(2005 yılı Ocak ayı) Ukraynaca (Resmî), Rusça Katolik ve Ortodosk, Rus Ortodoks

Transkript

1 UKRAYNA TEMEL SOSYAL VE EKONOMİK GÖSTERGELER Nüfus (2005 yılı Ocak ayı) Dil Ukraynaca (Resmî), Rusça Din Katolik ve Ortodosk, Rus Ortodoks Başkent Kiev Yüzölçümü km² İdarî Bölünüş 24 Bölge ve 1 özerk bölge (Kırım) Başlıca Şehirler¹ Kiev ( ), Kharkiv ( ), Dnipropetrovsk ( ), Odessa ( ), Donetsk ( ) Komşu Ülkeler ve sınır Uzunlukları Belarus (891 km), Rusya Fed.(1789 km), Moldova (939 km), Macaristan (103 km), Slovakya (90 km) ¹(Aralık 2001 sayımına göre) Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile GENEL EKONOMIK DURUM Temel Ekonomik Göstergeler ¹ 2004¹ 2005² GSYİH (milyar $) 49,9 52,3 64,9 81,7 Kişi Başı Gelir ($) Reel GSYİH Büyümesi %4,6 %4,5 12,1 2,6 Endüstriyel Çıktı Büyümesi %7 %8 TEFE (yıl ortalaması) %0,8 %6 %9 %13,5 İhracat (FOB ; milyar $) 18,7 20,5 33,4 35,0 İthalat (CIF ; milyar $) 18,0 20,0 29,6 36,1 Cari Denge (milyar $) 3,2 2,3 6,8 2,5 Dış Borçlar (Yıl sonu ; milyar $) 14,8 16,0 21,9 23,6 İşsizlik Oranı (Yıl sonu) %3,8 %4,3 Kur (HRN/$) 5,33 5,37 5,32 5,12 ¹Gerçekleşme ²E.I.U. tahminleri ³E.I.U. nun yaptığı hesaplama Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile, Feb Ukrayna da 1991 yılında SSCB nin çöküşünden bu yana çelik, kimyasallar, gemi inşası, kömür, makine, ve silah üretimi gibi endüstri dallarında çeşitlilik sağlanmıştır. Fakat büyük ölçüde devlet tahsisatlarına bağlı olan bu sektörler geleneksel ihracat pazarlarının çöküşüyle daha az karlı bir hale gelmiştir. Ancak, Ukrayna iş çevresinin ve bürokrasinin menfaat çatışmalarından dolayı gerçekleştirilmek istenen yapısal reformların bir kısmı ertelenmiştir yılında başlanan para karmaşası ve 1999 yılının ikinci yarısından bu yana devam eden ekonomik gerilemeyi iyileştirme çabaları daha çok Asya ve Rusya dan kaynaklanan, kimyasallara ve metal sektörüne olan talebe dayanmaktadır. Yemek sektörü gibi hükümet

2 müdahelelerinin az olduğu sektörlerde büyümenin hızlı gerçekleşmesine rağmen, bu sektörlerin geleneksel sektörlerdeki ağırlığı hâlâ alt seviyelerdedir. Özelleştirme ve yabancı yatırımlar teşviki; Ukryana da, Merkez Avrupa daki Polonya ve Macaristan gibi bir çok komünist devletten daha yavaş gerçekleşmiştir. Ukrayna nın bu yavaş ilerlemesi politik ve ekonomik çevrelerin piyasalar üzerindeki etkilerinden vazgeçmemelerinden kaynaklanmaktaydı. SSCB nin dağılışından kısa bir süre sonra Ukrayna Hükümeti çoğu fiyatı liberalize etmiş ve özelleştirme için yasal bir zemin inşa etmiştir. Fakat hükümet içindeki bazı reform karşıtı düşünceler ve yürütme organları reform çabalarını baltalamış ve bir geriye dönüş başlamıştır de ekonominin büyüklüğü 49,7 milyar dolar olarak belirtilmiştir arasında üretim 1991 yılındaki üretimin yarı seviyesine kadar düşmüştür. Hemen ardından gelen 1998 Rusya Krizi ise olumsuz etkinin uzamasına yol açmış ve ekonomik anlamda toparlanma ancak 2000 yılı ile birlikte başlayabilmiştir. Toparlanma durumu devam etmekte ve 2002 yılında %4,6 olarak tahakkuk eden GSYİH reel büyümesi, 2003 yılında %9,6 ve 2004 yılında ise %12,6 gibi son derec yüksek oranlarda gerçekleştikten sonar 2005 yılı ile birlikte soğumaya geçmiştir ve %2,6 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Enflasyon Oranı: Ukrayna nın son yedi yıldaki tüketici ve üretici fiyat endekslerindeki gelişme aşağıdaki tabloda verilmiştir. Enflasyon konusunda yaşanan gelişmeler tabloda son derec ayrıntılı biçimde izlenebilmektedir. YILLAR TÜKETICI FIYAT ENDEKSI (Bir önceki yılın Aralık ayına kıyasla) ÜRETICI FIYAT ENDEKSI (Bir önceki yılın Aralık ayına kıyasla) ,7 117, ,1 105, ,0 135, ,2 115, ,8 120, ,1 101, ,2 100, ,5 11,3 Kaynak: Ukrayna Ekonomi ve Avrupa yla Entegrasyon Bakanlığı Planlanmış bir ekonomiden piyasa ekonomisine geçişin verdiği sıkıntıların yanı sıra Ukrayna devlet kurumlarını yeni baştan yapılandırmak zorunda kalmıştır; bu da ekonomi politikalarını karıştırmıştır. Gevşek para politikalarıyla beraber bütçe açığı 1992 de GSYİH nın %27.1 ine kadar yükselmiştir ve bunun sonucunda enflasyon 1993 sonlarında hiperenflasyon sınırına dayanmıştır de yeni başkan Kuchma nın IMF le anlaşması sonucunda 1995 de bütçe açığı GSYİH nın %7.9 una 1996 da % 4,6 sına, ve 1997 de %7,1 ine kadar düşmüştür yılında ise bu oranın %0,5 ine kadar düştüğü gözlemlenmiştir. Gerçekten, bütün ekonomik reformların ardından belli bir istikrarın ufukta göründüğünden söz edilebilir yılında %39,7 olan enflasyon oranı 2001 yılı yıllık ortalamada %120, ye yıl sonunda ise %6,1 e düşmüştür yılı için bu oran % 0,6 olarak tahakkuk etmekle birlikte 2005 yılında iç talepte yaşanıyor olan canlanma ile birlikte %13,5 olarak gerçekleşmesi beklenmektedir. Buna paralel olarak işsizlik ve cari açık rakamlarında

3 iyileşmeler sağlanmış ve 2002 yılı sonu itibariyle GSYİH nın %6,3 ü oranında tahakkuk eden cari açık 2005 yılında %3 olarak gerçekleşmiştir. Ukrayna da enflasyon daima Avrupa da gerçekleşen enflasyondan fazla olmuştur. Bu durum Ukrayna Merkez Bankası nın politika tercihlerini ve Avrupa daki gelişmiş ülkeler ile Ukrayna arasında yaşanan gelişme farklılığından kaynaklanmaktadır. Doğal Kaynaklar Ülkenin başlıca doğal kaynakları demir cevheri, kömür, manganez, doğal gaz, petrol, ve tuzdur km lik yüzölçümü ile Ukrayna topraklarının %90 ı tarımsal faaliyetler için son derece uygundur. Bu toprakların sulanabilen bölümü km yi kaplamaktadır. Dünyadaki zengin toprakların bir kısmı Ukrayna da olmasına rağmen, tarımsal verimlilik, gübre ve diğer kritik elemanların eksikliğinden dolayı, bağımsızlıktan sonra düşük seviyelerde gerçekleşmektedir. Ülke topraklarının kullanım alanlarına göre dağılımı ise şöyledir: Ülke Topraklarının Kullanım Alanlarına Göre Dağılımı (%) Kullanım Alanı % Tarım 58 Sürekli Ürünler 2 Çayır ve Meralar 13 Ormanlık alanlar 18 Diğer 9 Kaynak:Business Information Systems for the Newly Independent Countries.( Ülke toprakları dünya sıralamasında verimlilik açısından önde gelse de son yıllardaki gübre, tarım aleti, tarım ilacı sıkıntısı ve ülkenin kuzeyindeki toprakların büyük bölümünün Chernobyl faciası sonrası kirlenmesinden dolayı verimlilik büyük ölçüde düşmüştür. Hükümetin bu alanları tahliye etme isteği hiç bir zaman gerçekleştirilmemiştir. Ağır sanayiide yaşanan gerilemenin su ve hava kirliliğini alt seviyelerde gerçekleştirmesine rağmen, kirlilik oranları hâlâ Avrupa standartlarının üzerindedir. Nüfus 1995 yılında 52 milyon olan nüfus ekonomik ve sosyal koşulların kötüleşmesiyle baş gösteren dış göçle bugün 48 milyon civarına inmiştir. Nüfusun %73 ünü Ukraynalılar, %22 sini Ruslar, %1 ini Yahudiler ve %4 ünü de diğer uluslar (%0,9 Beyaz Rus, %0,6 Moldovalı, %0,5 Bulgar, %0,3 Macar, %0,3 Romen) oluşturmaktadır. Nüfusun % 68 i kentlerde, %32 si kırsal kesimde yaşamaktadır. Bazı eğitim sorunlarına rağmen nüfusun %99 u okur yazardır. Erkeklerde okur yazarlık oranı %100 iken kadınlarda bu oran %97 ye düşmektedir. Üniversite mezunlarının oranı %13,9 dur. Diğer taraftan, Ukrayna dan diğer ülkelere göç önceki yıllarda olduğu gibi devam etmektedir. Ancak özellikle son iki yıldır, önceden diğer ülkelere göç eden insanların bazıları Ukrayna ya geri dönmeye başlamışlardır.

