pecya İ stanbul, 2-8 Mart günleri arasında, tiyatromuzun ünlü ustası-hocası Muhsin Merhaba Tiyatro... Tiyatro... İÇİNDEKİLER

Transkript

1

2

3 3 İÇİNDEKİLER 46 Haberler 8 Tiyatro kurucusu Muhsin Ertuğrul 10 Muhsin Ertuğrul haftasından Muhsin Ertuğrul yılına «Ayşe Ateş 11 Özel Tiyatro gibi çalışan Devlet Tiyatrosu Müşfik Kenter 12 Yönetmen olarak Muhsin Ertuğrul Özdemir Nutku 13 İzmir'de Tiyatro Haftaları ve Muhsin Ertuğrul'u anma Semih Çelenk 16 Alafranga adam Vasfi Rıza Zobu Türk tiyatro sanatçılarının andı Semih Sergen 16 Muhsin Ertuğrul Efdal Sevinçli Muhsin Ertuğrul Hoca Muazzez Menemencioğlu 17 Muhsin Hoca üzerine söyleşi Zihni Küçümen 18 Türk insanın kültür yaşamı TV ekranlarına terk edilmemeli... Can Kolukısa Bütün Belediye Başkanlarının dikkatine sunulur Mücap Ofluoğlu 19 Akranı gibi davranırdı Sadri Alışık Aşık olduğum kendisiyle yarışan insan Yıldız Kenter 20 Necdet Mahfi Ayral Güzin Çorağan 21 Bizimki Gazete Tiyatrosu Nejat Uygur Tiyatrosu 22 Büyük kentte kimlik arayışı AST 23 İstanbul İktisat Sahnesi 24 Ekonomik simge Karyola Nokta Tiyatrosu. 25 Pirandello gerçeği tartışıyor İ. D. T. 26 Kadınların isyanı * TÜ Tiyatrosu 27 Yıldız Sineması'nda şenlik var İst. Bulvar Tiyatrosu İSMENE Yada Tiyatro 29 Matmazel Julie Oyuncular 30 Kitap tanıtım» H. Zafer Şahin KAPAK: Muhsin Ertuğrul Foto: Şakir Eczacıbaşı Tiyatro... Tiyatro... AYLIK HABER TANITIM DERGİSİ SAYI: 14/MART 1992 /200 TL. Merhaba İ stanbul, 28 Mart günleri arasında, tiyatromuzun ünlü ustasıhocası Muhsin Ertuğrul'un 100. Doğum Yılını Kutlama Haftası'na ait çeşitli etkinliklere sahne olacak. M. Ertuğrul'un 100. Doğum Yılını Anma etkinlikleri, çeşitli programlarla, bütün yıla da yayılacak. Biz de bu sayımızın büyükçe bir bölümünü, M. Ertuğrul'un anısına ayırdık. Kendisi ile çalışmış bazı ünlü sanatçılarımızla arkadaşlarımız görüşme yaptılar, onunla ilgili anılarını dinlediler. M. Ertuğrul konusunda akademik çalışmalar yapmış, kitaplar, yazılar yayımlamış olan Sn. Prof. Özdemir Nutku ve Sn. Efdal Sevinçli, isteğimizi kırmayarak, İzmir'den dergimize yazı gönderdiler; 100. Doğum Yılı Kutlamaları Ulusal Komitesi Koordinatörü Sn. Gökhan Akçura, bu etkinliklerin ayrıntılarını açıklayan bir konuşma yaptı; uzun yıllar onunla birlikte çalışmış bir tiyatrocumuz, Sn. Zihni Küçümen, okumayan, seyretmeyen ve de onu tanımayan genç kuşaklara seslenen bir yazı kaleme aldı; yine onunla uzun yıllar sinema ve tiyatroda birlikte çalışmış, 59 yıllık sevimli bir aktörümüz Necdet Mahfi Ayral ile, Tiyatromuza Emeği Geçenler dizisi için yaptığımız söyleşinin içinde bol bol M. Ertuğrul'a ait anılar bulunuyor. Bütün bunlar, onunla ilgili diğer yazılarımıza eklenince, bu sayımız neredeyse M. Ertuğrul Özel Sayısı biçimine dönüştü. Cumhuriyet döneminin ilk Tiyatro Dergisi'ni çıkaran, bu yönü ile de anılmaya hak kazanan bir kişi M. Ertuğrul Şubat 1930'da, tek başına, 15 günlük Darülbedayi Dergisi'ni yayımlamaya başladı. 1941'de, karısı Neyyire Neyir ile birlikte Perde ve Sahne adlı sinematıyatro dergisini çıkardı. Zaten, daha 21 yaşında iken, Meşrutiyet döneminin Temâşâ Dergisi'nde tiyatro yazılarına başlamıştı. Kendi çıkardığı dergilerde ise PERDECİ adını kullanarak, pek çok yazı yazdı, tiyatromuza yön verdi. Cumhuriyet sonrası tiyatro dergicilerimizin "piri" ve bu dönem tiyatromuzun kurucusu, inançlımücadeleciyılmazinatçı tiyatro sevdalısı bu değerli "Tiyatro Adarm"mıza, hepimizin gönül borcu var. Dergimiz, sayfalarının elverdiği ölçüde onu anarak bu görevini yerine getirmeye çalıştı. Tiyatro perdeleri, yurdumuzda her gece, PERDECİ'nin verdiği güç ve coşkuyla açılıyor; anısı önünde saygı ile eğiliyoruz; ruhu sevinçle dolsun... Mart ayında tiyatroların evrensel bir anma günü de var. 27 Mart Dünya Tiyatro Günü Ulusal Bildirisi'ni bu yıl tiyatro yazarı A. Turan Oflazoğlu hazırladı. Bildiri son anda geldi. Sayfa mizanpajları tamamlanmış olduğundan bu sayıda basamadık. Nisan sayımızda bildiriyi aynen yayımlayacağız. Şubat başında, sessiz sedasız genç bir profesyonel topluluk, OYUNCU LAR adı ile, Kenter Tiyatrosu'nda gösterilerine başladı. Konservatuar çıkışlı bu üç genç tiyatro sanatçısı, umutlara gereksinimi olan tiyatro yaşamımıza, umut dolu olarak adımlarını attılar. Oyunlarını tanıtan yazıyı, onların heyecanlarına katılarak, yayımlıyoruz. Başka bir üçlü, YADA TİYATRO adı ile bir topluluk kurarak RİTSOS'un bir şiirinden uyarladıkları oyunu 26 Şubat'ta Taxim Night Park'ta sahnelemeye başladılar. Hoşgeldiniz ve başarılar genç OYUNCULAR ve YADA Tiyatro... Sevgi ve saygı ile... T. Yılmaz ÖĞÜT Sahibi ve Genel Yayın Yönetmeni: Tem Yapım Yayıncılık Ltd. Şti. adına T. Yılmaz Öğüt Sorumlu Yazı İşleri Müdürü: Mustafa Demirkanlı Yayın Koordinatörü: Nalân Özübek Danışma Kurulu: Orhan Alkaya, Rutkay Aziz, Genco Erkal, Fikret İlkiz, Yılmaz Onay, Ali Taygun, Işık Yenersu Basın ve Halkla İlişkiler: Enis Bakışkan Teknik Yönetmen: Sinan Şanlıer Katkıda Bulunanlar: Ayşe Ateş, Gökhan Akçura, Betül Baturalp, Güzin Çorağan, Semih Çelenk.Yasemin Dilber, Can Kolukısa, Zihni Küçümen, Özdemir Nutku,' Efdal Sevinçli, Özlem Şener, Özlem Öğüt, Kenan UçarZeynep Üskül Ankara Tem.: Koray Ergun Tel: İzmir Tem.: Ali Rıza Özbilgiç Tel: İzmit Tem. Kocaeli Bölge Tiy. Tel Samsun Tem.: Kaya Odabaşı Tel: Almanya Tem.: Levent Beceren, Berlin Tel: Viyana Tem.: Uğur Özkan, Wien Tel: Ofset Hazırlık: Tem Yapım Tel: Baskı: MÜKA Matbaası Tem Yapım Yayıncılık Ltd. Şti. Oba Sok. 9 / 1 Cihangir/İstanbul Tel: F a x : Abone Bedeli: Yıllık , TL. Yurtdışı: 25 DM Posta Çeki Hes. : Tem Yapım Banka Hesap No: T.İş BankasıCihangir Şb Katkılarından dolayı TİYAP'a teşekkür ederiz.

