TÜRKİYE DE İLETİŞİM KURAMLARININ GELİŞMESİNDE ÇEVİRİNİN ÖNEMİ

Transkript

1 Türk Eğitim Bilimleri Dergisi Bahar 2009, 7(2), 237- TÜRKİYE DE İLETİŞİM KURAMLARININ GELİŞMESİNDE ÇEVİRİNİN ÖNEMİ V. Ertan YILMAZ * ÖZET Bu çalışmada, Türkiye de iletişim kuramlarının gelişmesi açısından çevirinin önemi üzerinde durulacaktır. Çalışmada, iletişim biliminin geliştirilmesi için çeviri faaliyetine ağırlıklı bir yer vermenin gerekli olduğu tezi savunulacaktır. Türkiye de felsefe, sosyoloji ve siyaset bilimi gibi alanlarda yapılan çevirilerle ilgili akademik değerlendirmeler yapılmıştır. Ancak, iletişim alanında yapılan çevirilerle ilgili çalışmalar, yeterli düzeye ulaşabilmiş değildir. Bu makalede öncelikli olarak sosyal bilimlerde çevirinin bilimsel gelişme açısından taşıdığı öneme işaret edilecektir. Daha sonra Türkiye de tarihsel açıdan sosyal bilimlerde çeviri etkinliğinin gelişmesi konusunda bilgiler verilecektir. Bundan başka iletişim kuramları alanında gerçekleştirilen çeviri kitaplar hakkındaki veriler de değerlendirilecektir. Ayrıca, çalışmada iletişim alanında çevirilerin özendirilmesiyle ilgili neler yapılması gerektiği konusunda da öneriler dile getirilecektir. Anahtar Kelimeler: Çeviri, İletişim Kuramları, Bilim Politikaları THE IMPORTANCE OF TRANSLATION IN THE DEVELOPMENT OF COMMUNICATION THEORY IN TURKEY ABSTRACT In this study the importance of translation in the development of communication theory in Turkey will be discussed. For the development communication theory the translation activities are very important. In Turkey, several studies were made on the importance of translation in political science sociology and philosophy. But the level of appereciation translation are not sufficient yet in that area. After putting emphasis on the importance of translation for communication field, The article will give the a short story about the historical development of translation activities. And later the books that were translated into Turkish will be appreciated in order to give on information on each them. Besides, the article will make recommendations for the encourgement of translation activities. Keywords: Translation, Communication Theory, Science Policy * Öğr. Gör. Dr., Gazi Üniversitesi, İletişim Fakültesi, Radyo Televizyon Sinema Bölümü. İletişim 2003/18

2 204 V. Ertan Yılmaz GİRİŞ Sosyal Bilimlerin gelişmesinde izlenecek bilim politikalarının büyük bir önemi vardır. Sosyal bilimlerin gelişmesi için neler yapılmalı, nelere ağırlık verilmeli? Bu doğrultuda hedefler belirlendikten sonra hangi yöntemler kullanılmalı? Bu ve benzeri sorulara verilecek yanıtlar, sosyal bilimlerin geliştirilmesinde benimsenecek yaklaşımların genel hatlarını oluşturur. Son yıllarda Türkiye de Üniversitelerde sosyal bilimlerde gelişmişliğin bir ölçütü olarak yabancı dilde yayınlar başat bir ölçüt olarak kabul edilmeye başlandı. Bir akademisyenin başarısı, yabancı dilde yaptığı yayınlarla ölçülür oldu. Bununla bağlantılı olarak yabancı dilde yapılan yayınlar, sosyal bilimlerin gelişmişliğinin önemli bir göstergesi olarak benimsendi. Bilim politikaları, yabancı dilde yayın eksen alınarak oluşturuldu. Sosyal bilimlerin güçlenmesi için gereken çeviri gibi faaliyetler geri plana atıldı. Oysa çeviri, sosyal bilimlerin gelişmesinde ilk planda düşünülmesi gereken bilimsel faaliyetlerden bir tanesidir. Sağlam, tutarlı bir politikaya dayanan bir çeviri faaliyeti olmadan, çevrede yer alan bir ülkede sosyal bilimlerin gelişmesi mümkün değildir. Bu yargı felsefe, sosyoloji, ekonomi gibi disiplinlerde olduğu gibi iletişim alanı için de aynı ölçüde geçerlidir. Ne var ki, ortada duran bu gerçeğe karşın, Türkiye de genelde sosyal bilimler alanında, özelde iletişim alanında hala birçok önemli eserin çevirisinden yoksunuz. Bu nedenlerle Türkiye de iletişim kuramlarının sağlam bir akademik zemin üzerinde geliştirilmesinin en önemli şartlarından biri, çeviri konusunda akademik duyarlılık oluşturmaktır. Bu noktadan hareketle çeviri politikasının temellerini atmak son derece önem arz etmektedir. Bilinçli bir çeviri politikası kapsamında gerçekleştirilecek çalışmaların iletişim kuramlarının gelişmesine yapacağı katkı, bu makalenin çıkış noktasını meydana getirecektir. Bu çalışmada, belirli bir politika doğrultusunda içeriği ve sınırları belirlenmiş bir çeviri hareketinin, Türkiye de iletişim kuramlarının gelişmesinde ve zenginleşmesinde öncelikli olarak tercih edilmesi gereken bir yol olduğu, değişik açılardan ortaya konularak temellendirilecektir. Bu amaçla ilkin İslam felsefesinin derinlik kazanmasında Yunan felsefesinden yapılan çeviri faaliyetinin ne kadar hayati bir rol oynadığına işaret edeceğiz. Daha sonra Batı uygarlığının önemli dönemeç noktalarından olan Rönesans ve Reform hareketleri döneminde artan çeviri hareketlerinin Batı felsefesine nasıl bir ivme kazandırdığını göstereceğiz. Ardından Türk modernleşmesini besleyen kaynaklardan biri olan çeviri hareketinin ortaya çıkardığı sonuçları tartışacağız. Bu tarihsel perspektif ışığında Türkiye de iletişim kuramları alanında gerçekleştirilen bazı çeviri eserleri değerlendireceğiz. Güz 2011, Sayı:33