4 2002 yılında doğan her bir kız çocuğa karşılık 1,05 erkek çocuk doğmuştur. Erkek nüfusun kadın nüfusa oranı, 15 yaşın altı için 1,04 erkek/kadın, yaş arası için 0,91 erkek/kadın, 65 yaşın üstü için ise 0,86 erkek/kadındır. Toplam nüfusun %47 si erkek, %53 ü kadındır. Toplam nüfusun ortalama yaşam süresi 65, 9 yıldır. Erkeklerin ortalama yaşam süresi 60,4 yıl, kadınların ortalama yaşam süresi ise 71,9 yıldır. Nüfusun %68 i şehirlerde ve diğer büyük yerleşim yerlerinde, %32 si ise köylerde yaşamaktadır. En büyük şehirleri başkent Kiev (2,6 milyon), Harkov (1,5 milyon), Dnipropetrovsk (1,1 milyon), Donetsk (1 milyon), Odesa (1 milyon), Zaporojye (871 bin) ve Liviv (797 bin) dir. Toplam 6.8 milyon Ukraynalı, Rusya Federasyonu (4.4 milyon), Kazakistan (0.9 milyon), Özbekistan (0.6 milyon), Kırgızistan (0.1 milyon) ve diğer eski Sovyet ülkelerinde yaşamaktadır. Yaklaşık 5 milyon Ukraynalı da Kanada, ABD, Arjantin, Brezilya, Almanya, İngiltere ve Avusturya başta olmak üzere Avrupa, Kuzey ve Güney Amerika ve Avustralya da yaşamaktadır. Nüfusun %73'ü Ukraynalı, %22'si Rus, %5'i ise Belarus, Yahudi, Kırım Tatarları (toplam nüfusun %0,5'i veya kişi), Kazan Tatarı, Moldovalı, Polonyalı, Macar, Romen, Rum, Alman, Bulgar ve Ermeni'dir. Ukrayna nın altı bölgesinde nüfusun etnik dağılımı aşağıdaki gibidir : Kiev Batı Merkez Kuzey Doğu Güney Ukraynalılar 62% 91% 85% 79% 63% 46% Ruslar 30% 5% 12% 18% 34% 46% Kaynak: ''National Research and Information Center for Monitoring International Commodity Markets''( Sektörler Tarım ve Hayvancılık Ukrayna tarım sektörünün toparlanması 2000 yılında başlamış ve günümüze kadar devam etmektedir. Tarım sektöründeki bu değişim önemli yapısal politikalar içermektedir. Özellikle hükümetin 1999 yılında Toplumcu Tarım Girişimleri hakkındaki kanunu bu önemli politikaların bir kısmını içermektedir. Bu kanun, bu tür girişimlere üye olan çiftçilere sınırsız olanaklar ve fırsatlar sunmaktadır. Örneğin çiftçilerden toprakları alınarak özel sektöre geçirilmektedir. Bu da çiftçilere parasal açıdan bir çok olanak sunmaktadır yılının ortalarında 11,000 Toplumcu Tarım Girişimleri yeniden yapılandırılarak dizayn edilmiştir. Uzun zamandan beri uygulanan bu politika tarım alanlarını azaltarak yeni iş ve ortak girişimlerin oluşmasını sağlamıştır ve 2005 yılları arasında tarımsal sektörde borçlananlara uygulanan faiz oranı %54 ten %21 e düşmüştür. Borç alanların kredileri geri ödeme konusundaki iyileştirme bir çok özel ssektör yöneticisine değişen ortam şartlarına uymada önemli fırsatlar vermiş bu da tarım sektörünün verimliliğini artırmıştır. Ukrayna, verimli topraklara ve uygun iklim koşullarına sahip, tarım alanında dünyada en yüksek üretim potansiyeline sahip ülkelerden biridir. Ülke topraklarının yaklaşık % 55'i (33 milyon ha) ekilebilir tarım arazisidir. Kişi başına düşen arazi miktarı 4,2 hektardır. Eski SSCB döneminde; tahıl üretiminin % 24'ünü, şeker pancarı üretiminin % 58'ini ve et ve süt üretiminin % 25'ini tek başına karşılayan Ukrayna'nın şu andaki önemli tarım ürünleri tahıl, patates, şeker pancarı, ayçiçeği, soya fasulyesidir. Aynı zamanda başta ayçiçeği olmak

5 üzere bitkisel yağlarda da eskiden olduğu gibi BDT ülkeleri içerisinde en büyük üretici konumundadır. Ukrayna nın tarım ekonomisinin en önemli sektörü 11 milyon özel bahçeyi kapsayan bahçe tarımıdır. Tarım arazisinin sadece %14 ünü oluşturan bu alanlar tarım üretiminin % 45 ini ve sebze, et, süt ve yumurta üretiminin daha da fazla bölümünü üretmektedir. Tarım ve hayvancılık ürünlerine ilişkin başlıca göstergeler şu biçimdedir: Tarımsal Üretim Oranları ( 000 ton ) Yıllık % Değişim Hububat Buğday Arpa Mısır Çavdar Yulaf Meyveler Ayçiçeği Şeker Pancarı Patates Süt Yumurta ( 000 ton) Et Biftek&Dana eti ( 000 ton) Domuz Eti ( 000 ton) Kanatlı ( 000 ton) Kaynak: UN Food and Agriculture Organisation (FAO); National Bank of Ukraine; IMF, Statistical Appendices, Sanayi Savunma sanayi ve alt sektörleri oldukça gelişmiş bir düzeydedir. İşgücünün 1/5' ini savunma sanayi sektörü istihdam etmektedir. Ancak Rusya Federasyonu ndan başlayarak bölgeye yayılan ekonomik krizden dolayı bölgedeki savunma harcamalarının düşmesi Ukrayna savunma sanayini önemli ölçüde etkilemiştir.