4 4 Enis Fosforoğlu Tiyatrosu İstanbul'da yeni bir salonda Üsküdar Belediyesi Altunizade Kültür Merkezi'ni, Enis Fosforoğlu Tiyatrosu ile açıyor. Çeşitli sanat etkinliklerinin yapılacağı, Üsk. Beld. bünyesinde bir tiyatro okulunun açılacağı bir kültür merkezi olacak. EFT, 29 Şubat'tan itibaren Kanlı Nigar 90'la başlayıp Mart sonunda da yeni oyunlarını sergileyecek. Devlet Tiyatroları'nda yeni bir sahne Devlet Tiyatroları, 8. yerleşik merkezi ve 21. sahnesi olan Antalya Devlet Tiyatrosu'nu 1 Şubat Cumartesi günü Antalya'da açtı. Antalya Valiliği ile yapılan bir protokolle, Valiliğe ait salon 10 yıllığına ücretsiz olarak Antalya Devlet Tiyatrosu'na devredildi. İzmir Sanat Tiyatrosu yeni bir salon kazanma savaşımında İzmir'in tek profesyonel özel tiyatrosu İzmir Sanat Tiyatrosu, İzmir Belediyesi'nin Fuar içinde kendilerine verdiği bir binada, yaklaşık 700 kişilik bir tiyatro oluşturmak çabasında. Modüler tiyatro anlayışı ile hazırlanacak salon, fuar döneminde fuar hizmetinde kullanılacak. Bu nedenle sahne ve koltuklar portatif olarak düzenleniyor. İzmir'e turneye gelen özel tiyatrolar için de kullanılacak bu salonun, tiyatroya dönüştürülmesi için gerekli parayı kazanmak adına İzmir Sanat Tiyatrosu, Melih Cevdet Anday'ın, geçen sayılarımızda tanıttığımız İÇERDEKİ LER adlı oyunu ile Ege Bölgesi'nde turne yapıyor. Sürekli deneysel çalışmalar yapan İSEM'in Gençlik Sahnesi bu kez Faruk Boyacıoğlu yönetiminde, "Öykü Tiyatro" orijinli "Arisontopolis'te Neler Oluyor" adlı bir çalışma yaptı. Oyunda kullanılan öyküler Aziz Nesin ve Muzaffer İzgü'ye ait. Zaten Arisontopolis Aziz Nesin'in "Deliler Boşandı" isimli öyküsünün geçtiği yer. Oyunda tanıdık yüzler ve olaylarla sürpriz buluşmalar söz konusu. Tiyatroca konuşmak Tiyatro Eleştirmenleri Birliği "Genç TiyatrocularTiyatroca Konuşmak" seminerleri düzenliyor. Bu seminerleri Cevat Çapan ve Haluk Şevket Ataseven yönetiyor. Saddam'ı Kim Öptü oyunundan Ankara Halk Tiyatrosu'nda çocuk müzikali Ankara Halk Tiyatrosu sezon başındaki turnelerini tamamladıktan sonra 1 Şubat 1992 tarihinden başlayarak Sinema Batı'da yerleşik olarak perdelerini açtı. Topluluk şu sırada Melih Kucur'un yazıp, Bahadır Tokmak'ın sahneye koyduğu Pembe Panter çocuk müzikalini sergiliyor. Aynı zamanda Saddam'ı Kim Öptü isimli komediyi de toplu gösterilerle Ankara'lı tiyatroseverlerin beğenisine sunuyorlar. Topluluk halen Kandemir Konduk'un İnsanlığın Lüzumu Yok isimli kabaresinin provalarını yapıyor. Fransız Kültür Merkezi'nde Mart ayı tiyatro etkinlikleri İstanbul Fransız Kültür Merkezi'nin düzenlediği G. Stein'ın TAŞLAR (Les Pierres) adlı tiyatro gösterisi, 3 Mart Sah günü Taksim Sahnesi'nde Fransızca oynanacak. International Visual Theatre Topluluğu'nun sunacağı ve aralarında Türk oyuncu Levent Beşkardeş'in de bulunduğu oyundaki sanatçılar sağırdilsiz. Oyunu işaretlerle oynayacaklar. İşare tiyatro dili olarak kullanılıyor. sözcüklerin yerine değil, özel bir İkinci etkinlik Türkçe oynanacak olan Skermeta'nın Ateşli Sabır adlı oyunu. Bunu PAYLAŞIM Tiyatrosu 23 Mart günü saat 19:00'da Fransız Kültür Merkezi Salonu'nda sergileyecek. Yönetmen Turgay Topal. 24 Mart saat 19:00'da, aynı topluluk yine aynı salonda H. Pinter'in Bir Tek Daha oyunu ile Sait Faik'ten Öyle Bir Hikaye adlı 50'şer dakikalık oyunlarını yine Türkçe olarak sunacaklar. Sait Faik'e ait oyunu Aziz Sarvan oyunlaştırmış ve kendi oynuyor. Gösterilere ait giriş kartları, Fransız Kültür Merkezi'nden sağlanabilir.

5 Sessizlerden Susuz Yaz Sumru Yavrucuk Türkiye Sağır ve Dilsizler Tesanüt Demeği Sanat Grubu'nun tümü işitme engellilerden oluşan sanatçıları, Devlet Tiyatrosu Taksim Sahnesi'nde Necati Cumalı'nın yazdığı Susuz Yaz adlı oyununu sergiledi. Yönetmenliğini Sumru Yavrucuk'un yaptığı oyun büyük ilgi gördü. İstanbul Devlet Tiyatrosu Müdürü Tomris Oğuzalp'in de izlediği oyunun sanatçıları büyük alkış aldı. İzleyicilerinin bir bölümünü de "sessiz dünya"nın insanları oluşturdu. Sessiz Tiyatro'nun Genel Sanat Yönetmeni Ömer Altuntaş, kendilerine salon, dekor ve manevi bakımdan destek gösteren Tomris Oğuzalp'e teşekkür etti. de tiyatrosu'ndan özgün tiyatro afişleri sergisi de tiyatrosu, 1986'da doğumunun 50. yılı anısına Güner Sümer'in Bozuk Düzen; 1987'de 75. doğum yılına armağan olarak Rıfat Ilgaz'ın Hababam Sınıfı Sınıfta Kaldı adlı oyunları için ulusal boyutta düzenlediği afiş yarışmasında derece alan ve sergilenmeye değer görülen özgün afişleri Ankara'da sergiliyor. 27 Mart Dünya Tiyatro Günü'nde TOBAV'ın Tunalı Hilmi Caddesi, 72/12 adresindeki salonunda açılacak serginin yanı sıra, Ankaralı tiyatro emekçileri, basın ve sanat çevreleri için bir kokteyl verilecek. Sergi, 4 Nisan'a dek açık kalacak. PTT Tiyatrosu oyuncuları toplu halde PTT tiyatro grubu İstanbul Yakası Telefon Başmüdürlüğü'nde çalışanların 1988 yılında kurduğu PTT Tiyatrosu, 4 yıldır etkinliklerini kesintisiz sürdürüyor. Topluluk H. Taner'in Gözlerimi Kaparım Vazifemi Yaparım adlı oyunu ile başlattığı tiyatro çalışmalarını, Erman Canatan'ın yazdığı müzikli danslı Batakhane Güzeli, Kerim Afşar'ın derlediği tek perdelik tek kişilik, Sait Faik ve İnsan, Özdemir Nutku'nun Mustafa Kemal'in NUTUK'tan derlediği Söylev ve kendilerinin yazdığı İlişkilerimiz adlı oyun ile sürdürdüler. Bu yıl Haşmet Zeybek'in Düğün ya da Davul adlı oyununu hazırlayan topluluk, bu oyunu Maçka Maden Fakültesi Salonu'nda, 1 Mart'ta oynayacaklar. Dostluk Şarkısı oyunundan Kartal Sanat İşliği turne etkinlikleri Kartal Sanat İşliği Tiyatrosu, bu mevsim başından beri Anadolu ve Trakya'da yaptığı gösterileri ile turnelerine devam ediyor. Karadeniz turnesinden dönen tiyatro, Bakırköy Belediye Tiyatrosu Aziz Nesin Sahnesi'nde Çetin Etili'nin yönettiği "Vur Bir Mastika" oyununu sahneledi. Kartal'da Hasan Ali Yücel Salonu'nda çocuk oyunları ile birlikte bu oyunlarını da sürdürecek olan topluluk, Nisan ayında BursaKütahya bölgesine turne yapacak. Yılmaz Onay'ın yazdığı Şarkılarımız Ölmesin ve Çetin Etili ile Erkin Kut'un yazdığı Dostluk Şarkısı çocuk oyunlarını okullarda oynuyorlar. Topluluk, Nâzım Hikmet'in şiirlerinden kabare biçiminde derledikleri iki kişilik bir oyuna hazırlanıyor. Oyunu derleyen ve yöneten Çetin Etili. Konservatuar öğrencilerinden Antigone İstanbul Üniversitesi Devlet Konservatuarı Tiyatro Bölümü öğrencileri ünlü Fransız yazan Jean Anouilh'in Antigone adlı oyununu 1011 Şubat tarihinde İstanbul Fransız Kültür Merkezi'nde Yıldız Kenter yönetiminde sergiledi. Konservatuar'ın üçüncü ve dördüncü sınıf öğrencilerinin ortaklaşa olarak gerçekleştirdiği oyun 9 Mart ve 16 Mart tarihlerinde Kenter Tiyatrosunda sergilenecek. Antik Yunan Edebiyatının ünlü tragedya yazarı Sophokles'in ölümsüz tragedyası Antigone aradan geçen binlerce yıl sonra Fransız oyun yazarı Jean Anouilh tarafından özgün ve bambaşka bir yorumla tekrar ele alınmış. Ölüm Tuzağı İstanbul Devlet Tiyatroları, AKM Konser Salonu'nda Ira Levin'in Ölüm Tuzağı adlı oyununu 21 Mart tarihinden başlayarak sergilemeye başlıyor. Yönetmenliğini Kartal Tibet'in yaptığı Ölüm Tuzağı, alışılagelmiş polisiye oyunların dışında, sürprizlerle bezenmiş bir oyun.

