Transkript

1 4 T.C ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ ŞANLIURFA DA HALK TARAFINDAN KULLANILAN BİTKİLER Hazırlayan Ceylan KÜÇÜKGERGERLİ Danışman Prof. Dr. Müberra KOŞAR Farmakognozi Bitirme Tezi Mayıs 2011 KAYSERİ

2 5

3 6 T.C ERCİYES ÜNİVERSİTESİ ECZACILIK FAKÜLTESİ ŞANLIURFA DA HALK TARAFINDAN KULLANILAN BİTKİLER Hazırlayan Ceylan KÜÇÜKGERGERLİ Danışman Prof. Dr. Müberra KOŞAR Farmakognozi Bitirme Tezi Mayıs 2011 KAYSERİ

4 i ŞANLIURFA DA HALK TARAFINDAN KULLANILAN BİTKİLER adlı Bitirme Ödevi Erciyes Üniversitesi Lisansüstü Tez Önerisi ve Tez Yazma Yönergesi ne uygun olarak hazırlanmış ve FARMAKOGNOZİ Anabilim Dalında Bitirme Ödevi olarak kabul edilmiştir. Tezi Hazırlayan Ceylan KÜÇÜKGERGERLİ Danışman Prof.Dr. Müberra KOŞAR Farmakognozi ABD Başkanı Prof.Dr. Müberra KOŞAR, ONAY : Bu tezin kabulü Eczacılık Fakültesi Dekanlığı nın... tarih ve.. sayılı kararı ile onaylanmıştır.. /../ Prof.Dr. Müberra KOŞAR Dekan

5 ii TEŞEKKÜR Tez çalışmalarım süresince desteğini esirgemeyen, bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım danışman hocam Prof. Dr. Müberra KOŞAR a; Eğitim öğretim hayatım boyunca benden her türlü yardım ve desteklerini esirgemeyen aileme; Tüm samimiyeti ve misafirperverliğiyle beni karşılayan İncirli Köyü ve Mağaracık Köyü halkına; Okul hayatım boyunca yanımda olup benden desteğini esirgemeyen arkadaşlarıma; Sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Ceylan KÜÇÜKGERGERLİ

6 iii ŞANLIURFA DA HALK TARAFINDAN KULLANILAN BİTKİLER ÖZET Bu çalışmada Şanlıurfa kentinde halk tarafından kullanılan bitkiler yer almaktadır. Bitkilerin tıbbi araştırmaları da bulunmaktadır. Şanlıurfa halkı kırsal alanlarda yaşadığından bitkilerle yakından ilgilidir. Doğal ortamlardan toplanan bitkiler tedavi amacıyla kullanılmıştır. Kentlerde yaşayan insanlar daha çok aktarlar aracılığıyla temin etmektedirler. Şanlıurfa bitki örtüsü yönünden oldukça zengin bir şehirdir. Karasal iklim gösterir. Yazları çok kurak ve sıcak kışları ılıman geçmektedir. Tarih boyunca dünyanın en verimli topraklarına sahip olan Şanlıurfa bu yönü ile bir tarım şehri olmuştur. Tıbbi bitkilerin geçmişteki ve günümüzdeki kullanımından anlaşıldığı gibi bitkilerle tedavi alternatif tıp alanı olarak hala geçerliliğini korumaktadır. Tıbbi bitkilerin Şanlıurfa dan yola çıkarak hijyenik şartlarda satılmadığı, halka yeterince tanıtılmadığı ve bu işin genel olarak bilinçli bir şekilde yapılmadığı görülmüştür. Aktarların ve tıbbi bitki satan firmaların bu işin eğitimini almaları gerekmektedir. Aktarlar tıbbi kurallara uygun satış yapmamaktadır ve satış yapmak uğruna çeşitli yalanlar söyleyebilmektedirler. İnsanlar da bitkileri bilinçsiz bir şekilde kullanmaktadır. Zehirli olduğu gerçeği göz ardı edilmektedir. Ayrıca ilaçlarla beraber kullandıkları da gözlemlenmiştir. Özellikle kalp ve tansiyon hastalarında sinerjik etki yaparak ani rahatsızlıklara neden olmaktadır. Sonuç olarak Şanlıurfa'da yıllardan beri süregelen bitki tarihi hala devam etmektedir. Hayatın her aşamasında bitkiler halkın vazgeçilmez bir parçası olmuş ver her durumda kullanmaktadırlar. Anahtar Kelimeler: Şanlıurfa, tıbbi bitkiler, etnofarmakognozi

7 iv PLANTS USED BY THE PUBLIC SANLIURFA ABSTRACT In this study, it is mentioned about herbals appeared in Şanlıurfa. It also present those herbals medical research. People in Şanlıurfa is concerned with the herbals because of the way of their life style. Herbals, gathered from habitat, is used with the aim of treatment. Those people who live in cities, gather those herbals from herbalist. İn terms of vegetation, Şanlıurfa is very prosperous city. İn Şanlıurfa, it is a continental climate. İn summer it is very hot and arid but in winter it is warm. Throughout history, Şanlıurfa, having the most fertile land in the world, became a agriculture city. The use of medicine plant in the past and now showed that medical treatment with medicine plant is also considered as alternate medicine. As it has seen in Şanlıurfa, medical plant is not advertised, and it is not selled in hygienic condition, and is not sold properly. Herbalist the seller of medical plant must be educated, herbalists don t sell medicine plant according to medical laws, and they can lie to sell their product. People dont use this product consciously, the poison of the medical plant is not considered properly. It can do synergic effect to especially heart and blood pressure patient, cause instantaneous trouble. As a result, in ŞANLIURFA, the history of plant medicine has pursued for years, is continueing, and it is inalienable part of people s life, it has been used every condition Key Words: Sanliurfa, medicinal plants, ethnopharmacognosy

8 v İÇİNDEKİLER KABUL ONAY...i TEŞEKKÜR...ii ÖZET...iii ABSTRACT...iv İÇİNDEKİLER...v KISALTMALAR...vii ŞEKİLLER LİSTESİ...viii 1. GİRİŞ ve AMAÇ GENEL BİLGİLER ŞANLIURFA ŞANLIURFA DA HALK TARAFINDAN SIK KULLANILAN BİTKİLER Hypericum scabrum Mentha x piperita Melissa officinalis Ocimum basilicum Thymus sp Petroselinum crispum Pimpinella anisum Pistacia vera Populus Rhus coriaria Rosa canina Salvia fruticosa Teucrium polium Tilia rubra...12

9 vi Glycyrrhiza glabra ANKETTE KULLANILAN BİTKİLER Alhagi pseudoalhagi Alkanna tinctoria Cinnamomum cassia Ecballium elaterium Foeniculum vulgare Hypericum resutum Papaver rhoeas Pistacia vera Punica granatum Scutellaria tomentosa Teucrium polium Thymbra spicata Zea mays Zingiberis officinale Ziziphus zizyphus TARTIŞMA VE SONUÇ KAYNAKLAR...33 EKLER...38

10 vii KISALTMALAR Km C 0 : Kilometre : Derece GAP : Güneydoğu Anadolu Projesi Hz Cm Prof Dr Sp. : Hazretleri : Santimetre : Profesör : Doktor : Species

11 viii ŞEKİLLER LİSTESİ Şekil 2.1. Hypericum scabrum (Kantaron) Bitkisi... 6 Şekil 2.2. Mentha piperita (Nane)... 6 Şekil 2.3. Melissa officinalis (Oğul otu) Bitkisi... 7 Şekil 2.4. Ocimum basilicum (Reyhan) Bitkisi... 7 Şekil 2.5. Thymus sp. (Kekik) Bitkisi... 8 Şekil 2.6. Petroselinum crispum (Maydanoz) Bitkisi... 8 Şekil 2.7. Pimpinella anisum (Anason Otu)... 9 Şekil 2.8. Pistacia vera (Antep Fıstığı) Bitkisi... 9 Şekil 2.9. Populus (Kavak) Bitkisi Şekil Rhus coriaria (Sumak) Bitkisi Şekil Rosa canina (Kuşburnu) Bitkisi Şekil Salvia fruticosa (Ada Çayı) Şekil Teucrium polium (Meryem Otu) Şekil Tilia rubra (Ihlamur) Şekil Glycyrrhiza glabra (Meyan) Şekil 3.1. Hornuf (Alhagi pseudoalhagi) Şekil 3.2. Alkanna tinctoria (Hava civa otu) Şekil 3.3. Cinnamomum cassia (Tarçın) Şekil 3.4. Ecballium elaterium (Cırtatan) Şekil 3.5. Foeniculum vulgare (Rezene) Şekil 3.6. Hypericum resutum (Kantaron) Şekil 3.7. Papaver rhoeas (Gelincik) Şekil 3.8. Pistacia vera (Antep Fıstığı) Şekil 3.9. Punica granatum (Nar Kabuğu) Şekil Scutellaria tomentosa (Korku Otu)... 26

12 ix Şekil Teucrium polium (Meryem hort) Şekil Thymbra spicata (Kekik) Şekil Zea mays (Mısır püskülü) Şekil Zingiberis officinale Şekil Ziziphus zizyphus (Hünnap) Şekil Foeniculum vulgare (Rezene)... 33