3 Türkiye de İletişim Kuramlarının Gelişmesinde Çevirinin Önemi 205 Bu bağlamda ele alacağımız çeviri kitapların doğrudan doğruya iletişim kuramlarıyla ilgili olmasına özen göstereceğiz ların sonundan 1990 ların ortalarına kadar iletişim kuramlarıyla ilgili yapılan çevirilerin son derece az olması, dikkate alınması gereken önemli bir noktadır. Bu dönemde çevrilen belli başlı eserlerin hemen hemen tümü, bu incelemeye dâhil edilmiştir yılların ortasında iletişim alanında göreli olarak canlanan çeviri hareketi kapsamındaysa özellikle değişik yazarların makalelerini kapsayan derleme kitaplara ağırlık verilmiştir. Çeviriyle iletişim kuramlarının gelişmesi arasındaki ilişkileri tartışan ilk çalışmalardan biri olması nedeniyle makalemizde çevrilen bazı kitaplarla ilgili betimleyici düzeyde bilgilere yer vermekle yetinilmiştir. Çalışmamızın sonunda iletişim alanında çeviri etkinliğinin geliştirilmesi ve sağlıklı bir zemine oturtulabilmesi için yapılması gerekenler, kimi öneriler ışığında tartışmaya açılmıştır. 1. Felsefe ve Bilimin Gelişmesinde Çevirinin Rolü Tarih boyunca felsefenin gelişmesi açısından çevirinin çok önemli bir rolü olmuştur. 9. yüzyıldan sonra, Yunan felsefecilerinden yapılan çeviriler, İslam felsefesinin gelişmesinin ve zenginleşmesinin zeminini hazırlamıştır. Bu dönemde önce mimariyle ilgili eserler, daha sonra Platon ve Aristo nun eserleri, Arapça ya çevrilmiştir. Bu yoğun çeviri hareketi sonucunda Arap-İslam düşüncesi kavram ve terminoloji açısından zenginleşmiştir (Erten, 2003: ). Bu dönemde gerçekleştirilen büyük tercüme hareketi, İslam felsefesinin gelişmesine ciddi bir katkı yapmıştır (Skirbekk, Gilje, 2006: ). Yine, Batı uygarlığı da çeviriye çok şey borçludur: 12. Yüzyılda, Yunanlıların bıraktığı mirasın büyük bir bölümü Batı tarafından ilk kez erişilebilir hale geldi. Yunan eserlerinin Arapça tercümelerinden, bunlarla ilgili Arapça yorumlardan ve Yahudi düşünürlerin Arapça eserlerinden binlercesinin Latinceye tercümesi yapıldı. Kimi zaman Yunanlıların eserleri İbranice tercümeler aracılığıyla Avrupa ya ulaştı. Daha sonra Yunanca orijinallerden doğrudan Latinceye yapılan tercümeler oldu (Ortaçağ Avrupasında Yunanca pek bilinmiyordu. Bu dilin öğretimi ancak Hümanizm döneminde canlılık kazandı). Daha sonra ise Latinceden artık (henüz yeterli bir felsefe terminolojisi oluşmamış olsa da) tamamen gelişmiş Avrupa milli dillerine tercümeler yapıldı. (Störig, 2011: ). İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

4 206 V. Ertan Yılmaz Hasan Bülent Kahraman ın deyimiyle Rönesans başlı başına ve tepeden tırnağa bir çeviri sürecidir. Kahraman a göre, Neoklasizm ve Romantizm dönemleri de Antik Yunan ve Roma kaynaklarından birçok çeviri yapıldı. 18.yüzyıl ortalarında uyanan Helen hayranlığından söz eden Kahraman, Nietzsche'nin, Freud'un bu dönemin ürünleri olduğunu söyler (Kahraman, 2004b). Osmanlı İmparatorluğu nda Lale döneminde ilk ciddi çevirilerin yapıldığını anlatan Günyol ise, 1859 yılından başlayıp Cumhuriyet e kadar uzanan döneminin çeviri açısından zengin ve verimli bir dönem olduğunun altını çizer (Günyol,1983:325). Cumhuriyet döneminin ilk ciddi ve planlı çeviri etkinliğinin, Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı olarak kurulan Tercüme Bürosu yla başlandığını belirten Berk, 1967 yılına kadar binden fazla çevirinin yapıldığının ifade eder (Berk,2004:317). Dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel in girişimiyle kurulan Tercüme bürosunda Nurullah Ataç, Sebahattin Eyüpoğlu, Azra Erhat gibi dönemin önde gelen edebiyatçıları ve yazarları çalışır. Eski Yunan, Roma uygarlığından ve Fransız edebiyatından birçok eser, Türkçe ye kazandırılır (Günyol, 1983). Bu düzenli çeviri etkinliğinin, Türk edebiyatı, felsefe ve sosyal bilimlerin gelişmesinde önemli katkıları olmuştur. Türkiye de çeviri açısından ikinci altın dönem, 1960 lı yıllarda başlar Anayasa sının getirdiği özgürlükçü ortamda sol yazından önemli eserler, Türkçe ye çevrilir (Berk,2003:517). Zaman zaman Can Yücel, Sabahattin Eyüboğlu gibi çevirmenler, yaptıkları çevirilerden dolayı, hakim karşısına çıkarlar. Bu soruşturmaların çevirmenler üzerinde olumsuz etkisi olsa da 1980 lere kadar, çeviri etkinliği canlılığını korur. Çevrilen bu eserler de Türkiye de fikir hayatını beslemiştir. Bu çeviri hareketleri sayesinde yeni yaklaşımlar, etraflı bir şekilde tartışılmaya başlanmıştır lerden sonra 12 Eylül Askeri Darbesinin etkisiyle özellikle sol yazından yapılan çeviriler duraklar. Bu dönemde popüler kültür eserlerinin çevirisine ağırlık verilirken sosyal bilimler alanında yeni çeviriler yapılır. Özellikle 1990 larda Ayrıntı, İletişim, Metis, Paradigma, Yapı Kredi Yayınları, edebiyat ve sosyal bilimler alanında önemli eserleri, Türkçe ye kazandırırlar. Şimdi de Bilgi ve Sabancı gibi bazı vakıf üniversiteleri çeşitli çeviri yapıtları yayınlanmaya devam ediyor. 2. Çeviri: Bilgi Birikiminin Aktarılmasındaki Temel Araç Peki, sosyal bilimlerin gelişmesinde çeviri, neden bu kadar önemli? Türkiye nin yetiştirdiği önemli felsefecilerden biri olan Hilmi Ziya Ülken, Cumhuriyetin ilk yıllarında, Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü adlı kapsamlı eserinde bu sorunun yanıtını aramıştır. Ülken in ifadesiyle uyanış devirlerinde Güz 2011, Sayı:33