6 "ANA" Ankara Birlik Tiyatrosu'nda başladı.. Ankara Birlik Tiyatrosu, Maksim Gorki'nin ünlü romanından Bertolt Brecht'in oyunlaştırdığı ANA adlı oyunu, Anadolu Sanat Merkezi'nde sergiliyor. Zeki Göker'in yönettiği ve Kemal Günüç'ün müziklerini yaptığı oyun, yirmibeş kişilik bir kadro ile oynanıyor. "Ana" oyunundan Yirmi yıldır "Politik Tiyatro" yapan ve bugüne değin her oynadığı oyun önce yasaklanan ve baskı gören ABT, son olarak "Pir Sultan Abdal" adlı oyunu, 32 mahkeme karan ile, Ankara, İstanbul, İzmir ve Anadolu'da 400 kez sergilemişti. 4 Mart'tan başlayarak İstanbul'da, Kartal Hasan Ali Yücel Kültür Merkezi'nde oynanacak olan ANA, sezon sonuna dek, Pazartesi, Salı, Çarşamba günleri İstanbul'da, Cuma, Cumartesi ve Pazar günleri Ankara'da sergilenecek. Tiyatro Merhaba'ya merhaba.. Perdesini ilk kez Nisan ayı başlarında açacak olan Tiyatro Merhaba, 9192 sezonunun ikinci yarısında doğan yepyeni bir topluluk. Genç Sanat Ajansı'nın bir birimi olan Tiyatro Merhaba, ilk olarak Bilgesu Erenus'un yazıp, Bilge Olgaç'ın yönettiği İnsan Aklını Koruma Enstitüsü adlı iki perdelik oyunu sergileyecek. Kültür Bakanlığı Tiyatro Ödülleri Kültür Bakanlığı, Kültür ve Sanat Büyük Ödülü ile Tiyatro Başarı Ödüllerinin dağıtım töreninde konuşan Sağlar, bu yıl bu ödüllerin sanat ve kültür örgütlerine verildiğini söyledi. Daha sonra yapılan ödül töreninde, Kültür ve Sanat Büyük Ödülü, tüm karikatür sanatçıları adına, Türk Karikatürcüler Derneği temsilcisi, sanatçı Erdoğan Bozok'a verildi. En başarılı tiyatro topluluğu ödülü, bütün tiyatro toplulukları adına, Tiyatro Yapımcıları Derneği temsilcisi Genco Erkal'a, en başarılı tiyatro yazarı ödülü de bütün tiyatro yazarları adına, Televizyon ve Tiyatro Yazarları Derneği temsilcisi Ülker Köksal'a verildi. Seçici kurulun değerlendirmesinde, en başarılı kadın ve erkek oyuncu ödülleri verilen Tiyatro Oyuncuları Derneği'nin (TODER) ödülünü, sanatçı Ahmet Gülhan, En Başarılı Yönetmen Ödülü'ne değer görülen Tiyatro Opera Bale Vakfı'nın (TOBAV) ödülünü de dernek başkanı Tamer Levent aldılar. A.T.Ç. 'den seminer Amatör Tiyatrolar Çevresi (ATÇ), amatör tiyatrocuların oyunculuk çalışmalarındaki eksikliklerini gözönüne alarak, bu yıl kış seminerlerinin ikincisini, uygulamalı seminer biçiminde oluşturdu. Seminer, 22 Şubat'ta, Devlet Tiyatrosu Sanatçısı Alptekin Serdengeçti tarafından gerçekleştirildi. Dört Köşe Palyaço Tiyatro Fiskos, 5 Ocak'ta başladığı ve her Pazar saat 13:30'da yinelediği Dört Köşe Palyaço adlı çocuk oyununu Tevfik Gelenbe Tiyatrosu'nda sergiliyor. Tamay Sayar'ın yazdığı, Evin Kalkancı'nın yönettiği, müziklerini Fahir Atakoğlu'nun yaptığı oyunda çocuğun kişilik gelişiminde etkili olan arkadaşlığın önemi, kötünün, bencilin, yalancının yalnız kalışı çeşitli gaglarla anlatılıyor. Barış Oyuntuları Ülsküdür 'da... Barış Oyuncuları tiyatro topluluğu, Ekim ayından beri, Bakırköy Karya Sineması'nda oynadığı "Ali ile Tipitoş" adlı çocuk oyununu, 16 Şubat Pazar gününden bu yana, her Pazar saat 13:00'de, Altunizade Kültür Merkezi'nde sergilemeye başladı. Barış Oyuncuları, çok yakında, Rıfat Ilgaz'ın ünlü güldürüsü Hababam Sınıfı'nı da sergilemeye başlayacak. de çocuk tiyatrosu'ndan oyunu de tiyatrosu, Mavi Gök Mavi Deniz adlı çocuk oyunuyla perdelerini açtı. 7 yaşın üzerindekilere seslenen ve deneysel biçende sunulan oyun, görselişitsel bir fantezi dünyası içinde, insanların doğa sevgisiyle birlikte düşlere ve düşüncelere duydukları gereksinimi dile getiriyor. Mavi Gök Mavi Deniz, 11 Nisan'a dek, her Cumartesi saat ll:00'de ASM Salonu'nda sergilenecek. Bulunmaz "Gençlik etkinlikleri Tiyatro'da Buluşmaları Bulunmaz Tiyatro'da, Mart ayı içinde, Tahir Özçelik yönetiminde "Gençlik Buluşmaları" adı ile tiyatro gösterileri ile birlikte sanat ve tiyatro üzerine söyleşiler yapılacak. 7 Mart'ta Cengiz Gündoğdu "Aşk", 14 Mart'ta AÇOK yöneticisi Ümit Denizer "Çocuk Tiyatrosu Uygulaması", 21 Mart'ta Ülkü Ayvaz "Tiyatro ve Toplum", 28 Mart'ta ise Makedonyalı şair ve yazar Suat Engüllü "Benim Şiirlerim" konulu söyleşi yapacaklar. Söyleşiler saat 17:00 19:30 arası. Her Cumartesi, saat 16:00'da dönüşümlü olarak altı oyun sergilenecek. Oyunlar: Bir Yazarın Deli Defteri (B. Demir), Bir Evlenme Teklifi (A. Çehov), Sana Gül Bahçesi Vaadetmedim (J. Greenberg), Bir Tek Daha (H.Pinter), İnek (N.Hikmet), Düş (H.H.Bulunmaz). "

7

8 8 Tiyatro kurucusu MUHSİN ERTUĞRUL "M. Ertuğrul, toplumumuzun yetiştirdiği ender değerlerden birisidir. Tiyatromuzun her alanında onun yapıcı elinin izleri görünür." Prof. Metin AND * "Yarın kıyamet kopacağını bilsem, bugün bir tiyatro daha açarım." Muhsin Ertuğrul stanbul'da 5 Mart 1892'de doğdu. 29 Nisan 1979 tarihinde İzmir'de ölümüne dek, bütün yaşamını tiyatro ve sinemaya adamış bir "tiyatro adamımız" İ Muhsin Ertuğrul Doğum Yılı Kutlamalarında, onun kurduğu tiyatrolardan, onun yapıcılığından söz ederek, tiyatromuz adına ona bir kere daha teşekkür etmek istiyoruz. Muhsin Ertuğrul, tiyatro tarihimizde Ferah Dönemi diye anılan dönemde, 1924 yılında, "Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları" adı ile bir topluluk kurdu. Kendisi bunu, "Paris dönüşümde acemiliğin verdiği cesaretle birkaç arkadaş birleşip bir özel topluluk kurmaya kalktık ve adını Ertuğrul Muhsin ve Arkadaşları koyduk" diye anlatır. Bu dönemde yerli yazarlara yer vermiştir, Osman Cemal Kaygılı, Sermet Muhtar Akış, Vedat Nedim Tör, Vedat Örgi Bengü, Faruk Nafiz Çamlıbel gibi 'de 35 yaşında iken Darülbedayi'nin Sanat Yönetmeni olur. Bu dönemde Darülbedayi'de repertuar geleneğini başlatır. 1930'da Ankara'da, Atatürk'ün "Hükümetten ne gibi yardım istersiniz" sorusunu "Bir tiyatro mektebi isterim, Paşam" diye yanıtlar. Ne yazık ki uzun bir süre, Atatürk'ün emrine rağmen, bu istek, bürokrasiye takılır. Bunu gören Muhsin Ertuğrul aynı yıl sonunda Darülbedayi'de "Tiyatro Meslek Mektebi"ni açar. Bu okul bugünkü İstanbul Belediyesi Konservatuarı'nın öncüsü sayılmaktadır. 1934'de Sovyetler Birliği'ne Çocuk Tiyatrolarını incelemek için gider, dönüşüyle, 1 Ekim 1935'te, Darülbedayi'de ülkemizin ilk çocuk tiyatrosunu başlatır. 1930'da Atatürk'ten istediği Tiyatro Mektebi, 1936'da Carl Ebert'in yurdumuza gelmesiyle kurulur, Devlet Tiyatro ve Operası'nın kuruluşu başlatılır. 1946'da onun girişimleri sonucu, İstanbul'da 4000 kişilik Açık Hava Tiyatrosu'nun temelleri atılır. 1947'de Cari Ebert'in yurdumuzdan ayrılması üzerine, Devlet Tiyatro ve Operası'na Genel Müdür olur. Bu dönemde bugünkü Büyük Tiyatro binası, Sergi Salonundan tiyatro salonuna dönüştürülmeye başlanır. Bu iş gecikince, Ulus'taki Vakıf Apartmanları altındaki depoyu tiyatro salonu haline getirir. Bugün Küçük Tiyatro olarak bilinen bu salonu 'de açarken, yeni bir Türk yazarının oyununu, A. Kutsi Tecer'in KÖŞEBAŞI adlı oyununu sergiler. Devlet Tiyatroları Genel Müdürlüğü döneminde yeni oyun yazarları yaratılmasında öncü olur, yazarları teşvik eder. Bu dönemde O. Rıfat, M. Cevdet Anday, S. Kudret Aksal, T. Özakman gibi yeni tiyatro yazarlarını tiyatro edebiyatımıza kazandırır yılında, Büyük Tiyatro'da balo düzenlenmesine karşı çıktığından Genel Müdürlükten ayrılır, İstanbul'a gelir. 1952'de Yapı Kredi Bankası'nın desteği ile Küçük Sahne'yi kurar. 1954'te tekrar Devlet Tiyatroları Genel Müdürü olunca, büyük ideali Bölge Tiyatroları'nı gerçekleştirmeye başlar. Önce Ankara'daki Üçüncü Tiyatro (Türk Ocağı Sahnesi) ile Oda Tiyatrosu'nu açar. Sonra İzmir ve Adana Tiyatroları'nı kurar. 1957'de Bursa'daki Ahmet Vefik Paşa Tiyatrosu'nu gerçekleştirir. Üniversitelerde Tiyatro Bölümlerinin açılışı da onun çabalan sonu gerçekleşir. 1958'de Genel Müdürlükten ayrılır, İstanbul'a gelir, 1959'da Şehir Tiyatroları'na Başrejisör olarak atanır. Bundan sonraki dönemde İstanbul Şehir Tiyatroları, Özdemir Nutku'nun deyimiyle, "Altın Çağ"ım yaşar. İstanbul'un her semtinde tiyatro açmaya başlar. Kadıköy, Fatih, Üsküdar, Zeytinburnu Tiyatroları bu dönemin ürünleridir. Ayrıca İstanbullulara, Rumelihisar'da Açıkhava Tiyatrosu'nu kazandırır. Bu tiyatrolardan Zeytinburnu Tiyatrosu'nun açılış oyunu nedeni ile Belediye ile anlaşmazlığa düşünce Başrejisörlük kadrosu kaldırılır (1965) ve Belediye Şehir Tiyatroları dönemi sona erer; Belediye, Zeytinburnu Tiyatrosunu kapatır. 1974'te tekrar, siyasal iktidar değişikliği ile, Belediye Şehir Tiyatroları Genel Sanat Yönetmeni olur, yaşı 82'dir. Bu dönemde, Yedikule Açık Hava Tiyatrosunu, Gültepe Tiyatrosu'nu açar; Deneme Sahnesi, Gezici Kahve Tiyatrosu, Öğle Paydosu Tiyatrosu, her semtte bir çocuk tiyatrosu, özel tiyatrolara Şehir Tiyatrosu'nun sahnelerini açma gibi dinamik bir tiyatro hareketi başlatır. 1976'da, 84 yaşında iken Şehir Tiyatroları'ndaki görevinden ayrılır. Bundan sonra anılarını yazar. Bu anılar daha sonra Özdemir Nutku'nun başkanlığındaki bir grubun çalışmaları ile 1989'da Benden Sonra Tufan Olmasın adı ile yayımlanır. Yaşamı boyunca 200'ün üstünde oyun yönetmiş ve birçoğunda da oynamıştır. Ege Üniversitesi'nin Türk Tiyatro ve Sinemasına yaptığı hizmetler nedeni ile kendine vereceği Fahri Doktor ünvanı töreni için, doktorunun izin vermemesine rağmen, hasta hasta İzmir'e gider. 24 Nisan 1979 gecesi yapılan bu törenden beş gün sonra, İzmir'de yaşamını yitirir. Burada kısaca anlatılan, Muhsin Ertuğrul'un, tiyatromuz için yaptıkları, kuruculuğu, yapıcılığı, son yıllarda ona yapılan suçlamalara karşı somut yanıtlar olsun diye kaleme alındı. Hiç kuşkumuz yok, değerbilir ulusumuz onu hep minnetle anmaya devam edecektir. Tiyatro... Tiyatro... * Cumhuriyet Dönemi Türk Tiyatrosu, Metin And, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 3. Baskı, s.18

