padişah II. Mustafa İstanbul u terk edip Edirne de yaşamaya başladı. Bu durumu çıkarlarına ters bulan ulema ve devlet adamlarının kışkırttığı yeniçeriler, Osmanlı halkının devlet yöneticilerine olan güvenini sarstı. İstanbul da halkın çıkardığı bir ayaklanma ile II. Mustafa tahttan indirdi ve III. Ahmet tahta çıkardı. III. Ahmet, öncelikle iç güvenliği sağlamaya önem vererek devletin ekonomik yapısını ve savunma sistemini güçlendirmeye çalıştı. Prut Antlaşması na göre; İstanbul Antlaşması ile Ruslara verilen Azak Kalesi ve çevresi Osmanlı Devleti ne geri verilecek Rusya, İstanbul da sürekli elçi bulunduramayacak Rusya, Lehistan ın iç işlerine karışmayacak İsveç kralı ülkesine özgürce dönebilecek hükümleri yer almıştır. Prut Antlaşması, Osmanlı Devleti ne önemli bir kazanç sağlamamış, ancak kaybedilen toprakların geri alınabileceği düşüncesini artırmıştır. Prut Savaşı nda elde edilen başarı antlaşmaya yansıtılamamıştır. 114

5 2) Osmanlı - Venedik İlişkileri XVIII. yüzyıl başlarında Osmanlı lmparatorluğu ile Katolik Venedikliler arasında savaşların başlamasında; Pasarofça Antlaşması yla, Mora, Osmanlı Devleti ne bırakılmış Dalmaçya kıyıları Avusturya nın yönetimindeki Venedik te kalmıştır. Bilgi Köşesi ÜNİTE 4 Osmanlı Devleti nin Karlofça Antlaşması yla Venediklilere verdiği Mora Yarımadası nı geri almak istemesi Venediklilerin, Karadağlıları Osmanlılara karşı isyana teşvik etmeleri Mora halkının, Ortodokslara baskı yapan Katolik Venediklilere karşı Osmanlı Devleti nden yardım istemesi Venedik in, Akdeniz deki Osmanlı gemilerine zarar vermesi etkili olmuştur. Osmanlı Devleti, Venediklilere karşı başlattığı savaşı kazanarak Mora Yarımadası nı ele geçirmiştir (1715). Venedik bir süre sonra Avusturya nın yönetimine girdiği için bu savaş tarihteki son Osmanlı Venedik savaşı oldu. 3) Osmanlı - Avusturya İlişkileri Osmanlı Devleti nin, Rusya ve Venedik e karşı savaşlarda gösterdiği başarılar Avusturya yı rahatsız etti. Bu durumdan tedirginlik duyan ve Karlofça AntIaşması nın yürürlükte kalmasından yana olan Avus- Belgrad, Banat, Sırbistan ın kuzeyi ve Küçük Eflak (Transilvanya) ın batısı Avusturya ya verilmiştir. Arnavutluk ve Hersek kıyılarındaki bazı kaleler de Venediklilere bırakılmıştır. Pasarofça Antlaşması ndan sonra Osmanlı Devleti Fetih politikasından vazgeçerek topraklarını savunma politikası uygulamaya başlamıştır. Belgrad ın Avusturya ya geçmesi bölgedeki güçler dengesinin Osmanlı Devleti nin aleyhine dönmesine dolayısıyla Orta Avrupa daki üstünlüğün kaybedilmesine neden olmuştur. Avusturya nın, yönünü Osmanlı nın Balkanlardaki topraklarına çevirmesi, Osmanlı Devleti nin Avusturya ya karşı yeni önlemler almasına neden oldu. Osmanlı Devleti bu amaçla Balkan topraklarında merkezi otoritesini güçlendirmeye çalışmıştır. Osmanlı Devleti, kaybettiği toprakları geri alma umutlarını yitirmiş, bu yüzden batıda barışçı bir yol izleme ve elindeki toprakları koruma politikası gütmeye başlamıştır. ve anarşi devam etmesine karşın Padişah ve yönetimi bu konuda irade gösteremiyordu. Nitekim çarşı tellâlı Patrona Halil, Manav Muslu, Kahveci Ali nun başı çektiği bu ayaklanmaya bazı yeniçeriler de katılınca isyancılar önce sadrazam ve diğer vezirleri hunharca katlettiler, daha sonra padişahı da tahttan indirerek yerine I. Mahmut u tahta çıkardılar. III. Ahmet altı yıl daha yaşayarak 1736 da öldü. Mezarı Bahçekapı da Valide türbesindedir. Olağanüstü özellikleri olmayan normal, kibar, zarif, sanattan anlayan şiiri seven ve yazan sosyal bir kişiliğe sahipti. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ turya, garantör devlet olarak Osmanlıların aldığı yerleri Venediklilere geri vermesini istedi. Avusturya, Osmanlı Devleti ne savaş açtı. Sadrazam Silahtar Ali Paşa komutasındaki Osmanlı ordusu Petervaradin de teknik üstünlüğü olan Avusturya ya yenilmiş, Avusturya nın Belgrad ve Temeşvar ı alıp ilerlemeye başlaması üzerine Nevşehirli Damat İbrahim Paşa barış isteğinde bulunmuş neticesinde Pasarofça Antlaşma- Mora Yarımadası Venediklilerden geri alınmış, böylece Venedikliler Ege den uzaklaştırılmıştır. Antlaşmanın yapılmasında etkili olan İngilizlere daha önceden (Sokollu Dönemi nde) verilen kapitülasyon hakları genişletilmiştir. Osmanlı Devleti, Avrupa yı daha yakından tanıma çabası içerisine girmiş ve sonuçta Lale Devri başlamıştır. sı imzalanmıştır (1718). 115

6 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi Osmanlı Devleti nin, İran topraklarını Rusya ile paylaşma yoluna gitmesinde, Rusya nın Hazar sahillerine yerleşmesinin Osmanlı Devleti ne karşı bir tavır olmadığına dair güvence vermesi etkili olmuştur. 4) Osmanlı - İran İlişkileri XVIII. yüzyılda İran hakimiyetindeki Dağıstan İran da iç karışıklıkların başlaması üzerine Osmanlı Devleti ne bağlandı. Osmanlı - İran mücadelelerinden faydalanan Ruslar Volga bölgesine yerleşerek 1556 yılında Astrahan ı ele geçirip Azerbaycan a komşu oldular. Osmanlı Devleti, Rusların Kafkasya üzerindeki yayılışını engelleyemedi. İran ve Orta Asya üzerinden Hindistan ile doğrudan ticaret yapmak isteyen Rus Çarı I. Petro, Volga ve Hazar Denizi kıyısında donanma kurarak Hazar kıyılarına, özellikle Kafkaslara hakim olmak istiyordu. Rus Çarı I. Petro, Prut Savaşı nda Osmanlı Devleti ne yenilerek Karadeniz ve Balkan topraklarında genişleyemeyeceğini anlayınca yönünü İran a çevirdi. İran ın içinde bulunduğu karışıklıktan yararlanmak isteyen Rus Çarı I. Petro, İran a girerek kuzeybatı eyaletlerini ele geçirdi. Osmanlı Devleti, Rusya yı bölgeden uzaklaştırmak ve yayılışını engellemek amacıyla İran üzerine sefer düzenledi ve İran a ait Kafkasya topaklarına girerek Rusların daha güneye inmesini engelledi. Osmanlı ordusunun Rus ordusuyla çatışma durumuna gelmesi üzerine Fransa, Rusya ile Osmanlı Devleti ne arabuluculuk yaparak iki devlet arasında ilk dostluk antlaşması olan İstanbul Antlaşması nın imzalanmasını sağladı 1731 yılında yapılan savaş sonunda Ahmet Paşa Antlaşması imzalandı (1732) Ahmet Paşa Antlaşması na göre, 1, Gence, Tiflis, Revan ve Dağıstan Osmanlılarda kalmıştır. 2, Tebriz, Hemedan, Kirmanşah ve Luristan ise İran a bırakılmıştır, Bu antlaşma iki tarafı da memnun etmediği gibi Osmanlı da sadrazamın, İran da ise şahın değişmesine neden oldu. Avşar Türkleri nin lideri Nadir Şah, tahttan indirdiği Şah Tahmasb ın yerine küçük yaştaki oğlu Abbas ı geçirdi ve yeni şaha vekil olarak yönetimi ele geçirdi. Yeniden başlayan savaş sonunda İstanbul Antlaşması imzalandı (1736). Nadir Şah ın yönetimi ele geçirmesinden sonra İran da hanedan değişiklği oldu ve Safevi Hanedanı sona erdi. Nadir Şah döneminde İran güçlendi ve 1743 yılında Osmanlı - İran savaşları başladı. Bu savaşlar sonunda taraflar arasında Kerden adı verilen ve Kasrışirin Antlaşması nın şartlarını içeren son Osmanlı - İran Antlaşması imzalandı (1746). İran ın saldırısıyla 1776 yılında savaş yeniden başladıysa da İran, 1779 yılında işgal ettiği yerlerden çekildi. Bu savaşlarda her iki devlet de başarılı olamadığı gibi boş yere güç kaybına uğradılar yılında yapılan Kasrı- şirin Antlaşması yla belirlenen sınırlar günümüzde de büyük ölçüde geçerliliğini korumaktadır. (1724). İstanbul Antlaşması na göre İran ın Kaf- 5) Azerbaycan da Rus İşgali kasya toprakları, Rusya ve Osmanlı Devleti arasında paylaşıldı. Rusya, Azerbaycan topraklarını işgal etti. İran ın, İstanbul Antlaşması ile yapılan paylaşımı kabul etmek istememesi sonucunda Osmanlı Devleti yle arasındaki savaşlar aralıklı olarak 1779 yılına kadar devam etti. Avşar Türkmenlerinden Nadir Şah ın İran da yönetimin ele geçmesi İran ın yeniden güçlenmesını sağladı. Rusya, Azerbaycan topraklarını yeniden İran a bırakmak zorunda kaldı. Nadir Şah ın ölümünden sonra zaten birlikten mahrum bırakılmış olan Azeri Türkleri Şirvan İlisu, Şeki, Taliş, Karabağ, Kuba, Gence, Revan Nahçıvan ve Bakü Hanlıkla- 116