5 Türkiye de İletişim Kuramlarının Gelişmesinde Çevirinin Önemi 207 yaratıcılık kudretini veren tercümedir (1935:18). Tarihte ortaya çıkan büyük uygarlıkların temelinde tercümenin yattığını vurgulayan Ülken, medeniyetlerin ilk tohumlarının atıldığı uyanış hareketlerinin tercümelerle başladığına işaret eder. Ülken e göre hem modern hem de geçmiş uygarlıklara ait eserler, Türkçe ye çevrilmelidir (Ülken, 1935:22). Hasan Bülent Kahraman da Ülken le benzer görüşleri dile getiriyor. Kahraman a göre dünyanın her yerinde modernleşme, aktarıma dayalı olarak gerçekleşir: Şunu iyice bellemek gerek: Dünyanın her yerinde modernite süreçleri, modernleşmenin kendisi bir aktarıma dayanır. Modernleşme denilen olgu son kertede bir çeviri etkinliğidir. Hele söz konusu olan Batı modernitesi ise bu daha çok böyledir. Batı bilincini hazırlayan temel düşüncenin bir başka dile aktarılmasına öncel herhangi bir Batı eksenli modernleşmeden söz açmak olanaksızdır. Kaldı ki, Batı'nın kendisi moderniteyi bu yoldan geçerek ve bu yöntemle inşa etmiştir. Hem de birkaç ayrı dönemde (Kahraman, 2004b). Bu sorun üzerinde duran bir başka yazar olan Selahattin Hilav ın ifadesiyle Tarihteki büyük uygarlık geçişlerinin, kültür değişimlerinin ve sentezlerinin temelinde geniş anlamıyla çeviri olayı yatıyor (Hilav, 1995:195). Türkiye de çeviri ile batılılaşma arasındaki ilişkileri değerlendiren Berk ise çevirinin kültürü dönüştürmedeki kilit rolüne işaret ediyor. Çevirmenlerin, çeviri eylemiyle bir bağlama ait olan bir dizgeyi bir başka bağlama taşıyarak, kültürler arası bir iletişimi gerçekleştirdiğini anlatan Berk, edebi çevirilerin yanı sıra bilimsel alanda yapılan çevirilerin de bir başka kültürün düşünce hayatını zenginleştirdiğine ve yeni ufukların oluşmasına katkıda bulunduğunu ifade ediyor (Berk, 2004:317). Nedim Gürsel de Uygarlık ve Çeviri adlı makalesinde çevirinin, tarihteki büyük kültürel dönüşümlerin gerçekleştirilmesinde oynadığı role dikkat çekiyor. Çeviri, geçmiş kültürlerin aktarılıp özümsenmesinde başvurulan çok önemli bir araç. Ancak, bu aktarılıp değerlendirilen birikim üzerine yeni bir kültürel temel atılabiliyor. Geçmiş çağlara ait başka uygarlıklarının kültürel mirası, yeni tartışmalara, arayışlara zemin hazırlıyor. Gürsel in ifadesiyle bu çevirinin artzamanlı işlevidir. Bundan başka çeviri, aynı zaman dilimi içinde olan uygarlıkların birbirleriyle iletişim kurmalarına ve kültürel olarak alışveriş yapmalarına da yardımcı oluyor. Buna paralel biçimde, Kahraman da çevirinin yalnızca bir dilden başka bir dile eserlerin aktarılmasıyla sınırlandırılamayacağı görüşünü taşıyor. Kahraman a göre çeviri, daha genel bir çerçevede insan anlayışı, hoşgörü ve İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