9

10 Muhsin Ertuğrul haftasından Muhsin Ertuğrul yılına Ayşe ATEŞ (Fotoğraf: Ş. Eczacıbaşı İ stanbul'da 28 Mart tarihleri arasında yapılacak olan Muhsin Ertuğrul 100. Doğum Yılını Kutlama Etkinliklerinin Koordinatörü Gökhan Akçura ile bu konuda konuştuk. Muhsin Ertuğrul Etkinlikleriyle ilgili çalışmalar nasıl başladı? Muhsin Ertuğrul'un 100. Doğum Yılını kutlama çalışmaları, TİYAP'ın (Tiyatro Yapımcıları Derneği) Temmuz 1991 tarihinde İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Nurettin Sözen'e başvurusu ile başlatıldı. İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı'nun koordinatörlüğünde bir komite kuruldu. Komite ödenekli tiyatroların ve ilgili diğer kuruluşların da katılmasıyla ulusal bir nitelik kazandı ve sonunda "Muhsin Ertuğrul 100 Yaşında Hazırlık Komitesi" adını aldı. Şu anda Komite hangi kurum ve kişilerden oluşuyor? Şubat ayı içinde ulaştığımız noktada komite şu kurum ve kişilerden oluşmaktadır. İstanbul Şehir Tiyatroları (Gencay Gürün, Engin Uludağ, Füsun Akatlı, Beklan Algan), Devlet Tiyatroları (Semih Sergen, Tomris Oğuzalp, Necmi Yüce), TİYAP (Genco Erkal, Gülriz Sururi, Rutkay Aziz), Cemal Reşit Rey Salonu Müdürü Sabahattin Batur, Atatürk Kütüphanesi Müdürü Aysel Polatoğlu, Yıldız Sarayı Müdürü Yunus Balta, İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı (Aydın Gün, Hülya Uçansu, Koza Akbuget), İstanbul Belediyesi Dış İlişkiler Müdürü Esen Avdel, Nejat Eczacıbaşı Vakfı, Sinema ve Televizyon Merkezi, ITI Türkiye Milli Merkezi (Dikna Erden), Tiyatro ve TV Yazarları Derneği Başkanı Recep Bilginer, AÇOK (Ümit Denizer, Turgut Denizer, Ferhat Karaçak), TOBAV (Nuranisa Yıldırım), Handan Uran Ertuğrul, Mücap Ofluoğlu, Mengü Ertel ve İstanbul Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı adına ben, Gökhan Akçura (koordinatör). Komitenin yapacağı etkinlikleri anlatır mısınız? "Muhsin Ertuğrul 100 Yaşında Hazırlık Komitesi"nin çalışmaları esas olarak 28 Mart tarihleri arasında yapılacak bir Muhsin Ertuğrul Haftası'na yönelik olarak sürdürüldü. Hafta 2 Mart 1992 Pazartesi günü, Harbiye Muhsin Ertuğrul Tiyatrosu önünde Prof. Haluk Tezonar'ın yaptığı Muhsin Ertuğrul büstünün açılmasıyla başlayacak. Aynı günün akşamı aynı salonda "Muhsin Ertuğrul Gecesi" düzenlendi. Muhsin Ertuğrul'un yaşamını drama biçiminde sunacak olan gecenin metni iki ayı aşan bir çalışma ile yazıldı. Yazım ekibinde görev alan yazarlar arasında Macit Koper, Engin Uludağ, Gökhan Akçura, Füsun Akatlı, Tarık Günersel, Ümit Denizer, Zihni Küçümen, Recep Bilginer, Mücap Ofluoğlu, Sevgi Sanlı, Haşmet Zeybek, Semih Sergen, Yavuzer Çetinkaya bulunuyor. Ayrıca Haldun Taner ve Engin Uludağ'ın İstanbul Şehir Tiyatrosu'nun kuruluşunun 70. Yılı için yazdıkları metinden.de küçük bir bölüm alındı. Ana metin, Macit Koper'in dramaturgi çalışması sonucu bütünleştirildi. Bu metni oluşturan sahneler tek tek tiyatro toplulukları arasında bölüştürülerek, sahne çalışmalarının birinci aşaması tamamlandı. Daha sonra bu bölümler, Genco Erkal ve Engin Uludağ'ın reji çalışmalarıyla sahneye çıkarıldı. Hafta içinde ayrıca Devlet Tiyatroları, Operası ve Balesi'nin hazırladığı bir Muhsin Ertuğrul Gecesi daha var (6 Mart 1992 Cuma, Cemal Reşit Rey Salonu, 20.30). Ayrıca 3 Mart gecesi de, Cemal Reşit Rey Salonu'nda yeniden kopyası basılan Bir Millet Uyanıyor filmi SinemaTV Merkezi ile İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı'nın çabaları sonucu gösterilecek. Gösteriler dışında sergi ve panel gibi etkinlikler de yapılacak mı? Hafta içinde dört sergi birden açılacak. Bunları üçü, Cemal Reşit Rey Salonu'nda bir arada sunulacak. Bu üç serginin birincisi İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür İşleri Daire Başkanlığı'nın hazırlattığı Fotoğraf, Belge ve Afişlerle Muhsin Ertuğrul'un Yaşamı sergisi. İkincisi Ara Güler'in 1967 yılında çektiği 30 adet Muhsin Ertuğrul fotoğrafından oluşan sergi. Üçüncüsü ise Mengü Ertel'in Muhsin Ertuğrul'un tek bir fotoğrafından ürettiği "Aktörlük Hakkında Aykırı Çizgiler" sergisi. Bunlar dışında Atatürk Kütüphanesi'nde de "Muhsin Ertuğrul Kolleksiyonundan Seçmeler" adlı bir sergi açılacak. Bu sergide, Kütüphane'de bulunan Muhsin Ertuğrul'un özel kitaplığı ve dokümanlarından yapılmış bir seçki sunulacak. Haftanın söyleşi, panel türü etkinliklerinin çoğu İstanbul Şehir Tiyatrosu tarafından hazırlanıyor. Daha doğrusu Şehir Tiyatrosu'nun haftayla başlayıp yıl boyu sürecek etkinliklerinin bir bölümü hafta kapsamına alındı. Bu etkinlikler ise şunlar: "Muhsin Ertuğrul'un Tiyatrosu" konulu bir panel, Muhsin Ertuğrul'un yönettiği filmlerden ve döneminin Şehir Tiyatrosu müzikallerinden şarkıları içeren bir taş plak 10