13 1 1. GİRİŞ ve AMAÇ Halkımızın çoğunluğu kırsal alanlarda yaşamaları nedeniyle yabani bitkilerle yakından ilgilidir. Bitkilerden gıda, baharat, boya, boyar madde ve süs bitkisi olarak yararlanmalarının yanında tıbbi amaçla da kullanılmış ve kullanılmaktadır. Esasen tıbbi amaçla kullanım daha yaygındır ve daha eskilere dayanır. Kırsal kesimde tedavi amacıyla kullanılacak bitkiler çoğu zaman çevrede yetişen ve yetiştirilen bitkilerden sağlanır. Kentlerde ise halk pazarları ve aktarlarından temin edilir. Son zamanlarda bitkilerden tedavi amacıyla yararlanma yalnız kırsal kesimlerde değil, kent merkezlerinde de çok önem kazanmış ve ilgi görür duruma gelmiştir. Günümüzde Avrupa ve Amerika kıtası ülkelerinde olduğu gibi yurdumuzda da bitkisel kökenli droglara ilgi gittikçe artmaktadır. Bunun sonucunda Şanlıurfa da da bitkisel drogları satan yerlerin sayısı artmış bulunmaktadır. Konu ile ilgili bilgiler çoğu uzman olmayan kişiler tarafından yazılan kitaplarda yayınlanmaktadır. Botanik ve eczacılık eğitimi görmemiş yazarlar tarafından çeviri veya derleme şeklinde hazırlanan bu yayınların çoğu bilimsel bir değer taşımamaktadır. Bu nedenle aktarlarda veya halk pazarlarında kullanıma sunulan, özellikle tedavi amacıyla kullanılan bitkilerin bilimsel yönden incelenmesi bilhassa ülkemiz için ayrı bir önem taşımaktadır. Bu çalışmada Şanlıurfa kentinde halk tarafından kullanılan bitkiler ve tıbbi araştırmaları yer almaktadır. Bölgemizin halkı çoğunlukla kırsal alanlarda yaşadığından bitkilerle yakından ilgilidir. Bitkilerden süs bitkisi olarak, boya maddesi olarak ve özellikle de tedavi amacıyla yararlanılmaktadır. Kırsal kesimde yaşayan halk bitkileri çevresindeki doğal ortamdan, kentte yaşayan insanlar ise bitkileri daha çok aktarlar aracılığıyla temin etmektedir.

14 2 2. GENEL BİLGİLER 2.1. ŞANLIURFA Güneydoğu Anadolu Bölgesi nde yer alan Şanlıurfa, doğuda Mardin, batıda Gaziantep, kuzeybatıda Adıyaman, kuzeydoğuda Diyarbakır illeriyle çevrilidir. İl' in güneyinde 789 km'lik Türkiye-Suriye sınırı uzanır. Yüzölçümü kilometre kare olup genelde bir ova görünümündeki il merkezinin rakımı 518 m'dir (1). Şanlıurfa kontinental (kara) iklim özelliği gösterir. Yazları çok kurak ve sıcak, kışları bol yağışlı, nispeten ılıman geçmektedir. Şanlıurfa matematik konum itibariyle Ekvatora daha yakındır. Deniz etkisinden uzak bir bölgede bulunmaktadır. Bu nedenle Kontinental iklim özelliği ağır basmaktadır. Bu özellik sıcaklık ve yağış bakımından kendisini göstermektedir. İlimizde en yüksek sıcaklık 46.8 C (Temmuz); en düşük sıcaklık ise -12,4 (Şubat) olarak ölçülmüştür. Şanlıurfa da en soğuk C (Şubat) ölçülmüştür. Şanlıurfa da yıllık ortalama yağış 462 mm olarak hesaplanmıştır. Yıllık ortalama sıcaklık 18.6 C, buharlaşma 2048 mm, rüzgar hızı 2.8 m/sn dir. Karlı ve don olan günlerin sayısı oldukça azdır (1). Şanlıurfa, yıllık tarihi geçmişi, coğrafik konumu, ticari ipek yolu üzerinde olması, doğu ile batı arasında kavşak noktasında bulunması sebebiyle, stratejik

15 3 öneminin yanı sıra din, kültür ve medeniyetlerin buluştuğu bir çekim merkezi olmuştur. Bu özelliklerinden dolayı tarihi gelişim süresince, üzerinde birçok bağımsız devlet ve beylik kurulmuş ve birçok uygarlığa beşiklik etmiştir. Tarih boyunca dünyanın en verimli topraklarına sahip olan, Şanlıurfa bu yönü ile bir tarım şehri olmuştur. Şehrin bu birikimini göz önünde bulunduran Türkiye Cumhuriyeti, tarihinin sürdürülebilir en büyük projesi olan GAP ı uygulamaya sokmuş ve Atatürk Barajı ile Şanlıurfa yı ticaret ve kültürün yanında bir de tarım ve sanayi şehri yapmıştır. İslam tarihinde tıp Hz. Peygamber döneminden itibaren rağbet gören ve gelişme kaydeden bir bilim dalı olmuştur. Bunun en önemli sebebi Hz. Peygamber in hastalandığı zaman tedavi olması, başkalarına da tedavi olma tavsiyesi bulunması ve oruç gibi bazı ibadetlerin sağlık sebebi olduğunu beyan etmesidir. Bu durumda sağlık ve ibadetler arasında müsbet bir ilişki bulunduğu görülmektedir. Müslümanlar tedavi olmayı sünnet telakki ettiklerinden Hz. Peygamber in vefatından sonra sağlıkla ilgili hadisleri toplamayı bir görev bilmiştir. Sıhhat derecesi en yüksek olan hadisleri toplayan Buhari nin es-sahih inde tıpla ilgili hadisler müstakil bir kitap olarak yer aldığı, daha sonra bu rivayetler Tıbbü n Nebevi adı altında neredeyse müstakil bir bilim dalı haline gelmiştir (2). Ayrıca Kur anda Hz. Eyüp ün üzerine dökündüğü su ile hastalığından kurtulup iyileşmesi insanların tedaviye olan ilgisini artırmıştır. Öyle ki İslamiyetin doğuşundan itibaren bütün Müslümanlarda ölümden başka her derdin ve hastalığın bir çaresi ve şifası olduğu hususu genel kabul görmüş bir konudur. Hz. Peygamberin doktorlarla olan münasebeti her zaman müsbet olmuş ve bu durum bazı doktorların Müslüman olmalarına sebebiyet vermiştir. Emeviler dönemine gelindiğinde tıbbın müesseseleşmesi sürecine girildiği görülmektedir. Tıbbın gelişmesi için yapılacak üç şey vardır: Tıp kitaplarının yazılması, tıp eğitiminin yapılması ve hastane açılması. İşte bunların üçü de Emeviler döneminde yapılan işlerdir. Önceden Araplar tedavilerini halk tıbbi diyebileceğimiz geleneksel yöntemlerle yapıyorlardı. İlk defa Emeviler döneminde tıpla ilgili kitaplar tercüme edilmek suretiyle tıbbi bilimsel temellere uygun şekilde yapma arzusu gösterdiler. Muaviye nin torunu Halid b.yezid, kardeşi Muaviye b. Yezid in vefatından sonra halife olmayı beklerken, hilafet makamına Mervan b. El-Hakem in geçmesi üzerine

16 4 halifelikten ümidini kesildi ve kendini ilme verdi. Hadis ilminin yanı sıra kimya, tıp ve astronomi bilimleriyle de uğraşmaya başladı. Hatta bazıları onu tıp hakkındaki bilgisiyle Emevi tabipleri arasında sayarlar. Halid b. Yezid in tıpla ilgili asıl faaliyeti, dini açıdan Yahudi olan Süryani asıllı Maserceveyh (masurcuye) adlı kişinin Ahron b.a yün ün tıbba dair el-künnaş fı t-tıbb adlı eserini Arapçaya tercüme etmesi olmuştur. Bu kitap vasıtasıyla Müslümanlar ilk kez Hind tıbbi ile tanışmışlardır. Bu kitap istinsah yoluyla çoğaltılmış ve bazı doktorlara verilmiştir (3). O zamanlar halifelerin ve valilerin hizmetinde bulunan doktorlar kendileri, oğulları ve talebeleri için kitap yazmayı adet haline getirmişlerdi. Bu kitaplar genellikle Künnaş (havi) şeklinde yazılırdı. Nitekim Irak valisi Haccac b. Yusuf un doktoru Tezayuk oğlu için bir Künnaş yazmış bulunuyordu. Bu zat, oğlu için ilaçlar ve bunların kullanılış şekilleri hakkında ikinci bir kitap yazmıştır. Bu kitaplardan sonra doktorların tıpla ilgili bilgilerini yazmaları gelenek haline geldi. Öyle ki bu tarihlerden üç asır sonra İbn-i Sina Avrupa tıp fakültelerinde en az üç asır boyunca ders kitabı olarak okutulacak olan el-kanun fı t-tıbb adlı eseri yazacaktır. Emeviler döneminde tıpla ilgili en önemli gelişme Ömer b.abdulaziz in Harran da bir tıp okulu açmasıdır. İslam tarihinde kurulan ilk hastane yine Emeviler döneminde kuruldu. Emevi halifesi Velid b. Abdülmelik cüzamlılar ve akıl hastalarının tedavisi maksadıyla 88/707 yılında bir hastane tesis etmiştir. Abbasiler dönemine gelindiğinde doktorlar, hastaneler ve tıp üzerine yazılan eserler bir hayli çoğaldı. Miladi X. Asra gelindiğinde pek çok şehirde hastane bulunuyor, köylere ve kırsal alanlara dahi sağlık hizmeti götürülebiliyordu. Harran yılları arasında başkent olunca, burada eğitim için medrese, suçlular için zindan, hastalar için de bir hastane yapılmıştı. Sinan b. Sabit başhekim olduğu zaman, Bağdat ta beş hastane bulunuyordu. Onun başhekimliği zamanında üç adet daha yapılmıştı. Miladi XI. Asra gelindiğinde Nusaybin, Harran büyüklüğünde olan bütün şehirlerde hastaneler vardı. XVI. yüzyıl sonlarına kadar İslam dünyasında hastanelerin sayısı giderek artmıştır. Avusturya imparatoru II. Rudolf un Bartholomaus Petz başkanlığındaki elçilik heyetiyle birlikte 1587 de İstanbul a gelen eczacı Reinhald Lubenau nun hatıralarında belirttiğine göre, o zaman ki İstanbul da 110 hastane bulunmaktaydı. Bu hastanelerin çoğu 150, büyük olanları ise 300 hasta alabilmekte, bazıları din ayrımı yapmadan her türlü inanışta hastaları, bazıları da sadece kadınları kabul etmekteydi.