7 rını kurarak bağımsız küçük devletler durumuna gelmişlerdir. Fakat onların bu parçalanmış hali düşmanlarının işgal isteklerini uyandırmıştır. Tehditle karşılaşan Azerbaycan Hanlıkları mektuplar göndererek Osmanlı Devleti ne bağlılıklarını bildirdiler, Bu dönemde Osmanlı devlet adamları Azerbaycan ve Dağıstan ı da egemenlik altına almak istemişler fakat başarılı olamamışlardı, Gürcistan üzerinden Azerbaycan a egemen olmak isteyen Rusya bunu başaramayınca, Osmanlı ve İran Devletleri nin iç sorunlarıyla uğraşmalarını fırsat bilerek Azerbaycan ı işgale girişmiştir, Rusların Azerbaycan ı işgalini engelleyemeyen Osmanlı Devleti Avrupa başkentlerine gönderilen elçilerin en önemli görevleri Avrupa da meydana gelen siyasi, sosyal, kültürel ve bilimsel gelişmeleri yakından izlemek ve bu konularda Osmanlı Devleti nin merkezine bilgi aktarımında bulunmaktı. Avrupa ya giden elçilerin siyasi ve kültürel gözlemleri daha sonra Osmanlı Devleti nde yapılan ıslahat hareketlerinde etkili olmuştur. Paris elçisi Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi, izlenimlerini Sefaretname adlı eserinde toplamış ve bu eser Osmanlı Devleti nin Batı ya açılan ilk penceresi olarak değerlendirilmiştir. Damat İbrahim Paşa Bilgi Köşesi Osmanlı Matbaasının Kurulması Fransa ya elçi olarak gönderilen Yirmisekiz Çelebi Mehmet Efendi, oğlu Sait Efendi yi de beraberinde Paris e gö- ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ ve İran, yakınlaşma politikasına yönelmiş- türmüştü. Sait Efendi, tir, Rusya nın güneye inerek İngiltere nin sömürgelerini tehdit etmesi ihtimaline karşı İngiltere; Osmanlı ve İran devletlerini Rusya ya karşı destekleme yoluna gitmiştir. 6) III. AHMET DÖNEMİ ISLAHATLARI Damat İbrahim Paşa nın, sadrazamlık yaptığı yılları arasında yaşanan, Avrupa devletleri ile barış siyasetinin sürdüğü bu döneme Lale Devri denir. Bu dönem adını sonradan lalenin ve lale motiflerinin moda olmasından aldı. Lale Devri nde diplomasi, bilim, sanat ve eğitim alanında yaşanan gelişmelerin yanında; Osmanlı Devleti nde özellikle başkent İstanbul merkezli olmak üzere eğlence hayatı yaygınlaşmıştır. Osmanlılar, Avrupa devletlerini daha yakından tanımak amacıyla, XVIII. yüzyılda Viya- İbrahim Paşa, doğduğu Muşkara Köyü nü imar ederek köye Nevşehir adını verdi. İstanbul a gelerek sarayda çeşitli görevlerde bulundu. Zeka ve bilgisiyle kısa sürede yükselen lbrahirn Paşa, III. Ahmet in kızı Fatma Sultan ile evlenerek damat unvanını aldı. Bundan sonra yönetimdeki etkisini artıran Damat lbrahim Paşa, 1718 de sadrazamlığa getirildi. Damat İbrahım Paşa, Osmanlı Devleti ni eski gücüne kavuşturmak için Avrupa dan esinlenerek çeşitli ıslahatlar gerçekleştirdi. Bu ıslahatlar, Lale Devri olarak anılan dönemde yapılmıştır. Lale Devri, bir yönüyle zevk ve eğlence, bir yönüyle de pek çok yeniliğin gerçekleştirildiği bir dönem olmuştur. Lale Devri nde yönetimde bulunan Padişah III. Ahmet, önceki padi- şahların aksine, Avrupa devletlerinde yapılan yenilikleri merak ederek Avrupa ile ilişkilere başladı. Damat İbrahim Paşa bu konuda padişa- Avrupa da gördüğü matbaanın kültürel önemini kavramış ve İstanbul a döndüğünde İbrahim Müteferrika ile birlikte Osmanlı ülkesindeki ilk Türk matbaasını kurmuştur. (1727). (Osmanlı Devleti nde ilk matbaa, II. Bayezid döneminde gayrimüslimler tarafından İstanbul da kurulmuştu.) Şeyhülislamın fetvası ve padişahın fermanıyla kurulan Osmanlı matbaasında basılan ilk kitap Vankulu adı verilen bir sözlüktür. Sırasıyla Cihannüma ve Naima Tarihi dir. na, Paris, Varşova, Moskova gibi önemli ha destek verdi. Damat İbrahirn Paşa, Patrona başkentlere ilk defa geçici elçiler gönderdi. Halil İsyanı ndan sonra öldürüldü. 117

8 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi Notlar YiRMİ SEKİZ MEHMET ÇELEBİ Edirne de doğmuştur. Gençliğinde Yeniçeri Ocağına girmiş, ocağın 28. ortasında kayıtlı bulunduğu için Yirmi Sekiz Çelebi Mehmet Efendi olarak tanınmıştır. Yeniçerilik teşkilatında hızla yükselmiş, kısa sürede yeniçeri efendisi, ardından darphane nazırı ve üçüncü defterdar olmuştur. Çelebi Mehmet Efendi, hacmi küçük ancak yazıldığı dönem ve anlatılmak istenen şey bakımdan büyük bir yeri olan Sefaretname adlı eseri ile tanınan bir Osmanlı elçisidir. Çelebi Mehmet Efendi aynı zamanda Osmanlı Devleti nin Fransa ya gönderdiği ilk elçidir yılının Mart ayından Temmuz sonuna kadar Fransa da kalmıştır. Bu ülkede kaldığı sürede padişahlar gibi görkemli bir şekilde ağırlanmıştır. Sokakları dolduran Fransız halkı da Yirmisekiz Mehmet Çelebi nin Paris e girişini coşkuyla ve hayretle karşılamıştır. Yirmi Sekiz Mehmet Çelebi ve Osmanlı heyeti, Paris te, bulunduğu süre içerisinde birçok İBRAHiM MÜTEFERRiKA İbrahim Müteferrika, 1674 yılında Macaristan da doğdu. Protestan bir Macar ailesinin oğlu olan İbrahim Müteferrika ilahiyat öğrenimi gördüğü sırada Türklere esir düştü. İstanbul a getirildi ve Müslüman oldu. Osmanlı Devleti nde müteferrikalık (vezirlerin emirlerini ilgililere duyurma görevi) yaptı. Dil bilmesinden dolayı başka devletlerle olan müzakere heyetlerinde bulundu. Macaristan daki öğrenimi sırasında basım işlerini de öğrenmiş bulunduğundan bir matbaa kurmayı amaç edindi yılları arasında matbaayı kurdu. törene katılmış ve pek çok yer gezdirilmiştir. Paris in önemli saraylarına, kalelerine, kiliselerinden başka resim atölyelerine ka- Osmanlı Devleti nin ilgisini Batı dünyasına çeken İbrahim Müteferrika yazmış olduğu ve kendi matbaasında bastığı Usulü I-Hikem fi dar giderek dönemin büyük ressam ve gra- Nizamü I-Ümem adlı eserinde, Osmanlı idari vürcülerin konusu olmuşlar, bazı matbaa ve fabrikaları da gezmişlerdir. zümresinde ve toplum katında yeniden yapılanmayı öngörmektedir. Osmanlı ordusunun düşman karşısındaki yenilgilerinin Avrupalı- ların harp tekniklerindeki ilerlemeleri ve akla dayalı idarelerinden kaynaklandığını belirtirken, Batı nın savaşlardaki üstünlüğünün ne- denlerini göstermekte ve Avrupa Uygarlığı nı Osmanlı yönetimine anlatmaktadır. İbrahim Müteferrika nın bastığı ilmi eserlerin en önemlisi Katip Çelebi nin Cihannüma sıdır. Lale Devri : Sadabad da Av Sahnesi ilk Türk matbaasının bastığı kitaplar ile özellikle tıp ve bilimsel yayınlar Batı da ilgi uyandırmıştır. 118