11 _ 11 dinletisi, Adalet Ağaoğlu'nun, "Uluslararası İlişkiler, ITI ve Muhsin Ertuğrul" konulu konferansı. Ayrıca Atatürk Kütüphanesi'nde de "Muhsin Ertuğrul'u Anıyoruz" başlıklı bir söyleşi düzenlendi. Bir de TİYAP tarafından düzenlenecek "Anılarla Muhsin Ertuğrul" gecesi var (5 Mart 1992, Perşembe, Kenter Tiyatrosu, 18:0020:00). Muhsin Ertuğrul Etkinlikleri kapsamı içinde yayın çalışmaları da yer alıyor mu? Evet. "Muhsin Ertuğrul Haftası" paralelinde, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Kültür işleri Daire Başkanlığı Yayınları arasında, benim tarafımdan hazırlanan "Doğumunun Yüzüncü Yılına Armağan. Muhsin Ertuğrul" adlı bir kitap yayınlanıyor. Bu kitap esas olarak aynı hafta içinde açılan "Muhsin Ertuğrul Sergisi"nin içerdiği görsel malzemenin bir araya getirilmesinden oluşuyor. Kitabın art direktörü Cem Günübek. Ayrıca Dr. Nejat Eczacıbaşı Vakfı da, Özdemir Nutku'nun yayına hazırladığı, Muhsin Ertuğrul'un makalelerinden oluşan, "Gerçeklerin Düşleri Tiyatro Düşünceleri" başlıklı bir kitap yayınlayacak. Bu arada Mengü Ertel'in sergide sunduğu çalışmalarının da aynı adlı bir kitapta bir araya getirildiğini eklemeliyim. Muhsin Ertuğrul'un 100. doğum yılını kutlama çalışmaları 214 Mart tarihinden sonra bitecek mi? Komitemizin düzenlediği ve "Muhsin Ertuğrul Etkinlikleri" ile başlayan, Muhsin Ertuğrul'un yüzüncü yıldönümünü kutlama çalışmaları tüm yıla yayılacak. Yukarıda İstanbul Şehir Tiyatroları'nın etkinliklerini tüm yıla yaydığını zaten söylemiştim. Bunun dışında, şu ana kadar yapacağı etkinlikleri açıklayan kuruluşlar ve ilan ettikleri çalışmalar şunlar: Kültür Bakanlığı 14 Ocak 1992 tarihinde Anadolu Ajansı'na yaptığı açıklama ile, 1992 yılını "Muhsin Ertuğrul Yılı" ilan etti. Bakanlığın yıl içinde yapmayı vaad ettiği etkinlikler şunlar: Muhsin Ertuğrul prestij kitabının yayınlanması, "Muhsin Ertuğrul Tiyatro Büyük Ödülü'nün verilmeye başlanması, Mersin'de açılacak, olan iki sahneye "Muhsin Ertuğrul Operası" ve "Muhsin Ertuğrul Sahnesi" adlarının verilmesi, Ankara'da Opera binası önüne Muhsin Ertuğrul heykelinin yaptırılması, belgesel film hazırlatılması, PTT tarafından hatıra pulu çıkarılması, gümüş hatıra para bastırılması sokaklara Muhsin Ertuğrul adı verilmesi, özel kutlama günleri, panelleri ve konserler düzenlenmesi. 9 Eylül Üniversitesi Görüntü ve Sahne Sanatları Bölümü 27 Mart2 Nisan 1992 tarihleri arasında düzenleyeceği "Dünya Tiyatro Günü Kutlamaları" içinde, ağırlıklı konuyu "Tiyatro ve Sinema Sanatımızda Muhsin Ertuğrul" olarak belirledi. İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı da İstanbul Sinema Festivali içinde Muhsin Ertuğrul'un 3 filmini özel bir gösteri olarak sunacak (Yeniden pozitif baskılan yapılan bu üç film Bir Millet Uyanıyor, Bataklı Damın Kızı Aysel ve Şehvet Kurbanı.) Nisan ayında ise İstanbul Şehir Tiyatrosu ve İstanbul Devlet Tiyatrosu'nun Çocuk Tiyatrosu birimleri, Muhsin Ertuğrul'un anısına, ortak bir Çocuk Şenliği düzenleyecekler. Özel tiyatro gibi çalışan Devlet Tiyatrosu Ben, Konservatuarı 1955 yılında bitirdim ve o yıl Muhsin Bey Devlet Tiyatroları'mn başındaydı ve bu da benim için bir şanstı tabii. Muhsin Bey bana çok güzel roller oynattı. Dört sezon ben Devlet Tiyatrosu'nda çalıştım ve bu dört sezonda; 13 rol oynadım, bunlar oldukça da büyük rollerdi. Sonra Muhsin Bey, Devlet Tiyatroları'ndan ayrıldığı zaman biz de onunla çalışmak istedik ve onun ardından İstanbul'a geldik ve kendi ayaklarımızın üstünde durmayı öğrendik; o yıldan beri de bunu sürdürüyoruz. Ankara'da Yağmurcu'yu oynuyorduk. Ve bize özel tiyatro gibi, örneğin sabah minibüslere binip Konya'ya gidiyorduk, akşam Konya'da oynuyorduk. Ertesi sabah tekrar binip Ankara'ya dönüp başka oyun oynuyorduk, ertesi gün tekrar Kütahya'ya gidiyorduk, Eskişehir'e gidiyorduk. Yani böyle bir tempo içinde çevreye bağlıyordu bizi Muhsin Bey. O seneler içinde biz bakın, Kayseri, Konya, Adana ve İzmir Devlet Tiyatroları'nı "Yağmurcu" oyunuyla açtık, 1957 yıllarında. Şimdi İzmir ve Âdana'da tiyatro yerleşti, kök saldı; Oysa Konya'da ve Kayseri'de, dünyanın en güzel tiyatrolarından ikisi var ve orada ne yazık ki, Devlet Tiyatrosu, yerleşik bir kadro kurmuyor, neden bilemiyorum. Sanıyorum ki, oranın halkı buna alıştırılmadı; Oysa 1957'den beri oralarda çalışmalar olsaydı, oyunlar sergilemeydi, bu olurdu. O tiyatrolar boş gerçekten. Çok da güzel tiyatrolar üstelik. Bina olarak da, yer olarak da, İstanbul'da öyle tiyatro yok, diyebilirim rahatlıkla. Her zaman içimizde yaşayacak Ayrıca benim anılarım da var tabii, Bir gün İki Başlı Kartal'da bir arkadaş oyunu bırakmış. Muhsin Bey, Cuma günü beni çağırdı Cumartesi gecesi de gala yapılacak, yarın akşam sen oynayacaksın dedi, verdi kitabı bana. Ben sabaha kadar ezberledim, sabah genel prova yaptık, gece de oynadık. Ö arada benim babam ölmüştü üç dört gün olmuştu, sanıyor rum, biraz beni o üzüntülü atmosferden kurtarmak için, hem de oyunu kurtarmak için, beni öyle bir çalışmaya itti. Muhsin Bey bizim bu günlere gelmemize neden olan, kendi ayaklarımızın üstünde durmasını öğreten bir insan olarak, her zaman içimizde yaşayacaktır. Bırakın Türk Tiyatrosuna yaptığı yararlan, hizmetleri, onun dışında bize, kişisel olarak, bana, Yıldız'a çok şey vermiştir. Müşfik KENTER

12 Yönetmen olarak Muhsin Ertuğrul Özdemir Y apılan NUTKU her iş kendi döneminin koşullarına göre değerlendirilir. Bunda toplum düzeyi, teknolojik aşama, insan faktörü, arztalep, estetik olanaklar vb. rol oynar. İnsanoğlu'nun belli bir dönemde yaptıkları da o dönemin koşullarına göre bir değerlendirmeye sokulur. Bugünkü gelişmiş uçaklara bakarak Wright Kardeşlerin yaptığı ilk pırpırı nasıl aşağılama hakkımız yoksa, bir sanatçının belli bir dönem içinde kullandığı tekniği de bugünkü teknikle karşılaştıranlayız. Tam tersine, her evrenin bir sonraki evreyi hazırladığını düşünerek birikimle sağlanan gelişmeyi nesnel bir yönelişle ele alırız. İlk Hamlet oynanıyor Muhsin Ertuğrul'un bundan elli altmış yıl önceki oyun düzenlerini ve sahneleme sırasında verdiği savaşımı incelediğimizde, onun içinde bulunduğu toplumdan ne kadar ilerde ve uzak görüşlü olduğunu da anlarız. Darülbedayi'nin 1927 yılında oynadığı ilk Hamlet'in çevirisi de, sahnelenmesi de, hatta dekoru kostümü de Muhsin Ertuğrul'a aittir. O dönem için sahne tekniğine birçok yenilik getiren Muhsin Ertuğrul,bu Hamlet'i de yepyeni bir anlayışla sergilemiştir. Sanatçı perde kullanmamıştır: "Ne perde iniyor,ne kalkıyor/ve ne de dekor değişiyor/ Tablolar; tablolar ve bir sürü tablolar" 2. Bu dizelerden sanatçının o dönemlerde bu ülke seyircisi için yenilik olan noktaları şöyle sıralayabiliriz: 1perde kullanılmaması, 2dekor değişimi olmadan sahneleri gösterme,yani eşzamanlı (simultane) sahne düzeni, 3giysilerin büyük bir dikkatle doğrulukla hazırlanışı, 4estetik ışıklama.bu konuda Vasfi Rıza şöyle yazıyor:"bu tarz oyunların o kadar acemisiyiz ki:hamlet ne giyer.kral,kraliçenin kıyafetleri ne şekildedir, tamamen meçhulümüz... Bana sen mayo giyeceksin, dediler! Hay Allah müstehakını versin! Mayo ne mene şey! Deniz hamamlarında peştemal kullanıldığı o devirlerde mayo ismini o vesileyle "Unutulan Adam'ın sahneye konuş biçimi, doğru duymuştuk".3 Yine anlıyoruz ki, çoğu kez Shakespeare'in oyunlarında kullanılan triko, ilk bu Hamlet gösterisinde kullanılmıştır. Muhsin Ertuğrul'un bu uygulamasında, o dönem için yine bir yenilik olan estetik ışıklamaya da önem verdiği anlaşılıyor. Çünkü Darülbedayi'nin Nisan 1928'de Kahire'ye yaptığı turnede bu Hamlet temsili övgülerle yüceltilmiştir. Darülbedayi'den önce Kahire'de bir İngiliz topluluğunun Hamlet'i oynadığını, ama Darülbedayi temsilinin daha çok beğenildiğini öğreniyoruz. La Bourse Egyptienne adlı gazetede şöyle yazmaktadır: "Shakespeare'den gördüğümüz Hamlet, yepyeni, taptaze, gençlik dolu bir Hamlet'ti. Siz Hamlet'e yeni bir yorum getirmişsiniz. Harikülade bir oyun düzeniyle bu karanlık tragedyayı bize sevdirmek ve beğendirmek için acaba ışık yağmurunda mı yıkandınız? O hasta ruhları hangi usta bilgin bu duruma getirdi?" 4 Bu başarının sağlanmasında M. Ertuğrul'un yalnızca teknik açıdan yaptığı yenilikler değil, aynı zamanda tiyatro anlayışında ve yorumunda getirdiği yeni yöneliş dikkate alınmalıdır. Şepkin'in; "küçük rol diye bir şey yoktur, yalnızca küçük oyuncu vardır", Vakhtangov'un "tiyatroyu kapısıyla, penceresiyle yaşamak onu anlamak demektir," anlayışları bu büyük sanatçının özümlediği temel düşüncelerdi. Onun için başa geçince disiplinli bir düzen kurmuş, Türkiye'de o zamana kadar sürüp gelmiş olan ve bugün de yer yer sürmekte olan "yıldız oyuncu" düşüncesine karşı çıkmış, tiyatronun kolektif bir çalışma gerektirdiğini belirterek ülkemize ilk kez takım oyunculuğu anlayışını getirmiştir. Elinde boya fırçası, dekorları boyamış; sırtında kocaman bir kalas, dekor çatmış; elinde tornavida, ışıkları onarmıştır. Hamlet'in hazırlık aşamasında sanatçı arkadaşlarına da bu anlayış ve ideal birliğini aşılamıştır: "Hamlet'in mütercimi, Hamlet'in rejisörü, o günün akşamında Hamlet rolünün aktörü olan Muhsin vücut yapısı itibariyle en güçlümüzdü. O baş tarafa geçti. Hepimiz salla sut merdivenlerin altına.iki şıra dizildik. Sırık hamallarının taşıma usulüne uyarak, adımlarımızı birbirine uydurduk. Ne de ağır! (...) Ömrümde bu kadar ezici bir yükün altına girmemiştim. (...) Ve nihayet sahnedeki kral tahtının önüne boydan boya yükümüzü yerleştirdiğimiz zaman saat sabahın altısını geçiyordu." 5 İşte tiyatroyu böyle her şeyi ile yaşamasını bilen anlayışı Muhsin Ertuğrul getirmişti. Nitekim, yıllar sonra, Düşman davası sırasında, "Sahne benim mabedimdir", diye bağıran Hüseyin Kemal Gürmen'in sözlerinde, Türk tiyatrosunda kökleşen bu sanat töresinin en olgun yankısı vardır. Nâzım'ın oyunu ve yabancılaştırma efekt uygulaması Oyun düzeni yönünden yabancı oyunlara getirilen soluk yerli oyunları da kapsamıştır. Bunlardan biri, birçok eleştirmenin övgünü kazanan Nazım Hikmet'in Unutulan Adam uygulamasıdır. 1934/1935 döneminde oynanan bu oyunun, M. Ertuğrul'un özgün çalışmasıyla ortaya çıkmış olduğunu görürüz. M. Ertuğrul, bu oyuna kendi sanatçı damgasını vurmuştur: sahne üzerinde oyuncuyu uzak plandan yakın plana getirmesi sanki onun sinema çalışmalarından edindiği bir buluştur. Herkes tarafından göklere çıkartılan bu uygulamanın ikinci özelliği de, iç ve dış aksiyonun birbirine koşut olarak geliştirilmiş olmasıdır; yani diyalog düzeninde, hareketler kadar duraklara da aynı ölçüde önem verilmiştir. Çoğu kez duraklar, sözlerin sonu olarak değil, sözler durakların sonu olarak işlenmiştir. Böylece oyun düzeni içinde duraklar, organik gelişimin önemli birimleri olmuştur. Sanatçının başardığı daha başka bir çalışma da oyun düzeninin göstermeci niteliğidir. Sanatçı, Meyerhold'vari bir yabancılaştırma efektini ülkemizde ilk kez bu oyunda kullanmıştır. Doğu ve Batı tiyatrolarındaki her yenilikten bilgisi olan sanatçı, bunlara kendi buluşlarını da katarak yerli tiyatro yapıtlarında da bunları başarıyla denemiştir. Selâmı İzzet Sedes, Unutulan Adam için yazdığı eleştirisinde, bu temsilden "Türk Tiyatrosu tarihinde en esaslı yer tutacak ünlü bir hadisedir," diye söz etmektedir. Eleştirmen şöyle diyor bu oynanış üzerine verdiği yargıda:

13 13 dan doğruya Muhsin'in kafasından çıkmış enfes bir üsluptu. Hamlet'te hayaleti çıkarmayıp yalnız hayaletin sesini duyuran ve bununla, Türk sahnesinde batının sahnelerine örnek olacak bir üslup yaratan Muhsin, Unutulan Adam'da günün geçtiğini takvimle, zamanın geçtiğini saat yelkovanı ile anlattı ve sahneye ilk defa reel, tabii konuşma tarzını soktu. Sahnenin belâget kürsüsü olmadığını gösterdi. Köhnemiş tiradı kovdu. (...) Unutulan Adam'daki dekorlar mukavva, karton demiyeceğiz. Her 7 sahne o derece hakikiydi " C.Ebert, Faust'a hayran kalıyor 1935/1936 döneminin en önemli oyunu sanatçının sahnelediği Goethe'nin Faust'u oldu. Bu temsilin bizde olduğu kadar Almanya'da da yankısı olmuştur. Alman gazeteleri övücü yazılarla bu temsilden söz eden eleştiriler yayımlamışlar, oyun düzeni ile oyunculuğu çok başarılı bulmuşlardır. M. Ertuğrul iyi bir dramaturgi çalışmasından sonra, bu oyunun iki bölümünü üç saate indirmiştir. Kendi ülkesinde bile her tiyatronun sahnelemeyi göze alamadığı bu başyapıtın, Şehir Tiyatrosu'nun, o dönemdeki ilkel olanaklarıyla başarıyla oynanması o dönem için bir mucize, bugün için ise üstünde durulacak tarihsel bir olaydı. Şehir Tiyatrosu'nun o zaman henüz teknolojik yenilikleri içeren bir sahnesi olmadığı için, sanatçı arka arkaya değişen 22 sahneyi başka türlü çözümlemiştir: sahne ağzını stilize bir gotik kemer durumuna sokmuş ve bu gotik açılıştan arka planda değişik sahneleri gösterme yoluna gitmiştir. Bu gotik kemerle sahne değişimi akıcı bir yolda sağlanabilmiştir. Bu oyunun dramaturgi çalışmasında, Viyana Burgtheater dramaturgu Richard BeerHoffman'ın yaptığı budamalar da gözönü 8 ne alınmıştır. Sanatçının fikir edinmek için Max Reinhardt'ın oyun düzeni defterini baştan sona incelediğini biliyoruz. Ancak M. Ertuğrul, Reinhardt'ın Alman seyirci için hazırladığı oyun düzenini, Türk seyirciye ilk kez oynanacak Faust için uygun bulmadığından yepyeni bir oyun düzeni kurgulamıştır. Bu oyun düzeni, o sırada Faust üzerine pek bilgisi olmayan seyirciye göre düşünülmüştür. Dekor olabildiğince yalındır, giysiler ise iyi bir inceleme sonucu ortaya çıkarılmıştır. O sırada Ankara'daki Devlet Konservatuarı'nın Tiyatro Bölümü'nü yöneten Carl Ebert, Faust temsilinde bulunmuş, Şehir Tiyatrosu sanatçılarını candan kutlamıştır. Oyunu seyrettikten sonra "uzun ve heyecanlı" bir konuşma yapan Ebert'ın şunları söylediğini öğreniyoruz: "Belki yüz defa oynadığım, bir o kadar da seyrettiğim Faust'un, bir Alman sahnesinde görülmesi gelenek olmuş ne kadar mizansen ve temsil inceliği varsa, hepsi eksiksiz olarak, sizin temsilinizde vardı. Sanatçıların yüreklerinde işlerine karşı derin bir sevgi olmasaydı, bu güç iş böyle başarıya ulaşamazdı. Faust, Mefisto, Grenshen başta olmak üzere, bütün roller kusursuz temsil edildi. Eseri herkes, istisnasız, rolünün gerektirdiği yolda, iyi 9 anlamış ve iyi kavramıştır." Bu temsilden Alman gazeteleri uzun uzun sözetmişlerdir. 10 M. Ertuğrul'un oyun düzenleri dış basında yankı yapıyordu. Viyana'da yayımlanan Theater der Welt dergisinde, Türk tiyatrosu üzerine uzunca bir yazı ve Şehir Tiyatrosu'nda oynanan Macbeth ile Ayak Takımı Arasında temsillerinden iki resim vardır. Bu yazıda şöyle deniliyor: "(...) Onun (M. Ertuğrul'un) oyun düzenleri Avrupa sahnelerine yön verecek kadar etkili; onun idealizmi ve teknik bilgisi bütün teknik engelleri ortadan kaldıracak nitelikte; İstanbul'un her iki sahnesinde birden oyun sahneliyor. Tiyatro okulunu yönetiyor (İstanbul'dakini), ve şimdi Ankara'da kurulmuş olan yeni bir tiyatro okulunda da yol gösterenlerin başında geliyor; oynadığı zaman tiyatronun kapalı gişe olması garantileniyor. Muhsin Ertuğrul gelişen, yeni Türk Tiyatrosu'nun ruhudur." 11 İzmir'de Tiyatro Haftaları ve Muhsin Ertuğrul'u anma İzmir, yeni bir 27 Mart'ı ve yeni bir tiyatro haftasını kutlamaya hazırlanıyor. Bu yıl da 27 Mart Dünya Tiyatro Günü'nde başlayacak Kutlama Haftası 2 Nisan'a dek sürecek. İlk kez 1983 yılında ortaya atılan, 27 Mart'ı bir hafta olarak kutlama düşüncesinin ışığında, Güzel Sanatlar Fakültesi, Tiyatro Anasanat Dalı on yıldır 27 Mart'ı hafta olarak kutluyor. Tiyatro haftalarının en önemli özelliği, dramatik yazarlık eğitimi gören gençlerin oyunlarının sahnelenmesi oluyor. On yıldan bu yana her yıl "Dört Kısa Oyun" başlığı altında bu yazarların oyunları sahne tasarımı öğrencilerinin sahne, dekor ve ışık tasarımları ve oyunculuk sanat dalı öğrencilerinin de oyunculuğuyla sergileniyor. Bunun yanında yine sahne tasarımı öğrencilerinin dekor eskizleri ve maket çalışmaları da hafta boyunca görülebiliyor. Bu yıl 27 Mart Onuncu Tiyatro Haftası kapsamı içinde; Mehmet Çakar'ın "Diktatör'ün Baharatı", Birgül Yeşiloğlu'nun "Maskeli Balo", Mine Artu'nun "TakTik", Ali Dündar'ın "Tutkulardan İntihar" oyunlarından oluşan Dört Kısa Oyun, Engin Elgün'ün Oğuz Atay'dan yaptığı bir derleme çalışması olan "Bir Hayatın Librettosu", çocuklar için bir sokak tiyatrosu çalışması, Gime Amerikan Üniversitesi'nin oynayacağı "İki Efendinin Uşağı" oyunu ve haftanın sonunda da ödül alan ve oyunları sahnelenen genç oyun yazarlarıyla söyleşi yer alıyor. Bu yılki Tiyatro Haftası'nın önemli bir özelliği de, Muhsin Ertuğrul'un doğumunun yüzüncü yılı nedeniyle düzenlenen Muhsin Ertuğrul Semineri. Bu seminerde de üç gün içinde altı bildiri verilecek. Bunun yanında Muhsin Ertuğrul'un filmleri gösterilecek. Haftanın sergi etkinlikleri arasında ise geleneksel DekorEskiz Maket sergisinin yanında, "Sahneden" fotoğraf sergisi yer alıyor. Ayrıca "Altın Trompetler" adlı grubun konseri ve "İnsan Sesi" adlı tek kişilik opera da haftanın ilginç etkinlikleri olacak. 12 Muhsin Ertuğrul çok sayıda oyun sahnelemiştir. Sanırım sanat yaşamı boyunca bu ikiyüzün üstündedir. Bunların hepsi doğru, çoğu da yenilikler içeren yorumlardır. Yüzüncü doğum yılını kutladığımız şu günlerde Muhsin Ertuğrul, Türk tiyatrosunun vazgeçilemeyecek öncüsü olarak bizlere ışık tutmayı sürdürmektedir. Kaynakça: 1. Dili tiyatroya pek uygun olmadığı için Abdullah Cevdet'in daha önceki çevirisi bu gösteri için kullanılmamıştır.. 2. Vasfi Rıza Zobu, "Ramazana Hazırlık", Türk Tiyatrosu, Aralık 1964, s a.g.y., V.R. Zobu, "Gurbette Hoş bir Seda", Türk Tiyatrosu, Ocak aynı, "Ramazana Hazırlık", ss Tarka, "Unutulan Adam'ın sahneye konuş Prensipleri", Darülbedayi, 1 Ocak 1935, s S. İ. Sedes, Tiyatro Sanatı, Akşam Matbaası, İstanbul 1936, s M. Ertuğrul, "Türk Sahnesinde Faust", Türk Tiyatrosu, 1 Mart 1946, s Türk Tiyatrosu, 15 Mart 1926, s Bkz. Deutsche Allgemeine Zeitung, 23 Mayıs 1936 ve Berliner LokalAnzeiger, 14 Nisan Staphan Bonart, "Das Theater in der Türkei", Theater der Welt, Cilt I, sayı:3, Viyana, Mart 1937, s Başka başarılı oyun düzenleri için bkz. Darülbedayi'nin Elli Yılı, Ankara Üniv. Yay. 191, Ankara 1969, ss Semih ÇELENK Özdemir Nutku