17 5 İslam dünyasında 88/707 yılında kurulup bu tarihten sonra hastanelerin sayısı hızla artarken XI. Yüzyılda Avrupa da ilk defa İtalya nın güneylerinde Salerno kentinde küçük bir tıp okulu açabilmişlerdi. Hem uzun yıllar Müslümanların yönetiminde kalan Sicilya adası ile Güney İtalya daki İslam ın büyük etkisinin gölgesindeki kurulan bu tıp okulunun dört kurucusundan birisi Abdullah adında bir Müslüman dı. Miladi X. asırda İslam şehirlerinde doktorların sayıları da hızla artmış, bir bölgedeki doktorların sayısı binlerle ifade edilir olmuştur. Sinan b. Sabit in başhekim olduğu bir sırada 319/931 yılında Bağdat ta bir tabip yanlış tedavi yüzünden bir hastasının hayatını kaybetmesine sebebiyet vermiş ve konu halifeye şikayet edilmiştir. Bu hadise üzerine halife, Sabit b. Sinan a bir heyet oluşturup doktor olduğunu idea eden kişilerin sınava tabi tutulmalarını emretmiştir. Sabit b. Sinan ın başkanlığında 319/931 yılında yapılan sınavda 860 kişiye tıpta yeterlilik belgesi verilmiştir. Bu sayıya hastanelerde ve sarayda doktorluk yapanlar ile tabip olmadığı halde halk tababeti yapan ve hastaları basit ilaçlarla tedavi eden kimseler dahil değildir. O zamanlar saraylarda ve hastanelerde görev yapan doktorların sayısı da bir hayli kabarıktır. Üçüncü hicri asrın ortalarında yalnız Hıristiyan doktorlardan olmak üzere halife Mütevekkil in hizmetinde 56 doktor çalışıyordu. Beni Hamdan dan Seffüddevle yemeğe oturduğu zaman kendisi ile beraber 24 doktor bulunuyordu. Büveyhi emiri Bağdat ta Bimaristan-ı Adudi yi kurduğu zaman açılışında 24 hekim görevlendirmiş, daha sonra bunların sayısı artırılmıştır. Adududdevle, Adudi Hastanesi ni kurmadan önce kurucu hekim olarak Ebu Bekr er-razi yi 100 ü aşkın bir doktorlar grubu içinden seçmişti. Selçuklular dönemine gelindiğinde tıp medreselerinde verilen eğitim belli programlara bağlanmış ve bu program pek fazla değiştirilmeden Batı da kurulan tıp fakültelerinde de uygulamıştır (3).

18 ŞANLIURFA DA HALK TARAFINDAN SIK KULLANILAN BİTKİLER Hypericum scabrum Yöresel Adı: Kantaron Kullanımı: Çiçekli kısımlarından hazırlanan dekoksiyon, dahilen, şeker hastalığı tedavisinde kullanılır (4). Şekil 2.1. Hypericum scabrum (Kantaron) Bitkisi Mentha x piperita Yöresel adı: Nane Kullanımı: Karın ağrısının ve sancısının giderilmesinde, mide üşütmesinde, soğuk algınlığında kullanılır. (4). Şekil 2.2. Mentha x piperita (Nane)

19 Melissa officinalis Yöresel Adı: Oğul Otu Kullanımı: Bitkiden hazırlanan dekoksiyon dâhilen kan şekeri ve kolesterol düşürmek amacıyla kullanılır (4). Şekil 2.3. Melissa officinalis (Oğul otu) Bitkisi Ocimum basilicum Yöresel Adı: Reyhan Kullanımı: Bitki kaynatılıp, buharın kulak içine girmesi sağlanarak kulak ağrısı giderilir (4). Şekil 2.4. Ocimum basilicum (Reyhan) Bitkisi

20 Thymus sp. Yöresel Adı: Kekik Kullanımı: Mide rahatsızlıklarında, grip öksürük kesici iştah artırıcı olarak kullanılır (4). Şekil 2.5. Thymus sp. (Kekik) Bitkisi Petroselinum crispum Yöresel adı: Maydanoz Kullanımı: İdrar Söktürücü, İktidarsızlık Tedavisinde, Haricen Ağrıların giderilmesinde kullanılır (4). Şekil 2.6. Petroselinum crispum (Maydanoz) Bitkisi

21 Pimpinella anisum Yöresel adı: Anason Otu Kullanımı: Tohumlarından hazırlanan dekoksiyon gaz söktürücü olarak kullanılır (4). Şekil 2.7. Pimpinella anisum (Anason Otu) Pistacia vera Yöresel Adı: Antep fıstığı Kullanımı: Gövdesinden akan sakızı, dahilen, mide ülseri tedavisinde kullanılır (4). Şekil 2.8. Pistacia vera (Antep Fıstığı) Bitkisi

22 Populus Yöresel adı: Kavak Kullanımı: Kuru dallarının yakılmasıyla elde edilen yağ, haricen diş ağrısını gidermek amacıyla kullanılır (4). Şekil 2.9. Populus (Kavak) Bitkisi Rhus coriaria Yöresel adı: Sumak Kullanımı: Mide rahatsızlıklarında, olgun meyvelerinden hazırlanan dekoksiyon soğutulduktan sonra dahilen aç karnına böbrek taşlarını düşürmek amacıyla kullanılır (4). Şekil Rhus coriaria (Sumak) Bitkisi

23 Rosa canina Yöresel Adı: Kuşburnu Kullanımı: Olgun meyveler hemoroit tedavisinde, mide rahatsızlığında, bronşitte, soğuk algınlığında kullanılır (4). Şekil Rosa canina (Kuşburnu) Bitkisi Salvia fruticosa Yöresel adı: Ada çayı Kullanımı: Yapraklarından hazırlanan infüzyon dahilen hazmı kolaylaştırıcı haricen ağız ve diş iltihaplanmalarında kullanılır (4). Şekil Salvia fruticosa (Ada Çayı)

24 Teucrium polium Yöresel adı: Meryem Otu Kullanımı: Soğuk algınlığında dahilen küçük çocukların karın ağrılarının giderilmesinde kullanılır (4). Şekil Teucrium polium (Meryem Otu) Tilia rubra Yöresel Adı: Ihlamur Kullanımı: Yapraklarından hazırlanan infüzyon soğuk algınlığında, romatizma tedavisinde, nefes darlığında kullanılır (4). Şekil Tilia rubra (Ihlamur)

25 Glycyrrhiza glabra Yöresel Adı: Meyan Kullanımı: Köklerinden hazırlanan dekoksiyon dahilen şeker hastalığında ve şerbet olarak kullanılır (4). Şekil Glycyrrhiza glabra (Meyan)

26 Alhagi pseudoalhagi 3. ANKETTE KULLANILAN BİTKİLER Şekil 3.1. Hornuf (Alhagi pseudoalhagi) Türkçe adı Diğer isimleri Familyası : Hornuf : Harmut, hormuf : Fabaceae Kullanılan kısımları : Meyveleri Genel özellikleri Kimyasal içeriği Etki ve kullanımı : Kökleri derinlere kadar giden baklagillerden bir bitkidir. : Tanen, flavonoidler : İçeriğindeki tanenlerden dolayı antidiyareik olarak kullanılır. Amipli dizanteri de kullanılmaktadır (5).

27 Alkanna tinctoria Şekil 3.2. Alkanna tinctoria (Hava civa otu) Türkçe adı Diğer isimleri Familyası : Hava civa otu : Havajo, tüylü boya, yer ineği kızılencik : Hodangiller (Boraginacee) Kullanılan kısımları : Kökleri Genel özellikleri Kimyasal içeriği : Kumlu topraklarda yetişen,10-30cm uzunluğunda mavi çiçekli, çok yıllık otsu bir bitkidir. : Bileşiminde tanen, mum, reçine, kolin, konsolidin, alkannarot gibi maddeler bulunur (6). Etki ve kullanımı : İçeriğindeki tanenlerden dolayı antidiyareik olarak kullanılır. Yaraların iyileşmesini hızlandırır. Ağrıları giderir. Köklerden elde edilen kırmızı boya, iplik boyamada, bazı preparat ve besin maddelerinin, yağların boyanmasında kullanılır (7).

