İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka Hastanelerinin Vefat Listeleri, Yaralı ve Hastaların Vefat Sebepleri ( )

Transkript

1 Çanakkale Araştırmaları Türk Yıllığı Yıl:, Bahar 05, Sayı: 8, ss , 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka Hastanelerinin Vefat Listeleri, Yaralı ve Hastaların Vefat Sebepleri (95-96) Lokman ERDEMİR * Öz Çanakkale Muharebeleri Türk tarihi ve Dünya tarihi açısında önemli bir dönüm noktasıdır. Savaşların siyasi sonuçları yanında iktisadî ve içtimaî sonuçları da vardır. Bununla birlikte savaş sadece muharebe cephede harp ya da birliklerin ikmali ile de değildir. Yaralanmalar, hastalıklar ve bunların tedavileri de savaşın bir parçasıdır. Osmanlı Devleti savaş sırasındaki sağlık hizmetlerinin kayıtlarını tutmuştur. Özellikle İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti nin idaresindeki hastanelerin sağlık kayıtları bu açıdan çok önemlidir. Cephe gerisine getirilen bir yaralının hastaneye girişinden hangi halde olursa olsun çıkışına kadar kaydının tutulması tıp tarihi ve dönemin sağlık hizmetlerinin anlaşılması açısından da ayrıca önemli bir durumdur. Bu çalışma ile Hilâl-i Ahmer Cemiyeti nin hastanelerindeki kayıtlardan yola çıkarak, yaralıların cephedeki yaralanmalarını mahiyeti ve vefat sebepleri üzerinde durulacaktır. Anahtar Kelimeler: Birinci Dünya Harbi, Çanakkale Cephesi, Sağlık, Tıp, Yaralanma The Deceased List of Istanbul s Red Crescent Association, Taksim and Darussafaka Hospitals and the death reasons of the wounded and ill (95-96) Abstract The Gallipoli Battles is a turning point in Turkish history as well as the world history. There are economic and social outcomes of these wars. At the * Yrd. Doç. Dr. Lokman Erdemir, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Tarih Bölümü, lokmanerdemir@hotmail.com 705

2 Lokman Erdemir Çanakkale 05 same time, the wars are not all about combatting in the battlefield and unit supply. Injuries, illnesses and treatment of these are a part of the wars as well. The Ottoman Empire took a record of health care services during the war. Particularly, the records of the hospitals under the management of Istanbul s Red Crescent Association are very important. Besides, it equally important to know how the sanitation works went down in that time for the history of medicine, to have a record of the wounded from his/her coming to the hospital and leaving. With this study, based upon the Red Crescent Association s hospital records, we will lay emphasis on the essence of battlefield injuries and the causes of deaths. Keywords: World War I, Gallipoli Battles, Health, Medicine, Injuries Giriş Birinci Dünya Harbi nin Türk tarihi açısından en önemli cephesi şüphesiz Çanakkale dir. Cephedeki zayiat (şehit, yaralı, esir vs.) rakamlarında bile henüz bir netliğin olmadığı bu en hazin zaferinin kazanıldığı muharebelerin en az bilinen yönü ise cephe gerisinde yaşananlardır. Çanakkale Boğazı na ilk ateş Kasım 94 te düşer. Çanakkale de bir cephe açılması süreci ise Ocak 95 teki gelişmeler ile olur. 9 Şubat ta Boğaz da başlayan bombardıman 8 Mart 95 te İngiliz ve Fransız gemilerinden oluşan donanmanın aldığı ağır bir mağlubiyet ile sonlanır. Sonrası ise Gelibolu Yarımadası nın muhtelif sahillerine müttefiklerin bir kara çıkarmasıdır. Cepheden ilk Yaralı Nakli 5 Nisan 95 sabahı başlayan kara çıkarmasını müteakip ilk iki haftanın zayiatı e yakındır. Hâlbuki Çanakkale yi savunan 5. Ordu nun hastanelerindeki yatak kapasitesi Mayıs 95 sonu itibari dir. Çıkarma başladıktan bir hafta sonra Mayıs 95 itibari ile Akbaş Nakliyat Hastanesi nden.7 kişi geriye nakledilir. 5. Kolordu komutanı olarak Temmuz ayında cepheye gidecek Fevzi Çakmak günlüklerinde 7 Mayıs a kadar Haydarpaşa İskelesi ne nakledilen yaralı sayısını.000 olarak vermektedir. Lokman Erdemir, Çanakkale Savaşı Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 009, s Erdemir, s. 4, Lokman Erdemir, Çanakkale Muharebe Meydanlarından İstanbul Hastanelerine: Sağlık Hizmetleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi Yıl: 0/, Sayı:5, s

3 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka... Cephedeki sağlık kuruluşlarının kâfi gelmemesi, bazı yaralanmaların tedavisinin cephede imkânı olmaması yaralıları hızlı bir şekilde başta İstanbul olmak üzere cephe gerisindeki memleket hastanelerine naklini zorunlu kılmıştır. Cepheden ilk yaralılar ise çıkarmadan beş gün sonra 0 Nisan 95 te olur. Bu durum seferberlik ilan edildikten üç gün sonra 5 Ağustos 94 te ön görülerek, İstanbul da açılacak hastaneler ve işleyiş planları da yapılır: Harbiye Nezareti nin İstanbul da açılmasını planlandığı yatak kapasitelik hastanelerin.000 yataklık kısmını ise Hilâl-i Ahmer Cemiyeti tesis edip işletecektir. 4 Yaralıların cepheden Sirkeci İskelesi ne gelmesi üzerine Hilâl-i Ahmer Cemiyeti kendisinden talep edilmesi üzerine üstün gayretle Galatasaray, İstanbul ve Daruşşafaka Mekteb-i Sultânîlerini hastane olarak düzenlemiştir. 0 Nisan birkaç gün içinde gelen yaralıların artması yeni hastanelerin de açılmasını gerekli kılacaktır. Bunun üzerine Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Cağaloğlu ndaki İnas Sultanîsi ni, Haydarpaşa Tıp Fakültesi ni, Taksim deki Zapyon Mektebi ve Kadırga Doğumevi ni yaralıların tedavisi için hastane haline getirir. 5 Çanakkale de muharebelerin bittiği, İngiltere ve Fransa nın askerini cepheden tamamı ile çektiği 9 Ocak 96 tarihine kadar İstanbul hastanelerine nakledilen yaralı ve hasta sayısı ise i bulur. 6 İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti dâhil açılan hastane sayısı ise kayıtlarda 5 dir. 7 Bu çalışmamız ile tüm sağlık hizmetlerini vermekten ziyade gelecekte yapılacak çalışmalara bir başlangıç olarak Hilâl-i Ahmer Taksim ve Daruşşafaka hastanelerinin vefat listeleri verilecektir. Şu bir gerçek ki Hilâl-i Ahmer Cemiyeti nin İstanbul da açtığı ya da idaresinde bulunduğu hastaneler bununla da ibaret olmayın yedi adet hastaneyi işletmiştir: Erdemir, Çanakkale Savaşı Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, s Erdemir, Çanakkale Muharebe Meydanlarından İstanbul Hastanelerine s. 9, ATASE, Kls., Dos. 4, Fih Lokman Erdemir, Çanakkale Savaşı Sırasında İstanbul Hastanelerinde İlk Sağlık Hizmetleri ve Şehitlerin Defni Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 7: (0), s Erdemir, Çanakkale Savaşı Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, s Erdemir, Çanakkale Muharebe Meydanlarından İstanbul Hastanelerine s

