Konu 6-7: Sosyal Yaşamı Sürdürme ve Özgüvenin Korunması, Yaşlıların Gereksinim ve Beklentileri

Transkript

1 Konu 6-7: Sosyal Yaşamı Sürdürme ve Özgüvenin Korunması, Yaşlıların Gereksinim ve Beklentileri 1. Geriatrik Hasta/Yaşlıda Sosyal Yaşamı Sürdürme ve Özgüveninin Korunması 1. Yaşlıyı tanımak için, yaşlığı fiziksel, sosyal ve ruhsal olarak değerlendirmek gerekmektedir. a) Yaşlı bireyin fiziksel yetersizliği, b) kronik hastalığı, c) yaşadığı yer, d) yaşadığı yerin fiziksel özellikleri, e) ekonomik durumu, f) sosyal güvencesi, g) mesleği, h) yaşam tarzı, ı) yaşamdaki hedeflerine ne kadar ulaşabildiği, i) yaşama bakış açısı, j) yaşlılığı ve yaşamı algılayış biçimi değerlendirilmelidir. 2. Aktif yaşam konusunda görüş ve isteklerinin, ulaşmak istediği kısa ve uzun vadeli hedefleri belirlemesine yardımcı olunmalıdır. Yapmaktan mutlu olacağı, yapmayı planladığı aktiviteleri belirlemesine ve isteklerini ifade etmesine yardımcı olunmalıdır. 3. Yaşlanmayla birlikte başlayan ruhsal ve sosyal sorunlarla baş edebilmesi için; Var olan güçlerinin, Etkili baş etme becerilerinin, Önceki deneyimlerinin, Aile ve akrabalardan alabileceği sosyal desteklerin farkına varması sağlanmalıdır. 4. Gereksinim duyduğu takdirde daha etkili baş etme ve iletişim becerisi kazanabilmesi için yaşlıya rehberlik edilmelidir. Kısaca yaşlılık dönemini en mutlu en huzurlu, en doyumlu nasıl yaşayabileceği konusunda yaşlıya yardımcı olunmalıdır. 5. Öncelikli olarak aile içinde bakılması gerektiğinden, yaşlısına bakan aile fertlerinin ekonomik, sosyal ve psikolojik olarak desteklenmesinin yolları aranmalıdır. 6. Tüm yaşlıları kapsayan geniş bir sosyal güvenlik ağı sağlanmalıdır. Sivil toplum kuruluşlarının yanında, meslek kuruluşları, üniversiteler ve özellikle de yerel yönetimlerin katkısı ve işbirliğinin sağlanması gerekmektedir. 1