28 Cinnamomum cassia Şekil 3.3. Cinnamomum cassia (Tarçın) Türkçe Adı Diğer isimleri Familyası :Tarçın : Cinnamon, darçın, Seylan tarçını, Çin tarçını : Lauraceae (defnegiller) Kullanılan Kısımları: Meyveleri Genel özellikleri: Yaprak dökmeyen aromatik kokulu ağaç cinsidir. Tropikal bölgelerin bitkisi ve birçok türü olan hoş kokulu ağaç ya da ağaççıklardır. Kimyasal İçeriği : Eterik yağ, tarin, tarçin aldehidi, tanen, nişasta, musilaj, kalsiyum oksalat. Etki ve kullanımı: Tat, koku vermek ve çeşniyi artırmak amacıyla yiyecek ve içeceklere ilave edildiği gibi, kaynatılarak çay olarak halk arasında kimi rahatsızlıklar için kullanılmaktadır. Tarçın ferahlık verir ve iştah açar. El ve ayaklardaki titremeleri ve damar tıkanıklığını önler. Mide rahatsızlıklarına ve karın ağrılarına iyi gelir. Bağırsak kurtlarının dökülmesine ve bağırsak iltihaplarının iyileşmesine yardımcı olur.cinsel isteği arttırır.gaz söktürücüdür.kötü kokuları, öksürüğü ve ishali keser.vücut direncini arttırır. Soğuk algınlığı ve nezleye karşı yararlıdır (8).Kan Şekerini dengeleyen Tarçın, şeker hastaları için çok faydalıdır. Adet öncesi gerginliklere iyi gelir (9), Tarçın glikozun karaciğerde glikojen şeklinde depolanmasını sağlar. Aynı zamanda glycosil transferaz enzimini aktive ederken, diğer taraftan da serin-treonin protein kinaz

29 17 enzimini inhibe ederek insulin hassasiyetini artırmaktadır. Bu anlamda, tarçın yüksek kan şekerinin edüşürülmesinde iyi bir yardımcıdır (10). Tarçın Yağı: Tarçın yağı felç veya ayak titremelerinde sürülürse faydalı olur. Beyin damarı tıkanıklığında buruna 1-2 damla yağı damlatılır. Bıçak yada diğer yara izlerinde tarçın kaynatılır,suyuna pamuk batırılarak yara izlerine pansuman yapılır (11) Ecballium elaterium Şekil 3.4. Ecballium elaterium (Cırtatan) Türkçe Adı : Cırtatan Diğer isimleri : Acı kavun, Karga keleği, Acı düvlek,eşek hıyarı, Hıyarcık,Cırtlak, Şeytan keleği,yabani hıyar. Familyası: Cucurbitaceae (kabakgiller) Kullanılan kısımları: Kökleri ve meyvesi Genel özellikleri: Bu bitkinin taze meyvesi sıkıldığında, bitkinin tohumlarını da içeren mukus benzeri bir salgı fışkırtır. Meyvanın içindeki basınç 6 bar'a ulaşarak, içindeki tohumların kapsül patladığında 36 km/h ulaşmasını sağlar. Kimyasal içeriği: Cucurbitacin türevi içerir. Cucurbitacin, E, B, I gelir. Cucurbitacin E eskiden α-elaterin başlıcalarıdır. Elatericin A ve B içerir Etki ve kullanımı: Dahilen Kullanılışı: Kökü birçok hastalığın tedavisinde kullanıldığı gibi idrar artırıcı ve müshil etkiye sahiptir. Sinüzit tedavisinde de kullanılır.15 gr kuru kök 1.5 litre suda

30 18 on dk kaynatılır. Bu sudan günde 2-3 bardak içilir.cırtatanın kökü çay, meyveleri de tentür yapımında kullanılır. Meyvelerinin çayı yapılmaz zira çok tesirlidir Homeopti de: Cırtatan meyvelerinin suyu önce bir şişeye doldurulur ve sonra içi boşalan meyveleri doğranarak ilave edilir ve de üzerine %70 lik Alkol (Etanol) eklenir. Cırtatan meyve suyu ve içi boşalan meyvelerin toplam ağırlığı gr alkolün ise ml olması gerekir. Güneş ışınlarından uzakta 4-6 hafta beklettikten sonra süzülerek günde 3-4 defa 10 damla alınır şayet burun deliklerine damlatılacak ise günde 3-4 defa 2-3 damla 2 hafta süreyle damlatılır. Fransa da yapılan araştırmaların sonucu Cırtatan tentürünün Hepatit A, B ve A+B yi (karaciğer iltihaplanması) ve sarılığı iyileştirdiği görülmüştür (13). Haricen kullanımı: Sinüzitte meyvelerin sıkılması ile elde edilen usareye aynı oranda su konulur. Burna 1-3 damla damlatılır. Sarılıkta da aynı şekilde kullanılır.2-3 günden fazla kullanılmamalıdır. Sinüzitte faydası tıbben ispatlanmıştır. Hücreleri koruyucu özelliği vardır (14). Tarife uyulduğunda herhangi bir problem söz konusu değildir fakat sade meyve suyu saf olarak kullanılacak olur ise zehirlenmelere neden olur. Zehirlenme belirtileri; kusma, ishal, bulantı, boğazda kaşıntı, midede ekşime, iştahsızlık, bazen üşüme ve bazen de ateşlenme gibi haller görülür. Kalın bağırsağı tahriş eder, kanlı ishale neden olur Foeniculum vulgare Türkçe adı: Rezene Diğer isimleri: Arapsaçı Şekil 3.5. Foeniculum vulgare (Rezene)

31 19 Familyası: Apiaceae (maydanozgiller) Kullanılan kısımları: Yaprakları, tohumları, soğanları Genel özellikleri: Bitkinin gövdeleri dik, içleri boş silindir şeklinde ve tüysüzdür. Yaprakları saplı ve tüysüzdür. Çiçekler uzun saplı ve bileşik şemsiye durumundadırlar. Kimyasal İçeriği: Trans-enethol, limonen, estragol, terpinen, α-pinen Etki ve kullanımı: Baharatı, rezene bitkisinin yapraklarından, kurutulmuş tohumlarından ya da bu tohumların öğütülmesiyle elde edilir. Balık ve tavuk yemeklerinde, salatalarda güzel koku ve tat verme amaçlı kullanılır (15). Rezene bitkisi anne sütünü arttırır. Gaz söktürücüdür. Bebeklerde iştahı açar. Sindirim problemlerinin çözülmesine yardımcıdır. Sindirim sorunlarından dolayı yaşanabilen baş ağrılarını geçirir. Sinirleri yatıştırır. Cinsel gücü artırıcı etkisi vardır. Balgamlanmayı engeller. Fakat uyku dağıtıcı bir bitki olarak da bilinir. Kansızlığı giderir. Kalp hastalıkları, romatizma ve boğmacada faydalıdır (16) Hypericum resutum Şekil 3.6. Hypericum resutum (Kantaron) Türkçe adı: Kantaron Diğer isimleri: Bahtof, botav, aran Familyası: Hypericaceae Kullanılan kısımları: Toprak üstü kısımları

32 20 Genel özellikleri: cm boylarında, kalkerli step ve tepe kenarları, tarla kenarlarında yetişen çok yıllık bir bitkidir Kimyasal içeriği: Tanen, uçucu yağlar, flavonoidler Etki ve kullanımı: Kantoron ile ilgili yapılan çalışmalarda; endişe, kayıtsızlık, uyuşukluk, fazla uyuma, uykusuzluk, depresyon ve umursamazlık hissi gibi semptomlarda olumlu gelişmeler görülmüştür (17). Hristiyan inancında kutsal bir yeri vardır. Avusturya da İsa nın haç kanı, Tanrı kayrası otu ve peygamber kanı gibi isimlerle de anılmaktadır. Osmanlı ordusu savaşa giderken bu ottan yapılmış yağlar alırlarmış yanlarına ve yaralandıkları zaman yaralarına sürerlermiş çabuk iyileşmesi için, bazı yörelerde kılıçotu adıyla bilinirmiş bu yüzden (18). Merhemi yapılır. İnfüzyonu yapılır. Boğaz iltihaplarında gargara olarak kullanılır. Sancı için ineklerde ve çocuklarda kullanılır Papaver rhoeas Şekil 3.7. Papaver rhoeas (Gelincik) Türkçe adı: Gelincik Diğer isimleri: Şakşako, çiçege mamite, şakkekik Familyası: Papaveraceae(gelincikgiller) Kullanılan kısımları: Çiçekleri

33 21 Genel özellikleri: cm arasında değişen yüksekliklere ulaşabilir. Yaprakları mavimsi yeşildir. Dip yapraklar uzun saplı, gövde yaprakları sapsız ve gövdeye bitişiktir. Kimyasal içeriği: Bileşiminde zamk, şeker, müsilaj ve çok az miktarda alkaloit bulunur. Özellikle taç yapraklarında rhoeadic ve papaveric asitler vardır. Tüm parçalar "rhoeadine" alkoloidi içerir. Etki ve kullanımı: Hafif yumuşatıcı ve uyuşturucu bir tesiri vardır. Öksürük ve nezle gibi hastalıklarda yumuşatıcı olarak şurup hâlinde verilir. Yatıştırıcı özelliği vardır. Uykusuzluğu giderir. Yanıkları iyileştirir. Çiçekleri su içinde şişelerde güneşte bekletilerek şerbeti çıkarılır. İçine limon tuzu konursa rengi çabuk ve daha güzel çıkar. Yazın şerbet olarak içilir (19) Pistacia vera Şekil 3.8. Pistacia vera (Antep Fıstığı) Türkçe adı: Antep fıstığı Diğer isimleri: Şam fıstığı Familyası: Anacardiaceae (sakız ağacıgiller) Kullanılan kısımları: Sakızı, tohumu, kabuğu Genel özellikleri: Antep fıstığı ağacının tepesi basık ve yuvarlaktır. Çok yaygın olarak antepfıstığının kurak, susuz ve diğer bitkilerin gelişemeyeceği yerde gelişebildiği bilinmektedir.