9 Patrona Halil İsyanı (1730) Lale Devri nde İran savaşlarında başarısızlıklar yaşanırken, halk savaşın getirdiği ağır vergiler ve pahalılık altında eziliyordu. Bu durum yeniçerilerin ve esnafın Patrona Bilgi Köşesi ÜNİTE 4 Lale Devri nde Doğu ve Batı dan çeşitli eserlerin tercüme edilmesini sağlamak amacıyla Tercüme Encümenliği kuruldu. Tercüme edilen eserler matbaada çoğaltılarak basıldı. Bu durum yeni gelişmelerin yakından izlenmesini ve kültür hayatının canlanmasını sağladı. III. Ahmet Dönemi ndeki Diğer Yenilikler Kağıt, kumaş ve çini imâlathaneleri açıldı. İstanbul da çıkan yangınları söndürmek için yeniçerilerden bir itfaiye bölüğü oluşturuldu. Osmanlı ülkesinde sağlık alanında ilk kez çiçek aşısı uygulanmıştır. Düşünce yaşamını geliştirmek amacıyla bir tercüme kurul oluşturulmuş, çeşitli eserler Türkçe ye tercüme edilmiş, kütüphaneler açılmış, yazar ve şairler korunup desteklendi. Batının etkisiyle sivil mimari gelişmiştir. Bu dönemin en önemli eserlerinden biri III. Ahmet Çeşmesi ydi. Lale Devri sanatçıları mimarlıkta, musikide, edebiyatta çok güzel eserler vermişlerdir. Lale Halil önderliğinde isyan etmelerine neden oldu. Patrona Halil İsyanı nın çıkmasında yapılan düzeltimlerden çok zevk ve eğlenceye duyulan tepkiler etkili olmuştur. isyan sonucunda Nevşehirli Damat İbrahim Paşa öldürülmüş,iii. Ahmet tahttan indirilerek yerine I. Mahmut tahta çıkarılmıştır (1730). AVRUPA DA DÜŞÜNCE VE EKONOMi ALANıNDAKi GELİŞMELER A) AVRUPA DA DÜŞÜNCE ALANıNDAKi GELİŞMELER Skolastik düşünce: Orta Çağ Avrupası nın dinsel kaynaklı dogmatik düşünce anlayışıdır. Bu düşünce tarzına göre kilisenin öğretileri mutlak doğrudur ve değiştirilemez. Deney ve gözlem yasaktır. Skolastik düşünce Avrupa da bilim ve düşünce hayatının gelişmesini engellemiştir. Doğmatizm: Otoritelerce ileri sürülen düşünce ve ilkeleri değişmez kurallar olarak kabul eden görüş. Aydınlanma: Aklın, bilimin ve özgür düşüncenin önündeki engelleri kaldıran düşünce şekline Aydınlanma denir. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda felsefe ve bilim alanındaki gelişmeler, Avrupa nın Aydınlanma Çağı na girmesine ortam hazırlamıştır. Materyalizm: Maddecilik. Her şeyin madde veya maddi olduğunu savunan düşünce. Avrupa da XV. ve XVI. yüzyıllarda meydana gelen Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Re- Matbaanın, Kültür yaşamının canlanması Avrupa daki siyasal ve askeri gelişmelerin neden ve sonuçlarının öğrenilmesi Yenileşme hareketlerinin gelişmesi Avrupa ile kültür, sanat, bilim vb. alanlarda etkileşimin artması Kitapların okunaklı ve doğru yayınlanması Kitap ve gazetelerin ucuzlaması Osmanlı kültürünün yaygınlaşması gibi gelişmeleri kolaylaştırıcı etkisi olmuştur. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Devri nden itibaren özellikle saray ve yüksek ta- form hareketleri; XVII.ve XVIII. yüzyıllarda baka mensupları arasında, Batılılaşmaya yönelik Avrupa nın ekonomik, sosyal, siyasal, kül- büyük bir eğilim başladı. Batı ürünleri, süs eşyaları türel, bilimsel, sanatsal, dinsel ve düşünce ve sanat eserleri Osmanlı ülkesine girdi. Bu dö- alanlarında önemli değişme ve gelişmelere nem Patrona Halil İsyanı yla sona ermiştir (1730). ortam hazırlamıştır. 119

10 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi Notlar Bu gelişmeler sonucunda Avrupa da XVII. yüzyılda Akıl Çağı, XVIII. yüzyılda Aydınlanma Dönemi ortaya çıkmıştır. Avrupa, Coğrafi Keşiflerle ekonomik yönden zenginleşti, birçok yanlış inanış önemini kaybetti ve yeni bir dönemin başlangıcının adımları atıldı. Rönesans hareketiyle birlikte kilise kurumu ve soyluların desteklediği skolastik düşünce zayıfladı ve modern düşüncenin temelleri atıldı. Reform hareketleri ise kilise kurumu karşısında düşüncenin özgürlüğünü savunarak modern düşüncenin gelişmesine katkıda bulundu. Bunun sonucunda skolastik düşünce sistemi yıkıldı, bilgiye ulaşmada ve bilgiyi kullanmada akıl, deney ve gözlem yöntemi ortaya çıktı. Aydınlanmacılardan Bazı Görüşler İngiltere ve Avrupa da Aydınlanma Felsefesi ni başlatan John Locke ( ), Bilginin ancak deneyle kazanılabileceğini, insan düşüncesinin özgür, davranışiarının akla uygun olması, kültürün tüm alanlarda tam anlamıyla serbest olması fikrini savunmuştur. Jean-Jacques Rousseau ( ), İnsan önce insan olmalı, ondan sonra herhangi bir mesleğin insanı olmalıdır. Çocuk belirli bir meslek için değil, insan olmak için eğitilmelidir. Eğitimde sadece çocuğun aklına hitap edilmemeli, deney ve yaşantılarla da desteklenmelidir. demiştir. Aydınlanmacı düşünürler, insan ile ilgili ne varsa; doğa, insan, akıl, din, tanrı, bilim gibi kavramları akıl, deney ve gözlem yoluyla yeniden tanımlama yoluna gittiler. Felsefelerini İnsanın kendi aklını kullanmaya başlaması olarak tanımlayan Aydınlanmacı düşünürler; akıllarıyla kavrayamadıkları, deney ve gözlem yoluyla ispat edemedikleri (kanıtlayamadıkları) bilgileri reddetme yoluna gittiler. Bununla birlikte Aydınlanmacı düşünürler arasında her konuda düşünce birliği sağlanamamıştır. Bazı Aydınlanmacı düşünürler Hristiyanlık öğretisine bağlı kalırken, bazıları da evrendeki her şeyin maddeye dayalı olduğunu savunan materyalizmi benimsemişlerdir. Aydınlanmacı düşünürler; Akıl, deney ve gözlemi ön plana çıkararak Avrupa da bilim ve teknolojik gelişmelerin önünü açtılar. Fizik, kimya, astronomi ve tıp gibi birçok alanda buluşlar gerçekleştirdiler insanın hayatını kolaylaştıran gelişmelere katkıda bulundular. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Avrupa nın eşitsizlik üzerine kurulu toplumsal yapısını mutlakiyet anlayışına dayalı siyasi yaşamını yazılarıyla eleştirdiler. Aydınlanmacı düşünürlerin yazıları halkın toplumsal ve siyasi konularda bilinçlenmesine ve Avrupa da ihtilallerin çıkmasına neden oldu. Bu gelişmeler; Avrupa da eşitlik esasına dayalı toplumsal yapının, siyasi alanda ise parlamenter sistemin ve demokrasinin gelişmesine zemin hazırlamıştır. Avrupa daki siyasal hareketlenmeler sonucunda mutlakiyet yönetimleri yıkıldı, meşrutiyet ve demokrasiye dayalı yönetim biçimleri ortaya çıktı. Kilisenin devlet ve toplum üzerindeki etkisi zayıflayarak yönetimde din ve vicdan özgürlüğünü sağlamayı amaçlayan laiklik anlayışı gelişti. Aydınlanmacı düşünürlerin yazılarıyla yaygınlaştırdığı özgürlükçü düşünceler Amerika Birleşik Devletleri nin kuruluşunda ve Fransız ihtilali nin çıkışında etkili oldu. 120