2 Geriatrik hasta/yaşlıda işbirliği ile sosyal yaşamı sürdürmede temel hedef; yaşlıların günlük yaşamlarını kolaylaştırmak, evlerinde onlara destek olmak, sağlıklı bir yaşlılık süreci geçirmelerini sağlamaktır. Bu amaçlar doğrultusunda verilen hizmetler aşağıda sıralanmıştır. Sosyal Hizmetler: Sosyal hizmetler, sosyal hizmet uzmanları tarafından yürütülmektedir. 1. Yaşlıların sosyal incelemesinin yapılması, 2. Yaşlılara verilecek hizmetlerle ilgili düzenlemelerin ve organizasyonların yapılması, 3. Yaşlılara yönelik eğitim, boş zaman uğraşları, geziler, kamplar ve sosyal faaliyetlerin düzenlenmesi. Sosyal ve Kültürel Etkinlikler: 1. Eğitim programları (söyleşi, toplantı ve konferansların düzenlenmesi): Yaşlıların ilgi alanına ve beklentilerine uygun çeşitli konularda alanında yetkin uzmanların konuşmacı olarak katıldığı söyleşi, panel ve konferansların düzenlenmesi. 2. Kaynaştırıcı Toplantılar: Kuruma her ay eski ve yeni üyelerin tanışmasını ve kaynaşmasını sağlayan toplantıların düzenlenmesi. 3. Geri Bildirim Toplantıları: Ayda bir kez, kurum ve hizmetler ile ilgili duygu düşüncelerinin alındığı geribildirim toplantılarının düzenlenmesi. 4. Konser, sinema ve tiyatro etkinlikleri: Düzenli aralıklarla Türk Sanat Müziği ve Türk Halk Müziği (THM) konserlerinin düzenlenmesi, yaşlıların sinemaya ve tiyatroya götürülmesi. 5. Yemekler: Yılda birkaç kez çeşitli lokallerde yemekli toplantılar düzenlenmesi, (örneğin, Kadınlar Lokali) çaylı pastalı eğlenceler düzenlenmesi. 6. Geziler ve piknikler: Günlük veya günübirlik yakın illere düzenli aralıklarla geziler düzenlenmesi ve piknik yapılması. 7. Kamp etkinlikleri: Belirli sayıda yaşlımızın yılda bir kez tatile götürülmesi (yol, ikamet ve yemek giderleri karşılanmaktadır). 8. Boş zaman uğraşları: Yaşlıların boş zaman uğraşları (patch-work, takı, el sanatları, ahşap işleri, resim, heykel, fotoğrafçılık, bitki yetiştirme vb.) ile ilgili taleplerinin değerlendirilmesi ve boş zaman uğraşları ile ilgili kurslarla ilgili kermes ve sergilerin açılması ve yaşlılara yönelik yabancı dil kurslarının açılması. 9. Devlet büyüklerini ziyaret. 10. Diğer sosyal faaliyetler: Eğlence, doğum günü kutlamaları, yarışmalar vb. faaliyetlere yönelik organizasyonların yapılması. Özel Günlerin ve Haftaların Kutlanması: Özel günlerde ve haftalarda yaşlılarla kutlama mesajları ve kartların gönderilmesi, özel günün ve haftanın özelliğine uygun şekilde yaşlılarla birlikte kutlanması, konuşmalar yapılması, şiirler okunması, anıların 2

3 paylaşılması, özel günlerde bir yaşlının temsili kişi seçilmesi (en yaşlı anne, en yaşlı öğretmen vb.), günün özelliğine göre yiyecek, içecek ikramı vb. Ekonomik destek hizmetleri: Sosyo-ekonomik düzeyin düşük olduğu bölgelerde yalnız yaşayan ve kimsesi olmayan yaşlıların tespiti sonucunda yapılan ekonomik yardımlar; gıda yardımı, yakıt yardımı, giyecek yardımı. Yaşlı Serbest Kartı: Yaşlıların sosyal yaşama aktif katılımlarının sağlanması amacıyla kendilerine Yaşlı Serbest Kartı verilmesi ve yaşlıların belediye otobüslerinden ücretsiz yararlanmaları. Temizlik ve bakım hizmetleri: Evdeki günlük rutin işlerini yapmada zorlanan yaşlılara sağlanan destekleyici temizlik hizmetleri, Evin genel temizliği: Yerlerin süpürülüp silinmesi, toz alınması, camların, halıların, kapı ve çerçevelerin temizlenmesi, mutfağın genel temizliği, tuvalet ve banyo temizliği, balkonların yıkanması, Yemek yapımı ve bulaşık yıkanması: Haftada bir kez yaşlının evinde yaşlıya ve misafirlerine 3 öğün yemek yapılması ve bulaşıkların yıkanması, Bakım hizmetleri ve vücut temizliği: Bakıma muhtaç fiziksel yetersizliği olan yaşlıların beden temizliği, saç, sakal ve tırnak kesimleri ve bakımları. Her türlü ev içi tamiratı: Marangozluk: Açılıp kapanmayan kapıların, pencerelerin ve kırılan mobilyaların onarılması, Elektrik tesisatı tamiratları: Sigorta, priz, elektrik düğmesi ve ampullerin onarılması ve değiştirilmesi vb., Su tesisatı tamiratları: Conta değiştirilmesi, tıkanan boruların açılması- değiştirilmesi, bataryaların onarımı ve değiştirilmesi vb., Boya badana işleri: Bakıma muhtaç yaşlılarımıza boya-badana hizmeti, Dışarıda yaptırılacak onarımlar: Ücreti yaşlı tarafından karşılanmak üzere evde tamiri mümkün olmayan cihaz ve eşyaların dışarıda tamir ettirilmesi. 2. Geriatrik Hastaya/Yaşlıya Psikolojik Destek 2.1. Geriatri Yaşlılık, bireylerin genlere has bir zaman süreci içinde, iç ve dış çevredeki değişikliklere uyum yeteneğinin azalması sonucu, problemlerle başa çıkmanın zorlaştığı ve pek çok hastalığın karşımıza çıktığı bir yaşam dönemidir. Bu dönemde amaç yaşlanmanın ortadan kaldırılması değil, yaşlılık yıllarına sağlıklı ulaşmak ve mevcut sağlığın olabildiğince korunmasını temin etmektir. Dünya Sağlık 3