4 Lokman Erdemir Çanakkale 05 Tablo : Hilâl-i Ahmer hastaneleri ve tedavi edilen yaralı miktarları. Hilâl-i Ahmer Hastaneleri Duhul eden mecrûhîn miktarı Taburcu edilen mecrûhîn miktarı Tebdil-i hava edilen mecrûhîn miktarı Hizmet-i müsellahaya tefrik edilenlerin miktarı Tekâud edilenlerin miktarı İhraç edilenlerin miktarı Vefât edenlerin miktarı Diğer Hastanelere nakledilenler Suret-i atiyede hastanesinden huruç edenlerin yüzde nispeti Taburcu Tebdil-i hava Gayr-i müsellaha Tekaud İhrac Vefat Diğer hastanelere nakil Tıp Fakültesi ,7 4,75 0,86 5,8 0,08,70 8,08 Beyoğlu ,0 5,6 0,94 4,66 0,04 7,88 0, Daruşşafaka ,5 9,, 0,84 0,,87 8,7 Taksim ,0,0 0,6,80 0 7,56 0,99 Galata ,6 5,0 0,88,0 0,7 4, 7,6 Cağaloğlu , 8,05 0,67,9 0,9 0,5 6, Kadırga ,65 8,76 0,6 4,7 0 9,54 6, Yekûn ,,84 0,69 4,54 0, 6,89 9,8 ATASE, Kls. 89, Dos. 4, Fih. -. Hilal-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka Hastaneleri İlk yaralı naklinden sonra ikinci aşamada açılan hastanelerden olan Taksim hastanesi Taksim de Zapyon Mektebi nin hastane haline getirilmesi şeklinde faaliyetine başlamıştır. 8 8 Türkiye Kızılay Derneği 7 Yıllık Hayatı ( ), Ankara, 950, s

5 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka... Bu hastanelerden Taksim ve Daruşşafaka Hastanelerinin yatak kapasitesi ise 500 dür. Daruşşafaka Hastanesi faaliyetini Mayıs 95- Şubat 96 tarihleri arasında yürütmüştür. 9 Taksim Hastanesi ise Daruşşafaka Hastanesi ile aynı gün açılmakla birlikte faaliyetine ondan biraz daha fazla 9 Nisan 96 tarihine kadar devam etmiştir. 0 Tablo de de görüldüğü üzere çalışmamızın konusunu teşkil eden Taksim Hastanesine 568, Daruşşafaka Hastanesi ne ise 8 yaralı ve hastanın kabulü yapılmıştır. Bu yaralılardan Taksim Hastanesi nden 05 i (listede 8 görünse de arşiv belgesinde 90-0 sıra numarası yazılmamış) Daruşşfaka dan ise 4 kişi vefat ettiği görülmektedir. Bu sayılar biraz sonra vereceğimiz vefat listeleri ile de uygunluk göstermektedir. Bu iki hastanenin vefat listelerinin bir kısmında yaralıların yaralarının vasfı ile yaralının vefat sebebi yazılmıştır. Bu ise bize cephede askerin aldığı yaraların vasfı ve yoğunluğunu göstermesi bakımından önemlidir. Ayrıca bu yaralanmaların neden olduğu ölüm sebeplerinin de yazılmış olması ayrıca önemli bir durumdur. 9 Osmanlı Hilâl-i Ahmer Mecmuası, (OHAM), Numara 5, s. 4; Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi Tarafından Tertib Edilen Takvim, c. II,, s. -5; Türkiye Kızılay Derneği, s. 8; Kızılay Arşivi 67/. 0 Kızılay arşivi, 70/. Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti nin Taksim Hasatanesinde Nisan tarihinden 8 Mart [] tarihine kadar taht-ı tedaviye alınan yedi yüz doksan altı mecruhinden vefat edenlerin künyeleri miktarı ve sebebi vefatları hakkında cetveldir. Mecmuu vefat adedi 8. Kızılay Arşivi 67/ Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti nin Daruşşafaka Hastahanesi nde 9 Nisan tarihinden Kânunusani tarihine kadar [ Mayıs 95-4 Şubat 96] taht-ı tedaviye alınan iki bin iki yüz otuz sekiz mecruhinden vefat edenlerin künyeleri miktarı ve sebebi vefatları hakkında cedveldir. Mecmuu vefat adedi 4, Kızılay Arşivi 67/. 709

6 Lokman Erdemir Çanakkale 05 Tablo : Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim Hasatanesi Vefat Listesi Protokol Nosu Sınıfı Alayı Taburu Bölük ve Manga Rütbe İsmi ve şehri, pederinin ismi, memleketi ve tarih-i tevellüdü Ait olduğu redif taburu dairesi Tarih-i dühûlü Tarih-i vefatı Sebeb-i Vefâtı /7 /5 Bursa, Bilecik, İnegöl, Latife karyesinde Salih oğlu Ömer []96 Bursa, Balıkesir, Bandırma, Aşin karyesinden Mehmet oğlu Kasım 08 İnegöl Bandırma Nisan 4 Nisan 7 Mayıs 8 Mayıs Şarapnelden mütehassıl sâk-ı eymende vasi ve gayr-ı muntazam cerha-i nariye Tetenoz- Küzaz Cerhî Deren cidar-ı cephesi hizasından dühûl eden mermi hacib-i (kaş) eysardan hurûc etmiştir. İltihab-ı sehaya cerhi (Beyin zarı yarası) /9 /7 / 9/0 / 4/5 Bursa, Kütahya, Eskişehir, Hamidiye karyesinden Hüseyin oğlu Abdülhakim []0 Bursa, Kütahya, Eskişehir, Seyitgazi karyesinden Mustafa oğullarından İsmail oğlu İbrahim []05 Bursa, Afyonkarahisar, Menelke! karyesinden İmam oğullarından Halil oğlu Mehmet []00 Eskişehir Eskişehir Sandıklı Kastamonu, Bolu, Göynük Bulanık karyesinden Osmanoğlularından Yakup Göynük oğlu Mustafa. []08 Konya, Ilgın, Sarı Ali oğlu Süleyman. []04 İstanbul, Hırka-i şerif, Çukurçeşme Mahallesi nden Ahmet oğlu Arif. []98 Ilgın Hırka-i şerif 7 Mayıs 7 Mayıs 7 Mayıs 7 Mayıs 7 Mayıs Mayıs 0 Mayıs 0 Mayıs Mayıs Mayıs Mayıs 8 Mayıs kebir-i içine duhul eden mermi-yi nariye huruç etmiştir. (İltihab afeni) Fahz içinden vasat-ı vahşisinden nahiye-i elviyeye kadar mümted şarapnelden mütehassıl vasi bir cerha-i nariye İntan-ı afeni (enfeksiyon) Şarapnelden mütehassıl fahz-ı eysarda cerha-i nariye-i vasia Kangren-i ve intan-ı afeni Şarapnelden mütehassıl fahz-ı eymanın ulvisinde kesr- azm-ı fahz. fahzının harabatıyla müterafık cerha-i nariye. Kangren Said-i eysarda gayet vasi harabat ince ızam ile müterafık şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye Küzaz-ı cerhi Zahrının sol tarafında. dal üzerine isabet eden kurşun... eysarı cerh ederek dahilde kalmıştır. Cerha-i nafize-i sadr-ı eysar Zatü r-rie cerhi 70