6 208 V. Ertan Yılmaz özgecilik gibi kavramların bir kültürden başka kültüre aktarılmasıdır (Kahraman, 2004a). Bu duruma birçok örnek verilebilir. Aslında, çeviri, Türkiye de batılılaşma hareketinin önemli bir parçası olagelmiştir. Berk in ifadesiyle, Batılılaşma, aynı zamanda Batı yı çevirmek anlamına gelmiştir (Berk, 2003:511) Berk e göre Cumhuriyetin kurulmasında da bu anlayış kendini belirgin bir biçimde gösterir. Böylece, Avrupa kültürünün bir parçası olmak isteyen Türkler için bu kültürün kaynaklarını öğrenmek bir zorunluluk olarak kendini göstermiştir. Bu bağlamda, Cumhuriyet in temellerinin Türkiye deki sosyo-kültürel hayatın her alanını etkileyen Batı dan yapılan çeviriler üzerine kurulduğunu da söylememiz mümkün gözükmektedir (Berk, 2003:513) 3. Türkiye de İletişim alanıyla ilgili Çeviri Faaliyeti Hilmi Ziya Ülken in 1935 yılında tercüme konusunda yaptığı vurguya rağmen, Türkiye de felsefe ve sosyal bilimler alanında çevirinin istenen düzeye geldiğini söyleyebilmek ne yazık ki mümkün değil. Felsefe, sosyoloji ve siyaset bilimi gibi disiplinlerle karşılaştırıldığında ise iletişim kuramları alanında yapılan çevirilerin sayısı deyim yerindeyse bir elin parmaklarını geçmiyor. Kuşkusuz, iletişim alanını ilgilendiren başka disiplinlerden çeviriler yapılıyor. Ancak, çalışmamızda bu çevirileri kapsam dışı bıraktık. Şimdi, burada iletişim kuramları alanında yapılan çevirilerden örnekler vereceğiz. İletişim kuramları alanında yapılan ilk çeviri, Ünsal Oskay 1969 yılında gerçekleştirilen Kitle Haberleşme Teorilerine Giriş adlı derleme kitap. Kitap, ana akım içinde yer alan iletişim bilimcilerin sosyal psikoloji, haber ve propaganda konularında yazdıkları makalelerden oluşuyor lere gelindiğinde ise, doğrudan doğruya iletişim kuramları içinde değerlendirilebilecek üç kitabın çevrildiği göze çarpıyor. Ayseli Usluata, 1973 yılında Halloran ın Televizyonun Etkileri ve Brian Groombridge nin Televizyon ve Toplum adlı kitaplarını dilimize kazandırıyor yılında Mattelart tan çevrilen Emperyalist Kültür Sanayii ve W.Disney: Vak Vak Amca Nasıl okunmalı adlı kitap. Kitap Atilla Aksoy tarafından Türkçe ye çevriliyor lerde ise yine bir derleme eserle karşılaşıyoruz. Korkmaz Alemdar ve Raşit Kaya tarafından iletişim alanında çalışan çeşitli akademisyenlerin makalelerinden derlenen Kitle İletişimde Temel Yaklaşımlar adlı kitap. Brown, McOuail, Mcluhan gibi ana akım içinde değerlendirilebilecek yazarların yanı sıra Mosco, Sarti, Oskay gibi daha eleştirel yazarların makalelerinden meydana geliyor. Bu kitap, eleştirel iletişim bilimcilerinin yazılarına ilk kez yer vermesi bakımından önemli yılında ise Güz 2011, Sayı:33

7 Türkiye de İletişim Kuramlarının Gelişmesinde Çevirinin Önemi 209 Yusuf Kaplan tarafından derlenen Enformasyon Devrimi Efsanesi adlı kitap piyasaya çıkıyor. Eserde Türk yazarlarının dışında Kellner, Eco, Schiller gibi yazarların makaleleri ağırlıklı olarak yer alıyor yılında Herbert Schiller, Zihin Yönlendirenler adlı kitabı, Cevdet Cerit tarafından Türkçe ye kazandırılıyor yılında ise Osman Akınay, Nail Postman ın Televizyon: Öldüren Eğlence adlı önemli eserini Türkçe ye kazandırıyor. Yine aynı yıl Mehmet Küçük tarafından çıkartılan Medya, İktidar, İdeoloji adlı derlemede, Curran, Hall, Murdock gibi iletişim alanında önde gelen akademisyenlerin makalelerine yer veriliyor. Bu derleme kitap, Batı da son yıllarda iletişim alanında gerçekleştirilen tartışmaları, Türkiye ye taşıması bakımından büyük önem taşıyor. Denis McQuail in Kitle İletişim Kuramlarına Giriş adlı kitabın Ahmet Haluk Yüksel tarafından 1994 yılında Türkçe ye çevrildiğini görüyoruz. Yine 1994 yılında Severin ve Tankard ın İletişim Kuramları, Kökenler, Yöntemler ve Kitle İletişim Araçlarında Kullanımı kitabının, Ali Atıf Bir ve Serdar Sever tarafından Türkçe ye çevriliyor. Yine aynı yıl, Mehmet Küçük, Philip Schlesinger in, Medya Devlet ve Ulus / Siyasal Şiddet ve Kolektif Kimlikler adlı kitabını Türkçe ye kazandırıyor yılında ise Graeme Burton un Görünenden Fazlası: Medya analizlerine Giriş adlı kitabı, Nefin Dinç tarafından Türkçe ye çevriliyor. Daha sonra Süleyman İrvan tarafından derlenen Medya, Kültür ve Siyaset adlı kitapta Fiske, Golding, Hall, Curran, Keane gibi yine hatırı sayılır iletişim bilimcilerin makalelerine yer veriliyor. İletişim alanında önde gelen batılı akademisyenlerin yazılarını, Türk okurlarına tanıtması bakımından bu derleme kitap, önemli bir boşluğu dolduruyor. Yine İrvan, 1996 yılında John Fiske nin İletişim Bilimlerine Giriş ve 1999 yılında Popüler Kültürü Anlamak adlı kitaplarını Türkçe ye çevirdi. Mutlu Binark ve Süleyman İrvan tarafından 1995 yılında çevrilen Kadın ve Popüler Kültür adlı derleme kitapta ise feminist yaklaşım içinde yer alan yazarların yazılarına yer veriliyor Yılında Nazife Güngör tarafından derlenen Popüler Kültür ve İktidar kitapta popüler kültür konusunda çalışmalar yapan Stuart Hall, Lawrence Grosberg gibi çok sayıda yazarın çalışmalarına yer verildiğini görüyoruz. Denis McQuail ve Sven Windahl ın Kitle İletişim Modelleri adlı kitabı önce 1993 Mehmet Küçükkurt tarafından, 1997 yılında ise Konca Yumlu tarafından Türkçe ye çevriliyor yılında Osman Akınay ve Abdullah Yılmaz, Noam Chomsky in Medya Gerçeği adlı kitabını, Türkçe ye kazandırdılar yılında Koray Şahin, John Storey in Popüler Kültür Çalışmaları- Kuramlar ve Metotlar adlı kitabını Türkçe ye çeviriyor yılında İletişim alanına çalışmalarıyla damgasını vuran Marshall Mcluhan ın Gutenberg Galaksisi: İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