4 Teşkilatı 65 yaş ve üstü olarak belirlediği geriatrik popülasyonda sağlıklı yaşlanmanın mümkün olabilmesi için 1995 yılında 'Yaşlanma ve Sağlık' programını uygulamaya koymuştur. Geriatrik döneminin önemi ve özelliklerini anlatan en önemli bilim adamlarından birisi Erickson dur. Erickson un Psikososyal Gelişim Kuramı Erickson a göre insan hayatı psikososyal olarak doğumundan ölümüne kadar sekiz evreye ayrılır. Yedinci evre geriatrik dönemin psikososyal özelliklerini anlatır. Geriatrik dönemin psikososyal özellikleri; Üretkenliğe karşı durgunluk: İnsan, biyolojik üretkenliğin dışında diğer meslek ve uğraşılarla gelecek nesillere rehberlik ederek üretken olabilir. Ancak üretkenliğin bittiği geriatrik dönemde kendisini işe yaramaz hissedebilir. Benmerkezci sahte ilişkiler kurabilir. Umursamaz davranışlar içine girebilir. Üretemediğini düşünerek mutsuz olur. Bu dönemde ev ve işini paylaştığı insanlara önemli sorumluluklar düşmektedir. Benlik bütünlüğüne karşı umutsuzluk: Bu dönemde kişi geride bıraktığı dönemleri olumlu geçirmişse birikimlerinden yararlanılan, sevilen, aranan ve güvenilen bir kişi olarak mutlu şekilde hayatını devam ettirir. Bunun aksine, geride bırakılan dönemde çok çatışma ve olumsuzluklar yaşamış ise aksi, hırçın bir insan olarak hayatını devam ettirebilir Geriatri Hastaların Özellikleri Geriatri dönemine bağlı olarak değişiklikleri iki başlık hâlinde ele alabiliriz. Bunlar organik ve psikolojik özelliklerdir. Geriatri hastalarının organik özellikleri Gözlerdeki görme fonksiyonunun azalması Kulaktaki işitme fonksiyonunun azalması Dişlerdeki kayıplar Kemiklerde kalsiyum çekilmesi ve buna bağlı romatizmal hastalıklar Kalp damar hastalıklarına bağlı fonksiyon bozuklukları Endokrin sistem değişikliklerine bağlı fonksiyon bozuklukları ve diyabet Sinir sistemi dejenerasyonuna bağlı olarak; idrar ve dışkı inkontinansı (tutamama) ellerde tremor (titreme) görülebilir. Ciltteki su kaybına bağlı cildin kuruması egzama gibi sorunların yanında, cilt kırışmasına bağlı estetik sorunlar olabilir. Geriatri hastaların psikolojik özellikleri Depresyon; hayattan zevk alamama, suçluluk duygusu, intihar düşüncesi, öz bakımda isteksizlik, kendini değersiz hissetme gibi belirtiler görülebilir. 4