11 Mutlakiyet: Kralın devlet yönetimine tek başına egemen olduğu rejimdir. Bütün yetkileri kendisinde toplayan kral, hiçbir kurum ve kişiye karşı sorumlu değildir. Parlamento: Yasama, devlet bütçesini çıkarma ve hükümeti denetleme amaçlarıyla kurulan, üyeleri halk tarafından belirli bir süreliğine seçilen siyasal organa parlamento denir. Meşruti monarşi: Kralların yetkilerini anayasa ile kullanabildiği ve ülkeyi halkın temsilcilerinden oluşan bir parlamento (meclis) ile birlikte yönettiği devlet şekline meşruti monarşl/meşruti krallık denir. Kapitalizm: Bu sistemde devletin ekonomiye müdahalesi yoktur. Ülkede ekonomik faaliyetler serbesttir. B) EKONOMİK ALANDA GELİŞME Akılcı ve Aydınlanmacı düşünürlerin etkisiyle Avrupa da bilimsel, siyasi ve toplumsal alanda görülen değişim, ekonomik gelişmeleri de etkilemiştir. Bilimsel alandaki gelişmeler, kol gücüne dayalı üretimden makine gücüne dayalı üretim biçimine geçilmesine ortam hazırlanmıştır. Sanayi İnkılabı (Devrimi) adı verilen üretim alanındaki değişim, Avrupa da işçi sınıfı ve işçi hakları kavramlarının ortaya çıkmasına neden oldu. işçi ve işveren (burjuva) sınıflarının çıkar çatışmalarına çözüm amaçlı olarak Aydınlanmacı düşünürler tarafından kapitalizm, liberalizm, sosyalizm ve komünizm gibi ekonomik ve siyasi akımlar ortaya çıkmıştır. XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Avrupa da ortaya çıkan düşünce akımları günümüz düşünce dünyasında da büyük ölçüde devam etmektedir. Bilgi Köşesi I. MAHMUT Annesi : Saliha Sultan ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Komünizm: Sanayi Devrimi nden sonra işçi sınıfının sömürülmesine karşı çıkan bir akımdır. Komünizmde; özel mülkiyet yoktur, tek parti ve proleterya nın siyasi görüşü vardır, herşey halk adına devletin denetiminde olup katı bir devletçilik anlayışı egemendir. C) AVRUPA DA SANAYi İNKlLABI (DEVRİMİ) Üretim faaliyetlerinde kol gücünün yerini, makine gücünün alması demek olan Sanayi İnkılabı, fen bilimlerindeki buluşların üretim alanına uygulanmasıyla XVIII. yüzyılda İngiltere de başladı (1750). Babası : II. Mustafa Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : Çocukluğu ve gençliği sarayda geçti. Babası öl- Liberalizm: Kişi özgürlüklerinin, her alan- düğü zaman yedi yaşında idi. On- da olabildiğince az sınırlanması. Ekonomik Sanayi İnkılabı nın İngiltere de ortaya çıkma- dan sonraki yaşamını III. Ahmet liberalizm, ekonomi alanında kişilerin tam özgürlüğüdür. Siyasal liberalizm ise, siyasal etkinlikler için kişilere tüm özgürlükleri ni tanınmasıdır. Sosyalizm: Aydınlanmanın, Fransız Devrimi nin liberal ve eşitlikçi ideallerin ve endüstrileşme sürecinin ürünü olup, sömüren sınıf ya da sınıfları tasfiye ederek, insanın insan tarafından istismar edilmesinin önüne geçmeyi, toplumda bireyler arasında karşılıklı bir iş birliği ve yardımlaşmayı kurmayı amaçlayan ve üretim araçlarının ortak mülkiyetiyle belirlenen toplumsal sistemdir. sında; Araştırma ve özgür düşünce ortamının olması Yönetimde merkezi otoritenin benimsenmesi Sanayileşmenin temel hammaddeleri demir ve kömür gibi madenlerin ülkede bol miktarda bulunması Büyük sömürgelerinin, ham madde ve pazar imkanlarının geniş olması etkili olmuştur. Avrupa da Sanayi İnkılabı nın başlamasında, Rönesans hareketinin bilim ve teknoloji alanındaki gelişmeleri hızlandırması XVII. ve XVIII. yüzyıllarda Aydınlanmacı düşüncenin etkisiyle bilimsel araştırmalarda akıl, deney ve gözleme ağırlık verilmesi Bilim alanında gerçekleştirilen buluşların alet yapımıyla teknolojiye dönüştürülmesi geliş- Devri nde geçirdi. Amcası olan padişahtan anlayış ve iyi davranışlar gördü. Ayaklanmacılara ve isteklerine karşı çıkacak irade gösteremediği için devlet yönetimi uzun süre, ehliyetsiz zorbaların elinde kaldı. II. Mustafa, düşünüş ve eylemleri açısından normaldi. Musikiyi sever besteci, şairdi, mühür kazıcı, hattat ve satrançcı idi. meleri etkili olmuştur. 121

12 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi Güler yüzlü, ciddi, reformcuydu, çocuğu yoktu. Tophanedeki Tophane Çeşmesi ni yaptırdı. Yaptırmaya başladığı cami kendi zamanında bitmediği için ondan sonra padişahlığa gelen III. Osman tarafından tamamlanmış ve Nur Osmani adını almıştır. I. Mahmut 1754 yılında hasta olarak gittiği cuma namazı merasiminden dönüşte saraya girerken at üstünde öldü. Mezarı Yenicami yanındaki Turhan Sultan a ait 45 sandukalı büyük türbededir. Dokuma Fabrikası Sanayi İnkılabı nın Sonuçları Sanayi İnkılabı, XIX. yüzyılda dünya dengelerini etkilemeye başlamış, sanayileşen Avrupa devletleri, dünya politikasında ağırlık kazanmıştır. Demir yolları kurulmuş ve buharlı gemilerle ulaşım sistemi gelişmiştir. Avrupalılar, büyük sermayeli şirketler kurarak bankacılık sistemini geliştirmişlerdir. Sanayileşme, tarımsal üretimin artmasına ve tarımda çalışan iş gücü fazlasının fabrikalara kaymasına neden olmuştur. Ekonomide tarımsal üretimin yerini, sanayinin alması iç göçe neden olmuş ve bu durum şehirlerdeki nüfusu artırmıştır. İşçi sınıfı ve işçi hakları kavramı ortaya çıkmış, Avrupa da işçi haklarına yönelik iç karışık- Devleti, XVIII. yüzyılda siyasi baskısını hissettiği Batılı devletlerin XiX. yüzyılda ise ekonomik işgaline uğradı. Avrupa devletleri, Osmanlı Devleti nin zayıf durumundan yararlanarak ticari ayrıcalıklar elde ettiler ve Osmanlı topraklarını açık pazar olarak kullanmaya başladılar. Avrupa da Sömürgeciliğin Gelişimi Sömürgecilik: Büyük devletlerin, gelişmemiş ülkeleri ve ulusları siyasi ve ekonomik olarak himayelerine (korumalarına) almaları ile bu bölgelerin yer altı, yer üstü kaynaklarını istedikleri gibi kullanmalarına denir. Avrupa devletleri, Coğrafi Keşifler den sonra Uzak Doğu nun zenginliklerini ülkelerine taşıyarak sömürgeler kurdular. Sanayi İnkılabı, XIX. yüzyılda Avrupa da hammadde, pazar ve ucuz iş gücü ihtiyacını artırdı. Bu durum, sömürgecilik faaliyetlerinin dünyada yaygınlaşmasına neden olmuştur. Sanayi İnkılabı ile ekonomik olarak gelişen Avrupa devletleri, silah sanayilerini geliştirdiler. Avrupalılar savaş gemileri ve makineli tüfekleri sayesinde önemli bir savaş gücüne ulaştılar. Bu güce karşı direnemeyen Afrika Kıtası ndaki bir çok ülke ile Asya da Hindistan ve Çin gibi ülkelerde Avrupa devletlerinin denetimi altına girdiler. lıklar yaşanmıştır. Bu gelişmeler sonucunda Avrupa da işçi haklarına yönelik düzen- RUSYA NIN GENİŞLEME POLİTİKASI VE lemeler yapılmıştır. OSMANLI - RUS İLİŞKİLERİ Sanayi İnkılabı, Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemiş, Osmanlı Devleti yle Avrupa devletleri arasındaki güç dengesi Osmanlılar aleyhine bozulmuştur. İngiltere nin fabrikalarda işlediği dokumaların Osmanlı pazarlarına girmesi, Osmanlı dokuma tezgahlarının kapanmasına yol açtı. Osmanlı 1689 yılında tahta geçen Çar I. Petro, Rusya yı Avrupa devleti haline getirmeyi hedefliyordu. Rusya nın hedeflerini büyüten I. Petro, sıcak denizlere açılmayı ülke politikası haline getirmiştir. Slavları ve Ortodoksları birleştirme fikri de bu hedeflere ulaşmada bir araç olarak kullanılacaktı. 122