7 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka /6 Yek 4/8 Bursa, Kütahya, Uşak, Hacı Sefer mahallesinden Tahtaoğullarından Hacı Mehmet oğlu İbrahim. []95. Mamuretülaziz, Soran, Çemişgezek karyesinden Evliyaoğullarından Mustafa oğlu Mehmet. []08 Bursa, Balıkesir, Ahmet oğlu Şakir. []09 Konya, Antalya, Yasnılı karyesinden Hüseyin oğlu Hasan. []04 Uşak Çemişgezek Balıkesir 7 Mayıs 8 Mayıs 8 Mayıs 8 Mayıs Mayıs 4 Haziran 6 Haziran 0 Haziran Sağ kolunun kadem u vasatına isabet eden şarapnel azm-i müttefikan kesr etmiş azm-ı kehri-i niyayet-i süfli üzerine bir ceriha-i nariye şarapnel Küzaz-ı cerhi Sak-ı eyserin half ve ulvisine gayetle vasi şarapnel cerihasıyla sa k-ı eymanın.. ve vasatının sathi şarapnel cerihası İntan-ı afeni Kesr-i azm-ı kasaba-ı eysar ile müterafık şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita. Şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i basîta Küzaz cerhi.. bağının kamilen harabatıyla müzâk şarapnelden mütehassıl cepha-i nariye-i muhtelita İntan-ı afeni 5 0/ Erzurum, Erzincan, Kemah Uzman karyesinden İsmetoğullarından İsmail oğlu Mustafa. []00 Kemah 8 Mayıs Haziran -el- kadem içinden duhul eden mermi birinci ve ikinci ızâmı şattu l- kademi kesr ile zahrında huruç etmiştir. Zatü l-rie / 8/4 4/7 5/6 Onbaşı Onbaşı Edirne, Uzunköprü, Değirmenci karyesinden Süleyman oğlu Âdem. []04 Edirne, Tekfurdağı, Hüseyin Çavuş mahallesinden Hüseyin oğlu Mehmed. []99 Adana, Kozan, Fetçe, Yeniköy karyesinden Âşık Yusuf oğullarından Hüseyin oğlu Mehmed. []0 Edirne, Tekfurdağı, Malkara, Donköyü karyesinden Dimitri oğlu Hristo. []08 Uzunköprü Tekfurdağı Kozan Malkara Temmuz 6 Haziran 8 Haziran 0 Haziran 4 Temmuz 8 Temmuz Temmuz Temmuz Şarapnelden müstahsil sağ omzunda cerha-i (yara) nâriye-yi amîka Kangren Ketf-i eymenin ensesine isabet eden şarapnel parçası aksâm-ı ruhveyi kâmilen tahrîb ederek gayetle vâsi bir cerha-i girmiştir. Kangren Mermiden mütehassıl cerha-i nâriye-yi basîta-i sâk-ı eyser. Fakrü d-dem Zaviye-i fekki-i süfli-i eysarda cüruh-ı neriye-i basita, fahz-ı eysarın sülüs-ü süflisi ense ve haşiyesinde üç adet cüruh-u nariye-i basîta rahfa-ı eymanın fevkine isabet eden mermi İntan-ı afeni 7

8 Lokman Erdemir Çanakkale /6 İzmir, Aydın, Kuruşlu karyesinden Hâcı Mustafa oğlu Süleyman. []98. Aydın 6 Temmuz Ağustos Şarapnelden mütehassıl cerha-i nâriye-i basîta-i unuk-u eysar. İltihab-ı ema-i müzmin (bağırsak yangısı) Edirne, Uzunköprü, Küçük Mendes karyesinden Ali oğlu Yunus. []0 Uzunköprü 0 Temmuz Ağustos Kurşundan mütehassıl cerha-i nariye-i fahz-ı eysar. İntan-ı afeni /8 Kastamonu, Bolu, Zağfranbolu Akviran Karyesi Recep oğlu Halil. []97 Zağrranbolu 4 ağustos 6 ağustos Şarapnelden mütehassıl aduvv ve said-i eymende curuh-ı nariye-i vâsia Kangren 6 /6 Bursa, Kirmastı, Alasin karyesinden Salih oğlu Mustafa. []9 Kirmastı 4 ağustos 9 ağustos Şarapnelden mütehassıl izâm-ı said-i eyserin kesriyle müterafık cerhaâ-i nariye-i muhtelita İntan-ı afeni /0 / 8/ / /9 Adana, Mersin, Tarsus, Kapu karyesinden Velioğullarından Ahmet oğlu Hasan. []05 İzmir, Manisa, Soma, Cina karyesinden Ahmed oğlu Ali []0 Tarsus Manisa İstanbul, İzmit,.. Koloğullarından Mustafa İzmit oğlu Ahmed. []07 Bursa, Eskişehir, Cünun karyesinden velibaba oğullarından Hüseytin oğlu Mustafa. []90 Bursa, Bilecik, Güzelce karyesinden Zağzarancı oğullarından Osman oğlu Mustafa. []07 Eskişehir 4 Ağustos 4 Ağustos 7 ağustos 7 Ağustos 0 4 Ağustos 7 Ağustos 4 ağustos 4 Ağustos 6 ağustos Şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i vasi kadem-i eyman Küzaz-ı cerhi. Nasiye-i ebtiyye-i eysarda duhul eden mermi adalet-i zahriyyeyi tahrib ve azm-i ketfi kesr ederek dördüncü zahriyye hizasından huruç etmiştir. İntan-ı afeni. Fahz-ı eysarın taraf-ı süflisine mafsal-ı rükbenin fevkine isabet eden şarapnel.. zorlamıştır. Kangren Ka b-ı vahşi-i eysara isabet eden kurşunun ka b-ı mezkur ile azm-ı kasabanın sülüs-ü süflisini kesr ederek sa k-ı eysarın sülüs-ü süflisi kademinden huruç etmiştir. İntan-ı afeni. Fahz-ı eysarın kesr-i tefennütü ile müterafık kurşundan mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita. İntan-ı afeni /9 Trabzon, Rize, Salhan, Kaçarçırak karyesinden Sadıkoğullarından Hüseyin Rize oğlu İsmail. []06 7 ağustos 7 ağustos Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i amika-i fahz-ı eyman. İntan-ı afeni. 7