6 Ukrayna sanayisi içindeki diğer önemli sektörler makine imalatı, gıda, demir çelik, metalurji, kimyasallar, uçak ve gemi inşa sanayisidir. Makine üretimi ve kimyasallar alanlarındaki en büyük sorun, eski teknolojilerin kullanılıyor olması ve ithal edilen mallarla rekabet edilememesidir. Bu nedenle üretim istenen seviyeye ulaşamamaktadır. Fakat özelleştirme süreciyle birlikte bu alanlarda bir canlanma gözlenmektedir. Endüstriyel Üretim (1991=100) Indeks (1991=100) Yıllık % değişim Kaynak: Ministry for the Economy and European Integration; National Bank of Ukraine; Economist Intelligence Unit 2006 Resmi kaynaklara göre Ukrayna nın endüstri ürünleri üretimi arasında %57,9 oranında düşmüştür. Ancak düşüş hızı gittikçe yavaşlamaktadır; 1998 de % 1,9 oranında bir düşüş gözlenmiş, izleyen yıllar 1999 da %3,1 ; 2000 de ise %9,1 artış olmuştur, endeksteki artış 2005 yılında yeniden yavaşlama eğlimine girmiştir. Sovyetler Birliği nin çöküşünden sonra bölgedeki savunma harcamalarının azalmasıyla birlikte bu çöküşten en olumsuz yönde etkilenen sektör ise savunma sanayiidir. Yine de Ukrayna savunma sanayii tüm üretimin ¼ ünü oluşturmaktadır. Yeni bir şirketin savunma sanayii nde dış ülkelerle yaptığı ihracat anlaşmaları sayesinde bu oranın daha da artacağı düşünülmektedir. Anılan sektörün daha da büyümesi teknolojisinin eskimesiyle ve satış sonrası servis ve eğitim eksiklikleri nedeniyle engellenmektedir. Ayrıca tüketici ürünleri imalatı da ithal ürünlerle aradaki kalite farkının açılmasıyla büyük oranda düşüş göstermiştir. Toplam endüstri ürünleri içinde makina imalatının oranı 1992 de bulunduğu %28,6 dan 2005 yılında %5 e düşerken çelik üretiminin payı 1992 yılında bulunduğu %15 civarından 2004 yılında %26 dolaylarına kadar yükselmiştir. Sivil üretime geçiş yavaş ve zor ilerlemekte yabancı yatırımda ise büyük oranlarda eksiklikler görülmektedir. Madencilik Ukrayna nın birçok bölgesi doğal maden kaynaklarına sahiptir. Ukrayna; demir, magnezyum, manganez, titan, cıva, grafit ısıya dayanıklı kil, kaolin, kükürt, cam ve inşaat malzemelerinin üretimi için gerekli hammaddeler bakımından zengin olup, anılan madenlerde kendi ihtiyacını karşıladığı gibi büyük ihraç potansiyeline sahiptir. Ukrayna dünyanın 5. büyük demir cevheri üreticisidir ve 2. büyük magnezyum rezervlerine sahiptir ancak ülkenin en önemli maden kaynağı Sovyetler Birliği nin kömür rezervlerinin %60 ını sağlayan Donbass kömür yatağıdır. Şu anda da bu yataklar Ukrayna endüstri üretiminin %12 sini oluştursa da kömür madenciliği uzun bir süredir düşüştedir. Üretim 1976 yılındaki en üst seviyesinden (218,2 milyon ton) sonar sürekli düşmüştür. Rezervlerin 45 milyar ton civarında olduğu düşünülse de kömür damarları çok derindedir ve bir çok eski maden kömür çıkartmak için gerekli olan kaynakları bulamamaktadır. Endüstri sübvansiyonlarındaki azalmalar, gecikmiş maaş faizleri ve süregelen grevler yüzünden

7 üretimde düşüşler görülmektedir. Hükümet bazı madenleri kapatmanın gerekli olduğunu düşünmekte ancak Dünya Bankası nın finanse ettiği yeniden yapılanma programını uygulamakta gecikmektedir. Enerji İstatistkleri Doğal Gaz (milyar m3) Kömür (milyon ton) Elektrik (milyar kwh) Kaynak: State Statistical Committee; IMF, Statistical Appendix; press reports 2006 Ukrayna'da bulunan 196 kömür ocağının tamamına yakını devlete ait olup kömür üretiminden kâr elde edilememektedir. Ukrayna sanayisi enerjiye oldukça fazla bağımlıdır. Dünya gaz tüketiminde ABD ve Rusya'dan sonra üçüncü sırada yer almaktadır. Yıllık ortalama 78 milyar m3'lük gaz tüketiminin ancak yüzde 20'sini yerel kaynaklardan karşılayabilmekte, %80 ini Rusya ve Türkmenistan'dan ithal etmektedir. Ukrayna'nın, her yıl milyar m3 civarında doğalgaz ithalatı bulunmaktadır. Geçen yıla göre doğalgaz tüketiminin azalmasının nedeni geçen yıla göre daha iyi olan hava koşulları ve doğalgaz tüketiminin azaltılması amacıyla alınan bir dizi önlemlerdir. Petrol ve Doğal Gaz Ukrayna zengin maden yataklarına sahip olsa da petrol, turba gibi mineral yakıt maddelerine muhtaçtır. Rusya Gazprom şirketinin, Ukrayna nın doğalgaz borçlarını ödememesi, Ukrayna toprakları üzerindeki gaz sisteminden illegal gaz çekilmesi vb. nedenlerle, Ukrayna toprakları üzerindeki transit geçiş sisteminin yerine, Beyaz Rusya, Polonya ve Slovakya üzerinden geçecek gaz transit sistemi projesi bulunmaktadır yılı Ekim ayında, Rusya ve Ukrayna arasında yapılan anlaşma ile 2014 yılına kadar Rus doğalgazının Ukrayna toprakları üzerinden geçişine ilişkin anlaşma imzalanmıştır. Ülke gerektiği gibi çalıştırılmayan petrol ve doğal gaz yataklarına sahiptir. Ukrayna 1999 da sadece 3,8 milyon ton petrol ve 18 milyar m³ doğal gaz üretmesine rağmen 1999 yılında 5,4 milyar dolar değerinde petrol ve doğal gaz ithal etmiştir. Rezervlerin büyüklüğü bir zamanlar British Petroleum gibi firmaların ilgisini çekse de yatırımcılar sektörü kapsayan düzenli bir yönetimin eksikliğinden ve sektörün yozlaşmasından dolayı sektöre karşı isteksiz hale gelmişlerdir. İnşaat Bilhassa 1998 yılında girilen ekonomik resesyon nedeniyle özellikle kamu sektörünün projelerini yavaşlatmasıyla inşaat sektörü de diğer tüm sektörler gibi ekonomideki yatırım eksikliklerinden etkilenmiştir. Özellikle inşaat sektörünün GSYİH a katkısı 1999 da %7 den %5 e düşmüştür. Resmi sektörün dışında ise şehir varoşlarında inşaat faaliyetlerinde

8 büyük bir patlama görülmektedir ve 2000 yılları beraberinde sağlanan ekonomik canlanma ile birlikte özellikle inşaat alanında bir sıçrama meydana geldiği gözlemlenmektedir. Yine de 2002 yılındaki kötü performansa rağmen inşaat sektörü 2003 yılından sonra toparlamaya girmiştir. Buna göre, Kiev Genel Kent Planı nın uygulanmasına ilişkin esaslar kabul edilmiştir ve bu çerçevede önümüzdeki 10 yıllık dönemde ( ) toplam 11 milyon m² lik bir konut projesi inşaa edilecektir. Bu proje içerisinde son derece yüksek prestijli bir rezidans binasının yanı sıra 22 yüksek bloktan oluşan ve çevre düzenlemeleriyle birlikte 92 bin m² lik alana yayılacak site inşaatı gibi yeni döneme özgü yapıların da yer alması tasarlanmaktadır. Yine aynı proje içerisinde havaalanından kente geliş yollarının tanzimi, 4 ve 5 yıldızlı oteller, büyük iş merkezleri ve yabancı temsilcilik ofislerinin yer alacağı business center tipi yapılarla bunların gerekli alt yapı inşaatları yer almaktadır. İlaveten batı tarzı büyük alış veriş merkezleri (moll) inşaatları da bu projenin diğer detaylarını oluşturmaktadır ki bunlardan Globus adı verilen ve m² lik alana yayılan merkez yakınlarda 2002 yılı başında resmen hizmete girmiştir. Ulaşım ve Haberleşme Ukrayna yaklaşık 1/3 ü elektrikli olan km lik bir demiryolu ağına, km karayolu ağına ve 3000 km uçak pistiyle 14 havalimanına sahiptir. Ülkenin ayrıca en önemlileri Odessa, Herson, Nikolayev ve Sivastapol olan 7 ticari limanı ve km ülke içi su yolu vardır. Ukrayna km'lik bir demiryolu ağına sahip olmasına rağmen bu alanda modernizasyona ihtiyaç duyulmaktadır. Demiryolu ağının yaklaşık km'lik bölümü elektriklidir. Demiryolu ulaşımı uzun mesafeli yolcu ve yük taşımacılığı için en ucuz yol olmasına rağmen bağımsızlık sonrasında sistemin etkinliğinde bir düşüş olmuştur. Demiryolu ulaşımı, toplam trafiğin yüzde 14'ünü oluşturmaktadır. Ukrayna'nın toplam km'lik karayolunun km'lik kısmı otoyoldur. Karayolu ağının yalnız yarısı asfaltlanmış olmasına rağmen bütün trafiğin yüzde 80'ini taşımaktadır. Ukrayna'nın, Karadeniz ve Azak Denizi ile Danube, Yuzhniy Bug ve Dnipro nehirlerinde toplam 18 limanı bulunmaktadır. Sevastopol dışındaki limanlar devlete aittir. Bunlardan en önemlileri Odessa, İlyichevsk ve Yujniy limanlarıdır. Buna ek olarak oldukça gelişmiş olan Mykolayiv askeri limanı da sivil kullanım için hazırlanmaya başlanmıştır. Bütün limanlar eskidir ve işletme problemleri bulunmaktadır. Yeni yatırımlarla limanların kapasitelerinin arttırılmasına ihtiyaç duyulmaktadır. Yatırımların toplam proje değeri 2,5 milyar dolara yaklaşmaktadır. Sovyetler Birliği'nin dağılması sonrasında, önceden bütün uluslararası bağlantılar Moskova üzerinden yapıldığı için, Ukrayna yeni bir havayolu ağı kurma ihtiyacı ile karşı karşıya kalmıştır. Devlet havayolu şirketi olan Ukrayna Uluslararası Havayolları kurulmuştur ve halen yurtdışında 150 şehirle bağlantılı olarak hizmet vermektedir. Kiev şehir merkezine 10 km uzaklıkta bulunan Borispol Havaalanı yenilenmiştir. Ukrayna'da pist uzunluğu 3,047 metreden uzun 14 havaalanı vardır. Uluslararası uçuşlar Kiev dışında Odessa, Simferepol, Lviv ve Donetsk'e de yapılmaktadır. Demiryolu ile 313,1 milyon ton yük taşınmış ve taşıma hacmi %5,8 oranında artmıştır. Kara yolları yük taşıma miktarı 8,2 milyar ton olup, 2005 yılında (bir önceki yıla gore) %7,1 oranında artmıştır.