13 Rusya nın sıcak denizlere kısa yoldan ulaşabilmesi için Osmanlı Devleti nin elindeki Kırım a, Lehistan a, BalkanIara hatta İstanbul Boğazı na sahip olması gerekiyordu. Osmanlı Devleti nin gerilemeye başladığı dönemde Rusya yükselişe geçti. XVIII. yüzyılda Osmanlı - Rus çıkarları Balkan, Kırım ve Kafkasya toprakları üzerinde çatışmıştır. Rusya, Balkanlara inebilmek için Lehistan üzerinde denetim kurmaya çalışmış, Karadeniz e inmek için de Kırım ı almaya çalışmıştır. Rusya, gücünü artırmak için Kırım ı ele geçirme konusunu önemsiyordu. Osmanlı Devleti nin güvenliği için detürk ve Müslüman olan Kırım büyük öneme sahipti. Osmanlı Devleti ne bağlı olan Kırım Hanlığı, Rusya ve Orta Avrupa devletlerine karşı tampon bölge konumundaydı.kırım ve Lehistan ın güvenliği Osmanlı Devleti nin güvenliği demekti. Bu yüzden Osmanlı Devleti iki bölge konusunda hassas davranmış, özellikle İstanbul un kapısı durumundaki Kınm ı kaybetmemek için savaşmaktan çekinmemiştir. Savaş sırasında, Rusların, Kırım kuvvetlerine karşı yenilgi alması İsveç in, Osmanlı Devleti nin yanında savaşa girme hazırlıkları yapması gibi gelişmeler Rusları barışa zorlamıştır. Osmanlı Devleti nin, savaşta üstün bir durumda olduğu sırada Fransa nın ara buluculuğunda Avusturya ve Rusya ile ayrı ayrı Belgrad Antlaşması imzalandı (1739). Avusturya ile imzalanan antlaşma 23 maddeden, Rusya ile imzalanan antlaşma da 15 maddeden oluşmaktadır. Bu antlaşmalara göre, Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı Belgrad ı geri verdi. Azak Kalesi yıkılmak şartıyla Ruslara bırakıldı. Rusya, Karadeniz de hiçbir ticaret ve savaş gemisi bulundurmayacak, savaşta aldığı yerleri geri verecekti. Bilgi Köşesi XX. yüzyılın başlarına gelindiğinde dünyanın %85 e yakını Avrupa devletlerinin sömürgesi durumuna gelmişti. Sömürgeci devletler kolonilerinde limanlar, demir yolları, telgraf sistemleri ve kentler inşa ettiler. Bütün bunlar, sömürge durumuna düşü- ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Rus - Avusturya ittifakı ile Osmanlı Devleti Arasındaki Savaşlar ( ) Rusların XVIII. yüzyılda, Belgrad Antlaşması Osmanlı Devleti nin batıda imzaladığı son kazançlı antlaşmadır. rülen ulusların yaşamları ve soyulan varlıkları karşılığında gerçekleştirilmiştir. Lehistan ın iç işlerine karışması Sınır olaylarını gerekçe göstererek 1736 da Osmanlı Devleti ne bağlı olan Kırım ı işgal etmeleri sonucunda Osmanlı - Rus ilişkileri bozulmuştur. Bu gelişmeler üzerine padişah I. Mahmut ( ) döneminde Rusya ya savaş açdı. Rusya ve Avusturya savaş öncesinde ittifak antlaşması yaptıkları için Osmanlı Devleti ne karşı birlikte hareket ettiler. Bu ittifaka göre; Rusya, Kırım ı, Avusturya, Sırbistan ve Bosna - Hersek i alarak Osmanlı topraklarını paylaşacaktı. Bu antlaşmalarla, Karadeniz in Osmanlı Devleti ne ait olduğunu belirten son antlaşma imzalanmıştır. Belgrad ın alınması ile Osmanlı Devleti nin Orta Avrupa ya açılan kapısı yeniden ele geçirilmiştir. Rusların, Boğazları tehdidi bir süre için de olsa engellenmiştir. Osmanlı Devleti, XVIII.. yüzyılda Batı da en kazançlı antlaşmayı imzalamış ve Avrupa da uzun süren barış dönemi başlamıştır. Ruslar savaş sırasında, Prut Antlaşması ile Osmanlılara verdikleri Azak ı geri aldılar ve Osmanlı Devleti yle savaşan İran a da destek verdiler. Üç cephede birden savaşan Osmanlı Devleti önemli başarılar elde etti. Antlaşmaların imzalanmasında arabuluculuk yapan Fransa, ekonomik çıkarlarını genişletmiştir yılında Osmanlı Devleti yle yapılan bir antlaşma ile Fransa ya verilen kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir. 123

14 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi III. OSMAN Annesi : Şehsuvar Sultan Babası : II. Mustafa Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : Çocuksuz, bütün yaşamını sarayda geçiren, kadınlardan nefret eden biraz dekolte giyen, ince yaşmak örtünen kadınları boğdurarak denize attıran, kaba, çirkin, dejenere, psikolojik ve fizyolojik bozuklukları olan giysi değiştirir gibi sadrazam değiştiren irade ve istikrar gösteremiyen bir padişahtır. Cülus bahşişini en fazla veren padişahlardandır. Padişahlığının ilk yıllarında Haliç in donması bazı yerlere dört beş metre yüksekli KAPiTÜLASYONLARI Belgrad Antlaşması nın imzalanmasında ara buluculuk yapan Fransa, Kudüs teki Katolik Hristiyanlara ait kutsal yerlerin yönetimini aldı. Kanuni Dönemi nde (1535) padişahların saltanatı süresince geçerli olan kapitülasyonların 1740 ta yapılan antlaşma ile sürekli hale getirilmesini sağladı Kapitülasyonları sürekli değildi ve Osmanlı Devleti güçlü olduğu için kendi lehine önemli kazanımlar sağlıyordu Kapitülasyonları sürekli olarak verilmiş ve zayıflayan Osmanlı ekonomisinin zor duruma düşmesinde önemli rol oynamıştır. Sanayi İnkılabı nı gerçekleştiremeyen Osmanlı Devleti nin zenginlik kaynaklarından faydalanmak isteyen Avrupalılar, kapitülasyonlara ve Osmanlı Devleti ile yaptıkları antlaşmalara dayanarak Osmanlı ekonomisinin çökmesinde etkili oldular. Lehistan Sorunu ve Osmanlı - Rus Savaşı ( ) Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Belgrad Antlaşması ile sağlanan barış dönemi 1768 yılına kadar devam etti. Kırım ı ve Kafkasya yı alma politikalarını gerçekleştirmek istiyordu. Çariçe bu amaçlarını gerçekleştirmek için Lehistan ın iç işlerine karışmaya başladı. Bu arada Rusya nın, ölen Lehistan kralının yerine kendi adayını kral seçtirmesi üzerine Leh milliyetçileri ayaklandılar. Ancak Ruslar karşısında başarılı olamayınca Osmanlı ülkesine sığındılar. Bunları izleyen Rusların Osmanlı topraklarına girip Lehlerle birlikte Türkleri de öldürmesi üzerine Rusya ya savaş açıldı (1768). Osmanlı orduları bu savaşta Rusların ilerleyişine engel olamadı. Ruslar bir taraftan Kırım ı işgal ederken öbür taraftan Eflak ve Boğdan ı ele geçirdiler. Baltık Denizi ndeki Rus donanması, Atlas Okyanusu ve Cebelitarık Boğazı nı geçerek Akdeniz e girdi ve Mora daki Rumları isyana teşvik etti. Osmanlı Devleti nin, Mora da çıkan ayaklanmayı bastırması üzerine Ruslar Çeşme Limanı nda bulunan Osmanlı donanmasını yaktılar (1770 Çeşme Baskını) Bu gelişmeler karşısında Padişah I. Abdülhamit barış istemek zorunda kaldı ve Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı (1774) Osmanlı - Rus Savaşı sırasında ABD deki koloniler İngiltere ye karşı bağımsızlık mücadelesi başlatmıştı. Fransa, kolonilere destek verdiği için İngiltere ile arasında savaş çıkmıştı. Bu durum Avrupa nın büyük devletlerinin kendi sorunları yüzünden Rusya nın tehlikeli bir şekilde genişlemesine müdahale etmelerini engellemiştir. Bu da Osmanlı Devleti nin, Rusya ya karşı İngiltere ve Fransa dan destek alma yolunu kapatmıştır. Ancak Rusların Balkan topraklarında ilerlemesi Avusturya ve Prusya yı endişelendirdi. Bu iki ülkenin araya girmesi sonucunda Rusya ile Osmanlı arasında Küçük Kaynarca Antlaşması imzalandı (1774). ğinde kar yağması, büyük ve pek Ancak bu dönemde Çariçe II. Katerina, Karadeniz de donanma bulundurma ve Boğazlardan geçerek Akdeniz e inme Balkanlarda Rusya ya bağlı devletler kurma Küçük Kaynarca Antıaşması ve Önemi Kırım Hanlığı bağımsız bir devlet olacak; sadece dini konularda Osmanlı halifesine bağlı kalacaktır. 124