9 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka /5 İstanbul, Eyüp civarında Hacı İsa Mahallesi nde Mehmed oğlu Ali []96 Eyüpsultan 4 Ağustos 0 Ağustos Şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i nafize-i sadreyman Nezf-i dahil (İç kanama) /6 8/5 Kastamonu, Bolu, Taşköprü Bataklı karyesinden Mehmet oğlu İsmail. []94 Bursa, Bilecik, Gölpazar, Konuzlar karyesinden İsmail oğlu Mustafa. []95 Taşköprü Gölpazar 4 Ağustos 4 Ağustos Eylül Eylül Bombadan müthassıl curuh-ı nariye-i menkude-i naciye. eymen. İntan-ı afeni. Sekizinci dalın kesriyel müterafık şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i nafize-i sadr-ı eysar şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i basita-ı fahz-ı eysar. Zatü r-rie cerhi (Akciğer yangısı) 7 7 /6 Adana, Mersin, Tarsus, Egerhan karyesinden Hacı Mehmet oğlu Mehmet. []05 Tarsus 4 Ağustos 5 Eylül Şarapnelden mütehassıl naheye-i katıne-i eymenda cerha-i nariye-i vasia. Zatü r-rie /5 Ankara, Kırşehir, Ömer Çamlı karyesinden Hasan Kethüdaoğullarından Kadir oğlu Mehmet. []08 Kırşehir 4 Ağustos 9 Eylül Mafsal-ı.. hizasında isabet eden şarapnel tahrip ile müterafık cerha-i nariye. İltihab-ı ema-i müzmine /0 /8 / /8 Adana, Osmaniye, Hassa Taban! karyesinden Haydar Kızıloğulları Yusuf oğlu Ahmed. []96 Hassa Kastamonu, Gerze karyesinde Çolaoğullarından Ali Gerze oğlu Kadir. []05 Ankara, Beypazarı, Kırbası karyesinden Osmanzadeoğullarından Hasan oğlu Ramazan. []07 Beypazarı Adana, Mersin, Tarsus, Bağçe karyesinden Ali oğlu Tarsus Yusuf. []99 4 Ağustos 5 ağustos 7 Mayıs 4 Ağustos 4 Eylül Eylül ağustos 9 Eylül Şarapnelden mütehassıl ceha-i nariye-i muhtelitamafsal-ı rükn-ü eymem. İntan-ı afeni Azm-i şazıyye-i eysarın kesriyle müterafık şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita. Şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i amika-i fahz-ı eyman İntan-ı afeni Mermiden mütehassıl aza m-ı eysarın kesriyle müterafık cerha-i nariye-i muhtelita. İltihab-ı ema-i müzmine Azim-i cephenin kesriyle müterafık mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita Hurac-ı dimaği (Beyin yangısı) /7 Konya, Antalya, Elmalı, Selamlar karyesinden Veli oğlu İbrahim. []05 Elmalı 4 Ağustos Eylül Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita-i mafsal-ı rükb-i eymen İntan-ı afeni 7

10 Lokman Erdemir Çanakkale / İzmir, Manisa, Milas, Avşar karyesinden Hüseyin oğlu Veli. []07 Kastamonu, Safranbolu, Uzunismail oğullarından Hasan oğlu İbrahim []96 Milas Zağfranbolu 7 Ağustos Ağustos Eylül 7 Eylül Bombadan mütehassıl curuh-ı nariye-i adîde-i fahz-ı eyman ve ızam-ı kesriyele müterafık cerha-i nariye-i kadem-i eyman Küzaz-ı cerhi Mermiden mütehassıl sekizinci dal -ı eymanın kesriyele müterafık cerha-i nariye-i nafize-i sadr-ı eyman. Zatü r-rie cerhi / Bursa, Balıkesir, Bandırma Manyas karyesinden İsmail oğlu Osman []08 Bandırma 7 Teşrinievvel 8 Teşrinievvel İntan-ı afeni Bursa, Afyonkarahisar, Sandıklı Cuma karyesinden İdris oğlu Ahmet []9 Sandıklı 4 Ağustos 9 Teşrinievvel İntan-ı afeni /6 Ankara, Kayseri, Fehimli karyesinden. Tufanoğullarından Hasan oğlu Seyfullah. []07 Kayseri 0 Haziran Teşrinievvel / Konya, Akşehir, Ayılan Yusuf karyesinden Topaloğullarından Mustafa oğlu Süleyman []0 Akşehir Eylül Teşrinievvel Mekkari Ankara, Sungurlu, Arapoğullarından Ahmed oğlu Mehmed. []95 Sungurlu 7 Teşrinievvel Teşrinievvel /6 İzmir, Manisa, Kula, Balalnı karyesinden Ömeroğullarından Mehmet Oğlu Hüseyin []07 Kula 7 Teşrinievvel Teşrinievvel /9 Konya Çatlıkarası mahallesinden Sarıoğullarından Mustafa oğlu İsmail []0 Konya 5 Ağustos 8 Teşrinievvel / Ankara, Sivrihisar, Balçık, Narlı karyesinden Hacı Mustafa oğullarından Osman oğlu Hasan Hüseyin []0 Sivrihisar Ağustos 8 Teşrinievvel /6 Bitlis, Şirvan, Ğane karyesinden Ahmet oğlu Hüseyin []0 6 temmuz 9 Teşrinievvel 74