9 Sovyet Bloku nun çoğu yerinde olduğu gibi haberleşme altyapısı Ukrayna da da oldukça zayıftır yılı itibariyle Ukrayna her 100 kişi için 27 telefon hattına sahiptir; oysa bu rakam batıda 50 dir. Bazı bölgelerde yeni teknoloji ürünleri kullanılsa da çoğu yerdeki altyapı oldukça eskidir. Telekom kuruluşu olan Ukrtelekom, TeleDanmark, Deutsche Telecom ve PTT Nederland gibi kuruluşların ortaklığıyla Ukrayna Mobil Telefon Hizmetleri ni (UMC) de sağlamaktadır yılındaki %23 lük sabit telefon hattı oranı Rusya Federasyonu ve Romanya ile aynı düzeyi ifade etmektedir. Ancak çağdaş standartların yakalanması için 10 milyar dolarlık yatırım gerekmektedir. Haberleşme sektöründe tekel durumda bulunan devletin, UkrTelekom un özelleştirilmesi, özelleştirme politikalarının merkez noktasını ouşturmaktadır. İlk öncelerei ortak bir girişim olarak kurulan ve daha sonra Ukrtelekom tarafından alınan Utel in ana amaçlarından biri uluslararası ve uzun mesafe haberleşmesini iyileştirerek bu alanda yatırımda bulunmaktır. Ancak Golden Telekom (GT) gibi özel şirketler bu konuda hemen hemen Utel kadar iyi hizmet vermektedir. Bu durum şirketler arası rekabeti artırmanın yanında uluslararası tarifeleri şimdiki yüksek sevisinden alt seviyelere düşürecektir. Telekom sektörüne yapılan yatırımların çoğu GSM sektörüne yapılmaktadır. Zira mobil telefon kullanmak için yapılan başvuru sayısı 2005 yılında %50 oranını geçerek 6.5 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Ukrayna nın en büyük 2 GSM şirketi olan Kyivstar ve UMC pazarın önemli bir kısmının kontrolünü ele geçirmiştir. Sabit hatlı telefonların gelişme sürecinin yavaş olması internet sektörüne de etkilemiş ve bu durum kişisel bilgisayar (PC) kullanımını sınırlamaktadır. Birleşmiş Milletler verilerine göre Ukrayna şu anda 300 internet servis sağlayıcı vardır. Bilgisayar kullanan nüfüs ise toplam nüfusun %4 ünü oluşturarak 2 milyon kullanıcıya ulaşmıştır. Ancak internet kullanımına başvuru sayısının önümüzdeki deönemde artacağı tahmin edilmektedir. Ukrayna da, Rusça, Ukranca olarak yayımlanan dergi ve gazete sayısı 5500 civarındadır. Ayrıca, 25 bölgesel 2 milli olmak üzere 27 televizyon kanalı ve radyo istasyonu vardır. Enerji Kaynakları Ukrayna da, bağımsızlık elde edildikten sonra, 1990 lı yıllardan itibaren ekonomik gerilemenin de etkisiyle enerji tüketimi yarı yarıya azalmıştır. Bununla birlikte Ukrayna da enerji tüketimi hâlâ önemli ölçüde fazladır çünkü Ukrayna Sovyetler Birliği nden enerji yoğun sektörleri miras olarak almıştır. Ukrayna nın sahip olduğu enerji kaynakları yönünden tüketim ihtiyacının ancak %20 si petrol ve petrol ürünleri tarafından karşılanmaktadır. Geri kalan kısım ise kömür üretimi ve doğal gaz ithali ile karşılanmaktadır. Ukrayna endüstrisinin temelini diğer Sovyet Cumhuriyetlerinden özellikle Rusya ve Azerbaycan dan aldığı ucuz petrol ve doğalgaz kaynakları oluşturur. İthal edilen bu kaynakların fiyatları dünya pazarlarındaki fiyatlara yaklaşınca tüketimi başka enerji kaynakları bulmaya çalışarak azaltmaya çalışmıştır. Yine de Ukrayna Avrupa Birliği ülkelerinin iki katı kadar enerji harcamaktadır. Birikmiş birçok borç da sektörü oldukça olumsuz yönde etkilemektedir. Bu olumsuz durumlar Ukrayna nın 28 bölgesel distribütörünün ve 4 büyük şirketinin özelleştirilmesinin tamamlanmasıyla çözümlenmesi beklenmektedir. Ayrıca Ukrayna tüketimi azaltmanın yanı sıra Rusya nın kaynak teminindeki tekeline son vermeye

10 çalışmakta ve bu amaçla Orta Asya ve Kafkas Cumhuriyetleri yle ticari ortaklıklar kurmaktadır. Ancak bu ortaklıklarda Kafkasya Karadeniz arası petrol boru hattı ve Odessa da yeni bir rafineri gibi oluşumlar gerektirmektedir. Enerji İstatistikleri Doğal Gaz Üretimi (milyar m³) 18,1 18,0 18,3 17,9 18,4 Kömür Üretimi (milyon ton) 62,7 62,4 61,6 62,0 64,2 Elektrik (milyar kwh) 172,1 172,1 169, Petrol (000 ton) n/a Kaynak: The Economist Intelligence Unit,Ukraine country Profile,February 2006 Turizm Kaynakları Ukrayna nın doğal ormanlar, mineral sular, tedavi çamuru, akarsular, göller ve deniz kıyısının bulunduğu bütün bölgeleri, turizm için değişik imkanlar sunmaktadır. Zaporojye, Donetsk, Nikolayev, Odesa, Herson ve Kırım Özerk Cumhuriyeti nin denize yakın alanlarından oluşan güney bölgesi; Poltava Bölgesini kapsayan kırsal bölge turizm imkanları bakımından en zengin bölgelerdir. Sözkonusu bölgeler turizm, dinlenme tesisleri ve sağlık hizmetleri alanlarında yatırım yapmak isteyenler için dikkatle incelenmesi gereken bölgelerdir yılı itibariyle ülkenin doğusunda kimi sanatoryum olarak adlandırılan ve sağlık turizmine yönelik olarak çalışan tesisler faaliyete geçmiştir. Özelleştirme Ukrayna Devlet İstatistik Bakanlığı verilerine göre firma ve tesislerin % 20 si kamu sektörüne, % 80 i özel sektöre aittir. Başkan Kuchma nın stabilizasyon programı işe yarasa da özelleştirme programı başarısız olmuştur. Birçok özelleştirme politikası büyük bir istekle parlamentoya sunulsa da siyasi muhalefet bunları geri çevirmiş ve uzun bir süre tekrar tartışılmasını engellemiştir yılından bu yana, si küçük ölçekli, si orta ve büyük ölçekli, 286 sı inşası bitmemiş binalar olmak üzere, yaklaşık 45 bin kuruluş ve tesis özelleştirilmiştir. Ancak birçok küçük ve orta ölçekli şirketler özelleştirilse de büyük şirketlerin özelleştirme faaliyetleri oldukça yavaş ilerlemektedir yılı ile başlayan Yuşçenko döneminin de bu konuya yeni bir ivme kazandırdığını söylemek güçtür. Yabancı Sermaye Ukrayna nın sahip olduğu büyük potansiyel Yabancı Sermaye Kanunu nun yürürlüğe konulduğu Mart 1992 den bu yana eski Sovyet Cumhuriyetleri için belirsizliklerin sürdüğü bir ortamda azımsanamayacak yabancı sermayeyi çekmeyi başarmıştır. Ukrayna daki yatırım %50 si ilk dört sırada yeralan ABD, Almanya, Rusya ve İngiltere tarafından gerçekleşmiştir yılı başı itibariyle toplam yabancı sermayenin %16,8 lik bölümü ABD firmalarına (900 milyon $), %10 luk bölümü İngiliz firmalarına (500 milyon $) ve %6 lık bölümü Rus firmalarına (350 milyon $) aittir. IMF nin 2006 yılında yayımladığı 2004 verilerine gore,

