TÜRKİYE İLE ADANA AYLIK ENFLASYON DEĞERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI* Comparison of the Mounthly Inflation Values of Adana with Turkey

Transkript

1 TÜRKİYE İLE ADANA AYLIK ENFLASYON DEĞERLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI* Comparison of the Mounthly Inflation Values of Adana with Turkey Adnan KARAİBRAHİMOĞLU İstatistik Anabilim Dalı Hamza EROL İstatistik Anabilim Dalı ÖZET Bir ülkede ekonominin güçlü olması o ülkenin güçlü ve diğer ülkelere göre de daha üstün olması anlamına gelir. Ülkelerin ekonomik zenginliklerini karşılaştırmak için bir takım göstergeler kullanılır. Bu göstergeler arasında en önemlileri fiyat istatistikleri ve indeksleridir. Bu çalışmada Türkiye ile Adana aylık enflasyon değerleri karşılaştırılmıştır. Anahtar Kelimeler : Ekonomi, indeks sayı, enflasyon, zincirleme indeks, Tüketici Fiyatları İndeksi(TÜFE) ABSTRACT When the economy is strong in a country, then it means that country is powerful and enforces the others. In order to compare the wealth of the countries, we need some indicators. Among these indicators, the price statistics and indices are very important all over the world. In this work, the monthly inflation values of Adana will be compared with Turkey. Key Words : Economy, index number, inflation, chain index, Consumer Price Index(CPI) Giriş Türkiye uzun yıllarda beri yüksek enflasyonla mücadele eden bir ülkedir. Çeşitli iç ve dış faktörler nedeniyle uzun süre yüksek oranda fiyat artışlarına maruz kalmış ve bu nedenle de enerjisinin büyük bir kısmını bu artışları azaltmaya harcamıştır. Hükümet politikalarının çok sık değişmesi, döviz değerlerindeki hızlı artış, üretim girdilerinin fazla olması gibi nedenlerle bu konuda pek başarılı olunamamıştır. Son yıllarda ilk defa enflasyonu düşürme trendine girilmişse de yine de istenilen düzeye gelinememiştir. Ekonomik ve politik birçok nedenin yanı sıra enflasyon hesabında kullanılan yöntem ve hesaplamalar da enflasyonun seyrini etkilemektedir. Temel sorun bir indeks değerinin veya dolaylı olarak bir enflasyon değerinin hesaplanmasıdır. İndeksin neye göre belirleneceği, İndeks hesaplanırken hangi ürünlerin fiyatının alınacağı, İndeksin hangi zaman ve yer boyutuna göre inceleneceği çok önemlidir. Bu nedenlerle halkın tüketim alışkanlıklarını ve hangi sıklıkla para harcadığını tespit etmek gerekir. Bu tespiti yapmak çok zor bir * Yüksek Lisans Tezi-MSc. Thesis 1