11 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka /6 Kastamonu, Ayancık, Karamollaoğlularından Hüseyin oğlu Mehmet []05 Ayancık 8 Temmuz 5 Teşrinievvel / Bursa, İnebolu, Karacahisar yolu, Işıklar karyesinden Yahya oğlu Pala! []9.. 5 TEşrinievvel 7 Teşrinievvel /4 İzmir, Manisa, Bayındır, Dereköyü karyesinden Hasançavuşoğullarından İbrahim oğlu Hüseyin Bayındır 5 Teşrinievvel 7 Teşrinievvel Unukdan ( boyundan) /9 Konya, Isparta, Karaağaç, Medire karyesinden Usta Ahmed oğlu Salih Karaağaç 5 Teşrinievvel 8 Teşrinievel / Ankara, Haymana, Alaca! karyesinden Çanakoğullarından Süleyman oğlu Tahir. []0 Haymana 5 Teşrinievvel 0 Teşrinievvel / Ankara, Kayseri, Yolu! karyesinin İzmiroğullarından Ali oğlu Ahmed. []09 Kayseri 7 Teşrinievvel 4 Teşrinievvel / Ankara, Kayseri, Havran karyesinden Tulyacı! Oğullarından İsmail oğlu Osman. []94 Kayseri 7 Teşrini Evvel Teşrinisani Azm-ı kasaba-ı eymanın kesriyle müterafık bombardımandan mütehassıl cerha-i nariye İntan-ı afeni /5 Kala-i sultaniye, Biga, Yüzerçeşme karyesinden Ali oğlu Ahmed. []95 Biga 7 Teşrinievvel 8 Teşrinisani Bombardımandan mütehassıl cerha-i nariye-i vasia-i fahz-ı eyman İntan-ı afeni /9 Edirne, Uzunköprü ahalisinden Raif oğlu Hüseyn []09 Uzunköprü 8 Temmuz 8 Teşrinisani Şaranpnelden mütehassıl cerha-i nariye-i mutelita-i mafsal-ı fahz-i eysar. İntan-ı afeni /9 Bursa, Bilecik, İnegöl, Sülüklü karyesinden Mehmed Sefer oğlu Şakir. []04 İnegöl 8 Mayıs Teşrinisani Kesri azm ı kasaba ve şaziyye-i eymen ile müterafık mermiden mütehassıl cerha-i narie-i sak-ı eymen İltihab-ı 75

12 Lokman Erdemir Çanakkale /8 5/4 Ankara, Çorum, Sungurlu, İğneağzı karyesinden Korucu oğullarından Ali oğlu Ali []98 Bursa, Balıkesir, Soma Sarıbeyler karyesinden Molla Halil oğullarından İsmail oğlu İsmail. []9 Sungurlu Soma 5 Teşrinievvel 5 Teşrinievvel Teşrinisani Teşrinisani Azm-ı fahızın kesriyle müterafık bombadan mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita-i fahzın bombadan mütehassıl cüruh-u nariye i muhtelita İltihab-ı sehaya ve dimağî cerhi (Beyin zarı yarası) Bombardımandan mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita-i münfasıl rükbe-i eyser. İntan-ı afeni İzmir, Muğla, Milas, Sapancılar karyesinden Veli oğlu Mustafa []06 Milas 6 Teşrinisani Teşrinisani Bombardımandan mütehassıl nasiye-i eymende cüruh-u nariye-i amika İshal-i müzmin Amele Tb. / Kal a-i Sultani, Malkara, Düziçi karyesinden Zisva! oğluyorgi. []99 Malkara Eylül Teşrinisani Mermiden mutahassıl curuh-u nariye-i basita-i sak-ı eymen ve fahz-ı eysar. İntan-ı afeni / Konya, Niğde, Aksaray, Köseler karyesinden Hacı Süleyman oğlu İbrahim []0 Aksaray 0 Haziran 4 Teşrinisani /7 İzmit, Adapazarı, Ömerli karyesinden Mollahalil oğullarından Ali oğlu Mehmed 96 Adapazarı 6 Temmuz 4 Teşrinisani /0 Konya, Ilgın, Başoyolu! Mecidiye karyesinden Çaycı! oğlu İsmail. []9 Ilgın 9 Teşrinisani 5 Teşrinisani Çavuş Adana, Silifke, Saraylı karyesinden İbrahim oğlu Veysi []94 Silifke 7 Teşrinievvel 7 Teşrinisani Fırka Edirne, Samanlı, Canbarlar karyesinden Kasım oğullarından Mehmet oğlu Samanlı Recep []06 0 Teşrinisani 8 Teşrinisani / Konya, Sultaniye, Armudlu karyesinden Muttalip Oğullarındna Ahmet oğlu Mustafa. []08 Sultaniye Eylül 9 Teşrinisani 76

13 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka Amele Taburu Ankara, Çorum Ğukune! karyesinden Ümmetoğullarından İbrahim oğlu Mehmet. []90 Çorum Teşrinisani 5 Teşrinisani \4 Kastemonu, Sinop, Fazile karyesinden Nuh oğullarından Muhammed oğlu Ali []00 Boyabad Teşrinisani 7 Teşrinisani 7 8 9\ Ankara, Kayseri, Aziziye, Vekili karyesinden Bekir oğlu Vahid. []0 Aziziye Teşrinisani 7 Teşrinisani \4 Konya, Isparta, Hisarkaya mahallesinde Haliloğullarından Hasan oğlu Ali []99 Isparta 0 Teşrinisani 7 Teşrinisani 7?? 6 \4 Onbaşı Konya, Antalya, Akseki, Hacı Osmanoğullarından İbrahim oğlu Muhammed. []95 Akseki Teşrinisani 7 Teşrinisani /0 Konya nın Seyidler mahallesinden Ömer oğlu Ali. []97 Konya 5 Teşrinisani 8 Teşrinisani \0 Halep, Kilis, Orasi! karyesinden Seyho oğlu Şeyh Hasan. []97 Kilis 9 Teşrinisani 9 Teşrinisani İkinci Fırka karargahında \0 Trabzon, Tirebolu, Civil karyesinde Arif oğlu Tevfik. []97 Tirebolu 7 Teşrinievvel Teşrinievvel \6 Bursa, Kütahya, Gördes!, Sarıçam karyesinden Muhammed oğlu Hüseyin. []5 Gördes! 5 Teşrinisani Kânunuevvel 77

14 Lokman Erdemir Çanakkale \ Kastamonu, Bolu, Edremit Yenice karyesinden Kadir oğlu Muhammed Taraklı 7 Haziran 6 Kânunuevvel \6 Ankara, Kayseri Kalecik Uster karyesinden Mustafa oğullarından İsmail oğlu Kalecik Murtaza. []05 7 Ağustos 9 Kânunuevvel \5 İzmir, Aydın Nazilli Cibarlı karyesinden koca Muhammed oğullarından Yusuf. Nazilli []08 Teşrinisani 4 kanuni evvel \7 İzmir, Aydın, Demirci karyesinden Halil oğlu Kamil. []90 Çine Kânunuevvel 4 Kânunuevvel 8 54 İstihkâm 4 \0 Onbaşı İzmir, Kula, Hacı Abdurrahman karyesinden Katırcı oğullarından Muhammed oğlu Mustafa []0 Kula Eylül 6 kanuni evvel \6 Ankara, Yozgat, Akdağ, Sakallıoğullarından Osman Yozgat oğlu Muhammed []05 Eylül 9 kanuni evvel \ İzmir, Manisa Gördes karyesinden Karacaoğullarından İsmail oğlu Ömer Faruk, []9 Gördes 0 Kânunuevvel 9 kanuni evvel /7 Bursa, İnegöl, Karalar karyesinden Şakir oğlu Ahmet. []07 İnegöl 5 Teşrinievvel 0 Kanunuevvel / Kütahya, Uşak, Yozgat karyesinden Osman oğlu Ahmet. []96 Uşak 7 Teşrinisani 0 Kânunuevvel 78