14 Peyami Safa ile mahkemelik olan polemik Alafranga adam Türk tiyatro sanatçılarının andı Türk Tiyatrosu adına başlattığın onurlu savaşı unutmayacağız, unutturmayacağız. Yalnız yaptıklarını değil, yapmak istediklerini de dosdoğru sıralayıp, saptırmadan gerçekleştirmeye çalışacağız. Şunu iyi biliyoruz ki: Senin; ülkemiz tiyatrosu, operası, balesi, müziği, tüm sanatları adına isteklerin çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmamız için en geçerli ye en gerekli yoldur. Yirrnibirinci yüzyıla girerken hedefimiz; Disiplinli, nitelikli, ülke düzeyine yayılmış bir tiyatro seferberliği olmalıdır. Uyuşmuşları silkeleyip uyandrracak, yorgunları, bezginleri dinlendirip huzura kavuşturacağız. Sağlık ve eğitim fırsatı gibi, tiyatro seyretme fırsatını da her yöre insanımıza hak olarak tanıtacağız. Tiyatronun duygu dünyamıza, düşünce dünyamıza,serptiği yıldız ışıklarından ülkemizin her yöresini yararlandıracağız. Her üniversitimizin en az bir fakültesinde mutlaka bir tiyatro kürsüsü olacak.. Her ilimizde, her ilçemizde seyirci ve sanatçı onuruna uygun sahneler kurulacak. Çocuklarımız ve gençlerimiz tiyatro bilgileriyle donatılmış, kendi tiyatrolarında eğitilmiş olacak. Biz Türk Sanatçıları: Tiyatromuzun çıkarlarını kendi çıkarlarımızdan üstün tutacağız. Kolay'ın değil zor'un, Geçici'nin değil kalıcı'nın. Aldatıcı tiyatro'nun değil, doğru tiyatro'nun Yolunda olacağız... M uhsin Ertuğrul tiyatrodan başka hiçbir şeyi beğenmeyen bir insandır. Tiyatrocu olarak doğmuş ve tiyatrocu olarak ölmüştür. Onun yetiştiği devirlerde, ondan evvel veya ondan sonra da Muhsin Ertuğrul gibi tiyatro için doğmuş bir adam ben bilmiyorum. Çok büyük sanatkarlar yetiştirmiş bu Türkiye, ama Muhsin Ertuğrul bunların bir başka türlüsüydü. Muhsin, alaturka değil alafranga ruhlu, yaradılışlı bir insandı. Acaip bir zekası vardı, ama yaptığı birçok hatası da olurdu. Münakaşasını yapardım, benden 10 yaş büyüktü ama bana karşı bir yakınlığı vardı. Ben düşündüğümü söylerdim, o eğer bana katılmıyorsa, cevap verirdi ama ekseriyetle, benim düşüncelerimi pek reddetmezdi. Bu acaba onun nezaketinden mi yoksa benim savunduğum şeylerin doğruluğundan mı bilemiyorum. İki defa birer ay müddetle süren dargınlığımız oldu. O haksızdı. Haksızlığını bir ay sonra anladı, geldi o barıştı. Ötekinde de yine haksızdı, bir iki ay sürdü. Zevk hususunda birbirimize benzemememize rağ Disiplinli, çalışkan, nitelikli, çağdaş ve ülkemiz gerçeklerine uygun oyunları halkımıza sunmak için birlik ve beraberlik içinde, elele gönül gönüle, yılmadan yorulmadan çalışacağız. Türk Tiyatro sanatının ve Türk seyircisinin hizmetinde olan bizler, Muhsin Ertuğrul Hoca'nın çizdiği yoldan ayrılmamaya, yaktığı ateşi söndürnemeye and içeriz... men bana karşı bir muhabbeti vardı, kızdığı zamanlarda bile o muhabbeti kaybolmazdı. Yanlışlık yaptığı zaman hiç kimseden ne nasihat dinler, ne tavsiye dinlerdi; ama ben işine karışırdım, tenkit de ederdim, tavsiyede de bulunurdum kızardı. Kızgınlığını gösterir, araya fasıla koyar, zaman içinde bana hak verir ve hak verdiğini de konuşmasından anlardım. Yoksa haklısın demedi şimdiye kadar, mağrurdu. Lisan becerisi Lisan hususunda fevkalade istidadı vardı, çok imrenirdim. Kafkasyalı Ermeni bir aktör vardı, Muhsin'i çok beğenmiş, onun yol göstermesiyle 22 yaşlarında Paris'e gitti. Bir tek kelime Fransızca bilmiyor, parası da yok. Oradan piyes tercüme edecek kadar Fransızca bilerek döndü, hem de üç beş ayın içinde. Buraya kızdıkça, bırakır bırakır giderdi. Almanya'ya gitti, bir seneden fazla kaldı, oradan da Almanca piyes çevirecek kadar Almanca bilerek döndü. Amerika'dan da İngilizce konuşarak döndü. Lisan hususunda böyle bir kabiliyeti vardı. Hepimizden fazla bilgili bir adamdı. Çok görmüş ve tetkik etmiş, sürekli okuyan bir adamdı. Çok güzel bir kütüphanesi vardı, sonra onu bir kütüphaneye hibe etti. Türkiye'de büyük tiyatrocular yetişmiştir, onun büyüklüğü diğerlerine benzemeyeşinden ayrılabilir. Büyüklüğünü, bilgisini heba etmedi, kaybetmedi, devam ettirdi ve etrafa da o bilgiyi verdi. Semih SERGEN Uyuşmadığı, anlaşamadığı insanlar olurdu. Onları ya dinlemezdi, geçiştirirdi, ya da kavga ederdi.. Mahkemeye düşecek kadar tenkitlerde bulundu,, yazı yazdı. Muhsin iyi yazı yazardı, makaleleri iyiydi.. Mahkemelik kavga Peyami Safa önceleri iyiydi, sonra aleyhte yazı yazmaya başladı. Peyami'nin tiyatroda himaye etmek istediği bir iki arkadaşı vardı. Onlar Muhsin'in aleyhindeydiler ve Peyami, Muhsin'in aleyhine bir yazı yazdı, o da öyle bir cevap verdi ki, yenir yutulur gibi değil. Buna karşılık veremedi, o yazıdan dolayı hakaret davası açtı. Muhsin bu davadan dolayı mahkum olabilirdi. Mahkum olursa, tiyatrodaki işler kalacaktı. Karar verdim, o yazıyı ben üstüme aldım ve dava bana açıldı. Benim mahkum olarak altı ay tiyatrodan ayrı kalmam, tiyatroyu sarsmaz, ama Muhsin ayrılırsa, sarsılır tiyatro. Mahkemeye gittik, celse açıldı. "Yazıyı ben yazdım", dedim. Peyami itiraz etti, "ama madem ki Vasfi Rıza üstüne aldı, bunun bir anlamı kalmadı, vazgeçtim davadan" dedi, ben de mahkumiyetten kurtuldum. Vasfi Rıza ZOBU