11 kambiyo rejiminin yeterince açık olmaması gibi nedenlerle ülke 4,2 milyar$ finansal açık vermesine rağmen, carî işlemler hesabı +6,8 milyar$ noktasındadır. Bunda, 4 milyar$ a yaklaşan ticaret fazlasının önemli rolü olmuştur. Sektörler Bazında Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımları (2004 Ocak) Milyon $ % Gıda Sanayi 740,5 18,9 Dahili Ticaret 518,8 13,2 Mühendislik 330,6 8,4 Finans ve sigortacılık 301,8 7,7 Ulaşım 252,8 6,4 Kimya ve petrokimya 221,4 5,6 Metal ve metal işleme 169,9 4,3 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile Ukrayna kanunları uyarınca kurulan ve kuruluş sermayesinde yabancı yatırım payı en az %10 olan hukuki şekillerdeki şirket ve yabancı yatırımlar yabancı sermaye yatırımı sayılırlar. Ukrayna'da ekonomik ve ticari faaliyetlerde bulunan yabancı yatırımcılar, Ukrayna Kanunlarında ve Ukrayna'nın uluslararası anlaşmalarında aksi belirtilmedikçe, Ukraynalı kişilerin sahip olduğu hak ve sorumluluklara sahiptir. Ukrayna'da yabancı sermaye yatırımları millileştirmeye tabi değildir. Devlet organları, tabii afet, kaza, salgın hastalık ve salgın hayvan hastalığı durumlarında tahlisiye tedbirlerinin alınması durumları haricinde yabancı yatırımları istimlak edemez. Söz konusu istimlak yalnız Ukrayna Bakanlar Kurulu'nca yetkilendirilen devlet organları kararları ile yapılabilir, Yabancı yatırımın istimlaki ve tazminat koşulları ile ilgili karar mahkeme yolu ile temyiz edilebilir. Yabancı yatırımcılara vergi, resim ve diğer mecburi fonların ödenmesinden sonra yatırımlarının gerçekleştirilmesi sonucu kanuni yollardan elde edilen gelir, kar ve diğer fonların engelsiz ve hemen yurt dışına döviz cinsinden transfer edilmesi garanti edilmiştir. Yabancı sermayeli şirket, Ukrayna mevzuatınca getirilen sınırlamalar dikkate alınarak şirket statüsünde belirtilen amaçlara uygun olan tüm faaliyetlerde bulunabilir. Ukrayna ilgili makamlarınca tescil edilmemiş yabancı yatırımlar ilgili Kanun'da belirtilen imtiyaz ve garantilerden faydalanma hakkına sahip değildir. Yabancı sermayeli şirketin yabancı ortağı, kuruluş sermayesi olarak taahhüt ettiği miktardan payına düşen kısmın bir bölümünü Ukrayna'ya yatırım malı olarak getirdiği takdirde gümrük vergisi ödemez. Ancak, yabancı yatırımcı, şirketin kuruluş sermayesindeki payına karşılık getirmiş olduğu malı, yabancı yatırımın şirket bilançosuna kaydedildiği tarihten itibaren 3 yıl içinde satması, devretmesi veya şirketin faaliyetine son vermesi halinde gümrük vergisini ödeyecektir. Yabancı yatırımcılara toprak mülkiyet hakkı hariç, her türlü bina için mülkiyet hakkı tanınmıştır. Yabancı sermayeli şirketler Ukrayna mevzuatı uyarınca vergi öderler.

12 Yabancı sermayeli şirketler için döviz işlemleri yürürlükteki Ukrayna mevzuatı gereğince gerçekleştirilir. Ukrayna sınırları içerisindeki tek ödeme aracı Ukrayna milli parası Grivnya dır. Doğrudan yabancı sermayeyi ülkeye çekmek hükümetin öncelikli politikaları arasında olmasına rağmen Ukrayna'nın yüzölçümü ve nüfusu göz önüne alındığında bugüne kadar gerçekleşen toplam yabancı yatırımlar düşük seviyede kalmıştır. Ukrayna'ya yatırım yapan ülkeler arasında ABD ilk sırayı almaktadır. ABD'nin ardından en önemli yatırımcı ülkeler İngiltere, Hollanda, Rusya ve Almanya'dır yılı Haziran ayı itibariyle, toplam kümülatf 9,1 milyar$ yabancı sermaye çekebilen Ukrayna, kişi başına 200$ lık yabancı sermaye miktarı ile bu alanda çok düşük bir performans elde etmiştir. Başta IMF olmak üzere uluslararası kaynaklar, bu performans düşüklüğünü ; siyasi istikrarsızlık, şeffaf olmayan bürokratik yapı ve yaygın yolsuzluk uygulamarına bağlamaktadır. DIŞ TİCARET Dış Ticaret Politikası Ukrayna nın dış ticaret dengesini Rusya ve eski Sovyet Cumhuriyetleri nden ithal ettiği yakıt ve enerji kaynakları belirlemektedir. BDT ülkeleri dışındaki ticarette fazla verilmesinin nedeni de budur. AB ve DTÖ üyelikleri yolunda yoğun çaba harcayan Ukrayna nın en büyük ticaret partnerleri, başta Rusya Federasyonu olmak üzere BDT ülkelerinden müteşekkildir. Bu durumda ise, BDT ülkeleri arasında mevcut bulunan gümrük birliği uygulamasının önemli payı bulunmaktadır. Anılan nedenlere bağlı olarak, Ukrayna nın ihraç pazarları eski Sovyet Birliği ülkelerindeki alım gücünün azalmasından büyük ölçüde etkilenmiştir. Ülkenin eski ticaret ortakları her ne kadar ekonomik durgunluktan kurtulsalar da COMECON un (Ortak Ekonomik Yardım Konseyi) lağvedilmesinden sonra Ukrayna lı üreticiler Batı Avrupa, Kuzey Amerika ve Asya gibi ülkelerin daha yüksek kaliteli mallarıyla yarışmakta güçlük çekmişler ve eski pazar paylarını yakalamakta başarısız olmuşlardır. DTÖ ve AB standartlarına uymaya çalışan ve uluslararası ekonomik ve ticari kuruluşlara dahil olma yolunda en fazla gayret gösteren Ukrayna'da, fazla devletçi ve reform karşıtı Parlamento ile hükümet arasındaki sorunlar nedeniyle dış ticaret rejiminde istenilen serbestliğe ulaşılamamıştır. Sık sık yapılan mevzuat değişiklikleri, bazı lisans zorlukları, ürün kotaları, gümrük vergilerinin yüksekliği ve ithalatta alınan %20 KDV yabancı firmaların Ukrayna'ya yönelik ticaretini olumsuz etkilemektedir. Ukrayna'nın dış ticaretinde, eski SSCB ülkeleriyle olan ticaretin payı büyüktür. Ukrayna'nın enerji konusunda dışa bağımlı olması nedeniyle, ithalatının büyük bir kısmını ham petrol ile Rusya ve Türkmenistan'dan ithal edilen doğalgaz oluşturmaktadır. Rusya Federasyonu, Ukrayna'nın en önemli ticaret ortağıdır yılında ithalatının %35,5 ini bu ülkeden, ihracatının % 21,9 unu bu ülkeye yapmıştır. Kırgızistan ve Tacikistan hariç, Ukrayna ile eski SSCB ülkeleri ve Baltık ülkeleri (Estonya, Litvanya, Letonya) arasında imzalanan serbest ticaret anlaşmaları çerçevesinde, lüks tüketim vergisine tabi mallar hariç, sözkonusu ülkeler menşeli ürünlerin ithalatında karşılıklı olarak gümrük vergisi alınmamakta, sadece KDV tahsil edilmektedir. Ukrayna nın Rusya