15 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka /7 Koya, Isparta, Yalvaç karyesinden oğullarından Osmanoğlu Ali. []9 Yalvaç 9 Kânunuevvel 7 Kânunuevvel / Bursa, Bilecik, Gölpazarı, Çıkarlar karyesinden Hasan Hüseyin oğlu Mustafa. zarı Gölpa- []09 Kânunuevvel 9 Kânunuevvel / Bursa, Balıkesir Surbey karyesinden Kocaömeroğullarından İbrahim oğlu Hasan. []0 Balıkesir 6 Kânunuevvel Kânunusani / NEfer Bursa Balıkesir Körüm karyesinden Gülismailoğullarından Mehmet oğlu Raşid. []09 Balıkesir Kânunuevvel Kânunusani /8 Musul, Süleymaniye, kariyesinden Hasan oğlu Mahmut. []89 Süleymaniye 4 Ağustos 4 Şubat /5 İzmir, Ödemiş, Kayaköy karyesinden Ali oğlu Hüseyin. []94 Ödemiş 7 Şubat muvazzaf 7 /6 İzmir, Denizli, Bozdoğan, Buldan oğullarından oğlu Mustafa. Denizli Kânunusani 9 Şubat /4 İzmir, Aydın, Taka mahallesinden Mustafa oğlu []0 İzmir 8 Kânunusani Şubat /5 Kastamonu, Cide, Gerede Makamlar kariyesinden Nebi oğullarından Rüstem oğlu Muhammed. : []00 Gerede 8 Kânunusani Şubat /8 Kastamonu, kariyesinden Ömerağa oğullarından Kenferi Mustafa oğlu Hasan. : []05 8 Mart Şubat 79

16 Lokman Erdemir Çanakkale /0 Bursa, Bilecik, Sükût Harameyn karyesinden Molla Osmanoğullarından Halid Sükût oğlu Muhammed. []97 Kânunusani 5 Şubat 0 70 /6 İzmir, Aydın, Nazilli, Çuhan kariyesinden hoca Bekir oğullarından Bekir oğlu Muhammed []07 Nazilli Kânunusani 6 Şubat /8 İzmir, Denizli, Buldan, Arapilyas karyesinden Musa oğlu []08 Buldan 6 Kânunusani 0 Şubat 60 Topçu/ Erzurum, Kiğı, Hasköyü karyesinden Korkmaz oğullarından Muhammed oğlu İbrahim. []0 Kiğı 5 4 Şubat /0 Ankara, Maden, İsmail oğlu Razettin. []90 Maden Kânunusani 7 Mart / Kastamonu, İnebolu, karyesinden Murat oğullarından Emin oğlu Ahmet. İnebolu []00 8 Kânunusani 8 Mart /5 İzmir, Denizli, Sarayköy, Eman oğullarından Ali oğlu Salih. []05 Sarayköy 5 Teşrinievvel 6 Mart /6 Bursa, Kütahya, Uşak, Erciye kariyesinden Ali Kadir oğullarından Muhammed Uşak oğlu Arif. [] 99 7 Mart 9 Mart /6 İzmit, Adapazarı, Başlı kariyesinden Oğullarından Adapazarı Ramazan oğlu Salih. []08 Kanunusani 9 Mart /6 Konya, Karaman, Suruçlu kariyesinden Yusuf oğullarından Muhammed oğlu Mustafa. []07 Karaman Kânunusani Mart 70

17 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka... Tablo : Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Daruşşafaka Hastanesi Vefat Listesi Protokol Nosu Sınıfı Alayı Taburu Bölük ve Manga Rütbe İsmi ve Şehri, pederinin ismi, memleketi ve tarih-i tevellüdü Ait olduğu redif taburu dairesi Tarih-i duhulü Tarih-i vefatı Sebeb-i Vefâtı 5 95 Piyade Süvari Piyade Süvari / / /7 Edirne, Gelibolu, Maydos ahalisinden Hacı Hasan oğlu Hüseyin. İzmir, Denizli, Tavas, Fırka-i karyesinden İsmail oğlu Mustafa. Konya, Niğde, Koçhisar, Gedikli karyesinden Mehmet oğlu Ahmed. Maydos Baranküt Koçhisar 9 Nisan 6 Nisan 9 Mayıs 5 Nisan 0 Mayıs 4 Mayıs Şarapnelden mütehassıl sak-ı eysarda cerha-i nariye-i vasi a ve İntân-ı umumi. Attan düşmüş ve arkasından gelen atlar çekinmiş olmasından mütehassıl kadem-i eysarda ve batında nezf-i dâhili-i batn. Fakru d-demi amîk Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i kadem-i eysar küzaz-ı cerhi Redif Redif 0 9!/ /8 Onbaşı Kastamonu, Sinop, Ayancık Adliye karyesinden Bekir oğlu Şehmuz Bursa, Karacabey Canballı Mahallesi Mehmet oğlu Nazif. Ayancık Karacabey 6 Mayıs 5 Mayıs Haziran 9 Haziran Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i nafize-i sadr. Zatü r-rie cerhi Domdom kurşunundan mütehassıl cerha-i nariye-i nafize-i muhtelita-i sadr Zatü r-rie cerhi /5 İzmir, Aydın, Nifevrak karyesinden Mehmet oğlu Halil. Bergama 8 Haziran 6 Haziran Mermiden mütehassıl nariye-i nafize-i sadır. Zatü r-rie cerhi / Ankara, Kengırı (Çankırı), Çerkeş Çukur karyesinden Osman oğlu Arif. Çerkeş 8 Haziran Haziran Cerh-ı şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita-i Kangrenden /4 Edirne, Pınarhisar, Celaliye karyesinden Ali oğlu Hasan. Lüleburgaz Temmuz 9 Temmuz Şarapnelden mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i kadem eysar Küzaz cerhi 9 94 Redif 7 4/5 Kastamonu, Küre, Şenlik karyesinden İbrahim oğlu Mehmet. Küre 8 Temmuz Temmuz 7