2 işlemdir. Kişilerden hangi ürünü ne oranda tükettiğini doğru bir biçimde öğrenmek için çok ciddi anket çalışmalarının yapılması gerekmektedir. Yöntem Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) her ay düzenli olarak Hanehalkı Tüketim ve Bütçe Anketleri yaptırmaktadır. Bu anketlerde, örnekleme yöntemiyle belirlenen hanelere harcama defterleri bırakılır. Hanehalkı üyeleri ile tanışılır ve anketin güvenilir bir biçimde doldurulması için gerekli açıklamalar yapılır. Hanedeki sorumlu kişi bir ay boyunca tüm harcamalarını ürünlerin marka ve gramajlarıyla birlikte deftere not alır. Bu işlem yılsonuna kadar devam eder. Yılsonunda defterler toplanır ve analizleri yapılır (TÜİK, 2006). Analizler sonucunda ağırlığı belli bir değerden fazla olan ürünler indeks sepetini oluşturur. Ürünlerin, ülkenin her tarafında kullanılan ve bulunabilen ürünler olmasına dikkat edilir. Çünkü indeksin ülkenin genelini yansıtması gerekir. Yöresel veya bölgesel ürünlerin tüketiminin fazla olması genel harcama tutarında etkili olmayacağından bu tür ürünler sepete dahil edilmez. Bununla birlikte, yalnızca İstanbul ilinde geçerli olan Köprü Geçiş Ücreti harcaması sepete dahil edilmektedir. Çünkü İstanbul un nüfusu da göz önüne alındığında toplam harcamada ağırlığı fazla çıkmaktadır (TÜİK, 2006). Ürün sepeti büyük bir titizlikle oluşturulmaktadır. Mevsimsel ürünler veya gelişen teknoloji halkın harcama alışkanlığını değiştirmektedir. Değişen mevsime göre bazı ürünlerin ağırlığı sıfırlanmakta ve daha önceki ağırlıkları diğer ürünlere dağıtılmaktadır. Gelişen teknolojiye bağlı olarak tüketimi artan ürünler kalite düzeltmesi yapıldıktan sonra sepete eklenmektedir. Kısacası ürün sepeti endeksin daha güvenilir olması için sürekli dinamik tutulmaktadır (TÜİK, 2006) temel yıllı ürün sepetinde 800 den fazla ürünün fiyatı alınırken bu sayı 2003 temel yıllı ürün sepetinde 515 e düşmüştür bazlı ürün sepetinden 2003 yılına geçerken madde sayısında düşüş ve %30 civarında tanım değişikliği olmuştur yılından 2006 yılına geçerken 20 ürün çıkarılmış, 12 yeni ürün de sepete eklenmiştir. 515 ürün olduğunu düşünürsek %2 lik bir değişimden söz etmek yerinde olacaktır. Türkiye İstatistik Kurumu, enflasyon için temel gösterge olan fiyat endekslerini 2006 yılından başlayarak zincirleme fiyat endeksine (Erdoğan, 2001) göre hesaplamaktadır. Önceki yıllarda Laspeyres indeksine (IMF, 2004) göre hesaplanan indeks, artık zincirleme Laspeyres indeks formülü kullanılarak hesaplanmaya başlanmıştır. Bu sistemde madde sepeti ve madde ağırlığı yapısı, her yılın Aralık ayında yeniden değerlendirilmekte, tüketimde önem kazanan mal ve hizmetler sepete girerken, önem yitiren ürünler de çıkartılmaktadır. Tanımlar fiyat derlemede çok önemlidir. Yanlış tanıma göre fiyat alınırsa endeksin güvenilirliğini etkiler. Ülkenin her yanında aynı tanıma ve kaliteye göre fiyat derlenmesi yapılmaktadır. Tüketim alışkanlıklarının değişmesi bazı maddelerde tanımın da değiştirilmesini beraberinde getirmektedir. Bu doğrultuda, 2003=100 Temel Yıllı Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) Aralık 2006 da güncellemiştir. Güncelleme sonucu sepetten 26 ürün çıkarken 68 yeni ürün de sepete dahil olmuştur. Buna göre endeks sepetinde 2006 yılında kapsanan 736 mal ve hizmet sayısı da 2007 yılında 778 e çıkmıştır. Güncelleme sonuçları çerçevesinde güncellenmiş sepet ve ağırlık yapısına uygun olarak bu 2

3 hesaplamalar, Aralık 2007 ye kadar devam edecektir (TÜİK, 2007) ve 2007 yıllarına ait ana harcama grupları Tablo 1 de verilmiştir. Tablo 1. Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) 12 Ana Harcama Grubu İçin Ağırlıklar (TÜİK, 2007) Ana Harcama Grupları Gıda ve alkolsüz içecekler 27,68 28,47 Alkollü içecekler ve tütün 5,62 5,06 Giyim ve ayakkabı 8,28 7,86 Konut 16,29 16,62 Ev eşyası 6,89 7,22 Sağlık 2,54 2,66 Ulaştırma 10,48 11,60 Haberleşme 4,55 4,41 Eğlence ve kültür 3,63 3,16 Eğitim 2,41 2,15 Lokanta ve oteller 6,74 6,40 Çeşitli mal ve hizmetler 4,89 4,39 TOPLAM Ülkemizde indeks hesabına esas olmak üzere belirlenen temel yılın her beş yılda bir değiştirilmesi kararlaştırılmıştır. Fakat bir takım nedenlerden dolayı son dönemlerde değiştirilememiştir. Son üç dönem temel yılları 1987, 1994 ve 2003 olmuştur. Temel yılın değiştirilmesi düzenli olarak yapılmalıdır. Aksi takdirde indeks değeri her geçen yıl büyümektedir. Bu durum, enflasyon değerinin yükselmesine ve güvenilirliğinin azalmasına neden olmaktadır. Adana Ve Türkiye nin Aylık Enflasyon Değerlerinin Karşılaştırılması Ülkemiz istatistiki anlamda 26 bölgeye ayrılmıştır. Bu bölgeler birbirlerine yakın olan şehirlerden oluşmuştur. Adana, Mersin i de içine alan bir bölgedir. Bu nedenle, çıkan sonuçlar yalnızca Adana için olmayıp Mersin in değerleri de dahildir. İndeks veya enflasyon değerleri her bölge için ayrı ayrı hesaplanmaktadır. Böylece o bölgeyi Türkiye geneli ile karşılaştırmak kolay olmaktadır. Aşağıda vereceğimiz bazı tablolarda da görüleceği gibi bir bölgenin değerleri Türkiye genelinden çok farklı olabilmektedir. Bunda o yöredeki tüketim alışkanlığının farklı olması veya o yöredeki arz-talep dengesinin farklı olması rol oynamaktadır. Yörenin mevsim şartları da farklı sonuçlar doğmasına neden olabilmektedir. Örneğin, yazlık giysilerin güney illerimizde daha erken satışa çıkması veya kışlık giysilerin soğuk illerde hala kullanılıyor olması indeksi etkilemektedir. Bunu yanısıra büyük illerde fiyatlar, küçük illere göre daha az artabilmektedir. Dev hipermarketlerin artması ve yapılan promosyonlar nedeniyle halk, daha ucuz ürün bulma şansına sahip olmaktadır. 3