5 Demans; hafıza, düşünme, problem çözme gibi zihinsel faaliyetlerde önemli ölçüde düşüş görülür. Yaşlılığın ilk dönemlerinde demans az görülür. İleri dönemlerinde demans belirginleşir. İlk dönemlerde unutkanlık normal kabul edilebilir. Yaşlı bunun için notlar tutar, isimler yazar, sosyal hayatında fazla aksaklık yaşamaz. Daha sonraki dönemlerde unutkanlık artar. Özellikle yakın belleğe özgü unutkanlıklar yoğunlaşmaya başlar. Etrafındaki kişilerin isimlerini karıştırır, günlük eşyaları nereye koyduğunu bulamaz. Unutkanlığın yanında genel konfüzyon belirtileri vardır. Bunlar ani öfke patlamaları, ağlama nöbetleri, kıskançlık, kuşku gibi kişilik değişiklikleri görülebilir. Daha ileri dönemde ise unutkanlık hayatının tamamen içindedir. Aylar ve günler birbirine karışmıştır. Yemeği ocakta unutma gibi tehlikeli unutkanlıklar başlamıştır Geriatrik Hastaya Psikolojik Yaklaşım Geriatrik hastalar yukarıda anlatıldığı üzere hem psikolojik hem de organik özellikleri gereği desteğe ihtiyaç duyarlar. Problemlerin en aza indirilmesi için sağlık ekibinin, deontolojik kurallara uymasının yanında hasta yakınları ile sürekli işbirliği içerisinde olması gereklidir. Bundan hareketle geriatrik hastalara psikolojik yaklaşımları şöyle sıralayabiliriz. Hasta hakları yönetmeliği hakkında bilgi edinip değişen ve gelişen bilgiler takip edilmeli. Hasta veya yaralıya kendini tanıtıp, uygun ve samimi dille hitap ederek önemli biri olduğunu hissettirmek. Geriatrik hastalara sadece ihtiyaç duyduğu zaman değil, muhtelif zamanlarda dönemleri ve döneme ait sorunları ile ilgili açık, yalın bir dille, endişelendirmeden bilgilendirmek. Sadece geriatrik hastaya değil, onun bakımıyla ilgili yakınlarının da endişelerini azaltmak ve bilinçli refakatlerini sağlamak için eğitmek gerekir. Hasta ve yaralı yakınlarına bilgi verirken, fazla ayrıntıya girmek gereksiz endişe ve paniğe sebep olabilir. Psikolojik destek verirken hasta zaman zaman yakınları ile olumlu olumsuz tartışmalar yaşayabilir. Böyle durumlarda konuya müdahale etmeden sabırla dinlemek gerekir. Psikolojik sorunların zamanında tespit edilmesi rahatsızlığın tehlikeli boyutlara ulaşmasını önleyecektir. Yaşlılarda birçok sağlık sorunlarının bir arada olması her bir sorunun ayrı ayrı ele alınmasıyla hastanın psikolojisine daha köklü destek sağlayacaktır. Şöyle ki; görme fonksiyonunun azalmasına bağlı sorunların çözülmesi, işitme fonksiyonlarının azalmasına bağlı işitme aparatı takılması, dişlerdeki azalmalar veya protezlerin bakımı, kullanımı ve eğitimi gibi durumların gerçekleşmesinin her aşamasında hastaya yardımcı olunmalıdır. 5

6 Geriatrik hasta için ev, hastane veya sosyal hizmet mekânında sağlıklı, sevdiği, ihtiyaç duyduğu, eşyalarla donatılmış bir yer düzenlenmelidir. Kendisine refakat eden kişi, bilgili ve yardımsever olmalı ayrıca yaşlının benimsediği, sevdiği biri olmalıdır. Hastanın yaşını, hastalıkla ilgili özelliklerini, eğitim durumunu, beslenme alışkanlıklarını, dini inançlarını, sosyal ilişkilerini bilmek psikolojik destek için bize kolaylık sağlar. İyi bir dinleyici olmak, dinlerken hastayı yargılamamak (sen zaten böylesin, sen cimrisin gibi) gerekir. Geriatrik hastaya demans ve konfüzyon durumları için, uzun süre yalnız kalmaması, bulmaca çözmesi veya kültür durumuna göre benzeri uğraşlar önerilir. Analitik düşünce gücünü geliştirilmesi gerekir. Örnek: Okuduğu bir kitabı yorumlaması gibi. Hem fizyolojik hem de psikolojik yönden olumlu desteklenebilmesi için, durumuna uygun spor veya hafif egzersizler tavsiye edilir. Özellikle depresyon durumlarında dramatik yayın, film ve haberlerden uzak durmaları sağlanmalıdır. Kullandığı ilaçlar ilaç verme ilkelerine uygun verilmeli, birebir takip edilmeli, yaşlı hastalar ilaç komplikasyonlarına fazla duyarlı oldukları için yan etkileri en az olan ilaçları seçmeye özen gösterilmelidir. Yaş grubuna ve uğraşılarına uygun dernek veya kulüplere üye olması konusunda önerilerde bulunulabilir. 3. Yaşlılık Döneminde İlgi, Gereksinim, Beklenti ve Sorunlar 6