18 Lokman Erdemir Çanakkale Redif Redif / Çavuş 6 Küçük Zabit 9/ Bursa Balıkesir Gönen Ovhane karyesinden Hüseyin oğlu İsmail. Adana İç-il (İçel), Anamur Saray Mahallesi Ahmet oğlu İhsan Fikri Efendi. Dersaadet de Sarı Güzelde Hüseyin Halife Mahallesinde İsmail oğlu Mahmut Hamdi. Gönen Silifke Hırka-i Şerif 5 Mayıs 9 Temmuz 9 Temmuz 9 Temmuz Ağustos 4 Ağustos Domdom kurşunundan mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita-i eyser Küzaz cerhî Domdom kurşunundan mütehassıl vasi i cerha-i nariye-i basita-i sak-ı eyser Kangrenden İzmir, Muğla, Milas, Hanepir karyesinden Mehmet oğlu Hasan Hüseyin. Milas 4 Ağustos 5 Ağustos Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-yi muhtelita-i yed-i eyser Kangrenden / İzmir, Aydın, Ödemiş, Birgi karyesi Saferlik Mahallesinden Mehmed oğlu Raşid. Ödemiş 5 Ağustos Ağustos 5 96 Redif 7 4/5 Çavuş Ankara Kengırı (Çankırı) Kastamonu, Aktaş karyesinden çukurcu Hüseyin oğlu Süleyman. Çerkeş 4 Temmuz 7 Ağustos 6 78 Redif /6 Konya, Ilgın, Donan karyesinden Mustafa oğlu Ahmet. Ilgın 4 Ağustos 4 Ağustos /8 0/5 / Kastamonu, Sinop, İnebolu Ceditli karyesinden Hasan oğlu Hasan Konya, Niğde, Ereğli, Demir Hasan karyesinden Mustafa oğlu Ali Erzurum, Hınıs, Kababaş mahallesinden Ahmed oğlu Said İnebolu Aksaray Kartal Ağustos 4 Ağustos 7 Temmuz 6 Eylül Eylül 0 Teşrinievvel Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i kadem-i eyser-i Seylü r-rie Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita-i kadem-i eymen Zatü l-cenb-i eymen-i dereni İltihab-ı emâ-yi dereni Bombardımandan mütehassıl cerha-i nariye-i vasi a taraf-ı süfli-yi eysar Kangrenden ve İntan-ı umumi 7

19 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka /4 Bursa, Balıkesir, Bala Koca Uşar karyesinden Mustafa oğlu Adem Gönen Teşrinievvel 9 Teşrinisani 67 Redif 6 4/8 İzmir, Muğla, Köyceğiz, Karaman karyesinden İsmail oğlu Mustafa Köyceğiz 9 Teşrinievvel 6 Teşrinievvel Mermiden mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i sak-ı eysar ve cerha-i basita-i ketf-i eysar 96 Redif 55 0/ Konya Vilayeti Çoladlar karyesinden Osman oğlu Osman Tosya 5 Teşrinievvel 7 Teşrinievvel / Onbaşı Kala-i Sultaniye nin, Cami-i kebir mahallesinden Tahir oğlu Mehmed Kala-i Sultaniye 9 Teşrini evvel 8 Teşrinievvel Domdom kurşunundan mütehassıl cerha-i nariye-i mutelita-i re si dimâği /8 Kastamonu, Sinop, Ayancık, Hatîb Mahallesi nden Ahmet oğlu Hüseyin Ayancık 7 Teşrinievvel Teşrinisani /4 İzmit, Karamürsel, Denizçalı karyesinden Murad oğlu Hasan Karamürsel 6 Eylül 0 Teşrinisani / Onbaşı Edirne nin Ak Mescid Mahallesi nden Edirne 4 Ağustos Teşrinisani /4 Bursa, Balıkesir,.. Bala Kovan Bablak karyesinden Mustafa oğlu Hasan Gönen 6 Teşrinsani Kânunuevvel Bombadan mütehassıl cerha-i nariye-i muhtelita-i kadim-i eyser Küzaz-ı cerhi Redif Edirne Kale istihkâmı 45 5/ Bursa, Afyonkarahisar, Sinan Paşa Balannur karyesinden Mahmud oğlu Musa Bursa, Kütahya, Eskişehir, Zincirlikapı karyesinden Ali oğlu Süleyman Sinan Paşa Eskişehir 0 Teşrinisani 6 Teşrinievvel 5 Kânunuevvel 0 Kânunuevvel Bombadan mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i sak-ı eymen ve muhtelita-i kadem eymen cüruh-ı nariye-i basita-i sak-ı eysar Zatü r-rie-i afeni 7

20 Lokman Erdemir Çanakkale Redif 8 /0 Ankara, Eskişehir, Sivrihisar Kumucuk Pazarı Cami-i Şerif Mahallesinden Mehmet oğlu Hüseyin Sivrihisar Kânunuevvel 0 Teşrinievvel İncimâd-ı kadem-i eymenin intan-ı umumi 706 /4 İzmir, Manisa, Alaşehir, Avşar karyesinden Süleyman oğlu Ömer Alaşehir Teşrinievvel 4nKAnunuevvel İncimad-ı kadem-i eymen İntân-ı afeni 974 Redif İtfaiye / İzmir, Manisa, Kırkağaç, Karacaemin karyesinden Abdullahoğlu Mehmed Soma 0 Kânunuevvel 0 Kânunuevvel Bombadan mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i nahbi eymen İltihab-i ima-yı dereni / NEfer Haleb, Antakya, Sultaniye İsmail oğlu Mehmed Antakya 7 Kânunuevvel Kânunuevvel Kadem-i eymen ve eysarda incimaddan mütevellid kırık Zatü r-rie afeni / Konya, Yenişehir karyesinden Ramazan oğlu Yusuf Yenişehir 6 Kânunuevvel Kânunusani Bombadan mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i eynen Zatü r-rie redif 77 /6 Halep, İdlip, Rima karyesinden Ahmed oğlu Hasan İdlib 0 Teşrinievvel 8 Kânunusani İstihkâm taburu 4/ Bursa, Balıkesir, Balya El-Demirci karyesinden Hasan oğlu Ahmed Balya 6 Teşrinievvel 0 Kânunuevvel Bombardımandan mütehassıl cerha-i nariye basita-i eysar ve sadr-ı eymen 7 94 Redif 6 / Bursa, Kütahya, Ak..! karyesinden Halil oğlu Ömer Ak 7 Kânunuevvel Kânunusani Redif 6 4/5 Ankara, Kayseri, İrkilet Yolu karyesinden Mehmed oğlu Şükrü Kayseri 6 Kânunuevvel 4 Kânunusani 74