4 Adana yöresi, Akdeniz iklimine sahip olması nedeniyle tarımın uzun süreli yapıldığı bölgelerden biridir. Yılda iki hatta bazen üç ürün alınmakta ve özellikle Mersin ilinde seracılık türü tarım yapılmaktadır. Bu nedenle, her mevsim sebze veya meyveler diğer yörelere göre daha ucuz olmaktadır. Bu durum, görünürde bu bölgedeki enflasyon oranını düşürüyor gibi görünse de aslında yükselmeye neden olmaktadır. Çünkü yaz mevsiminde aşırı derecede düşen fiyatlar havaların soğumasıyla birlikte hızla yükselmektedir. Bir çok ilde sebze fiyatlarının aylık veya mevsimsel seyri bu kadar hızlı olmadığından harcama grubunu fazlasıyla etkilemez. Oysa Adana yöresinde hızlı değer artışlarına yol açmaktadır. Tablo 2 deki değerler incelendiğinde Türkiye genelinde Ocak ve Şubat ayları arasında hızlı iniş ve çıkışlar gözlenmiştir. Buna ek olarak Adana bölgesinde Mayıs ve Haziran ayları için böyle bir durum söz konusudur. Diğer aylara bakıldığında ise Şekil 1 de görüleceği üzere Türkiye ve Adana değerleri paralel bir seyir izlemektedir yılı Haziran ayına baktığımızda Türkiye nin aylık değeri 0,34 olurken Adana için hesaplanan aylık değer -0,49 olmuştur. Tablo 2. TÜFE, 2005 ve 2006 yılına ait 2003=100 temel yıllı bir önceki aya göre enflasyon değişimi(%) (TÜİK 2007). AYLAR TÜRKİYE ADANA Ocak 0,55 0,75 0,27 0,87 Şubat 0,02 0,22 0,24 0,54 Mart 0,26 0,27 0,34 0,46 Nisan 0,71 1,34 0,82 1,80 Mayıs 0,92 1,88 0,80 1,25 Haziran 0,10 0,34-0,06-0,49 Temmuz -0,57 0,85-0,84 0,43 Ağustos 0,85-0,44 1,55 0,20 Eylül 1,02 1,29 0,92 1,49 Ekim 1,79 1,27 1,70 1,15 Kasım 1,40 1,29 1,00 1,31 Aralık 0,42 0,23 0,19 0, ve 2006 yıllarında Türkiye ve Adana da gerçekleşen enflasyon değişimleri Tablo 3 de gösterilmiştir. 4

5 değer(%) Ç.Ü Fen Bilimleri Enstitüsü Yıl:2008 Cilt:17-5 Tablo enflasyon değişimi-türkiye ve Adana Enflasyon Değişimi-Türkiye Enflasyon Değişimi-Adana 2005 Türkiye - Adana Arasındaki Fark 2006 Türkiye - Adana Arasındaki Fark 0,36 2,22 0,28-0,12 10,00 1,25-0,22-0,32 0,04 0,35-0,08-0,19 0,89 1,20-0,11-0,46 1,04 0,56 0,12 0,63 2,40 7,17 0,16 0,83-2,49-1,51 0,27 0,42-1,52-0,87-0,70-0,64 0,26 0,62 0,10-0,20-0,29-0,32 0,09 0,12-0,08 0,31 0,40-0,02-0,45 1,11 0,23-0,17 Tablo 3 deki ilk iki sütundaki değerler kullanılarak oluşturulan grafik Şekil 1 de verilmiştir yılı enflasyon değişimi(%) 12,00 10,00 8,00 6,00 4,00 2,00 0,00-2,00-4, aylar türkiye adana Şekil yılı enflasyon değişimi (%). 5