15 Osmanlı Devleti, ilk defa halkı tamamen Türk ve Müslüman olan bir toprağı kaybetmiştir. Kırım a egemen olmak isteyen Rusya, önemli bir fırsat yakalamış ve Karadeniz de etkinliğinin artmasına ortam hazırlamıştır. Osmanlı Devleti siyasal ilişkilerde ilk defa halifeliğin dinsel gücünden yararlanmıştır. Böylece, Kırım ile dini ve kültürel bağların devam ettirilmesi amaçlanmıştır. Kabartay Arazisi, Azak Kalesi ve çevresi Ruslara verilecek, iki devlet arasındaki sınır Buğ Nehri olacaktır. Rusya, Osmanlı ülkesinde istediği yerlerde konsolosluk açabilecek ve İstanbul da sürekli elçi bulundurabilecektir. Rusya nın, Osmanlı Devleti nin iç işlerine karışmasına ortam hazırlanmıştır. hale gelmiştir. Osmanlı ülkesi, Rusya nın etkisine açık Osmanlı ülkesinde, yaşayan Ortodoksiarın isteklerini doğrudan Rusya ya iletme olanağı doğmuştur. Rusya, Karadeniz ve Akdeniz deki Türk sularında serbestçe ticaret yapabilecek ve Fransa ile İngiltere ye tanınan kapitülasyonlardan gecikmeli de olsa yararlanacaktır. Karadeniz, Türk gölü olma özelliğini kaybetmiştir. Rusya, tarihinde ilk defa Boğazları geçerek sıcak denizlere ulaşma imkanı elde etmiştir. Rusya ilk kez kapitülasyonlardan yararlanmaya başlamıştır. Osmanlı Devleti, Rusya ya savaş tazminatı ödeyecektir. Osmanlı Devleti tarihinde ilk kez savaş tazminatı ödemek zorunda kalmıştır. Rusya savaşta işgal ettiği Eflak, Boğdan, Besarabya ve Akdeniz Adaları nı Osmanlı Devletl ne geri verecektir. Rus Hrlstiyanları ve rahlplerl, kutsal yerleri serbestçe ziyaret edebilecektir. Osmanlı Devleti nin XVIII. yüzyılda imzalamak zorunda kaldığı en ağır koşullu antlaşma olan Küçük Kaynarca Antlaşması, Osmanlıca, İtalyanca ve Rusça olmak üzere üç dilde yazılmış ve antlaşmanın uygulanmasında sorun çıkması halinde ortak dil sayılan İtalyanca metne müracaat edilmesi kararlaştırılmıştır. Orijinal antlaşma metinlerinin hiçbirinde Ortodoks Hristiyanların himayesinin Ruslarla verildiğini belirten madde olmamasına karşın Ruslar, 1775 yılında antlaşmanın değiştirilmiş Fransızca metnine Ortodoks Hristiyanların Rusların himayesinde olduğunu belirten madde ekleyerek dünya kamuoyunda Osmanlı Devleti üzerinde baskı oluşturmaya çalıştılar. Osmanlı Devleti, bu antlaşma ile uluslararası siyasette büyük bir güç kaybına uğrarken Rusya güç kazanmıştır. Kırım ın Rusya ya Katılması Ruslar, Küçük Kaynarca Antlaşması ndan sonra Kırım ı ele geçirmek için propaganda başlattı. Kırım devlet adamları, Türk ve Rus yanlısı olarak ikiye ayrıldılar. Bu yüzden Kırım da milli birlik bozuldu. Kırım Hanı nın 1775 te hanlığı bırakmasından sonra Kırım da iç karışıklıkların çıkmasını bahane eden Ruslar, burayı işgal ederek Rus yanlısı olan Şahin Giray ın Kırım Hanı olmasını sağladılar (1777). Bilgi Köşesi çok yangın felaketlerinin yanısıra veba hastalığının çıkması karşısında etkisiz kalmıştır. Nurosmani Camisi ile Ahırkapı daki deniz fenerini yaptırmıştır de Şirinpençe hastalığından öldü. Mezarı İstanbul da Eminönü nde Yenicami arkasındaki büyük babaannesine ait 45 sandukalı Turhan Sultan Türbesi ndedir. ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ 125

16 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi III. MUSTAFA Annesi : Mihrişah Sultan Babası : III. Ahmed Küçük Kaynarca Antlaşması na aykırı olan bu durum karşısında Osmanlı Devleti savaş hazırlıklarına başladı. Ancak Fransa nın araya girmesiyle Osmanlı Devleti ile Rusya arasında Aynalıkavak Tenkihnamesi (düzenlemesi) yapılarak sorun savaş yapılmadan çözüldü (1779). Buna göre, Rus ordusu Kırım dan çekildi. Osmanlı Devleti, Şahın Glray ın hanlığını onayladı. Bir süre sonra Şahin Giray ın Rus yanlısı politikalarından rahatsız olan Kırım halkı ayaklandı. Osmanlı topraklarını paylaşma konusunda Avusturya ile anlaşan Rusya, Kırım ı işgal ederek topraklarına kattığını ilan etti. Savaşacak durumda olmayan Osmanlı Devleti bu durumu kabullenmek zorunda kalmıştır (1783). İngiltere nin koyduğu vergileri ödemek istemeyen koloniler, İngiliz mallarını (bir gemi dolusu çayı) Boston da denize döktüler. Böylece Amerika daki İngiliz kolonilerinde ayaklanma başladı. Koloni temsilcileri 1774 yılında Filedelfiya da toplandılar. Temsilciler I. Filedelfiya Kongresi nden sonra İngiltere den, Kolonilerin onayı olmadan vergi alınmaması Ticareti engelleyici kanunlar konulmaması isteklerinde bulundular. isteklerinin reddedilmesi üzerine koloniler, II. Filedelfiya Kongresi ni topladılar (1776). Koloniler II. Filedelfiya Kongresi nde, Bağımsızlıklarını açıklayarak İngiltere ye savaş ilan ettiler. Toplanan ordunun komutanlığına General George Washington (Corc Vaşingtın) getirildi. İnsan Hakları Bildirisi ilan edildi. Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : On iki yaşına kadar babasının sarayında huzur içinde yaşamış iyi bir eğitim görmüştür. I. Mahmut Dönemi nde de sarayda ciddi bir sıkıntı yaşamamış III. Osman ın üç yıllık padişahlığı sırasında bir kaç kez zehirlenmekten kurtulmuş. III. Osman ın ölümü üzerine 1757 yılında 40 yaşında padişah olmuştur. III. Mustafa hasisti hazinede para biriktirirdi. Bu özelliği kimi zaman gülünç bir hal alıyordu. Örneğin İstanbul da su ziyan oluyor, odun kıtlaşıyor diye hamam yapılmasını yasak ediyordu, tutu- AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİ NİN KURULMASI VE FRANSIZ İHTİLALİ Amerika Birleşik Devletleri nin Kurulması Amerika nın keşfinden sonra İspanyollar, Portekizliler, Fransızlar ve İngilizler bu kıtada toprak sahibi oldular. İngilizler, Amerika daki topraklarını genişlettikten sonra Avrupa nın çeşitli ülkelerinden göçmenleri egemen olduğu topraklara yerleştirerek koloniler kurdular. XVIII. yüzyıl ortalarında bu kolonilerin sayısı 13 e yükseldi ve koloniler, Amerika Birleşik Devletleri nin temelini oluşturdular. İngilizlere bağlı olan bu koloniler, İngiliz kralının tayin ettiği bir vali tarafından yönetiliyor ve bir de meclisleri bulunuyordu. İngiltere nin kendilerine sömürge gibi davranmasından hoşlanmayan koloniler, Amerika yı yeni vatanları olarak kabul ediyorlardı Yedi Yıl Savaşları sonunda ekonomisi bozulan İngiltere, sömürge ve kolonilere yeni ve ağır vergiler koydu. - Filedelfiya Kongresi nde ilan edilen İnsan Hakları Bildirisi nde şunlar yer almıştır. - Bütün insanlar özgür doğarlar ve yaşarlar. - Devlet, ancak özgürlükleri korumak ve bunlardan herkesi eşit derecede yararlandırmak için vardır. - Bu özgürlüklere dokunan devlet, kendi varlık nedenini yitirir. - İngiltere hükümeti, Amerikalıların özgürlüklerini çiğneyerek onları kendisine bağlayan temel sözleşmeyi bozmuştur. Bu durumda serbest kalan Amerikan halkı, yeni bir hükümet kurmaya karar vermiştir. - Bu bildiri ile yönetim şekli olarak demokrasi benimsenmiştir. Koloniler, İngiltere ile yaptıkları bağımsızlık savaşında Fransa, İspanya ve Hollanda dan yardım alarak İngilizleri yendiler. İngiltere bu gelişmeler üzerine barış istemek zorunda kaldı ve taraflar arasında Versailles (Versay) Antlaşması imzalandı (1783). İngiltere bu antlaşmayla 13 koloninin bağımsızlığını tanımıştır. 126