21 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka İtfaiye 5 /5 Konya, Isparta, Yalvaç, Pazar Yukarı Mahallesinden Hacı Mehmet oğlu Kamil Yalvaç 6 Kânunusani 4 Kânunusani Bombadan mütehassıl cerha-i nariye-i basita-i nihayet-i süfli-yi sak-ı eymen Küzaz cerhi 40 Müstehfaz 57 5/ İzmir, Manisa, Arabacı Bunaklı karyesinden Mustafa oğlu Şerif Ahmed Manisa 7 Kânunusani 5 Kânunusani 4 6 //7.... İzmir, Manisa, Alaşehir, Topvar karyesinden Mustafa oğlu Mehmet Alaşehir 7 Kânunusani 7 Kânunusani 4 75 Redif Bursa Vilayetinin Sağaflan karyesinden Vehbi oğlu İsmail Bursa 9 Teşrinisani 5 Teşrinisani Yaralıların Vefat Sebepleri Cephede yaralananların yaraları hakkındaki istatiklerde yaraların genel olarak baş, göğüs, yüz bölgelerinde olduğu anlaşılmaktadır. Bununla birlikte bu iki hastanenin vefat listelerindeki yaralanma çeşitleri ve ölüm sebepleri de bu husus teyit etmektedir. Gerek her iki hastanede vefat edenleri yaralanmaları gerekse yukarıdaki çizelgeden cephedeki askerin yaralarının genelde şarapnel parçalarından, kurşun ve mermilerden kaynaklandığı anlaşılmaktadır. Türk askeri arasında görülen yaraların çoğu bomba, şarapnel veya piyade mermilerinden meydana gelmişti. Süngü yaralarına ise çok az rastlanıyordu. Yaralanmaların büyük bir kısmı baş, göğüs, kol ve bacaklarda olmaktaydı 4. Hastanenin listelerindeki yaralanma sebepleri ve bunlara bağlı vefat sebepleri de yukarıdaki bilgileri desteklemektedir. Burada yaralanma sebepleri ile vefat sebeplerini birbirinden ayırmak lazım. Kurşun veya şarapnelin vücutta meydana getirdiği tahribatın neticesi tedavinin yapılamaması, hijyen ya da gecikmesi gibi nedenlerle yaralılar hastanede vefat edecektir. Listedeki kişilerin büyük bir kısmının vefat sebepleri vefatı yazılmıştır. Öncelikle yaralanın mahiyeti anlatılmıştır. Yaralıların yaralanma çeşitleri öncelikle kaydedildik- Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri: Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Çanakkale Cephesi Harekâtı (Haziran 95 - Ocak 96), c. V,. Kitap, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı, 980, s ATASE, Kls. 46, Dos. 65, Fih

22 Lokman Erdemir Çanakkale 05 ten sonra yalıların bu durumlarından ve diğer sıhhi olmayan sebeplerden kaynaklanan vefat sebepleri ise ucu kalın bir kalemle daha koyu bir şekilde yazılmıştır. Aşağıdaki her iki hastanenin vefat cetvellerinden istifade edilerek belli başlı vefat sebepleri ve miktarı verilmiştir: Küzaz Cerhî (tetanos): Kangren: 0 Zatü r-rie cerhi (akciğer yangısı): İntan-ı afeni (enfeksiyon-yangı): 5 Fakrü d-dem: İltihab: 6 İltihab-ı emâ-i müzmine: Nezf-i dâhil: Hurac-ı dimaği (beyin yangısı): İltihab-ı sehaya ve dimağî cerhi: İshal-i müzmin: Yukarıdaki listeden de görüleceği üzere yaralanan askerlerin genel vefatında birinci sırayı enfeksiyon almaktadır. İkinci sırada ise tetanos gelmektedir. Özellikle metal yaralanmalarında vücuttan çıkarılan metallerin etkileri inkâr edilemez. Bu konuda Kemal Özbay ise bazen muharebe sonrası tedavi için geriye sevk edilemeyenlerden binlerce yaralı askerden ovalarda veya derelerde günlerce açıkta kalanlar arasında kangrene yakalanmalarından bahsetmektedir. 5 5 Kemal Özbay, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C. I, Yörük Basımevi, İstanbul 976, s.. 76

23 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka... Tablo 4: Cephede genel yaralanmaları gösterir bir çizelge. Vâsıta-i Cürûh Yekûn Nev i Cürûh Bomba Şarapnel Büyük Kıtalı Mermiyyat Küçük Kıtalı Mermiyyat Baş Yüz Göğüs Karın Havsala-ı Etraf-ı Ulviyye Etraf-ı Sufliyye Şedit Yekûn ATASE, Kls. 46, Dos. 65, Fih. -. Süngü İncimad (Donma) Yekûn Hariçte Sevk edildi Sonuç Çanakkale Muharebeleri nin cephedeki muharebeler yanında cephe gerisindeki gelişmeler, özellikle yaralıların tedavi sürece dönemin tıp tarihi açısından da önemlidir. Bu açıdan cephedeki yaralanmalar ve yaralıların vefat sebepleri de dönemin tahlili açısından önemlidir. Bu açıdan bu iki hastanenin kayıtları da bu açıdan esasında tıp doktorları tarafından incelenmesi gereken verilerdir. Bu çalışma başka çalışmaların da başlangıcı olacaktır. 77

24 Lokman Erdemir Çanakkale 05 KAYNAKÇA Kızılay Arşivi, 67/. Kızılay Arşivi, 67/. Kızılay Arşivi, 70/. Askeri Tarih ve Stratejik Etüt Dairesi Arşivi (Atase), Kls. 89, Dos. 4, Fih. -. Erdemir, Lokman, Çanakkale Savaşı Sırasında İstanbul Hastanelerinde İlk Sağlık Hizmetleri ve Şehitlerin Defni Fırat Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Yıl 7: (0), s Erdemir, Lokman, Çanakkale Muharebe Meydanlarından İstanbul Hastanelerine: Sağlık Hizmetleri, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl: 0/, Sayı:5, s. 9-. Erdemir, Lokman, Çanakkale Savaşı Siyasi, Askeri ve Sosyal Yönleri, Gökkubbe Yayınları, İstanbul 009, s. Türkiye Kızılay Derneği 7 Yıllık Hayatı ( ), Ankara, 950. Özbay, Kemal, Türk Asker Hekimliği Tarihi ve Asker Hastaneleri, C. I, Yörük Basımevi, İstanbul 976, Osmanlı Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Hanımlar Heyet-i Merkeziyesi Tarafından Tertib Edilen Takvim, c. II,. Türk Silahlı Kuvvetleri Tarihi: Osmanlı Devri : Birinci Dünya Harbinde Türk Harbi: Çanakkale Cephesi Harekatı (Haziran 95 - Ocak 96), V,. kitap, Ankara: Genelkurmay Askerî Tarih ve Stratejik Etüt Başkanlığı,

25 00. Yıl İstanbul da Hilâl-i Ahmer Cemiyeti Taksim ve Daruşşafaka... Ek Daruşşafaka Hastanesi vefat listesinin. sayfası. Kızılay Arşivi, 67/.. 79

26