6 Adana Ticaret Odası nın yaptığı değerlendirmeye (ATO 2007) göre Temmuz 2006 da tüketici fiyatları bir önceki aya göre yüzde 0.85, üretici fiyatları ise yüzde 0.86 oranında artmıştır. Tüketici fiyatlarındaki yedi aylık artış yüzde 5.76 yla yıllık yüzde 5 olan hedefin üzerine çıkmıştır. TÜFE de yıllık enflasyon yüzde a kadar yükselerek iki haneli oranlara iyice yerleşmiştir. Üretici fiyatlarında Temmuz 2006 sonu itibariyle son bir yıllık artış yüzde olmuştur. Uzun bir aradan sonra Haziran 2006 dan sonra yeniden iki haneli olan yıllık enflasyondaki yükseliş Temmuz 2006 da da sürmüştür. Temmuz 2006 da yıllık enflasyon TÜFE de yüzde 11.69, ÜFE de ise yüzde e yükselmiştir. Böylelikle yıllık enflasyon, TÜFE de Mart 2004, ÜFE de ise Kasım 2004 ten sonra en yüksek düzeyine çıkmıştır. Enflasyon, TÜFE de Mart 2004 de yüzde 11.83, ÜFE de ise Kasım 2004 de yüzde olmuştu. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre, Temmuz 2006 da aylık bazda TÜFE deki artış yüzde 0.85, yıllık enflasyondaki artış da yüzde olarak belirlendi. Geçen yılın Temmuz ayında fiyatlar aylık bazda TÜFE de yüzde 0.57 gerilerken, yıllık bazda yüzde 7.82 artış olmuştu. Geçen yılın Temmuz ayında ÜFE de, aylık yüzde 0.74 azalış, yıllık ise yüzde 4.26 artış olmuştu. Adana Ticaret Odası nın yaptığı değerlendirmeye (ATO 2007) göre Haziran 2006 da tüketici fiyatlarındaki artışta, gıda fiyatlarındaki beklenmedik artışın yanısıra döviz kurunda Mayıs 2006 dan beri yaşanan artışın ulaştırma, çeşitli mal ve hizmetler, ev eşyası gibi harcama gruplarının fiyatlarına yansıması etkili olmuştur. Tüketici fiyatlarında 2006 nın ilk yedi aylık artış yüzde 5.76 yla yıllık hedefin üzerine çıkmıştır. TÜFE de yıllık enflasyon yüzde a kadar yükselerek iki haneli oranlara çıkmıştır. Haziran 2006 da da yıllık enflasyon tüketici fiyatlarıyla yüzde 10.12, üretici fiyatlarıyla yüzde olarak gerçekleşmişti. Temmuz 2006 itibarıyla 12 aylık ortalamalara göre yıllık enflasyon ise tüketici fiyatlarında yüzde 8.64, üretici fiyatlarında yüzde 5.82 olmuştur. TÜFE ye göre, Temmuz 2006 da en fazla artış, yüzde 2.87 ile ulaştırmada görülmüştür. Temmuz 2006 da fiyatlar, gıda ve alkolsüz içeceklerde yüzde 1,41 alkollü içecekler ve tütünde yüzde 0.01, konutta yüzde 1.76, ev eşyasında yüzde 2.82, haberleşmede yüzde 0,18, eğlence ve kültürde yüzde 1.24, eğitimde yüzde 1.08, lokanta ve otellerde yüzde 0.71, çeşitli mal ve hizmetlerde ise yüzde 2.38 oranında artmıştır (ATO, 2007) Kaynaklar ADANA TİCARET ODASI (ATO) (2007). ERDOĞAN, C., (2001). Fiyat İndeksi Teorisi ve Stokastik Yaklaşımla Enflasyon Ölçme Çalışması. DİE Uzmanlık Tezi, Ankara, 67s. (yayınlanmamış) INTERNATIONAL MONETARY FUND (IMF) Electronic Discussion Group (2004). Export and Import Price Index Manual, Index number theory, Chapter TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK) (2007). TÜRKİYE İSTATİSTİK KURUMU (TÜİK) (2006). Tüketici Fiyatları İndeksi, Eğitim Dökümanları. 6