17 Amerika kıtasındaki koloniler, bağımsız olduktan sonra, bazı siyasal düzenlemeler yaparak Amerika Birleşik Devletleri adı verilen federal bir devlet kurmuşlardır (1787). Bilgi Köşesi ÜNİTE 4 Federal devlet: Birden fazla devletin iç işlerinde bağımsız olmak koşuluyla birleşerek, dışa karşı tek bir devlet olarak örgütlenmeleri sonucunda ortaya çıkan siyasal güce denir. ABD nin kurulması sonucunda, İnsan Hakları Beyannamesi ilan edilerek demokratik bir rejim kurulmuş ve Avrupa ya örnek olmuştur. Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa ya karşı denge unsuru olmuştur. Avrupa dan, birçok aile ve topluluk Amerika ya göç etmiştir. Bu göçler sonucunda Avrupa da işsizlik azalmış, siyasi ve dini kavgalar önemini kaybetmiştir. Osmanlı - Amerikan İlişkileri Osmanlı - ABD ilişkileri Akdeniz de söz sahibi olan Cezayir Beylerbeyliği aracılığıyla kurulmuştur. ABD, Osmanlı ya bağlı olan Cezayir, Trablus ve Tunus ile antlaşma imzalamıştır. ABD ticaret karşılığı Cezayir Beylerbeyliği ne vergi vermiştir. Amerikalıların, Anadolu yu ilk ziyaretleri ticaret amaçlı olmuştur. ilk resmi ziyaret ise Amerikan gemisi George Washington Fırkateyni nin İstanbul u ziyaretidir. George Washington Akdeniz e giren ilk Amerikan savaş gemisidir ve bu seferin devamında İstanbul a ulaşmıştır. 9 Kasım 1800 tarihli ziyarette Amerikalılar, padişaha çeşitli hediyeler sunmuşlardır. FRANSIZ ihtilali (1789) Fransız ihtilali ni hazırlayan nedenler, ihtilalden önce mutlakiyetle yönetilen Fransa da; kral sınırsız güç ve yetkiye sahipti. Bunun yanında azınlıkta olmalarına karşın ayrıcalıklı ve üstün sınıfların diğer sınıflar üzerinde baskısı vardı. Bastil Hapishanesi Baskını Fransız ihtilali nin çıkmasında, Ülkenin mutlak egemeni olan kralların, kendilerini hiçbir kişi ve kuruma karşı sorumlu hissetmeyerek baskıcı ve keyfi bir yönetim sergilemeleri Toplumda azınlığı oluşturan soylular ve ruhban sınıfının siyasal, sosyal ve ekonomik hayatta ayrıcalıklara sahip olmasına rağmen, toplumda çoğunluğu oluşturan, devlete asker veren, ekonomik faaliyetleri yürüterek ve ödediği vergilerle devleti ayakta tutan burjuva ve köylü sınıfının siyasal haklar başta olmak üzere birçok alanda haktan mahrum olmaları Fransız aydınlanmacı düşünürlerin, mutlakiyet yönetimi ve kralın uygulamalarını eleştirerek devletin; bireylerin güvenlik, hak ve özgürlüklerinin korunması, adaletin, toplumun huzur ve mutluluğunun sağlanması gibi görevleri yerine getirmesinin gerekli olduğu yönünde fikirler ileri sürmeleri Yedi Yıl Savaşları ndaki askeri harcamalar, Amerika Bağımsızlık Savaşı nda kolonilere yapılan yardımlar ve saray masraflarının Fransız ekonomisini zayıflatması sonucunda kralın halka ağır vergiler yüklemesi ve ekonomik sıkıntıların halkı yoksullaştırması İngiltere ve Amerika daki demokratik gelişmelerin, bu ülkelerin halkına geniş özgürlükler ve refah sağlamasının Fransızları etkilemesi Amerika da yayımlanan Bağımsızlık ve İnsan Hakları Bildirisi nin etkisi Yönetimin, haksız uygulamalarına karşı gelen insanların Tanrı ya karşı gelmiş olduğu kabul edilerek ağır hapis ve idamla cezalandırılmaları yöneticilere karşı halkın kin ve nefretini artırması cu yanları da vardı. Örneğin İslâm kadınlarının yüzlerinin örtülmesi zorunlu tutulurken gezinti yerlerine gitmelerine de izin verilmedi. Makul görüntü vermesine karşın mahkemesiz adam öldürtmekten kaçınmadı. Saray ağasını, Türkmen ağasını ve Esad Paşa yı idam ettirmiştir. Uğurlu günlere ve zamanlara inanırdı. Örneğin özel oluşturduğu takvimde en güzel gün ve saatte oğlu III. Selim in doğduğuna inandırılmıştı. Coğrafya bilgisinden yoksundu. Rusların Baltık Denizi nden çıkardığı donanma Manşı geçip İngilizlerden yardım görerek Cebelitarık tan geçip Akdeniz e gelip İzmir Çeşme deki Osmanlı donanmasını vurup, yakması karşısıda bunu sihirbazlara bağlamış Rus gemilerinin boğazın üzerinden uçurtmak süretiyle Çeşme ye geldiklerine inanmıştır. Daha sonra saraya yeni sihirbazlar, kahinler müneccimler ve falcılar getirtmiş bunlardan beklediğini bulamayınca da II. Frederik e gönderdiği elçi aracılığıyla kraldan kendisine üç değerli müneccim yollamasını rica etti. Frederik, çok kibar, tam dostçasına, ince ve insani bir şekilde eğlendi. Elçiye üç müneccim yerine üç öğüt verdi. XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ 127

18 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi 1. Tarih okumak ve eski deneyimlerden yararlanmak. 2. İyi bir orduya sahip olmak ve barış zamanında da savaş zamanı gibi eğitim ve talim yaptırmak. 3. Hazineyi dolu tutmak. Bunların padişaha bildirilmesini ve kendisinin bu üç sırdan başka müneccimi olmadığının arzını rica etti. Avusturya ya para vererek İttifak teklif etmek gibi daha garip hareketlere de başvurmuştur. Tüm bunların dışında olumlu şeyler de yaptı. Lüks ve israfı azalttı. İlim çevresini korudu. Ordu da düzenleme ve örgütlenmeye gidildi. Tersanelerin sayısını artırdı, genişletti. Yeni gemiler yaptırdı. İstihkâm ve Topçu Okulları açtırdı. Fransa dan general Baron de Tott u getirterek topçuluk öğretmeni yaptı. İstanbul da, Ayazma, Kaleli Camisi, Fatih de 2. yapı Kadıköy deki İskele Camilerini yaptırdı de felç geçirerek öldü. Mezarı İstanbul da Laleli de Laleli Camisi önündeki 8 sandukalı Laleli türbesindedir. Fransa nın, eşitsizliğe dayanan toplumsal yapısı ve halkın kendi hakları konusunda bilinçlenmesi gibi gelişmeler önemli rol oynamıştır. İhtllalln Gelişimi Fransa kralı XVI. Lui devletin mali yapısını düzeltmek amacıyla alınan önlemlerin sonuçsuz kalması üzerine uzun dönemden beri toplanmayan Etajenero Meclisi ni toplantıya çağırdı. 5 Mayıs 1789 da Versay Sarayı nda toplanan bu mecliste burjuva ve köylülerden oluşan vekiller, mecliste çoğunlukta olduklarını ve milletin gerçek temsilcileri sayılmaları gerektiğini ileri sürerek Etajenero yu Ulusal Meclis olarak ilan ettiler ve bu meclisin onayı olmadan vergi toplanamayacağını kararlaştırdılar. Kralın bu durumu kabul etmemesi üzerine Ulusal Meclis anayasa yapmadan dağılmayacağını belirtip kendini Kurucu Meclis ilan etmiştir. Kralın yabancı askerlerle bu meclisi dağıtmaya çalışması üzerine silahlanan halk Bastil Hapishanesi ni basarak buradaki mahkumları serbest bırakmıştır (14 Temmuz 1789). Bu olay ihtilalin başlangıcı sayılır. Kurucu Meclis, rahiplerle soyluların uzun yıllardan beri süre gelen ayrıcalıklarına son vermiş, 28 Ağustos 1789 da İnsan ve Vatandaşlık Hakları Bildirisi ni yayınlamıştır. Bu dönemde bir anayasa hazırlanarak meşruti krallık (Meşrutiyet) yönetimi kurulmuştur. İnsan ve Vatandaşlık Hakları Bildirisi nde: Her insan doğuştan hürdür ve diğerleriyle eşittir, vazgeçilmez haklara sahıptir. Devlet gücü millete ait olmalıdır. Sadece milletin seçtiği temsilcilerin yönetme hakkı vardır. Millet de bu temsilcileri denetleyebilir. denilmiştir. Kral XVI. Lui bu gelişmeleri kabul etmediği için yakalanarak idam edildi (10 Ağustos 1792). Fransız ihtilali 1804 yılına kadar sürdü. Bu tarihte Napolyon Bonapart, imparator seçildi. Fransa da Birinci İmparatorluk Devri başladı. Fransız ihtilali nin Sonuçları Fransa da feodalite yıkıldı. Vatandaşlar arasında eşitlik ilkesi kabul edildi. Ulus egemenliği fikri yaygınlaşarak mutlak krallıkların yıkılabileceği anlaşıldı. Dünyada siyasal eşitsizliğe dayalı sosyal yapı değişmeye başladı. İnsan hakları, demokrasi, kardeşlik ve milliyetçilik kavramları tüm dünyada yaygınlaştı. Milliyetçilik akımının etkisiyle çok uluslu devletlerde bağımsızlık hareketleri sonucu İmparatorluklar yıkıldı, yerine milli devletler kuruldu. Fransız ihtilali, getirdiği değişikliklerle Yeni Çağ ın sonu, Yakın Çağ ın başlangıcı olarak kabul edilmiştir. Fransız ihtilali nin Osmanlı Devleti ne Etkileri Osmanlı İmparatorluğu başlangıçta Fransa daki gelişmelerden endişe duymamış, ihtilali, Fransa nın bir iç sorunu olarak görmüş ve 1795 yılında Fransa nın yeni rejimini tanımıştır. Fransız İhtilali nin, Osmanlı ülkesinde hem olumlu hem de olumsuz etkileri olmuştur. Fransız ihtilali, Osmanlı ülkesinde temel hak ve özgürlüklerin yasal güvence altına alınmasında, yargı güvencesinin sağlanmasında ve toplumsal eşitlik ilkesinin yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır. Bunun sonucunda Osmanlı ülkesinde, Demokrasi hareketleri ve Batılı tarzda yapılan yenilikler hızlanmıştır. Tanzimat ve Islahat Fermanları ilan edilmiş ayrıca, I. Meşrutiyet in ilanı ihtilalin getirdiği düşüncelerin etkisi ile gündeme gelmiştir. Meşrutiyet ilan edilerek parlamenter yönetime geçilmiştir. 128