13 Federasyonu ve Beyaz Rusya ile yapmış olduğu özel anlaşma çerçevesinde bu ülkeler menşeli ürünlerin ithalatında karşılıklı olarak KDV de tahsil edilmemektedir. Ukrayna Bakanlar Kurulu nun, bavul ticaretini önlemek amacıyla aldığı karara göre, Ukrayna vatandaşları ve yabancılar tarafından Ukrayna ya getirilen, gerçek kişiler tarafından refakatlı bagajda (sözlü şekilde beyan edilirse) ve refakatsız bagajda ve vatandaş adreslerine uluslararası posta gönderileri ile gönderilen gümrük değeri 200 Euro'yu ve ağırlığı 50 kg'ı geçmeyen malların, Ukrayna gümrük sahasına getirilmesi vergiye tabi bulunmamaktadır. Ancak, Ukrayna gümrük topraklarına herhangi bir araç vasıtasıyla, gerçek kişiler tarafından refakatlı/refakatsız bagajla getirilen veya toplam gümrük değeri 1000 Euro'yu ve toplam ağırlığı 100 kg' ı geçmeyen uluslararası posta gönderileri ile gönderilen mallar, gerçek kişiler için belirlenen esaslara uygun olarak gümrük organlarında mecburi yazılı beyana, gümrük değerinin %20'si oranında gümrük vergisine, KDV'ye ve mevzuatta belirlenen durumlarda tüketim ve diğer vergilere tabidir. Ukrayna, bazı tarım ve hayvancılık ürünleri ile madenler ve kimyasal maddelerde asgari ihraç fiyatı ve ön izin uygulamaktadır. 2 Ekim 1999 tarihinde alınan karar gereğince de ayçiçeği tohumu ihracında % 17 ihraç vergisi uygulanmaktadır. IMF'nin ve yerli üreticilerin, ayçiçeği ihracatında uygulanan ihraç vergisinin kaldırılması yönündeki taleplerine rağmen, hükümetin bu konudaki kanun teklifleri çabalara rağmen henüz Parlamento'dan geçirilememiştir. Sonuç olarakta Ukrayna ihracatı makine ve diğer nihai ürünlerden yarı işlenmiş ürünlere ve hammaddeye doğru bir değişiklik göstermiştir yılında sağlanan dış ticaret fazlası, ülkenin girdiği ekonomik durgunluk sonucunda hem ihracatın hem de ithalatın azalması ancak ithalattaki azalmanın ihracattaki azalmadan daha fazla olmasından ileri gelmiştir. Dış Ticaret Göstergeleri (milyon $) Yıllar İhracat (fob) İthalat (cif) Hacim Denge Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Country Profile yılından sonra 2005 yılında verilen ticaret açığı, iç pazardaki tüketim eğiliminin harekete geçmesi (ve beraberinde gelen %13,5 lik enflasyon) çerçevesinde sürpriz olarak nitelendirilmemiştir. Ürün Bazında İhracat ve İthalat Ukrayna nın en büyük ithalat kalemini; petrol, petrol türevleri ve doğal gaz teşkil etmektedir. Bunu, makinalar ve cihazlar, kimyasallar, yiyecek içecek ve gıda ürünleri, plastik, tekstil, hava, yol ve su taşıtları ile kağıt ve seluloz ithalatı izlemektedir. Bu konuda Batı Avrupa malları piyasadaki paylarını süratle artırmaktadır. Ukrayna nın sanayi üretiminde ilk sırada yer alan demir çelik mamülleri, ihracatında 6,5 milyar dolar ile birinci sırada gelmektedir. Bunu; kimyasallar, makina ve ekipman ile gıda, yiyecek ve içecek kalemleri izlemektedir.

14 Ukrayna nın diğer ihraç kalemlerini, kömür, metal cevherleri, kimyasal maddeler, gübre ve gübre hammaddeleri, şeker, ayçiçeği çekirdeği ve ham ayçiçeği yağı, et ve demir dışı metaller oluşturmaktadır. İhracat % İthalat % Metaller 41 Petrol&Gaz 31,4 Makine ve Ekipman 13,5 Makine&Ekipmanlar 27,9 Maden Cev.&Enerji 12,8 Kimyasallar 8,6 İşlenmiş Gıda 12,6 İşlenmiş&İşlenmemiş Gıda 7,4 kimyasallar 8,7 Metaller 6,8 Kaynak: The Economist Intelligence Unit, Ukraine Ukraine Country Profile 2006 Dış Ticarette Başlıca Partnerler (2006) 2006 yılı başı itibariyle dış ticaret partnerlerine bakıldığında, 2001 yılından itibaren yaşanan temel göze çarpan gelişmenin, Türkiye ile ticaret artarken (özellikle ülkemizin bu ülkeye olan ihracatı bakımından) Rusya Federasyonunun toplam ticari (hem ihracat hem de ithalat yönünde) payının gerileme gösterdiğidir. Aynı eğilim 2006 yılının ilk ayları itibariyle de devam etmektedir. CIS ülkelerinin aralarındaki tercihli ticarete rağmen ülkemizin bu ülkeye olan coğrafi yakınlığı, ikili ticarette tavizli oranlar uygulanması ve daha kaliteli malların ihracatına yönelinmesi bu gelişmenin itekleyicileri olmuştur. İhracatta İlk 4 Ülke (2005 yılı :%) İthalatta İlk 4 Ülke (2005 yılı ; %) Rusya Federasyonu 21,9 Rusya Federasyonu 35,5 Türkiye 5,9 Almanya 9,4 İtalya 5,5 Türkmenistan 7,4 Almanya 3,8 İtalya 2,8 Kaynak : Ukrayna, yukarıda da ifade edildiği üzere, Rusya ile Serbest Ticaret Anlaşması ve 1994 yılında Avrupa Birliği ile en çok kayırılan ülke (MFN) uygulamasını sağlayan Ortaklık ve Yardımlaşma Anlaşması imzalamıştır. Ukrayna devlet ticaretini kaldırarak ve ithalat ihracat tarifelerini düşürerek prensipte dış ticaretini liberalize etmiştir. Ancak birçok devlet adamı iç ticaretin korunması için ihracatın geliştirilmesini ve ithal ikamesi yoluna gidilmesini savunmaktadır. Bu yüzden yönetim bazı açılardan serbest ticareti engellemektedir. İhracatı yönlendiren fiyatlar, rahatsız edici ve keyfi yönetim kontrolleri gibi bazı engeller ortaya sürülmektedir. Ancak bazı ürünlere yeniden konan ihraç tarifelerinin Avrupa Birliği nin önerisi üzerine kaldırılacağı bildirilmiştir.

15 TÜRKİYE İLE TİCARET Genel Durum Türkiye nin Ukrayna ya İhracatı ve İthalatı( 1000$ ) İhracat İthalat Dış Ticaret Denge Hacmi * Kaynak: T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü 2006 *Ocak nisan 2006 dönemi Ukrayna, yeni bağımsız devletler içinde Rusya Federasyonu'ndan sonra ikinci önemli ticaret ortağımızdır. İkili ticaretimiz süratle artmış, 1992 yılında 126 milyon Dolar düzeyinden 2005'de milyon Dolara ulaşmıştır. Diğer yandan, ikili ticaretimizde denge, (bu ülkeden büyük ölçekte hammadde ithal ediyor olmamızdan dolayı) sürekli Türkiye aleyhinde olmuş ve Ukrayna ile ticaret açığımız son iki yılda neredyse 2 milyar dolara yakın seyretmiştir. T.C. Devlet İstatistik Enstitüsü'nün verilerine göre, 2005 yılı itibariyle bu ülkeye olan ihracatımız 821 milyon $, bu ülkeden ithalatımız ise yaklaşık 2,6 milyar $ olarak gerçekleşmiştir. Türkiye, Ukrayna'nın ihracatında 5. sırada, ithalatında 20 nci sırada, toplam dış ticaret hacminde ise Rusya, Almanya ve Türkmenistan dan sonra 4 ncü sırada yer almaktadır. İki ülke arasındaki dış ticarette Türkiye aleyhine süre gelmekte olan dış ticaret açığının başlıca nedenlerinden birisi, Ukrayna nın ithalatta uyguladığı yüksek gümrük vergisi ve tüketim vergisi oranları ve bu ülkeden daha çok hammadde ithal ediyor olmamızdan kaynaklanmaktadır.