34 22 Kimyasal İçeriği: Vitamin E, B, C yönünden zengindir. Yüksek oranda tekli ve çoklu doymamış yağ asitleri içeren, Omega 3 ve Omega 6 yağ asitlerini içerisinde bolca bulundurur. B3, B6, B12 ve A vitaminlerini, Pro Vitamin B5 (Pantotenik asit) ve tiamin içermektedir Etki ve kullanımı: Göğsü yumuşatarak öksürüğü keser. Böbrek ve safra kesesi ağrılarını dindirir. İnce bağırsakta glikoz emilimini azaltır ve kan şekerinin yükselmesini önler. Cinsi arzuları artırır, bedeni ve zihni kuvvetlendirir. Kalbi kuvvetlendirir. Kandaki kolesterol miktarını düşürerek koroner kalp hastalığının riskini azaltır. Akciğeri iltihaplardan temizler. Böbrek ve mesane kumlarını düşürür. Devamlı yenirse azaları kuvvetlendirir. Parkinson ve Mental depresyonu engellemeye yardımcı olur. B3 vitamini sayesinde beyin fonksiyonlarının gelişmesini sağlar. İçerdiği zengin E vitamini sayesinde yaşlanma etkilerinin azaltır. İçerdiği Antioksidanlar sayesinde kansere karşı koruyucu etkisiye sahiptir(20). Cilde uygulandığında yumuşatıcı ve kırışıklığın giderilmesine yardımcı olur. İçerdiği Pro-Vitamin B5 sayesinde saç dökülmesinin azalmasına yardımcı olur (21). Fıstık sakızı özel kokulu, açık sarı renkli ve taze iken bal kıvamdadır. Zamanla sertleşir. Asit ve nötral triterpen türevleri taşımaktadır. Urfa bölgesinde dahilen mide ağrılarına, haricen ise basura karşı merhem halinde kullanılır. Basura karşı kullanılan merhem şöyle hazırlanmaktadır: Havacıva kökü su ile kaynatılır ve süzülür. Elde edilen sulu hulâsa, fıstık sakızı ve balmumu ile hafifçe ısıtılarak merhem haline getirilir (22).

35 Punica granatum Şekil 3.9. Punica granatum (Nar Kabuğu) Türkçe adı: Nar kabuğu Diğer isimleri: Nar-bun, Şecere-i rümman, Rümman Familyası: Lythraceae (kınagiller) Kullanılan kısımları: Kabukları,tohumları,gövde ve kökleri Genel özellikleri: Haziran-Temmuz aylarında kırmızı renkli çiçekler açan, iki ile beş metre boylarında ağaççıklardır. Gövdeleri gayri muntazamdır. Yapraklar karşılıklı, parlak renkli, ince-uzun şekilli, kısa saplı ve kırmızı kenarlıdır. Çiçekler kısmen sapsız, tek tek ve birkaçı bir arada bulunur. Kimyasal içeriği: tanen, antosiyan, flavonoit,steroid östrojenler, C-vitamini, organik asitler, şekerler, ursolik asit, betulik asit pektin Etki ve kullanımı:taşıdığı etken maddelerden dolayı antidiyareik, astrenjan, antifertilizan, antimikrobiyal, antiviral, antikanserojen, hipoglisemiyan antispazmodikve antihelmentik etki göstermektedir (23). Hemoroid ve yanık tedavisinde de yararlanılmaktadır. Nar tohumlarından yüksek miktarda bitkisel yağ üretilebilmektedir. Östrojen (17 mg/kg) yönünden bilinen en zengin bitkisel kaynaklardan biri olan nar tohumlan, hayvan yemlerine besin olarak, süt verimini arttırmak amacıyla katılmaktadır (24). Nar meyve kabuklarından elde edilen tanenin eczacılıkta dekoksiyon halinde diyare, dizanteri ve haricen yanık tedavisinde kullanıldığı gibi,nar kabuklarından elde edilen tanenin endüstride de hem miktarının yüksek oluşu hem de iyi kalitede ürün elde edilebilmesi nedeniyle deri tabaklamada (sepicilikte) kumaş, deri, yün boyacılığında, mürekkep yapımında kullanılabileceği literatürde belirtilmiştir (25).

36 Scutellaria tomentosa Şekil Scutellaria tomentosa (Korku Otu) Türkçe Adı: Korku otu Diğer isimleri: Esved, adaçayı Familyası: Scrophulariaceae Kullanılan kısımları: Toprak üstü kısımları Genel özellikleri: cm boylarında çayırlarda, bayırlarda, mezralarda yetişen güzel koku yayan bir bitkidir. Kimyasal içeriği: Fenolik maddeler, flavanoidler,uçucu yağlar Etki ve kullanımı: Sedasyon etkisinden dolayı ani korkmalarda kullanılabilir. Genellikle psikolojik olarak rahatlama sağlar.ayrıca midevidir, sindirimi kolaylaştırır. İçerdiği uçucu yağ, mukoza zarlarını iyileştirdiği için ağız, dişeti ve dildeki şikayetlerle boğaz ve bademcik enfeksiyonlarına karşı iyileştiricidir (26).

37 Teucrium polium Şekil Teucrium polium (Meryem hort) Türkçe adı: Meryem hort Diğer isimleri: Talik, Meryem kurt Familyası: Lamiaceae Kullanılan kısımları: Yaprakları Genel özellikleri: Gölgelik yerlerde yetişen sarı çiçekli bir çeşit bitkinin, karanfil kokulu köküdür. Kimyasal içeriği: Tanen, flavanoidler Etki ve kullanımı: İçeriğindeki tanenlerden dolayı ishal kesici olarak kullanılır. Kuvvet verici özelliği de bulunmaktadır. Tonik olarak kullanıldığında antiseptik olabilmektedir. Şeker hastalığının tedavisinde de kullanılmaktadır. İştah açıcı ve mide ağrılarını kesici özelliği vardır (27).

38 Thymbra spicata Şekil Thymbra spicata (Kekik) Türkçe adı: Kekik Diğer isimleri: Zahter, kara kekik, karabaş, zater Familyası: Lamiaceae (Ballıbabagiller) Kullanılan kısımları: Yaprakları Genel özellikleri: Kendine has kokusu olan, güneşi ve sıcağı seven kayalık ve dağlık bölgelerde yetişen bir bikidir. Kimyasal içeriği: Eterli uçucu yağ; Thymol (%50 civarında), Carvacrol, Borneol, Cymol, Pimen, Tanen ve flavonlar içerir Etki ve kullanımı: Kramp çözücü, dezenfekte edici ve balgam söktürücü olarak kullanılır. Akciğer ve bronşlar, mide ve bağırsaklar, kekiğin başlıca kullanım alanlarıdır. Bitkinin önemli etken maddesi olan eterli uçucu yağlar kana karışıp, bronşiyal kasları etkileyerek, krampları çözebilir. Aynı zamanda o bölgelerde bakteri oluşumunu önler. Öksürük ve üst solunum yolları iltihabında çay içimi ve gargara biçiminde kullanılabilir. Kolesterol ayarlayıcı ve antioksidant etkileri vardır (28). Kekik iştah açar ve sindirim sistemini uyarır. Sindirim sisteminde görülen ekşimeler ve kramplı ağrılar bir bardak kekik çayı ile geçiştirilebilir, kötü kokulu ve yumuşak dışkı normalleşir (29). Boğmaca ve öksürük, sinir sistemi zafiyeti, romatizma ve bağırsak hastalıklarına karşı, çay içiminin yanısıra, kekik banyoları da çok yararlıdır. Güçsüz, zayıf ve solgun çocuklara da kekik banyosu yaptırılabilir. Kekik çayı ile ayrıca adet kanamaları

39 27 dengelenebilir, adet zamanlarındaki kramplı ağrılar geçiştirilebilir, ergenlik sivilceleri iyileştirilebilir. Kekik çayı içimi ve kekikle karıştırılmış bal yenmesiyle organizma güçlendirilebilir ve dengeye kavuşturulabilir. Kekik tentürü friksiyonları ile (ovarak sürme) romatizmal ağrılar, sinirsel rahatsızlıklar ve organ titreklikleri tedavi edilebilir. Sıcak kekik yastıkları ağrılı bölgenin üstüne konularak büyük rahatlıklar sağlanabilir. Bu küçük bitki yastıklarını herkes hazırlayabilir. Kekik, öksürük ve mide rahatsızlıklarına karşı başka bitkilerle karıştırılarak daha da başarılı biçimde kullanılabilir (30). UYARILAR: Kekik Çayı, içerisindeki en etkili madde olan eterli uçucu yağın (Thymol) yitirilmemesi için hiçbir zaman kaynatılmaz! Hamilelerin (Düşükleri kolaylaştırır ve bebeğin rahimden çıkmasını çabuklaştırır.) kullanmaması tavsiye edilir. Önerilen dozlar aşılmadığında, bilinen hiçbir yan etkisi yoktur. Fakat kekik yağının içten kullanımında aşırılığa kaçılması, tiroid bezinin işlevini arttırabilir. Bu nedenle guatr hastalarının kekik yağını kullanmaması tavsiye edilmektedir. Kekik çayı içimi ise böyle bir duruma yol açar (31) Zea mays Şekil Zea mays (Mısır püskülü) Türkçe adı: Mısır püskülü Diğer isimleri: Darı Familyası: Gramineae (Buğdaygiller) Kullanılan kısımları: stilüsleri (püskülleri)