8 210 V. Ertan Yılmaz Tipografik İnsanın Oluşumu adlı eserin, Gül Çağalı Güven tarafından Türkçe ye 2001 yılında çevriliyor. Mcluhan ın Bruce R Povers ile birlikte yazdıkları bir başka önemli eser olan Global Köy, 21. Yüzyılda Yeryüzü Yaşamında ve Medyada Meydana Gelecek Dönüşümler Bahar Öcal Düzgören tarafından 2001 yılında Türkçe ye kazandırılıyor. Yine aynı yıl Judith Lazar ın İletişim Bilimi adlı kitabı Cengiz Anık tarafından Türkçe ye çevriliyor yılında ise Merih Zıllıoğlu, Armand Mattelart, Michale Mattelart tarafından kaleme alınan İletişim Kuramları Tarihi adlı çalışmayı Türkçe ye kazandırıyor yılında ise Halime Yücel Altınel, Armand Mattelart ın Bilgi Toplumunun Tarihi adlı eseri, Türkçe ye çeviriyor yılında gelindiğinde ise iletişimin ekonomi politiği konusunda önemli çalışmaları bulunan Noam Chomsky in Medya Denetimi adlı kitabı Elif Baki tarafından Türkçe ye kazandırılıyor. Bu arada Raymond Williams ın iletişim alanını doğrudan ilgilendiren dört önemli eseri de Türkçeye çevrildi yılında Esen Tarım, Raymond Williams ın Marksizm ve Edebiyat adlı eserini Türkçe ye çevirirken 1993 yılında Suavi Aydın, aynı yazarın Kültür adlı eserini Türkçe ye kazandırdı. Daha sonra ise 2003 yılında Ahmet Ulvi Türkbağ yazarın Televizyon, Teknoloji ve Kültürel Biçim adlı eserini Türkçeye kazandırırken 2005 yılında Savaş Kılıç, Anahtar Sözcükler, Kültür ve Toplumun Sözvarlığı adlı eserini türkçeye çevirdi yılında ekonomi politik alanında çalışan McChesney, Wood ve Foster tarafından derlenen Kapitalizm ve Enformasyon Çağı adlı kitabı, Nil Senem Çınga, Erhan Baltacı ve Özge Yalçın Türkçe ye kazandırdı. Bu kitap, ekonomi politik alanında çalışan akademisyenlerin çalışmalarını, Türkiye de tartışılmasına zemin hazırlaması açısından önemli bir çeviridir. Bu arada Erol Mutlu nun Kitle İletişim Kuramları adıyla daha önce hazırladığı çeviriler, öğrencileri tarafından Kitle İletişim Kuramları adıyla kitaplaştırıldı. Mutlu nun, Frankfurt Okulu, kültürel çalışmalar yaklaşımı içinde yer alan iletişim bilimcilerin makalelerinden çeviriler yaptığını görüyoruz. Buna ek olarak Barış Engin Aksoy ve Göze Orhan tarafından Türkçeye kazandırılan Medya Kültürleri (2008) adlı kitap, iletişim kuramlarıyla ilgili gelişen teorik tartışmaları vermesi açısından son derece önemli. Nick Stevenson tarafından yazılan kitapta, ağırlıklı olarak eleştirel iletişim kuramlarıyla ilgili değişik perspektiflere yer veriliyor. Bundan başka, Ali Toprak tarafından Türkçeye çevrilen Medya Çalışmaları (2010) adlı kitap, iletişim kuramlarını öğrenmek isteyen okuyucular açısından alanı genel hatlarıyla tanıtan bir kitap niteliğinde. Güz 2011, Sayı:33