16 Türkiye nin İhracatında Önem Arz Eden Ürünler (2005) GTİP ÜRÜN DEĞER ($) 39 PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER,TURUNÇGİL KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI ELEKTRİKLİ MAKİNA VE CİHAZLAR,AKSAM VE PARÇALARI MOTORLU KARA TAŞITLARI,TRAKTÖR DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO ÖZEL DOKUNMUŞ MENSUCAT,DANTELA, HALILAR VE DİĞER YER KAPLAMALARI SABUNLAR,YÜZEY AKTİF ORGANİK MADDELER, KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT UÇUCU YAĞLAR,REZİNOİTLER,PARFÜMERİ,KOZMETİKLER ÖRÜLMEMİŞ GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI MENSUCATTAN MAMUL DİĞER EŞYA, MOBİLYALAR,AYDINLATMA,REKLAM LAMBALARI,PREFABRİK SERAMİK MAMULLERİ EMDİRİLMİŞ,SIVANMIŞ,KAPLANMIŞ MENSUCAT, DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER ÖRME GİYİM EŞYASI VE AKSESUARLARI ÖRME EŞYA ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA CAM VE CAM EŞYA SEBZE,MEYVA,BİTKİ PARÇALARI,SERT KABUKLU YEMİŞ BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR TÜTÜN VE TÜTÜN YERİNE GEÇEN İŞLENMİŞ MADDELER MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR VE MUMLAR TAŞ,ALÇI,ÇİMENTO,AMYANT,MİKA VB MADDELERDEN EŞYA ADİ METALLERDEN ÇEŞİTLİ EŞYA DEMİR VE ÇELİK SENTETİK VE SUNİ DEVAMSIZ LİFLER PAMUK yılında, Türkiye nin Ukrayna ya ihraç ettiği mal grupları arasında ilk sırayı plastik eşya almaktadır. Önemli ihraç ürünleri; sebze ve meyvalar, tekstil ürünleri, tütün ve mamülleri, elektrikli makina ve cihazlar ile şeker ve şekerli mamüller v.b. dir. Son dönemde içerisinde, Ukrayna halkının satınalma gücünde meydana gelen relatif artışa paralel olarak tüketim maddeleri ile motorlu kara taşıtları ihracatımızda bir kıpırdanma gözlenmektedir. Ayrıca, yapılan ihracatın ad valorem (değer bazındaki) büyüklüğünün spesifik (miktar bazındaki) büyüklüğünden daha fazla artıyor olması, bu ülke vatandaşlarının artık daha ucuz mallara değil, daha kaliteli mallara yöneliyor olduğu yolundaki tezimizi de destekler niteliktedir.

17 İthalatta Önem Arz Eden Ürünler (2003) GTİP ÜRÜN DEĞER ($) 72 DEMİR VE ÇELİK MİNERAL YAKITLAR,MİNERAL YAĞLAR,MUMLAR GÜBRELER AĞAÇ VE AĞAÇTAN MAMUL EŞYA;ODUN KÖMÜRÜ İNORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR,ORGANİK BİLEŞİKLER HAYVANSAL VE BİTKİSEL YAĞLAR BAKIR VE BAKIRDAN EŞYA ORGANİK KİMYASAL MÜSTAHSALLAR YAĞLI TOHUM,SANAYİ BİTKİLERİ, HAYVAN YEMİ GIDA SANAYİİ KALINTI,HAZIR HAYVAN GIDALARI PLASTİK VE PLASTİKTEN MAMUL EŞYA DEMİR VEYA ÇELİKTEN EŞYA TUZ,KÜKÜRT,TOPRAK VE TAŞLAR,ALÇILAR VE ÇİMENTO ALUMİNYUM VE ALUMİNYUM EŞYA DOKUMAYA ELVERİŞLİ SUNİ VE SENTETİK LİFLER DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HÜLASA,BOYA,MACUN,SAKIZLAR 84 NÜKLEER REAKTÖRLER,KAZAN;MAKİNA VE CİHAZLAR,ALETLER,PARÇALARI 08 YENİLEN MEYVALAR,KABUKLU YEMİŞLER, HUBUBAT METAL CEVHERLERİ,CÜRUF VE KÜL SÜT VE SÜT MAMULLERİ,KUŞ VE KÜMES HAY.YUMURTALARI,BAL VB. 17 ŞEKER VE ŞEKER MAMULLERİ KAĞIT VE KARTON;KAĞIT HAMURUNDAN KAĞIT VE KARTONDAN EŞYA 41 HAM POSTLAR,DERİLER (KÜRKLER HARİÇ) VE KÖSELELER Türkiye nin Ukrayna dan ithal ettiği en önemli ürünler, demir ve çelik sanayiine hammadde teşkil eden hurda ile yağlı tohumlar ve sanayi bitkileri ile gübreler ve diğer kimyasallardır. Önemli Anlaşma ve Protokoller Ticaret ve Ekonomik İşbirliği Anlaşması (4 Mayıs1992 ) Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması ( 30 Mayıs 1994 ) Çifte Vergilendirmenin Önlenmesi Anlaşması ( 27 Kasım 1996 ) Yatırımların Teşviki ve Korunması Anlaşması ( 27 Kasım 1996 ) Gümrük İşbirliği Anlaşması ( 27 Kasım 1996 ) Karma Ekonomik Komisyon 1. Dönem Protokolü ( 27 Kasım 1996 ) Hükümetlerarası Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu İkinci Dönem (15 Aralık 2000) Toplantısı Protokolü Hükümetlerarası Ticari ve Ekonomik İşbirliği Komisyonu Üçüncü (30 Ocak 2002) Dönem Toplantısı Protokolü

18 2004 yılı itibariyle Türkiye'nin ukrayna'daki doğrudan yatırımları (Sektörel Bazda) (milyon $) SEKTÖR ADI TOPLAM YATIRIM HACMİ % TOPLAM YATIRIM HACMİ % UKRAYNA GENEL YATIRIM TOPLAMI 5 471, ,6 TÜRKİYE YATIRIM GENEL TOPLAMI 37,8 100,0 47,9 100,0 Gıda Sanayi ve Zirai Ürünler İşleme Sanayi 6,0 15, 9,7 20,3 Hafif Sanayi (Tekstil, Konf.,Deri ve Ayakkabı) 0,4 1,1 0,4 0,8 Makina İmalatı Sanayii 0,7 1,9 0,7 1,5 Kimya ve Petrokimya Sanayii 9,9 26,2 13,2 27,6 Ağaç İşleme Sanayii 0,4 1,1 0,5 1,0 Ulaşım araçları satışı ve onarımı 0,2 0,5 1,4 2,9 Ulaştırma 1,0 2,6 1,4 2,9 Toptan Ticaret 6,2 16,4 7,4 15,4 Perakende Ticaret 1,1 2,9 1,1 2,3 İnşaat 1,4 3,7 1,0 2,1 Tarım ve Avcılık ve Buna İlişkin Hizmetler 1,7 4,5 2,2 4,6 Otel ve Restoran Hizmetleri 0,6 1,6 0,6 1,3 Finans Hizmetleri 7,7 20,4 7,7 16,1 Kaynak: TC Kiev Büyükelçiliği Ticaret Müşavirliği Büyük çoğunluğu KOBİ niteliğinde olan Ukrayna'daki firmalarımız ağırlıklı olarak gıda ve içecek, temizlik malzemeleri, hazır giyim, orman ürünleri, maden ve metal, inşaat ve inşaat malzemeleri alanında faaliyet göstermektedirler. Son dönemde bazı büyük Türk firmalarının da Ukrayna'da yatırıma ilgi duymaya başlamaları dikkat çekici bir gelişme teşkil etmektedir. Şubat 2001 de Efes Pilsen Bira Grubu, Ukrayna nın Odesa şehrinde bulunan Chernomor Bira Fabrikası nın %51 hissesini alarak bu fabrika ile ortak yatırım gerçekleştirmiş bulunmaktadır. Başer Kimya A.Ş. de, Dnipropetrovsk şehrinde Olvia Beta firması ile ortak yatırım gerçekleştirerek, sabun, deterjan, kimyasal temizlik ürünleri, hijyenik ürünler üretimi yapmaktadır. Aynı sektörde, Evyap A.Ş. de, Illıschevsk şehrinde, sabun, traş kremi, diş macunu üretimi yapmak amacıyla yatırıma başlamıştır. Ukrayna'daki Türk inşaat firmalarının faaliyetleri, Ukrayna'nın içinde bulunduğu finansal imkansızlıklar nedeniyle istenilen düzeyin çok gerisinde kalmaktadır. Bu finansal imkansızlık müteahhit firmalarımız ile Ukraynalı işverenler arasında zaman zaman problemler yaşanmasına sebep olmaktadır. 1 Mayıs 2002 tarihi itibariyle Türk müteahhit firmaların Ukrayna'da üstlendikleri müteahhitlik hizmetlerinin toplam tutarı 558 milyon ABD Doları civarındadır. Bu miktarın 343 milyon Dolarlık kısmı tamamen gerçekleştirilmiştir. Toplam 215 milyon Dolarlık kısmının inşaatı halen devam etmektedir.