19 Fransız İhtilali sonucunda, siyasal nitelik kazanarak yaygınlaşan milliyetçilik akımı, Osmanlı ülkesinde azınlıklar arasında hızla yayılmıştır. Bunun sonucunda XIX. yüzyılda azınlıklar bağımsız olmak için isyanlar çıkarmıştır. Dolayısıyla milliyetçilik akımı Osmanlı İmparatorluğu nun dağılmasına neden olmuştur. Fransız İnsan ve Vatandaşlık Hakları Bildirgesi (28 Ağustos 1789) Özgürlük başkasına zarar vermeyen her şeyi yapabilmektir. Egemenlik ulusundur. Hiç bir kişi ve kuruluş ulusça verilmeyen bir egemenliği kullanamaz. Mülkiyet hakkı kutsal ve dokunulmazdır. İhtilal Savaşları nda; Avusturya, Prusya, Rusya ve İngiltere, Fransa yla mücadele edip monarşik düzeni korumaya çalıştılar. Savaşlar Fransa nın Waterlo da yenilmesiyle son buldu ve Avrupa da bozulan dengeleri yeniden sağlamak amacıyla Viyana Kongresi toplandı (1815). Viyana Kongresi (1815) Bilgi Köşesi I. ABDÜLHAMİD Annesi : Rabia Sultan ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Herkes suçlu olduğu kanıtlanıncaya kadar suçsuz (masum)dur. İnsan ve vatandaş haklarının güvence altına alınması bir kamu gücünün varlığını gerektirir. Herkes din, inanç, düşünce ve düşünceyi açıklama ve yayma özgürlüğüne sahiptir. Fransız İhtilali nin, Avrupa ve Dünya Ülkelerine Etkileri Fransız İhtilali nin gerçekleştiği dönemde Avrupa da çok uluslu ve mutlakiyetle yönetilen devletler bulunmaktaydı. Avusturya, Prusya, İngiltere ve İspanya gibi devletler, Fransız İhtilali nin getirdiği fikirleri ülkeleri için tehlikeli gördüler. Bu yüzden bu ülkelerle Fransa arasında yılları arasında İhtilal Savaşları adı verilen savaşlar yaşandı. Fransa, özellikle Napolyon Bonapart döneminde Fransız İhtilali nin sonucunda ortaya çıkan eşitlik, demokrasi, milliyetçilik gibi fikir akımlarını, kendisine düşman gördüğü devletleri parçalamak için silah olarak kullanmaya başladı. Fransızlar her millete bir devlet sloganıyla çevresindeki çok uluslu devletleri parçalayarak egemenlik alanlarını genişletmeyi amaçlamışlardır. Her millete bir devlet anlayışı temel özgürlüklerin aracı gibi gösterilmeye çalışılmıştır. Avrupa devletleri, ihtilal Savaşları nın sonuçlarını değerlendirmek ve siyasi dengeleri yeniden kurmak için Viyana da Avusturya Arşidükü Metternich (Meternik) başkanlığında bir kongre topladılar (1815). Meternik Sistemi adı verilen bir politika oluşturdular. Bu sisteme göre Avrupa nın herhangi bir yerinde ayaklanma çıkması durumunda birlikte hareket edecekler ve Fransız İhtilali nin etkisiyle çıkan ayaklanmaları bastıracaklardı. Ancak aldıkları bu kararları Osmanlı Devleti nde, Yunan ayaklanması çıkınca uygulamadılar ve Yunan İsyanı na destek verdiler. Dindaşlık gayretiye Yunan İsyanı na verilen destek, Avrupa diplomasisinde dinin önemini ortaya koymuştur. Meternik Sistemi yle kendi topraklarında düzeni kontrol etmek için baskı ve şiddet uygulayan devletler, yeni ayaklanmaların ortaya çıkmasına engel olamadılar İhtilali nin ön plana çıkardığı düşünceler, Avrupa devletlerinde 1830 ve 1848 İhtilalIeri nin çıkmasına neden oldu. Babası : III. Ahmed Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : Osmanlı Padişahı dır. Kişisel Özelliği : Babası padişahlıktan çekildiği zaman beş yaşında idi. Ondan sonraki yaşamını elli yaşına kadar sarayda sıkı bir kontrol içinde geçirdi. Bu zaman diliminde Kur an yazmak ok ve yay işlemek, hat sanatı ve şiir ile uğraşmakla geçti. Karakter açısından ürkek ve yumuşak huylu bir kişiliği sahipti. Emirgan ve Beylerbeyi camileri ile Emirgan Çeşmesi ni yaptırdı. Gerileme Dönemi nin en ağır koşullarını içeren Küçük Kaynarca Antlaşması nı imzaladı. Özi Kalesi nin, Rusların eline geçtiğini öğrenince felç oldu. Ah Özü vah özü diyerek 1789 yılında can verdi. Türbesi İstanbul Bahçekapı daki kendisinin yaptırdığı 20 sandukalı Hamidiye türbesindedir. 129

20 ÜNİTE 4 XVIII. YÜZYILDA DEĞİŞİM VE DİPLOMASİ Bilgi Köşesi III. SELİM Annesi : Mihrişah Sultan Babası : III. Mustafa Yaşam Süresi : Saltanat Süresi : Osmanlı Padişahı dır. Öldürülen üçüncü padişahtır. III.SELİM DÖNEMİ A) III. SELİM DÖNEMİ OLAYLARI III. Selim, Osmanlı-Rus ve Avusturya Savaşları nın devam ettiği sırada I. Abdülhamit in ölümü üzerine tahta geçti. Osmanlı Devleti, bu dönemde üç kıtada, farklı toplulukları bünyesinde barındıran dünyanın sayılı devletleri arasında yer almasına rağmen, dünya güç dengeleri Osmanlı nın aleyhine dönmüştü. Devletin dış güvenliğinin sağlanması ve içeride kurumların yeniden işler hale getirilmesi gibi önemli sorunlar III. Selim i bekliyordu. 1) Osmanlı - Rus ve Avusturya Savaşları ( ) XVIII. yüzyılın sonlarında Osmanlı Devleti nin Rusya ve Avusturya ile savaşmasında, Rusların Kırım ı işgal etmeleri ve Osmanlı topraklarına egemen olmak istemeleri Rusya nın, Avusturya ile ittifak yaparak Osmanlı Devleti nin Balkan topraklarını aralarında paylaşmaları Rusya ile Avusturya nın Osmanlı Devleti ni yıkarak İstanbul u almak ve Bizans İmpara- Bu projeye göre: Eflak - Boğdan ve Besarabya da (Dinyester ve Tuna Nehirleri arasında) Dakya adıyla Rusya ve Avusturya ya bağlı bir devlet kurulacaktı. Dinyester e kadar olan Karadeniz kıyılarını Rusya alacak, Avusturya ya da Sırbistan, Bosna, Hersek ve Dalmaçya kıyıları ile Eflak ın bir kısmı verilecekti. Türkler Avrupa dan atılır ve İstanbul ele geçirilirse, İstanbul merkez olmak üzere Grek Devleti (Bizans İmparatorluğu) kurulacaktı. Bu devletin başına da II. Katerina nın torunu Konstantin, III. Konstantin adıyla kral olacaktı. Osmanlı Devleti I. Abdülhamit döneminde, Kırım ı geri almak ve Rusya nın emellerine son vermek için Rusya ya savaş açtı (1787). Osmanlı - Rus savaşı başladıktan kısa bir süre sonra,belgrad Antlaşması yla kaybettiği yerleri geri almak isteyen Avusturya, Osmanlı Devleti ne savaş açtı. Osmanlı Devleti ise Prusya ve İsveç ile ittifak antlaşması yaptı. Bu ittifaklar sonuç vermedi ve Osmanlı iki cephede birden savaşmak zorunda kaldı. Osmanlı Devleti her iki cephede de ağır yenilgilere uğradı. Prusya nın, Osmanlı Devleti yle ittifak ya- Kişisel Özelliği : Şişirilmiş bir torluğu nu yeniden kurmak için planlar yap- parak Avusturya sınırına asker yığması ve kişiliğe sahipti. Bunda Babası III. Mustafa nın etkisi büyüktür. Doğacağı sıralarda babasının baş müneccimi önlem almış, saatin çevresine farklı şeyler yazılı bir daire koymuştu. Doğum anında yelkovanın bunlardan hangisi üzerinde bulunacağı merakla bekleniyordu, bebek tahmin edilen saatten önce dünyaya geldi. Oda kapısının önünde bekleyen hekimbaşı bu haberi alır almaz saatin yelkovanını parmağı ile maları (Grek Projesi) Rusların genişlemesinden kaygı duyan İngiltere ve Prusya nın Osmanlı Devleti ni savaşa kışkırtması GREK PROJESi 1781 yılında Rusya ile Avusturya arasında ittifak kuruldu. Bu ittifaka göre; Osmanlı Devleti ne karşı açılacak bir savaşta iki taraf birbirine yardım edecekti. iki devlet arasında 1782 de yapılan yazışmalar sonucunda Osmanlı Devleti nin Avrupa daki topraklarının ele geçirilmesi halinde bu mirasın paylaşımı konusunda anlaşmaya vardılar. Bu paylaşma projesine Grek Projesi adı verilmiştir. Fransız ihtilali nin yaydığı milliyetçilik düşüncesinin ülke bütünlüğünü tehdit etmesi üzerine Avusturya, Rusya ile ittifakını bozarak Osmanlı Devleti yle Ziştovi Antlaşması nı imzalamış ve savaştan çekilmiştir (1791). Avusturya, savaştan çekilirken Orsova hariç işgal ettiği yerleri geri vermiştir. Osmanlı Devleti yle Rusya arasındaki savaş ise 1792 yılında imzalanan Yaş Antlaşması yla sona ermiştir Yaş Antlaşması na göre: Osmanlı Devleti, Kırım ın Rusya ya ait olduğunu onaylamıştır. Dinyester Nehri iki devlet arasında sınır kabul edilmiştir. 130