9 Türkiye de İletişim Kuramlarının Gelişmesinde Çevirinin Önemi 211 SONUÇ Türkiye de iletişim kuramları alanında yapılan çeviri kitaplara baktığımız zaman, son yıllarda göze çarpan kıpırdanışa rağmen karşımıza çıkan tablonun parlak olduğu söylenemez. Türkiye de iletişim alanındaki tartışmaları besleyecek ve zenginleştirecek geniş çaplı bir çeviri hareketinden söz edebilmek mümkün değil. Bireysel çabaların sonucunda, yayınevlerinin istekleri doğrultusunda çeviriler gerçekleştiriliyor. Sosyal bilimlerin genelinde olduğu gibi iletişim alanında da çeviri hala kurumsallaşabilmiş değil. Bununla bağlantılı olarak genel olarak belirli bir çeviri politikası da yok. Bu açıdan Shayegan ın İran da çeviri konusunda yaptığı gözlemler, Türkiye ye için de geçerli:... çeviriler tutarlı bir siyaset ve bütünlüklü bir görüş olmadan yapıldığı için, bir düşünce ekolünü tanımamıza az çok olanak verebilecek uyumlu bilgi blokları olarak sunulmazlar, hiçbir özel bağlamla ilişkilendirilemeyen bilgi parçaları halinde dağılırlar ve okuru özgül bir alanda yönlendirmekten ziyade, insan bilimleri labirentinde kaybederler (Shayegan, 1992:135). Shayegan göre, Batının düşünce tarihinden rast gele yapılan çeviriler sonucunda okuyucular, tutarlı bir bilgi bütünü oluşturamazlar. Bu nedenle de okuyucular, bu çevirilerden hareketle yanlış yargılarda bulunabilirler. Shayegan ın ifadesiyle Kesin yargılar da, kapsamlı ve eleştirel usavurmadan ziyade toptan mahkûm etmeye başvuran o indirgemeci görüşler de bundan ileri gelmektedir (Shayegan, 1992;135). Benzer şekilde Türkiye de de, deyim yerindeyse oradan buradan yapılan çeviriler aracılığıyla, iletişim bilimlerinde bir yaklaşımı bütünüyle tanımak mümkün olmuyor. Ana akıma dâhil yazarlardan, kültürel çalışmalardan ve az da olsa ekonomi politik yaklaşıma mensup olan yazarlardan çeviriler yapılsa da, büyük emek verilerek yapılan bu çeviriler, belirli bir yaklaşımı bütünüyle tanımamıza ne yazık ki imkân vermiyor. Bunun sonucu olarak 1935 yılında Ülken in altını kalın çizgilerle çizdiği tercüme ile uygarlığın ve tabii ki bilimin gelişmesi arasındaki ilişki ise, günümüzde akademik dünyada unutulmuşa benziyor. Bunun ise birçok nedeni var. İletişim alanında çevirinin gelişmemesinin önemli nedenlerinden biri, uzun yıllar Türkiye de iletişim alanıyla ilgili akademik örgütlenmenin Basın Yayın Yüksek Okulları çatısı altında yürütülmüş olması. BYYO ların diğer fakültelerinin deyim yerindeyse gölgesinde kalmış olması, genel anlamda iletişim alanıyla ilgili akademik çalışmaların yavaş yol almasına neden oldu. Fakültelere dönüşünceye kadar BYYO ları iletişim alanında sınırlı sayıda bir İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

10 212 V. Ertan Yılmaz akademik kadroyla faaliyetlerini sürdürmek zorunda kaldılar. Bu durum ister istemez, iletişim alanında gerçekleştirilen akademik faaliyetlere de yansıdı. Bu nedenle çeviri faaliyeti güdük kaldı. Bu işin kurumsal yönüyle ilgilidir. Ama üzerinde durulması ve tartışılması gereken asıl neden, sosyal bilimleri nasıl geliştirebiliriz sorusunun yanıtlanma biçimiyle ilgili. Bir disiplinde ya da iletişim bilimi gibi disiplinler arası bir alanda, çok ciddi bir aktarma faaliyeti, bir başka ifadeyle sistemli bir çeviri faaliyeti olmadan gelişme beklemek, bilim politikası açısından yanlış bir tutumdur. Son zamanlarda akademik yükseltmede yabancı yayın gibi başka kriterlerin ağırlık kazanması, bunun tipik bir örneğini oluşturuyor. Bunu söylerken yabancı dille yapılan yayınların önemini yadsımıyoruz. Ancak, bulunduğumuz aşamada çabamızı öncelikli olarak yoğunlaştırmamız gereken alanlardan biri çeviri. Belirli bir yaklaşımın eserlerini özümseyip sindirdikten sonra (ki bunun için belirli bir sürenin geçmesi gerekiyor) kendi yaşadığımız toplumsal gerçekliği de dikkate alarak, oluşan bu temel üzerinde yeni ürünler verebiliriz. Peki, çeviri konusunda bundan sonra ne yapılabilir? Öncelikli olarak, akademik faaliyetlerde çeviriye verilen önemin artması gerekiyor. Akademik yükseltmelerde çeviri, göz önünde bulundurulması gereken temel ölçütlerden biri olmalı. Üniversiteler, fakülteler yapılan nitelikli çevirileri ödüllendirebilirler. Bundan başka bazı üniversitelerin yaptığı gibi komisyonlar kurulup alanla ilgili temel eserler belirlendikten sonra bunların sistemli bir biçimde çevrilmesi işine girişilebilir. Bu konuda TUBA ve RTÜK gibi kamu kurumlarından mali destek sağlanabilir(2). Burada ele alınması gereken bir başka öneri ise İletişim Fakültelerinin yayınlarında çeviriye ağırlık veren yayın evlerine destek vermesi. Böylelikle bu yayın evleri, iletişim serisi altında önemli eserleri Türkçe ye kazandırabilirler. Bütün bunlar yapılırken dikkat edilmesi gereken husus, çevirilerin belirli bir politikaya dayalı olarak yapılmasını sağlamak. Bunun için de iletişim kuramları alanını çalışmalarıyla yönlendiren isimlerin çalışmalarına ağırlık verilmesi gerekiyor. Buradaki temel hedef, çeviriler sonucunda okuyucunun belirli bir yaklaşımın genel hatlarını anlayabilmesini sağlayabilmek olmalı. Çeviriler de İngiltere ve Amerika Birleşik Devletlerinde iletişim alanında geliştirilen yaklaşımlara ağırlık verildiğini gördük. Almanya, Fransa, Japonya gibi başka ülkelerde iletişim konusunda gerçekleştirilen önemli araştırmaların ve kuramsal çalışmaların da Türkçe ye aktarılması gerekiyor. Bu ülkelerden yapılan çeviriler de, kuşkusuz yeni bakış açılarının kazanılmasında önemli rol oynayacaktır. Çalışmamızda iletişim kuramlarıyla ilgili yapılan çevirilerin niteliksel açıdan bir değerlendirmesini yapmadık. Yapılan çevirilerin kalitesiyle ilgili sorunlar, başka Güz 2011, Sayı:33