19 Büyük Projeler: Türkiye ile Ukrayna arasında, gerçekleştirilmesi yolunda işbirliği protokolu imzalanan büyük projelerin başında, Orta Doğu petrolünün Ceyhan Samsun arasında kurulacak boru hattı ile Türkiye üzerinde Ukrayna nın Odesa limanına, oradan da merkezi ve doğu Avrupa ülkelerine taşınması projesi gelmektedir. Bu proje için öngörülen toplam fiziki yatırım tutarı 1,3 milyar Dolar dır. Diğer büyük ortak proje ise, Rusya Federasyonu'ndan ithal edilmekte olan doğal gazın Türkiye ye naklinde kullanılan Ukrayna Romanya Bulgaristan boru hattına paralel bir boru hattının tesisidir. Bu proje için öngörülen toplam fiziki yatırım tutarı yaklaşık 1 milyar Dolar dır. PAZAR İLE İLGİLİ BİLGİLER Ulaşım Ülke içinde şehirlerarası ulaşımda en çok kullanılan ulaşım şekli demiryolu ulaşımıdır. Karayolu daha çok kısa mesafeli taşımacılık amacıyla kullanılmaktadır. Ancak demiryolu taşımacılığındaki aksaklıklar karayolunun daha çok tercih edilmesini sağlamaktadır. Ukrayna ya olan karayolu taşımacılığı Romanya ve/veya Moldova üzerinden gerçekleştirilmektedir tarihinde Başkent Kiev de imzalanan Uluslararası Karayolu Taşımacılığı Anlaşması uyarınca toplanan Kara Ulaştırması Komisyonunun son toplantısı Eylül 1996 tarihlerinde Ankara da yapılmıştır. Söz konusu toplantı neticesinde kabul edilen Protokol metni uyarınca, Ukrayna tarafınca eşya taşımacılığı amacıyla ülkemize adet geçiş belgesi verilmiştir. Buna mukabil ülkemiz tarafından bu ülkeye eşya taşımacılığı için 200 adedi üçüncü ülke taşımalarına yönelik olmak üzere toplam adet geçiş belgesi verilmiştir. Ülkenin hem deniz hem de bir çok nehir yolu olmasına rağmen suyolu taşımacılığı çok gelişmemiştir ancak gelecek vaad etmektedir. Ülkeye havayolu ile ulaşılmak istenirse ; 2004 Nisan ayından itibaren Motor Sich (Motorsiç) adlı Ukrayna şirketi Kiev Ankara arasında direkt uçuşlara başlamıştır. Uçuşlar Çarşamba ve Pazar günleri olmak üzere haftada iki kez yapılmaktadır. Ukrayna da veya , Ankara da nolu telefonlardan bilgi alınıp, rezervasyon yaptırılması mümkündür. THY nin Pazartesi, Çarşamba ve Cumartesi günleri saat 09:15 de İstanbul dan Kiev e; çarşamba ve pazar günleri ise 22:15 de İstanbul dan Simferopol e uçuşu bulunmaktadır. Ülkeye ayrıca British Airways ve Lufthansa gibi uluslararası şirketlerle de uçmak mümkün olduğu gibi Ukrayna havayolları ile de ülkeye ulaşılabilir. Vergi Oranları Ukrayna da vergiler çok çeşitli ve yüksektir. Örneğin kambiyo rejimine göre ithalat veya ihracat işlemi için pasaport adı altında bir dosya açılmakta ve bu işlemler bu dosyaya bağlı yürütülmektedir. Bu dosyanın açılışında da, kapanışında da vergi alınmaktadır. Bir diğer örnek, yabancı sermayeli şirketlerin karının %60 90 ının vergi olarak alınmasıdır. Daha önceki vergi mevzuatına göre yabancı sermayeli şirketler kayıtlı yabancı sermaye miktarına göre 1 5 yıl arası vergi ile 1 Ocak 1995 den sonra getirilen yabancı sermaye için bu hak kaldırılmış, şirketlerin brüt karı üzerinden alınan %22 lik vergi ise net kar üzerinden alınan %30 vergiye dönüştürülmüştür.

20 Bankacılık Sistemi Ukrayna da bankacılık sektörüne, ikisi halen devletin elinde bulunan (Ukreximbank ve Oschabank) beş adet Sovyet döneminden kalma banka ve Sovyet dönemi sonrası kurulan iki banka (Avalbank ve Privatbank) olmak üzere yedi adet banka egemen durumdadır. Bu yedi adet banka, sektördeki toplam aktiflerin yarıdan fazlasına sahiptirler. Bunların dışındaki 20 adet orta ölçekli banka ise sektörün küçük sermayeli kuruluşlarıdırlar. Ukrayna da bankacılık sisteminin, dengesiz finansal koşullarda geliştiğini söylemek gerekir. Sözkonusu sistemin karakteristik özelliği, zararına çalışan veya güçlü olmayan bankaların çok sayıda bulunmasıdır. Bununla birlikte son zamanlarda, kuruluş sermayelerini arttıracak bankacılık piyasasında itibar kazanmaya başlayan bankaları da görmek mümkündür. Yaşanan ekonomik sıkıntılar tüm sektörleri olduğu gibi bankacılık sektörünü de olumsuz etkilemiştir. Bankalar, özkaynaklar ve diğer finansal kriterler bakımından AB ortalamalarının son derec gerisindedir. Ukrayna da ticari bankacılık faaliyetinde bulunan Türk bankası henüz mevcut değildir. Bankalarımızın Ukrayna da banka kurarak ya da şube açmak suretiyle bankacılık faaliyetinde bulunma konusundaki araştırmaları ve çalışmaları devam etmektedir. Tarife Dışı Engeller İthalat Lisansları: Çeşitli dönemlerde getirilen müsaade zorunlulukları, tarife dışı engeller kümesinin başlıcalarını oluşturmakta ve dönemlere gore değişmektedir. Bu hususta yaşanan aksaklıkların Dış Ticaret Müsteşarlığı İhracat Genel Müdürlüğü ne bildirilmesi gerekmektedir. Fikri ve Sınai Mülkiyet Hakları: Ukrayna 1993 ten bu yana buluşlar, endüstriyel dizaynlar, tohumlar, sığır yetiştiriciliği vb. üzerine patentlerle ilgili yasal düzenlemeler yanında markalar, telif hakları ve düzenlemeleri yapmıştır. Paris ve Madrid Birliklerine üye olan Ukrayna, Patent İşbirliği Anlaşması ile Evrensel Telif Hakları Konvansiyonuna taraftır. Edebi ve Sanatsal Eserlerin korunmasına dair Bern Konvansiyonunu da onaylamıştır. İş Adamlarının Pazarda Dikkat Etmesi Gereken Hususlar Ukrayna nın yabancı yatırımlara ihtiyaç duyduğu tarıma dayalı sanayi, imalat sanayi, elektronik sanayi ve haberleşme sektörlerinde, Türk girişimcileri ile Ukraynalı firmalar arasında işbirliği imkanları mevcuttur. İki ülke arasındaki teknik ve bilimsel işbirliğinin geliştirilmesi de, uzun dönemde ticari ve ekonomik ilişkilerimize çok büyük katkıda bulunacaktır. Bu çerçevede, inşaat malzemeleri, elektrikli ve elektronik ev eşyaları, haberleşme sistemleri, oto yan sanayii mamulleri sektörlerinde faaliyet gösteren Türk firmalarının Ukrayna pazarına daha ciddi şekilde yönelmeleri, ofis ya da mağaza açarak satış ve dağıtım zincirleri oluşturarak ve hatta Ukraynalı firmalarla ortak yatırıma giderek bunu gerçekleştirmeleri her iki ülke çıkarları açısından önemlidir. Türk Ukrayna İş Konseyi DEİK bünyesinde faaliyetlerini sürdürmektedir.