40 28 Genel özellikleri: Haziran-ağustos ayları arasında çiçekler açan, 1-2 m yüksekliğinde, bir yıllık, tek evcikli bir kültür ve tahıl bitkisidir. Gövdeleri sert ve diktir. Kimyasal içeriği: Mısır püskülü bol miktarda potasyum, sodyum ve kalsiyum içerir. Mısır püskülünde ayrıca, yağ reçine, şekerler ve allantoin bulunur. Etki ve kullanımı: İdrar yollarını temizler ve idrar söktürür. Zayıflamaya ve vücuttaki yağları eritmeye yardımcı olur. Çocuklarda ve yaşlılarda görülen altını ıslatmaların tedavisinde faydalıdır. Böbrek iltihabı, romatizma ve gut hastalıklarına karşı etkilidir. Ödemleri giderir. İdrar yollarındaki ve mesanedeki taşları düşürür. Sinirleri yatıştırmaya yardımcı olur (32) Zingiberis officinale Şekil Zingiberis officinale Türkçe adı: Zencefil Diğer isimleri: Zencebil Familyası: zingiberaceae Kullanılan kısımları: Kökleri Genel özellikleri: Tarçın kokusuna benzeyen özel kokulu, cm. uzunluktaki sivri uçlu ve mızrak biçimli yaprakları, gövdeyi saran kılıflardan çıkar. Kozalakları anımsatan küçük, beyaz ve üzeri mor lekeli çiçekleri pek seyrek açar ve kısır olurlar. Kimyasal içeriği: Essential oil ( %) içeriği α-zingiberene, ar-curcumene, β- bisabolene, neral, geranial, (E)-α-farnesene, ve zingiberol. Gingerols, diarylheptanoids (gingerenones A and B), ve nişasta (50 %)

41 29 Etki ve kullanım: Hazımsızlık, mide ve bağırsakların gazlı olması ve karın ağrısı durumlarında sindirim salgılarını artırır ve gaz söktürücü etkiler yaparak iyileştirici olur. Son yapılan araştırma sonuçlarına göre mideyi yatıştırıcı etkileri nedeniyle yolculuklarda kusma refleksini yok eder ve rahatlama sağlar(33). Ateşlilik durumunda terlemeyi artırır: bu yararlı terletici etkisiyle soğuk algınlığını çabuk iyileştirir. Zencefil boğaz ağrılarını iyileştirir. Bunun için yukarıda hazırlanan dekoksiyonla derin gargara yapılır (34). Zencefil bitkisi son zamanlarda kanserle savaşta "destekleyici tedavi olarak" kullanılmaktadır. Dünyada azımsanmayacak sayıdaki bilim adamı zencefilin "kanserle ve buna benzer tehlikeli hastalıklarla" savaşta "destekleyici tedavi olarak" kullanılabileceğini kabul etmektedir (35) Ziziphus zizyphus Şekil Ziziphus zizyphus (Hünnap) Türkçe adı: Hünnap Diğer isimleri: İnnabi, Ünnap, Çiğde, Zizyphus vulgaris, Rhamnaceae Familyası: Rhamnaceae(cehrigiller) Kullanılan kısımları: Meyvesi, yaprakları Genel özellikleri: Bahar aylarında hoş kokulu sarı renkli çiçekler açan dikenli bir ağaç türüdür. Sert çekirdekli, iri zeytin biçiminde ve büyüklüğündedir. İlk başlarda yeşil iken olgunlaştıkça kırmızıya ve siyah-mor renge döner. Kimyasal içeriği: Şeker, nitrat, tartrat, pektin, müsilaj, C vitamini, tanen

42 30 Etki ve kullanımı: Çok eskiden beri yumuşatıcı, balgam ve idrar söktürücü ve kabız edici olarak kullanılmaktadır. İltahap giderici etkisi de vardır (40). Yaprakları çay olarak bronşit, astım, mide ve bağırsak rahatsızlıklarında kullanılır (36). Hünnap meyvası: Eczacılık da 21 günlük kürler halinde (sabah aç 2 tane meyve), Kolestrol ve lipid düşürücü olarak kullanılır. Hünnap içerisinde organik asitlerden betulinic asit bir anti-kanser ajanı olarak araştırmalara konu olmuştur. Sadece kanser hücrelerini hedefleyerek apoptoza götürmektedir. Ayrıca HIV-1 virüsünün ilerlemesini yavaşlatmaktadır (37) Glycyrrhiza glabra Türkçe adı :Meyan kökü Diğer isimleri :Piyan, boyan,biyam, tatlıkök Familyası :Baklagiller familyası Kullanılan kısımları:kökleri ve yer altındaki gövdesi Genel özellikleri: Rizomu, 0,5-2,5 cm. çapında ve cm. uzunluktaki silindir biçimli kökgövdesidir. Kabukluyken esmer, soyulduğunda sarı renkli olan bu kök, önce tatlı iken sonra acımsılaşır. Meyan bitkisi kumlu, derin ve humuslu topraklan, bol güneşli yerleri sever. Kimyasal içeriği: glisirizin, flavon, saponin, kumarin,tadı acı uçucu yağlan, nişasta ve yapışkan bitki sıvısını içerir (38). Etki ve kullanımı: Mide bağırsak sorunlarında meyan çok iyi bir yardımcıdır. Ülser ve gastrit sorunları için kullanılmaktadır. Meyan kökünün içinde carbendoxolane gibi ülseri tedavi edici maddeler bulunmaktadır.obezite ve lipid düşürücü etkileri üzerinde

43 31 çalışmalar yapılmaktadır (39). Göğüs hastalıklarında etkilidir: Göğsü yumuşatır, balgamı söktürür, ateşi düşürür, öksürüğü keser: nezle ve bronşitte iyileştiricidir. Solunum yollarında mukozayı korur, boğaz ağrılarına iyi gelir.idrar söktürücüdür. Meyan kökü bitkisi menepozun semptomlarını tedavi etmek için kullanılabilir.spazm çözücü etkisi meyan kökünün yararları arasındadır.meyan çayı kabızlık sorununa yardımcı olabilir. Yorgunluk gibi şikayetlerde kuvvet verici etkisinden dolayı tonik olarak kulanılabilir (40). Meyan kökü çayı ve meyan kapsülleri şeklinde alınabilir miligramlık kapsülleri vardır. Meyan çayı: Yarım kahve kaşığı kıyılmış meyan kökü üstüne bir fincan kaynar su döküldükten sonra 5 dakika demlenir ve süzülerek içilir. Meyan balı: Meyan balı meyan köklerinin kaynar suyla karıştırılmasından sonra alçak basınçta yoğunlaştırılması yoluyla yapılır. Siyah renkte sert bir yapıdadır. Toz veya çubuk halde satılır. Özelikle güney illerimizde meyan şerbeti kullanımı oldukça yaygındır. Sürekli ve yüksek miktarda alımından kaçınılmalıdır. Altı haftadan daha uzun bir süre yüksek miktarda alımı toksik etkiye neden olabilir. Kullandıktan sonra 3 hafta ara verilmesi tavsiye edilmektedir. Günlük en yüksek doz -600 mg glisirizin- aşılmamalıdır. Meyan kökü kullanımı potasyum kaybına yol açabileceği için potasyum içeren yiyecekler de alınmalıdır. Yüksek tansiyona sebep olabilir. Tansiyon ilacı kullananlar aynı anda meyan kökü kullanmamalıdır. Kalp hastalarının kullandığı ilaç olan Digoxin alanlar meyan otu kullanmamalıdır. Vücutta sıvı birikmesine yol açabilir. Böbrek rahatsızlığı bulunanlar kullanmamalıdır.(17)

44 32 4. TARTIŞMA VE SONUÇ Tıbbi bitkilerin geçmişteki ve günümüzdeki kullanımından anlaşıldığı gibi bitkilerle tedavi alternatif tıp alanı olarak hala geçerliliğini korumaktadır. Tıbbi bitkiler her ne kadar her derde deva olarak biliniyorsa da, unutulmamalıdır ki birçok zehirli bitki de vardır ve bilinçsiz kullanım fayda yerine zarar doğurur. Tıbbi bitkilerin Şanlıurfa dan yola çıkarak hijyenik şartlarda satılmadığı, halka yeterince tanıtılmadığı ve bu işin genel olarak bilinçli bir şekilde yapılmadığı görülmüştür. Hastalıkların çoğuna karşı kullanılan etkili ilaçların yerini, tümüyle tıbbi bitkilerin alması söz konusu olamaz. Ancak bitkilerin taşıdıkları aktif biyolojik maddeler nedeniyle sentetik ilaçlara karşı da birtakım üstünlükler taşıdığı kesindir. Bunların başında çoklu etki gelmektedir. Tıbbi bitkinin hastaya sunulmasındaki adres tıpkı ilaçta olduğu gibi eczane olmalı ve eczacı danışmanlığında verilmelidir. Bu tip bitkisel ürünler için gerekli izni de Sağlık Bakanlığı vermelidir. Çünkü tıbbi bitkiler de aynı sentetikler gibi bir ilaçtır.