15

16 16 Tiyatro adamı: Muhsin Ertuğrul Efdal SEVİNÇLİ Muhsin B urhaneddin Bey Kumpanyası'nda, 30 Temmuz 1910 günü, Conan Doyle'ın Sherlock Holmes piyesinde, "Bob" rolüyle sahneye ilk adımını atan Ertuğrul Muhsin'in (7 Mart Nisan 1979), tiyatroyla bütünlenen yaşamı, tiyatro tutkunu bir genç olarak II. Meşrutiyet'in coşkulu havasında başlar ve bu coşku engin bir sevgiye dönüşerek ölümüne dek, gerçek bir "Tiyatro Adamı" olarak sürer. M. Ertuğrul'u "tiyatro adamı" nitemiyle adlandırırken ülkemizde, bu nitemi kazanmış ya da bu niteme yakın özellikler gösteren sanatçılarımızın varlığını da irdelemeliyiz. Tiyatro adamı kimdir? Kime tiyatro adamı denir? Tiyatro adamı olabilmenin, değişmez, nesnel ölçütlerle belirlenmiş koşullan var mıdır? Tiyatro adamı tamlaması, dilimizde bir tiyatro terimi olarak kullanılmıyor. Bir "tiyatro deyimi" söyleminde kullanılan tiyatro adamı tamlaması, dilimizde, "devlet adamı, politika adamı, sanat adamı, müzik Muhsin Bey'le Ankara'da 1958 yılında tanıştım. Ertuğrul Hoca Muhsin Bey kendisinden "demeç" almak isteyen gazetecilerden kaçardı. Varlık Dergisi'ne "Edebiyatçılarla konuşmalar" yaptığım yıllardı.( ). Yaşar Nabi Bey'e Muhsin Ertuğrul'la konuşma yapabilir miyim diye sorduğumda, "olur" yanıtını almıştım. O sırada Muhsin Bey Devlet Tiyatroları'nın Genel Müdürü idi. Telefon ettim. Dileğimi öğrenince biraz önceki nâzik adam gitmiş, yerine kesin ama sert; dahası biraz üsteleyince kırıcı bir adam gelmişti. Sonra bir kaç kez kendisiyle konuşmaya çalıştımsa da olmadı. Adımı bir kez duymuş ve ezberlemişti. Özel kalem müdürü sevgili Mefküre Hanım da bu konuda bir şey yapamıyordu. Muhsin Bey'in yakınlarında çalışan birini; Muhsin Bey'in odasında olduğu sırada, bana telefon etmesi konusunda ikna ettim. Baskın yapacaktım. Telefonu alır almaz evden fırladım. Kendisine gazeteci olmadığımı, sanat konuşmaları yaptığımı, isterse yaptığım, konuşmalardan bir kaçını gösterebileceğimi söyledim. Başka bir gün için randevu verdi. Söylediği günde telefon ettim. "Gel" dediğinde gerçekliğine inanamadım. Olmuştu işte! Konuşmayı yaptık. Sonra bir kez daha görüştük. Sonra bir kez daha ve bir kez daha... Ama asıl dostluğumuz O İstanbul'a döndükten sonra başladı. Sonra dostluğumuz koyulaştı. Her,sahnelediği oyuna çağırırdı. Oyun uzak bir yerde sahnelenmişse, örneğin Yedikule'de, eve bırakırdı. Genç Osman, galasına gittiğimde "Yalnız mı geldin?" diye sordu. O akşam oyun dönüşü bana yemeğe gelecekti. Bu ilk gelişi, ilk birlikte yemek yememiz olacaktı. Oyun bitiminde Muhsin Bey önde, ben arkada, benim sevgili dostum, Muhsin Bey'in değerli eşi Handan Uran direksiyonda eve geldik. Kapının önüne geldiğimizde zeytinyağlı taze barbunyanın midesini bozacağını öne sürerek (bahane ederek) yukarı çıkmadı. O gece bir tedirginliği vardı. Tanrım dostluğundan bu denli öğündüğüm insanlar ne kadar azdı. Ve ben ne kadar şanslı bir insandım. Tiyatro delisiydim ve tiyatronun gelmiş geçmiş en büyük hocası benim dostumdu. Sevgili Muhsin Hoca, size sevineceğiniz bir haber vermek istiyorum. Bir oyun yazdım. Bu oyunla bir de ödül aldım. Henüz sahnelenemedi. Yıllar önce onunla konuşma yapabilmek başarısıyla başlayan bu güzel dostluğumuzun öyküsünü 100. doğum yılında anacağımız Muhsin Bey'in dostlarıyla paylaşmak istedim. Ben de "Güzel olan her şey gün ışığına çıkmalıdır" diyenlerdenim. adamı" vb. örnekleriyle bütünleşiyor. Dilimize de Fransızca'daki L'homme de theâtre tamlamasından aktarıldığını, bir çeviri adlandırma olduğunu kolayca söyleyebiliriz. Bu deyimin, tiyatro tarihimizde, kimi araştırmacılarca, Batılı anlayıştaki tiyatromuzun oluşumunda payı bulunan sanatçılarımıza bir nitem olarak verildiğini, kimi zaman da bu nitemi taşıyan sanatçımızın bulunmadığının belirtildiğini görüyoruz. Tiyatro tarihimizin ilk "tiyatro adamı", Sayın Metin And'a göre, Ahmet Fehim Efendi'dir. Önceli Güllü Agop ile çağdaşı M. Mınakyan ise tiyatromuza önemli katkıları olmasına karşılık "tiyatro adamı" değillerdir. Ağustos 1958'de, Devlet Tiyatrosu Genel Müdürlüğü görevinden alınan Muhsin Ertuğrul'un tiyatromuzdaki önemini "Tiyatro Adamı Yokluğu" (1) başlıklı yazısında tartışan Zihni Küçümen, önce "Kimdir bu adam? Bir sihirbaz mı?" sorularını sorup "tiyatro denilen dine, bütün varlığıyla bağlanan" adamın özelliklerini şöyle sıralar: a İşinin, oyunculukta, sahneye koyuculukta tam ustası olması, b Genel kültüre karşı tutkusu, c Her çeşit yaradılışta, her seviyede insanı çekip çevirebilecek zeka ve beceriklilik, d Tiyatroyu yayabilecek, sevdirebilecek gücü göstermesi (2). Bu maddeler gerçekte, M. Ertuğrul'un kişiliğinin, yaşamının göstergesi olan saptamalardır. M. Ertuğrul'un görevden alınışı üstüne, O'na yürekten bağlı Z. Küçümen'in diğer belirlemeleri, Türkiye özelinde, Muhsin Ertuğrul'u bir "tiyatro adamı" yapmaya yetecek özelliklerdir. Düşünen, tartışan bir öncü Ancak Z. Küçümen'in de belirttiği üzere M. Ertuğrul, dünya tiyatro tarihi içinde adları anılan nice tiyatro adamı gibi, tiyatroda yeniliklerin yaratıcısı, çağa damgasını vuran bir sanatçı olamamıştır. Bir başka sanatçıyla da karşılaştırmaya kalkmak yanlış olur. Muhsin Ertuğrul'un konumunu, ülkemize özgü koşullara bağlı değerlendirirken tiyatromuzun, kültürümüzün durumu da temel ölçütlerimizdir. O'nun yaptıkları ya da yapamadıkları, kişisel yetersizliğinden çok, tiyatro törelerini daha yeni öğrenen bir toplumun gelişmişliğiyle ilgilidir. Görüşlerini, önce bir oyuncu olarak yazıya aktardığı 1913 yılından başlayarak yönetmen, öğretmen, yönetici, tiyatronun tek adamı olurken aktarmacı, devşirmeci, öykünücü oluşu O'nun değerini azaltmaz. O, bir öncü olarak, tiyatromuzun bugün en önemli tiyatro adamı olma özelliğini hâlâ taşımaktadır. Yazıdan, tartışmaktan, düşünmekten kaçan tiyatrocular olduğu sürece de korkarımtek kalacaktır. Muazzez MENEMENCİOĞLU (1) Zihni Küçümen, "Tiyatro Adamı Yokluğu", Yeditepe, s.165, , s.l (2) Y.a.g.m., s.6

17 TİYATRO REHBERİ İSTANBUL Ali Poyrazoğlu T. A. Şahin Nokta T. Barış Oyuncuları Bizim Tiyatro Bulunmaz Tiyatro Dormen Tiyatrosu Dostlar Tiyatrosu Enis Fosforoğlu T. Enver Demirkan T. E. Dinçer İst. Bulvar T Genç Uygurlar G. Ülkü G. Özcan T. Gülriz Sururi T. H. Çaman Yeditepe O İstanbul Cep T. Kent Oyuncuları Komedi Show Levent Kırca T. Nejat Uygur T. Ortaoyuncular Oyuncular Tiy. Salih Kalyon T.(AÇT) Tevfik Gelenbe T. Tiyatro Ayna Yada Tiyatro Yasemin Yalçın T. İSTANBUL S. TİYATROLARI Harbiye Cep Tiyatrosu Fatih Gaziosmanpaşa Kadıköy Üsküdar BAKIRKÖY B.TİYATROSU Güngören Tiyatrosu İSTANBUL D. TİYATRO Büyük Salon Oda Tiyatrosu Konser Salonu Taksim Sahnesi Yıldız Sarayı T. ANKARA Ali Hürol T. Ankara Sanat T. (AST Çan Tiyatrosu " " De Tiyatrosu Gökkuşağı Oyuncular Oluşum Tiyatrosu Yeni Tiyatro ANKARA D. TİYATROL Büyük Tiyatro Küçük Tiyatro Oda Tiyatrosu Yeni Sahne Şinasi Sahnesi Altındağ Tiy. İZMİR izmir Sanat T. İzmir Devlet T. İzmir Devlet T. İZMİT Çevre Tiy. ve Sanatevi Kocaeli Bölge T. ORDU Karadeniz Ordu Bl. T TEL y LARI ) ARI SAHNE A. Poyrazoğlu Tiy. Müjdat Gezen S. M. Altunizade K. M. Dostlar T. Sahnesi (Barohan) Nazım Hikmet Sahnesi Dormen Tiyatrosu İTÜ Maden Fak.(Maçka) Altunizade K. M. Karaca Tiyatrosu Yıldız Sineması (Bahariye) Çevre Tiyatrosu G.Ülkü G.Özcan Tiyatrosu Karaca Tiyatrosu Rüştü Uzel Lisesi Salonu İst. Cep Tiy. Salonu Kenter Tiyatrosu Müjdat Gezen S. M. Aksaray Gösteri Mrk. Çevre Tiyatrosu Ses 1885 Kenter Tiyatrosu Kadıköy Bl. K.M. (C.Bostan) Tevfik Gelenbe T. Karaca Tiyatrosu Taxim Night Club Yumurcak Sineması Muhsin Ertuğrul Sahnesi Muhsin Ertuğrul Sahnesi Reşat Nuri Sahnesi Gaziosmanpaşa Tiy. Sal. Haldun Taner Sahnesi M. Celal Sahnesi Aziz Nesin Sahnesi A.K.M. A.K.M. A.K.M. Venüs Sineması YıldızSarayı T.A. Derneği AST Salonu Kavaklıdere Sineması Eftal Kayış Sahnesi ASM Salonu AST Salonu ASM Salonu AST Salonu Büyük Tiyatro Küçük Tiyatro Küçük Tiyatro Yeni Sahne Şinasi Sahnesi Altındağ Tiyatrosu İSEM Salonu(155. Sokak Hatay) Konak Sahnesi Karşıyaka Sahnesi ÇT Sahnesi Oda Tiyatrosu salonu OBKT Salonu TAM Ücretsiz(ZiraatB) ÖĞRENCİ HALKGN

18

19

20