11 Türkiye de İletişim Kuramlarının Gelişmesinde Çevirinin Önemi 213 çalışmaların konusu olabilir. Burada, şimdilik üzerinde durulması gereken konu, iletişim alanında yapılan çeviriler ilgili eleştiri yazılarının sıcağı sıcağına yazılması gerektiğidir. Yapılan bu eleştiriler, çevirilerin gelişmesinde önemli katkılar sağlayacaktır. (1) Bu çalışma, Ekim 2005 tarihleri arasında Ankara Üniversitesi İletişim Fakültesi tarafından gerçekleştirilen Türkiye de İletişim Araştırmaları sempozyumunda sunulan bildirinin gözden geçirilerek geliştirilmiş halidir. (2) Türkiye Bilimler Akademisi tarafından 2008 yılından bu yana verilen ders kitapları çeviri ödülleri, çevirinin özendirilmesi bakımından önemli bir girişim olarak değerlendirilebilir. Ayrıca Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu tarafından başlatılan Farklı Kültürlerin Temel Düşünce, Bilim ve Sanat Eserlerini Türkçeye Çeviri hareketi projesi, çevirinin sistematik ve kurumsal olarak ele alınması açısından olumlu bir çabadır. KAYNAKÇA Berk, Ö (2002) Batılılaşma ve Çeviri, Modern Türkiye de Siyasi Düşünce Modernleşme ve Batıcılık, Der: Uygur Kocabaşoğlu, C.3 İletişim Yayınları: Berk, Ö (2004) Çevirmenlik Üstüne Doğan Özleme Armağan, Derleyen: A. Kadir Çüçen, Hatice Nur Erkızan, Güçlü Ateşoğlu, İnkilap Yayınları: Erten, M (2003) Tercüme ve Kültür: 9-11 Yüzyıllarda İslam Medeniyetinde Çeviri, Mehmet Küçük e Armagan, Hazırlayan Doğan Özlem, Doğu-Batı Yayınları: Ankara. Günay, M (2003) Felsefede ve Sosyal Bilimlerde Çeviri, Mehmet Küçük e Armagan, Hazırlayan Doğan Özlem, Doğu-Batı Yayınları: Ankara. Gürsel, N (1983) Çeviri ve Uygarlık Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Der: Murat Belge C.2 İletişim Yayınları: Günyol, V (1983) Türkiye de Çeviri Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Der: Murat Belge C.2 İletişim Yayınları: İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

12 214 V. Ertan Yılmaz Hilav, S (1995) Edebiyat Yazıları, Yapı Kredi Yayınları: Kahraman, H, B (2004a) Çeviriyi Çevirmek Varlık Dergisi, Sayı:1156. Kahraman, H, B (2004b) Modernitenin Aynası Çeviri, 24 Mart 2004, Radikal. Shayegan, D (1991) Yaralı Bilinç, Çev: Haldun Bayrı, Metis Yayınları: Skırberkk, G; Gilje N (2006) Antik Yunan dan Modern Döneme Felsefe Tarihi, Çev:Emrah Akbaş, Şule Mutlu, Kesit Yayınları: Störig, H, J (2011) Dünya Felsefe Tarihi, Çev: Nilüfer Epçeli, Say Yayınları: Ülken, H, Z (1935) Uyanış Devirlerinde Tercümenin Rolü, Vakit Yayınları: Güz 2011, Sayı:33

13 Türkiye de İletişim Kuramlarının Gelişmesinde Çevirinin Önemi 215 TÜRKİYE DE İLETİŞİM BİLİMİYLE İLGİLİ ÇEVRİLEN ESERLERDEN BAZI ÖRNEKLER Alemdar, K ve Kaya, R, der. (1983) Kitle İletişimde Temel Yaklaşımlar, Savaş Yay: Ankara. Almagor, R, C (2003) İfade, Medya ve Etik, Çev: Nihat Şad, Phoenix Yay: Berger, A, A (1993) Kitle İletişimde Çözümleme Yöntemleri, Çev:Murat Barkan, Nazlı Bayram ve diğerleri, Anadolu Üniversitesi Yay: Eskişehir. Groombridge, B (1976) Televizyon ve Toplum, Çev: Ayseli Usluata, Reklam Yay: Burton, G (1995) Görünenden Fazlası, Çev: Nefin Dinç, Alan yayınları: Charon, J, M (1992) Medya Dünyası, Çev: Oya Tatlıpınar, İletişim Yayınları: Debord, G (1996) Gösteri Toplumu, Çev:Ayşen Emekçi, Okşan Taşkent, Ayrıntı Yayınları: Chomsky, N (2005) Medya Denetimi, Çev: Elif Baki, Everest Yayınları: Fiske, J (1996) İletişim Bilimine Giriş, Çev: Süleyman İrvan, Ark Yayınları: Ankara. Fiske, J (1999) Popüler Kültürü Anlamak, Çev: Süleyman İrvan, Ark Yayınları: Ankara. Güngör, N, der.(1999) Popüler Kültür ve İktidar: Popüler Kültür Üzerine Kuramsal İncelemeler, Vadi Yayınları: Ankara. Halloran, J (1973) Televizyonun Etkileri, Çev: Ayseli Usluata, Reklam Yayınları: İrvan, S, der. (2002) Medya Kültür Siyaset, Ark Yayınevi: Ankara. Kaplan, Y (1990) Enformasyon Devrimi Efsanesi, Rey Yayınları: Kayseri. İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