45 33 5. KAYNAKLAR 1. Nahit Ö. (2008). Gezi rehberi. Kaynak Kitapevi. Şanlıurfa. s: Bakkal A. (2003). Harran okulu, Şanlıurfa Valiliği Yayınları, İstanbul. s: Karakaş M. Urfa Evliyalar Alimler Kitabı. İnsan Yayınları, Ankara s: Eyüpoğlu M. Şanlıurfa da sık kullanılan bitkiler, Şanlıurfa Valiliği Yayınları, İstanbul s: Khushbaktova ZA, (2010) The effect of proanthocyanidins from Alhagi pseudoalhagi (M. B.) Desv on the course of experimental myocardial infarct, Journal of Food Protection, 73 (12): Kourounakis AP, Assimopoulou AN, Papageorgiou VP, Gavalas A, Kourounakis PN. (2005). Alkannin and shikonin: effect on free radical processes and on inflammation - a preliminary pharmacochemical investigation, Arch Pharm (Weinheim)., 88 (2): Assimopoulou AN, Papageorgiou VP. (2005). Radical scavenging activity of Alkanna tinctoria root extracts and their main constituents, Phytother Res. 19: Hayashi K, Imanishi N, Kashiwayama Y, Kawano A, Terasawa K, Shimada Y and Ochiai H. (2007) Inhibitory effect of cinnamaldehyde, Derived from Cinnamomi cortex, on the growth of influenza A/PR/8 virus in vitro and in vivo, Antiviral Res.74(1), Chen M, Ye Z, Ouyang S, Lin S, Shao A, Huang L. (2010) Callus induction of Cinnamonum camphora and formation of borneol, Zhongguo Zhong Yao Za Zhi. 35(5),

46 Adhıkary, SR., Tuladhar, BS., Sheak, A., Beek, T.A.V., Posthumus, M.A. and Lelyveld, G.P. (1992) Investigation of Nepalese essential oils. I. The oil of Cinnamomum glaucescens (sugandha kokila). Journal of Essential Oil Research, 4(2), Dung NX, Khien PV, Chien HT. and Leclercq PA. (1993) The essential oil of Cinnamomum camphora (L.) Sieb. var. linaloolifera from Viet Nam. Journal of Essential Oil Research, 5 (4), Celik TA, Aslantürk OS. (2009). Investigation of cytotoxic and genotoxic effects of Ecballium elaterium juice based on Allium test, Methods Find Exp Clin Pharmacol. 31(9), Elias E. Mazokopakis, Christos M. Karefilakis, Ioannis K. Starakis. (2009) The safety and efficacy of the fruit juice of Ecballium elaterium in the treatment of acute rhinosinusitis, The Journal of Alternative and Complementary Medicine, 15(12): Kimura RH, Jones DS, Jiang L, Miao Z, Cheng Z, Cochran JR. (2011). Functional mutation of multiple solvent-exposed loops in the Ecballium elaterium trypsin inhibitor-ii cystine knot miniprotein. Journal pone 6(2), Paulo D Picon, Rafael V Picon, Andry F Costa,Guilherme B Sander, Karine M Amaral, Ana L Aboy, and Amélia T Henriques, (2010 ),Randomized clinical trial of a phytotherapic compound containing Pimpinella anisum, Foeniculum vulgare, BMC Complement and Altern Mediçine 21(3), Dolatabadi HK, Goltapeh EM, Jaimand K, Rohani N, Varma A (.2011),Effects of Piriformospora indica and Sebacina vermifera on growth and yield of essential oil in fennel (Foeniculum vulgare) under greenhouse conditions,.journal of Basic Microbiology 51(1), Singer A, Schmidt M, Hauke W, Stade K. (2011) Duration of response after treatment of mild to moderate depression with Hypericum extract STW 3-VI, citalopram and placebo Phytomedicine 23(2), Korkut M. (2003). Şanlıurfa piyasasında satılan tıbbi bitkiler ve kullanım amaçları, Harran üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Yüksek Lisans Semineri, Şanlıurfa, 38 s.

47 Dayat S. Zohreh F.-Monzavi S. Maedeh F., Shahrokh P. (2006). Effects of Papaver rhoeas extract on the acquisition and expression of morphine-induced behavioral sensitization in mice, Phytotherapy research pages 20(9), Marinou K. Georgopoulou K. Agrogiannis :G. Karatzas T. (2010) Differential effect of Pistacia vera extracts on experimental atherosclerosis in the rabbit animal model: an experimental study. Lipids in Health and Disease 9(73 ), Gentile C., Tesoriere L, Butera D, Fazzari M, Monastero M, Allegra M. and Maria A. Livrea (2007) Antibacterial, antifungal, and antiviral activities of the lipophylic extracts of Pistacia vera,journal of Agricultural and Food Chemistry, 115 (2), Palalı MA. (2009). Antep fıstığının iç ve dış kabuğunun bazı fiziksel ve kimyasal özelliklerimin belirlenmesi ve farklı kullanım alanlarının araştırılması. Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü. s: Alam MS, Alam MA, Ahmad S, Najmi AK, Asif M, Jahangir T. (2010 ) Wound healing activity of Malva sylvestris and Punica granatum in alloxan-induced diabetis. Acta Poloniae Pharmaceutica-Drug Research 67(5), Fayez, M.B.E., Negm, S.A.R., Sharaf, A., (1963)"Constituents of Lokal Plants V. The Constituents of Various Parts of the Pomegranate Plant", Planta Med., 11 (4), Thelma de B. Machado, Ivana C. R. Leal Ana Claudia F. Amaral, Kátia R. N. dos Santos, Marlei G. da Silva and Ricardo M. Kuster (2002) Antimicrobial ellagitannin of Punica granatum. Journal of the Brezilian Chemical Society 13(5), Cran, M. J., Rupika, L.A.S., Sonneveld, K., Miltz, J., Bigger, S. W., (2010),Reduction of Salmonella enterica contamination on grape tomatoes by washing with thyme oil, thymol, and carvacrol as compared with chlorine treatment, Journal of Food Science 75(2), Türkiye Çevre Vakfı, Gap Yöresindeki Tıbbi ve Endemik Bitkiler, Yayın No:143, Ankara 2001

48 Medicinal Research Center of Avicina,. Asbaghian S, Shafaghat A, Zarea K, Kasimov F, Salimi F. (2011) Comparison of volatile constituents, and antioxidant and antibacterial activities of the essential oils of Thymus caucasicus, T. kotschyanus and T. Vulgaris, Nat Prod Commun. 6(1), Baytop, T., 1984 Türkiye de Bitkilerle Tedavi, İstanbul Üniversitesi yay. No: Akkol E. Avcı G. Küçükkurt İ, Keleş H. Tamer U. (2009) Cholesterol-reducer, antioxidant and liver protective effects of Thymbra spicata L. var. Spicata. Journal of Ethnopharmacology, 126( 2), Akan H. Korkut MM. Balos MM. (2008). Şanlıurfa Arat Dağı Florası ve Etnobotanik Özellikleri, Harran Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, s Ming H. Guangke L. Nan S. and Yiru Dong (2(2011) Investigating the bio- toxicity of coking wastewater using Zea mays. Ecotoxicology and Environmental Safety 74( 4 ), Frank C. Onwuka, Osaro Erhabor, M.U. Eteng, I.B. Umoh.(2010),Protective Effects of Ginger Towards Cadmium-Induced Testes and Kidney Lipid Peroxidation and Hematological Impairment in Albino Rats. Journal of Medicinal Food. 12(3), Wattanathorn J. Tongun T. Muchimapura S, and Ingkaninan K, (2011) Zingiber officinale Mitigates Brain Damage and Improves Memory Impairment in Focal Cerebral Ischemic Rat. Evidence-Based Complementary and Alternative Medicine 2011(3), Iwami M. Shiina T, Hirayama H, Shima T, (2010) Inhibitory effects of zingerone, a pungent component of Zingiber officinale Roscoe, on colonic motility in rats, Journal of Natural Medicines 65(1), Goyal R, Sharma PL and Singh M (2007),Possible attenuation of nitric oxide expression in anti-inflammatory effect of Ziziphus jujuba in rat, Journal of Natural medicines, 49(4), Solati J and Soleimani N.,(2010) Antihyperglycemic and antihyperlipidemic effects of Ziziphus vulgaris L., Acta diabetologica, 47(1),

49 Tanker, M., Özkal, N., "Glycyrrhiza glabra L. Bitkisinin Türkiye'de Yeti şmekte OlanVaryetelerinin Kar şı laştır ılması " adlı doktora tezi ( Siracusa L, Saija A, Cristani M, Cimino F, D'Arrigo M, Trombetta D, Rao F, Ruberto G (2002).Phytocomplexes from liquorice (Glycyrrhiza glabra L.) leaves - Chemical characterization and evaluation of their antioxidant, anti-genotoxic and anti-inflammatory activity Fitoterapia 82(4), Fukuda E, Baba M, Iwasaki N, Uesawa Y, Arifuku K, Kamoe O, Tsubono K, Okada Y. (2010),Identification of Glycyrrhiza species by directanalysis in real time mass spectrometry Nat Prod Commun. ;5(11),

50 38 EKLER EK 1. BEHTOV Adı soyadı: Fatma Bağdiken Meslek: Ev Hanımı Yaş:47 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Behtov 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Ot kısımlarını kullanıyorum. 3)Bitkiyi nasıl hazırlıyorsunuz? Su, un ve bitkiyi kullanıyorum. Sıcak su içerisine bitkiyi ekliyorum. Suyunu ve bitkinin bir kısmını unun üzerine ekleyerek hamur kıvamına getiriyorum. 4) Bitkiyi nasıl temin ediyorsunuz? Hamur haline gelince kullanıyor

51 39 Eşim tarladan topluyor. 5)Hazırladığınız bitkiyi hangi yolla kullanıyorsunuz? Temiz bir bez üzerine döküyorum. Daha sonra yara olan veya ağrıyan kısma sarıyorum. 6)Bitkiyi hangi rahatsızlığınız için kullanıyorsunuz? Ağrıyan veya yara olan kısımlara sarıyorum. Enfeksiyon gelişmesini önlüyor. 7)Etkisini kaç günde ve nasıl hissediyorsunuz? Birkaç gün içerisinde hissediyorum. Ağrıyan kısım acısı azalıyor. 8)Herhangi bir yan etkisiyle karşılaştınız mı? Hayır karşılaşmadım. 9)Bitkilerle veya ilaçlarla birlikte kullanıyor musunuz? Çok dikkat etmiyorum bazen fark etmeden kullandığım oluyordur.