14 216 V. Ertan Yılmaz Keane, J (1992) Küçük, M, der.(1994) Laughey, D (2010) Medya ve Demokrasi, Çev: Haluk Şahin, Ayrıntı Yay: Medya İktidar İdeoloji, Ark Yayınları: Ankara. Medya Çalışmaları, Teoriler ve Yaklaşımlar, Çev:Ali Toprak, Kalkedon Yayınları: Lazar, J (2001) İletişim Bilimi, Çev: Cengiz Anık, Vadi Yayınları: Ankara. Lull, J (2001) Medya, İletişim Kültür, Çev: Nazife Güngör, Vadi Yayınları: Ankara. Maıgret, E (2011) Medya ve İletişim Sosyoloji, Çev: Halime Yücel, İletişim Yayınları: McRobbie, A (1999) Postmodernizm ve Popüler Kültür, Çev: Almıla Özdek, Sarmal Yayınları: McChesney, R, W; Wood E, M; Foster, J,W (2003) Kapitalizm ve Enformasyon Çağı, Çev: Nil Senem Çınga, Erhan Baltacı, Özge Yalçın, Epos Yayınları: Ankara. Modleski, T (1998) Eğlence İncelemeleri-Kitle Kültürüne Eleştirel Yaklaşımlar, Çev Nurdan Gürbilek, Metis Yayınları: Mattelart, A; Mattelart, M.( 2003) İletişim Kuramları Tarihi, Çev: Merih Zıllıoğlu, İletişim Yayınları: Mattelart A (2004) Bilgi Toplumunun Tarihi, Çev: Halime Yücel Altınel, İletişim Yayınları: Meyer, T (2004) Medya Demokrasisi, Çev: Ahmet Fethi, İş Bankası Yayınları: İstanbul McQuail, D; Windahl, S (1993) İletişim Modelleri, Çev: Mehmet Küçükkurt, İmaj Yayınları: Ankara. McQuail, D; Windahl, S (1997) Kitle İletişim Modelleri, Çev: Konca Yumlu, İmge Yayınları: Ankara. Güz 2011, Sayı:33

15 Türkiye de İletişim Kuramlarının Gelişmesinde Çevirinin Önemi 217 Mutlu, E, der.(2005) Mcluhan, M (2001) Mcluhan, M; Povers, B (2001) Kitle İletişim Kuramları, Ütopya Yayınları, Ankara. Gutenberg Galaksisi: Tipografik İnsanın Oluşumu, Çev: Gül Çağalı Güven. Yapı Kredi Yay, Global Köy: 21. Yüzyılda Yeryüzü Yaşamında ve Meydana Gelecek Dönüşümler, Çev: Bahar Öcal Düzgören, Scala Yayıncılık: Morley, D, Robins K(1997) Kimlik Mekanları-Küresel Medya, Elektronik Ortamlar ve Kültürel Sınırlar, Ayrıntı Yayınları: Oskay, Ü, der. (1969) Postman, Nail (1994) Kitle Haberleşme Teorileri, Ankara Üniversitesi Basınevi: Ankara. Televizyon: Öldüren Eğlence, Çev: Osman Akınay, Ayrıntı Yayınları: Robins, K (1999) İmaj: Görmenin Kültür ve Politikası, Çev: Nurçay Türkoğlu. Ayrıntı Yayınları: Ramonet, İ (2000) Medyanın Zorbalığı, Çev:Aykut Derman, Om Yayınları: Rowe, D (1996) Swallow, N (1973) Schiller, Herbert (1993) Schlesinger, P (1994) Smith, P (2005) Popüler Kültürler-Rock ve Sporda Haz Politakası, Çev: Mehmet Küçük, Ayrıntı Yayınları: Televizyonun Gerçek Gücü, Çev: Ayseli Usluata, Reklam Yayınları: Zihin Yönlendirenler, Çev: Cevdet Cerit, Pınar Yayınları: Medya Devlet ve Ulus, Siyasal Şiddet ve Kollektif Kimlikler, Çev: Mehmet Küçük, Ayrıntı Yayınları: İstanbul Kültürel Kuram, Çev: Selime Güzelsarı, İbrahim Gündoğdu, Babil Yayınları: İletişim Kuram ve Araştırma Dergisi

16 218 V. Ertan Yılmaz Stevenson, N (2008) Storey, J (2001) Williams, R (1990) Williams, R (1993) Williams, R (2003) Williams, R (2005) Medya Kültürleri, Sosyal Teori ve Kitle İletişimi, Çev: Barış Engin Aksoy, Göze Orhan, Ütopya Yayınları: Ankara. Popüler Kültür Çalışmaları: Kuramlar ve Metodlar, Çev: Koray Karaşahin, Babil Yayınları: Marksizm ve Edebiyat, Çev: Esen Tarım, Adam Yayınları: Kültür, Çev: Suavi Aydın, İmge Yayınları: Ankara. Televizyon, Teknoloji ve Kültürel Biçim, Çev:Ahmet Ülvi Türkbağ, Dost Kitabevi: Ankara. Anahtar Sözcükler-Kültür ve Toplumun Sözvarlığı, Çev:Savaş Kılıç, İletişim Yayınları: Güz 2011, Sayı:33