52 40 EK 2. CIRTATAN Adı soyadı: Hayati Cenap İnan Meslek: Eczacı Yaş:49 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Cırtatan 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Meyvalarını kullanıyorum. 3)Bitkiyi nasıl hazırlıyorsunuz? Kurutulmuş meyveler üzerine sıcak su ekleyerek maserasyon yapıyorum. su miktarını ölçerek ekliyorum ve maserasyonda fazla bekletmiyorum. Suyla seyreltip kullanıma hazır hale getiriyorum.

53 41 4)Bitkiyi nasıl temin ediyorsunuz? Yakın çevreden temin ediyorum.çünkü bölgemizde doğal olarak yetişiyor.toplarken sapından keserek topluyorum yoksa patlayarak içeriğini etrafa saçar. 5)Hazırladığınız bitkiyi hangi yolla kullanıyorsunuz? Nazal yolla kullanıyorum. 6)Bitkiyi hangi rahatsızlığınız için kullanıyorsunuz? Sinüzit tedavisinde, özellikle başlangıç döneminde etkili oluyor. Günde 1 defa her iki burna 3 er damla damlatıyorum. 7)Etkisini kaç günde ve nasıl hissediyorsunuz? Bir hafta içerisinde etkisini görüyorum. 8)Herhangi bir yan etkisiyle karşılaştınız mı? Titizlikle hazırladığım ve doz ayarlamasını yaptığım için herhangi bir yan etkisiyle karşılaşmadım. 9)Bitkilerle veya ilaçlarla birlikte kullanıyor musunuz? Toksik bir bitki olduğu için başka bir şeyle almamaya dikkat ediyorum.

54 42 EK 3. ESVED Adı soyadı: Hatice Çiçek Meslek:ev hanımı Yaş:36 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Esved 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Ot kısımlarını kullanıyorum. 3)Bitkiyi nasıl hazırlıyorsunuz? Tencerede suyu kaynatıyorum üzerine bitkiyi ekliyorum. Demlenmesi için bir süre bekliyorum. Daha sonra temiz bir tülbentten süzüyorum.

55 43 4)Bitkiyi nasıl temin ediyorsunuz? Bizim tarlada yetişiyor. Fakat kış mevsiminde olduğumuzdan şu anda toplayamıyorum.kurutmuş olduğum otları kullanıyorum. 5)Hazırladığınız bitkiyi hangi yolla kullanıyorsunuz? İçerek kullanıyorum. 6)Bitkiyi hangi rahatsızlığınız için kullanıyorsunuz? Geceleri çok korkuyorum. Rüyamdan sıçrayarak uyanıyorum.bu bitkiyi kullanınca korkumun azaldığını hissettim. 7)Etkisini kaç günde ve nasıl hissediyorsunuz? Çok uzun zamandır kullanıyorum ve korkuma iyi geldiğini gördüm. 8)Herhangi bir yan etkisiyle karşılaştınız mı? Şimdiye kadar hissetmedim. 9)Bitkilerle veya ilaçlarla birlikte kullanıyor musunuz? Astım ilaçlarım var onlarla birlikte alıyorum.

56 44 EK 4. FISTIK SAKIZI Adı soyadı: Zemzem Demir Meslek:ev hanımı Yaş:57 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Antep fıstığı sakızı 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Sakızını kullanıyorum. 3)Nasıl hazırlıyorsunuz? Fıstık sakızı ve 2-3 katı kadar tereyağını kullanıyorum. yağla sakızı bir cezvede kaynatıyorum. Bu karışım katılaşınca fincan ya da uygun bir kaba boşaltıyorum.

57 45 4)Bitkiyi nasıl temin ediyorsunuz? Fıstık ağaçlarının gövde veya dallarından topluyorum. Kendi bağımızdaki fıstık ağaçlarından da temin ediyorum. 5)Hazırladığınız bitkiyi hangi yolla kullanıyorsunuz? Ağız yoluyla günde 2-3 kere kullanıyorum. Özellikle kışın daha fazla kullanıyorum. 6)Bitkiyi hangi rahatsızlığınız için kullanıyorsunuz? Bronşit ve öksürükte kullanıyorum. 7)Etkisini kaç günde ve nasıl hissediyorsunuz? Etkisini kullandıkça hissediyorum. Daha rahat nefes alıyorum ve öksürüğüm azalıyor. Ferahlıyorum. 8)Herhangi bir yan etkisiyle karşılaştınız mı? Karşılaşmadım. 9)Bitkilerle veya ilaçlarla birlikte kullanıyor musunuz? Hevago ve balmumuyla birlikte kullanıyorum.

58 46 EK 5. HAVAJO Adı soyadı: Zeynep Özalp Meslek:Ev hanımı Yaş:35 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Hevajo 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Kök kısımlarını 3)Bitkiyi nasıl hazırlıyorsunuz? Bitkiyi soğuk su üzerine ekliyorum. Ocakta on dk kaynatıyorum. Temiz bir tülbentten süzüyorum.

59 47 4)Bitkiyi nasıl temin ediyorsunuz? Komşu köyde yetişiyor oradan topluyoruz. 5)Hazırladığınız bitkiyi hangi yolla kullanıyorsunuz? İçerek kullanıyorum. 6)Bitkiyi hangi rahatsızlığınız için kullanıyorsunuz? İshal için kullanıyorum. 7)Etkisini kaç günde ve nasıl hissediyorsunuz? Etkisini birkaç günde hissediyorum. Mide ağrıma iyi geliyor. 8)Herhangi bir yan etkisiyle karşılaştınız mı? Acı olduğundan ağzımı biraz tahriş edebiliyor. 9)Bitkilerle veya ilaçlarla birlikte kullanıyor musunuz? Genellikle kullanmıyorum.

60 48 EK 6. HORNUF Adı soyadı: Fatih Yıldız Meslek:esnaf Yaş:32 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Evet var hornuf 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Meyvelerini kullanıyorum. 3)Nasıl hazırlıyorsunuz? bitkinin kurumuş meyvelerini biraz parçalıyorum. üzerine su ekleyerek bes dk kaynatıyorum. temiz bir tülbetten süzdükten sonra ılık bir şekilde tüketiyorum.

61 49 4)Bitkiyi nasıl temin ediyorsunuz? Tarla kenarından, susuz kırsal yerlerden topluyorum ya da aktardan alıyorum. 5)Hazırladığınız bitkiyi hangi yolla kullanıyorsunuz? Günde 2 defa içerek kullanıyorum. 6) Bitkiyi hangi rahatsızlığınız için kullanıyorsunuz? İshalde ve amipli dizanteride kullanıyorum. 7)Etkisini kaç günde ve nasıl hissediyorsunuz? 2-3 günde etkili oluyor ve ishal kesiliyor. 8) Herhangi bir yan etkisiyle karşılaştınız mı? Karşılaşmadım 9)Bitkilerle veya ilaçlarla birlikte kullanıyor musunuz? İlaçlarla kullanmıyorum fakat çayla birlikte tüketebiliyorum.

62 50 EK 7. HÜNNAP Adı soyadı: Mehmet Açar Meslek:Emekli Yaş:62 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Hünnap 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Meyvelerini 3)Bitkiyi nasıl hazırlıyorsunuz? Bitkinin meyvelerini kurutuyorum ya da kurutulmuş halde alıyorum. Daha sonra tüketiyorum. 4)Bitkiyi nasıl temin ediyorsunuz? Şanlıurfa da yetişmediğinden aktardan satın alıyorum. 5)Hazırladığınız bitkiyi hangi yolla kullanıyorsunuz? Sabahları aç karnına yiyorum.

63 51 6)Bitkiyi hangi rahatsızlığınız için kullanıyorsunuz? Kolesterolümü düşürmek için kullanıyorum. Damar tıkanıklığına da iyi geliyor. 7)Etkisini kaç günde ve nasıl hissediyorsunuz? Uzun süredir kullanıyorum ve kolesterolüm de düşme gözlemledim. 8)Herhangi bir yan etkisiyle karşılaştınız mı? Şimdilik karşılaşmadım. 9)Bitkilerle veya ilaçlarla birlikte kullanıyor musunuz? Lipit düşürücü ilaçlarla birlikte kullanıyorum.

64 52 EK 8. MERYEM KURT Adı soyadı: Osman Aktaş Meslek:çiftçi Yaş:43 1)Kullandığınız bir bitki var mı? Meryem kurt 2)Bitkinin hangi kısımlarını kullanıyorsunuz? Çiçeklerini kullanıyorum. 3)Bitkiyi nasıl hazırlıyorsunuz? Sıcak su üzerine bitkiyi ilave ediyorum. Bir süre dinlenmeye bırakıyorum. Daha sonra süzüyorum.